Building Holland 2016 by Kennisplatform Duurzaam Gebouwd

Wat is jouw verhaal?

22 tot en met 24 maart in RAI Amsterdam Building Holland | maart 2016

Gratis toegang tot Building Holland 2016

maart 2016

Kom naar de stand van ABN AMRO op Building Holland en vertel ons alles over jouw duurzame ideeĂŤn. We zijn benieuwd naar jouw verhaal!

Building Holland 2016

abnamro.nl/jouwverhaal

10.000 Bezoekers 175 Partners 125 Topsprekers

58 Plattegrond 60 Partneroverzicht 62 Programma

Samenwerking met meerwaarde

ALL-ELECTRIC WARMTEPOMP-OPLOSSINGEN VOOR LAAG- EN HOOGBOUW

ENERGIENEUTRALE WONINGBOUW-CONCEPTEN

Samen ruimte maken

‘De draagstructuur moet verandering stimuleren’

‘De échte healing environment past zich aan u aan’

Kom naar Building Holland ’16 Stand 09-037

+ Verwarming, koeling en warm tapwater tegen 500% rendement + Komt in aanmerking voor de ISDE-subsidie en EIA-2016 + Bewezen concept voor nul-op-de-meter + Geen gasaansluiting nodig + 100% koolmonoxide vrij + Compacte plug-and-play installatie + Forse EPC-verlaging

Toekomstvast rendement ontstaat door toekomstvast gebruik. VBI bouwt daarom mee aan duurzame, ﬂexibele en comfortabele woon- en werkomgevingen die steeds aan te passen zijn aan de wensen van de eindgebruiker. Flexibel comfort noemen we dat. Meer weten? Bel +31 (0)26 379 79 79 of volg ons via @ﬂexibelcomfort

Opzoek naar een warmtepomp-oplossing? Bestel de brochure via:

WWW.ALKLIMA.NL

www.vbi.nl

22 tot en met 24 maart in RAI Amsterdam 08

Advocaat Roger Cox

82 Xperience Tour en Concept Areas

90 Studio Rap

87 Jan Rotmans

Op expeditie naar Antarctica

Bouwend Nederlandvoorzitter Maxime Verhagen

Inhoud 08 Roger Cox: ‘Recht op een duurzame wereld’ 17 Partnerberichten 39 De Nederlandse Duurzaam Bouwen Awards 40 Green Buildings Congres 44 Green Tie Gala 50 Maxime Verhagen: ‘Er komt een enorme bouwopgave op ons af’ 58 Plattegrond Building Holland 2016 62 Dagprogramma’s Building Holland 2016 70 Total Cost of Usage in vergrotende trap 76 Building Holland Xperience Tour 79 Duurzame Bouwvrouw 82 Rotterdamse fabricagestudio strijdt voor optimale bouwprocessen 85 Partnerberichten 87 De schoonste expeditie ooit 90 Jan Rotmans: ‘Opschaling duurzame herontwikkeling is een goudmijn’ 99 Toparchitecten bouwen de toekomst op Building Holland 101 Partnerberichten 112 Interview organisatie: ‘Wij dagen bezoekers uit de toekomst te herbouwen’ 4

maart 2016 | building holland

Voorwoord - Anne-Marie Rakhorst

Gebouwen met meer vermogen We zijn steenrijk in Nederland. Onze pensioentegoeden, ons spaargeld en belegd particulier vermogen zijn goed voor zo’n € 2300 miljard. Dan zijn we vast ook heel invloedrijk? Het eerste klopt, het tweede niet. Voor mijn nieuwe boek Geld stuurt de wereld ben ik in de financiële sector gedoken. Want hoe kan het dat onze gebouwde omgeving sterk bepalend is voor een duurzame toekomst, maar slechts twee procent van ons beleggingsgeld rechtstreeks naar vastgoedbeleggingen gaat? Er is werk aan de winkel. Een paar cijfers op een rij. Op dit moment gaat ruim zestig procent van het vermogen dat we beleggen naar het buitenland. En van de volledige portefeuille gaat dus slechts twee procent naar vastgoed. Wat als we onze miljarden voor een groter deel binnen Nederland beleggen? Is er dan meer geld beschikbaar voor het mkb en beloftevolle startups of voor het verduurzamen van de gebouwde omgeving? Zaken die nodig zijn om de overgang van de oude lineaire economie naar een circulair model te steunen. Gelukkig is er wel degelijk sprake van een positieve ontwikkeling. Neem onze pensioenfondsen, goed voor bijna de helft van het vermogen. Pensioenfonds ABP, met € 350 miljard de grootste pensioenbelegger van Nederland, maakte onlangs bekend dat het de komende vijf jaar € 30 miljard extra investeert in

duurzaamheid. Pensioenuitvoerder PGGM eist dan weer van zijn vastgoedfondsen dat ze de CO2-uitstoot van hun vastgoedportefeuille binnen vijf jaar halveren. En dit is nog maar het begin: impact- of duurzaam beleggen wordt mainstream. En ik denk dat er weinig meer impactvolle investeringen zijn dan in duurzaam vastgoed en de innovaties die dit mogelijk maken. Om als sector meer investeringen aan te trekken, is het uiteraard nodig dat we daadwerkelijk aantoonbaar duurzame gebouwen hebben of ze in de loop der jaren verder verduurzamen. Niet alleen nieuw, maar juist het bestaande vastgoed heeft een impuls nodig. Beleggers zoeken wel naar harde bewijzen van een beloftevolle belegging. Laat zien dat gebruik gemaakt is van hoogwaardig herbruikbare materialen, dat een gebouw in zijn eigen (duurzame) energie kan voorzien, dat de luchtkwaliteit binnen het gebouw bijdraagt aan gezond werken, leren of wonen, dat het flexibel ingericht is zoals dat voor de huurder prettig is. Ons geld kan bijdragen aan oplossingen voor een duurzaam Nederland. Het is goed voor een duurzaam financieel stelsel en geeft een nieuw perspectief aan de bouwsector. Laten we ons vermogen inzetten om gebouwd Nederland leefbaar en duurzaam te maken! Dan moeten we wel de koers gaan bepalen. Op het Green Tie Gala, op woensdag 23 maart, ga ik hier dieper op in met de top van de bouwsector. Tot dan! Anne-Marie Rakhorst Ondernemer, investeerder, publicist

building holland | maart 2016

Steden die 30% minder energie verbruiken?

Als toonaangevende producent van energie-efficiĂŤnte oplossingen draagt ABB bij tot aanzienlijke energiebesparing, zonder afbreuk te doen aan de prestaties. Met onze lichtregelsystemen kun je tot 50 procent energie besparen en met onze gebouwenautomatisering zelfs tot 60 procent. Terwijl de anderen praten over energieprijzen, stroomtekorten en klimaatverandering doet ABB er daadwerkelijk iets aan, hier, op dit moment. www.abb.nl/lowvoltage

ABB b.v. Frankeneng 15, NL-6716 AA Ede Tel. +31 (0)318 66 93 00, Fax +31 (0)318 63 17 18 E-mail: info.lowvoltage@nl.abb.com

Vast en zeker.

DucoBox Focus De SLIMSTE afvoerbox van Europa!

De DucoBox Focus is de stilste én slimste afvoerbox in Europa. De geïntegreerde én gepatenteerde regelkleppen, op basis van CO2en vochtsturing, garanderen een slimme en efficiënte afvoer, enkel waar en wanneer nodig én in de juiste hoeveelheid! Door toepassing van geïntegreerde klepsturing met minstens twee

BUILDING HOLLAND

HAL 9, STAND 066 22 t.e.m. 24 maart

We inspire at www.duco.eu

sensoren wordt energielabel B behaald.

‘An Inconvenient Truth opende mijn ogen’

Roger Cox

Groot interview Roger Cox: ‘Nu verduurzamen, want de tijd dringt!’

Recht op een duurzame wereld Met succes vertegenwoordigde advocaat Roger Cox milieugroepering Urgenda in een zaak tegen de Nederlandse overheid. De echte winst zit echter in bewustwording dat we beter om moeten gaan met de wereldbol. Tekst: Tom de Hoog. Beeld: Peer Odekerken

Was u als kind al met duurzaamheid actief? “Ik ben altijd veel buiten geweest, ook vroeger al. Ik was al heel jong lid van het Instituut voor Natuurbescherming, het IVN. Toen ik een jaar of negen was, ging ik het hele dorp af in mijn geboorteplaats Voerendaal [in de buurt van het Limburgse Heerlen, red.] om handtekeningen op te halen als protestactie tegen het neerknuppelen van zeehonden in Canada. Van jongs af aan had ik echt een grote liefde voor de natuur. Eenmaal op de middelbare school, later in mijn diensttijd en toen ik vervolgens ging studeren in Leiden raakte dat echter een beetje uit beeld.”

Wanneer kwamen natuur en duurzaamheid weer op uw pad? “Uiteindelijk ben ik de advocatuur ingerold en kwam daar in een commerciële praktijk terecht, waarin ik de facto nog steeds zit. Via faillissements- en ondernemingsrecht en het procederen voor verzekeraars en herverzekeraars ben ik uiteindelijk in de gebiedsontwikkeling en vastgoedsector terechtgekomen. Dat is sinds 1998 mijn specialisme. Bij stads- en gebiedsontwikkeling spelen milieuaspecten natuurlijk een belangrijke rol, maar natuur, milieu en duurzaamheid zijn bij mij pas weer echt in beeld gekomen sinds 2006.”

Wat maakt dat jaar voor u bijzonder? “Al kranten lezend was ik in de jaren voor 2006 in de veronderstelling dat we het met z’n allen best goed deden. Je las verhalen dat de Maas en de Rijn schoner werden, dat de luchtkwaliteit beter werd en je hoorde over zalm in de Maas en zeearenden terug in de Biesbosch. Als natuurliefhebber ontgaan die mededelingen je niet en dan denk je dat er blijkbaar een balans is gevonden tussen economische ontwikkeling en het verbeteren van de natuurkwaliteit. Maar de ogen werden me geopend door een medewerker van ons kantoor, die mij wees op de

documentaire ‘An Inconvenient Truth’ van Al Gore. Ook het zien van de VPRO Tegenlicht-documentaire ‘Afval is Voedsel’ over het Cradle to Cradle-principe maakte indruk. Door het zien van die documentaires werd me duidelijk dat, als je op wereldschaal keek, er zorgelijke ontwikkelingen waren met grote effecten op het klimaat en de natuur en waar we een hele hoop nadeel en ellende van zullen ondervinden.”

Wat deed u met dat besef? “Ik besefte dat veel mensen net als ik het klimaatprobleem waarschijnlijk niet goed op het netvlies hebben staan. Het eerste wat ik toen gedaan heb, is regelen dat iedereen op ons kantoor ‘An Inconvenient Truth’ zou zien. Gewoon overdag tijdens kantoortijd naar een privévoorstelling in de bioscoop. Daaruit kwam het idee voort om die film te sponsoren en gratis te laten zien hier in Limburg. Dat werd een succes in die zin dat de regionale media opeens veel over het klimaatprobleem schreven. In totaal hebben we dertig gratis voorstellingen in de bioscoop geregeld en die waren binnen twee dagen volgeboekt. Het werd echt een thema in de regio. Vervolgens dacht ik dat als dit in de regio kan, dan moet dit ook in Nederland te organiseren zijn. Dat heb ik toen met United Pictures International, de distributeur van die documentaire, besproken en ik kreeg een exclusief recht op bioscoopvertoningen van de documentaire voor een bepaalde periode.”

Betaalde het kantoor dat allemaal? “Deels. Ik had ook een stichting opgericht, The Planet Prosperity Foundation, om geld voor de vertoningsrechten binnen te halen. Er was zo’n € 300.000 nodig om de film een maand lang te laten draaien in de bioscopen in Nederland. Ik geloof dat uiteindelijk één op de drie mensen die de film in Nederland gezien hebben, dat via onze actie hebben gedaan. Van niks zat ik zo opeens midden in dat duurzaamheidswereldje.”

building holland | maart 2016

â&#x20AC;&#x2DC;Uiteindelijk gaat verduurzaming om de bescherming en het behouden van mensenrechtenâ&#x20AC;&#x2122; 10

maart 2016 | building holland

Groot interview

‘Energietransitie lukt niet zonder een actieve overheid’ Wat betekende dat voor u? “Dan ga je vervolgens presentaties geven, je verder verdiepen in de klimaatwetenschap en het klimaatrecht en dat soort dingen. Zo raak je steeds verder ingevoerd in de materie. Tegelijkertijd dacht ik er nog steeds aan om iets met Cradle to Cradle te doen. Daarom nam ik contact op met de bedenkers Michael Braungart en William McDonough en bedrijven die met dit duurzaamheidprincipe werken. Daaruit volgde het idee voor het eerste grote internationale congres over Cradle to Cradle, hier in Maastricht in het MECC. Dat heb ik georganiseerd en het werd een groot succes. Het was mijn entree in het Cradle to Cradle-domein, wat we tegenwoordig de circulaire economie noemen. Uiteindelijk heb ik wel bij McDonough en Braungart lopen pushen om afstand te doen van hun certificeringssysteem rondom Cradle to Cradle. Zij deden consultancy, maar certificeerden ook. Daarover schreef ik een artikel in Duurzaam Gebouwd Magazine, waarin ik duidelijk maakte dat we die combinatie van consultancy en certificering moesten doorbreken om Cradle to Cradle op te schalen in Nederland en de wereld.”

Ook daaraan heeft u bijgedragen? “Ja, uiteindelijk is een onafhankelijk certificeringsinstituut in San Francisco opgericht, het Cradle to Cradle Product Innovation Institute, waarvoor ik een van de onderhandelaars en contractadvocaten was. Dit onafhankelijke instituut begeleidt nu de certificeringen wereldwijd en als adviseur ben ik er nog steeds aan verbonden. In diezelfde periode ben ik ook gevraagd om samen met andere ondernemers en mensen uit het maatschappelijke veld in het Urgenda-platform deel te nemen. Ook hebben we in die periode als advocatenkantoor met een handjevol groene bedrijven de bedrijfsverenging De Groene Zaak opgericht en daar zit ik sindsdien in de Raad van Advies. In een paar jaar tijd is er eigenlijk vanuit een oproep van een medewerker van mij een soort spontane actie ontstaan binnen ons kantoor om op duurzaamheid in te gaan zetten.”

Wat maakte dat u zich als advocaat ging inzetten voor duurzaamheid? “Op een gegeven moment is me duidelijk geworden dat in de duurzaamheidswereld veel mensen de hoop hadden opgegeven dat de overheid in ons land nog een actieve en functionele rol zou gaan vervullen in de energietransitie. Er heerste heel erg het gevoel dat de markt, producenten en consumenten het dan maar zouden moeten doen.

En dat een bottom-up-beweging eigenlijk de grote doorbraak zou moeten forceren. Ik snapte dat wel, maar er is historisch geen enkel bewijs dat een energietransitie zonder actieve rol van een overheid kan plaatsvinden. Al onze energiesystemen zijn mee opgebouwd door overheden, gewoon met belastinggeld. De markt kan dat niet alleen. Het ophelderen van dat misverstand was mede de aanleiding voor het schrijven van mijn boek ‘Revolutie met recht’.”

Wat heeft het boek teweeggebracht? “Marjan Minnesma van Urgenda was een van de personen die ik had gevraagd om het manuscript te lezen. Zij was ervan onder de indruk en vond dat we het boek moesten verspreiden. Zo zijn door Urgenda in samenwerking met MVO Nederland en met professor klimaatverandering Pier Vellinga duizend boeken aan onder meer alle parlementariërs, de regering en CEO’s van grote bedrijven gestuurd. Deze ‘beslissers in de samenleving’ kregen van hen het boek toegezonden met daarbij de oproep het te lezen voor een beter begrip van de noodzaak voor verduurzaming en van de juridische dwingendheid om daarbij urgentie te betrachten. Uiteindelijk gaat verduurzaming namelijk om de bescherming en het behouden van mensenrechten, ook in Nederland. Met name dagblad Trouw heeft veel aandacht aan het boek besteed.”

Bewoog de overheid daarna? “Ik weet dat bij de Algemene Rekenkamer, ik meen in 2012, een heel kritisch rapport verscheen over het overheidsbeleid in relatie tot klimaatverandering. Een van de opstellers van dat rapport zei toen dat mijn boek zijn ogen geopend had. Dat rapport heeft de regering toen aan het denken gezet en er is ook met de Staat gecorrespondeerd en gesproken, maar beweging naar een beter klimaatbeleid werd niet zichtbaar. Dat heeft Marjan Minnesma er uiteindelijk toe bewogen om samen met mij en een andere advocaat, Koos van den Berg, de in mijn boek beschreven procedure tegen de Nederlandse staat aanhangig te maken.”

Die zaak is in eerste aanleg gewonnen, maar wat volgt? “De staat is in hoger beroep gegaan. De reden die daarvoor publiekelijk is gegeven, is toch primair dat men vindt dat de rechter hier op de stoel van de politiek zou zijn gaan zitten door een correctie uit te voeren op het klimaatbeleid.

building holland | maart 2016

Groot interview

Dat is een vraag die men ten principale nog eens aan een hogerberoepsrechter voorgelegd wil hebben. Daarbij zullen er ongetwijfeld een hele hoop andere redenen zijn, maar die moeten we nog vernemen. Het hoger beroep begint pas inhoudelijk op het moment dat de staat een zogeheten memorie van grieven tegen het vonnis kenbaar maakt. Daar wachten we nu op.”

De rechtszaak heeft u grote bekendheid gegeven, u krijgt het nog drukker! “Het heeft heel veel aandacht gekregen, zowel in de media alsook in het academische circuit. Het is echt de hele wereld overgegaan: van de Guardian en de New York Times tot tv-programma’s ABC Australia en het Chinees Persbureau. Zelfs een cameraploeg van Al Jazeera is langs geweest. De afgelopen maanden heb ik veel presentaties gegeven in het buitenland, veelal op universiteiten. Ik heb daarvoor de tijd genomen, omdat het idee uit mijn boek is dat je dit soort zaken in zo veel mogelijk landen moet starten. Dus niet alleen in Nederland, waar het vonnis gelukkig wel direct een impact heeft op het klimaatbeleid. Het vonnis heeft niet alleen tot een hogere emissiereductiedoelstelling geleid, maar ook de discussie over het voortijdig sluiten van kolencentrales mogelijk gemaakt en aanleiding gegeven tot het voorstel voor een klimaatwet. Dat is niet gering, maar je zou dit graag ook in andere landen zien gebeuren.”

We hebben het over de overheid, maar wat vindt u van ieders verantwoordelijkheid, ofwel consumentengedrag? “Consumentengedrag is natuurlijk belangrijk, maar er is geen coördinatie en er zijn geen duidelijke afspraken over waar we naartoe gaan. Op dit moment is het voor een burger nog steeds lastig om je leven duurzaam in te richten. Het kost aandacht en volharding. Als je vervolgens ziet dat de buurman of de rest van de straat er helemaal niet mee bezig is, werkt dat natuurlijk niet motiverend. Het ontbreekt aan kaders die ons gezamenlijk de duurzame kant op leiden en dat komt toch ook weer terug op het achterblijven van de overheid bij dit vraagstuk. Niet om te zeggen dat de overheid de magic stick heeft en het in zijn eentje kan. Het is helder dat je binnen de door de overheid te stellen kaders, burgers, bedrijven en instellingen op alle niveaus nodig hebt om de transformatie naar duurzaam te maken.”

‘Van huis uit ben ik geen milieuadvocaat’

In onze geïndividualiseerde samenleving maakt iedereen toch zijn of haar eigen keuzes? “Dat zou vooral zo moeten blijven. Maar sommige keuzes zijn destructief en leiden, al dan niet op termijn, tot veel schade, letsel en leed. Een overheid dient daarvoor bescherming te bieden en dat weet ze ook. Dan is er weinig op tegen om te zorgen dat je bepaalde keuzes niet meer kunt of mag maken. Dat is in essentie ook wat de rechter zegt.”

building holland | maart 2016

Samen werken aan een duurzame energievoorziening! Meer informatie: www.letsdesignourenergy.nl

Groot interview

‘Er is nu geen duidelijk kader en geen helder doel’ Keuzes die nadelig zijn voor ‘de economie’, zijn niet populair bij overheden… “Dat een goed klimaatbeleid slecht zou zijn voor de economie, is een loze stelling. Dat is leuk als oneliner in de media, maar met die stelling kom je in de rechtbank niet zomaar weg. Dan zal je bewijs voor die stelling moeten aandragen en dat bewijs heb ik nog niet gezien. Kijk je bijvoorbeeld naar Denemarken en Duitsland dan liggen die gewoon ver voor op wat wij doen als het gaat om de energietransitie. En hun economieën en bedrijven doen het prima. De economie in Duitsland is sterker dan die van Nederland. Ook Denemarken doet het prima. Er zijn zo veel

voorbeelden van businessmodellen, nieuwe innovaties en technologieën die het verschil maken. Kijk, we teren hier nu nog gewoon op Victoriaanse technologie van 150 jaar geleden. Dat kun je toch weinig vooruitstrevend noemen.”

Er is dus een hoop werk te doen… “Dat zeker, maar er zijn na het vonnis dus gelukkig ook bemoedigende signalen vanuit het parlement gekomen. Er ligt nu een opdracht aan de regering om te kijken of we kolen als energiebron zo snel mogelijk kunnen uitfaseren. Energiebedrijven met kolencentrales willen daarvoor natuurlijk gecompenseerd worden. Maar diezelfde

building holland | maart 2016

Ontdek KIC InnoEnergy’s ondernemende pioniers: AERspire

Daylight Solutions

Esthetisch kwalitatieve dakoplossingen die zowel elektriciteit als zonnewarmte leveren

Actieve controle over de warmte- en lichtinstraling door de zon in jouw gebouw

Ecovat

Enervalis

Duurzame energie kun je als warmte opslaan voor gebruik als er geen zon of wind is

Bereik de laagste energiekost door al je energiebronnen zo optimaal mogelijk te gebruiken Creating more value with 6

iBuildGreen

Active Insulation

De woningconfigurator met BIM-koppeling

Isolatie met een regelbare warmteweerstand voor koelen en verwarmen via de natuurlijke weg

Smartroof

Soundenergy

Fotovoltaïsche cellen onzichtbaar in je dakpannen geïntegreerd

Koel je gebouw zonder energiekost, met behulp van industrieel overtollig of zelf opgewekt heet water

ɝ L

Watch-E Mijnenergiebundel biedt compleet inzicht in alle energie-aspecten van de nul-opdemeter woning overeenkomstig de laatste eisen van de Stroomversnelling

Stand 10.068

KIC InnoEnergy is een Europees bedrijf dat zich toelegt op het bevorderen van innovatie en ondernemerschap in duurzame energie. We streven naar een positieve impact in de Europese sector voor hernieuwbare energie. Heb je ook een businessidee op het gebied van duurzame energie en wil je dat omzetten in een succesvolle onderneming? KIC InnoEnergy creëert nieuwe en succesvolle start-ups.

Meer informatie:

Building Holland, stand 10.068 www.kic-innoenergy.com

KIC InnoEnergy receives funding from the European Institute of Innovation and Technology

Groot interview

‘We teren hier nu nog op Victoriaanse technologie van 150 jaar geleden’ energiebedrijven hebben over het algemeen ook gascentrales in eigendom die nu stilstaan. Dus ik denk dat het met die schade deels wel mee zal vallen.”

Wat is uw mening over de bijdrage die de bouwwereld levert of kan leveren aan verduurzamen? “Tot een paar jaar geleden kon je niet anders zeggen dan dat de sector buitengewoon traditioneel was. Ik geloof dat rond de oprichting van Duurzaam Gebouwd in 2008 de eerste frontrunners in de bouw zichtbaar werden, bedrijven die mogelijkheden zagen in het verduurzamen van vastgoed. In woord zal het inmiddels meer gemeengoed zijn geworden, dat de bouw iets met duurzaamheid moet. Maar in daad? Er zijn zeker bedrijven die daarmee bezig zijn, maar de sector als geheel heeft toch nog echt wel een grote slag te maken. Kijk naar de CO2-footprint van de bouw of de gebouwde omgeving als zodanig. Die is gigantisch. Veertig procent of meer van onze nationale emissies zijn aan gebouwen gerelateerd. Bijna de helft van de hele verduurzamingsopgave ligt daarmee in de gebouwde omgeving. Om dat doel te halen zal nog veel moeten veranderen in de bouw. Een enorme opgave dus.”

