dwaroj 62

‫قه‌یرانی نێوان‬

‫یادێك ل ‌ه ژنانی‬

‫سوری ‌ه و توركی ‌ه‬

‫ئیعدامی ل ‌ه‬

‫توندتر ده‌بێته‌وه‌‬

‫كوردستان‬

‫‪》4‬‬

‫كۆمه‌ڵه‌‌و‬ ‫بزاڤی‬

‫‪》7‬‬

‫‪》5‬‬

‫ژنی كورد‬

‫میدیاکانی کۆمەڵەو‬

‫‪》10‬‬

‫کاریگەرییەکانی ‪...‬‬

‫سەروتار‬

‫مافی دیاریكردنی‬ ‫چارەنووس‬ ‫هەم تاكتیك‬ ‫هەم ستراتیژی‬ ‫رەزا كەعبی‬ ‫بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی نەتەوەیی گەلی كورد‬ ‫لە ڕۆژهەاڵتی كوردستان‪ ،‬نەتەنیا لە سەرەتای‬ ‫هاتنە سەركاری كۆماری ئیسالمی توانیویەتی‬ ‫بە بەرخۆدان‌و ڕاوستاویی‌و خۆڕاگریی‬ ‫جەماوەریی‪ ،‬شانازییەكی مەزن بۆ گەلی‬ ‫كورد دەستەبەر بكات‪ ،‬بەڵكوو توانیویەتی‬ ‫خەبات‌و داخوازی بۆ لەناوبردنی هەر چەشنە‬ ‫هەاڵواردنێکی نەتەوەیی لە سەرتاسەری ئێران‌و‬ ‫بەتایبەت لە ناو نەتەوەكانی بندەست‪ ،‬بباتە‬ ‫ئاستێكی زۆر بەرزتر‪ .‬سەركوتی بێ بەزەیانەی‬ ‫گەلی عەرەب لە باشووری رۆژئاوای ئێران لە‬ ‫مانگەكانی ڕابردوو‪ ،‬كە پەیتا پەیتا ڕۆڵەكانیان‬ ‫لە سێدارە دەردێن‪ ،‬سەركوتی وەحشیانەی‬ ‫گەلی بەلووچ‌و درێژەی داگیركردنی كوردستان‌و‬ ‫كردنی سەرتاسەری كوردستان بە پادگانێكی‬ ‫گەورەی نیزامی‪ ،‬هەموو ئەمانە نیشان دەدەن‬ ‫كە خەباتێكی بەهێز لە ناو نەتەوەكانی‬ ‫بندەستی ئێران بۆ بەدەستهێنانی مافی‬ ‫دیاری كردنی چارەنووس‌و كۆتایی هێنان بە‬ ‫هەاڵواردنی نەتەوەیی لە ئارادایە‪.‬‬ ‫لە چەند ساڵی ڕابردوو‪ ،‬چەندین هەستان‌و‬ ‫شۆڕش‌و مانگرتن لە كوردستان‪ ،‬راپه‌رینی‬ ‫گەلی عەرەب لە بەهاری ساڵی ‪،)2005(1384‬‬ ‫هەستانی گەلی تورك لە چوار پارێزگای‬ ‫گەورە لە باكووری ڕۆژئاوای ئێران لە بەهاری‬ ‫‪ ،1385‬نیشانەی وشیاری نەتەوەیی‌و خەباتی‬ ‫هەمەالیەنە بۆ لەناوبردنی هەاڵواردنی نەتەوەیی‬ ‫لە ئێرانە‪.‬‬ ‫لە پێشەوەی خەبات بۆ نەمانی هەاڵواردنی‬ ‫نەتەوەیی‪ ،‬خەباتی ڕزگاریخوازی گەلی كورد‪،‬‬ ‫قایم‪ ،‬شانازی خۆلقێن‪ ،‬بەهێز‌و ڕوون لە باری‬ ‫داخوازییەوە‪ ،‬ڕاوەستاوەو بەحەق دەتوانین‬ ‫بڵێین گەلی كورد‪ ،‬ئااڵهەڵگری خەبات بۆ‬ ‫سڕینەوەی هەاڵواردنی نەتەوەیی‪ ،‬كۆتایی‬ ‫هێنان بە سەركوت‌و داگیركاری نیزامی‌و پێكەوە‬ ‫ژیانی هێمنانەی نەتەوەكانە‪.‬‬ ‫چ لە كوردستان‌و چ لە ناو نەتەوەكانی دیكەی‬ ‫ئێران‪ ،‬ڕاستە كە بەرخۆدان لە بەرامبەر هێرشی‬ ‫نیزامی‌و لەشكر‌و سوپای گەورە‪ ،‬مێژووییەكی‬ ‫زۆر بەنەرخ‌و لێوانلێو لە شانازی خۆلقاندووەو‬ ‫خەباتی پێشمەرگانە بەتایبەت لە كوردستان‬ ‫توانیویەتی ببێتە ئااڵهەڵگری داخوازییەكانی‬ ‫گەلی كورد‌و وشیارترین‌و ئازیزترین ڕۆڵەكانی‬ ‫لەم خەباتەدا پێشكەش كردووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خەباتی ئەمڕۆی نەتەوەیی چ لە كوردستان‌و‬ ‫چ لە ناونەتەوەكانی دیكە تەنیا بە خەبات‌و‬ ‫بەرخۆدانی پێشمەرگانە ناناسرێتەوە‪ .‬ئەگەرچی‬ ‫ڕژیم هەوڵی زۆر دەدا كە هەر چەشنە خەباتێكی‬ ‫نەتەوەیی‪ ،‬وەك كاری چەكداریی تاقمێكی لە‬ ‫پەراوێز كەوتوو نیشان بدات‪ .‬دەتوانێن بڵێن‬ ‫دەوری تاقانەی خەباتی پێشمەرگانە تا ڕادەیەك‬ ‫جێگای خۆیی داوە بە حوزوری بەرفەراوانتری‬ ‫بزووتنەوە كۆمەاڵیەتیەكان‪ .‬وەكوو‪ :‬بزووتنەوەی‬ ‫ژنان‪ ،‬كرێكاران‪ ،‬خوێندكاران‪ ،‬خەباتی سیاسی‌و‬ ‫مەدەنی‌و ڕووناكبیری لە چەند دەیەی ڕابردوو‬ ‫كە لە كوردستان بەتایبەت هەنگاوی زۆر‬ ‫بەرچاو هەڵگیراوە‪.‬‬ ‫‪...‬بۆ ل‪٣‬‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسی گشتییه‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬ ‫ده‌ریده‌كات‬ ‫ژمار‌ه (‪ )62‬ساڵی پێنجەم‬ ‫‪24 - 201٢/10/15‬ی ره‌زبه‌ر ‪1391‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬

‫پیالنێکی رژیم له‌ئاوه‌کانی‌که‌نداوو ئه‌گه‌ری‬ ‫روودانی کاره‌ساتێکی ژینگه‌یی له‌ناوچه‌که‌‌‬ ‫به‌پێی راپۆرتێك سپای‬ ‫وه‌ك‬ ‫به‌نیازه‌‬ ‫پاسداران‬ ‫وه‌اڵمدانه‌وه‌یه‌ك به‌ ئابلۆقه‌كانی‬ ‫رۆژئاوا به‌ دروستكردنی‬ ‫رووداوێك بۆ که‌شتییه‌کی‬ ‫نه‌وتكێش‪ ،‬باریكه‌ی هۆرمۆز‬ ‫دابخات‌و ئاوی كه‌نداو پیس‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫«شپیگڵ ئانالین» ده‌نوسێت‬ ‫به‌پێی ئه‌و زانیارییانه‌ی ك ‌ه‬ ‫ده‌زگاكانی زانیاری رۆژئاوا‬ ‫ده‌ستیان كه‌وتووه‌‪ ،‬سه‌ردار‬ ‫محه‌مه‌د عه‌لی جه‌عفه‌ری‪،‬‬ ‫فه‌رمانده‌ی سپای پاسدارانی‬ ‫رژیمی ئیسالمی كه‌ به‌یه‌كێك‬ ‫ل ‌ه فه‌رماند‌ه توندڕه‌وه‌كانی‬ ‫سپا ناسراوه‌‪ ،‬له‌گه‌ڵ سه‌ردار‬ ‫عه‌لی فه‌ده‌وی‪ ،‬فه‌رمانده‌ی‬ ‫هێزی ده‌ریایی سپا‪ ،‬پیالنێكی‬ ‫تێكده‌رانه‌یان داڕشتوو‌ه ك ‌ه‬ ‫ئه‌گه‌ری جێبه‌جێ بكرێت‬ ‫ژینگه‌یی‬ ‫كارساتێكی‬ ‫رووده‌دات‌و ته‌واوی ناوچه‌ی‬ ‫كه‌نداو ده‌كه‌وێته‌ مه‌ترسییه‌وه‌‪.‬‬ ‫«شپیگڵ ئانالین» ده‌نوسێت‪:‬‬ ‫به‌ڵگه‌نامه‌ی ئه‌م پیالنه‌ی‬ ‫له‌به‌رده‌ستدای ‌ه ك ‌ه ناوی‬ ‫ره‌مزه‌كه‌ی «ئاوی قوڕاوی»یه‌‌و‬ ‫«ته‌واو نهێنی» له‌سه‌ره‌‪.‬‬ ‫به‌پێی ئه‌م پیالنه‌ باریكه‌ی‬ ‫هۆرمۆز له‌رێگه‌ی رووداوێكی‬ ‫راسته‌وخۆ‌و ده‌ستكرد ك ‌ه‬ ‫بۆ كه‌شتییه‌كی نه‌وتكێش‬ ‫رووده‌دات‪ ،‬به‌شێوه‌یه‌كی به‌رباڵو‬ ‫پیس ده‌بێت‪.‬‬ ‫باڵوبوونه‌وه‌ی ئه‌م زانیارییان ‌ه‬ ‫پاش ئه‌و‌ه دێت ك ‌ه واڵتانی ئه‌ندام‬ ‫له‌یه‌كێتی ئوروپا له‌م هه‌فته‌یه‌دا‬ ‫له‌سه‌ر سه‌پاندنی چه‌ندین‬ ‫گه‌مارۆی نوێ به‌سه‌ر ئێران‬ ‫ریكه‌وتنێكیان كرد‪ .‬به‌پێی ئه‌و‬ ‫پیالنه‌ی سپا پێشبینی ده‌كرێت‬ ‫رێگه‌ی هاتوچۆی كه‌شتییه‌كان‬

‫که‌شتییه‌کی جه‌نگی له‌ئاوه‌کانی که‌نداو‬ ‫داده‌خرێت‪ .‬هه‌روه‌ها واڵتانی‬ ‫عه‌ره‌بی دراوسێ ك ‌ه هه‌ڵوێستی‬ ‫دوژمنانه‌یان به‌رامبه‌ر ب ‌ه رژیمی‬

‫ئیسالمی‬ ‫كۆماری‬ ‫ئێران بووه‌‪« ،‬سزا» ده‌درێن‪.‬‬ ‫له‌ناو‬ ‫«شپیگڵ ئانالین» ئاماژ‌ه حكومه‌تێك‬ ‫نه‌ك‬ ‫وه‌ده‌كات ك ‌ه سپای پاسدارانی كارده‌كات‌و‬

‫وه‌ك له‌هێزێكی چه‌كدار پێكهاتوو‌ه‬ ‫رژیم به‌ڵكو ده‌ستی به‌سه‌ر ئابوریی‬ ‫ته‌نیا ئێرانیشدا گرتووه‌‪.‬‬

‫‪%70‬ی ده‌ریاچه‌ی ورمێ وشك بووه‌ ‪ 7‬به‌ندكراو له‌ئێران له‌سێداره‌دران‬

‫به‌پێی دوایین ئاماره‌كان ‪%70‬ی ئاوی‬ ‫ده‌ریاچه‌ی ورمێ وشكبووه‌‌و شاره‌زایان‬ ‫پێیانوای ‌ه پرۆژه‌كانی رژیم بۆ رزگاركردنی‬ ‫ده‌ریاچه‌ی ورمێ كارناسانه‌ نیه‌‪.‬‬ ‫به‌پێی راپۆرتی هه‌واڵنێرییه‌کانی‬ ‫ناوخۆی ئێران ده‌ریاچه‌ی ورمێ به‌خێرایی‬

‫به‌ره‌و بچووكبوونه‌و‌ه ده‌ڕوات‌و له‌ئێستادا‬ ‫پێنج دوورگه‌كه‌ی بوون به‌وشكانی‪.‬‬ ‫ئه‌م ده‌ریاچه‌ی ‌ه ك ‌ه دوه‌مین ده‌ریاچه‌ی‬ ‫ئاوی سوێری جیهان ‌ه له‌الیه‌ن رێكخراوی‬ ‫یونسكۆ وه‌ك یه‌كێك ل ‌ه ‪ 9‬ناوه‌ندی‬ ‫سروشتی ژینگه‌ی جیهان تۆمار‬ ‫كراوه‌‪ ،‬گه‌یشتووه‌ت ‌ه خراپترین دۆخی‬ ‫خۆی ل ‌ه ماوه‌ی ‪ 50‬ساڵ رابردوودا‪.‬‬ ‫خه‌ڵكی ناوچه‌كه‌و شاره‌زایان ره‌خن ‌ه‬ ‫له‌كه‌مته‌رخه‌می کاربه‌ده‌ستانی رژیم‬ ‫ده‌گرن‌و له‌سااڵنی رابردووشدا چه‌ندین‬ ‫ناڕه‌زایی‌و كۆبوونه‌و‌ه سازدرا ك ‌ه‬ ‫ناڕازیان له‌الیه‌ن هێزه‌ ئه‌منییه‌كانی‬ ‫كۆماری ئیسالمییه‌و‌ه سه‌ركوت‌و‬ ‫ده‌ستبه‌سه‌ركران‪.‬‬

‫داواكاری گشتی شاری ته‌به‌س‬ ‫له‌رۆژهه‌اڵتی ئێران هه‌واڵی له‌سێداردانی‬ ‫‪ 7‬كه‌س ب ‌ه تۆمه‌تی بازرگانی كردن‬ ‫به‌ماده‌هۆشبه‌ره‌كان راگه‌یاند‪ .‬هاوكات‬ ‫به‌پێی به‌یاننامه‌یه‌كی كۆمه‌ڵه‌ی به‌رگری‬ ‫له‌مافه‌كانی مرۆڤ له‌ئێران‌و به‌پشتبه‌ستن‬ ‫ب ‌ه راپۆرتی بان كیمۆن سكرتێری‬ ‫رێكخراوی نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتوه‌كان‪ ،‬زیاتر‬ ‫له‌‪ 600‬كه‌س له‌ساڵی ‪ 2011‬ل ‌ه زیندانه‌كانی‬ ‫ئێران له‌سێداره‌دراون‪ .‬هه‌ر ب ‌ه پێی ئه‌م‬ ‫راپۆرت ‌ه ل ‌ه شه‌ش مانگی یه‌كه‌می ساڵی‬ ‫‪ 2012‬زیاتر ل ‌ه ‪ 200‬به‌ندكراو به‌تۆمه‌تی‬ ‫جیاجیا له‌ زیندانه‌كانی رژیمی ئیسالمی‬ ‫له‌سێداره‌ دراون‪ .‬ئه‌مه‌ سێیه‌مین‬ ‫راپۆرتێك ك ‌ه بان كیمۆن له‌ماوه‌ی سێ‬

‫ساڵی رابردوودا سه‌باره‌ت به‌ بارودۆخی‬ ‫مافه‌كانی مرۆڤ له‌ئێران ئاراسته‌ی‬ ‫كۆبوونه‌وه‌ی گشتی رێكخراوی نه‌ته‌و‌ه‬ ‫یه‌كگرتوه‌كانی كردوه‌‪ .‬كۆماری ئیسالمی‬ ‫له‌پاش واڵتی چین زۆرترین رێژه‌ی‬ ‫له‌سێداره‌دانی تێیدا به‌ڕێوه‌ده‌چێت‪.‬‬

‫پاشکۆیه‌کی تایبه‌ت ب ‌ه باسه‌کانی کۆنگره‌ی ‪13‬ی کۆمه‌ڵه‌‬

‫ژمار‌ه (‪ )62‬ساڵی پێنجەم‪201٢/10/15 ،‬‬

‫سیاسه‌ت‬

‫سەرەتا‬ ‫‪...‬پاشماوە‬ ‫ئاكادێمیك‪،‬‬ ‫فەرهەنگی‪،‬‬ ‫كاری‬ ‫دێكۆمێنتاری‌و ڕوناكبیری ڕۆژ لەگەڵ ڕۆژ‬ ‫لە هەڵكشاندایە‪.‬‬ ‫لە ناو‌و لە جەرگەی بزووتنەوەی‬ ‫ڕزگاریخوازانەی كوردستان‌و لە كاتێكدا كە‬ ‫خەباتێكی پێشمەرگانەی بەهێز لە بەرامبەر‬ ‫هێرشی یەكێك لە هارترین ڕژیمەكانی‬ ‫سەردەم لە ئارادا بوو‪ ،‬گەلێك نەریت‌و‬ ‫بەهاو كلتووری سیاسی‪ ،‬فەرهەنگی‪،‬‬ ‫مرۆڤدۆستانە‌و بەرابەریخوازانە‌و یەكسانی‬ ‫خوازی خۆی گەیاندووەتە لووتكەی ئەم‬ ‫بزووتنەوە‪ .‬جێگەو پێگەی ژن لە ناو ئەم‬ ‫بزووتنەوە بە هۆی حوزووری خۆیان‌و‬ ‫بەرخۆدانیان لە كاتی لەسێدارەدان‌و‬ ‫لە خەباتی پێشمەرگانە‌و لە بوارەكانی‬ ‫دیكە‪ ،‬وەكوو هەواڵنێری‪ ،‬نووسین‌و‬ ‫ئەدەبیات‌و شێعر‌و سینما‌و تا گەیشتن بە‬ ‫ڕێبەری حیزبە سیاسیەكان‌و بە هێزكردنی‬ ‫ڕێكخراوەكانی ژنان لە ناو حیزبەكانی‬ ‫خۆیان‪ ،‬لە ئاستێكی زۆر بەرزدایە‪.‬‬ ‫هەروەها دەتوانین بە زۆر دیاردەی دیكە لە‬ ‫ناو بزووتنەوەی كوردستان ئاماژە بدەین‬ ‫كە نیشان دەدات تا هاتووە بزووتنەوەی‬ ‫نەتەوەیی ڕزگاریخوازی لە كوردستان هەم‬ ‫بەرفراوانتر بووە‌و هەم لە باری ناوەرۆكەوە‬ ‫پێشكەوتنخوازانەترە‪.‬‬ ‫دێمۆكراتیكتر‌و‬ ‫خەسڵەتی دێمۆكراتیكی بەهێز‪ ،‬نەبوونی‬ ‫هیچ چەشنە لە بۆچوون‌و مەیلی سیاسی بۆ‬ ‫دژایەتی لەگەڵ نەتەوەكانی دیكە‪ ،‬پێگەی‬ ‫ژنان‪ ،‬پێكەوە ژیانی الیەنگرانی ئایینە زۆر‬ ‫جیاوازەكان لە كوردستان‌و هتد‪ ...‬هەموو‬ ‫نیشاندەدات كە بزووتنەوەی نەتەوەیی‬ ‫ڕزگاریخوازی لە كوردستان‪ ،‬نەتەنیا‬ ‫ناتوانێ بە هێرشی نیزامی‌و كوشتار‌و لە‬ ‫سێدارەدان لەنێوبچێ‪ ،‬بەڵكوو لە چەند‬