Wat kan de overheid daaraan doen? “Door bouwbesluiten en andere weten regelgeving lopen bouwbedrijven, net als iedereen, tegen regels aan die gedrapeerd zijn over een oud en fossiel systeem. Dus faciliteren kan de overheid eigenlijk op dat gebied op alle fronten. Daarnaast kunnen lokale overheden zelf een coördinerende rol spelen om samen met corporaties, burgers en bedrijven het thema binnen de stadse samenleving op de agenda te krijgen en te houden. De meeste worstelen nog steeds wel met de vraag hoe de slag te maken. Dat geldt voor corporaties, dat geldt voor bouwbedrijven, dat geldt voor ontwikkelaars en dat geldt ook voor overheden. Er is een lange weg te gaan, maar de tijd dringt en daar kunnen we ons niet bewust genoeg van zijn.”

De keynote van Roger Cox tijdens Building Holland op donderdag 24 maart is een onderdeel van College Tour Duurzame Energie van DuboTechniek. Meer informatie op: CTDE.nl.

Profiel Roger Cox Roger Cox (48) is de auteur van het boek Revolutie met Recht (Revolution Justified) waarmee hij wereldwijd aandacht kreeg. Zijn milieubewustzijn vertaalt hij als partner in het kantoor Paulussen Advocaten in een actieve juridische ondersteuning van onder meer Urgenda. Hij won voor hen een zaak tegen de Nederlandse staat over de verantwoordelijkheid van de overheid aangaande toekomstige schade door klimaatverandering. Daarnaast zit hij in de adviesraad van bedrijvenvereniging De Groene Zaak en is hij lid van het Platform Duurzame Gebiedsontwikkeling. Zijn inzet voor duurzaamheid overstijgt daarbij de landgrenzen. Zo was Cox mede-initiator van The Planet Prosperity Foundation en is hij betrokken bij juridische klimaatprocedures in het buitenland. Tevens is hij promoter van de circulaire economie en een veelgevraagd spreker op het internationale platform.

building holland | maart 2016

Bezoek ons tijdens Building Holland 22 t/m 24 maart 2016 RAI Amsterdam Stand 09.073

Duurzaam renoveren Milieubewust gebruik van gebouwen is geen modetrend, maar een must. Groen gebruik vertalen wij in verantwoorde na-isolatie. In een nieuwe interieurindeling met hergebruik van bestaande elementen. In slimme prefab-oplossingen voor sanitair en keukens. En meer. Bij Faay Vianen vindt u dĂŠ oplossing voor elke renovatie. Voor droge, natte en hygiĂŤnische ruimten. Voor retail, utiliteitsbouw en woningen. Met doordachte wandsystemen en plafonds. Gemaakt van hernieuwbare grondstoffen. En duurzaam geproduceerd natuurlijk. Bel (0347) 37 66 24 of kijk op www.faay.nl.

onuitputtelijke grondstoffen

brandwerend

snel te monteren

geluidwerend

schroefvast

thermisch isolerend

dubo

waardevermeerdering

prestatiegarantie regelgeving

all-electric

TCO

comfort nul-op-de-meter

Zero Energy Concept

lastenverlichting

binnenklimaat

Op weg naar verduurzaming Samen ‘meters maken’: omdat het moet én omdat het kan! Consumenten en opdrachtgevers gaan meer en meer verduurzamen. Energiezuinige installaties, duurzame integrale concepten en het levensloopbestendig maken van onze woningvoorraad komen hierdoor in een versnelling. Waarbij we prestaties op de lange termijn én comfort gegarandeerd willen zien. Het schoolvoorbeeld hiervan is het Zero Energy Concept; een modulaire all-electric oplossing voor woningen en appartementen. De prefab module bevat een water/water warmtepomp, voorraadvat, WTW- en regeneratie-unit en is dé oplossing voor uw ambitie naar nul-op-de-meter. Met innovatieve producten en systemen leveren wij een bijdrage aan een comfortabel, gezond en energiezuinig binnenklimaat. Samen maken onze producten en concepten energieneutraal wonen vandaag al mogelijk. Wij ondersteunen daarnaast bij het beheersen van de risico’s en daarmee de kosten. Dat betekent volledige zekerheid, met meerjarige afspraken voor onderhoud en service, energieprestatiegarantie en zelfs ﬁnanciering van binnenklimaatoplossingen. Wij maken dus volop meters! U ook? Kom dan een kijkje nemen op Building Holland, wij ontmoeten u graag op onze stand. Hal 10, standnummer 40.

www.ithodaalderop.nl

Duurzame, milieuvriendelijke oplossingen voor vloer en gevel In de woningbouw is een trend gaande, dat sloop plaatsmaakt voor renovatie. Die keuze wordt vereenvoudigd: toeleveringsbedrijven ontwikkelen producten die steeds beter geschikt zijn bij renovatieprojecten. Voorbeelden hiervan zijn de galerijvloersystemen (Master Builders Solutions) en de gevelsystemen (PCI). Tekst: Gerrit Tenkink

Het hoofdkantoor van BASF bevindt zich in Duitsland, maar in het Brabantse Oosterhout beschikt dit bedrijf over een eigen laboratorium voor betonhulpstoffen dat zich richt op de Benelux-markt. “Met onze applicatietechniek willen we zo dicht mogelijk bij de eindklant zitten, omdat ieder gebied zijn eigen betonsamenstellingen kent. Dat luistert heel nauw”, zegt Pieter van Gent, senior business manager bij BASF Nederland. “In Oosterhout ontwikkelen we samen met onze klanten projectspecifieke oplossingen. Dat kan voor nieuwbouw zijn, maar we richten ons ook steeds meer op renovatie. Naast het optimaliseren van de producteigenschappen zoeken we een manier om onze producten te verduurzamen. Zo zijn we met onze systemen steeds beter in staat om CO2-uitstoot te minimaliseren en de levensduur van de vloeren en gevelsystemen te verlengen. Ook de reiniging van vloeren en gevelsystemen is een punt van aandacht. Het uitstellen van onderhoud en reiniging van een vloer of gevel betekent niet alleen een flinke kostenbesparing, maar heeft ook een gunstige uitwerking op het milieu.”

coatings voor beton. Een recente ontwikkeling is een waterdichte, snelhardende cementgebonden coating om betonnen- en metselwerkconstructies scheuroverbruggend te beschermen. De betonrenovatiesystemen worden in veel projecten toegepast, zoals betonnen vloeren in parkeergarages, maar ook de vloeren van galerijen, trapportalen of balkons. “Het gaat hierbij om mortels en coatings, in diverse kleuren en texturen”, vertelt BASF-sales manager Jean Claude de Maaijer. “We brengen altijd een advies op maat uit. Dat kan een advies zijn aan de opdrachtgever, bijvoorbeeld de architect of woningbouwvereniging aan voorkant van de renovatie, maar ook aan de verwerker van de producten.” Een voorbeeld van een toegepast ‘Master Builders

Nieuwe technieken en toepassingen Daarnaast vertegenwoordigt BASF in Oosterhout PCI Augsburg, marktleider voor tegellijmsystemen in Duitsland. De verkoop- en marketingafdelingen voor PCI-producten in de Benelux zijn in Oosterhout gevestigd. Van Gent noemt het een groot voordeel dat BASF een leidende speler is op de wereldmarkt van construction chemicals. “We steken heel veel energie in het ontwikkelen van nieuwe producten. Dat betekent dat we wereldwijd voorop lopen met de nieuwste technieken en toepassingen. Bijvoorbeeld op het gebied van milieumaatregelen zijn we vaak verder dan weten regelgeving voorschrijven.”

Duurzame mortels en coatings Zo ontwikkelde BASF onder het Master Builders Solutions handelsmerk diverse reparatiemortels en beschermende

maart 2016 | building holland

Diffusie en slagregens zorgen voor vocht achter de tegels, wat hechtingsproblemen kan opleveren. Het ventilerende systeem lost die problemen op.

Partnerberichten

Dit zorgt voor hechtingsproblemen”, zegt Astrid Kucher, marketing specialist voor het merk PCI in de Benelux. “Met dank aan de combinatie van ventilatiematten, mortel, lijm en tegel zijn we nu in staat om het vocht snel af te voeren. Het betekent minder schade aan tegelwanden, dus minder onderhoud en een langere levensduur.” En net als bij de Master Building Solutions geldt ook hier dat de PCIadviseurs altijd ter plekke advies uitbrengen over de beste en meest duurzame combinatie van materialen.

Professionele verwerkers

De ventilatiematten CeraVent van Gutjahr in combinatie met de PCI-uitvlakmortel, tegellijm en voegmortel en tegels van Agrob Buchtal zorgen voor een perfect vochtregulerend systeem.

Solutions’-product is de renovatie van de galerijvloeren van De Poternen in Grave. “De balkon- en galerijvloeren hebben veel te lijden gehad, waardoor bij de galerijen lekkage ontstond naar de onderliggende winkelpanden”, legt De Maaijer uit. “Nadat het advies was opgesteld, werden tijdens de uitvoering de bestaande vloerafwerkingen verwijderd. Met Master Top 560RS hebben we een nieuwe snelhardende dekvloer op afschot aangebracht. De galerij oogt nu niet alleen mooier, maar is ook een stuk veiliger voor de gebruikers en bovendien hebben we op deze manier de levensduur van de galerijvloer aanzienlijk weten te verlengen.”

Professionele verwerkers brengen de Master Builder Solutions producten en de PCI-tegellijmsystemen aan. “De producten van PCI worden verkocht via de (bouwmaterialen)handel en zijn gericht op professionele verwerkers, zoals tegelzet- en klusbedrijven”, vertelt Van Gent. “PCI begeleidt de verwerking en verstrekt daarna een projectgarantie van tien jaar. Bij Master Builders Solutions werken we met een kring van bedrijven die wij adviseren en trainen. De opdrachtgever is vrij in zijn keuze, door wie hij onze producten laat aanbrengen. Mede in verband met de garantievoorwaarden hebben we echter een sterke voorkeur voor deze selecte groep professionele bedrijven, omdat het hier gaat om specifieke verwerkingstechnieken. Dat geldt voor de vloersystemen, maar ook voor de gevelsystemen. Hoe langer je onderhoud aan je systemen kunt uitstellen, hoe beter. Ook dat is een vorm van verduurzaming.”

BASF is partner van Building Holland 2016. Bezoek de stand 10039 en bekijk de partnerpagina op www.buildingholland.nl.

Ventilerende tegelwand Ook op het gebied van gevelsystemen zijn de specialisten van BASF en PCI steeds op zoek naar optimalisering en verduurzaming van de producten. Zo werden eind 2014 in Naaldwijk vijf flats voorzien van tegelwanden met een speciale PCI-uitvlakmortel, tegellijm en voegmortel van BASF. “In combinatie met Gutjahr-ventilatiematten en tegels van Agrob Buchtal hebben we een vochtregulerend en ontkoppelend systeem ontwikkeld. Vooral bij tegels op buitenmuren is vaak sprake van problemen, omdat de tegels loslaten bijvoorbeeld door de vorst. Maar ook door diffusie en slagregens komt er vocht achter de tegels.

BASF ontwikkelde onder het Master Builders Solutions handelsmerk reparatiemortels en beschermende coatings voor beton.

building holland | maart 2016

ALS JE DOET WAT JE DEED, DAN KRIJG JE WAT JE KREEG - Albert Einstein -

www.doet-deed-krijg-kreeg.nl stand 09.032

Partnerberichten

Energie-efficiëntie in de woning en meer ABB, marktleider op het gebied van energie- en automatiseringstechnologieën, presenteert op Building Holland 2016 energie-efficiëntie in de woning, oplossingen voor frisse scholen en woningen gebouwautomatisering. Zeven vragen aan Ben Pol, Business Development Manager ABB Benelux. Wat zijn de kernactiviteiten van ABB op het gebied van duurzaamheid? De slogan van ABB is ‘Power and Productivity for a better world’. ABB is marktleider op het gebied van energie- en automatiseringstechnologieën, waardoor nutsbedrijven en industriële klanten hun prestaties kunnen verbeteren met gelijktijdige vermindering van de belasting van het milieu. In Nederland participeren we in het project Hoog Dalem in Gorinchem, waarbij bewoners zelf energie opwekken en opslaan. Dit levert energie-efficiëntie op in de woning.

ABB Benelux presenteert op Building Holland 2016 onder andere energie-efficiëntie in de woning en oplossingen voor woningen gebouwautomatisering.

groothandelsmedewerkers en industriële klanten. Op Building Holland ontmoeten we stakeholders uit de hele bouwkolom die we anders bijna nooit tegenkomen.

Wat kan de bezoeker verwachten van de verschillende Concept Area’s? Integrale oplossingen vanuit een thematische aanpak, dat is waar de markt op zit te wachten. De ambitie van een thema eiland moet volgens ons zijn: het kijken naar overall best solutions voor de markt.

Waarom is ABB toegetreden als partner van Building Holland?

Wie wil je tijdens Building Holland 2016 ontmoeten?

Om mee te denken over oplossingen voor ketenintegratie in de bouw en om te laten zien wat ABB aan nieuwe innovaties en oplossingen kan bieden. ABB is van mening dat er een transitie in de bouw moet plaatsvinden. Bouwen tegen lagere kosten, een betere kwaliteit en meer comfort voor de bewoner. Dat kan alleen samen gerealiseerd worden. Daarom participeren we ook in de Stroomversnelling om samen te komen tot Nul-op-demeteroplossingen.

Mensen die zich bezighouden of die interesse hebben in nieuwe ontwikkelingen in de bouw. Voor de toekomst is het ook interessant om te kijken naar andere branches, via crossover technieken. Kijken naar wat succesvol is in andere branches en samen met branchevreemde fabrikanten zoeken naar nieuwe mogelijkheden.

Wie zie je op Building Holland wel die je op andere evenementen niet treft?

De presentatie van Daan Rosegaarde was erg inspirerend en de samenwerking met FME tijdens de eerste editie van Building Holland.

Op de beurzen waarbij ABB exposeert ontmoeten we onze directe doelgroep zoals elektrotechnische installateurs,

Wat waren de must see elementen (presentaties, stands, etc) tijdens de voorgaande edities van Building Holland?

Wat heeft ABB concreet uit Building Holland gehaald, in het opzicht van nieuwe contacten of nieuwe projecten? Image building: bezoekers en exposanten kijken op een andere manier naar ABB. We hebben nieuwe relaties ontmoet en interessante informatie opgedaan tijdens de diverse spreker sessies.

Business Development Manager ABB Benelux Ben Pol.

ABB Benelux is partner van Building Holland 2016. Bezoek de stand (9047) en bekijk de partnerpagina op www.buildingholland.nl.

building holland | maart 2016

Meer comfort. Nul-op-de-meter. Duurzame systeemRSORVVLQJHQ YDQ 1HÃ&#x20AC; W

Duurzaam verwarmen, koelen en warm water 0HW (QYL/LQH LQWURGXFHHUW 1HÃ&#x20AC; W HHQ FRPSOHHW QLHXZ

(QYL/LQH ZDUPWHSRPSHQ ]LMQ ERYHQGLHQ HHQYRXGLJ WH

SURJUDPPD OXFKW ZDWHU ZDUPWHSRPSHQ 0DDU OLHIVW

FRPELQHUHQ PHW GH WKHUPLVFKH HQ SKRWRYROWDwVFKH

FRQÃ&#x20AC; JXUDWLHV ELHGHQ PDDWZHUN YRRU HONH VLWXDWLH

]RQQH HQHUJLHV\VWHPHQ YDQ 1HÃ&#x20AC; W 9RRU HHQ GXXU]DPH

0RQR HQ ELYDOHQW ]RZHO PRQREORFN DOV VSOLW PHW HHQ

WRWDDORSORVVLQJ XLW ppQ KDQG

KRJH &23 HQ YRRUEHUHLG YRRU 6PDUW*ULG

1HÃ&#x20AC; W =R HDV\ NDQ KHW ]LMQ

QHÃ&#x20AC; W QO ZDUPWHSRPSHQ

Partnerberichten

Zicht op een rendabele investering Bij inkoop van producten wordt in eerste instantie gekeken naar de kosten van de aanschaf van het product. Maar vooral de kosten voor het gebruik van dit product gedurende de levenscyclus bepalen voor een groot deel of de investering economisch rendabel is of niet. Want na de aanschaf van het product volgen immers in de loop van het gebruik de kosten voor onderhoud en vervangen van onderdelen. TCO (Total Cost of Ownership) biedt inzicht in de totale kosten. Wie die helder heeft, kan gaan beginnen met kostenbesparing. Daarom heeft Grohe een eenvoudige TCO-calculator ontwikkeld aan de hand waarvan de kosten kunnen worden berekend van een Grohe product gedurende zijn levensduur.

Nauwkeurig kostenoverzicht Samen met de opdrachtgever vult de Grohe Accountmanager Projecten het schema van de calculator in waardoor er een vrij nauwkeurig totaal

Project Vesper Hotel Noordwijk.

kostenoverzicht ontstaat gedurende de economische levensduur van het gebouw of installatie met de toe te passen Grohe producten. Het Grohe Projectbureau coördineert deze afspraken.

Partner van Building Holland Grohe is partner van Building Holland. Bekijk voor meer informatie de partnerpagina van Grohe op de website van Building Holland. Het standnummer van Grohe is 9069.

Hoogst haalbare score voor Geelen Counterflow Het kantoor van Geelen Counterflow is gebouwd volgens de energie+ en de passiefhuis principes. De milieuprestatie van het bouwproces en het gebouw is gecertificeerd volgens de BREEAM-methodiek. De beoogde score is de hoogst haalbare: Outstanding met vijf sterren. Daarnaast is het gebouwd volgens Cradle to Cradle. Building Holland partner Kieback & Peter heeft de regeltechniek geleverd. De opwekking van warmte en koude wordt gerealiseerd middels een verticaal gesloten bodemwisselaar (BRINE/VBWW). Warmtewisselaars voorzien in de warmte- of koude-overdracht van de broninstallatie naar de achterliggende groepen. Daarbij worden twee water/water warmtepompen en enkele buffers toegepast. De installatie is ontworpen als een all-air systeem, waarbij de luchtbehandelingkast voor de kantoren wordt geregeld door de Climotionsoftware, die is geïntegreerd in de DDC4200 regelaar van Kieback & Peter. Het algoritme zorgt ervoor dat de ruimtes op overdruk komen te staan. De hoogte van de overdruk is afhankelijk van de situatie waarin de regeling zicht bevindt. In hoofdlijnen is een koelbedrijf, verwarmingsbedrijf of luchtkwaliteitbedrijf van toepassing.

Druk- en temperatuurzones De kantoren zijn voorzien van druk- en temperatuurzones. In de toevoer van de te regelen ruimten zijn change-over batterijen aangebracht, die kunnen nakoelen of naverwarmen. De mate hiervan is afhankelijk van de centrale toevoerluchttemperatuur en de gewenste ruimtetemperatuur. Daarnaast is een tweede luchtbehandelingkast aanwezig voor de ontvangstruimte, keuken en het archief.

Aansturing van zonwering Met behulp van een weerstation wordt de zonwering op basis van lichtintensiteit aangestuurd. Tot slot worden alle gedragingen van het binnenklimaat en de energiestromen vastgelegd met behulp van het gebouwbeheersysteem.

Kieback & Peter is partner van Building Holland 2016. Bezoek de stand van Kieback & Peter: 10078.

building holland | maart 2016

Colt EcoVision: een integraal concept Een gezonde, comfortabele en veilige leef- en werkomgeving voor eenieder! Dat is het doel van Colt. In een dergelijke omgeving zijn licht, lucht en leven in balans. Dat draagt direct bij aan het welbevinden. Colt heeft haar kennis en ruim 80 jaar ervaring gebundeld in Colt EcoVision. De rode draad in dit concept is het maximaal op elkaar afstemmen en verbeteren van geplande bouwkundige en installatietechnische voorzieningen. Om zo te komen tot de optimale combinatie van comfort en energieverbruik. Colt maakt hiervoor gebruik van de nieuwste technieken die energie besparen, hergebruiken en/of uitwisselen. Met altijd de focus op mens ĂŠn milieu.

www.coltinfo.nl

SMART BUILDING

ONTM OP ON OET ONS OF TIJ ZE STAND VAN D DENS EEN EB MEETIUSINESS NGS!

Elbo Technology heeft zich in 30 jaar ontwikkeld tot specialist en toonaangevende speler op de markt van communicatie(techniek) in en rond gebouwen. Deurcommunicatie, toegangscontrole, (camera)beveiliging en domotica: wij combineren de verschillende systemen tot integrale oplossingen. Ge誰ntegreerde techniek voor woongebouwen en -complexen, centraal te beheren, op afstand toegankelijk via mobiele devices en toekomstbestendig.

Denkt u al in slimme oplossingen? Laat u inspireren en bezoek ons op standnummer 9031.

T +31 (0)40 26 79 888, info@elbotechnology.nl www.elbotechnology.nl | www.elbolive.nl

Isolatie op zâ&#x20AC;&#x2122;n groenst. Energie besparen met de kracht van hennep.

Snel groeiend, natuurlijk en dubbel duurzaam. Dat is de nieuwe generatie gevelisolatie van Caparol.

Partnerberichten

Een van de grootste kantorentransformaties van Nederland Wijnhavenkwartier is een herontwikkeling in de Haagse binnenstad van de voormalige ministeries van Veiligheid en Justitie en Binnenlandse Zaken. Het is een van de grootste kantorentransformaties van Nederland. In de gebouwen aan de Turfmarkt en Schedeldoekshaven komen een vestiging van de Faculteit Campus Den Haag (Universiteit Leiden), woningen en commerciĂŤle ruimten. Het gaat in deze eerste fase om de ontwikkeling van collegezalen en studieruimten voor de Universiteit Leiden, realisering van 170 appartementen, 1000m2 commerciĂŤle ruimte voor horeca en detailhandel en 224 parkeerplaatsen.

Gevels ingrijpend aangepast Door gebruik te maken van duurzame bouwmaterialen worden onder andere de gevels en de plinten van het huidige complex ingrijpend

aangepast. De hoge gebouwdelen van de bouwblokken vormen een verrijking voor de skyline van Den Haag. Gevelbouwer Rollecate B.V. uit Staphorst is na een uitgebreide voorselectie geselecteerd om de aluminium kozijnen en vliesgevels voor deze eyecatcher te leveren en te monteren.

Bijzondere kozijnprofielen Bijzonder zijn de toegepaste profielen voor de kozijnen die speciaal zijn ontworpen door de architect Geurst & Schulze. Zo ook de vliesgevelstijlen van ongeveer 8 meter hoog die in de collegezaal toegepast gaan worden. Rollecate is hier nu volop bezig en in goede samenwerking met Heijmans zal de oplevering van het totale project Wijnhavenkwartier medio 2016 plaatsvinden.

Rollecate is partner van Building Holland 2016. Bezoek de stand van Rollecate: 9067.

building holland | maart 2016

De totaalaanpak voor het multifunctionele dak • Duurzame dakoplossingen • Aanleg, beheer en onderhoud • Energiewinning van daken • Veiligheidsvoorzieningen

www.oranjedak.nl werkt aan innovatie, duurzaamheid, veiligheid

Partnerberichten

Toekomstbestendig Woonlandschap De Leyhoeve Aan de zuidzijde van Tilburg verrijst Woonlandschap De Leyhoeve, met 200 riante appartementen en 85 zorgsuites voor 55-plussers. De flexibele bouwwijze en aanwezige faciliteiten maken het mogelijk om zo lang mogelijk zelfstandig te wonen. Woonlandschap De Leyhoeve heeft inpandig onder meer een restaurant, een zwembad, een winkel en een parkeergarage. De woningoppervlaktes variëren van 65 m² tot ruim 200 m². Alle woningen kunnen volledig naar wens worden ingericht en indien nodig worden aangepast met de modernste zorghulpmiddelen. De Leyhoeve 1 is de eerste in een reeks van tien woonlandschappen, die ontwikkelaar Roozen van Hoppe wil realiseren. Bij engineering en realisatie werkt aannemer Leyhoeve Bouw in een bouwteam met vaste partners, waaronder de installateurs Hoppenbrouwers, Rijndal en CVH en – voor de wanden – BoWall.

Universeel wandconcept Het universele wandconcept BoWall, een samenwerking van Bohebiflex, Knauf en Technische Unie, bestaat uit een holle wand, een geïntegreerde goot en basisinstallaties, en is geschikt voor alle soorten bouw. Leyhoeve Bouw koos bewust voor BoWall vanwege de flexibiliteit en de mogelijkheid om ontkoppeld te bouwen. De installatie wordt pas in de afbouwfase afgemonteerd en daarvoor krijgen bewoners meer bedenktijd. Ook Bohebiflex ziet de voordelen. Wanneer na een paar jaar verbouwd wordt, is BoWall tot wel 50% goedkoper, omdat er minder gesloopt en vervangen hoeft te worden. Een ander voordeel is dat bij de bouw niet geïnvesteerd hoeft te worden in toekomstige installaties, maar dat er alleen geïnstalleerd wordt wat er op dat moment nodig is. Volgens Knauf maakt BoWall de eisen die aan brand- en geluidwerendheid worden gesteld ook echt waar. Bij traditionele wanden komt het regelmatig voor dat er bij het aanbrengen van de installaties allerlei profielen worden doorkruist, waardoor prestaties mogelijk niet worden gehaald.

Geïntegreerde aanpak In het project is gekozen voor een geïntegreerde aanpak. “BoWall is een goed voorbeeld van het samenvoegen van

Woonlandschap De Leyhoeve door Tom Croes.

de bouwkundige en installatietechnische component”, zegt manager special accounts groep Technische Unie Bas Schröder. “Bij de traditionele wand komt eerst de wandenbouwer, dan plaatst de installateur de techniek en vervolgens sluit de wandenbouwer de wand. Met BoWall plaatst de wandenbouwer in één keer wand mét goot, waarna de installateur met behulp van een zogenoemde trekstrip de materialen kan installeren.” Installatiebedrijf Hoppenbrouwers werkt voor het eerst met BoWall en is positief. Volgens deze organisatie zijn de materialen via Technische Unie prefab geleverd en hoeft er minder handmatig worden aangesloten. Daardoor kunnen de monteurs sneller werken en neemt de kans op fouten af. De materialen worden volgens de juiste specificaties gemaakt en zijn steeds just in time beschikbaar op de bouw. W-installateur Rijndal B.V. dacht vanaf het begin mee over een maximaal flexibele invulling van het project. Voor de vloer bleken flexibele mogelijkheden niet haalbaar, maar er worden wel flexibele leidingen ingezet.

Op de komende editie van Building Holland laat Technische Unie meer van haar integrale logistieke oplossingen zien die de keten optimaliseren en het bouwen installatieproces verduurzamen. Kijk voor meer informatie over de uitgebreide dienstverlening van Technische Unie op de website www. technischeunie.com.

building holland | maart 2016

XELLA VERNIEUWBOUW BEELDBEPALEND, DUURZAAM EN VOORDELIG Meer we ten? Laat u in spireren door de praktijkc ase Hof van E gmond. www.xe ll beeldbe a.nl/ palend

Het Xella vernieuwbouwconcept is een slimme methode voor de duurzame renovatie van beeldbepalende woningen. Met het Ytong CascoSysteem herbouwt u achter de karakteristieke gevel een woning geheel of gedeeltelijk.

• Meer comfort en vrijwel geen energieverbruik • Geen onverwachte kosten • Minimale overlast en tevreden bewoners • Ontwerpvrijheid voor u • Gegarandeerd eindresultaat • Een halve eeuw extra levensduur

Het Xella Vernieuwbouwconcept. Dat is renoveren met de X-factor.

LIGHT AS A MANAGED SERVICE NOOIT MEER INVESTEREN ALLEEN NOG MAAR GEBRUIKEN

BEZOEK ONS OP BUILDING HOLLAND 2016 STAND 10.042 www.trilux.com

Partnerberichten

De opbrengst van monitoring Sinds eind vorig jaar zijn grote bedrijven verplicht om de vier jaar een energieaudit uit te laten voeren. Er zijn een aantal vrijstellingen mogelijk, maar de verwachting is dat circa 2000 ondernemingen bij het bevoegd gezag een audit aanleveren. Gelukkig zijn er handvatten van RVO wat de verplichte en vrijwillige onderdelen zijn. Door deze regeling is het mogelijk kosteneffectieve energiebesparing te signaleren en te meten, maar vooral de resultaten te tonen. Door een systematische aanpak kunnen ondernemingen maatregelen nemen voor het besparen van energie, kosten en CO2-uitstoot. Gebruikers van EnergyAlert hebben wat dat betreft een voorsprong. Deze monitoringstool geeft inzicht in wat energie besparen oplevert in geld of bespaarde CO2-uitstoot.

Monitoring geeft ook rust. Het geeft inzicht in het energieverbruik en het zorgt ervoor dat je al gedeeltelijk voldoet aan de energie-audit. Eventuele maatregelen die genomen zijn om besparingen te realiseren worden getoond. Zo kun je in 2020 laten zien welke stappen je de afgelopen periode hebt gemaakt.

Energyalert is partner van Building Holland 2016. De organisatie is te bezoeken op stand 10070.

Noodzaak voor hergebruik afvalwater groter dan ooit Met waterschaarste als een van de grootste problemen wereldwijd, wordt het gebruik van regenwater en hergebruik van afvalwater steeds belangrijker. Waterschaarste en waterverontreiniging zijn een steeds groter probleem. In Nederland en wereldwijd. Het onderwerp staat bij steeds meer media in de belangstelling. En recent nog waarschuwde VN-voorzitter Ban Ki-Moon op de Klimaattop in Parijs voor de gevolgen van de waterproblematiek. Building Holland-partner Mijn Waterfabriek levert systemen voor de besparing op drinkwater, het gebruik van regenwater en het hergebruik van afvalwater. De systemen laten bedrijven en particulieren tot 100% besparen op drinkwater en tot 100% op riool- en zuiveringsheffing.

Mijn Waterfabriek is partner van Building Holland 2016. De organisatie is te bezoeken op stand 10.076.

building holland | maart 2016

Elke vakman kent de bitumineuze dakrollen van Troelstra & de Vries. Maar de tijd en de ontwikkelingen staan niet stil. Deeluitmakend van de Soprema Group kan Troelstra & de Vries u een wereld aan mogelijkheden aanbieden.

BITUMEN

Zoals TPO dakbedekking, PMMA kunststof harsen, isolatie en zonne-energie. Met het advies van onze project adviseurs maakt u de juiste keuze.

I S O L AT I E

V LO E I B A A R

Bezoek ons 5 op STAND 10.04 tijdens Building Holland

KUNSTSTOF

De beste oplossingen onder de zon.

ENERGIE

Neem contact op met onze project adviseurs voor een passend advies voor uw project. Bel (0)515 53 30 00 of mail naar info@troelstra-devries.nl

Partnerberichten

Concrete en realiseerbare klimaatoplossingen Dakleverancier Fakro levert duurzame daglichtoplossingen onder hellende en platte daken door het produceren van producten met een lange levensduur, waarbij milieuvriendelijke stoffen gebruikt worden. Uit een interview met business development manager Maciej Cichocki blijken de duurzame ambities van zijn organisatie. Tekst: Marvin van Kempen

Fakro levert duurzame daglichtoplossingen onder hellende en platte daken.

“We leveren producten die het energiegebruik verminderen, door isolatieglas en automatische zonwering. Verder voorzien we in producten die gebruikmaken van zonneenergie, zoals solar zonwering, zonnecollectoren en passief dakramen”, aldus Cichocki over de kernactiviteiten van Fakro. “We zoeken naar productieoplossingen om in de toekomst de cirkel te sluiten, zodat er geen afval van de door ons geleverde producten in de natuur terecht komt.” De toetreding van Fakro als partner van Building Holland wordt door hem gezien als een mogelijkheid om het effect van samenwerking met partners te presenteren. “In tegenstelling tot de Bouwbeurs, die meer op producten gericht is, willen we hier een concrete klimaatoplossing tonen, een oplossing die toeleveranciers samen met ons kunnen gaan realiseren. Denk aan ventilatie, koelings- en verwarmingsapparatuur, kozijnproducten en alarm- en beheersystemen. We richten ons vooral op de integratie en het op elkaar afstemmen van gebouwgebonden apparatuur. De samenwerking van experts zal de basis moeten vormen voor een integraal ontwerp en voor transitie in de bouw.”

We vragen Cichocki om een tipje van de sluier op te lichten over de innovaties die tijdens de volgende editie van Building Holland getoond worden. “Een integraal en schaalbaar klimaatconcept, dat gekoppeld kan worden aan andere apparaten in het huis.” Tijdens Building Holland wordt de toekomst van de bouwen vastgoedsector getoond. Cichocki verwacht specifieke ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid de komende jaren. “Het bewust worden van persoonlijk energieverbruik zien we al gebeuren door de toepassing van slimme meters en thermostaten in Europa en de VS. Een bijkomend effect is de boost die dit betekent voor de ontwikkeling van Internet of Things (IoT) en de integratie hiervan in woningen. Een aantal jaar geleden zagen we ‘connecting people’ gebeuren, deze tendens zien we nu ook in de wereld van apparatuur. Onze huizen, wijken en steden gaan met elkaar ‘praten’.” Ten slotte noemt hij nog het type bezoeker dat op Building Holland aangetroffen kan worden. “Professionele en kwalitatieve bezoekers. Tijdens het event kom ik graag in contact met beslissers en ontwikkelaars.”

Fakro is partner van Building Holland 2016. Bezoek de stand (10067) en bekijk de partnerpagina van Fakro Nederland op www.buildingholland.nl.

Fakro wil tijdens Building Holland een concrete klimaatoplossing tonen.

building holland | maart 2016

Een slimme daglichtoplossing is zo geregeld...

FAKROâ&#x20AC;&#x2122;s elektrische dakramen zijn uitgerust met het Z-Wave systeem. Dit maakt ze slim, eenvoudig te bedienen en probleemloos te integreren in overige domotica. t CreĂŤer een gezond en duurzaam binnenklimaat. t Maak energieverbruik inzichtelijk. t Toekomstklaar en schaalbaar. Nieuwsgierig naar deze slimme daglichtoplossing? U vindt ons tijdens Building Holland op stand 10.067 in hal 10.

www.fakro.nl

Samen werken aan energiezuinige gebouwen Zehnder biedt hoogwaardige oplossingen voor gebouwen die voldoen aan vastgestelde PassiefHuis-criteria en andere zeer lage energieconcepten zoals Nul-Op-de-Meter. Dankzij hoogwaardige techniek en jarenlange ervaring zijn we samen met u in staat om de meest optimale binnenklimaat oplossing te bieden voor uw project. Met de techniek van vandaag bent u voorbereid op de vraag van morgen. Van harte welkom op onze stand in hal 10.013. Zehnder Group Nederland • Lingenstraat 2 • 8028 PM Zwolle • T 038 429 69 11 • www.zehnder.nl

Isofinish® is een geïsoleerde voorzetgevel met vele ideale kwaliteiten voor renovatieprojecten. Bewoners ondervinden geen hinder van de

Doe meteen inspiratie op en vraag de gratis na-isolatiegids aan.

werkzaamheden omdat isolatie aan de buitenkant wordt aangebracht.

www.recticelinsulation.nl/

Bovendien gaat er binnen geen woonruimte verloren. Daarbij zorgt

na-isolatiegids

het unieke isolatiemateriaal Powerwall® van Recticel Insulation dat uw huurders enorm besparen op hun stookkosten. Vraag een gratis projectadvies aan bij uw rayonverantwoordelijke bij Recticel Insulation: bel 0488 - 48 94 00 of mail insulation_info@recticel.com.

Isofinish® is speciaal ontwikkeld als totaalconcept voor renovatieprojecten. In drie logische stappen maakt Isofinish uw project energiezuiniger én mooier.

Inspectie, advies en ontwerp De isolatiespecialisten van Recticel Insulation maken samen met u een gratis projectadvies met een Rc berekening. Indien gewenst kan een condensatieberekening worden verzorgd. Onze architect maakt voor u een artist impression en visualiseert het ontwerp.

Uitvoeringscontrole De uitvoering wordt begeleid en gecontroleerd door de specialisten van Isofinish®.

Oplevering en certificering Na oplevering ontvangt uw project het isolatiecertificaat ’Recticel® Insulation Inside’.

Bezoek ons tijdens Building Holland: stand 9.075

www.recticelinsulation.nl

Duurzaam Bouwen Awards De tweede editie van de Nederlandse Duurzaam Bouwen Awards

Koplopers: laat zien wat je hebt bereikt! Op dinsdag 22 maart 2016 biedt Building Holland podium aan de uitreiking van de Duurzaam Bouwen Awards. De Nederlandse Duurzaam Bouwen Awards vinden voor de tweede keer plaats. In 2016 is het thema de verduurzaming van de bestaande voorraad. De awards worden gedragen door de partners, Bouwend Nederland, Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Ministerie van Infrastructuur en Milieu en Duurzaam Gebouwd. Tekst: Tineke de Boer

Iedereen beseft dat het verduurzamen en toekomstbestendig maken van bestaande woningen en utiliteitsgebouwen momenteel een van de grootste uitdagingen voor de bouwen vastgoedsector is. Het Energieakkoord is sterk gericht op het energiezuinig maken van bestaande gebouwen.

Stimulans voor circulaire economie Daarnaast stimuleert de overheid het creëren van een circulaire economie. Ook in de bouwsector, als grootverbruiker van grondstoffen, speelt dit een steeds grotere rol en wordt de noodzaak gezien om het circulair te gaan doen. Doel van de Nederlandse Duurzaam Bouwen Awards in 2015/2016 is het verkiezen van die organisaties die tot nu toe het beste slagen in het oppakken van deze twee grote uitdagingen en daarin voorbeeldig zijn voor hun sectorgenoten.

Uitreiking in vier categorieën In 2016 worden de Duurzaam Bouwen Awards uitgereikt in 4 categorieën. – Categorie 1: Gemeente / Regio: beoordeling o.a. op resultaten duurzaam bouwen beleid naar corporaties, commerciële vastgoed sector en particulieren en gerealiseerde duurzame renovatieproject(en), maatschappelijk of ander gemeentelijk vastgoed – Categorie 2: Woningcorporatie: beoordeling o.a. op voorbeeldig (regisserend) opdrachtgeverschap en gerealiseerde duurzame renovatieproject(en) – Categorie 3: Bouwpartij: beoordeling o.a. op voorbeeldige ketensamenwerking bij ontwikkeling en/of uitvoering en gerealiseerde duurzame renovatieproject(en) – Categorie 4: Partij met een Nul-op-de-meter renovatieaanpak voor gestapelde bouw: Voor deze categorie kunnen partijen en/of

Mediapartners en ondersteuning juryleden Vakblad De Ingenieur, Aedes, VNG, Greenworks, Rendaen Renovatieprofs ondersteunen de Duurzaam Bouwen Awards als mediapartners en/of met een jurylid. De organisatie ligt bij W/E adviseurs en Duurzaam Gebouwd.

consortia inschrijven die een energiezuinig renovatieplan voor een bestaand appartementengebouw hebben Beloond worden organisaties die de meest overtuigende integrale aanpak en spraakmakende projectresultaten op het gebied van duurzame renovaties van de bestaande voorraad hebben. Categorie 4 is gelieerd aan het EU project NeZeR, dat internationaal kennis deelt en ontwikkelt over bijna-energieneutrale-gebouwrenovaties (BENG). Bij alle inzendingen moeten duurzame resultaten aangetoond zijn met een landelijk erkend instrument.

De jury Bij de samenstelling van de jury is er op gelet om een evenwicht aan te brengen door onafhankelijke organisaties in de sector te vragen om aan te schuiven. De jury zal de genomineerde inzendingen beoordelen en per categorie één winnaar aanwijzen. Het jurysecretariaat bepaalt de nominaties per categorie uit alle inzendingen. In de 2016 editie bestaat de jury van de Duurzaam Bouwen Awards uit: – Juryvoorzitter Anke van Hal (MSc, PhD. Professor Nyenrode Business Universiteit en TU Delft) – Jos van Dalen (DG wonen en bouwen directie bouwen, Afdelingshoofd energiebeleid gebouwde omgeving, Ministerie voor wonen en Rijksdienst BZK) – Robert Koolen (Voorzitter beleidsadviescommissie duurzaamheid Bouwend Nederland) – Lian Merkx (Manager programmateam energie bij VNG) – Dennis Straat (Wethouder gemeente Zaanstad en klimaatambassadeur gebouwde omgeving Ministerie van Infrastructuur en Milieu) – Jurylid voor categorie 4 Miriam Sterk (Stuurgroeplid NeZeR, voorzitter de Bundeling) – Jessie Bekkers - van Rooij (Directeur-bestuurder van woningstichting SSW)

building holland | maart 2016

Innovaties centraal tijdens Green Buildings Congres Naast presentaties van prinses Laurentien en oud-minister Pieter Winsemius tonen zoâ&#x20AC;&#x2122;n veertig startups hun innovaties op woensdag 23 maart tijdens het Green Buildings Congres. â&#x20AC;&#x153;In een halve dag zijn bezoekers op de hoogte van alle mogelijkheden op het gebied van verduurzaming van de gebouwde omgevingâ&#x20AC;?, vertelt organisator Bram Adema.

maart 2016 | building holland

Green Buildings Congres

Sprekers Prinses Laurentien van Oranje-Nassau is directeur van de Missing Chapter Foundation, waarmee ze kinderen op spelenderwijs leert over duurzaamheid en klimaatverandering. Daarnaast is ze adviseur van het Wereldnatuurfonds, Fellow van de Europe Climate Foundation en president van Flora & Fauna International. Door haar grote inzet staat ze op de vijftigste plaats in de laatste editie van de Duurzame top 100 van de invloedrijkste ‘duurzame Nederlanders’. Prof. Dr. Pieter Winsemius is oud-minister van VROM (Volkshuisvesting, Ruimtelijke ordening en Milieubeheer, het huidige ministerie van Infrastructuur en Milieu) heeft in zijn politieke carrière een belangrijke rol gespeeld in het tot stand brengen van duurzame milieuwetgeving. In 1986 kreeg hij een onderscheiding als Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Daarnaast heeft hij meegewerkt als bijzonder hoogleraar Management Duurzame Ontwikkeling aan de Universiteit van Tilburg. Verder is hij lid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR).

Prof. Ir. Pi de Bruijn van Architekten Cie is bekend van projecten als de ArenA Boulevard in Amsterdam, het hoofdkantoor van Essent in ’s-Hertogenbosch en Holland Casino in Scheveningen. Hij is voor zijn werk benoemd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau. Momenteel werkt hij samen met ABN AMROaan de bouw van een nieuw project: het Paviljoen van deze financiële instelling in het groene deel van de Amsterdamse Zuidas. Wilco van Rooijen is de enige levende bergbeklimmer, die de toppen van Noord- en Zuidpool en de Mount Everest wist te bereiken. Hij bereidt zich nu voor op een nieuwe expeditie: Zero Waste en Clean Technology-expeditie Antarctica. Met deze missie wil hij de volgende generatie inspireren om met clean-technologyoplossingen de wereld slimmer te maken.

Onder het thema ‘Green Building Innovation Challenge’ creëert het Green Buildings Congres een podium voor de nieuwste, beste en meest inspirerende ideeën en innovaties op het gebied van verduurzaming van de gebouwde omgeving. “Het doel is om Nederland in vijftien jaar koploper te maken op het gebied van circulaire economie”, zegt Adema, die directeur van Corporate Facility Partners (CFP) is. ‘Door

innovaties samen te delen, kunnen producten en diensten worden gecreëerd die aansluiten op de wensen van de markt. Door ideeën te delen word je zelf deel van de oplossing.’

Waardecreatie door circulaire gebouwen Na het welkomstwoord van Adema om 12.30 uur verschijnen achtereenvolgens prinses Laurentien, oudminister Pieter Winsemius en architect Pi de Bruijn (zie kader) op het podium voor hun presentaties. Zij geven hun visie op de circulaire economie, de toepassing hiervan op organisaties en gebouwen en hoe circulaire gebouwen leiden tot waardecreatie. Daarna legt Mark van Rijt, managing director facility management bij ABN AMRO, uit hoe de rest van de middag eruit ziet. “We verdelen de startups in vier groepen”, vertelt Adema. “In twee maal drie kwartier krijgen de bezoekers in het totaal tien innovaties te zien. Iedere pitch duurt zes minuten, daarna kunnen de aanwezigen vragen stellen.” Op basis van die tien presentaties beslissen de bezoekers welke innovatie per zaal naar de finaleronde gaat. “Die finaleronde vindt plaats om 16.30 uur op het hoofdpodium van Building Holland. Daar presenteren vier startups hun

building holland | maart 2016

Er staat iets in de steigers ...

Benieuwd naar wat we gaan onthullen? Tijdens Building Holland vertellen we u graag waar we staan en waar we naartoe willen. Einsteinstraat 5 3846 BH Harderwijk T +31 (0) 341 464 000

Ontmoet ons in Hal 9, standnummer 09049.

Green Buildings Congres

innovatie aan de jury van deze Dragons’ Den (zie kader). De winnaar van deze finalepitch ontvangt € 10.000 van ABN AMRO om in zijn innovatie te steken.

Congres als startupkeuken Volgens Adema zijn innovaties belangrijk om tot een duurzaam gebouwde omgeving te komen. “De meeste innovaties komen van startups. Via hun noviteiten kunnen we komen tot een goede businesscase, die voldoet aan planet, people en profit.”

Dragons’ Den Dragons’ Den is een televisieprogramma uit Japan. De naam staat voor ‘Hol van de draken’. In het programma krijgen beginnende ondernemers de mogelijkheid hun droom waar te maken door aan een jury hun plannen uiteen te zetten. Ook de KRO en de BBC hebben dit programma uitgezonden. Tijdens het Green Buildings Congres zitten onder anderen MVO Nederland-directeur Willem Lageweg, Dutch Green Building Council-voorzitter Daan van Vliet en voormalig Wereldhave-topman Gijs Verweij in de jury.

Adema roept startups dan ook op zich in te schrijven. “Dit kan bij wijze van spreken nog een dag voor het congres. Green Buildings Congres is woensdag 23 maart een grote startupkeuken.” Daarnaast moedigt hij alle bezoekers aan om in hun meest comfortabele kleding naar het congres te komen. “Pak je afgetrapte gympen, je gerafelde spijkerbroek en je oude T-shirt. Deze kleding beperkt de remmingen, zodat je de startups alles kunt vragen.”

Expeditie op Antarctica Voordat Adema samen met Building Holland-dagpresentator Pernille La Lau de winnaar van de Dragons’ Den bekend maakt, verzorgt bergbeklimmer Wilco van Rooijen (zie kader) de laatste presentatie van het Green Buildings Congres. Samen met Edwin ter Velde gaat Van Rooijen in 2017/2018 op expeditie naar Antarctica: ‘Xtreme Solar Drive Antarctica: Zero Waste’. Daar hebben ze als plan om in een plastic auto 2.300 kilometer op zonneenergie rijden. Middelbare scholieren maken de auto van afvalplastic en met een 3D-printer printen ze een stukje van de auto, waarop ze hun boodschap aan de wereld zetten. Om 17.30 uur is de uitreiking van de ABN AMRO Innovation Challenge Award ter waarde van € 10.0000, waarna een aansluitende borrel op Building Holland plaatsvindt.

building holland | maart 2016

Green Tie Gala 2016 Het jaarlijkse Green Tie Gala vindt dit jaar plaats op woensdagavond 23 maart. Net als de vorige edities belooft het ook nu weer een feestelijke avond te worden, die exclusief toegankelijk is voor genodigde bestuurders uit de Nederlandse bouwen vastgoedsector.

maart 2016 | building holland

Green Tie Gala

Het Green Tie Gala is een initiatief van Duurzaam Gebouwd, NeVaP en ABN AMRO. Deze financiële instelling heeft zich dit jaar als partner aan Building Holland verbonden en is hoofdsponsor van het Green Tie Gala.