‫دەیەی ڕابردوو نیشانیدا كە داخوازی‬ ‫ڕزگاری میللی‌و نەتەوەیی جوغرافیایەكی‬ ‫زۆر بەرینی لە كوردستان لەخۆ گرتووەو‬ ‫ئاستی وشیاری نەتەوەیی لەگەڵ هیچ‬ ‫سەردەمێكی دیكە‌و لەگەڵ هیچ كام لە‬ ‫شۆڕشەكانی پێشوو بەراوەرد ناكرێ‪.‬‬ ‫خەبات بۆ بەدەستهێنانی مافی دیاری‬ ‫كردنی چارەنووس‪ ،‬خەباتێكی هەنووكەیی‌و‬ ‫خەباتێكی تاكتیكیە‪ .‬خەباتێكە هاوكات‬ ‫لەناو زیندانەكان‪ ،‬لە كاتی لەسێدارەدانی‬ ‫تێكۆشەرێك‪ ،‬لە خەباتی پێشمەرگانە‪،‬‬ ‫لە نووسنی ڕۆمان‌و چیرۆكی خەباتكارانی‬ ‫گەلی كورد‪ ،‬لە هاواری دایكێك لە‬ ‫بەر زیندانەكان بۆ ڕزگاركردنی روڵه‬ ‫خەباتكار‌و هەواڵنێرەكەی‪ ،‬لە كاری‬ ‫فەرهەنگی‪ ،‬ئاكادێمیك‌و دێكۆمێنتاری‌و لە‬ ‫حوزووری ڕابەرانی سیاسی لە كۆبوونەوە‬ ‫دیپلۆماتیكەكان‪ ،‬لە كاتی حوزووری‬ ‫تێكۆشەران‌و نووسەرانی گەلی كورد لە‬ ‫میدیاكان لە جیهاندا‪ ،‬لە ئارادایە‪.‬‬ ‫مافی دیاری كردنی چارەنووس‬ ‫بووەتە ئااڵی هەر خەباتێكی میللی‌و‬ ‫نەتەوەیی لە كوردستان‪ .‬ڕاستە ڕۆژانە‬ ‫لە هەموو بوارەكانی ژیان‌و تێكۆشان‪،‬‬ ‫خەباتێكی گەورەو بچوك بەردەوام دژی‬ ‫سەركوت‌و داگیركاری‌و پێشێلكردنی‬ ‫مافە سەرەتایەكان‌و لە دژی هەاڵواردنی‬ ‫نەتەوەیی لە ئارادایە‪ ،‬بەاڵم تا هاتووە‬ ‫مافی دیاری كردنی چارەنووس‌و گەیشتنی‬ ‫گەلی كورد بە هەموو مافەكانی بووەتە‬ ‫مانیفێستی هەر تێكۆشەرێكی بزووتنەوەی‬ ‫ڕزگاریخوازی له كوردستان‪ .‬ئەگەر وانیە‪،‬‬ ‫پرسیارەكە ئەوەیە كە‪ ،‬بۆچی ڕژیمی‬ ‫داگیرگەر لە كوردستان بە بچووكترین‬ ‫جم‌و جۆڵی سیاسی‌و ڕۆژنامەوانی‌و قسە‌و‬ ‫جوواڵنەوەی هەر تاكێك‪ ،‬زەبرو زەنگی‬ ‫زۆر وەحشیانە نیشان دەدات؟ جگە لەوە‬ ‫لە هەوڵی ئەوەدایە كە‪ ،‬هەر چەشنە‬ ‫تێكۆشانێك كە دەتوانێ بە داخوازی‌و‬ ‫خەبات بۆ بەدەستهێنانی مافی دیاری‬ ‫كردنی چارەنووس یارمەتی بكات‪ ،‬لەناو‬

‫بەرێت‪ .‬هەر بۆیە لە بەرامبەردا مافی‬ ‫دیاری كردنی چارەنووس دەبێ ببێتە(كە‬ ‫تا ڕادەیەك بووە) ئااڵی خەباتی رۆژانەی‬ ‫ئێمە‪.‬‬ ‫نەتەنیا لە بەرامبەر ڕژیمی داگیركەر‪ ،‬بۆ‬ ‫پاراستنی كیان‌و مافی گەلی كورد بۆ‬ ‫دیفاع لە بزووتنەوە ڕەواكەی‪ ،‬ئااڵی مافی‬ ‫دیاركردنی چارەنووس‪ ،‬دەتوانێ وەاڵمی‬ ‫هەموو ئەو الیەنانە بداتەوە كە بە زۆر‬ ‫بیانوو دەیانەوێ سەركوتی بكەن‪ ،‬بەالڕێیدا‬ ‫ببەن‌و حاشای لێبكەن‪ .‬هیچ بیانوویەك‪،‬‬ ‫هیچ تێۆریەك‪ ،‬هیچ دێكۆمێنتێك‪ ،‬هیچ‬ ‫بەیانییەیەكی سیاسی‪ ،‬هیچ گرووپێك بە‬ ‫بیانوی «تەجزیە تەڵەبی»‌و «تەمامیەتی‬ ‫ئەرزی» ناتوانێ‌و نابێ بە بێ ئاماژەی‬ ‫شەفاف‪ ،‬سادقانە‌و شەرافەتمەندانەو بە‬ ‫بێ بەڕەسمیەت ناسینی خەبات بۆ مافی‬ ‫دیاری كردنی چارەنووس‪ ،‬بەهاو بایەخی‬ ‫پێبدرێ‌و دەبێ وەك بەشێك لە هەوڵی‬ ‫ڕژیمی داگیركەرو شێوێنیزمی حاكم‬ ‫چاوی لێبكرێ‪ .‬ئەگەرچی دەبێ فەرق‌و‬ ‫جیاوازی زۆر دانین لە نێوان ئەوانەی وا‬ ‫ئاگاهانە حاشا لە نەتەوەكانی بندەست‌و‬ ‫گەلی كورد دەكەن‌و كۆمەاڵنی خەڵك‬ ‫كە لە ژێر تەبلیغات‌و پڕوپاگەندەی‬ ‫شێوێنی‌و ره‌گه‌زپەرستانەی دەسەاڵتدارانی‬ ‫خۆیاندان‪ .‬خەبات بۆ بەدەستهێنانی مافی‬ ‫دیاری كردنی چارەنووس هەم خەباتێكی‬ ‫قورس‌و قایم‌و هەمەالیەنە لە دژی ڕژیمی‬ ‫داگیركەر‌و شێوێنیستی دەسەاڵتدارەو‬ ‫هەم تێكۆشانە بۆ ڕاكێشانی سەرنج‌و‬ ‫پشتیوانی‌و هاوخەمی هەموو گەالن‌و گەلی‬ ‫دەسەاڵتداریش بۆ داخوازیەكانی گەلی‬ ‫كورد‪.‬‬ ‫ستراتیژی خەباتی ڕزگاریخوازی لە‬ ‫كوردستان‪ ،‬گەیشتن بە مافی دیاری‬ ‫كردنی چارەنووس‌و سەربەخۆیی لە بڕیاری‬ ‫سیاسی‌و نەتەوەیی‪ ،‬كۆوە بوون لە دەوری‬ ‫ئەم ئااڵیە‪ ،‬دەتوانێ ڕیزەكانی گەلی كورد‬ ‫یەكگرتووتر بكات‌و ڕێگا نەدات كە لەسەر‬ ‫خەباتی ئەم گەلە بە بیانوی جۆاروجۆر‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫مامڵە بكرێ‌و لە هەمان كاتدا هیچ هێزێك‬ ‫ڕێگا بە خۆی نەدات بە پێی بەرژوەندی‬ ‫حیزبەكەی‌و یان بە پێی بەرژەوەندی‬ ‫كەسانێك لە ناو حیزبەكە مامەڵە لە سەر‬ ‫دەیان ساڵ خەباتی گەلی كورد بكات‪.‬‬ ‫مافی دیاری كردنی چارەنووس‬ ‫پێوانەیەك بۆ هەڵسەنگاندنی‬ ‫هەر هێزێكی سیاسی‬ ‫هاتنە سەر كاری كۆماری ئیسالمی‌و دانانی‬ ‫یەكەمین بەردی بناغەی ڕژیمی ئیسالمی‬ ‫بە سەركوت‌و هێرش بۆ سەر نەتەوەكان‌و‬ ‫بەتایبەت گەلی كورد دەستی پێكرد‪ .‬هەر‬ ‫لە یەكەم ڕۆژی دوای ڕووخاندنی ڕژیمی‬ ‫پاشایەتی لە ‪22‬ی ڕێبەندانی ساڵی ‪،57‬‬ ‫دژی گەلی كورد‌و لە دژی ئەو هەلە‬ ‫مێژووییەی كە بۆ بزووتنەوەی نەتەوەیی‬ ‫ڕزگاریخوازی ڕەخسا بوو‪ ،‬شەڕێكی‬ ‫میدیایی‌و پڕوپاگەندەیەكی ژەهراوی‬ ‫دەستی پێكرد‪ .‬دوای ‪ 40‬ڕۆژ لە هاتنە‬ ‫سەر كاریان‪ ،‬نەورۆزی خوێناوی سنەیان‬ ‫خۆلقاند‌و پاش چەندین جینایەتی گەورەو‬ ‫بچووك‌و پاش ‪ 6‬مانگ لە هاتنە سەركاری‬ ‫ڕژیم‪ ،‬فتوای جیهادی خومەینی بۆ سەر‬ ‫كوردستان لەشكری گەورەی ڕوانەی‬ ‫كوردستان كرد‌و ئێستا زیاتر لە سی ساڵە‬ ‫بەرخۆدان‌و خۆراگری خەڵكی كوردستان‬ ‫بەردەوامە‪ .‬ڕاستە بە بەهای لەدەستدانی‬ ‫هەزاران هەزار لە ڕۆڵە تێكۆشەرەكانی‬ ‫كوردستان‌و بەهای ئازاردانی گەلی‬ ‫كورد بووە‪ ،‬بەاڵم خەباتی ڕزگاریخوازی‬ ‫كوردستان چ لە ناوخۆ‪ ،‬چ لە ئێران‪ ،‬چ لە‬ ‫ئاستی ناوچەیی‌و جیهانی ناوبانگ‌و شانازی‬ ‫گەورەی بۆ خۆیی دەستەبەر كردووە‪.‬‬ ‫لە چەند دەیەی ڕابردوو‪ ،‬بزووتنەوە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان لەوانە‪ :‬ژنان‌و كرێكاران‌و‬ ‫خوێندكاران چ لە ئێران‌و چ لە كوردستان‬ ‫گەیشتووەتە ئاستێكی بەرز‌و دەتوانین‬ ‫بڵێین سەردەمی ئێمە‪ ،‬سەردەمی‬ ‫بزووتنەوە كۆمەاڵیەتییەكانە‪ .‬بەاڵم لە‬

‫‪3‬‬

‫ناو ئەم بزووتنەوانە‪ ،‬ئەوەی كە دەتوانێ‬ ‫زیاتر لە هەموویان پێوانەیەك بێت بۆ‬ ‫ناسین‪ ،‬بۆ ڕادەی دێمۆكراتیك بوون‪ ،‬بۆ‬ ‫نیشاندانی جیاوازی هەرهێزێكی سیاسی‬ ‫لەگەڵ ڕژیمی داگیركەر‪ ،‬بۆ نیشاندانی‬ ‫مەبەستەكانی هەر هێزێكی سیاسی لە‬ ‫داهاتوو‪ ،‬بۆ دووپات نەكردنەوەی مێژووی‬ ‫پڕ لە جینایەتی ڕژیمی داگیركەر ئەمجار لە‬ ‫ژێر ناوی پاراستنی «تەمامیەتی ئەرزی»‌و‬ ‫«دژایەتی لەگەڵ تەجزیە تەڵەبی» تەنیا‌و‬ ‫تەنیا دیفاعی ڕاشكاوانە‌و شەفافە لە مافی‬ ‫دیاریكردنی چارەنووسی گەالن‪ .‬كەم هێز‬ ‫هەیە كە دیفاع نەكات لە بەرابەری ژن‌و‬ ‫پیاو‪ ،‬مافی كرێكاران‌و خوێندكاران‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەر ئەم هێزانە زۆر جار بێ شەرمانە‬ ‫وەك خەڵخاڵی‌و فتوای جیهادی خومەینی‬ ‫بەرامبەر بە گەالن‌و بەتایبەت گەلی كورد‬ ‫بەڕاستی هیچ تەعاروفێك‌و مجاملەیەك‬ ‫ناكەن‪.‬‬ ‫هەر بۆیە مافی دیاری كردنی چارەنووس‪،‬‬ ‫پێوانەێكە بۆ هەڵسەنگاندنی هەر هێزێكی‬ ‫سیاسی‪ .‬بە بێ قسەی ڕوون لەمبارەوە‪،‬‬ ‫بە بێ بەڕەسمیەتی ناسینی مافی‬ ‫گەالن تا ئاستی جودایی‌و دامه‌زراندنی‬ ‫ده‌سه‌التی سەربەخۆ‪ ،‬بە بێ دژایەتی‬ ‫لەگەڵ هەر چەشنە هێرشی نیزامی‪،‬‬ ‫لە سێدارەدان‌و زیندان‌و ئەشكەنجەی‬ ‫تێكۆشەرانی بزووتنەوەی مافی دیاری‬ ‫كردنی چارەنووس‪ ،‬ناتوانین هیچ سوێند‌و‬ ‫بەڵێنێكی ئەوان بەرامبەر بە هەر چەشنە‬ ‫ئازادی‌و بەرابەری ژن‌و پیاو‌و مافی‬ ‫كرێكاران‪ ،‬بڕوا پێ بكەین‪.‬‬ ‫بێ گومان ئەم پێوانەیە ئەمڕۆ بۆ‬ ‫هەڵسەنگاندنی رادەی ئازادیخوازی‌و رادەی‬ ‫دێمۆكراتیك بوونی هەر هێزێكی سیاسی‌و‬ ‫نیشاندانی جیاوازی خۆیان لە گەڵ رژیمە‬ ‫داگیركەرەكان قسەی یەكەم دەكات‪.‬‬ ‫ڕەزبەری ‪1391‬ی هەتاوی‬ ‫ئۆكتۆبری ‪2012‬ی زایینی‬