Verkiezing Daarnaast heeft de bank zijn naam verbonden aan de ABN AMRO Duurzame 50, een van de hoogtepunten van de avond. De winnaar van deze verkiezing wordt tijdens het Green Tie Gala gehuldigd als de meest invloedrijke

duurzame persoon in de bouwen vastgoedsector in Nederland op dit moment. De prijs is een cheque van € 5.000, bestemd voor een goed doel naar keuze. De vakkundige jury onder leiding van Jan Willem van de Groep, kiest de winnaar op basis van daadkracht, charisma, contacten, kennis en visie op het gebied van verduurzaming. Wie wordt de opvolger van Jan Willem van de Groep, Stefan van Uffelen, Coen Zachariasse en Coen van Oosterom? Nomineren was mogelijk tot 15 februari. De jury stelt nu een ranglijst samen. De uitreiking vindt plaats tijdens Building Holland 2016.

Datum en locatie Wanneer: Woensdag 23 maart 2016 Waar: Amsterdam RAI Programma: (onder voorbehoud) 17.30 uur Feestelijk ontvangst met bubbels en entertainment 17.30 uur Netwerkborrel 18.15 uur Exclusief Walking Dinner 19.45 uur Welkomstwoord van Pernille La Lau 20.00 uur Avond vol entertainment en bijdragen van Anne-Marie Rakhorst, onder andere schrijfster van het boek ‘Geld stuurt de wereld’, Laurens de Lange (Unica) en Jan Willem van de Groep, winnaar van de Duurzame 50 in 2015. En uiteraard de uitreiking van de ABN AMRO Duurzame 50. 21.00 uur Sfeervolle netwerkborrel 22.30 uur Einde avond

Kledingadvies voor de heren Smoking of pak met een accessoire als een strikje of stropdas in het groen. Kledingadvies voor de dames Een gala- of cocktailjurk met een groene accessoire, zoals een sieraad, avondtasje of schoenen.

building holland | maart 2016

HEALTHY RESIDENTIAL CONCEPT

Meer info? Download onze brochure op

www.renson.nl

HEALTHY L RESIDENTIA CONCEPT

Ontdek hoe u uw ontwerp esthetisch en functioneel nog verder kan optimaliseren. Dankzij een intelligente combinatie van ventilatie, zonwering en outdoor solutions zorgt RENSON ® voor een gezonde en comfortabele leefomgeving. Bovendien wordt

België/Nederlan

daarbij het energieverbruik tot een minimum beperkt.

Zo komen de Concept Areas eruit te zien.

8/01/16 16:11

Side-events

Meer evenementen Naast het Green Buildings Congres en het Green Tie Gala op 23 maart worden er diverse andere side-events gehouden, waaronder de TVVL Algemene Vergadering en het Seminar Gezonde Gebouwen van VLA. Ook de Holland ConTech Meetup wordt gehouden op 22 maart als sideevent van Building Holland. Hier is het mogelijk om de nieuwste innovaties te pitchen aan een publiek van vernieuwers.

Programma ConTech 14.00 - 15.00 Speciaal programma exclusief voor leden van Holland ConTech 15.00 - 15.45 Matchmaking met drankje (mede mogelijk gemaakt door Building Holland) 15.45 - 15.55 Introductie 15.55 - 16.20 GastsprekerÂ Michel Baars. Circulaire economie in de praktijk 16.20 - 17.00 Maximaal tien energieke pitches (na elke pitch 2 minuten de tijd om matches te maken met klanten, partners of investeerders) 17.00 - 18.00 Netwerkborrel en mogelijkheid om over de beurs rond te lopen (mede mogelijk gemaakt door Building Holland) Einde Matchmaking Meetup, als optie organiseren wij een diner. 18.00 - ca. 21.00 Netwerkdiner (op loopafstand van de RAI)

Bekijk het volledige programma en meer informatie over deze side-events vindt u op Buildingholland.nl.

N I EU W

DE ULTRADUNNE BAKSTEEN

KOM NA AR D ONZE STAN HAL 10 95 STAND 10.0

Bespaar ruimte, geld en milieu!

In samenwerking met:

Bilthoven I Best I Capelle a/d IJssel Rembrandtlaan 38 I 3723 BJ Bilthoven 030 22 59 800 I info@kooy.nl I www.kooy.nl

HOE COMPLEXER DE PUZZEL, HOE GROTER ONZE MEERWAARDE Complex bouwvraagstuk? Wij hebben alles in huis om jouw project tot een succes te maken: jarenlange ervaring, specialisten op vele gebieden en vooral de juiste creatieve geest. Wij geloven in slim samenwerken met vaste partners, transparant werken en continu vooruitdenken en optimaliseren. Die mindset maakt dat opdrachtgevers graag bij ons aankloppen. Want zij weten, hoe complex de vraag ook is, de puzzelstukken zullen iedere keer weer in elkaar vallen.

www.ﬁt-ingenieurs.nl

Het keurmerk Beton Bewust van de Vereniging van Ondernemingen van Betonmortelfabrikanten in Nederland (VOBN) garandeert de duurzame productie en kwaliteit van beton. Betonfabrikanten mogen het keurmerk alleen voeren, als zij voldoen aan strenge eisen ten aanzien van betrouwbaarheid, deskundigheid, duurzaamheid en arbeidsveiligheid.

VOBN Postbus 383

www.vobn.nl

Laat jij je uitdagen? We zien je graag in onze stand 09.052

www.vd-heijden.nl

Keurmerk voor beton

In Nederland hebben 108 betoncentrales het keurmerk Beton Bewust. Kiest u voor één van deze centrales dan weet u zeker dat beton op een verantwoorde wijze in uw project wordt toegepast. De zekerheden: ■ Advies over het milieuprofiel van beton ■ Meetbare prestaties (lage CO2-uitstoot) ■ Verantwoorde herkomst van grondstoffen

■ ■

Hoge kwaliteit betonmortel Keurmerkhouder is een Duurzame Leverancier Veiligheid is topprioriteit A-leverancier m.b.t. de CO2-prestatieladder

3900 AJ Veenendaal t 0318 55 74 74

Wij jouw puzzel, ‘jij die van ons’…

Kijk voor keurmerkhouders op www.betonbewust.nl

Met WoonConnect kunt u digitaal nieuwe woningen samenstellen en bestaande woningen aanpassen aan individuele wensen. De interactieve ' FRQČ´JXUDWRU ZRUGW JHEUXLNW GRRU SURMHFWRQWZLNNHODDUV ERXZEHGULMYHQ NRSHUV KXXUGHUV IDEULNDQWHQ HQ OHYHUDQFLHUV JHPHHQWHQ FRUSRUDWLHV architecten en aanbieders van bouwconcepten. www.woonconnect.nl

â&#x20AC;&#x2DC;Na zeven jaar crisis moet er nu zeven jaar van investeren volgenâ&#x20AC;&#x2122;

Maxime Verhagen

Interview

‘Er komt een enorme bouwopgave op ons af’ Er moet tempo worden gemaakt met de enorme bouwopgave, die verduurzaming van Nederland met zich meebrengt, vindt Bouwend Nederland-voorzitter Maxime Verhagen. Constateren dat het anders moet volstaat niet: overheden op elk niveau moeten nu echt investeren in energieneutrale nieuwbouw, verduurzamen van gebouwen en onderhoud van infrastructuur. Tekst: Tom de Hoog. Beeld: Robert Tjalondo

“We moeten ons realiseren dat Nederland niet af is. Er komen meerdere grote bouwopgaven aan en dat allemaal tegelijkertijd. Volgens de doelen van het SER Energieakkoord moeten in 2050 alle bestaande gebouwen in Nederland energieneutraal zijn. Dat betekent dat zeven miljoen woningen een grote labelsprong moeten maken. Maar dat is niet het enige. Er komt nog veel meer op ons af. Zo is bij 100.000 kilometer riolering onderhoud of vervanging dringend nodig. In het noorden van Nederland staan 150.000 woningen die aardbevingsbestendig gemaakt moeten worden. Kijk ook naar 7.500 scholen in Nederland. Daar moet dringend iets gebeuren aan de verbetering van het binnenklimaat. En, er zijn zo’n 4.500 bruggen in Nederland, die aan het eind van hun Latijn zijn. Ook die moeten vervangen worden.”

Wie krijgt de rekening? “Aan dit alles zit een financieel verhaal vast, maar bedenk dat geen onderhoud plegen ons heel veel geld gaat kosten. Als bijvoorbeeld vrachtwagens niet meer over die bruggen kunnen rijden, heeft dat een enorme impact. De afgelopen jaren zijn er door de crisis echter geen financiële middelen gereserveerd voor noodzakelijk onderhoud. Bijna geen enkele gemeente heeft gelden gereserveerd voor onderhoud van riolering of van bruggen. Schoolbesturen hebben geen geld voor verbetering van het binnenklimaat in scholen. Je moet dus kijken naar nieuwe financieringsbronnen. Daarom overlegt Bouwend Nederland met de Nederlandse Investeringsinstelling (NLII) om te kijken of er pensioenfondsen en verzekeraars zijn die meer in Nederland willen investeren. Daarnaast pleiten wij als Bouwend Nederland voor het opstellen van een investeringsagenda. Na zeven jaar van bezuinigen wordt

het weer eens tijd dat we zeven jaar gaan investeren. Om juist dat verdienvermogen van Nederland en de leefbaarheid van ons land in de toekomst mogelijk te maken. Dat betekent dat we de besluiten die genomen moeten worden voor meerjarige investeringsplannen, dus het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT), moeten doortrekken naar 2040. Als dat gebeurt, kan er ook voorfinanciering plaatsvinden vanuit de NLII. We moeten dus gezamenlijk kijken hoe we die investeringsvraag oplossen. Dat er een investeringsagenda moet komen, is overduidelijk.”

Innoveren moet verduurzamen stimuleren Er zijn meer factoren die de omvang van de bouwopgave bepalen, volgens Verhagen. Hij noemt de vergrijzing van Nederland: in 2040 is een kwart van de bevolking ouder dan 65 jaar. Dat maakt het zorgtoegankelijk en levensloopbestendig maken van de woningen van die mensen nodig. Met domotica en bouwkundige aanpassingen is dat volgens Verhagen te realiseren. Daarbij ziet hij de complexiteit van de bouwopgave toenemen, ook door de klimaatverandering en technische ontwikkelingen als zelfrijdende auto’s. “We moeten innoveren, anders kunnen we het antwoord op die bouwopgave niet realiseren.” Die innovatie zoekt Bouwend Nederland door samenwerkingen aan te gaan. Zo participeert de brancheorganisatie in de Bouwcampus in Delft, waar onderzoekers vanuit de TU en ondernemers samen nieuwe technieken, concepten, producten, materialen kunnen ontwikkelen. “Naarmate innovatie voortschrijdt, wordt dat ook betaalbaarder en dus aantrekkelijker voor de partijen die moeten investeren in verduurzaming.”

building holland | maart 2016

NIEUW

Dé All-risk verzekering voor uw gevel projecten EQUITONE GEVELPANELEN VERLIJMD MET PANELTACK HM

ÉÉN GARANTIE VOOR HET GEHELE GEVELSYSTEEM: GEVELPLAAT, LIJM EN APPLICATIE

MONTAGE DOOR GECERTIFICEERDE APPLICATEUR, INCLUSIEF BOUWKUNDIGE CONTROLE EN BEGELEIDING

UNIEKE GARANTIE MET 100% ZEKERHEID

BUILDING HOLLAND STAND 09045

Interview

voor de toekomstige klant duidelijker is dat een aanbieder een pakket biedt dat het werkelijk oplevert wat het belooft. Dat wij als Bouwend Nederland destijds geageerd hebben tegen de verhoging van het lage btw-tarief voor onderhoudswerk, heeft daarmee te maken. Juist omdat je vaak aan tafel komt bij de klant voor onderhoud of renovatie kan je verduurzaming gelijk meenemen. Nu is er een rem vanwege dat hogere btw-tarief en dat is niet bevorderlijk.”

Klimaattop maakt tempo nodig

“Een investeringsagenda is noodzakelijk.”

Aan een andere tafel hebben wereldleiders overlegd over het nemen van klimaatbeschermende maatregelen. Heeft het akkoord van Parijs ook invloed op de wijze waarop Bouwend Nederland verduurzaming stimuleert? “Als je ziet dat wat dat klimaatakkoord op het punt van beperking van CO2-uitstoot met zich meebrengt, dan hou je daar bij de bouw van een huis rekening mee. We hebben al grote stappen gezet, maar op dit punt moet je innovatie blijven stimuleren. We moeten op de ingeslagen weg van energiebesparing en de vermindering van CO2uitstoot doorgaan, maar wel in veel hoger tempo! Voor velen is verduurzamen op dit moment nog niet financieel haalbaar. Dan kan je zeggen dat het op de lange termijn wel terug te verdienen is, maar de mensen moeten het nu uit hun portemonnee betalen. Dus de installateurs en bouwbedrijven samen moeten verduurzamingsconcepten goedkoper maken. Tegelijkertijd roepen we landelijke, provinciale en gemeentelijke overheden op om dit financieel handen en voeten te geven. We kunnen nu niet meer volstaan met te constateren dat veel mensen het niet doen en eisen dat we energieneutraal zijn in 2050. Dat kan niet!”

Verdienmodel Nederland

‘Honderden kilometers geluidsschermen kunnen energieleveranciers worden’ Aan tafel komen bij de klant Studeren op oplossingen is nuttig, maar in de praktijk gaat het om het advies aan ‘de klant’. Hoe kijkt Verhagen daar tegenaan? “Als één ding in de crisis wel duidelijk is geworden, is dat we als bouwers veel klantgerichter moeten werken. Ik kan het als bouwer aantrekkelijk maken. We zijn graag bereid om het te doen, maar u moet als klant de stap zetten om de opdracht te geven. Daarom ondersteunen we samen met de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) de energieloketten van gemeentes, die de potentiële klant inzicht verschaffen. Daarnaast is het keurmerk duurzame aanbieders geïnitieerd, waarmee het

Kijken we naar de toekomst en de mogelijkheden die Nederland heeft om met innovaties uit de bouw geld te verdienen, dan ziet Verhagen veel kansen. “We hebben wel een track record. Als ik kijk naar nieuwbouw in 2007, dan is die nu vijftig procent energiezuiniger dan toen. In een relatief korte periode zijn dus enorme stappen gezet. We hebben in het platform Zeer Energiezuinige Nieuwbouw (ZEN) samen met installateurs en corporaties nieuwbouwconcepten ontwikkeld, die ertoe leiden dat we minimaal energieneutraal zijn. In 2021 is dat geen enkel probleem meer en we lopen nu dus vooruit op de eisen van straks. Ook hadden we in Nederland aantal jaren geleden de wereldpremière van de eerste energieneutrale brug en vorig jaar waren er de geluidschermen met daarin zonnecollectoren verwerkt. Stel je voor wat het betekent als die test slaagt: honderden kilometers geluidsschermen langs wegen en spoorwegen kunnen energieleveranciers worden! Dan gaat het ook over zaken die een verdienmodel voor Nederland opleveren. Zo’n geluidsscherm is exporteerbaar. Op het moment dat ik hier een investeringsagenda opzet voor het klimaatbestendig maken van steden in een laag liggende delta, dan is dat een exportmodel.”

building holland | maart 2016

MVCOMFORT EXPERTS IN DATACONTROL

Als het om gevels gaat! Bezoek ons op stand 09.067

Kom naar onze stand en ervaar onze innovaties Multifunctioneel raam:

Mediagevel (LED):

Het eerste raam waarbij

Unieke mediagevel met aan de

binnen-, buitenzonwering en

buitenkant het LED scherm

ventilatie zijn ge誰ntegreerd.

zichtbaar en van binnenuit is er vrij zicht naar buiten.

H.G. Zwerusstraat 3, 7951 CZ Staphorst | 0522 467 000 | mail@rollecate.nl | www.rollecate.nl

GROHE: •

• •

•

INSTALLATIESYSTEMEN

KRANEN

Water- en energiebesparende oplossingen voor woningen uitiliteitsbouw die aansluiten op de duurzaamheidsrichtlijnen van o.a. Breeam, Leed en Green Key Gunstige Total Cost of Ownership; Wij rekenen het voor u uit! Optimale ondersteuning bij invulling van sanitair bij nieuwbouw en renovatie Aanbod van gratis trainingen Bijvoorbeeld het aanleggen van legionellaveilige drinkwaterinstallaties

STANDNUMMER 09.069

KENT U DE DUURZAME BOUWPRODUCTEN VAN MAPEI AL? DE MEEST MILIEUVRIENDELIJKE TEGELLIJM GEEN EFFECT OP HET MILIEU.

1 CO2 NEUTRAAL

HOGE 2 PRESTATIES

3 CERTIFICERING EC1 R PLUS

LOW 4 DUST

VAN ‘CRADLE TO GRAVE’

Keraﬂex Maxi S1 zerø, alleen verkrijgbaar in het grijs.

februari 2015 | duurzaam gebouwd

Hal 9 09.074

09. 09. 072 071

09.073 09.068

Hoofdpodium Gaia

09. 064 09. 062

09. 063

09. 045 09. 044

09. 043

09. 052 09.053

09. 047

09. 037

09. 036

09. 034

09.048

09. 035

09. 038

09. 029 09. 028

Duurzame 09.001

Podium Creatio

Paviljoen Vereniging Van Eigenaren 09.003 t/m 09.020

maart 2016 | building holland

09. 002

09. 058 09. 057

09. 054

09. 060 09. 059

09. 09. 079 026

Gebouwen

09.032

09.033

09. 09.055 056

09.049

09.046

09. 077 09. 076 09. 039

09. 051

Gezonde

09. 042

09.066

09. 069

Zorgvastgoed

09.061

09. 050

09. 067

09.065

09. 070

09. 030

09. 024

09. 031

09. 025 09. 023

09.021

Woningbouw

09.022 09.080

09. 027 09. 078 09. 075 Uit

Plattegrond

10.081 10.082

Podium Nexus

Smart

10.086

10. 10. 088 089

10. 10. 087 085

Innovatie Paviljoen 10.047 t/m 10.062

Duurzaam Gebouwd

10.084

10. 065

10.046

10. 045

10.001

10. 064

10.063 10. 044

10. 043

10. 10. 041 042

10. 10. 004 003

10.103

10.083

10.002

Buildings

10.080

10.068

10. 066

10. 10. 078 079

10. 067

10.040

10.039

Duurzame 10.069

10.077 10. 076

10. 10. 071 072

Scholen 10. 10. 038 037 10. 10. 035 036

10. 10. 100 101

10. 10.074 075

10.070

10. 008

10. 009 10. 102

10. 092

10. 097 10. 096 10. 095

10.073 10. 034 10. 10.032 033 Renovatie &

10. 10. 007 006 10.005

Building Holland 10.093 Innovation

10.015

10. 091 10. 090

10. 10. 098 099 Material Xperience 10.016 t/m 10.031

Transformatie

10. 10. 10. 10. 10.013 10.014 010 011 012 104

Hal 10

tgang

Side events (E-zalen)

La Place Express

Entree C en registratie

building holland | maart 2016

Standhouders Building Holland 2016 Partner

standnr.

Partner

standnr.

Bosch Termotechniek B.V.

9.002

Verosol Nederland

9.054

Allrisk

9.003

Brink Climate Systems

9.055

Weru

9.004

DG ICT B.V.

9.056

Benext

9.005

MultiBouwSystemen B.V.

9.057

Techem

9.006

Ewitherm bvba

9.058

Betonmonteur

9.007

De Vries en Verburg B.V.

9.059

Breman

9.008

Building Label B.V.

9.060

Isolatiebedrijf Pluimers B.V.

9.009

Coolmark B.V.

9.062

Skylift

9.010

Woonconnect

9.063

Liftbeschermingshoes

9.011

Gevelscan

9.064

Prymaxx Europe B.V.

9.012

Sira Brandpreventie

9.064

Intratone

9.013

Promat B.V.

9.064

OnderhoudNL Garnatie

9.014

DUCO Ventilation & Sun Control NV

9.066

IOB Ingenieursbureau

9.015

Rollecate Groep

9.067

Hochiki Europe (UK) ltd

9.016

Cisco Systems

9.068

Appartement & Eigenaar

9.017

Grohe Nederland

9.069

Van den Hoogen Security

9.022

Hemmink

9.070

Wijzonol

9.023

Grünbeck Waterbehandeling

9.071

Technische Unie

9.024

HAHN Lamellenfenster

9.072

Nieman Groep B.V.

9.025

Faay Vianen B.V.

9.073

Zoontjens B.V.

9.026

ABN AMRO

9.074

Mapei

9.027

Recticel Insulation

9.075

ASSA ABLOY Entrance Systems Nederland

9.028

Hermans Techniek Energy B.V.

9.076

Thermaflex Isolatie B.V.

9.029

ONE Smart Control

9.077

Comelit Nederland B.V.

9.030

Graphenstone Benelux

9.078

Elbo Technology B.V.

9.031

Oosterberg B.V.

9.079

De Meeuw Oirschot B.V.

9.032

Stafier Solar Systems B.V.

N.V. Nederlandse Gasunie

9.033

Icopal B.V.

10.001

VOBN

9.034

VolkerWessels

10.002

Dekker Zevenhuizen B.V.

9.035

Xella Nederland B.V.

10.003

Alklima B.V.

9.036

Thermosteen - Isoklinker Nederland

10.004

VBI

9.037

Finder Relais Nederland B.V.

10.005

Mitsubishi Elevator Europe B.V.

9.038

Bostik

10.006

SKG-IKOB Certificatie

9.039

DAW Coatings Nederland B.V.

10.007

Schöck Nederland B.V.

9.042

IKO B.V.

10.008

Ballast Nedam

9.043

Sto Isoned B.V.

10.009

Danfoss

9.044

REALMARK

10.010

Grundfos

9.044

Primoclad

10.011

Rockwool

9.044

DOM Nederland

10.012

VELUX Nederland B.V.

9.044

Zehnder Group Nederland B.V.

10.013

Linnea Bergingen B.V.

9.045

Mill Panel

10.014

ABB B.V.

9.047

Material Xperience

10.016

Green Igloo

9.048

DEJO

10.024

CRH Structural Concrete

9.049

Lagerwey B.V.

10.033

Termokomfort Europe B.V.

9.050

Interface Nederland B.V.

10.034

Colt International B.V.

9.051

Derbigum Nederland

10.035

Van der Heijden Bouwbedrijf B.V.

9.052

Fibo Trespo

10.036

Schellekens & Schellekens B.V.

9.053

Thermatras B.V.

10.037

maart 2016 | building holland

9.080

Standhouders

Building Holland 2016 Partner

standnr.

Partner

standnr.

Klimaatgroep Holland

10.038

Kieback & Peter

10.078

BASF Nederland B.V.

10.039

Gunters en Meuser

10.079

Itho Daalderop

10.040

BR Controls

10.080

Van Lierop B.V.

10.041

TVVL

10.081

Trilux C.V.

10.042

BAM

10.083

Carlisle Construction Materials B.V.

10.043

Biral Pompen B.V.

10.085

Troelstra & de Vries B.V.

10.045

Dubotechniek

10.085

Oranjedak B.V.

10.046

Niko Nederland

10.085

Liftcentraal V.O.F.

10.047

NIBE Energietechniek

10.085

STIEBEL ELTRON Nederland B.V.

10.048

HomEvap

10.085

Marmors Group

10.050

Vasco

10.085

Siemens Nederland N.V.

10.051

Beveco

10.085

Tierrafino

10.052

One Solution Holland

10.085

Antrada

10.053

RoDrie Ventilatietechniek

10.085

BDA Dak- en Gevelopleidingen

10.054

WV Nieuwe Energie

10.085

Viega Nederland B.V.