‫پیالنه‌کانی مالیکی دژ به هه‌رێمی کوردستان‬ ‫په‌رویز ره‌حیمزاده‌‬

‫لە سەرجەم ‪ 10‬كۆمپانیای‬ ‫گەورەی جیهان كە كاری‬

‫كوردستانی باشوور لە پاش راپەڕینەكەی‬ ‫‪1991‬ەوە تا ئێستا بە چەندین قۆناغی‬ ‫پڕهەورازو نشێودا تێپەڕیوەو خۆی بەرهەمهێنانی نەوت دەكەن‬ ‫گەیاندووەتە ئاستێک كە دەتوانین بڵێین‬ ‫مۆركی چارەنووس‌سازی خۆی لە بەشێك ئێستاكە چوار لەو كۆمپانیانە‬ ‫لە گۆڕانكارییەكانی ناوچەكە بدات‌و ببێتە‬ ‫قورساییەكی بەهێز لە عێراقی ناسەقامگیر‪.‬‬ ‫لە هەرێمی كوردستاندا‬ ‫لە ماوەی دوای رووخانی رژیمی سەدام كە‬ ‫سااڵنی بێبەشبوونی كورد لە مافەكانی‌و‬ ‫خاوەنی نوێنەرایەتین‬ ‫جینۆسایدكردنی ئەم نەتەوەیە بوو‪،‬‬ ‫ئەمڕۆكە باشووری كوردستان بە جۆرێكی‬ ‫دیكە‌و لە قۆناغێكی دیكەی ژیانی خۆیدا‪،‬‬ ‫لەگەڵ گرفتێك بەرەوڕوو بوەتەوە بە ناوی‬ ‫نووری مالیكی‪ .‬كورد لە ماوەی ژیانی خۆیدا‬ ‫لە نێو عێراق بە تایبەت ئەو كاتانەی كە‬ ‫دیدارێکی نوری مالیکی له‌ عه‌لی خامه‌نه‌یی‬ ‫لە دەیان رووداوی گەورەو كارەسات بەسەر‬ ‫ئەو نەتەوەدا هات‪ ،‬نە لە بواری سیاسی‌و دەگێڕێت‪ ،‬بۆیە عێراق بە بێ بەشداری سەقامگیریەكەی بكات‪ ،‬كە لە درێژەی دڵنیاییەوە مالیكی نایەوێت ئەم وێنە لە‬ ‫كۆمەاڵیەتی مافێكی ئەوتۆی هەبوو‪ ،‬نە لە كورد لە پرۆسەی سیاسی ئەو واڵتە بابەتەكەدا ئاماژەیەك بەو هەواڵنە دەكرێت‪ .‬كوردستان ببینێت‪.‬‬ ‫بواری ئابووری گەشەكردنێكی بە خۆیەوە پرسێكی ناتەواوە‪ .‬دیارە یەكێك لە كێشە یەكەم‪ :‬مەسەلەی پێكهێنانی سوپای دیجلە دووهەم‪ :‬لە عێراقدا كێشەو ناكۆكییە‬ ‫بینی‪ .‬كەواتە حكوومەتی داهاتووی پاش سەرەكییەكانی نووری مالیكی لەگەڵ بە بڕیاری راستەوخۆی نووری مالیكی بووە سیاسیەكان بەردەوامن‪ ،‬بۆیە بەشێك لە‬ ‫رووخانی سەدام دەبوایە هەموو ئەو كورد‪ ،‬مەسەلەی هەناردەكردنی نەوتی بۆ كۆنتڕۆڵكردن‌و لە نیهایەتدا بەدەستەوە هەوڵی سەرۆك وەزیرانی عێراق بۆ كڕینی‬ ‫كەموكۆڕییانەی نێو كوردستانی قەرەبوو هەرێمە بۆ دەرەوە‌و ئەمەش بووەتە خۆرەو گرتنی هەر دوو پارێزگای كەركووك‌و ‪ 30‬فڕۆكەی شەڕكەر بە بڕی زیاتر لە ‪4‬‬ ‫بكردایەتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەمڕۆکە كوردستانی مۆتەكەی گیانی نووری مالیكی‪ .‬بۆیە لە دیالە‪ .‬دیارە باگراوەندی بیانووی مالیكی میلیارد دۆالر‪ ،‬لە راستیدا لە كاتێكدا كە‬ ‫باشووری خاوەن پەرلەمان‌و گەشەی الیەن مالیکیەوە هەوڵێكی زۆردراوە كە بۆ سازدانی سوپایەكی وەها دەتوانێت قەیرانێكی گەورەی سیاسی‪ ،‬ئابووری‌و‬ ‫ئابووری‌و ئەمنیەت‌و روو لە هەڵدان‪ ،‬بە گوشارخستنەسەر هەرێمی كوردستان‌و پشتی بە دوو مەسەلە بەستبێت‪ ،‬یەكەم نەبوونی ئاوەدانی‌و خزمەتگوزاری بەرۆكی‬ ‫بووەتە چقڵی چاوی رەوتی نووری كۆكردنەوەی پاڵپشتی لە ئاستی عێراق‪ ،‬ئەو هەواڵنەی كە یەك لەوانە كوردەكان خەڵكی ئەو واڵتەی گرتووە‪ ،‬قازانجێكی‬ ‫مالیكی‪ .‬بۆیە دەیانەوێت بە هەر شێوەیەك دژی كورد‌و ئەزموونەكەی شانتاژێكی بۆ لێسەندنەوەی متمانە لە نووری مالیكی ئەوتۆ بە پێشكەوتن‌و بەرەوپێشچوونی‬ ‫بووە پێش بە پەرەسەندن‌و پێشكەوتنی گەورە وەڕێبخرێت‪ .‬بەاڵم بە خۆشحاڵییەوە گرتیانەبەر‌و‪ ،‬دواتر ئەو گرێبەستەی كە عێراق نادات‪ .‬بەڵكوو ئەمە تەنیا جۆرێك‬ ‫كوردستان بگرن‌و خەونی بردنەوەی هەوڵەكان لە ئاستی ناوخۆی عێراق سەریان چەند مانگ لەوەپێش لە نێوان هەرێمی لە چاوترسێن‌كردنی نەیارانیەتی‪ .‬لە‬ ‫كوردستان بۆ ژێر دەسەاڵتی ناوەندیی نەگرت‌و بگرە كورد لە ئاستی ئەم واڵتە كوردستان‌و ئیكسۆ مۆبیل واژۆ كرا‪ .‬لە الیەكی دیكەشەوە ئەو پەیوەندییە‬ ‫دەبیننەوە‪ .‬چەند مانگ لەوەپێش نووری توانی كۆمەڵێك دۆست‌و هاوڕێ‪ ،‬تا ئاستی سەرجەم ‪ 10‬كۆمپانیای گەورەی جیهان كە سیاسییەی كە لەگەڵ رووسیە لە بابەت‬ ‫مالیكی لە وتووێژێكی تایبەتی لەگەڵ لێ سەندنەوەی متمانە لە نووری مالیكی كاری بەرهەمهێنانی نەوت دەكەن ئێستاكە كڕینی چەك‌وچۆڵی نیزامی بەرەوپێشی‬ ‫كاناڵی تەلەفیزیۆنی ئێن ئار تی رایگەیاند‪ ،‬پێك بهێنێت‪ .‬بۆیە هەوڵە ناوخۆییەكانی چوار لەو كۆمپانیانە لە هەرێمی كوردستاندا دەبات‪ ،‬بەربەرەكانێ ئەمریكا‌و رۆژئاوایە‬ ‫ئەوەی من لە بیرم بێت كوردستان مالیكی بۆ دژایەتیكردنی كورد بێ ئاكام خاوەنی نوێنەرایەتین‪ ،‬بۆیە ئەم مەسەلە بۆ لە ناوچەكە‪ .‬چونكە لە بابەت مەسەلەی‬ ‫هەمیشە بەشێك بووە لە عێراق‪ ،‬بەاڵم مایەوە‌و ناچار رووی لە دەرەوە كردووەو نووری مالیكی نیگەرانییەكی گەورەیە كە قەیرانی سووریە ناتەبایی لە نێوان نووری‬ ‫ئەمڕۆكە هەست دەكەم عێراق بەشێكە لە ئێستاكە بە داڕشتنی چەندین پیالن لەوانە لە داهاتوودا بەو بڕە زۆرە نەوتەی كە لە مالیكی‌و رۆژئاوادا هەیە‪ .‬سەرۆك وەزیرانی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ .‬ئەم وتانە نیشانەی كڕینی چەك‌و چۆڵی نیزامی لە رووسیە‪ ،‬هەرێمدا هەیە‪ ،‬مەجال بۆ سەرمایەگوزاری‌و عێراق سەرەڕای ئەو هەموو كوشتارەی‬ ‫نیگەرانی‌و دڵەڕاوكێی نووری مالیكیە لە پێكهێنانی سوپای دیجلە‌و سەقامگیركردنی هاتنی كۆمپانیا دەرەكییەكان بۆ هەرێم كە بەرانبەر خەڵكی بێتاوانی سووریە‬ ‫كوردستانی ئازاد‌و روو لە گەشە‪ .‬كورد لە كەركووك‌و پەیوەندی‌و رێككەوتننامەی زۆرتر دەبێت‌و بەم‌شێوە كوردستان رۆژ ئەنجام دەدرێت‪ ،‬بەاڵم هاوهەڵوێست‌بوونی‬ ‫یەكێك لەو هێزانەی پەرلەمانی عێراقە كە ئەمنی لەگەڵ كۆماری ئیسالمی‪ ،‬دەیەوێت لەگەڵ رۆژ لە ئاستی عێراق گەشەیەكی خۆی لەگەڵ رووسیە‌و كۆماری ئیسالمی‬ ‫لە هاوكێشە سیاسیەكاندا رۆڵێكی كاریگەر بەربەرەكانێ ئەزموونی كوردستان‌و بەرچاوتر بە خۆیەوە دەبینێ‪ ،‬كە بە لەوبارەوە راگەیاندووە‪ .‬ئەمە لە حاڵێكدایە‬

‫كە لە ناوخۆی عێراق‌و لە نێوان زۆربەی‬ ‫الیەنە سیاسییەكانی عێراق بە كوردیشەوە‪،‬‬ ‫بەرانبەر بە قەیرانی سووریە راوبۆچوونی‬ ‫جۆراوجۆر هەیە‪ ،‬بەاڵم مالیكی دەیەوێت‬ ‫لە ئێستادا بە كڕینی چەك‪ ،‬هێژمونییەكی‬ ‫نیزامی بۆ واڵمدانەوە بە گرفتەكانی ناوخۆ‬ ‫دابسەپێنێت‪ .‬ئەمە لە حاڵێكدایە كڕینی‬ ‫ئەو ‪ 30‬فڕۆكە شەڕكەرە بە بێ پرسی‬ ‫پەرلەمان ئەنجامدراوە‌و ئەم گرێبەستە‬ ‫هەوڵێكی بێ پرس‌و تاك الیەنەی نووری‬ ‫مالیكی بووە‪.‬‬ ‫سێهەم‪ :‬پاش وردبوونەوەیەك لەو‬ ‫قەیرانانەی كە لە عێراقدا بە بێ‬ ‫چارەسەریی ماونەتەوە‪ ،‬دەگەینە ئەو‬ ‫ئامانجەی كە مالیكی لە دەرەوەی‬ ‫سنوورەكانی عێراق‌و خۆتێكەڵ‌كردن بە‬ ‫هەڵوێستی واڵتانی ناوچەكە دەیەوێت‬ ‫قورساییەك بە دەسەاڵتەكەی بدات‪ .‬بۆیە‬ ‫لەمبارەوە ئێمە دەبینین كە لە ماوەی پاش‬ ‫رووخانی رژیمی سەدام نووری مالیكی‌و بە‬ ‫گشتی شیعەی عێراق لە الیەن كۆماری‬ ‫ئیسالمیەوە پشتیوانی کراوە‌و لە راستیدا‬ ‫هەڵوێستەكانی مالیكی بە ئاراستەی‬ ‫دژایەتییەكی بە پارێز لەگەڵ رۆژئاوا‬ ‫دەڕوات‪.‬‬

‫‪...‬بۆ ل ‪8‬‬

‫‪2‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )62‬ساڵی پێنجەم‪201٢/10/15 ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫هه‌واڵ‌و راپۆرت‬

‫باڵوكردنه‌وه‌ی ‪ 5‬میلیارد دۆالر دراوی ساخته‌ ل ‌ه بازاڕه‌کانی ئێران‬ ‫به‌پێی وته‌ی سه‌رۆكی كۆمیسیۆنی‬ ‫ئابووری مه‌جلیسی شۆرای ئیسالمی‬ ‫رژیم له‌ رۆژانی رابردوودا ‪5‬میلیارد دۆالر‬ ‫دراوی ساخته‌ له‌ بازاڕه‌كانی ئێران له‌‬ ‫نێوان خه‌ڵكدا باڵو بووه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌ پێی راپۆرتی هه‌واڵنێرانی حكوومه‌تی‬ ‫ئێسنا‪ ،‬ئه‌رسه‌الن فه‌تحیپوور سه‌رۆكی‬ ‫مه‌جلیس‬ ‫ئابووری‬ ‫كۆمیسیۆنی‬ ‫رایگه‌یاندووه‌‪ ،‬ئه‌م ئه‌رزه‌ خه‌ریكه‌ له‌‬ ‫نێوان خه‌ڵكدا باڵو ئه‌بێته‌وه‌و‪ ،‬خه‌ڵك‬ ‫ده‌بێت وریا بن‪ .‬ناوبراو زیاتر له‌مه‌ هیچ‬ ‫زانیارییكی نه‌داوه‌‪.‬‬ ‫جێگای ئاماژه‌یه‌ كه‌ له‌ مانگه‌كانی‬ ‫رابردوودا دابه‌زینی تمه‌ن له‌ به‌رانبه‌ر‬ ‫دراوی بیانی‪ ،‬بووه‌ به‌ هۆی ئه‌وه‌ی كه‌‬ ‫باڵه‌كانی ناوخۆی رژیم یه‌كتر به‌هۆكاری‬ ‫سه‌رهه‌ڵدانی ئه‌م قه‌یرانه‌ تۆمه‌تبار‬ ‫بكه‌ن‪.‬‬ ‫نوێنه‌رانی مه‌جلیسی رژیم‪ ،‬ده‌وڵه‌تی‬ ‫ئه‌حمه‌دی نژادیان به‌ بێ توانایی له‌‬ ‫به‌رگری له‌ هه‌ڵكشانی نرخی دراو‬ ‫تۆمه‌تبار كردووه‌‪.‬ئه‌مه‌ له‌ حاڵێكدایه‌‬ ‫كه‌ نوێنه‌رێكی دیكه‌ی مه‌جلیس‪ ،‬بانكی‬

‫سڕینه‌و‌ه كه‌ناڵه‌كانی كۆماری ئیسالمی‬ ‫له‌ماهواره‌ی هاتبێرد‬

‫كۆمپانیای یوتڵ سات‪ ،‬گوشار ده‌خاته‌ سه‌ر‬ ‫كۆمپانیای خزمه‌تگوزاری په‌خش ماهواره‌ی‬ ‫هاتبێرد تا له‌ئه‌مرۆ دووشه‌ممه‌ ‪ 15‬ئۆكتۆبر‪،‬‬ ‫فركانسی ‪ 12437‬دابخات‌و خزمه‌تگوزاری به‌‬

‫سه‌حه‌ری ‪1‬و ‪ ،2‬جام جه‌می ‪1‬و‪ ،2‬له‌سه‌ر‬ ‫ئه‌و فركانسه‌ن‌و سه‌رجه‌میان داده‌خرێن‪.‬‬ ‫پاش ئه‌وه‌ی له‌ماوه‌ی رابردوو كه‌ناڵه‌كانی‬ ‫بی بی سی‌و رادیۆ فه‌ردا به‌هۆی پارازیتی‬ ‫كۆماری ئیسالمییه‌وه‌ بۆ ماوه‌یه‌ك داخران‬ ‫كۆمپانیای یوتڵ سات داوای له‌ناوه‌نده‌‬ ‫نێوده‌وڵه‌تییه‌كان كرد تا گوشار بخه‌نه‌سه‌ر‬ ‫ئێران تا كۆتایی به‌ پارازیت خستنه‌سه‌ر‬ ‫كه‌ناڵه‌ ماهواره‌ییه‌كان بهێنێت‪.‬‬ ‫به‌دوای سه‌رهه‌ڵدانی ناڕه‌زایی‌و خۆپیشاندان‬ ‫به‌هۆی گرانبوونی نرخی دۆالر له‌بازاڕه‌كانی‬ ‫ئێران رۆژی چوارشه‌ممه‌ ‪22‬ی ره‌زبه‌ر‬ ‫كه‌ناڵه‌كانی بی بی سی فارسی‪ ،‬ده‌نگی‬ ‫ئه‌مریكا‪ ،‬رادیۆ فه‌ردا له‌سه‌ر ماهواره‌ی‬ ‫یوتڵ سات له‌گه‌ڵ شه‌پۆلێك پارازیت‬ ‫به‌ره‌وڕوو بوونه‌وه‌‪ .‬یوتڵ سات له‌سێ ساڵ‬ ‫له‌وه‌وپێشه‌وه‌ به‌هۆی پارازیت خستنه‌سه‌ر‬ ‫كه‌ناڵه‌ماهواره‌ییه‌كان سكااڵی له‌سه‌ر ئێران‬ ‫تۆمار كردوه‌‪ .‬به‌پێی رێساكانی یه‌كێتی‬ ‫كه‌ناڵه‌كانی ئه‌م فركانسه‌ رابگرێت‪.‬‬ ‫به‌پێی ئه‌م راپۆرته‌ سه‌رجه‌م كه‌ناڵه‌كانی جیهانی موخابه‌رات‪ ،‬كه‌ ئێرانیش ئه‌ندامیه‌تی‪،‬‬ ‫كۆماری ئیسالمی وه‌ك‪ :‬ئه‌لعاله‌م‪ ،‬پرێس دروستكردنی گرفت له‌ په‌یوه‌ندییه‌كانی‬ ‫تیڤی‪ ،‬ئه‌لكه‌وسه‌ر‪ ،‬كه‌ناڵی خه‌به‌ر‪ ،‬رادیۆ‌و ته‌له‌فزیۆن قه‌ده‌غه‌یه‌‪.‬‬

‫سه‌اڵحه‌دین ده‌میرتاش و گوڵتان كیشیناك‬ ‫ب ‌ه هاوسه‌رۆكی به‌ده‌په‌ هه‌ڵبژێردرانه‌وه‌‬ ‫ل ‌ه دووه‌مین كۆنگره‌ی نائاسایی پارتی‬ ‫دیموكراتی(‪)BDP‬دا‪،‬‬ ‫و‬ ‫ئاشتی‬ ‫سه‌اڵحه‌دین ده‌میرتاش‌و گوڵتان كیشاناك‪،‬‬ ‫ب ‌ه هاوسه‌رۆكی به‌ده‌په‌ هه‌ڵبژێردرانه‌وه‌‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ی ئۆكتۆبری ‪ ،2012‬له‌ شار ‌‬ ‫رۆژی ‪‌ 14‬‬ ‫ئانكارای‌ پایته‌ختی‌ توركیا‪ ،‬دووه‌مین‬ ‫كۆنگره‌ی نائاسایی پارتی ئاشتی و‬ ‫دیموكراتی(‪ ،)BDP‬به‌دروشمی «ئێم ‌ه‬ ‫به‌به‌رخودانی خۆمان خه‌بات بۆ ئازادی‬ ‫ئێوه‌ ده‌كه‌ین» به‌ڕێوه‌چوو‪.‬‬ ‫ی هه‌واڵێكی‌ ئاژانسی‌(فورات نیوز)‪،‬‬ ‫به‌پێ ‌‬ ‫‪ 1191‬كه‌س ئه‌ندامی‌ كۆنگره‌ك ‌ه بوون‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫‪ 654‬كه‌س مافی‌ ده‌نگدانیان هه‌بووه‌‪ ،‬له‌و‬ ‫ژماره‌یه‌ش سه‌اڵحه‌دین ده‌میرتاش‪650 ،‬‬ ‫ده‌نگی به‌ده‌ست هێناو به‌هاوسه‌رۆكی‬ ‫به‌ده‌پ ‌ه هه‌ڵبژێررایه‌و‌ه ‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها به‌ پێی یاسای ناوخۆی پارتی‬ ‫ئاشتی و دیموكراتی گوڵتان كیشاناك‬ ‫ب ‌ه هاوسه‌رۆكی دووه‌می به‌ده‌پ ‌ه‬ ‫هه‌ڵبژێردرایه‌وه‌‪ 80 ،‬كه‌سیش وه‌كو ئه‌ندامی‬ ‫ی‬ ‫ئه‌نجومه‌ن و ‪ 52‬كه‌سیش وه‌ك ئه‌ندام ‌‬ ‫یه‌ده‌گی‌ پارته‌كه‌‪ ،‬هه‌ڵبژێردراون‪.‬‬ ‫هه‌ر له‌ كۆنگره‌كه‌دا لیژنه‌یه‌كی نوێ به‌ناوی‬

‫ناوه‌ندی به‌وه‌ تۆمه‌تبار كردووه‌ كه‌ ‪ ،‬به‌‬ ‫پێچه‌وانه‌ی به‌رژه‌وه‌ندی خه‌ڵك ‪ ،‬رۆژان ‌ه‬ ‫نێوه‌نجی ‪ 130‬تا ‪ 150‬میلیۆن دۆالر ئه‌رز‬ ‫ده‌خاته‌ بازاڕه‌كانه‌وه‌‪ .‬جێگای ئاماژه‌یه‌‬ ‫هه‌ندێك له‌ سه‌ڕافییه‌كانی تاران‬ ‫سه‌ره‌تای ئه‌م هه‌فته‌یه‌ نرخی دۆالریان‬ ‫‪ 3260‬تا ‪ 3290‬تمه‌ن راگه‌یاندوه‌‪،‬‬ ‫چاوه‌ڕێش ده‌كرێت به‌ له‌به‌رچاوگرتنی‬ ‫پێشوی بازاڕ ئه‌م نرخه‌ هه‌ڵشكان‬ ‫به‌خۆیه‌وه‌ ببینێت‪.‬‬ ‫له‌ ماوه‌ی رۆژانی رابردوودا ئه‌رز له‌‬ ‫بازاڕی ئێران به‌رزبوونه‌وه‌یه‌كی زۆری به‌‬ ‫خۆیه‌وه‌ دیوه‌و‪ ،‬ئه‌مه‌ش بووه‌ به‌هۆی‬ ‫به‌رز بوونه‌وه‌ی نرخی شتومه‌كه‌كان‌و‬ ‫پێداویستییه‌كانی‬ ‫زیاتری‬ ‫گرانی‬ ‫خه‌ڵك‪ ،‬هه‌روه‌ها دابه‌زینی توانای‬ ‫كڕین‌و هه‌ژاریی زیاتر خه‌ڵك‪ ،‬چه‌ندین‬ ‫ناڕه‌زایی‌و خۆپیشاندان له‌ شاره‌‬ ‫جۆراوجۆره‌كانی ئێران له‌وانه‌‪ :‬تاران‪،‬‬ ‫ته‌ورێز‪ ،‬مه‌شهه‌د و ئیسفه‌هان روویداو‬ ‫پاش داخستنی بازاڕه‌كان تێكهه‌ڵچوون‬ ‫له‌ نێوان ناڕازیان‌و هێزه‌ ئه‌منییه‌كانی‬ ‫روویدا‌و ژماره‌یه‌كیش ده‌ستگیركران‪.‬‬