10.055

Energiedak

10.085

Nophadrain B.V.

10.056

Itannex

10.087

Metacon B.V.

10.057

Honeywell

10.089

PROCERAM GmbH & Co. KG CERABRAN

10.058

B&B

10.090

SIKA Belgium nv

10.059

WAGO Nederland B.V.

10.092

Solliance & Solar Energy Application Centre (SEAC)

10.059

Kooy Baksteen Centrum B.V.

10.095

Brink Groep

10.060

Coare Group - CircuInvest

10.096

W/E adviseurs

10.062

Greenovation

10.097

Interalu Nederland B.V.

10.066

Concreet Betonherstel B.V.

10.098

FAKRO Nederland

10.067

Aliplast NV

10.100

KIC InnoEnergy

10.068

Rehau

AERspire

10.068

ALBA Concepts

Sponsor

Ecovat

10.068

Unica

Sponsor

iBuildGreen

10.068

Smartroof

10.068

Watch-E

10.068

Soundenergy

10.068

Active Insulation

10.068

Enervalis

10.068

Daylight Solutions

10.068

ScholenDossier

10.070

Energy Alert

10.070

Prime Advice

10.070

Draaijer + Partners

10.070

Ned Air

10.070

Duurzame Scholen

10.070

Goedkoper Licht

10.070

Less Energy

10.070

CESnederland B.V.

10.071

Renson

10.074

KTC

10.075

Mijn Waterfabriek

10.076

Salto

10.077

10.102

Maak uw eigen programma a bezoeken stands u wilt ke el w r ie h er Note t missen. ties u niet wil ta en es pr ke el en w

Programma dinsdag 22 maart 2016 GAIA - Hal 9 12.45 13.00 Opening

Inge Diepman & Henk Jagersma

13.00 13.30 (Re) Building the Future

Ben van Berkel

13.40 14.20 Round Table: Vervangende Nieuwbouw

Eduard van der Meer & Jan Willem van der Groep o.l.v. Inge Diepman

14.20 14.40 Slim transformeren is Duurzaam

Margaret Zeeman

14.40 15.00 De waarde van ‘binnenlucht’

André Meester

15.00 17.00 Uitreiking Duurzaam Bouwen Award

Robert Koolen, Jessie van Rooij, Dennis Straat, René van Genugten, Lian Merkx, Miriam Sterk o.l.v. Inge Diepman

17.00 17.10 Wrap up door dagvoorzitter

Inge Diepman

CREATIO - Hal 9 13.10 13.30 Schoolvoorbeeld van Beton verduurzamen

Jan Smit en Jan Heuveling

13.30 13.50 Duurzame Scholen

Henri Drenthen

14.10 14.30 BIM het model voor duurzaamheid

Niels van de Hoef

14.30 14.50 Levensduur en circulariteit, een kans voor de gehele keten

Nelienke Bosch & Thomas van den Groenendaal

14.50 15.10 Nut en noodzaak van Conceptueel Bouwen

Stephan Dijkhuizen MSc

15.10 15.30 Speciaal voor VvE’s beheerders en gebouweigenaren: Een unieke oplossing voor uw liftonderhoud- en vervangingsvraagstukken

Ronald Koedam

15.30 15.50 Gezonde Gebouwen

Laurens de Lange

15.50 16.10 Zero Waste Expeditie

Edwin ter Velde

16.10 16.30 Nederland Distributieland

Kor Foekens

Het programma was correct op 16-02-2016. De informatie op deze pagina is onder voorbehoud. Het actuele programma vindt u op www.buildingholland.nl.

maart 2016 | building holland

Programma

NEXUS - Hal 10 12.50 13.10 Economische ontwikkelingen in de bouw en de invloed van digitalisering

Madeline Buijs

13.10 13.30 Van voorloper tot vastloper... werk aan een geoliede machine!

Paul van Pelt

13.50 14.10 Let’s go Electric!

Martijn van Leerdam

14.50 15.10 Met Breeam-NL krijgt u de credits voor een gezond gebouw!

John Bouwman

15.10 15.30 Utiliteitsbouw: Nul op de meter, A-Label, Breeam en all electric… wat is nu duurzaam?

Huibert Baak

15.30 15.50 De innovatieagenda van de bouw

Jan Willem van der Groep

16.10 16.30 Duurzaamheid in Proces, Product en Project

Bas Boom

CONCEPT AREA’S - Hal 9 en 10 14.15 14.30 Concept Area Visit: Duurzame Scholen 14.30 14.45 Concept Area Visit: Duurzame Woningbouw 14.45 15.00 Concept Area Visit: Zorgvastgoed 15.00 15.15 Concept Area Visit: Renovatie & Transformatie 15.15 15.30 Concept Area Visit: Smart Buildings 15.30 15.45 Concept Area Visit: Gezonde Gebouwen Iedere dag zijn er in de zes Concept Area ‘Visits’. Het bezoek aan de verschillende Concept Area's wordt geleid door een ‘Guide’, oftewel een gids. Hij of zij laat u binnen een kwartier alle kansrijke initiatieven en totaalconcepten zien binnen een specifiek thema, zoals Duurzame Woningbouw of Duurzame Scholen.

Het programma was correct op 16-02-2016. De informatie op deze pagina is onder voorbehoud. Het actuele programma vindt u op www.buildingholland.nl.

building holland | maart 2016

Programma woensdag 23 maart 2016 GAIA - Hal 9 10.30 10.40 Opening

Pernille La Lau

10.40 11.00 Samen werken aan een duurzame warmtevoorziening

Hans Coenen

11.00 11.30 Visie op duurzaamheid en ondernemerschap

Willem Vermeend

12.00 12.30 Het einde van de aannemer

Jan Willem van der Groep

12.30 13.00 Het bouwproces van 2020

Marjet Rutten

13.00 13.20 Uitreiking Bouwster 2016

Rien van Rooij

13.20 14.00 Round Table Sociale Duurzaamheid

Louis Cleef, Nelleke Nelis, Harm Valk, Marcel Vreeken & Jos Lichtenberg o.l.v. Pernille La Lau

14.40 15.00 Wondere Wereld 2.0

Hugo Jansen

15.10 15.40 Transitie & Duurzaamheid

Jan Rotmans

15.40 16.00 Bouwen met karton

Rick Buchter

16.00 16.30 (Re) Building the Future

Thomas Rau

16.30 17.00 Pitches Dragons Den: ABN AMRO Innovation Challenge Award

Bram Adema & Pernille La Lau

17.00 17.30 Zero Waste Expeditie

Wilco van Rooijen & Edwin ter Velde

17.30 17.40 Uitreiking ABN AMRO Innovation Challenge Award

Bram Adema & Pernille La Lau

CREATIO - Hal 9 11.05 11.25 Speciaal voor VvE’s, beheerders en gebouweigenaren: Een unieke oplossing voor uw liftonderhoud- en vervangingsvraagstukken

Bram van der Sanden

11.45 12.05 Smart in MyBuilding

Chrétien Versteegh

12.05 12.25 Let’s go Electric!

Rudy Grevers

13.05 13.25 Kansen en uitdagingen van de circulaire economie in de bouw

Michel Weijers

13.25 13.45 De 5 succesfactoren van een energieprestatiecontract

Michèlle Prins

14.10 14.30 Samenwerken is leren, excelleren, scoren en werkt verslavend

Herbert van der Heijden

14.30 14.50 Innovatie in de Bouw

Petran van Heel

14.50 15.10 Kwaliteitsborging: doen wat is beloofd!

Jan Pieter van Dalen

15.30 16.10 Waarom zouden we groen doen?

Pieter van Gent

Het programma was correct op 16-02-2016. De informatie op deze pagina is onder voorbehoud. Het actuele programma vindt u op www.buildingholland.nl.

maart 2016 | building holland

Programma

NEXUS - Hal 10 11.25 11.45 Hoe creëer ik een duurzame woning?

Albert van Lohuizen

11.45 12.05 Gezonde Gebouwen

Laurens de Lange

12.05 12.35 Vanzelfsprekend BIMt u net zo duurzaam als u bouwt

Rob Roef

13.45 14.05 Meester van de bouw – Stedebouw & Architectuur Talks

Pierre Maas & Harm Korfker

14.05 14.25 Architectuur als geneesmiddel? – Stedebouw & Architectuur Talks

Thomas Bögl

14.45 15.05 (Re)Building the Future of Built Environment Modeling – Stedebouw & Architectuur Talks

Jeroen Coenders

CONCEPT AREA’S - Hal 9 en 10 10.45 11.00 Concept Area Visit: Duurzame Scholen 11.00 11.15 Concept Area Visit: Duurzame Woningbouw 11.15 11.30 Concept Area Visit: Zorgvastgoed 11.30 11.45 Concept Area Visit: Renovatie & Transformatie 11.45 12.00 Concept Area Visit: Smart Buildings 12.00 12.15 Concept Area Visit: Gezonde Gebouwen 13.30 13.45 Concept Area Visit: Duurzame Scholen 13.45 14.00 Concept Area Visit: Duurzame Woningbouw 14.00 14.15 Concept Area Visit: Zorgvastgoed 14.15 14.30 Concept Area Visit: Renovatie & Transformatie 14.30 14.45 Concept Area Visit: Smart Buildings 14.45 15.00 Concept Area Visit: Gezonde Gebouwen Iedere dag zijn er in de zes Concept Area ‘Visits’. Het bezoek aan de verschillende Concept Area's wordt geleid door een ‘Guide’, oftewel een gids. Hij of zij laat u binnen een kwartier alle kansrijke initiatieven en totaalconcepten zien binnen een specifiek thema, zoals Duurzame Woningbouw of Duurzame Scholen.

Het programma was correct op 16-02-2016. De informatie op deze pagina is onder voorbehoud. Het actuele programma vindt u op www.buildingholland.nl.

building holland | maart 2016

Programma donderdag 24 maart 2016 GAIA - Hal 9 10.30 10.40 Opening

Tom van ’t Hek

10.40 11.10 (Re) Building the Future

John Nederstigt

11.10 11.30 Robotificatie van de bouw

Wessel Beerendonk

11.30 12.00 Grensverleggend Ondernemen

Alfonso Wolbert

13.00 13.20 Van voorloper tot vastloper... werk aan een geoliede machine!

Paul van Pelt

13.20 13.40 M-Use®: Een unieke oplossing voor het klassieke split-incentives model in de bouw en vastgoed

Evert Visser

13.40 14.25 Round Table: Duurzaamheid voorbij: True Total Cost of Usage

Bernd Hendriksen, Evert Visser, Coert Zachariasse, Owen Zachariasse, Maarten Fleerakkers o.l.v. Tom van ’t Hek

14.25 14.45 Wereldprimeur: de eerste M-Use® projecten

Evert Visser & Coert Zachariasse

14.45 15.10 College Tour Duurzame Energie – Round Table

Manon Veldkamp, Jan Willem van der Groep & Lara Muller o.l.v. Tom van ’t Hek

15.10 15.40 College Tour Duurzame Energie – De klimaatzaak, the story continues

Roger Cox

15.40 16.00 De vijf succesfactoren van een energieprestatiecontract

Michelle Prins

16.00 16.20 Tour d’Horizon over 6 workshop-thema’s vanuit het Mini-symposium huurder en verhuurder (ont)moeten

Kees Rezelman

16.40 17.10 Visie op duurzaam bouwen

Maxime Verhagen

17.10 17.40 (Re) Building the Future

Rem Koolhaas

17.40 17.50 Wrap up door host

CREATIO - Hal 9 11.25 12.05 AQSI, de tool van sociale duurzaamheid

Harm Valk

12.05 12.25 Utiliteitsbouw: Nul op de meter, A-Label, Breeam en all electric… wat is nu duurzaam?

Huibert Baak

13.00 13.20 Economische ontwikkelingen in de bouw en de invloed van digitalisering

Madeline Buijs

13.20 13.40 Gezonde Gebouwen

Laurens de Lange

14.00 14.20 Van Schoolbank naar Bankier tot Bankstel

Anne Wagenmakers

14.20 14.50 Zero Waste Expeditie

Edwin ter Velde

14.50 15.10 Energiezuinige ventilatie conform het PvE Frisse Scholen

Wouter Wijma

15.10 15.30 Let’s go Electric!

Rudy Grevers

15.50 16.20 College Tour Duurzame Energie – Q&A met Roger Cox

Roger Cox

Het programma was correct op 16-02-2016. De informatie op deze pagina is onder voorbehoud. Het actuele programma vindt u op www.buildingholland.nl.

maart 2016 | building holland

Programma

NEXUS - Hal 10 11.25 11.45 Natuurlijke Ventilatie & Zomernachtkoeling geautomatiseerd

Renz Pijnenborgh

11.45 12.05 Gezonde Gebouwen

Laurens de Lange

12.05 12.25 Vanzelfsprekend BIMt u net zo duurzaam als u bouwt

Rob Roef

12.25 12.45 BIM in relatie tot conceptueel bouwen

Ben Kruseman

13.45 14.05 It’s alive! Futuristische gebouwontwerpen – Stedebouw & Architectuur Talks

Christa de Vaan

14.05 14.25 Green Deal Scholen – Van Duurzaam bouwen naar Duurzaam vertrouwen – Stedebouw & Architectuur Talks

Marco van Zandwijk

14.25 14.05 Van best practice naar next practice: De toekomst van de architect en architectuur – Stedebouw & Architectuur Talks

Alfred Schoorl & Nathalie de Vries

15.05 15.25 WeBuildHomes; radicale innovatie – Stedebouw & Architectuur Talks

Marthijn Pool

CONCEPT AREA’S - Hal 9 en 10 10.45 11.00 Concept Area Visit: Duurzame Scholen 11.00 11.15 Concept Area Visit: Duurzame Woningbouw 11.15 11.30 Concept Area Visit: Zorgvastgoed 11.30 11.45 Concept Area Visit: Renovatie & Transformatie 11.45 12.00 Concept Area Visit: Smart Buildings 12.00 12.15 Concept Area Visit: Gezonde Gebouwen 14.15 14.30 Concept Area Visit: Duurzame Scholen 14.30 14.45 Concept Area Visit: Duurzame Woningbouw 14.45 15.00 Concept Area Visit: Zorgvastgoed 15.45 16.00 Concept Area Visit: Renovatie & Transformatie 16.00 16.15 Concept Area Visit: Smart Buildings 16.15 16.30 Concept Area Visit: Gezonde Gebouwen Iedere dag zijn er in de zes Concept Area ‘Visits’. Het bezoek aan de verschillende Concept Area's wordt geleid door een ‘Guide’, oftewel een gids. Hij of zij laat u binnen een kwartier alle kansrijke initiatieven en totaalconcepten zien binnen een specifiek thema, zoals Duurzame Woningbouw of Duurzame Scholen.

Het programma was correct op 16-02-2016. De informatie op deze pagina is onder voorbehoud. Het actuele programma vindt u op www.buildingholland.nl.

building holland | maart 2016

Ongekende mogelijkheden voor comfort, veiligheid en levensloopbestendig wonen

Bezoek ons op de beurs Building Holland

stand 9.070 www.hemmink.nl

Alle componenten in gebouw blijven eigendom van leverancier

Total Cost of Usage in vergrotende trap Gebruik in plaats van bezit: steeds meer producten worden volgens dit concept geleverd. Bekend is het kantoormeubilair, dat van de fabrikant blijft en teruggaat na die fabrikant voor hergebruik. Ook verlichting wordt volgens dit concept aangeboden. Maar veel meer producten in gebouwen, zelfs het hele gebouw, kunnen op deze circulaire wijze worden aangeboden. Tekst: Harmen Weijer. Beeld: Robert Tjalondo

Bernd Hendriksen van KPMG: â&#x20AC;&#x153;Met de True Value methode en de impactstudie brengen wij de maatschappelijke waarde van bedrijven op sociaal, milieu en economisch vlak in kaart.â&#x20AC;?

Dan is ook belangrijk te bepalen wat dit doet voor de maatschappelijke waarde van het bedrijf. Vier bedrijven Mitsubishi Elevator Europe, Delta Development, Houthoff Buruma en KPMG - hebben gezamenlijk die handschoen concreet opgepakt. In de gehele bouwkolom is de

maart 2016 | building holland

afgelopen jaren de aandacht volop gevestigd op Total Cost of Ownership (TCO). Maar met de circulaire gedachte in het achterhoofd stappen meer en meer bedrijven over op Total Cost of Usage (TCU). Dus betalen voor het gebruik in plaats van het bezit.

Interview

Dat vraagt wel een andere aanpak, vertelt Coert Zachariasse eigenaar van Delta Development Group en tevens drijvende kracht achter het op de Cradle to Cradle filosofie gebaseerde kantorengebied, Park 20|20 in Hoofddorp. “In de bouwkolom hanteren we nog steeds een erg transactie gedreven verdienmodel, terwijl we een lange termijnproduct maken. Vooral bij producten met service- en onderhoudscomponent zoals installaties, wordt er op deze manier een situatie gecreëerd waarbij de leverancier aan de voorkant het product met verlies verkoopt en vooral service verleent. Deze split incentive dwingt fabrikanten dus om een suboptimaal product te maken om maar zo veel mogelijk onderhoud te kunnen leveren.”

Verticaal transport als dienst Het concept van gebruik naar bezit kan helpen om die bijna perverse ontwikkeling in de bouw te doen omdraaien. Een mooi, nieuw voorbeeld, die op Building Holland officieel wordt gepresenteerd, is het aanbieden van liftservices in plaats van het betalen van de gehele liftinstallatie. Mitsubishi Elevator Europe heeft deze dienst – M-Use geheten – ontwikkeld, vertelt directeur Evert Visser. “We leveren niet meer de liften, maar leveren verticaal transport in een gebouw als dienst. Daarmee komen onze kwalitatief hoogstaande liften beschikbaar voor iedere opdrachtgever in de bouw.” Volgens Zachariasse is die laatste component precies wat de bouwkolom nodig heeft. “De wereld verandert snel en de ene innovatie volgt de andere op. Dat is voor veel partijen in de bouwkolom financieel niet bij te houden. In dit concept nemen we allemaal een stukje risico, en omdat we allemaal ons deel toevoegen heeft het per definitie

Coert Zachariasse van Delta Development: “In dit concept nemen we allemaal een stukje risico, en omdat we allemaal ons deel toevoegen heeft het per definitie toegevoegde waarde.”

Dolf de Jong van Houthoff Buruma: “Door deze nieuwe contractvorming hoeft de ontwikkelaar niet meer gefinancierd te worden, maar wel alle leveranciers van bouwcomponenten.”

toegevoegde waarde. Dit past ook precies in de huidige tijd: het is een vorm van open innovatie. We stellen het doel vast, stip op de horizon, en we kijken wat er nodig is en iedereen draagt daar een stukje aan bij.”

Juridisch Maar hoe is dit juridisch geregeld? Want meubilair en verlichting zijn roerende goederen die niet gebonden zijn aan een onroerend goed, terwijl een liftinstallatie aard- en nagelvast is. “Dit is inderdaad uniek in de wereld”, vertelt Dolf de Jong van Houthoff Buruma, het advocatenbureau dat betrokken is bij dit M-Use project van Mitsubishi Elevator Europe. “Het heeft juridische gevolgen, die we wel kennen vanuit warmte-koude-opslag projecten, maar nog niet met installaties die vast zitten aan het gebouw. In wko-projecten is gekozen voor een recht van opstal, en dat is ook bij liften mogelijk. Per geval zou je dat wel opnieuw moeten bekijken.” Het zorgt in elk geval voor een hele andere contracten, die voldoen aan de Cradle to Cradle filosofie, zegt De Jong. “We zijn bezig met het opbouwen van een structuur, waarbij de leveranciers van alle materialen binnen een gebouw hiervoor verantwoordelijk blijven tijdens de gehele economische levensduur van het gebouw. Het is immers niet mogelijk om met iedere leverancier een recht van opstal te regelen, want dat is veel te veel werk. Door zo’n structuur op te zetten proberen we het ook goed te regelen voor bijvoorbeeld de leverancier van de bakstenen.” Dat heeft tevens gevolgen voor de financiering van het te ontwikkelen gebouw, stelt De Jong. “Door deze

building holland | maart 2016

Energiemanagement en gebouwbeheersysteem in één!

Bespaart energie!

Qanteon is de nieuwe definitie van energiemanagement en gebouwbeheer en is ontwikkeld voor technische installaties in kleine en middelgrote gebouwen. Qanteon is een aanvulling op het bestaande Neutrino gebouwbeheersysteem en rekent af met complexe en dure gebouwbeheersystemen. Bovendien, waar voorheen twee systemen voor nodig waren, maar ook twee scholingen, twee in bedrijfstellingen, et cetera, volstaat nu één “Building & Energy Management System”.

VSK 2016, 2 t/m 5 februari, hal 12, stand B054.

Technologie voor gebouwautomatisering Kieback&Peter Nederland B.V. (0341) 27 80 20 info@kieback-peter.nl www.kieback-peter.nl

Interview

nieuwe contractvorming hoeft de ontwikkelaar niet meer gefinancierd te worden. Die heeft nog maar een klein stukje over. Het gaat om het financieren van al die verschillende leveranciers. Banken denken met ons er over na hoe dit in een duidelijke structuur kan worden gebracht.” Het gevaar zou kunnen dreigen dat gebouweigenaren worden overgeleverd aan de grillen van een leverancier: wat als die bijvoorbeeld failliet gaat? Volgens Zachariasse valt dat mee. “Het product van de failliete ondernemer zit immers in je gebouw, zoals de lift. Het enige wat je bij een failliete leverancier in dit concept moet regelen is een nieuw onderhoudscontract.”

True Value Om dit TCU-concept ook nog eens waarde uit te drukken wordt de True Value methodiek gebruikt. Deze methode is door KPMG ontwikkeld om de maatschappelijk waarde die een bedrijf creëert in kaart te brengen, vertelt Bernd

Building Holland De beurs Building Holland brengt partijen in de gehele bouwkolom tezamen. Projecten waar leveranciers, ontwikkelaars en gebouwgebruikers samenwerken, zoals bij M-Use, worden op Building Holland getoond. M-Use komt op donderdag 24 maart aan bod op Mainstage Gaia.

Evert Visser van Mitsubishi Elevator Europe: “Wij hebben het dan ook niet meer over TCO – dit is immers alweer het oude denken – maar juist over True TCU.”

Hendriksen, partner bij KPMG. “We willen allemaal steeds duurzamer ondernemen, maar wij kregen vanuit de boardroom vaak de vraag: ‘Kun je dat uitdrukken in waarde?’ Met deze methode en een impactstudie brengen wij de maatschappelijke waarde op sociaal, milieu en economisch vlak in kaart. Zo zien bedrijven wat dit betekent voor hunzelf, voor hun klant en voor de maatschappij. En dat kunnen bedrijven ook laten zien in hun jaarverslag.” Als voorbeeld noemt Hendriksen de stad Göteborg. “Hier heeft het stadsbestuur op basis van onze impactstudie bij de aanbesteding van het busvervoer niet gekozen voor alleen de goedkoopste, want dat zou dieselbussen opleveren. Maar voor elektrische bussen van Volvo. Deze zijn schoner, veiliger en maken minder lawaai. Die hebben dus een positievere impact op de maatschappij op alle drie vlakken.”

van links naar rechts: Wietse Walinga (Duurzaam Gebouwd), Bram van der Sanden (Mitsubishi Elevator Europe), Coert Zachariasse (Delta Development), Dolf de Jong (Houthoff Buruma), Evert Visser (Mitsubishi Elevator Europe) en Bernd Hendriksen (KPMG).

Ook Mitsubishi Elevator Europe en Delta Development hebben voor het M-Use project met KPMG, volgens de True Value methodiek, een uitgebreide studie gedaan naar de echte waarde van de Mitsubishi-liften en bijbehorende diensten over een periode van 30 jaar. “Zeker in een sector waarin we klassiek geneigd zijn alleen naar de financiële waarde te kijken, is het in het kader van circulariteit zaak met z’n allen eens breder te kijken naar waarde. Wij hebben het in onze studie dan ook niet meer over TCO – dit is immers alweer oude denken – maar juist over True TCU. Kortom: Total Cost of Usage, uitgedrukt in euro’s”, aldus Evert Visser.

building holland | maart 2016

Duurzame oplossingen voor balkon- en galerijvloeren

Kijk voor uw oplossingen op master-builders-solutions.basf.nl Of bel direct voor advies: T +31 (0)162 476 660

9RRU ERXZSURIHVVLRQDOV

Ventilatie- en ontkoppelingssysteem voor tegels op gevels

Langdurig mooi resultaat Voert vocht achter de tegels af Met service en garantie

PCI: Speciale uitvlakmortel, tegellijm en voegmortel *LYH=LU[! =LU[PSH[PL LU VU[RVWWLSPUNZTH[[LU TL[ WYVĂ&#x201E; LSLU LU WS\NNLU Agrob Buchtal: Geglazuurde en ongeglazuurde tegels, antibacterieel en zelfreinigend

www.PCI-Afbouw.nl

Maak kennis met innovaties in Xperience Tour Tijdens deze editie van Building Holland kunnen bezoekers kennismaken met alle innovaties, via een Xperience Tour. Zes verschillende Concept Area's maken een belangrijk onderdeel uit van de tour.

Op Building Holland staan dit jaar voor het eerst zes Concept Areas. Deze spelen in op actuele onderwerpen in de bouwen vastgoedsector. De Concept Areas staan op strategische plekken verspreid over de beursvloer, waardoor iedere innovatie de juiste aandacht krijgt. Partners van Building Holland kunnen ze gebruiken om hun innovatieconcept, -product of -dienst op een eigentijdse manier aan hun opdrachtgevers te laten zien. Dit kan bijvoorbeeld aan het hand van een conceptpresentatie of innovatievideo.

maart 2016 | building holland

Building Holland Xperience Tour Bezoekers van Building Holland 2016 hebben de mogelijkheid om zich in te schrijven voor een unieke en persoonlijke Xperience Tour. Door voor één of meerdere thema’s als BIM, Renovatie & Transformatie en Duurzame Scholen in te schrijven krijgen deelnemers een persoonlijke tour (route), die onder andere langs workshops, keynotes en Concept Areas leidt.

Xperience Tour

De plattegrond van Building Holland. In het blauw zijn de zes Concept Areas aangegeven.

3D-presentatie De thema’s van de Concept Areas zijn Duurzame Woningbouw, Gezonde Gebouwen, Zorgvastgoed, Renovatie & Transformatie, Duurzame Scholen en Smart Buildings (zie kader). De laatste drie beschikken over een 3D-animatie, waarmee bezoekers virtueel door de gebouwen kunnen lopen. Het gaat om het gerenoveerde Utrechtse Kanaleneiland-Zuid, de Nieuwe Baarnsche

School en The Edge, dat volgens BREEAM de hoogste score ter wereld heeft behaald. Daarnaast hebben partners van Building Holland de mogelijkheid om hun innovatie op een sokkel op hun stand te tonen. Per thema gidst een Building Holland-expert tweemaal per dag de bezoekers langs deze sokkels om uiteindelijk uit te komen bij de Concepts Areas.

Ondersteuning Building Holland-experts

Concept Areas

Tijdens het Building Holland kick-off event op dinsdag 19 januari hielpen diverse experts mee bij het samenstellen van de overkoepelende thema’s. Na de gezamenlijke samenstelling van deze onderwerpen werden ze kort gepresenteerd aan de Building Holland-partners.

Duurzame Scholen: het thema is frisse scholen, met als vijf onderwerpen energie, lucht, temperatuur, licht en geluid. Centraal in de ruimte is een modern klaslokaal met bankjes, stoelen en een digibord. Duurzame Woningbouw: het thema is duurzaam, comfortabel en levensloopbestendige woningbouw met financieringsmogelijkheden Gezonde gebouwen: het thema is ‘een gezond gebouw voor de gebruiker’ Renovatie & Transformatie: het thema is ‘duurzame renovatie zonder overlast’ Smart Buildings: het thema is ‘all about communication’ Zorgvastgoed: het thema is ‘duurzaam gezond zorgvastgoed’. Subthema’s zijn levensloopbestendig wonen en zieken- en verpleegtehuis

De volgende Building Holland-experts hielpen mee aan de totstandkoming van de verschillende thema’s: – Duurzame Woningbouw: Hugo Jansen (Alklima / Mitsubishi Electric) – Duurzame Scholen: Rudy Grevers (Alklima / Mitsubishi Electric) – Zorgvastgoed: Aris Bakker (Trilux) – Gezonde Gebouwen: John Bouwman (Nieman Raadgevende Ingenieurs) – Renovatie & Transformatie: Anne Wagenmakers (Van der Heijden Bouw & Ontwikkeling)

building holland | maart 2016

Isolatieoplossingen van Termokomfort

Milieubewust en innovatief! Door alle aandacht voor energiebesparing en milieu in de media is het isoleren van woningen en gebouwen ‘hotter’ dan ooit. Bij Termokomfort is de isolatie van gebouwen pas echt in ‘groene’ handen. Dat komt onder andere omdat we recyclebare en biologisch afbreekbare grondstoffen voor onze isolatieproducten én -systemen gebruiken die zorgen voor een minimale belasting van het milieu. BioFoamPearls bijvoorbeeld is 100% plantaardig, cradle-to-cradle gecertiﬁ ceerd en biedt de allerhoogste isolatiewaarde in de markt.

100% natuurlijk product Gecertiﬁceerd energiezuinig Hoogste isolatiewaarden in de markt 100% veilig voor mens en milieu Flexibel in de verwerking Inzetbaar voor vele vormen van isolatie

dakisolatie

spouwisolatie

kruipruimteisolatie

Bel vandaag nog voor een vrijblijvend gesprek en wij vertellen u graag hoe Termokomfort de beste ‘groene’ isolatieoplossingen in de markt kan bieden! akoestische isolatie

(036) 538 75 58 www.termokomfort.nl

maakt het behaaglijk

Duurzame Bouwvrouw Duurzame Bouwvrouw Award 2016

‘ Vrouwen beter zichtbaar maken in bouwsector’ Na de uitverkiezingen van Ellen van Acht in 2014 en Suze Gehem in 2015 als Duurzame Bouwvrouwen verzorgt Maxime Verhagen op 24 maart de aftrap van de verkiezing van 2016. “Duurzame Bouwvrouwen leggen de verbinding en kijken naar een efficiënter proces.”

Van links naar rechts: Linda van Leeuwen (winnaar Aanstormend Talent Award 2015), Ellen van Acht en Suze Gehem.

“Terwijl vrouwen zich richten op het proces, kijken mannen veel meer naar het techniek. Daarnaast hebben mannen, in tegenstelling tot vrouwen, minder moeite om zichzelf over prestaties op de borst te kloppen. Die verschillen zijn niet erg, want de kracht van bedrijven ligt in de diversiteit van mensen: we moeten het samen doen”, vindt Mascha van den Heuvel, directeur van Dubotechniek.

Voor haar waren dat de voornaamste redenen om drie jaar geleden een nieuwe prijs in het leven te roepen: de Duurzame Bouwvrouw Award. “Het is nooit ons doel geweest om hiermee te pleiten voor meer vrouwen in de bouw, ook al neemt dit aantal inmiddels toe”, verklaart ze. “Ons voornaamste doel van deze prijs is om vrouwen die het verschil weten te maken in de bouwsector beter

building holland | maart 2016

Onze oplossing gaat verder dan jij verwacht

Nieuwsgierig? Scan hier:

Duurzame Bouwvrouw

zichtbaar te maken. Dankzij de eerste twee edities van de Duurzame Bouwvrouw is dit ook zeker gebeurd, meer dan we hadden gedacht. Waar Ellen bijvoorbeeld een paginagroot interview in Cobouw heeft gestaan, is dit met Suze in de Telegraaf gebeurd.”

Onverwachtse winst En dat terwijl Van Acht haar nominatie maar onzin vond. “Wie me genomineerd heeft weet ik niet, maar een van mijn medewerkers heeft daarna mijn profiel ingestuurd. De verkiezing interesseerde me namelijk destijds niet zo.” Voor haar kwam haar uitverkiezing onverwacht. “Ik nam het onder meer op tegen TU Delft-hoogleraar Anke van Hal en had er totaal geen rekening mee gehouden. Ik had dan ook – redelijk krap – een afspraak met Utrechtse CPO-vereniging [collectief particulier opdrachtgeverschap, red.] ingepland. Ik heb hen moeten bellen dat ik iets verlaat was, maar toen ze mijn reden hoorden vonden ze dat niet zo erg. Zij hebben me destijds nog met een enorme bos bloemen verrast.” Ook Gehem zag de winst totaal niet aankomen. “Mijn broertje heeft Bouwkunde gestudeerd. Hij kende de prijs al en heeft me genomineerd. Ik had me – gezien mijn leeftijd van 29 jaar – meer voorbereid op het rijtje van ‘Aanstormend Talent’, waar wij tot dat moment vaak bij hoorden. Toen ik werd uitgeroepen tot ‘Duurzame Bouwvrouw 2015’, dacht ik direct: ‘Maar zo oud ben ik toch nog niet?’” Volgens Van den Heuvel passen beide dames uitstekend in het plaatje. “Als jury zoeken we steeds naar vrouwen die het verschil maken”, licht ze toe. “Bijvoorbeeld door hun andere, vernieuwende manier van werken. Ellen en Suze zorgen voor toegevoegde waarde in de bouwsector.”

De klant wil duurzaam Zo zet Van Acht met haar bedrijf Kuub de klant centraal. “Luister goed naar de klant en vraag wat hij wil. Voor ons is duurzaamheid geen doel en geen middel, maar een natuurlijk onderdeel van ons proces. Wij luisteren naar consumenten: zij willen duurzaamheid en zijn zich hier bewust van. De bouwsector heeft dit nog niet goed in de gaten. Een duurzame woning is financierbaar, technisch realiseerbaar en de klant wil deze kopen. Wat wil je nog meer?” Ze is blij dat de bouwsector inmiddels steeds meer naar de klant luistert. “Op dit punt worden we wellicht nog overbodig, en dat is een goed streven.” Ook bij het verduurzamen van bestaande woningen willen klanten steeds beter en eenvoudiger geholpen worden. De retailbranche is daarbij haar grote voorbeeld, waar de klant 100% centraal staat. “Het hele proces wordt vanuit de klant vormgegeven, niet vanuit de techniek of interne systemen.” Van Acht is kritisch op marketing- en communicatiekosten die gemaakt worden voor algemene bewustwording rondom duurzaamheid van woningen. “De effecten van deze investeringen worden nauwelijks gemeten, terwijl dit goed mogelijk is. Meten is weten, alleen

Duurzame Bouwvrouw 2016 Waaraan moet de Duurzame Bouwvrouw 2016 voldoen? Van Acht en Gehem hebben samen een lijstje gevormd. – Ondernemend zijn en impact hebben in het bedrijfsleven – Verrassende, nieuwe ideeën hebben – Verbindend zijn, het proces met de inhoud – Inspirerend – Een bedrijf runnen – Hoge hakken

dan verbeter je jezelf iedere dag. Als overheden dat niet doen, dan kunnen ze het geld beter investeren in basis- en middelbare scholieren. Zij zijn de toekomst.” Een voorbeeld daarvan is de Energy Challenge, waar Van Acht bestuurslid van is.

Op eigen benen staan Gehem is samen met Jelle Rademaker oprichter van de stichting De Groene Grachten, die oude gebouwen verduurzaamt. “Wij zijn samen het gezicht van deze stichting, die wijlen Wubbo Ockels in 2013 met ons heeft opgericht. Deze prijs heeft ervoor gezorgd dat mensen onze stichting niet meer zien als Wubbo’s erfenis. Inmiddels hebben we bewezen op eigen benen te kunnen staan.” De startup is nu bezig om alle projecten eenvoudiger te laten verlopen. “We richten ons nu op allerlei historische gebouwen in het hele land, van fort tot woning, van Tropeninstituut tot Grote Kerk. Het is ons doel om dit in de toekomst breder te trekken, naar andere landen en andere sectoren”, legt Gehem uit. “Zo willen we met Rooftop Revolution zorgen voor een nieuw ‘daknatuurgebied’, eerst in Amsterdam en daarna in de rest van Nederland en daarbuiten. Hiervoor hebben we een cofinancieringsmodel opgezet: alle partijen die voordeel hebben bij een groen daklandschap, dragen bij aan de financiering.”

Lol in de tent Beide vrouwen zijn erg blij met hun titels. “Dit heeft ons een ander soort bekendheid bezorgd”, legt Van Acht uit. “In de periode daarna vielen enkele projecten onze kant op, al is het moeilijk om te zeggen of dat met deze prijs te maken heeft gehad.” Gehem valt haar bij. “In één keer kregen we een bredere erkenning voor ons werk. Sommigen noemden me het ‘Duurzame Buurmeisje’, alsof ik in het mannenblad FHM had gestaan. Wellicht droeg de Award ook bij aan de groei van De Groene Grachten.” Van Acht ziet dan ook de meerwaarde van Duurzame Bouwvrouw Award in. “Er moet veel meer diversiteit in de bouwsector komen. En zeg nou zelf: een mooie, leuke vrouw zorgt toch voor veel meer lol in de tent.”

building holland | maart 2016

Rotterdamse fabricagestudio strijdt voor optimale bouwprocessen Innovators en industrieel bouwers strijden om de processen van de bouwen vastgoedsector te optimaliseren, maar het is de vraag of de sector klaar is voor deze kanteling. “Wij geloven erin dat slimme software en fabricage met behulp van industriële robotarmen de sleutels zijn om topkwaliteit te leveren. De kanteling komt niet volgend jaar, niet volgende week, maar nú.” Tekst: Marvin van Kempen

De architectonische ontwerpen fabricagestudio Studio RAP (Robotics Architecture Production) werkt vanuit het RDM Innovation Dock midden in de Rotterdamse haven aan de robotisering van de bouw. “Hier maken we een directe link tussen de materiële en digitale wereld”, illustreert mede-oprichter Wessel van Beerendonk. “Wij introduceren het digitaal bouwmeesterschap: we produceren vaak zelf de toonaangevende bouwdelen van onze ontwerpen. Hierdoor hebben we meer controle over de kwaliteit en integriteit van het gebouw en daarmee over

maart 2016 | building holland

de waarde en betekenis van het ontwerp. Bijkomend voordeel is dat we op deze wijze een significante risicoverlaging en daling van faalkosten kunnen bewerkstelligen.” Hij doelt op de gigantische faalkosten waar de bouw en vastgoed op dit moment mee kampen: € 7 miljard om precies te zijn. “We kunnen dit reduceren door de inzet van geavanceerde software en door de bouw te industrialiseren. Daar is animo voor. Niet alleen bij early adopters en trendsetters, maar vooral bij grote partijen, waar de kansen enorm zijn.”

Partnerberichten

‘We leveren een indoor-office op voor het Rotterdamse Havenbedrijf’

Samenwerking met beroemde architecten Studio RAP heeft al samengewerkt met beroemde architecten als Rem Koolhaas en Ben van Berkel. “Op dit moment leveren we een indoor-office op voor het Rotterdamse Havenbedrijf, het SkilledIn Office. Het is het eerste door robots gefabriceerde gebouw van Nederland.” Studio RAP verzorgde hiervoor het gehele bouwproces; zowel het ontwerp, de engineering als de productie en bouw van dit bijzondere bouwwerk. Het gebouwtje, met een oppervlakte van 130 m2, omvat een kantoor, presentatieruimte en een trainingscentrum. Het geheel wordt overspannen door een markant houten dak, bestaande uit 225 unieke houten elementen, dat ruim acht meter overspant. Het gewelf rijst spectaculair op vanuit een decentraal gepositioneerde kolom die in één beweging overvloeit naar de dakconstructie. Een robot van ABB fabriceerde het kantoor met behulp van RAPCAM, software ontwikkeld door de jonge starters. De software is vanaf februari voor iedereen beschikbaar: “In tegenstelling tot reguliere automatiseringssoftware kun je met RAPCAM op een goedkope, eenvoudige manier

Gefabriceerd voor Building Holland 2016 Tijdens Building Holland 2016 is bij de ingang een architectonisch object te zien dat door robotarmen gefabriceerd is. Het ontwerp zal uitsluitend bestaan uit unieke EPS-blokken, met dank aan Kingspan/ Unidek, allemaal met een complexe vorm die gesneden zullen worden met een zes-assige robotarm. Een dergelijke robot kan met behulp van een hete draad aan het uiteinde van de arm zeer complexe geometrie snijden. Naast de nodige innovativiteit van het ontwerp is er ook rekening gehouden met duurzaamheid. Alle EPS-blokken worden door middel van een trekkabel aan elkaar bevestigd. Op deze wijze kan het object gerealiseerd worden zonder enige lijmverbindingen. Hiermee kan het object na het evenement volledig uit elkaar worden gehaald waarna het gerecycled kan worden. Het ontwerp en de productie worden gerealiseerd door Studio RAP in samenwerking met UNStudio.

Studio RAP is een architectonische ontwerpen fabricagestudio. In het ontwerpproces van RAP wordt gebruikgemaakt van innovatieve ontwerptechnieken, waarna het in huis deze ontwerpen produceert met behulp van industriële robotarmen. RAP herdefinieert hiermee de rol van de hedendaagse architect. Met behulp van digitale fabricage, met name robotgestuurde productiemethoden, eigent RAP zich de rol van digitale bouwmeester toe. Hiermee realiseert de studio een grotere controle over de kwaliteit en integriteit van het gebouw alsmede de ontwerpintentie van hun architectuur. De ontwerpen van RAP kenmerken zich door expressieve unieke vormen die op duurzame wijze geproduceerd, al dan niet geassembleerd, worden door industriële robotarmen.

‘Verlaag faalkosten industrialisatie van de bouw’

allerlei productiehandelingen automatiseren. Hierdoor hopen we dat veel toeleveranciers en bouwers hun processen gaan flexibiliseren. Doordat er ruimte komt voor maatwerk kunnen ze, naast hun standaard productie werkzaamheden, ook excentrieke ontwerpen betaalbaar realiseren.”

Van downgrade naar upgrade Het is duidelijk dat de Rotterdamse studio de bouwen vastgoed sector een broodnodige vernieuwing wil geven. Architecten mogen hierbij prominenter in beeld komen en meer verantwoordelijkheden krijgen. “De rol van de architect is gedegradeerd. Hij heeft nu slechts een adviserende rol, terwijl ontwerpers juist meer initiatief moeten nemen. Ze moeten veel meer over het gehele bouwproces nadenken om van een goed ontwerp een succesvol gebouw te maken, zoals de bouwmeesters van eeuwen geleden.” De toepassing van deze nieuwe mogelijkheden is interessant voor de vastgoedsector omdat het uitgesproken, unieke ontwerpen betaalbaar maakt. Voor veel verschillende partijen ligt er een uitdaging op het gebied van fabricage, het optimaliseren van processen en het maken van nieuwe concepten. De onderwerpen staan op de agenda van Building Holland 2016, waar Van Beerendonk spreekt. “Ik daag ontwikkelaars en bouwers met ambitie uit om met mij het debat aan te gaan tijdens dit event en ik wil ervoor zorgen dat de sector op zeer korte termijn de volgende stap maakt.”

building holland | maart 2016

Luchtbevochtigers Gezond wonen Gezond werken Toepassingen o.a.:

• Luchtbehandelingkasten • WTW-units • Computerruimtes • Bevochtiging direct in de ruimte

d Stan 0 0.09 1

www.bbhum.nl

SWITCH TO THE FUTURE Serie 12

Serie 15 Master & Slave dimmers

Tijdschakelklokken

Serie 18 Bewegingsmelders

22 t/m 24 maart RAI Amsterdam

STAND: 10.005

FINDER RELAIS NEDERLAND B.V. Dukdalfweg 51 1041 BC AMSTERDAM Tel.: +31 20 615 65 57 Fax: +31 20 617 89 92 finder.nl@findernet.com

Ɣ Serie 12 Tijdschakelklokken met NFC-technologie Programmeerbaar met een Android smartphone voorzien van NFC-chip en de App Finder Toolbox. x 1- en 2-kanaals, vaste tijden en Astro tijden. Ɣ Serie 15 Master & Slave dimmers De Master dimmer wordt bediend met een drukknop en kan tot 32 Slave dimmers aansturen met 0 - 10 V. Geschikt voor diverse soorten verlichting. Ɣ Serie 18 Bewegings- en aanwezigheidsmelders Type 18.41 speciaal voor gangen in bedrijven, hotels en scholen, detectiebereik: 30 meter x 4 meter

www.findernet.com

OPPERVLAKTEVERWARMING & KOELING

CHAUFFAGE & REFROIDISSEMENT DE SURFACE

WE VERWELKOMEN U GRAAG OP BUILDING HOLLAND STAND 10.066

KLIMAATPLAFONDS 2.500.000M² WIJ GELOVEN ER IN. EN U?

MC ERASMUS

SANOMA BELGIUM

ROTTERDAM

MECHELEN

BASISSCHOOL DE TWEEKLANK HAZERSWOUDE-RIJNDIJK

WWW.INTERALU.EU WWW.THERMODUCT.BE

TWEELINGHUIS LEIDEN

ACADEMISCH ZIEKENHUIS MAASTRICHT

Interview Van afvalbak tot Antartica

De schoonste expeditie ooit Op 7 januari 2018 planten Edwin ter Velde en Wilco van Rooijen een vlag op de geografische zuidpool, met als boodschap aan de wereldpers: “Als wij met een auto gemaakt van afval naar de Zuidpool kunnen rijden op de kracht van de natuur, dan hebben anderen geen reden meer om niet duurzaam te leven.” Tekst: Marielle Feenstra

Nog nooit ging er een team met een op zonne-energie voortgedreven voertuig naar de Zuidpool.

Antartica

“Duurzaamheid is belangrijk omdat we de wereld beter willen door geven dan we die zelf hebben gekregen”, vertelt van Rooijen. “Onze kinderen zijn de volgende generatie, dus betrekken we die graag bij onze activiteiten. Zij zijn de bestuurders en ondernemers van de toekomst, die duurzaamheid als tweede natuur moeten hebben. Door een speciaal voor de expeditie ontwikkeld lespakket, in nauwe samenwerking met de Duurzame PABO, benaderen wij scholen voor de expeditie.”

Bergbeklimmer Wilco van Rooijen heeft al meerdere keren een bezoek gebracht aan Antarctica. In 2001 skieden hij en mede-avonturier Marc Cornelissen in 70 dagen 2300 km als eerste Nederlanders ooit op en neer naar de geografische zuidpool. Toch is de komende editie anders: nog nooit ging er een team met een op zonne-energie voortgedreven voertuig naar de Zuidpool.

Met lessen over afvalverwerking en recycling worden kinderen bewust gemaakt van de waarde van afval en leren ze plasticsoorten te onderscheiden. “Met gerichte acties zoals stadjutten staan we niet alleen voor de klas, maar gaan we ook aan de slag”, licht Van Rooijen toe. “In zwerfafval zitten veel bruikbare materialen. Vooral

Ter Velde en Van Rooijen willen met een zelf geëngineerd voertuig, volledig aangedreven op zonne-energie, open neer 2300km naar de geografische zuidpool rijden. De auto wordt gebouwd van afvalplastic, verzameld door kinderen die met behulp van een 3D printer een stukje carrosserie printen met daarop hun boodschap aan de wereld.

building holland | maart 2016

Passion.Technology.Design.

ViP-deurintercomsysteem integreert met elk toekomstigbestendig IP-netwerk Als lid van het eexpertpanel van Duurzaam Gebouwd adviseert Comelit om voor een IP-netwerk altijd glasvezel ttoe te passen tot aan de woning. Een doordacht een betrouwbaar netwerk dat 20 tot 30 jaar meegaat. Doordat het ViPP-systeem de laatste ontwikkelingen volgt, blijven alle mogelijkheden voor de bewoner binnnen handbereik. Zoals een video-opname van de persoon die aanbelt, doorschakeling naar een tablet/mobiel, alarm, brandmelding en andere mogelijkheden die nu nog ondenkbaaar zijn. Stand 09.030

CV-waterbehandeling is Duurzaam

DE WATERWETERS!