‫ئه‌مریكا‪ :‬كۆماری ئیسالمی‬ ‫به‌رپرسیاری هێرشی سایبرییه‌‬

‫به‌رپرسێكی پێشووی ده‌وڵه‌تی ئه‌مریكا‬ ‫ده‌ڵێت به‌رپرسانی ئه‌و واڵته‌ دڵنیان له‌وه‌ی‬ ‫كه‌ هاككه‌ره‌ ئێرانییه‌كان كه‌له‌الیه‌ن تارانه‌وه‌‬ ‫پشتگیری ده‌كرێن‪ ،‬به‌رپرسی هێرش سایبری‬ ‫ئه‌م دواییه‌ن بۆ سه‌ر كۆمپانیاكانی نه‌وت‌و‬ ‫گاز له‌ واڵتانی كه‌نداوی فارس‌و پێده‌چێت‬ ‫ئه‌م كرده‌وه‌ له‌تۆڵه‌ی ئابلۆقه‌كانی ئه‌مریكا‬ ‫بۆ سه‌ر ئێران جێبه‌جێ كرابێت‪.‬‬ ‫ئه‌م به‌رپرسه‌ ئه‌مریكاییه‌‪ ،‬ئه‌م وتانه‌ی پێش‬ ‫له‌ لێئۆن پانێتا‪ ،‬وه‌زیری به‌رگری ئه‌مریكا‬ ‫راگه‌یاند كه‌ یه‌كه‌مین به‌رپرسی ئه‌مریكا بوو‬ ‫رۆژی پێنجشه‌ممه‌ی رابردوو له‌ وته‌یه‌كدا‬ ‫به‌شێوه‌ی ئاشكرا باسی له‌و هێرشه‌‬ ‫كامپیوتریانه‌ برد‪ .‬ناوبراو ئه‌م هێرشانه‌‬ ‫به‌ زیانبارترین هێرشی سایبری ناولێبرد‬ ‫كه‌ تا ئێستا له‌الیه‌ن به‌شی خسوسییه‌وه‌‬ ‫جێبه‌جێكرابێت‪ .‬به‌رپرسه‌كه‌ی پێشووی‬

‫ئه‌مریكا وتی ده‌وڵه‌تی ئۆباما ئاگادار‌ه‬ ‫چ كه‌سانێك ئه‌م هێرشه‌ سایبرییه‌یان‬ ‫ئه‌نجامداوه‌‌و له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌تێكه‌وه‌ پشتگیری‬ ‫كراون‪ .‬ناوبراو وتیشی ئه‌و رێكخراوه‌‬ ‫ئه‌مریكاییانه‌ی له‌كه‌نداو چاالكن به‌و ئه‌نجامه‌‬ ‫گه‌یشتوون ك ‌ه سه‌رچاوه‌ی پێویست بۆ‬ ‫جێبه‌جێكردنی هێرشێكی له‌و چه‌شنه‌ ته‌نها‬ ‫ده‌توانێت له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌تێكه‌وه‌ دابینكرابێت‪.‬‬ ‫ئه‌و هێرشه‌ سایبریی ‌ه كه‌ دژی كۆمپانیاكانی‬ ‫نه‌وتی عه‌ره‌بستان «ئارامكۆ»‌و كۆمپانیای‬ ‫نه‌وتی قه‌ته‌ر «راسگاز» جێبه‌جێكراوه‌‪ ،‬كه‌‬ ‫به‌سوودوه‌رگرتن له‌ ویروسێكی كامپیوتری‬ ‫به‌ناوی «شامۆن» دزه‌ ده‌كاته‌ ناو بانكی‬ ‫زانیاریی كامپیوتره‌كان‪ .‬به‌رپرسانی‬ ‫پنتاگۆن له‌ گه‌شه‌كردنی توانای سایبری‬ ‫ئێران‌و هه‌ڕه‌شه‌ سایبرییه‌كانی چین‌و روسیه‌‬ ‫نیگه‌رانن‪.‬‬

‫شه‌ڕو پێكدادانه‌كانی سوری ‌ه زیاتر‬

‫ل ‌ه ‪ 33‬هه‌زار قوربانی لێده‌كه‌وێته‌وه‌‬ ‫لیژنه‌ی سیاسی ڕاوێژكردنی ئه‌كادیمی‬ ‫پێكهێنراوه‌‪ ،‬ك ‌ه وابڕیار‌ه له‌ لیژنه‌كه‌دا چه‌ند‬ ‫كه‌سێكی شاره‌زاو به‌ناوبانگی توركیا تێیدا‬ ‫به‌شداری بكه‌ن‪ ،‬له‌ نێویاندا ئیسماعیل‬ ‫بێشكچی نووسه‌ر و ڕوونكابیری گه‌وره‌ی‬ ‫كوردی تێدایه‌‪.‬‬ ‫له‌ دووه‌مین كۆنگره‌ی نائاسایی به‌ده‌په‌دا‬ ‫به‌شێ‪ :‬پارت ‌ه كوردییه‌كان بانگهێشت‬ ‫ی‬ ‫كرابوون‪ ،‬مه‌ال به‌ختیار‪ ،‬به‌رپرسی ده‌سته‌ ‌‬ ‫كارگێڕیی مه‌كته‌بی سیاسیی یه‌كێتیی‬ ‫ی‬ ‫نیشتمانیی كوردستان‪ ،‬كه‌ نوێنه‌رایه‌ت ‌‬

‫ی‬ ‫ی كۆنگره‌ك ‌ه بوو‪ ،‬وتارێك ‌‬ ‫ی ئاماد‌ه ‌‬ ‫یه‌كێت ‌‬ ‫پێشكه‌شكردوو ل ‌ه سه‌ره‌تای وتاره‌كه‌شیدا‬ ‫ی خه‌ڵكی هه‌رێمی كوردستانی گه‌یاند‬ ‫ساڵو ‌‬ ‫ب ‌ه ئه‌ندامانی به‌شداربووی كۆنگره‌ك ‌ه و‬ ‫ڕایگه‌یاند‪ :‬دوای ئه‌وه‌ی ل ‌ه داهاتوودا‬ ‫كێشه‌ی كورد له‌ توركیادا چاره‌سه‌ر‬ ‫ده‌بێت‪ ،‬رۆژێك دێت ئۆجه‌الن ده‌بێت ب ‌ه‬ ‫سه‌رۆكی واڵت(توركیا)‪ .‬هه‌روه‌ها مه‌ال‬ ‫به‌ختیار ڕایگه‌یاند‪ :‬بۆ ئه‌وه‌ی ئۆجه‌الن‬ ‫له‌ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ی كوردا ڕۆڵ‬ ‫بگیرێت‪ ،‬پێویست ‌ه ئازاد بكرێت‪.‬‬

‫ئۆپۆزسیۆنی سوریه‌ رایده‌گه‌یه‌نێت‬ ‫كه‌ له‌ سه‌ره‌تای ده‌ستپێكردنی‬ ‫خۆپیشاندانه‌كان‌و هه‌ڵگیرساندنی‬ ‫شه‌ڕی ناوخۆ له‌و واڵته‌ تائێستا‬ ‫زیاتر له‌ ‪ 33‬هه‌زار هاوواڵتی سوری‬ ‫گیانیان له‌ده‌ستداوه‌‪.‬‬ ‫به‌پێی ئاماری ئۆپۆزسیۆنی سوری‬ ‫له‌ كۆی ‪ 33‬هه‌زار كوژراوی سوری‬ ‫نزیكه‌ی ‪ 24‬هه‌زار كه‌س مه‌ده‌نی‬ ‫بوون‪ .‬شه‌ڕو پێكدادانه‌كانی سوریه‌‬ ‫له‌ كاتێك پێده‌نێته‌ قۆناغێكی تر‬ ‫كه‌ كوفی عه‌نان نێردراوی پێشووی‬

‫رێكخراوی نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان‬ ‫نه‌یتوانی چاره‌سه‌رێكی گونجاو‬ ‫بۆ قه‌یرانی سوریا بدۆزێته‌وه‌و‬ ‫له‌ ئێستاشدا ئه‌خزه‌ر ئیبراهیمی‬ ‫نێردراوی نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان‌و‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ی واڵتانی عه‌ره‌بی هێشتا‬ ‫به‌وشێوه‌یه‌ی كه‌ چاوه‌ڕوانی لێده‌كرا‬ ‫نه‌یتوانیوه‌ كارێكی ئه‌وتۆ بۆ راگرتنی‬ ‫دروستكردنی‬ ‫توندوتیژییه‌كان‌و‬ ‫زه‌مینه‌یه‌ك بۆ گفتوگۆكردن له‌‬ ‫نێوان ئۆپۆزسیۆن‌و حكومه‌تی سوریا‬ ‫خۆش بكات‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )62‬ساڵی پێنجەم‪201٢/10/15 ،‬‬

‫ژنان‬

‫یادێك ل ‌ه ژنانی ئیعدامی ل ‌ه كوردستان‬

‫شوعله‌ ئیبراهیمی‬

‫فه‌ریبا محه‌مه‌دی‬ ‫‪10‬ی ئۆكتۆبر رۆژی جیهانی خه‌بات دژی‬ ‫ئیعدامه‌‪ .‬ئیعدام هه‌ر له‌ سه‌رده‌می كۆنه‌وه‌‬ ‫تا ئێستا جۆرێك له‌ تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه‌ی‬ ‫ده‌سه‌اڵتداران بووه‌ و دواتر له‌ ژێر ناوی‬ ‫پێشگرتن له‌ تاوان و جینایه‌ت بوو به‌‬ ‫سزایه‌كی یاسایی و به‌ دریژایی مێژوو‪،‬‬ ‫ئیعدام بۆ له‌ ناو بردن و ترساندنی نه‌یاران له‌‬ ‫الیه‌ن ده‌سه‌اڵتدارانه‌وه‌ به‌ كار براوه‌‪ .‬رۆژی‬ ‫جیهانی خه‌بات دژی ئیعدام ده‌رفه‌تێكی‬ ‫باشه‌ تا قسه‌یه‌ك له‌ سه‌ر ئیعدامی ژنان‬ ‫له‌ ئێران و به‌ تایبه‌ت له‌ كوردستان‬ ‫بكه‌ین‪ .‬مێژووی ساڵه‌كانی سه‌ره‌تای هاتنه‌‬ ‫سه‌ركاری كۆماری ئیسالمی ئه‌وه‌نده‌ تاڵ‬ ‫و دڵته‌زێته‌ به‌ تایبه‌ت له‌ كوردستان كه‌‬ ‫زۆرجار قسه‌كردن له‌مباره‌وه‌ كۆمه‌ڵێك‬ ‫بیره‌وه‌ری تاڵ وه‌بیر دێنێته‌وه‌‪ .‬هێرشی‬

‫مه‌ستوره‌ شاسه‌واری‬

‫فه‌زیله‌ت دارایی‬

‫شه‌هال که‌عبی‬

‫نه‌سرین که‌عبی‬

‫رژیم بۆ سه‌ر كوردستان و داگیر كردنی‬ ‫شاره‌كان یه‌ك له‌ دوای یه‌ك و هه‌روه‌ها‬ ‫هه‌ناردنی خه‌ڵخاڵی جه‌الد بۆ كوردستان‪،‬‬ ‫مێژووییه‌كی ره‌شی بۆ كۆماری ئیسالمی‬ ‫تۆمار كرد‪ .‬ئیعدامی خه‌ڵكی بێ تاوان و‬ ‫به‌ تایبه‌ت الوان و مێرمندااڵن له‌ هه‌موو‬ ‫شاره‌كانی كوردستان ده‌ستی پێكرد و‬ ‫له‌م نێوه‌دا ژنانی كورد كه‌ به‌ به‌شداری‬ ‫به‌رچاوی خۆیان له‌ راپه‌ڕینی ساڵی ‪1357‬‬ ‫و هه‌روه‌ها به‌شداریان له‌ بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫گه‌لی كورد كه‌ ئه‌و سه‌رده‌مه‌ له‌ لوتكه‌دا‬ ‫بوو‪ ،‬كه‌وتنه‌ به‌ر هێرشی وه‌حشیانه‌ و به‌‬ ‫فه‌رمانی خه‌ڵخاڵی ژماره‌یه‌كی زۆر له‌م‬ ‫ژنانه‌ ئیعدام كران‪ .‬ئیعدامی ژنان كورد‬ ‫هه‌ر له‌ یه‌كه‌م ساڵه‌كانی به‌ ده‌سه‌اڵت‬ ‫گه‌یشتنی ئه‌م رژیمه‌ ده‌ستی پێكرد و له‌‬ ‫ساڵی ‪ 58‬به‌مه‌ الوه‌ ده‌یان كچ به‌ بێ‬ ‫ده‌ست نیشان كردنی تاوانه‌كه‌یان‪ ،‬ئێعدام‬ ‫كران‪ ..‬ئاسه‌واری ئه‌م جینایه‌ته‌ به‌ راده‌یه‌ك‬

‫كاریگه‌ر و دڵته‌زێن بوو كه‌ بنه‌ماڵه‌ی‬ ‫زۆرێك له‌م كچانه‌ تووشی شۆكێكی‬ ‫گه‌وره‌ و برینێكی قووڵ بوون كه‌ سارێژ‬ ‫كردنه‌وه‌ی ئاسان نه‌بوو‪ .‬به‌شێكی زۆر له‌م‬ ‫ژنانه‌ سه‌ر به‌ كۆمه‌ڵه‌ بوون و خۆیان له‌‬ ‫به‌ره‌ی چه‌پ و سۆسیالیستی كوردستان‬ ‫ده‌بینیه‌وه‌‪ .‬ئه‌م ژنانه‌ وه‌ك یه‌كه‌م ژنانی‬ ‫قوربانی دوای هاتنه‌ سه‌ركاری كۆماری‬ ‫ئیسالمی بوون به‌ پێشه‌نگی خه‌باتی‬ ‫ژنان له‌ كوردستان و به‌ مه‌رگی خۆیان‬ ‫رێگه‌یان بۆ به‌شداری زیاتری ژنان له‌‬ ‫خه‌بات و سیاسه‌تدا خۆش كرد‪ .‬ئه‌م ژنانه‌‬ ‫و زۆرێك له‌ ژنانی چاالكی ئه‌و كات‪ ،‬له‌و‬ ‫بارودۆخه‌ی كوردستان و سه‌ره‌ڕای بوونی‬ ‫فه‌رهه‌نگ و نه‌ریتی كۆن و دواكه‌وتووانه‌‬ ‫و پیاوانه‌ بوونی بواری خه‌بات‪ ،‬ئه‌و‬ ‫تابۆیه‌یان تێكشكاند و به‌ حوزوری‬ ‫به‌رچاوی خۆیان له‌ خه‌بات و بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫گه‌لی كورد‪ ،‬توانیان بیسه‌لمێنن كه‌ هیچ‬

‫جیاوازییه‌ك له‌ نێوان ژنێكی تێكۆشه‌ر و‬ ‫شۆرشگێڕ له‌ گه‌ڵ پیاوانی تێكۆشه‌ر نیی ‌ه‬ ‫و ئه‌م بواره‌ش ته‌نیا پیاوانه‌ نییه‌‪ .‬له‌‬ ‫ریزه‌كانی كۆمه‌ڵه‌ ژماره‌یه‌كی به‌رچاو له‌‬ ‫ژنان به‌به‌شداری له‌ خه‌باتی پێشمه‌رگانه‌ و‬ ‫هه‌روه‌ها تێكشكاندنی هه‌موو ئه‌و پێكهاته‌‬ ‫و بنه‌مانه‌ی كه‌ خه‌بات و سیاسه‌تی بۆ‬ ‫ژنان بڤه‌ كردبوو توانیان بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫كوردستان ببه‌نه‌ قۆناغێكیتره‌وه‌‪ .‬بوونی‬ ‫ژنان له‌ خه‌باتی گه‌لی كورد كاریگه‌ری‬ ‫پۆزه‌تیڤی له‌ سه‌ر ئه‌م بزاڤه‌ داناو تا‬ ‫راده‌یه‌ك رادیكاڵیزه‌ی كرده‌وه‌ و به‌ سه‌دان‬ ‫ژن روویان كرده‌ ریزه‌كانی كۆمه‌ڵه‌ و‬ ‫هیواو ئاواته‌كانی خۆیانیان له‌ سیاسه‌ت‬ ‫و ئامانجی ئه‌م حزبه‌ ده‌بینیه‌وه‌‪ .‬شه‌هید‬ ‫بوونی ژن له‌ سه‌نگه‌ره‌كانی خه‌بات و له‌‬ ‫شه‌ڕی چه‌كداری و هه‌روه‌ها خۆراگری و‬ ‫به‌رخۆدانیان له‌ نێو زیندانه‌كانی رژیمی‬ ‫كۆماری ئیسالمی‪ ،‬گه‌وره‌ترین حه‌ماسه‌یان‬

‫خۆلقاند‪ .‬ناوی ژماره‌یه‌ك له‌و ژنانه‌ی‬ ‫كه‌ له‌ زیندانه‌كانی كۆماری ئیسالمی ل ‌ه‬ ‫كوردستان له‌ سێداره‌ دراون بریتن له‌‪:‬‬ ‫مه‌ستوره‌ شاسواری‪ ،‬شه‌هین باوه‌فا‪،‬‬ ‫نه‌سرین كه‌عبی‪ ،‬شه‌هال كه‌عبی‪ ،‬فه‌زیله‌ت‬ ‫دارایی‪ ،‬زه‌ریفه‌ باجاڵنی‪ ،‬شه‌هال كۆالقوچی‪،‬‬ ‫عه‌تیه‌ شه‌ریفی‪ ،‬زه‌مانه‌ قادری(ژاڵه‌)‪،‬‬ ‫شوعله‌ ئیبراهیمی‪ ،‬فه‌ریبا فه‌رشچی‪،‬‬ ‫وه‌حیده‌ وه‌حیدی‪ ،‬ئامنه‌ شه‌عبانی‪،‬‬ ‫فریشته‌ فایه‌قی‪ ،‬شهربانو موده‌ره‌سی‪،‬‬ ‫نه‌رمین كه‌ریمی‪ ،‬مه‌هین عه‌بدواڵزاده‌‪،‬‬ ‫ئامنه‌ پرستار‪ ،‬مه‌عسومه‌ سه‌رهه‌نگی‪،‬‬ ‫ئێران خاكسار‪ ،‬نه‌سرین پاك نیا وشیرین‬ ‫عه‌له‌م هولی‪.‬‬ ‫پێویسته‌ به‌ یادكردنه‌وه‌ی ئه‌م ژنانه‌‪ ،‬هه‌م‬ ‫رێز له‌ ئیراده‌ و خۆراگریان بگرین و هه‌م‬ ‫به‌رده‌وام وه‌ك نمونه‌یه‌ك له‌ تێكۆشان و‬ ‫خه‌باتی ژنی كورد بۆ نه‌وه‌كانی داهاتوو‬ ‫باس بكرێن‪.‬‬

‫پێشگرتن لە هاوسەرگیری کچانی‬ ‫کەمتەمەن لە ئەفغانستان‬ ‫ئا‪ :‬دواڕۆژ‬ ‫رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان داوای لە‬ ‫دەوڵەتی ئەفغانستان کردووە تا بۆ پێشگرتن‬ ‫لە هاوسەرگیری پێش تەمەنی یاسایی‬ ‫کچان‪ ،‬هەوڵی جیدی بدات‪ .‬هاوکات لەگەڵ‬ ‫رۆژی جیهانیی منداڵی کچ‪ ،‬ئەم رێکخراوە‬ ‫بە باڵو کردنەوەی راگەیانراوێک‪ ،‬ئامادەیی‬ ‫خۆی راگەیاندووە کە یارمەتی دەوڵەتی‬ ‫ئەفغانستان دەکات لەم بارەوە‪ .‬رێکخراوی‬ ‫نەتەوەیەکگرتووەکان هاوسەرگیری لە‬ ‫تەمەنی کەمدا بە پێشێلکردنی مافی‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫‪5‬‬

‫ئینسانی کچان دەزانێت‌و دەڵێت‪ :‬کە‬ ‫بۆ پێشگرتن لەم کارە دەبێ هەموو‬ ‫هەوڵ‌و تەقاالکان وەگەڕ بخرێت‪ .‬بە پێی‬ ‫ئامارە باڵو کراوەکان لە الیەن رێکخراوی‬ ‫نەتەوەیەکگرتووەکانەوە‪ ،‬هەنووکە زیاتر لە‬ ‫سەدا ‪46‬ی کچانی ئەفغانی پێش لە تەمەنی‬ ‫‪ 18‬ساڵ‌و زیاتر لە سەدا ‪15‬یان پێش لە‬ ‫تەمەنی ‪15‬ساڵی هاوسەرگیری دەکەن‪.‬‬ ‫عەزیز فرووتەن وتەبێژی سندووقی داکۆکی‬ ‫لە مندااڵنی رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان‬ ‫(یۆنیسێف) دەڵێت‪ :‬ئەفغانستان یاسای‬ ‫قەدەغە کردنی توندوتیژیی دژی ژنانی‬ ‫واژۆ کردووەو لە بەرانبەر ئەم یاسایە‬ ‫بەرپرسیارەو دەبێ سەرنجی زیاتر بداتە‬ ‫مەسەلەی هاوسەرگیری کچانی کە ‌م تەمەن‬ ‫لە ئەفغانستان‪ .‬رادەی هاوسەرگیری کچانی‬ ‫کەم تەمەن لە ئەفغانستان بە رادەیەک‬ ‫پەرەی سەندووە کە جێگای تێڕامان‌و‬ ‫بیرکردنەوەیە‪ .‬ناوەندەکانی رێکخراوی‬ ‫نەتەوەیەکگرتووەکان لە ئەفغانستان‬ ‫لەوانە ناوەندی یۆنیسێف لە هاوکاری‬ ‫لەگەڵ حکوومەتی ئەفغانستان‪،‬‬ ‫دەیانهەوێت لە باری یاسایی‌و‬ ‫حوقووقی‌یەوە تواناکانی گەشە‬ ‫پێ بدەن تا رادەیەک کە‬ ‫شێوەی‬ ‫بە‬

‫یاسایی‌و چڕتر پێش بە هاوسەرگیری کچانی‬ ‫منداڵ بگیردرێت‪ .‬بە پێی مادەی ‪71‬ی یاسای‬ ‫مەدەنی ئەفغانستان‪ ،‬النی‌کەمی تەمەنی‬ ‫هاوسەرگیری بۆ کچان لە ئەفغانستان‬ ‫‪ 16‬ساڵ دیاری کراوە‪ .‬یاسای قەدەغە‬ ‫کردنی توندوتیژیی دژی ژنان کە دەوڵەتی‬ ‫ئەفغانستان واژۆی کردووە‪ ،‬هاوسەرگیری‬ ‫خوار تەمەنی یاسایی بە تاوان دەزانێت‌و‬ ‫جەخت لە سەر ئەوە دەکاتەوە کە مندااڵنی‬ ‫خوار تەمەنی هاوسەرگیری‪ ،‬توانای چوونە‬ ‫ناو وەها پرۆسەیەکی قورسیان نییە‪.‬‬ ‫رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان دەڵێت‬ ‫کە پێشگرتن لە هاوسەرگیری پێشوەخت‬ ‫دەبێتە هۆی کەم‌بوونەوەی مەترسییەکانی‬ ‫کاتی دووگیانی‌و مەرگی ژنان لە کاتی‬ ‫منداڵبووندا‪ .‬بە وتەی ئەم رێکخراوە کچانی‬ ‫‪ 10‬تا ‪ 14‬ساڵ ‪ 5‬جار زیار لە ژنانی ‪20‬‬ ‫تا ‪ 24‬ساڵ لە مەترسی مەرگی دووگیانی‌و‬ ‫منداڵبووندان‪.‬‬ ‫رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان ئەوەش زیاد‬ ‫دەکات کە سەرەڕای گەشەو پێشکەوتنی‬ ‫بەرچاو لە ماوەی ‪ 10‬ساڵی رابردوو لە‬ ‫ئەفغانستان‪ ،‬بەاڵم هێشتاکە مەرگی ژنان‬ ‫لەم واڵتە لە ئاستێکی بەرزدایەو لە هەر‬ ‫‪10‬هەزار ژن لەم واڵتە زیاتر لە سێسەد‬ ‫ژن لە کاتی منداڵبووندا گیانیان لە دەست‬ ‫دەدەن‪ .‬کێشەی هاوسەرگیری خوار تەمەنی‬ ‫یاسایی لە ئەفغانستان تەنیا تایبەت بە‬ ‫کچان نییەو کوڕانیش هەندێک کات‬ ‫دەبنە قوربانی‪ .‬بەاڵم بە هۆی‬ ‫پێکهاتەی زاڵی کۆمەاڵیەتی‬ ‫لەم واڵتە‪ ،‬ئاکامەکانی ئەمجۆرە‬ ‫هاوسەرگیریانە بۆ کچان‬ ‫زۆر خراپترە‪ .‬لە الیەکی‬ ‫دیکەوە لە دێهاتەکانی‬ ‫ئەم واڵتە ژمارەیەک لە‬ ‫کچانی کە ‌م تەمەن لەگەڵ‬ ‫پیاوانێک هاوسەرگیری‬ ‫دەکەن کە سێ قاتی‬ ‫خۆیان تەمەنیان هەیە‪.‬‬

‫چوونه‌ سه‌ره‌وه‌ی ئاماری‬ ‫تێكچوونی باری ده‌رونی‬ ‫له‌نێو مێرمندااڵنی ئێرانی‬ ‫وه‌زاره‌تی‬ ‫لێكۆڵینه‌وه‌كانی‬ ‫به‌پێی‬ ‫ته‌ندروستی كۆماری ئیسالمی النیكه‌م‬ ‫‪%20‬ی مندااڵنی ئێران توشی گرفتی‬ ‫ده‌رونین‌و سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی ده‌رونناسی‬ ‫مێرمندااڵن ئه‌م ژماره‌یه‌ی تا ‪%25‬‬ ‫راگه‌یاندوه‌‪.‬‬ ‫نزیكه‌ به‌ ‪ 10‬ساڵ له‌وه‌پێش هه‌فته‌ی‬ ‫كۆتایی مانگی ره‌زبه‌ری به‌ هه‌فته‌ی‬ ‫ته‌ندروستی ده‌رونی ناونراوه‌‪ .‬له‌تازه‌ترین‬ ‫ئامار به‌م بۆنه‌وه‌ باڵوكراوته‌وه‌ ئاماژه‌‬ ‫به‌ چوونه‌سه‌ره‌وه‌ی رێژه‌ی توشبوونی‬ ‫مێرمندااڵنی ئێرانی به‌ نه‌خۆشی ده‌رونی‬ ‫كراوه‌‪ .‬شاره‌زایان پێیانوایه‌ ئه‌مه‌ نیشانه‌ی‬ ‫دیارده‌یه‌كی جدیی‌و جێگای نیگه‌رانی‬ ‫كۆمه‌ڵگای ئێرانه‌‪.‬‬ ‫مێهدی تاراندۆست‪ ،‬سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی‬ ‫ده‌رونناسی مندااڵن‌و مێرمندااڵن له‌ئێران‬ ‫ده‌ڵێت ‪ 15‬تا ‪%25‬ی كه‌سانی ژێر‬ ‫ته‌مه‌ن ‪ 18‬ساڵ له‌ئێران توشی گرفتی‬ ‫ده‌رونین كه‌ به‌ پێی وته‌ی ناوبراو ئه‌م‬ ‫خوێندنه‌وه‌‌و‬ ‫له‌سه‌ربنه‌مای‬ ‫ئاماره‌‬

‫لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی به‌رباڵو له‌سه‌راسه‌ری‬ ‫ئێران به‌ده‌ستهاتووه‌‪ .‬ئیداره‌ سه‌المه‌تی‬ ‫ده‌رونی سه‌ر به‌ وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی‬ ‫به‌م دواییانه‌ له‌به‌یاننامه‌یه‌كدا رایگه‌یاند‬ ‫كه‌ ‪%21‬ی كۆدی دانیشتوانی ئێران توشی‬ ‫گرفتی ده‌رونین‌و راشیگه‌یاند وه‌زاره‌تی‬ ‫ته‌ندروستی به‌نیازه‌ تاكۆتایی ئه‌مساڵ‬ ‫پرۆژه‌ی بیمه‌ی راوێژكاری ده‌رونی‬ ‫له‌سه‌راسه‌ری ئێران جێبه‌جێ بكات‪.‬‬ ‫به‌پێی ئه‌و لێكۆڵینه‌وه‌ی ئاشكرابووه‌‬ ‫كه‌ له‌هه‌ندێك له‌ناوچه‌كانی ئێران ‪%50‬ی‬ ‫مندااڵن توشی خه‌مۆكی‌و بێهیوایین‌و ‪%37‬‬ ‫مندااڵن توشی نیگه‌رانی‌و ئێسترێسن‪.‬‬ ‫به‌وته‌ی شاره‌زایانی ده‌رونی‪ ،‬لێدان‌و‬ ‫ته‌مێكردنی مندااڵن یه‌كێك له‌هۆكاره‌كای‬ ‫شكڵگرتنی كه‌سایه‌تی ده‌رونی‌و رۆحی‬ ‫منداڵ‌و هه‌ڵسوكه‌وتی داهاتوویه‌تی‪ .‬به‌پێی‬ ‫لێكۆڵینه‌وه‌كه‌ی وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی‬ ‫‪%12‬ی مندااڵنی ‪ 2‬تا ‪ 14‬ساڵ ته‌مێكی‬ ‫جه‌سته‌یی ده‌كرێن‌و زیاتر له‌‪%50‬یش‬ ‫ته‌مێی كه‌المی ده‌كرێن‪.‬‬

‫روونكردنه‌وه‌‬ ‫له‌الپه‌ڕه‌ ‪4‬ی دوارۆژی ژماره‌ ‪ ،61‬بابه‌تێك له‌ژێر ناوی «سوریه‌ به‌ره‌و چ‬ ‫ئاقارێك؟» باڵوكرایه‌وه‌ كه‌ تێیدا چه‌ند وته‌یه‌كی هه‌ڵه‌‌و ناڕاست به‌رامبه‌ر به‌ پارتی‬ ‫كرێكارانی كوردستان نوسراوه‌‪ .‬لێره‌دا پێویسته‌ روونی بكه‌ینه‌و‌ه كه‌ ئه‌و بابه‌ته‌‬ ‫به‌ بێ پێداچوونه‌وه‌‌و ئیدیتی سه‌رنوسه‌ر باڵوكراوه‌ته‌وه‌‌و نوسراوه‌ك ‌ه په‌یوه‌ندی‬ ‫به‌ هه‌ڵویستی‌و سیاسه‌تی نوسینی دوارۆژه‌وه‌ نیه‌‪( .‬دوارۆژ) رێز له‌هه‌موو‬ ‫چاالكییه‌كانی پارتی كرێكارانی كوردستان وه‌ك هێزێكی كوردی به‌رگریكاری‬ ‫مافه‌كانی كورد له‌باكوری كوردستان‌و سه‌رجه‌م پارته‌ كوردییه‌كان ده‌گرێت‪ ،‬دوای‬ ‫لێبوردن له‌خوێنه‌رانی ده‌كات‪.‬‬ ‫دوارۆژ‬

‫‪4‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )62‬ساڵی پێنجەم‪201٢/10/15 ،‬‬

‫جیهان‬ ‫تایبەت‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫پێگەی نەتەوەکان لە پێکهاتەی دواڕۆژی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫ئا‪ :‬فیروز مامۆیی‬ ‫نەتەوە بە کۆمەڵە مرۆڤێک دەگوترێت کە‬ ‫خاوەن داب‌و نەریت‌و زمان‌و کۆمەڵێکی‬ ‫دیکە تایبەتمەندی هاوبەشن‌و لە‬ ‫چوارچێوەیەکی دیاریکراوی جوغرافیدا‬ ‫نێشتەجێن‌و بەرژەوەندییەکی هاوبەشیان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫بێ گومان لە چەند دەیەی داهاتوودا‬ ‫پێکهاتەی ژێئۆپۆلۆتیک یان جوغرافیای‬ ‫سیاسی ناوچەی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫جیاوازتر لە ئەمڕۆ دەبێت‌و ئەم‬ ‫ناسەقامگیرییەی کە ئێستاکە ناوچەکەی‬ ‫گرتووەتەوە‪ ،‬دەتوانێت خێراییەکی زۆرتر‬ ‫بەو گۆڕانکارییانە بدات‪.‬‬ ‫ئەو حکوومەتانەی ئێستاکە دەسەاڵتیان‬ ‫بەدەستەوەیە یان لە داهاتوودا بەسەر‬ ‫پەیژەی دەسەاڵتدا سەردەکەون‪ ،‬ناتوانن‬ ‫چاوپۆشی‌و حاشا لە عەرزی واقیع بکەن‪،‬‬ ‫کە دەبێ مافی نەتەوەکان بپارێزن‌و دەورو‬ ‫نەقش‌و جێگا پەنجەی ئەوان لە پەیوەندییە‬ ‫نێودەوڵەتییەکان لە هەموو ڕووبەرێکی‬ ‫دیپلۆماتییەوە لە سەر سیاسەتەکانیان‬ ‫دەربخەن‪ .‬تا هەم کێشی خۆیان لە‬ ‫گۆڕەپانە جیهانییەکاندا بەرنەسەرەوە‪،‬‬ ‫هەم بە ئاسانی بتوانن ئاسایش‌و‬ ‫ئەمنییەتی کۆمەڵگاکەیان دابین بکەن‪.‬‬ ‫بۆیە ئەمە سەلمێنەری ئەو ڕاستییەیە کە‪،‬‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست بەرەو ئەوە دەڕوات‬ ‫کە نەتەوە بندەست‌و پشت گوێ خراوەکان‬ ‫هەلێکی لەباریان بۆ بڕەخسێت‌و بتوانن‬ ‫مۆرکی دەست ڕاگەیشتن بە مافەکانیان لە‬ ‫داهاتووی ئەم گۆڕانکارییانەدا بچەسپێنن‪.‬‬ ‫لە ئێستادا ‪ 2‬الیەنی سەرەکی لەم‬ ‫ناوچەیە تێدەکۆشن بە چنگ‌و ددان‬ ‫نیشاندان بە یەکتر‪ ،‬خۆیان پتەوتر‬ ‫بکەنەوەو لە هەوڵی یارگیریدان‪ .‬ئەویش‬ ‫‪ 2‬دەسەاڵتی تورکیەی میانەڕەوو کۆماری‬ ‫ئیسالمی توندو تۆخ و چەق بەستووی‬ ‫ئایدیۆلۆژی ئیسالمی ئەسنا عەشەرییە‪،‬‬ ‫کە هەرکامەیان لە هەوڵی ڕاکێشانی‬ ‫سەرنجی الیەنە ئیسالمییەکانی ناوچەکە‪،‬‬ ‫بە کەڵک وەرگرتن لە ستراتیژییەکی لەبار‬ ‫بۆ دزە کردنە نێو بارگرژییەکانی ناوچەکەو‬ ‫گۆڕینی ڕیزبەندییە سیاسییەکانن‪.‬‬ ‫لەم دواییانەدا کە کێشەکانی سووریە‬ ‫بەرەو قۆناغێکی دیکە واتە تێکهەڵچوون‬ ‫لەگەڵ تورکیە ڕۆیشتووەو هەروەها‬ ‫پەیوەندییە دیپلۆماتیکەکانی تورکیەو‬ ‫عێراق‌و هەروەها تورکیەو ئێران تووشی‬ ‫الوازی بووە‪ ،‬زۆر کەس لەو بڕوایەدان کە‬ ‫ئەگەری شەڕێکی ناوچەیی لە ئارادایە‪.‬‬