De GENO®-VARIO-mini is een mobiel compact systeem voor de behandeling van cv-water. De behandeling voorkomt kalkaanslag en corrosie en verhoogt het rendement. Het bespaart tevens veel op onderhoudskosten.

Uw voordeel

NIEUW

• U bespaart op energie- en onderhoudskosten! • U beperkt schade! • U verlengt de levenscyclus! • Uw systeem hoeft niet uit bedrijf!

Grünbeck Waterbehandeling B.V. Zutphenstraat 65 | 7575 EJ Oldenzaal Telefoon +31 541 820903 | Fax +31 541 820904 | info@gruenbeck.nl | www.gruenbeck.nl

Bekijk ons gehele assortiment waterbehandeling op www.gruenbeck.nl

Interview

Edwin ter Velde Ondernemen en innoveren zit hem in het bloed. In zijn carrière heeft hij vanuit verschillende invalshoeken zowel binnen het grootbedrijf als het mkb hieraan invulling gegeven. Altijd in de rol van eindverantwoordelijke of zelfstandig ondernemer op zoek naar vernieuwing. Hij volgt daarin een harde weg en weet als geen ander dat voor het behalen van succes een goede visie nodig is en bovenal doorzettingsvermogen en tact. Hij is doener, omdenker en pionier en zit graag op zee. Ter Velde: “Het is gaaf om als ondernemer bezig te zijn met de kansen die de markt biedt. De laatste jaren ben ik me vooral gaan interesseren in duurzaamheid. Het is van levensbelang dat we een circulaire economie creëren. De leefbaarheid op aarde neemt hard af en we betalen er al een hoge prijs voor. Wij zijn daar verantwoordelijk voor en moeten dit repareren voordat we het stokje doorgeven aan onze kinderen. De technologie en methode om dit te bereiken bestaat al. Wij moeten alleen nog ons gewoonte gedrag aanpassen. Met vallen en opstaan zoek ik naar de juiste invulling en ben daarbij volledig aanspreekbaar op mijn handelen en houding.” Wij laten zien hoe ‘cool’ het is om het ogenschijnlijk onmogelijke te realiseren puur op zonne- energie en zonder afval. Hiermee dagen wij samen met de Nederlandse jeugd jou uit om duurzaam te leven en met elkaar versneld de circulaire economie te realiseren.

met PET plastic kunnen we leuke dingen doen en voor ons is het een essentiële grondstof om deze expeditie te realiseren. Met het PET plastic dat verzameld wordt door jongeren maken wij de body van de Solar Voyager, die ons gaat beschermen tegen extreme koude en harde wind. En op elk stukje dat de jongeren printen staat hun eigen boodschap aan de wereld. Dus het PET flesje dat jij uit de struiken bij het schoolplein haalde, wordt het schild van een zonneauto en jouw boodschap staat straks op de Zuidpool. Hoe cool is dat?”, aldus een enthousiaste Van Rooijen.

ZeroWaste Niet alleen de jeugd draagt bij aan het realiseren van deze expeditie, ook ondernemers werken mee. “U bent aan zet! Ook u heeft in uw bedrijfsprocessen te maken met een afvalstroom. Wat kan daarin gerecycled worden? Wat kunt u met uw inkoop doen om uw bedrijf ZeroWaste te maken? Wij bouwen onze Solar Voyager auto helemaal zelf met bestaande technologieën en nieuwe toepassingen van innovaties. Ons bouwproces is zo energiezuinig mogelijk, met slim hergebruik van bestaande kennis en zo’n beperkt mogelijke afvalstroom”, vertelt Van Rooijen. “Graag nemen wij u, collega-ondernemers, mee, om samen te kijken hoe wij werkprocessen en uw bedrijf ZeroWaste kunnen maken. Mocht u plastic in uw afvalstroom hebben, dan gebruiken wij die graag als grondstof voor onze expeditie. Wij zien u graag op Building Holland 2016 en gaan graag de uitdaging met u aan om Zero Waste te bouwen!”

Wilco van Rooijen Wilco van Rooijen is beroepsavonturier, gelouterd bergbeklimmer en poolreiziger. van Rooijen is een van de weinige beroepsavonturiers die Nederland rijk is. Hij is de enige Nederlander die op eigen kracht en zonder extra zuurstof, de Seven Summits, de zeven hoogste toppen op elk continent heeft weten te schrijven. Hij bereikte ook als eerste Nederlander de drie ‘polen’ op eigen kracht. De geografische noorden zuidpool en de hoogste ‘pool’, de Mount Everest. Wilco Heeft tevens in 2008 de top van de roemruchte K2 bereikt. En is Ridder in de Orde van Oranje Nassau. Als bergbeklimmer is Wilco op vele prachtige plekken in de wereld geweest. Keer op keer constateerde hij dat we vaak respectloos met de aarde omspringen. Hij realiseerde zich dat dit grote consequenties voor die wereld heeft.

building holland | maart 2016

Transformeer het bouw-DNA

Opschaling van duurzame herontwikkeling is goudmijn Om de bouw uit het slop te trekken, is een drastische verandering van het bouwDNA nodig. â&#x20AC;&#x153;De bouw heeft meer sociale wetenschappers nodig, die de voorkeur van consumenten begrijpen en voorop stellenâ&#x20AC;?, vindt Jan Rotmans, hoogleraar transitiekunde aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Tekst: Marvin van Kempen, Beeld: Robert Tjalondo

Jan Rotmans is hoogleraar transitiekunde aan de Erasmus Universiteit en initiatiefnemer van transitie-instituut DRIFT en stichting Urgenda. Rotmans is een van de keynotes tijdens Building Holland 2016.

maart 2016 | building holland

Interview

Met zijn initiatief ‘Nederland kantelt’ strijdt Rotmans voor sectortransities en als mede-oprichter van Urgenda waarschuwt hij onder andere voor klimaatverandering. Onlangs pleitte hij in een open brief voor de sluiting van kolencentrales. Daarnaast bezocht hij onlangs Antarctica. “Ik wilde met eigen ogen zien hoe het laatste stukje ongerepte natuur op aarde is. De plek waar wij nog niet aan zijn gekomen. Alleen als je ontdekt hoe het ook kan, kun je daadwerkelijk de impact van klimaatverandering beoordelen.”

‘Aannemers: sla de organisatie zo plat mogelijk en start met zelfsturende projectteams’

Het reduceren van broeikasgassen als CO2 ziet hij als een enorme kans voor de vastgoedmarkt. Niet alleen voor klimaatbescherming, maar ook om de economie wakker te schudden en werkgelegenheid aan te wakkeren. “Een goudmijn”, noemt Rotmans de aanpak van vooral de bestaande woningvoorraad. “Maar voordat we echt aan de slag kunnen, moeten we het complete organisatiemodel van de bouw omgooien. De sector zet nu woningen neer waarvan men niet weet of het aansluit op de behoefte van een gebruiker. Veel beter is het als de consument naar de voorkant van het bouwproces gaat en daar een voorkeur geeft voor de woning. Vervolgens wordt de woning al dan niet industrieel op maat gemaakt voor die klant. Dat werkt al tijden zo voor de auto-industrie, waar de consumentvraag voorop staat.”

Zwaar(der) geschut Wanneer het bouwmodel up-to-date is, is de strijd om de verlaging van CO2 nog niet gestreden, geeft Rotmans aan. “Daarvoor is zwaarder geschut nodig dan dat we nu inzetten. De bestaande voorraad kan relatief eenvoudig naar energieneutraal en dat scheelt zomaar 30 % in het totale energieverbruik. Een formidabel getal. Voor kantoorgebouwen geldt hetzelfde.” Het liefste ziet Rotmans dat de lat hoger ligt, op energieleverend niveau. Om dit te bereiken moeten volgens Rotmans de processen rondom materiaal- en grondstofgebruik veranderen. “Ik spreek liever van materiaalverspilling in plaats van materiaalgebruik. We hebben de mogelijkheden om veel meer woningen te maken van biomassa zoals humus en hennep. Je kunt zo enkele tientallen biomaterialen noemen die perfect zijn om woningen van te bouwen. Desondanks verspillen we veel materiaal en kunnen we helaas nog niet spreken van circulaire huizen.”

Ook moet de bouw vaker kansen grijpen op het gebied van domotica en ‘verslimmen’ van gebouwen. “Door bestaande woningen smart te maken, garandeer je eigenlijk een huis dat klaar is voor de toekomst. Kijkende naar demografische ontwikkelingen is dat geen overbodige luxe, want Nederland heeft te maken met een toenemende vergrijzing. In toekomstbestendige huizen moet daarom rekening worden gehouden met zorg.” In bredere context beschouwt Rotmans zijn thuisstad Rotterdam als proeftuin voor de kanteling van de samenleving. Voor de bouwen vastgoedsector heeft de stad evengoed een voorbeeldfunctie. “Rotterdam is een stad van bouwiconen en is architectonisch zeer interessant. Tegelijkertijd hebben we dezelfde problemen die je in de gehele sector ziet, zoals kantoorleegstand. Ongeveer één derde van de kantoorruimte staat leeg in Rotterdam. Doodzonde om te zien dat kantoren op a-locaties niet worden gebruikt en ondertussen veel mensen geen woning kunnen vinden om in te wonen.”

building holland | maart 2016

Special

Sind s

1932

e d att a

in p l ist

n ke

BIM Re ady! Goed, Beter, Best, DERBIGUM速

DERBIGUM NEDERLAND B.V. Tel. 015 215 40 00 - Fax 015 215 40 11 E-mail : infonl@derbigum.com www.derbigum.nl

Duurzame Dakbedekking

Interview

Rotmans pleitte in een open brief voor de sluiting van de Nederlandse kolencentrales.

Nieuwbouw: ‘piece of cake’ Toch zijn er diverse voorbeelden van succesvolle transformaties in deze havenstad, zoals een voormalig schoolgebouw dat naar woningen wordt omgezet aan de Hammerstraat. Rotmans heeft hoge verwachtingen voor de toekomst. “Het Groot Handelsgebouw wordt steeds verder getransformeerd op basis van functie-eisen en het leegstaande gebouw van Nationale Nederlanden kan mooi onderdak bieden aan jonge startups.” De eerder genoemde goudmijn wordt aangeboord op het moment dat een transitie plaatsvindt van nieuwbouw

‘Biobased woningen worden een belangrijke markt’ naar ombouw van bestaande woningen en kantoren. “Laten we eerlijk zijn: nieuwbouw is in feite een piece of cake. Dat doen we al massaal sinds de Tweede Wereldoorlog. Zestig jaar hebben we voor zeven miljoen

building holland | maart 2016

BIM

UW PARTNER IN BIM

www.itannex.com

Verwarmen Ventileren Koelen

Aangenaam .

Energie besparen

Grip op een gezond en energiezuinig binnenklimaat. Aangenaam leren

www.klimaatgroepholland.nl

Interview

mensen gebouwd, maar we kunnen zo niet door gaan. Het woningbestand is nu grotendeels gericht op ouders met twee kinderen, de kleinste doelgroep in de toekomst.” Daarom moet de huidige voorraad op korte termijn worden omgebogen . “De nieuwe markt heeft energieneutrale of energieleverende ambities. Het energieneutraal omzetten van vastgoed dat niet meer aan de eisen voldoet, duurt geen maanden meer maar enkele dagen. Kijk goed naar hoe de Stroomversnelling dit aanpakt op grote schaal. Wanneer we alle huur- en koopwoningen in Nederland energieneutraal maken, heb je twintig tot vijfentwintig jaar lang ongeveer 150.000 mensen aan het werk.” Rotmans ziet dan ook het liefst meer van dergelijke initiatieven, waar opschaling wordt gecombineerd met hoge prestaties en kwaliteit.

Projectteams en radicale innovatie Dat vraagt van aannemers meer dan alleen een verandering van mindset en ambities. “Aannemers adviseer ik om hun organisaties zo plat mogelijk te slaan. Ga aan de slag met projectteams en geef je young professionals de ruimte om met nieuwe ideeën en innovaties te komen. Begin anders en neem je klant vanaf het begin van het proces mee. Schaf de traditionele organisatiestructuur af en begin opnieuw met zelfsturende projectteams.” Het valt Rotmans op dat de locatie en het type woning inventiever kan. “Biobased woningen worden een belangrijke markt, want we gaan naar een circulaire economie. Daarnaast kun je denken aan het bouwen

‘Buig de huidige voorraad op korte termijn om’ van woningen op water. Wees daar innovatief in en loop voorop. Natuurlijk kun je als aannemer of ontwikkelaar je geld blijven verdienen met de projecten en meer traditionele activiteiten die lopende zijn, maar schets ook een tweede lijn, een schaduwlijn. In die lijn heb je tijd en ruimte om te sturen op radicale innovatie.” Om invulling te geven aan laatstgenoemde vormt Building Holland 2016 een geschikte broedplaats, met onder andere een virtual reality-tocht door drie van de meest duurzame gebouwen van Nederland. “Ik ben er altijd enthousiast over geweest om BIM toe te passen en uit te breiden naar een extra dimensie. De nieuwe economie gaat ook over digitalisering. Het liefste wil ik dat de gebruiker digitaal zijn woningwensen kan bepalen en bouwers dit met BIM en VR kunnen uitwerken, met minimale faalkosten.” Wie een bezoek brengt aan Building Holland, ziet Rotmans op het podium. “Als de bouw voldoende meebeweegt, dient zich een groene gouden eeuw aan. Zo niet, dan hebben we een gigantisch probleem. Laten we samen grote stappen zetten om er zeker van te zijn dat het de eerste optie wordt.”

building holland | maart 2016

solar systems YHUELQGW XZ GDNSDQQHQ PHW GH ]RQ

6WDILHU VRODU V\VWHPV2 2 2 * % 2 -2 - 2 00

-2 - $$ % -!2 + -2 ! , ! - ! 2 ( -- - % -02B " *"/2 *"- *"2 /2 ( .2 -2 2 + + -! 2 + -2 * -+ - - % 2 , . % -02 O 2 - % -2 + ( -$ -2 -2 2 $, $$ -!2 -2 + . -2 ( 2 -2 - % 22 ! " %2 . 2 " 2 $2 -2 2 $ -- -02 Q *" $ 2+ 2( %2- , 2 % 2 - -! 2 -2 $ - + 2 + -2 . - . - % 2 - -02 [ - % ! -2 -2 2 % . - .2 - . 2 ( ! -2 + 2 - % #$ 2 + - % 2 -2 -2 . ) . %2 - . - 4

6WDILHU 6RODU 6\VWHPV % 9 ^ * - 2 /2 2IZ2X + - 2 7 2? 2 2 2

( 2 - 5 % 0* . , 2 0 % 0* .2

kant-en-klare wandpanelen

besparing bouwkosten dankzij de snelle doorlooptijd. Een luxe uitstraling met minder onderhoud voor de eindgebruiker.

Bijzonder geschikt voor renovatiewerkzaamheden en prefabbouw.

STAP 1

STAP 2

STAP 3

Plaats regelwerk en startprofiel

Plaats kant en klare panelen

Afmonteren en klaar!

Productkenmerken • Basismateriaal watervast verlijmde berken multiplex 9 mm • 100% waterdichte (HPL) toplaag • 15 jaar garantie • Allerlei dessins beschikbaar, veel variaties mogelijk • Afmeting werkend: 302-240 cm x 60 cm • Niet te onderscheiden van traditioneel tegelwerk • 15 jaar garantie

Meer info? Ga naar www.ﬁbo-trespo.nl of tref ons op Building Holland 2016. Locatie 10.036

MICROSFERA DE KLEINSTE CO2-VOETAFDRUK OOIT Door prestaties van grondstoffen te verbeteren en alle onnodige zaken te verwijderen is Microsfera ontstaan â&#x20AC;&#x201C; een mooie en functionele tapijttegel in ons Skinny Planks formaat van 25 x 100 cm, met een veel kleinere CO2-voetafdruk en voordelen voor het binnenklimaat. Meer weten? Bezoek ons tijdens Building Holland op stand 10.034. www.interface.com/microsfera

A foundation for beautiful thinking

Toparchitecten

Koolhaas, Van Berkel en Rau: Top-keynotes bouwen de toekomst op Building Holland Voor de eerste keer in de geschiedenis staan de drie meest invloedrijke architecten van Nederland op hetzelfde podium: Building Holland 2016.

Rem Koolhaas, Courtesy of OMA / Photography by Fred Ernst.

Tijdens de keynote van Thomas Rau op 23 maart draait het om het begrip ‘circulariteit’.

Elk van hen geeft een visie over hetzelfde thema: ‘(Re)Building the Future’. Grijp deze once in a lifetime-kans om de toekomst van de bouwen vastgoedsector te zien, te horen én te beleven.

Geroemde architect(en) Ben van Berkel bijt het spits af van het drietal architecten en start op dinsdag 22 maart. Van Berkel heeft vele internationale onderscheidingen op zijn naam staan en is met recht te bestempelen als een geroemd architect. Een zeer aansprekend recent ontwerp van zijn hand is het station Arnhem.

Circulair Bouwen Circulariteit van bouwen vormt een belangrijk onderwerp tijdens de keynote van Thomas Rau op 23 maart. De circulaire herhuisvesting Alliander in Duiven is een toonaangevend en aansprekend resultaat uit het brein van Rau.

Ben van Berkel, Photography by Inga Powilleit.

Koolhaas’ nieuwe paradepaadje Internationale inspiratiebron Rem Koolhaas sluit donderdag 24 maart af. Hij weet al tientallen jaren te innoveren en te verbazen met bouwwerken als het CCTV Gebouw in Beijing, de ‘verticale stad’ De Rotterdam. In 2018 levert hij een nieuw paradepaardje af: het hotel nhow Amsterdam RAI. Deelnemers van Building Holland 2016 laten zich – naast deze drie architecten – inspireren door meer dan 100 sprekers, 120 partners en Concept Area’s als Duurzame Woningbouw, Gezonde Gebouwen en Duurzame Scholen. Van 22 tot en met 24 maart 2016 komen ruim 10.000 professionals uit de bouwen vastgoedbranche bijeen om samen vorm te geven aan de toekomst van de sector en het thema (Re)Building the Future.

building holland | maart 2016

Partnerberichten

Duurzaam, geautomatiseerd maatwerk: kan dat? Je zou zeggen dat maatwerk leveren en geautomatiseerd werken tegenstrijdig zijn. Net als bewoners zelf laten kiezen en de meest efficiënte renovatieoplossing toepassen. Toch liet Volkshuisvesting Arnhem bij de renovatie van 372 portiekflatwoningen zien dat het kan. De sleutel: een volledig transparante communicatie tussen opdrachtgever, opdrachtnemers én bewoners. Tekst: Tineke de Boer

vinden het erg fijn om zelf mee te kunnen denken. Daarbij is die informatie ook voor ons erg waardevol. Zij kennen de woning immers het best”, zegt Annet Elzinga van Volkshuisvesting.

Samen de juiste oplossing kiezen

Het samenstellen van een renovatiescenario met WoonConnect.

“De flats zijn in 1951 gebouwd”, vertelt Peter van de Kerkhof van Peter van de Kerkhof onderhoud & renovatie in ’s-Hertogenbosch. “Meer wooncomfort, energielabel A, en een betere uitstraling van de woningen waren de eisen van Volkshuisvesting. De financiële kaders waren onwrikbaar en de overlast voor de bewoners moest zeer beperkt blijven. Dat vraagt nogal wat van betrokken partijen.”

Bewoners aan de knoppen Peter van de Kerkhof zocht de samenwerking met stadsgenoot en bouwkundig softwareontwikkelaar De Twee Snoeken. En al snel werd de bestaande toestand van de portiekflats volledig opgenomen in WoonConnect, hun interactieve 3D-configurator. Vervolgens konden bewoners de totale flat en hun eigen 3D-woning van binnen en buiten bekijken en aanpassingen uitproberen. Ook rekenden ze zelf uit hoeveel energie ze zouden besparen en via de geïllustreerde enquête gaven ze aan wat ze graag wilden veranderen aan hun woning en de buurt. “Bewoners

Op basis van de wensen van bewoners zijn opdrachtnemers Schutte bouw & ontwikkeling en Peter van de Kerkhof onderhoud & renovatie verschillende renovatieopties gaan bedenken. Van de Kerkhof: “In WoonConnect hebben we alle mogelijke opties van een renovatie samengebracht. Samen met de corporatie konden we alle oplossingen met elkaar vergelijken, combineren en doorrekenen. Zo stelden we eenvoudig het beste renovatieplan samen. Hoe beter het project aan de voorkant is uitgewerkt, des te groter het succes. Omdat er dan geen verrassingen meer zijn, klopt de planning, is er geen meerwerk en wordt er efficiënter en met een hoger rendement gewerkt. Bovendien komt het de sfeer ten goede.” Ook Daniëlla van Sambeek, projectleider bij Volkshuisvesting, is enthousiast over de nieuwe werkwijze: “WoonConnect helpt bij het denken in verschillende scenario’s. Met één druk op de knop zien we wat een aanpassing kost en aan energiebesparing oplevert. Als je het anders wil, geef je de knop een draai, en je hebt een andere uitkomst. Dat is wel heel erg mooi om te zien. Eigenlijk ben je het meteen aan het bouwen.”

Wat is duurzaam? Inmiddels is het gebruik van WoonConnect een vast onderdeel in de aanpak van Peter van de Kerkhof: “Een veranderende samenleving eist van ons dat we niet alleen duurzamer, maar ook veel efficiënter en transparanter werken. Mede door de inzet van WoonConnect hebben we alle betrokkenen, van opdrachtgever en opdrachtnemers tot gebruikers, op één lijn gekregen en zo het gewenste eindresultaat bereikt. Dat is pas duurzaam.”

building holland | maart 2016

101

‘Alle schakels in de bouw en vastgoed bijeen’ Alklima / Mitsubishi Electric is voor de derde maal verbonden als partner aan Building Holland. We interviewen expert Babette van Loon over wat zij interessant vindt aan het event en wat haar organisatie tijdens deze editie aan bezoekers laat zien, horen en beleven.

Waarom zijn jullie weer partner van Building Holland? Alklima / Mitsubishi Electric heeft een duidelijke visie op de realisatie van duurzaamheidsdoelstellingen: door verticale integratie binnen de bouwkolom. Deze opvatting herkennen we in de filosofie en opzet van Building Holland. Wij treffen hier professionals uit alle lagen van de bouwkolom, en het event schept een constructieve omgeving om conceptmatig met elkaar te communiceren. Het event brengt alle schakels in de bouw en vastgoed samen, die het voortouw willen nemen om naar gezamenlijke oplossingen toe te werken. We zijn als contentpartner actief betrokken bij het programma betrokken. Denk hierbij aan participeren in seminars, het leiden van rondetafeldiscussies en het aanbieden van workshops. Deze onderdelen tijdens Building Holland vormen een uitgelezen kans om innovatie breed onder de aandacht te brengen en ons te profileren als deskundige, proactieve samenwerkingspartner in duurzame klimaatconcepten.

Wat zie je op Building Holland dat je op andere evenementen niet treft? In onze zoektocht naar vernieuwende technologieën voor baanbrekende oplossingen speelt Building Holland een belangrijke rol. Hier wordt ruimte geboden aan metavisies op duurzaam bouwen. Dit vertaalt zich bij Building Holland in verschillende podia waar participanten niet zozeer gericht zijn op de eigen commerciële activiteiten, maar kennis delen en innovatiemogelijkheden onderzoeken.

Wat ga je aan innovaties tonen tijdens het event? Een belangrijke rol is weggelegd voor onze Ecodan luchtwater-warmtepomp, die we al eerder noemden. Interessant is dat deze innovatie in hybride opstelling slim schakelt tussen elektriciteit en gas, op basis van rendement en

102

maart 2016 | building holland

Operationeel directeur van Alklima/Mitsubishi Electric en Duurzaam Gebouwd-expert Babette van Loon.

energieprijzen. Hierdoor kiest iedere gebruiker zelf tussen de laagste CO2-emissie of juist de laagst mogelijke energierekening. Voordelen van het systeem zijn onder andere de energielabelverbetering van 1 of 2 stappen, de aanvoertemperatuur tot 60 oC en het feit dat er weinig onderhoud nodig is. Verder is er geen gasaansluiting nodig en zijn geen rookkanalen of ventilatie vereist.