‫بۆیە هەر لەم پەیوەندەداو بە گرتنی‬ ‫کۆنگرەی ئاک پارتی لە تورکیە زۆرێک‬ ‫لە الیەنە ناڕوون‌و تارماییەکانی دەسەاڵتی‬ ‫تورکیە‌و ئێران دەرکەوت‪ .‬کاتێک خالید‬ ‫ناوەڕاست‪ ،‬مەیدانی گەشەو‬ ‫مەشعەل بەرپرسی دەفتەری سیاسی‬ ‫حەماس لەو کۆنگرەیەدا وتاریداو تورکیەی‬ ‫دەسکەوت وەرگرتن‌و بردنە‬ ‫بە جەمسەرێکی بەهێز لە ئیسالمی نەرم‌و‬ ‫نیان لە ناوچەکە ناولێبرد‪ ،‬دەرخەری‬ ‫ئەوە بوو کە هەندێ لە دۆستانی کۆماری‬ ‫سەرەوەی ئاستی پێگەی‬ ‫ئیسالمی پشتیان تێکردووەو لە هەوڵی‬ ‫خۆهەڵواسین بە الیەنێکی دیکە‪ ،‬واتە‬ ‫نەتەوە بندەستەکانە لە‬ ‫تورکیەدان‪.‬‬ ‫لە الیەکی دیکەوە بەشداری کردنی بارزانی‬ ‫لەو کۆنگرەیە‌و نزیک بوونەوەی تورکیە لە‬ ‫هەمبەر کێشی دیپلۆماتی‬ ‫هەرێمی کوردستان‌و تووڕەیی حکوومەتی‬ ‫ناوەندی عێراق لەم نزیکایەتییەو لە‬ ‫ناوچەیی‌و جیهانیدا‬ ‫هەمان کاتدا ترسی تورکیە لە دروست‬ ‫بوونی دەسەاڵتێکی کوردی لە سووریە‪،‬‬ ‫ئەوە ئاشکرا دەکات کە‪ ،‬کورد پێگەیەکی‬ ‫هەستیاری لە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا هەیەو‬ ‫دەتوانێت وەکوو ئەکتەرێک دەوربگێڕێت‬ ‫کە‪ ،‬قورسای دەسەاڵت بەرەو الیەنێک‬ ‫بەرێت‌و چۆک بە الیەنێکی دیکە دابدات‪.‬‬ ‫لە ئێرانیش‪ ،‬بە سەردانی ئەحمەدی نژاد‬ ‫بۆ ‪ 3‬دوورگەی ئەبوو مووسا‪ ،‬تۆنبی‬ ‫گەورەو چکۆلەو وەدەنگ هاتنی ئیمارات لە‬ ‫بەرانبەر ئەم سەفەرەو پشتیوانی خەڵکی واتە تورکیەو ئێران سەرەکیترین مۆرەکانی‬ ‫ئەو شوێنانە لە هەڵویستەکەی ئیمارات ئەم گەمەیەن‌و پشتە پەردەکەش بکەرانی‬ ‫ڕوون کەرەوەی ئەوەیە کە‪ ،‬نەتەوەکان شەڕی ساردی مۆدێڕنن‪.‬‬ ‫دەتوانن ڕۆڵی زۆر گرنگیان هەبێت لە پتەو بە چاو خشاندنێکی خێرا بەسەر ئەم‬ ‫کردنی هەڵویستی واڵتان‌و دەوڵەتەکاندا‪ .‬هەلومەرجە بۆمان دەردەکەوێت کە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر بگەڕینەوە سەر تەوەرەی نەتەوە بندەستەکان‌و واڵتانی ئاڵۆزی‬ ‫داهاتووی ناوچەکە دەوری زۆر دەگێڕن‌و هەر الیەنێک‬ ‫باسەکەو‬ ‫سەرەکی‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست لە چاوەڕوانی چ بۆ ئەوەیکە بتوانێت بەسەر ئەویتر‬ ‫بەسەرهاتێکدایە‪ ،‬دەبێ چاوەڕێی دوایین سەرکەوێت پەنا دەباتە ئەوان‌و تێدەکۆشێ‬ ‫گۆڕانکارییەکان‌و بەتایبەت ئاڵۆزییەکانی بە ئیمتیازدان بە الیەنێک‪ ،‬تەفرەقەو کێشە‬ ‫نەبزی گیانی ئەم گۆڕانکارییانە واتە بخاتە ئەو ناوچانەو هەم کێشەی خۆی لەو‬ ‫سووریە بکەین‪ ،‬چونکە لە ڕاستیدا قەپانەدا بەرێتە سەرەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی کە ئێستا لە سووریە هاتووەتە ئەم بابەتە دەبێ بە گونجاوی کەڵکی‬ ‫ئاراوە درێژەی هەمان شەڕی ساردە کە‪ ،‬لێ وەربگیردرێت‪ ،‬چونکە نەتەوەیەک‬ ‫دوو جەمسەری ڕۆژئاواو ڕۆژهەاڵت‪ ،‬ئەما وێڕای بندەست بوون‌و داگیرکراوی‪ ،‬هەم‬ ‫لە شێوەو شێوازێکی دیکەدا سەرقاڵی دەتوانێت لەم گۆڕانکارییانە پلەو پێگەی‬ ‫درێژەدان بە ڕەکەبەرایەتییەکانی خۆیان خۆی بەهێز بکات‌و بە دیتنەوەی ئاسۆی‬ ‫لە دەرەوەی سنوورەکانن‪ .‬ڕووسیەو چین خۆیان‌و بە دوور لە دەستەواژە بوون‌و‬ ‫و لە الیەک‌و لە الیەکی دیکەوە ڕۆژئاواو خۆهەڵواسین‪ ،‬دەکرێ ببنە الیەنێکی خاون‬ ‫ئەمریکا بە هاندانی واڵتانی ناوچەکە بۆ قسە لە داهاتووداو هەمیش بە ئاسانی‬ ‫بەرەوڕوو بوونەوە لەگەڵ یەکتر‪ ،‬هەوڵ دەکرێ بیاندەن بە گژ یەکترداو بۆشایی‬ ‫دەدەن هاوپەیمانانی خۆیان لەم ناوچەیە دەسکەوتەکان تا سەرکەوتنیان بۆ بەرینتر‬ ‫بەرفراوانتر بکەن‌و هەروەها بتوانن ڕەوتی بکەنەوە‪ .‬بۆیە دەکرێت بڵێین‪ :‬داهاتووی‬ ‫ڕووداوەکان بە قازانجی خۆیان بەرنە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬مەیدانی گەشەو‬ ‫پێشەوەو الیەنی بەرانبەری پێ الواز دەسکەوت وەرگرتن‌و بردنە سەرەوەی‬ ‫بکەن‪ .‬بۆیە سووریەش لە چۆنایەتی ئاستی پێگەی نەتەوە بندەستەکانە لە‬ ‫ئەم گۆڕانکارییانە بێبەری نییەو لەم هەمبەر کێشی دیپلۆماتی ناوچەیی‌و‬ ‫پەیوەندەدا ‪ 2‬واڵتی خولیای دەسەاڵت جیهانیدا‪.‬‬

‫داهاتووی ڕۆژهەاڵتی‬

‫قه‌یرانی نێوان سوری ‌ه و توركی ‌ه توندتر ده‌بێته‌وه‌‬ ‫ئا‪ :‬دواڕۆژ‬ ‫دەوڵەتی تورکیه‌ ڕایگەیاند رێگ ‌ه له‌‬ ‫سه‌رجه‌م فرۆکه‌کانی سوریه‌ ده‌گرێت ب ‌ه‬ ‫ئاسمانی ئه‌و واڵته‌دا تێپه‌ڕ ببن‪.‬‬ ‫ئەم هەڵویستەی تورکیه‌ پاش ئەوە هاتە‬ ‫ئاراوە کە تورکیە فڕۆکەیەک کە بە وتەی‬ ‫دامودەزگا ئەمنییەتی‌و ئیتالعاتییەکانی‬ ‫ئەو واڵتە‪ ،‬هەڵگری چەک‌و چۆڵی‬ ‫نیزامی لە ڕووسیەوە بەرەو سووریە‬ ‫بوو‪ ،‬هاتە ئاراوە‪ .‬کێشەو ئاڵۆزییەکانی‬ ‫نێوان تورکیەو سووریە کە پێکەوە ‪900‬‬ ‫کیلۆمەتر سنووری هاوبەشیان هەیە‪،‬‬ ‫پاش ئەوە هاتە ئاراوە کە‪ ،‬ڕۆژی‬ ‫‪12‬ی ڕەزبەر‪ ،‬ناوچەیەک کە شوێنی‬ ‫نیشتەجێ بوونی شارۆمەندانی سەر‬ ‫سنووری تورکیە بوو‪ ،‬لە الیەن ئەرتشی‬ ‫سووریەوە بوو بە ئامانجی خومپارەو بەو‬ ‫هۆیەوە ‪ 5‬کەس گیانیان لەدەستدا‪.‬‬ ‫ڕۆژی یەکشەممە تورکیە خوازیاری‬ ‫ڕاگرتنی سەرکوتی نەیاران بوو لە الیەن‬ ‫ڕژیمی بەشار ئەسەدو لەم پەیوەندەدا‪ ،‬پشکنینی فرۆکه‌کانی سوریه‌ له‌ فرۆکه‌خانه‌ی‬ ‫ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک وەزیرانی‬ ‫تورکیە‪ ،‬بە هۆی توانا نەبوونی شەورای ڕێکخراوە کە بووە هۆی کوشتاری بە‬ ‫ئەمنییەتی نەتەوەیەکگرتووەکان لە کۆمەڵی خەڵکی بۆسنی‌و هێرزەگوین لە‬ ‫بەرانبەر قەیرانی سووریە بەتوندی دەیەی ‪90‬ی سەدەی ڕابردوودا‪ ،‬ئێستا لە‬ ‫ڕەخنەی گرت‌و وتی‪ :‬هەڵەکانی ئەم سووریە لە حاڵی دووپات بوونەوەدایە‪.‬‬

‫ئانکارا‬ ‫ئەمە لەحاڵێکدایە کە نەیارانی بەشار‬ ‫ئەسەد ڕایانگەیاندووە کە فڕۆکەیەکی‬ ‫شەڕکەری ئەرتشی سووریەیان لە نزیک‬ ‫‪ 10‬کیلۆمەتری ڕۆژئاوای شاری حەڵەب‬

‫لەنێو بردووەو لە هەمان کاتدا ڕێکخراوی‬ ‫مافی مرۆڤی ئەو واڵتە ئاشکرای کرد کە‬ ‫هێزەکانی ئەرتشی سووریە‪ ،‬بەردەوام‬ ‫لە حاڵی کەڵک وەرگرتن لە بۆمبی‬

‫خووشەیین‌و ئەمە دەتوانێت کارەساتێکی‬ ‫مرۆیی بەدواوە بێت‪.‬‬ ‫هەروەها لە الیەکی دیکەوە ڕووسیە‬ ‫ڕایگەیاندووە کە ئەو فڕۆکەیە کە لە‬ ‫تورکیە هێنراوەتە خوارەوە بە شێوەی‬ ‫یاسایی هەڵگری کەرەستەی ڕادار بووە‪.‬‬ ‫بەاڵم لە الیەکی دیکەوە سێرگەیی‬ ‫الورۆف وەزیری دەرەوەی ئەو واڵتە‬ ‫وتوویەتی‪ :‬ئەو فڕۆکەیە هەڵگری هیچ‬ ‫کەرەستەیەکی نیزامی نەبووەو بە توندی‬ ‫ڕەخنەی لەو کردەوەی سووریە گرتووە‪.‬‬ ‫شەڕو ئاڵۆزییەکانی سووریە لە حاڵێکدا‬ ‫پاش ‪ 20‬مانگ هێشتاکە درێژەی‬ ‫هەیەو بە قوەتی خۆی ماوەتەوە‬ ‫کە شەورای مافی مرۆڤی ڕێکخراوی‬ ‫نەتەوەیەکگرتووەکان ڕایگەیاندووە کە‬ ‫تا ئێستا زیاتر لە ‪ 36‬هەزار کەس‬ ‫بوونەتە قوربانی توندوتیژییەکانی‬ ‫سووریەو هەروەها ئاژانسی پەنابەرانی‬ ‫ئەو ڕێکخراوەیەش باڵوی کردووەتەوە کە‬ ‫تا ئێستا زیاتر لە ‪ 340‬هەزار شارۆمەندی‬ ‫سووری پەنایان بردووەتە واڵتانی‬ ‫دەوروبەرو پێدەچێ ئەم ڕێژەیە تا ‪700‬‬ ‫هەزار کەس بەرز ببێتەوە‪ .‬ئەم دۆخە‬ ‫لە هەلومەرجێکدا درێژەی هەیە کە‬ ‫چاوەدێرانی ئەو ڕێکخراوەیەش‪ ،‬مانەوەی‬ ‫خۆیان لە سووریە بۆ ماوەیەکی دیکە‬ ‫درێژ کردەوە‪.‬‬

‫وتووێژ‬

‫ژمار‌ه (‪ )62‬ساڵی پێنجەم‪201٢/10/15 ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫ش حیزب ‌ه سیاسییه‌کانن‬

‫كۆمه‌ڵه‌‌و بزاڤی ژنی كورد‬

‫کوردستان‌‬

‫گفتوگۆیه‌ک له‌گه‌ڵ کادری دێرینی کۆمه‌ڵ ‌ه هاوڕێ زێنه‌ب ئیلخانیزاده‬

‫بۆ پێكهێنانی داهاتوویه‌كی باشتر‪.‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌م راستییه‌ ئه‌وه‌مان نیشان‬ ‫ده‌دات فه‌راهه‌مكردنی پالتفۆرمێكی‬ ‫هاوبه‌ش كه‌ به‌رژه‌وه‌ندی گشتی چه‌پی‬ ‫كوردستان تێیدا ده‌رده‌كه‌وێت دووره‌‬ ‫له‌چاوه‌ڕانی‌و‪ ،‬له‌گه‌ڵ خه‌مساردی‌و‬ ‫تاكڕه‌وی سیاسی كه‌سانێك كه‌ به‌ناوی‬ ‫چه‌پ‌و سوسیالیستی بازرگانی ده‌كه‌ن‬ ‫زۆر ئه‌سته‌م دێته‌پێشچاو‪ .‬كه‌ به‌مه‌‬ ‫ئێمه‌ش وه‌ك باقی نه‌ته‌وه‌كانی دنیا‬ ‫خاوه‌نی یه‌كگرتوویی عه‌مه‌لی‌و سیاسی‬ ‫له‌خه‌بات دژی رژمێك بین كه‌ زۆربه‌ی‬ ‫دنیا له‌گه‌ڵ ئه‌م رژیمه‌دا نه‌یارو ناكۆكن‌و‬ ‫ئێمه‌ هێشتا به‌دوای ده‌رزییه‌ك داین‬ ‫له‌ده‌ریادا‪.‬‬ ‫‪.4‬ئایا به‌ستێنی پێكهێنانی به‌ره‌یه‌كی‬ ‫یه‌كگرتوو بۆ حیزبه‌ چه‌په‌كانی‬ ‫كوردستان فه‌راهه‌مه‌؟ به‌ بڕوای‬ ‫ئێوه‌ به‌ره‌یه‌كی له‌وچه‌شنه‌ تا چ‬ ‫راده‌یه‌ك خزمه‌ت به‌ مه‌سه‌له‌ی چه‌پ‬ ‫له‌كوردستان ده‌كات؟‬ ‫هه‌روا كه‌ ئاماژه‌م پێدا چه‌پی كوردستان‬ ‫به‌بڕوای من خاوه‌نی به‌ستێنێكی وا‬ ‫نییه‌‪ ،‬چونكه‌ راستیه‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌‬ ‫چه‌پی كوردستانی (حیزبه‌كان) له‌ژێر‬ ‫كاریگه‌ری ئه‌ندێشه‌كانی كۆمه‌ڵدان‌و‬ ‫په‌ڕشوباڵوی ئه‌م ته‌شیكالته‌ به‌‬ ‫ته‌واوی جیابوونه‌وه‌كان‌و جیاوازی‬ ‫فیكری‌و سیاسی له‌ بابه‌ته‌ فه‌ردییه‌كان‬ ‫رێگه‌ له‌دروستبوونی ئه‌م به‌ره‌ یان‬ ‫یه‌كگرتووی كاری سیاسی ده‌گرن‪،‬‬ ‫چونكه‌ به‌داخه‌وه‌ چه‌ند به‌ره‌یی كۆمه‌ڵه‌‬ ‫بووه‌ته‌ هۆی ئه‌وه‌ی كه‌ كه‌س ئه‌ویتری‬ ‫قبوڵ نه‌بێت‌و كه‌سانێك هه‌ن وه‌ك‬ ‫كاك عه‌دبواڵ كۆمه‌ڵه‌ به‌مڵكی شه‌خسی‬ ‫خۆی ده‌زانێت (ره‌نگه‌ سه‌ندی سه‌بتی‬ ‫بۆ ئه‌م بانگه‌شه‌ی هه‌بێت) ته‌نانه‌ت‬ ‫له‌ حاڵه‌تی هاوپه‌یمانی سیاسی‬ ‫له‌الیه‌ن هه‌ندێك له‌م الیه‌نانه‌دا له‌گه‌ڵ‬ ‫سه‌ڵته‌نه‌تخوازه‌كان‪« ،‬راست»ی دوو‬ ‫ئاته‌شه‌ی ئێرانی‪ ،‬دوژمانانی پێشوو‬ ‫و به‌گشتی هه‌ركه‌س له‌ده‌رگاوه‌ هات‬ ‫جێبه‌جێ ده‌كرێت‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئه‌م به‌رانه‌دا‬ ‫دۆسته‌‌و گه‌مه‌ی سیاسی‌و دیپلۆماسی‬ ‫ده‌كه‌ن‪ ،‬به‌ته‌نها له‌گه‌ڵ هاوسه‌نگه‌ران‌و‬ ‫ئه‌و مرۆڤه‌ شه‌ریفانه‌ نه‌بێت كه‌ مێژووی‬ ‫كۆمه‌ڵه‌یان دروست كردبوو‪.‬‬ ‫به‌داخه‌وه‌ یان خۆشبه‌ختانه‌ ئه‌م‬ ‫پێویستییه‌‪ ،‬ئه‌م یه‌كگرتووییه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫دوو ئه‌ندێشه‌‌و دوو زه‌رفیه‌تی له‌حاڵ‬ ‫حازردا به‌ره‌وڕووه‌‪ ،‬یه‌كێك هه‌مان‬ ‫جیاوازی بۆچوونه‌كانی كۆمه‌ڵه‌یه‌‌و ئه‌وی‬ ‫دیكه‌ پێویستی كۆمه‌ڵگا‌و به‌ستینی‬ ‫فه‌راهه‌مه‌ له‌الیه‌ن خه‌ڵكی كوردستان‪.‬‬ ‫من هیوادارم سه‌رسه‌ختی‌و خۆویستی‬ ‫حیزبه‌ ته‌كره‌‌و به‌رژه‌وه‌ندی خوازه‌كان‬ ‫یه‌كگرتووییه‌‬ ‫ئه‌م‬ ‫تێكبشكێت‌و‬ ‫یان به‌ره‌ی سیاسی بگاته‌ قۆناغی‬ ‫پراكتیكی تا به‌م شێوه‌یه‌ یه‌كێك‬ ‫له‌ له‌مپه‌ره‌كانی سه‌ررێگای خه‌باتی‬ ‫گشتی كۆمه‌ڵگا نه‌مێنێت‪ .‬شكڵێكی‬ ‫یه‌كگرتوو به‌ گوتاری سیاسی چه‌پ‬ ‫له‌كوردستان بده‌ین‌و چه‌پی كوردستان‬ ‫له‌چه‌ند گوتاریی‌و ئه‌ده‌بیاتی سیاسی‬ ‫جیاواز دوورخه‌یه‌نه‌وه‌‌و زۆرتر به‌دوای‬ ‫یه‌كگرتووی‌و خه‌باتی جه‌ماوه‌ریی بین‪.‬‬ ‫هیوادارم به‌ رێزگرتن له‌یه‌كتر‌و قبوڵی‬ ‫ئه‌ندێشه‌ سیاسی‌و فكیریه‌كانی یه‌كتر‪،‬‬ ‫رێگه‌یه‌ك بۆ دیالۆگ‌و لێكنزیك بووه‌وه‌‬ ‫له‌نێوان یه‌كتر په‌یدا بكه‌ین تا مێژووی‬ ‫سیاسی كوردستان له‌داهاتوودا به‌‬ ‫باشی باسمان بكات‪.‬‬ ‫‪ .5‬ئێوه‌ وه‌ك هه‌ڵسوڕاوێكی دێرین‬ ‫چ ‌هپ‌و كۆمه‌ڵه‌‪ ،‬چه‌ چاوه‌ڕوانییه‌كتان‬ ‫له‌كۆنگره‌ی ‪13‬ی كۆمه‌ڵه‌ هه‌یه‌‌و‬ ‫پێتانوایه‌ كۆمه‌ڵه‌ بۆ دروستكردنی‬ ‫چه‌ترێكی هاوكاری حیزبه‌ چه‌په‌كان‬ ‫ده‌بێت چی بكات؟‬

‫كۆنگره‌ وه‌ك بااڵترین دامه‌زراوه‌‌و‬ ‫ره‌سمیترین كۆبوونه‌وه‌ی ئه‌ندامانی‬ ‫ته‌شكیالتی حیزبێك پێگه‌یه‌كی‬ ‫تایبه‌تی هه‌یه‌ له‌ڕووی بڕیاردان‌و‬ ‫دیاریكردنی خه‌ت مشی‌و رێكاری‬ ‫سیاسی‌و خه‌باكارانه‌‌و پێشبینییه‌كان‬ ‫بۆ دیاریكردنی ئامانجه‌كانی حیزب‌و‬ ‫دیاریكردنی خاڵه‌ به‌هێز‌و الوازه‌كانی‬ ‫ته‌شكیالت‌و هه‌ڵبژاردنی ئه‌ندامانی‬ ‫سه‌ركردایه‌تی‪ .‬كۆنگره‌ رووداوێكی گرنگ‬ ‫بۆ حیزبێكی مه‌سئول‌و جه‌ماوه‌رییه‌ كه‌‬ ‫پابه‌ندبون ب ‌ه ئامانجه‌كانی حیزب بۆ‬ ‫به‌رقه‌راركردنی ئه‌ندێشه‌ی جیاواز‌وهه‌وڵ‬ ‫بۆ پراكتیزكردنی دیموكراسی‌و ئازادی‬ ‫راده‌ربڕین‌و رۆحیه‌ی دیالۆگی هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م جۆره‌ حیزبانه‌ بێشك حیزبی‬ ‫سه‌ركه‌وتوون‌و كارنامه‌ی پرشانازییان‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم به‌داخه‌وه‌ تا ئه‌و جێگه‌ی‬ ‫من له‌بیرم بێت ئه‌ندێشه‌ی جیاواز‌و‬ ‫ره‌خنه‌گر له‌كۆمه‌ڵه‌ له‌ساڵه‌كانی رابردوو‬ ‫هه‌میشه‌ سه‌ركوت یان با به‌رچه‌سپی‬ ‫جیاجیا له‌مه‌یدان ده‌ركراون‪ .‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌م سوننه‌ته‌ نابه‌جێیه‌ به‌ڕاشكاوانه‌‬ ‫ده‌بێت بڵیم نه‌ك له‌رووی ناچاری‬ ‫به‌ڵكو له‌ روی ئێختیار له‌كۆنگره‌ی‬ ‫‪12‬ی كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشان شكاو‬ ‫بۆچوونی جیاجیا ته‌نانه‌ت پێش كۆنگره‌‬ ‫له‌باسه‌ سیاسیه‌كاندا هاته‌ئاراوه‌‪ .‬من‬ ‫له‌و باسانه‌دا له‌ ئه‌و كات له‌«دوارۆژ»‬ ‫باڵوكرایه‌وه‌ به‌شداریم كرد‌و ئێستا له‌و‬ ‫كه‌سانه‌ كه‌ ره‌خنه‌م له‌ كاركردی كۆمه‌ڵه‌‬ ‫له‌م ده‌وره‌یه‌ له‌ چاالكی سیاسی‌و‬ ‫خه‌باتی ده‌گرم‌و بڕواشم به‌وه‌یه‌‬ ‫كه‌كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشان له‌گه‌ڵ‬ ‫رێكاری نوێ‌و به‌ ئه‌ندێشه‌ی ئاگاهانه‌‬ ‫سیاسه‌ت‌و ئامانجی سوسیالیستی ئه‌م‬ ‫ره‌وته‌ چ ‌هپ‌و رادیكاڵه‌ی كوردستان‬ ‫ده‌توانێت رابه‌ری بكات‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫پێویستییه‌كانی ئه‌م رێكاره‌ ده‌بێت‬ ‫به‌ ره‌خنه‌گرتن له‌كاره‌كانی رابردوو‬ ‫رێكخستنه‌وه‌ی ریزه‌كانی ته‌شكیالت‬ ‫دروستكردنی گۆڕانكاری بنه‌ڕه‌تی‬ ‫له‌هه‌ندێ له‌ هه‌ڵویسته‌‌و نه‌زه‌ری حیزبی‬ ‫بێـت‪ ،‬تا بتوانێت بواری حیزبێكی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی‌و گشتگیر له‌كوردستان‬ ‫فه‌راهه‌م بكه‌ن‪ .‬چونكه‌ راستییه‌كه‌ی‬ ‫چه‌پی‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ كه‌ له‌ئێستادا‬ ‫كوردستان توشی سه‌رلێشواوی بووه‌‪.‬‬ ‫من هیوادارم كه‌ هه‌موو هاوڕێیان به‌‬ ‫شه‌هامه‌ت‌و به‌رۆحیه‌ی فیدكارانه‌ تواناو‬ ‫وزه‌ی خۆیان سه‌رفی رێكخستنه‌وه‌ی‬ ‫ته‌شكیالتی كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمتكیشانی‬ ‫كوردستان بكه‌ن‪ .‬ئه‌مه‌ش داواكاری‬ ‫زۆربه‌ی هه‌ڵسوڕان‌و دڵسۆزانی ره‌وتی‬ ‫چه‌پ له‌كوردستانه‌ كه‌ خۆبه‌دوورگرتن‬ ‫له‌ پاسیف بوون‌و باكور‌و باشور‬ ‫دروستكردن له‌ كۆمه‌ڵه‌‪ ،‬بۆچوونه‌كانی‬ ‫خۆیان زیاتر‌و دڵسۆزانه‌تر بۆ داهاتوی‬ ‫ئه‌م ره‌وته‌ خه‌باتكار‌و رادیكاڵ‌و‬ ‫خۆشناوه‌ی كوردستان به‌هێز بكه‌ن‪.‬‬ ‫به‌شی دووه‌می پرسیاره‌كه‌‪ ،‬بێگومان‬ ‫پێكهێنانی یه‌كگرتووی‌و به‌ره‌یه‌كی‬ ‫هاوبه‌ش‌و گشتگیر له‌چه‌پ‪ ،‬به‌بڕوای‬ ‫من له‌ بارودۆخی ئێستادا دوور له‌‬ ‫چاوه‌ڕوانیه‌‪ ،‬چونكه‌ هه‌موو ئه‌م‬ ‫حیزبانه‌ خۆیان به‌ به‌رحه‌ق ده‌زانن‌و‬ ‫حه‌ق بۆ كه‌س قائیل نابن‪ .‬به‌اڵم‬ ‫من لێره‌دا ته‌نها ب ‌ه خاڵێكی كورت‌و‬ ‫گرنگ ئاماژه‌ ده‌كه‌ن ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌‬ ‫كه‌ به‌پێچه‌وانه‌ی ئه‌م په‌رشوباڵویه‌‌و‬ ‫حیزبه‌كان‌و جیابوونه‌وه‌ یه‌ك له‌دوای‬ ‫یه‌كه‌كان‪ ،‬له‌ناوخۆی ئێران خه‌ڵكی‬ ‫كوردستان به‌هه‌ر ئه‌ندێشه‌یه‌ك‪ ،‬روحیه‌‬ ‫هاوكاریی‌و پێكه‌وه‌هه‌ڵكردنیان زیاتره‌‪،‬‬ ‫به‌جۆرێك زۆر ئه‌سته‌مه‌ تۆ بته‌وێت‬ ‫له‌نێو شاره‌كانی كوردستان چه‌پ‬ ‫دابه‌ش بكه‌یت‪ ،‬هه‌ڵسوڕاوانی چه‌پ‬ ‫كه‌سانێك كه‌ به‌گشتی رێز له‌بۆچوونی‬ ‫یه‌كتر ده‌گرن‌و ده‌كرێت بڵێت چه‌ندین‬ ‫هه‌نگاوو قۆناغ له‌ حیزبه‌كانی خۆیان‬ ‫له‌رووی سیاسییه‌وه‌ له‌پێشه‌وه‌ن‪.‬‬

‫لەسەروبەندی بەستنی كۆنگرەی ‪13‬ی‬ ‫كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان‌و‪،‬‬ ‫بۆ زیاتر قسەكردن لەسەر تەوەرەكانی‬ ‫كۆنگرە چەندین پرسیار‌و بابەتمان‬ ‫ئاراستەی ئەندامانی كۆمیتەی ناوەندی‌و‬ ‫كەسایەتییە‬ ‫كۆمەڵە‌و‬ ‫كادیرانی‬ ‫سیاسییەكان كرد‪ .‬لەخوارەوە دەقی‬ ‫گفتوگۆیەك لەگەڵ هه‌ڵسوڕاوی سیاسی‌و‬ ‫کادری دێرینی کۆمه‌ڵه‌ هاوڕێ زێنه‌ب‬ ‫ئیلخانیزاده‌ دەخوێننەوە‪:‬‬ ‫‪ -1‬بزوتنه‌وه‌ی ژنانی كورد له‌ روژهه‌اڵتی‬ ‫كوردستان له‌ چ‌ ئاستێك دایه‌‌و تا چه‌نده‌‬ ‫ئه‌م بزاڤه‌ توانیویه‌تی ئه‌كتیڤ بێ؟‬ ‫كارایی له‌ گوره‌پانی ئه‌مرۆی كوردستاندا‬ ‫چۆنه‌؟‬ ‫خه‌باتی ژنان له‌ ناوخۆی كوردستان‬ ‫هه‌ر درێژه‌ی هه‌یه‌ چون ژن له‌وێ تا‬ ‫ئێستاشی له‌ گه‌ڵ بێت هه‌ر ده‌رجه‌ دوو‬ ‫به‌ حسێب دێت بۆ ئه‌وی سه‌رچاوه‌ی‬ ‫یاسای بنه‌ڕه‌تی ئێران له‌ شه‌ریعی‬ ‫ئیسالم سه‌رچاوه‌ ده‌گرێت‪ .‬له‌ الیه‌كی‬ ‫دیكه‌وه‌ كه‌مترین ماف بۆ ژنان به‌‬ ‫ڕه‌سمیه‌ت ناسراوه‌ بۆ وێنه‌ خویندن‪ ،‬كار‬ ‫كردن‌و زۆر مافی دیكه‌ سنوردار كراوه‌‪.‬‬ ‫ژنی كورد دوو جار تووشی چه‌وسانه‌وه‌‬ ‫بووه‌‪ ،‬چه‌وسانه‌وی نه‌ته‌وه‌یی به‌ هۆی‬ ‫ئه‌وی كورده‌ له‌ الیه‌ن ده‌سه‌اڵتداران‌و‬ ‫فه‌رهه‌نگی كۆمه‌ڵگای پیاوساالره‌وه‌‬ ‫ده‌چه‌وسێته‌وه‌و چه‌وسانه‌وه‌یه‌كی دیكه‌ش‬ ‫هه‌یه‌ بۆ هه‌موانه‌ به‌اڵم قورساییه‌كه‌ی‬ ‫بۆ ژنان زیاتره‌ كه‌ ئه‌ویش ژیان له‌‬ ‫كۆمه‌ڵگه‌ی سه‌رمایه‌دارییه‌‪ .‬به‌اڵم هیچ‬ ‫كام له‌م كێشانه‌ نه‌یتوانیوه‌ ده‌نگی ژنان‬ ‫كپ بكات‪ .‬كه‌م نین ئه‌و ژنه‌ شاعێر‌و‬ ‫نووسه‌ر‌و چاالكانه‌ كه‌ به‌شێكیان له‌‬ ‫زیندانه‌كانی كۆماری ئیسالمیدا به‌ سه‌ر‬ ‫ده‌به‌ن‪ .‬ئێستا ژنان له‌ هه‌موو بواره‌كانی‬ ‫ژیاندا رۆڵێكی گرینگیان هه‌یه‌‪ .‬له‌ بواری‬ ‫سیاسی‪ ،‬فه‌رهه‌نگی‌و كۆمه‌اڵیه‌تی هیچ‬ ‫شتیك به‌روه‌ پیش ناروات به‌ بێ بوونی‬ ‫ژنان‪ ،‬رۆژ له‌گه‌ل رۆژ ڕۆڵی ژنان له‌‬ ‫كۆمه‌ڵگادا به‌روه‌و گه‌شه‌‌و پیش ده‌روات‪.‬‬ ‫ئێستا پێگه‌یه‌كی به‌ هێزتریان هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ش به‌رهه‌می خه‌باتێكی دوڕوودڕیژه‌‬ ‫له‌ رابردووه‌وه‌ كه‌ تا ئێستاش هه‌ر‬ ‫به‌ردوامه‌‪ ‌ .‬به‌اڵم زۆر به‌ داخه‌وه‌ كه‌م‬ ‫نین ئه‌و ژنانه‌ی كه‌ ئێستاش زۆر كار‌و‬ ‫تیكوشانیان له‌ خزمه‌ت پیاو سااڵرییه‌‪.‬‬ ‫كێشه‌یه‌كی دیكه‌ كه‌ داوێنگیری ئێمه‌‬ ‫ژنانی كورده‌‪ ،‬ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ئازادی ته‌نیا‬ ‫له‌ نێوان پیاواندا به‌ش كراوه‌ یا باشتر‬ ‫وایه‌ به‌ڵێم كۆمه‌ڵگاكه‌مان نه‌ باشی رێك‬ ‫نه‌خراوه‌‌و نه‌ به‌ باشی كۆنترول كراوه‌ بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی ئازادی به‌ مانای واقیعی‌و عه‌مه‌لی‬ ‫تێیدا جێگیر بێت‪.‬‬ ‫‪ -2‬رۆڵی ژنان له‌ نێو حیزبه‌ سیاسییه‌كان‬ ‫چون هه‌ڵده‌سه‌نگێنن‌و تا چه‌ند ئه‌م ژنانه‌‬ ‫توانیویانه‌ ده‌نگی ژنی كورد بگه‌یێنه‌‬ ‫گوێی ناوه‌ندی ده‌سه‌اڵتی خۆیان؟‬ ‫له‌ پێشدا بائه‌وه‌ به‌ڵێم بوونی ژن له‌ حیزبه‌‬ ‫كوردیكاندا خۆی له‌ خۆیدا سه‌ركه‌وتنێكی‬ ‫گه‌وڕه‌یه‌ هه‌م بۆ ئه‌و حیزبانه‌‌و هه‌م بۆ‬ ‫ژنان‪ .‬حیزبه‌ كوردیه‌كان مافی ژنیان‬ ‫تا ڕاده‌یه‌كی كه‌م به‌ ڕه‌سمی ناسیوه‌و‬ ‫ئه‌ندامی ژنیان هه‌یه‌‌و له‌و چه‌ند ساڵی‬ ‫دواییدا له‌ رێبه‌ریدان‪ ،‬به‌اڵم سه‌ره‌رای‬ ‫ئه‌وه‌ش هه‌ر وه‌ك ده‌ڕجه‌ دوو چاویان لێ‬ ‫ده‌كه‌ن بۆ زۆر شت رێبه‌ری حیزبه‌كان‬ ‫زۆرتر چاویان له‌ ده‌می پیاوكانه‌ تا‬ ‫ژنه‌كان‪.‬دوای تێپه‌ر بوونی سااڵنێكی زۆر‬ ‫له‌ خه‌باتی ژنان له‌ شۆڕشی كورددا یا‬ ‫باش وایه‌ به‌ڵێم له‌ نێو كۆمه‌ڵه‌دا ئێستاش‬ ‫پێگه‌ی ژنان له‌ سیاستدا واته‌ له‌ بریاره‌‬ ‫سه‌ره‌كیه‌كاندا زۆر الوازه‌‪ .‬ئه‌من پیموایه‌‬ ‫چون جێگایان زۆر دیار نه‌بووه‌ هه‌ر به‌و‬ ‫هۆیه‌ش نه‌یانتوانیوه‌ گۆرانكارییه‌كی‬ ‫پێشكه‌وتنخوازنه‌ بێنه‌ ئاراوه‌‌و ببنه‌ جێگای‬ ‫هومێد بۆ باقی ژنان یان به‌ واتایه‌كی‬ ‫دیكه‌ بۆ نه‌وه‌ی داهاتوو‪ .‬با ئه‌وه‌ش بڵێم‬ ‫كه‌ به‌شێكیش ژنه‌كان خۆیان ئاماده‌‬ ‫ناكه‌ن بۆ به‌ ده‌ست هینانی ده‌سه‌اڵت‌و‬