Partnerberichten

Wat waren de must see elementen tijdens de voorgaande edities van Building Holland? Wij en onze relaties kijken met veel voldoening terug op onze ‘Japanse dag’ in samenwerking met Mitsubishi Elevator Europe tijdens Building Holland 2015. Inspirerend was ook de bijdrage van Daan Roosegaarde, die als keynote-spreker aan onze expertlunch deelnam. Verder juichen we het initiatief van het jaarlijkse Green Tie Gala bijzonder toe, dat dankzij vertegenwoordigers van de Nederlandse bouwen vastgoedsector op bestuurdersniveau een zeer interessant netwerkevent is.

Wat heb je concreet uit Building Holland gehaald, in het opzicht van nieuwe contacten of nieuwe projecten? De expertlunch met keynote Daan Roosegaarde tijdens de ‘Japanse dag’ van Alklima/Mitsubishi Electric en Mitsubishi Elevator Europe.

Wie willen jullie tijdens Building Holland 2016 ontmoeten? We gaan graag in gesprek met minister Kamp over hoe we de lat nog hoger kunnen leggen dan 16 procent duurzaam opgewekte energie in 2023. Met Rem Koolhaas onderzoeken we graag hoe warmtepompconcepten nog beter kunnen worden geïntegreerd in de architectuur. Natuurlijk hopen we vooral veel woningbouwverenigingen te spreken die hun huidige portefeuille willen verduurzamen. Aan de hand van de vele succesvolle voorbeelden die Alklima al kan laten zien, van villa tot complete woonwijk, kunnen we gezamenlijk de mogelijkheden inventariseren. Zo nemen we al enkele jaren deel aan het ambitieuze project Stroomversnelling, waarbij 111.000 typische rijtjeswoningen Nul-op-de-Meter worden gemaakt. Daarnaast ontwikkelde Alklima/ Mitsubishi Electric een renovatieconcept dat adviseert in het stapsgewijs energiezuiniger maken van gebouwen, van energielabel D naar energielabel A.

Het delen van kennis is een van de belangrijkste pijlers onder de bedrijfsfilosofie van Alklima/Mitsubishi Electric. Dat doen we door het aanbieden van trainingen, workshops en opleidingen, en verder door actief te participeren in landelijke kennisplatforms. Building Holland sluit hier uitstekend op aan. Building Holland heeft ons vele samenwerkingen en potentiële samenwerkingsverbanden gebracht. Ook is het ons gelukt om een breed publiek in contact te brengen met oplossingsconcepten die tot dat moment nog onbekend waren en dus niet werden meegewogen in het streven naar duurzame oplossingen. Verder heeft Building Holland ons altijd veel energie gegeven in de vorm van de constructieve feedback die we ontvingen op de stand en door lezingen van specialisten. Dit versterkt ons vertrouwen dat het streven naar een duurzamer Nederland op een steeds grotere schare fans kan rekenen, die individueel of als collectief de wil en macht hebben om het verschil te maken.

Alklima/Mitsubishi Electric De Mitsubishi Electric Group kijkt vooruit naar het jaar 2021, het jaar van het honderdjarig jubileum. Door het brede scala aan geavanceerde technologieën en grote deskundigheid streeft de organisatie naar een beperking van de CO2-uitstoot , stimulering van recycling, vermindering van afval en bescherming van de biodiversiteit. Met een Mitsubishi Electric-klimaatsysteem kan het energieverbruik met 55 tot 65 procent worden gereduceerd, door de verschillende onderdelen te integreren en energie uit te wisselen. Zeer succesvol zijn de Ecodan Next Generation lucht-water-warmtepompsystemen, waarmee het mogelijk is om duurzaam te verwarmen en te koelen. Hiermee realiseert Alklima/Mitsubishi Electric in samenwerking met woningcorporaties en andere marktpartijen zogeheten Nulop-de-Meter-woningen. De klimaatoplossingen die de organisatie verkopen voor utiliteit, retail, hotels en woningbouw maken het mogelijk om geen gebruik te maken van fossiele brandstoffen.

Tijdens Building Holland 2016 is een belangrijke rol weggelegd voor de Ecodan lucht-water-warmtepomp.

building holland | maart 2016

103

Bezoek de stand van

SKG-IKOB De eerste bereikbare richtlijn om MVO ook in uw bedrijf te integreren

certiﬁcatie Hal 9 nr. 09.039

Media schrijven er dagelijks over. Opdrachtgevers vragen ernaar. En stakeholders beoordelen u erop. Maatschappelijk verantwoord ondernemen is een hot item. Tegelijkertijd worstelen veel bedrijven in de bouw met de effectieve vertaling ervan in hun eigen bedrijfsvoering. SKG-IKOB helpt: met de erkenningsregeling Bouwen aan MVO. Vijf thema’s helpen u uw eigen doelstellingen te creëren. Bereikbaar en toekomstgericht. Want door de modulaire aanpak breidt u de regeling voor uw bedrijf steeds verder uit op uw manier. Bouwen aan MVO is ontwikkeld in samenwerking met de vijf brancheverenigingen AFNL, VMRG, KNB, VHS en VKG.

Wilt u meer weten? Kijk dan op www.skgikob.nl/mvo

Een vakkundige oplossing, een verfrissende werkwijze. Schietboom 8 Veenendaal T 0318 - 75 48 56 www.asb-bv.nl

Wij staan in hal 10 stand nr. 10.033

Afspraak is afspraak al sinds 1986 doen wij wat we beloven. Fokkerstraat 18 Veenendaal T 0318 - 57 28 59 www.lagerweybv.nl

Partnerberichten

‘ We willen dertig ‘green landmarks’ financieren’ ABN AMRO gebruikt Building Holland om duurzaamheid van bouwen vastgoedsector verder te vergroten ABN AMRO heeft zich als partner verbonden aan Building Holland 2016 en zal onder meer een eigen beursstand bezetten. Erik Steinmaier en Petran van Heel geven tekst en uitleg namens ABN AMRO. “We willen samen met de bouwen vastgoed sector innovatieve duurzame projecten stimuleren en realiseren.” Tekst: Henk-Jan Hoekjen

“Building Holland is voor ons een belangrijk evenement”, zegt Erik Steinmaier, namens de afdeling Real Estate Clients bij ABN AMRO. “Want op de beurs komen veel van onze klanten. Zelf ben ik verantwoordelijk voor de afdeling Real Estate. Wij bedienen met name vastgoedontwikkelaars en beleggers. Tijdens Building Holland kan deze klantengroep zich informeren over de laatste ontwikkelingen op het gebied van bijvoorbeeld duurzaamheid. Dat is belangrijk, zo we willen als bank over drie jaar dertig ‘green landmarks’ gaan financieren: bouwof renovatieprojecten die op het gebied van duurzaamheid uitblinken door de toepassing van innovatieve technieken.” Voorts heeft de bank zich volgens Steinmaier tot doel gesteld om 300.000 vierkante meter vastgoed te gaan transformeren. “Dat is een actueel thema in de vastgoedsector”, voegt hij toe. “Op Building Holland willen we kijken in hoeverre we investeerders en ontwikkelaars nog beter kunnen ondersteunen bij projecten, waarbij we bijvoorbeeld leegstaande kantoorpanden transformeren tot woningen of studentenhuisvesting.”

Podium Om dit doel te bereiken zijn natuurlijk niet alleen de vastgoedontwikkelaars en beleggers nodig, maar nadrukkelijk ook innovatief denkende bouwers, installateurs, producenten, et cetera. “Dat deel van de bouwsector bedienen wij ”, zegt Petran van Heel, Sector Banker Bouw bij ABN AMRO. “We willen op Building Holland partnerships stimuleren, met duurzaamheid als belangrijkste speerpunt.” Van Heel benadrukt dat het daarbij om tweerichtingsverkeer gaat: “We willen de beurs

building holland | maart 2016

105

Partnerberichten

vastgoedwereld aanwezig zullen zijn, wordt op 23 maart de ABN AMRO Duurzame 50 bekendgemaakt: een top50 van personen die over de daadkracht, kennis en visie beschikken om de gebouwde omgeving in Nederland duurzamer te maken. Het Green Buildings Congres staat volledig in het teken van innovaties die bijdragen aan het verduurzamen van gebouwen. Innovatieve partijen krijgen de unieke mogelijkheid om hun state-of-the art concepten, producten en/of ideeën te presenteren. Op inspirerende wijze worden de bezoekers in één middag volledig voorzien van de nieuwste marktontwikkelingen en zij zullen deze middag bepalen welke innovatie de ABN AMRO Innovation Challenge Award 2016 zal ontvangen.

Praktijk

‘Innovatieve ideeën hebben pas werkelijk waarde als ze in de praktijk worden gebracht’

De hoofdprijs van € 10.000 van de ABN AMRO Innovation Challenge Award wordt ter beschikking gesteld door de bank. De prijs is dan ook helemaal in lijn met de ambitie van ABN AMRO om de Nederlandse bouwen vastgoedwereld verder te verduurzamen. “We willen in onze financieringsportefeuille toe naar 30 procent A-labels”, zegt Erik Steinmaier. “En dat betekent dat we er alles aan zullen doen om het belang van duurzaamheid en energiebesparing bij onze klanten op het netvlies te krijgen. Building Holland is hiervoor een uitstekend platform” Petran van Heel sluit zich er helemaal bij aan: “De beurs biedt ons en onze klanten de mogelijkheid om samen tot mooie innovaties te komen. Nieuwe ideeën zijn mooi. Maar ze hebben pas werkelijk waarde als ze ook in de praktijk worden gebracht. Daar werken wij graag aan mee!”

onder meer aangrijpen om onze sectorkennis naar de markt te brengen en kennis te delen. Dat doen we voor al onze sectoren ook online met ABN AMRO Insights. Op de beurs zullen onze relatiemanagers de bezoekers informeren over de laatste ontwikkelingen en financiële mogelijkheden bij ABN AMRO. Maar we willen Building Holland ook gebruiken om van de laatste ontwikkelingen op de hoogte te blijven. We vinden de ontwikkelingen bij onze klanten heel belangrijk en zijn benieuwd naar hun innovaties en producten. Juist door die nadere kennismaking kom je tot het beste partnership.”ABN AMRO biedt klanten tijdens de beurs ook letterlijk een podium. “Wij zijn trots op onze klanten”, zegt Van Heel hierover. “Daarom bieden we hen de ruimte om op onze ABN AMRO-stand te laten zien en te vertellen op welke duurzame innovatie ze zelf trots zijn. Het is onze bedoeling om zo de markt te informeren over projecten met een duurzaam karakter. We hopen op die manier verdere verduurzaming van de gehele bouwsector te stimuleren.”

Award

Dat stimuleren van de duurzaamheid van de bouwsector blijft overigens niet beperkt tot de eigen beursstand van de bank. Want daarnaast is ABN AMRO hoofdsponsor van het Green Tie Gala en het Green Buildings Congres. Op het Green Tie Gala, waar 500 topbestuurders uit de bouwen

Petran van Heel.

building holland | maart 2016

107

Zoek niet langer. Met een Fujitsu lucht-waterwarmtepomp en vraaggestuurde ventilatie van Orcon realiseert u EPC 0,4 zonder pv-panelen. 100% electric, 100% groen.

EPC 0.4 ZONDER GAS - ZONDER PV

WATERSTAGE WARMTEPOMP

MVS-15 VENTILATOR

COP rendement 4,52

Hoogste EPC winst in zijn klasse

Elektrische steunverwarming overbodig

Hoogste ventilatierendement

WATERSTAGE BOILER Hoogste rendement in klasse 4 (COP 2,15) Laagste stilstandsverlies

U wint op alle vlakken: • U heeft recht op subsidie • U bespaart op de energiefactuur • U stoot 2.000 à 3000 kg minder CO2 uit • U bent verzekerd van klimaatcomfort

Landjuweel 25 | 3905 PE Veenendaal +31 (0)318 54 47 00 | info@greenigloo.nl

Partnerberichten

Concepten voor energiezuinige steden Met niet minder dan tien bijzonder vernieuwende technologieën pakt KIC InnoEnergy uit op Building Holland. De innovaties zijn ontworpen om gebouwen en steden energiezuiniger te maken. De eerste technologie is AERspire, dat voor een betere uitstraling van zonne-energie in onze gebouwde omgeving zorgt. Deze hoogwaardige en esthetische dakoplossing is dakbedekking en energieopwekking in één. De combinatie van maximale ventilatie met de best beschikbare moduletechnologie levert 25% hogere prestatiegaranties dan regulier beschikbare producten. Een volgende innovatie is Daylight Solutions, dat een nieuw type warmte- en zonwerende lamellen presenteert. Deze zitten ingebouwd in het dubbele glas, die zonder mechanische onderdelen zijn te bedienen. Ook Ecovat wordt gepresenteerd op Building Holland. Met een van Ecovats ondergrondse energie-opslagsystemen kun je

Ecovat total energy system.

overtollige wind- of zonne-energie in de vorm van warmte opslaan en bijhouden tot je je extra energie nodig hebt.

De software van Enervalis bestuurt alle bronnen in het energiesysteem en brengt zo het meest efficiënte energiebeheer binnen bereik. Ontdek de andere innovaties van KIC InnoEnergy op Building Holland. De organisatie is te bezoeken op stand 10.068.

Bosch Thermotechniek nieuwe partner Building Holland Bosch Thermotechniek is een nieuwe partner van Building Holland. In een interview maakt het bedrijf zijn duurzame ambities kenbaar. Wat zijn de kernactiviteiten van uw bedrijf? Nefit is een gerenommeerd en oer-Hollands merk. Het bedrijf achter het merk maakt sinds 2004 onderdeel uit van Bosch Thermotechnik, een van de divisies van het internationale Robert Bosch-concern. Bosch is wereldwijd een toonaangevend merk in onder meer automotive, huishoudelijke apparatuur en powertools. Met deze solide internationale basis is onze organisatie een van de sterkste spelers in de branche in Nederland, in Europa en wereldwijd. Op welke manier(en) zet uw organisatie in op duurzaamheid? In de visie van Nefit zal alles in het werk moeten worden gesteld om gebruik van fossiele brandstoffen zoveel mogelijk te reduceren. Wij

De innovaties van Bosch Thermotechniek zijn te zien tijdens Building Holland 2016. De organisatie is te bezoeken op stand 10044.

streven naar een Energie Plus Huis als standaard voor de toekomst. Een woning die niet alleen energieneutraal is, maar zelfs netto energie produceert. Welk door u uitgevoerd project of welke door u geleverde dienst is het meest duurzaam en waarin komt dit het best tot uiting? Nefit heeft verschillende duurzame projecten, ieder met een eigen (technische) invulling en duurzame resultaten. Onder andere systeemoplossingen met de Nefit EnviLine warmtepomp in combinatie met PV-panelen. Welke ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid verwacht u de komende jaren? Naast de hierboven geschetste toekomstvisie van Bosch zien wij als belangrijke ontwikkeling een verdere systeemintegratie op basis van smart home solutions.

building holland | maart 2016

109

MARKTLEIDER IN DUURZAME EPDM DAKSYSTEMEN

Rotterdam Centraal Station: winnaar BNA beste gebouw 2015 Ca. 4.500 m1 HERTALAN速 EPDM strips voor bekleding stalen goten

BEZOEK ONS IN HAL 10, nr. 10.043 OV Terminal Arnhem Dakbedekking ca. 3.000 m2 RESITRIX速 SKW Full Bond

HET DAK VAN HET JAAR

2015

WWW.CCM-EUROPE.COM

‘ We dagen bezoekers uit de toekomst te (her)bouwen’ De derde editie van Building Holland staat in het teken van het horen, zien en beleven van de toekomstige bouwen vastgoedsector. Groter, invloedrijker en vooral integraler dan ooit vindt het jaarlijkse evenement wederom plaats in de RAI Amsterdam. “Wie relevant wil blijven na de kanteling van de bouw, moet van 22 tot en met 24 maart de volgende stap zetten.” Tekst: Marvin van Kempen

In 2016 kan Building Holland rekenen op 10.000 bezoekers en meer dan 150 partners verspreid over twee hallen.

Building Holland-directeuren Richard Klein en Wietse Walinga zien een industrialiserende sector met meer oog voor human capital als belangrijkste omwentelingen. “De gezondheid van gebouwgebruikers is veelbesproken, maar echte actie op dit vlak is kersvers”, vindt Klein. “De initiatieven komen langzaam van de grond, waarbij vooral prestatiecontracten en kwaliteitsgaranties op het gebied

112

maart 2016 | building holland

van arbeidsproductiviteit en ziekteverzuim steeds vaker in de schijnwerpers staan. De groeiende inzet van meer industriële bouwmethodieken is al een tijd aan de gang, maar lijkt nu ook aan tractie te winnen. Het komende jaar wordt voor veel beslissers erg belangrijk, omdat velen de knoop doorhakken om met nieuwe businesscases en processen aan de slag te gaan.“

Interview

Die verandering vormt een nieuwe uitdaging voor de aanbod- en vraagzijde. Aanbieders onderscheiden zich met totaalconcepten en kwaliteitsgaranties van de concurrentie, terwijl beheerders en vastgoedeigenaren het verschil maken met een frisse uitvraag. Met die wetenschap tracht het tweetal slimme verbindingen te leggen en de hele bouwkolom bij elkaar te brengen. “Deze nieuwe realiteit betekent dat beide kanten een immense behoefte hebben aan kennis en het zien en beleven van totaalconcepten”, zegt Walinga. “Natuurlijk is een ontmoeting met beslissers een randvoorwaarde voor succes. Terwijl het op andere events af en toe speuren is naar de juiste persoon, hebben we de afgelopen twee edities van Building Holland gezien dat zestig procent van de bezoekers beslisser is.”

Groei in aantal en diversiteit De manier om deze partijen met elkaar te verbinden, verschilt in 2016 ten opzichte van de voorgaande jaren. “Toen werd vooral veel informatie naar bezoekers gezonden. Dit jaar hebben we meer aandacht voor de verbindingen tussen partners en koppelen we partners en bezoekers aan elkaar”, vertelt Walinga over de vernieuwing. “Daarnaast is niet alleen sprake van een fysieke groei naar twee hallen, maar ook in de vorm van profieldiversiteit van partners en bezoekers”, voegt Klein toe. “Dit jaar haken onder andere partijen als ABN AMRO, NeVaP, CFP, TVVL, UNETO-VNI en Bouwend Nederland aan om een brede invulling te geven aan het programma en de content.

Richard Klein: “We dagen uit om kennis maximaal uit te nutten en integrale verbindingen te leggen.”

’Zestig procent van bezoekers aan Building Holland is beslisser’ Daarnaast verwachten we, met de lancering van Concept Area’s als Duurzame Scholen en Zorgvastgoed, specifieke doelgroepen aan te trekken als schoolbestuurders, beleggers, investeerders en beheerders van bijvoorbeeld zorginstellingen.”

Nieuwe aanwinst

Wietse Walinga: “De aanbod- en vraagzijde hebben een immense behoefte aan kennis over totaalconcepten.”

De door Klein aangestipte Concept Area’s vormen een nieuwe aanwinst, en zijn verspreid over de twee hallen van Building Holland 2016. Naast Duurzame Scholen en Zorgvastgoed zijn er vaste plekken gereserveerd Duurzame Woningbouw, Renovatie & Transformatie, Smart Buildings en Gezonde Gebouwen. “In deze Concept Area’s proberen we de bezoeker in korte tijd te informeren en enthousiasmeren over toekomstbestendige totaalconcepten binnen het thema”, licht Walinga toe. “Het doel van deze gebieden is om bezoekers kansrijke initiatieven in de markt te laten beleven. Dat doen we met virtual reality, waarmee bezoekers virtueel door het meest duurzame kantoor van Nederland kunnen lopen, maar ook door totaaloplossingen te tonen in een klaslokaal. Een ander belangrijk element is de mogelijkheid om in contact te komen met vertegenwoordigers die informeren over financierings- en subsidiemogelijkheden.”

building holland | maart 2016

113

Building Holland 2016

Standnr. 09.062

Ook dit jaar zijn we met het innovatieve TripleAqua klimaatsysteem aanwezig op de Building Holland 2016, standnummer 09.062. Daarnaast verzorgen een tweetal presentaties over de voordelen van de TripleAqua gedurende deze beurs:

22 maart 15:00 uur 24 maart 12:05 uur

Nexus stage Creatio stage

We ontmoeten u graag op de Building Holland 2016!

Coolmark B.V. Postbus 393, 2990 AJ Barendrecht Tel: +31 (0)180 751 300 info@coolmark.nl, www.coolmark.nl

Totaaloplossingen voor platte daken Complete dakbestratingssystemen voor duurzame dakterrassen, galerijen of balkons. Elk systeem zorgt voor een stabiel oppervlak, waarbij tegels horizontaal of verticaal niet kunnen verschuiven of bewegen.

Kijk voor meer info op www.zoontjens.nl

Een droog oppervlak door een optimale waterafvoer Een hoge belastbaarheid Goede bescherming van de onderliggende laag tegen weersinvloeden Goede beluchting van het dak Ophogen en nivelleren met DNS速 Speciaal randzonesysteem voor opsluiting van de tegels

Interview

Beleving toegespitst op kennisvraag

te selecteren, krijgt de bezoeker een eigen looproute en beleving uitgeschreven. “Daarmee dagen we de bezoekers ook uit”, geeft Klein aan. “Bijvoorbeeld om deze kennis maximaal uit te nutten. Een bezoeker die het thema Zorgvastgoed kiest, krijgt bijvoorbeeld een looproute langs een keynote die de kansen voor verduurzaming in de zorgsector beschrijft, om vervolgens naar de Concept Area te gaan en daar totaalconcepten te bekijken. Als hij de volgende stap wil zetten, dan leggen wij die verbinding ook: partners die zich specialiseren in oplossingen voor zorginstellingen staan klaar om de bezoeker te helpen.” Het tweetal denkt dat Building Holland 2016 zijn steentje zal bijdragen aan een mooie toekomst van de bouw, door plaats te bieden aan de meest kansrijke innovaties, keynotes als Rem Koolhaas en Jan Rotmans, het hoge niveau van bezoekers en meer dan 150 partners. “We gaan de toekomst herbouwen en daarom is (Re)Building the Future een perfecte lijfspreuk”, sluit Walinga af. “Bezoekers en partners dagen we uit om drie dagen lang een nieuwe toekomst te vormen, deze ook te beleven en met elkaar integrale verbindingen te maken. We hebben samen zo veel te winnen, nu is het zaak om dit in de praktijk te brengen.”

Ook krijgen bezoekers voor het eerst een Building Holland Xperience Tour, toegespitst op de belangstelling en de vraag naar kennis van de bezoeker. Ze kunnen kiezen uit elf verschillende thema’s, waaronder BIM, Circulaire Economie en Gezonde Gebouwen. Door een of meerdere

Duurzaam Gebouwd neemt Building Holland over Om Building Holland verder te laten groeien, besloten RAI Amsterdam en Duurzaam Gebouwd om hun samenwerking te verlengen in een nieuwe samenwerkingsvorm. Duurzaam Gebouwd neemt vanaf nu de volledige organisatie van Building Holland op zich, terwijl RAI Amsterdam als faciliterend partner optreedt. Walinga is enthousiast over de langdurige overeenkomst. “We kijken uit naar een succesvolle toekomst. In 2015 was er een sterke groei in bezoekers van maar liefst 24 procent ten opzichte van het jaar ervoor. In 2016 groeien we naar 150 partners en blijft de focus op een integrale doelgroep. Hierbij behouden we de aspecten ‘horen’ en ‘ontmoeten’. De komende editie voegen we daaraan ‘het zien en beleven’ van innovaties en concepten toe.”

#BuildingHolland BUILDING HOLLAND OP SOCIAL MEDIA