‫‪7‬‬

‫هێزی زیاتر یا نه‌یانتوانیوه‌ خۆیان نیشان‬ ‫به‌ن‌و بتوانن كاریگه‌ریان هه‌بێ له‌ سه‌ر‬ ‫رێبه‌ری‌و بڕیاری گرنگدا‪ .‬چون ئه‌وه‌ی‬ ‫راستی بێت ماف ده‌بێ بیسێنی كه‌س‬ ‫ناڵێت فه‌رموو ئه‌وه‌ مافی تۆیه‌ پێم وابێت‬ ‫ده‌بێ ئه‌و ره‌خنه‌ له‌ خۆمان بگڕین كه‌م‬ ‫كاریمان كردووه‌ یا به‌كه‌م رازی بووین‪.‬‬ ‫‪ -3‬كۆمه‌ڵه‌ وه‌ك حیزبێكی چه‌پ‌و‬ ‫پێشكه‌وتوو‌و هه‌روه‌ها وه‌ك یه‌كه‌م‬ ‫حیزب كه‌ ڕۆڵی بووه‌ له‌ هێنانی ژنان‬ ‫بۆ نێو سیاسه‌ت‌و خه‌باتی پێشمه‌رگانه‌‪،‬‬ ‫چه‌نده‌ كاریگه‌ری هه‌بووه‌ له‌سه‌ر بزافی‬ ‫ژنان‌و جێخستنی بیری ئه‌كسانیخوازی‬ ‫له‌كۆمه‌ڵگای كوردستاندا؟‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ به‌ هوی ئه‌وه‌ی رێكخراوێكی‬ ‫رادیكاڵ‌و كۆمۆنیست بوو هێندیك له‌‬ ‫مافه‌كانی ژنانی به‌ ره‌سمی ناسی‌و‬ ‫سه‌ڵماندی‌و د‌هو‌رێكی زۆر باشی بوو بۆ‬ ‫ئه‌و سه‌رده‌مه‌‪ ،‬ده‌توانم به‌ڵێم وه‌اڵمی به‌‬ ‫زه‌رووره‌تێكی زۆر گڕینگی داوه‌ته‌وه‌ له‌و‬ ‫سه‌رده‌مه‌دا‪ .‬له‌‌و شوێنانه‌ی كۆمه‌ڵه‌ بووه‌‬ ‫زۆر به‌ خێڕایی سازمانی ژنانی پێكهێناوه‌‌و‬ ‫كه‌م نه‌بوون ئه‌و ژنانه‌ی كه‌ له‌ جوابی‬ ‫دایك‌و بابدا ده‌یانگوت ئێمه‌ كۆمه‌ڵه‌ به‌‬ ‫پشتیوانی خۆمان ده‌زانین‌و ده‌چین بۆ‬ ‫الی كۆمه‌ڵه‌‪ ،‬ژنی كورد‌و چه‌كداربوون‬ ‫یا به‌ واتایكیتر به‌شداری ژنانی كۆمه‌ڵه‌‬ ‫له‌ راپه‌رینی خه‌ڵكی ئێران‌و كوردستان‬ ‫له‌ساڵی ‪‌57‬و به‌ دوای ئه‌وه‌شدا هێرشی‬ ‫كۆماری كۆنه‌په‌رست‌و د‌ژه‌ژن بۆ سه‌ر‬ ‫ماف‌و ئازادیه‌كانی خه‌ڵكی كورد‪ ،‬كۆمه‌ڵه‌‬ ‫بڕیاری چه‌كداربوونی ژنانی له‌ ناو‬ ‫ریزه‌كانی خۆیدا‌و بۆ شێوه‌یه‌ش ژنانی‬ ‫كورد به‌شداریان له‌ شۆڕشی ئازادیخوازی‬ ‫كوردستاندا كرد‪ .‬ئه‌من پێش هه‌موو‬ ‫شتیك ده‌بێ ئه‌وه‌ به‌ڵێم بڕیاری له‌م‬ ‫چه‌شنه‌‌و له‌و سه‌رده‌می كوردستاندا یانی‬ ‫‪ 32‬ساڵ له‌وه‌به‌ر یه‌كجار زۆر بڕیارێكی‬ ‫بوێرانه‌‌و ئازایه‌تێكی زۆری هه‌م سیاسیی‪،‬‬ ‫هه‌م كومه‌اڵیه‌تی‌و كولتوری پێویست بوو‪،‬‬ ‫چونكه‌ ده‌ستبردن بۆ بابه‌تێكی ئاوا زۆر‬ ‫هاسان نه‌بوو له‌و سه‌رده‌مه‌دا‪ .‬هاتنی ئه‌و‬ ‫هه‌موو ژنه‌ بۆ نیو كۆمه‌ڵه‌ له‌و رووه‌بوو كه‌‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ ئااڵی به‌رابه‌ری‌و یه‌كسانی ژن‌و‬ ‫پیاوی هه‌ڵگرتبوو‪ ،‬له‌ نیو كۆمه‌ڵه‌شدا‬ ‫ژنان له‌ هه‌موو به‌شه‌كانی ئه‌و رێكخراوه‌دا‬ ‫كاریان ده‌كرد‪ .‬بۆ وێنه‌ له‌ چاپخانه‌‪،‬‬ ‫نه‌خۆشخانه‌‌و به‌شی نیزامی‪‌ ...‬و دایك‬ ‫بوونیش به‌ ڕه‌سمیت ناسرابوو ئه‌گه‌رچی‬ ‫هه‌مووی ئه‌و كارانه‌ كه‌موكوڕی زۆری‬ ‫هه‌بوو به‌اڵم هه‌نگاویك بوو به‌ره‌وپێش‪.‬‬ ‫حزبی دیكه‌ش له‌كوردستان هه‌بوو‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ژنان ئه‌و حزبانه‌یان به‌ پشتیوانی خۆیان‬ ‫نه‌ده‌زانی‪ .‬به‌اڵم من پێموایه ‌كه‌ چۆن‬ ‫بیری فێمنیستی له‌ نێو كۆمه‌ڵه‌دا نه‌بوو‬ ‫بۆیه‌ ژنان زۆر نه‌چوونه‌ پێشه‌وه‌‪ .‬هه‌ر ئه‌و‬ ‫كاتیش له‌ نێو زۆربه‌ی كۆمیته‌كاندا ژن‬ ‫بوونی نه‌بوو وه‌ك‪ :‬كومیته‌ی ناوه‌ندی‪،‬‬ ‫مه‌نته‌قه‌‪ ،‬ناوچه‌‪ ،‬ته‌داروكات‪ ،‬رادیۆ‪،‬‬ ‫ئوردوگا‪ ،‬به‌شی نهێنی‌و ماڵی‌و ده‌یان‬ ‫كۆمیته‌ی دیكه‌‪ .‬ئایا هیچ كام له‌و ژنانه‌‬ ‫توانای ئه‌وه‌یان نه‌بوو؟ ئه‌من پێموایه‌ زۆر‬ ‫ژنی توانامان بوو به‌اڵم پیاو مه‌زنی ئه‌وانی‬ ‫نه‌ ده‌دێ‌و ژنه‌كانیش كه‌م توقع بوون‪ .‬هه‌ر‬ ‫ئێستا زۆرێك له‌و ژنانه‌ له‌ ئوروپا ئه‌ندام‬ ‫په‌رله‌مان‪ ،‬مامۆستای زانكۆن‌و زۆر ئه‌ركی‬ ‫دیكه‌ی گرنگیان هه‌یه‌‪ .‬هه‌ر بۆیه‌ پێویسته‌‬ ‫چاوخشاندنێك به‌ خۆماندا بكه‌ین‪.‬‬ ‫‪ -4‬ئایا ئیمكانی ئه‌وه‌ هه‌یه‌ كه‌ ژنان ل ‌ه‬ ‫نیو ئه‌و حیزبانه‌دا گه‌شه‌ بكه‌ن‌و به‌رده‌وام‬ ‫بن له‌ خه‌باتی خۆیان بۆ یه‌كسانی له‌گه‌ڵ‬ ‫پیاوان له‌هه‌موو بواره‌كان به‌ تایبه‌ت له‌‬ ‫سیاسه‌تدا ؟ باش وایه‌ بڵێم‌ حیزب رێگر‬ ‫نییه‌ له‌ سه‌ر پێشكه‌وتنی خه‌باتی ژنان؟‬ ‫ئه‌من پێم خۆشه‌ ئاوا جوابی ئه‌و‬ ‫پرسیاره‌تان به‌ده‌مه‌وه‌‪ ،‬له‌ كۆمه‌ڵگای‬ ‫سه‌رمایه‌داریدا شه‌ڕی ده‌سه‌اڵت له‌ هه‌موو‬ ‫به‌شه‌كانیدا هه‌یه‌‌و له‌ نیو حیزبه‌كانی‬ ‫ئێمه‌شدا ئه‌و شه‌ڕه‌ هه‌یه‪ ‌،‬به‌اڵم تا ئێستا‬ ‫هه‌ر پیاوه‌كان سه‌ركه‌وتوو بوون بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی پیاومه‌زنی له‌ نێو ئه‌و حزبانه‌ی‬

‫هاوڕێ زێنه‌ب ئیلخانیزاده‌‬ ‫ئێمه‌شدا زۆر ریشه‌داره‌‪ ،‬چۆن ئه‌و‬ ‫حزبانه‌ هه‌ڵقواڵوی ئه‌و كۆمه‌ڵگایه‌ن‪ .‬له‌‬ ‫واڵتانی روژئاوایی‌و ئه‌مریكا دیموكراسی‬ ‫بورژوازی هه‌یه‌‌و ژنه‌كان زۆر كه‌ڵكیان لێ‬ ‫وه‌رگرتووه‌ بۆ به‌هێزتركردنی خۆیان‪ .‬ئه‌و‬ ‫دوو كۆنفرانسه‌ی ژنان واته‌ كۆنفرانسی‬ ‫ژنانی رۆژهه‌اڵت‪ ،‬ئه‌وه‌ی نیشاندا كه‌‬ ‫ژنه‌كان توانای زۆریان هه‌یه‌‌و ده‌بێ‬ ‫حیسابیان له‌سه‌ر بكه‌ن‪ .‬ئه‌م كۆنفرانسه‌‬ ‫نیشانیدا كه‌ نۆخبه‌یه‌كی سه‌ر بزیوی‬ ‫ژنی كورد شكڵی گرتووه‌ كه‌ به‌ جیاوازی‬ ‫فكری‌و جیاوازی سیاسی‌و حیزبی ئاگان‬ ‫به‌سه‌ر مافه‌كان‌و هه‌روه‌ها گرفته‌كانی‬ ‫جواڵنه‌وه‌ی ژنان‪ .‬له‌ الیه‌كی دیكه‌وه‌‬ ‫ئه‌من كه‌ بۆخۆم شایه‌دی كۆنفرانسی دوو‬ ‫بۆم شتێك كه‌ زۆر به‌رچاو بۆ فره‌ڕه‌نگی‬ ‫ئه‌و كۆنفرانسه‌‌و دڵفرا‌وانی بۆ ئه‌وی‬ ‫ئێجازه‌ به‌ هه‌مو ده‌نگ‌و ره‌نگێك بدرێت‪،‬‬ ‫ئه‌مشێوه‌ كاره‌ به‌ داخه‌وه‌ تا ئێستا الی‬ ‫هیچكام له‌و رێكخراو‌و الیه‌نه‌ سیاسیانه‌‬ ‫نه‌بینراوه‌‪.‬ئه‌م كۆنفرانسانه‌ نیشانیاندا كه‌‬ ‫چی دیكه‌ ژنان مل بۆ سیاسه‌تێك دانانێن‬ ‫كه‌ ویست‌و داخوازییه‌كانی ئه‌وان ده‌خاته‌‬ ‫په‌راوێزه‌وه‌‪ .‬ژنان نیشانیاندا سه‌ره‌ڕای‬ ‫جیاوازییه‌كان له‌ پێناو هێندی خاڵی‬ ‫هاوبه‌شدا یه‌ك ده‌نگ بن‌و یه‌ك بگرن‌و‬ ‫به‌ یه‌كه‌وه‌ كار بكه‌ن‪ ،‬ئه‌مه‌ به‌ومانایه‌‬ ‫نییه‌ كه‌ زۆر هاسان بێت زۆریش سه‌خته‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم ئاگایی به‌م زه‌رووره‌ته‌ سه‌ره‌ڕای‬ ‫هه‌موو گرفته‌كان ئه‌م چه‌شنه‌ كاره‌‬ ‫مومكین ده‌كا یا كردوویه‌‪.‬‬ ‫‪-5‬له‌ كاتێكدا كه‌ كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشانی‬ ‫كوردستان به‌ره‌و گرتنی كۆنگره‌ی ‪13‬ی‬ ‫خۆی ده‌چێت‪ ،‬ده‌بێ به‌رانبه‌ر به‌ ژنان‌و‬ ‫بزاڤی ئه‌وان چۆن هه‌ڵوێست بگرێت‌و چی‬ ‫بكرێت بۆ به‌شداری هه‌رچی زیاتری ژنان‬ ‫له‌ ناوه‌نده‌كانی ده‌سه‌اڵتدا؟‬ ‫‪ -1‬پروژه‌ بۆ دیمۆكراتیك كردنی پێوندی‬ ‫ژن‌و پیاو‪.‬‬ ‫‪ -2‬گۆڕانی فه‌رهه‌نگی پیاوساالری به‌‬ ‫دانانی كۆرس بۆ ژن‌و پیاوه‌كان‪.‬‬ ‫‪ -3‬دانانی كۆرس بۆ فێربوونی زانستی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی‌و فێمیینیزم‪.‬‬ ‫‪ -4‬به‌شداری زیاتری ژنان له‌ رێبه‌ریدا‪.‬‬ ‫‪ -5‬ئه‌و دوو كۆنفرانسه‌ی ژنان ئه‌وه‌ی‬ ‫نیشاندا كه‌ ژنه‌كان توانای زۆریان هه‌یه‌‌و‬ ‫ده‌بێ حیسابیان له‌سه‌ر بكه‌ن‪.‬‬ ‫‪ -6‬ده‌بێ بودجه‌ ته‌رخان بكرێت بۆ‬ ‫فێربوونی هه‌ر چی زیاتری ژنان به‌ قه‌ولی‬ ‫فارس تبعێزی موسبه‌ت به‌ قازانجی ژنان‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی زۆرتر په‌روه‌رده‌ بن‪.‬‬ ‫‪ -7‬كاری هه‌رچی زۆرتر بۆ ئاشنا بوون‬ ‫به‌ مافی مروڤ كه‌ فێربوونی ئه‌وانه‌‬ ‫ژێرخانی هه‌موو شتێكه‌‪.‬‬ ‫‪ -8‬ئه‌زمون وه‌رگرتن له‌ باشوری‬ ‫كوردستان‌و ده‌بێ ژنان چاالك بن له‌‬ ‫پێشگرتنی گه‌نده‌ڵی له‌ نێو حزبه‌كان‪.‬‬ ‫‪ -9‬ئێمه‌ ژنانی كۆمه‌ڵه‌ نه‌مانتوانی به‌‬ ‫پێی پێویست ببینه‌ جێگای هومێد‬ ‫بۆ باقی ژنان‌و ده‌بێ ئه‌و بۆشاییه‌ پر‬ ‫بكرێته‌وه‌ ئه‌وه‌ش به‌ وشیاری‌و تێگه‌یشتن‬ ‫ده‌بێ‪.‬‬ ‫‪ -.10‬ئێمه‌ی ژنانی كۆمه‌ڵه‌ ده‌بێ به‌‬ ‫خۆمانه‌وه‌ بچینه‌وه‌و جارێكیتر ئه‌و‬ ‫بواره‌ به‌ ده‌سته‌وه‌ بگرین‌و ئااڵهه‌ڵگری‬ ‫یه‌كسانی بین وه‌ك هه‌میشه‌‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )62‬ساڵی پێنجەم‪201٢/10/15 ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫وتووێژ‬

‫هه‌ڵسوڕاوانی چه‌پ له‌ناوخۆی کوردستان چه‌ندین هه‌نگاو له‌پێش‬ ‫وتووێژێک له‌گه‌ڵ «هه‌ڵۆ سه‌قز» هه‌ڵسوڕاوی چه‌پ‌و کۆمه‌ڵه‌ له‌ناوخۆی‬ ‫تایبه‌ت‬ ‫وتووێژه‌كانی‬ ‫له‌درێژه‌ی‬ ‫به‌باسه‌كانی كۆنگره‌ی ‪13‬ی كۆمه‌ڵه‌ی‬ ‫زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان‪ ،‬چه‌ند‬ ‫پرسیارێكمان ئاراسته‌ی هه‌ڵسوڕاوی‬ ‫سیاسی له‌ناوخۆ كوردستان به‌ناوی‬ ‫خوازراوی «هه‌ڵۆ سه‌قز» كرد كه‌‬ ‫له‌ خواره‌وه‌ قسه‌و تێبینیه‌كانی‬ ‫ده‌خوێننه‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌ گشتی پێگه‌ی بزووتنه‌وه‌ی چه‌پ‌و‬ ‫سوسیالیستی له‌ كوردستان چۆن‬ ‫هه‌ڵده‌سه‌نگێنن؟‬ ‫پێموایه‌ پێش ئه‌وه‌ی باس له‌ ده‌ورونه‌قش‌و‬ ‫پێگه‌ی سیاسی‌و كۆمه‌اڵیه‌تی ره‌وتی‬ ‫چه‌پ‌و سوسیالیسیتی له‌خه‌باتی‬ ‫خه‌ڵكی كوردستاندا بكه‌ین‌و وه‌زن‌و‬ ‫وقورساییه‌كه‌ی هه‌ڵسه‌نگێنین‪ ،‬ده‌بێت‬ ‫به‌كورتی باس له‌مێژووی سه‌رهه‌ڵدان‌و‬ ‫په‌یوه‌ندی ئه‌م بزوتنه‌وه‌ نوێیه‌‬ ‫له‌خه‌باتی نه‌ته‌وه‌یی‌و كالسیكی خه‌ڵكی‬ ‫كورد‌و گۆڕینی ئه‌م خه‌باته‌ له‌ شێوه‌ی‬ ‫سوننه‌تی بۆقۆناغی مۆدێرن‌و ئه‌مرۆیی‬ ‫له‌ماوه‌ی ‪ 40‬ساڵی رابردوودا بكه‌ین كه‌‬ ‫تا ئه‌مرۆكه‌ به‌ته‌واوی ئه‌و هه‌وارز‌و نشێوه‌‬ ‫سیاسی‌و كۆمه‌اڵیه‌تییانه‌ی له‌به‌رده‌میدا‬ ‫بووه‌‪ .‬ئه‌وجار ره‌نگه‌ بتوانین شه‌فافتر‌و‬ ‫واقیعبینانه‌تر هه‌م رۆڵی حیزبه‌‬ ‫چه‌په‌كان‌و هه‌م كۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی‬ ‫كورد له‌م ئاوێته‌بوونه‌دا شیبكه‌ینه‌وه‌‪.‬‬ ‫بێشك ئه‌وه‌ی گرنگ‌و حاشا هه‌ڵنه‌گره‌‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ كه‌ له‌ده‌یه‌ی ‪ 40‬و ‪50‬ی هه‌تاوی‬ ‫سیاسی‬ ‫گۆڕانكاری‬ ‫به‌پێكهێنانی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی‌و فه‌رهه‌نگی له‌ئێران‌و‬ ‫كوردستان‪ ،‬له‌ژێر كاریگه‌ری گۆڕانكارییه‌‬ ‫سیاسییه‌كانی جیهان‪ ،‬نه‌وه‌یه‌كی نوێ‬ ‫له‌ چه‌پ‌و رادیكاڵ‌و سوسیالیست پێی‬ ‫نایه‌ ناو گۆڕه‌پانی خه‌باتی خه‌ڵكی‬ ‫كوردستان‪ .‬ئه‌وان بوونه‌ نمونه‌یه‌ك‬ ‫له‌رادیكالیسمی سیاسی‌و شۆڕشگێرانه‌‬ ‫بۆ خه‌ڵكی كورد كه‌ رێبازی خه‌بات تا‬ ‫ئه‌و كاته‌ له‌جوغرافیای فكری‌و فه‌رهه‌نگی‬ ‫خه‌ڵكی كوردی زیاتر نه‌ده‌ڕۆیشت‪،‬‬ ‫گۆڕانكارییان به‌سه‌ردا هێنا‌و ده‌توانین‬ ‫به‌ راشكاوانه‌ بڵێین ئه‌ده‌بیاتی‬ ‫سیاسی‌و فه‌رهه‌نگی خه‌ڵكی كوردیان‬ ‫به‌ته‌واوی له‌هه‌موو بواره‌كاندا گۆڕی‪.‬‬ ‫هاوكات له‌گه‌ڵ شۆڕشی جه‌ماوه‌ریی‬ ‫ساڵی ‪57‬ی گه‌النی ئێران‌و روخانی‬ ‫رژیمی پاشایه‌تی په‌هله‌وه‌ی‌و چاالكی‬ ‫ئاشكرای هێزه‌ چه‌پ‌و سوسیالیسته‌كانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬تێكه‌ڵبوونی بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی‌و خواسته‌ دیموكراتیكه‌كان‬ ‫له‌گه‌ڵ دروشمی عه‌داڵه‌تی كۆمه‌اڵیه‌تی‪،‬‬ ‫به‌رابه‌ری ژن‌و پیاو‪ ،‬جیایی دین‬ ‫له‌سیاسه‌ت‪ ،‬دیموكراسی‌و ئازادی‬ ‫راده‌ربڕین‌و‪ ..‬هتد‪ ،‬كۆمه‌ڵه‌ی وه‌ك‬ ‫نه‌قشی سه‌ره‌كی‌و دامه‌زرێنه‌ری ئه‌م‬ ‫گۆڕانكارییه‌ كۆمه‌اڵیه‌تییه‌‪ ،‬ئااڵ هه‌ڵگری‬ ‫ئه‌م روانین‌و بیری ئه‌م ره‌وته‌ چه‌پ‌و‬ ‫سوسیالیستییه‌ی به‌ خه‌ڵكی كوردستان‬ ‫نیشاندا‪.‬‬ ‫گۆڕانكارییه‌ سیاسی‌و كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان‬ ‫كه‌پاش روخانی رژیم پاشایه‌تی‬ ‫هاتبوونه‌وه‌ ئارا‪ ،‬ئه‌و ده‌رفه‌ته‌ی بۆ‬ ‫كۆمه‌ڵه‌‌و سیما ناسراوو شۆڕشگێڕه‌كانی‬ ‫ره‌وتی چه‌پ له‌كورستان به‌خشی كه‌ به‌‬ ‫كه‌ڵك وه‌رگرتن له‌ حوزوری سیاسی‪،‬‬ ‫بیروڕای خۆیان بچه‌سپێنن‌و به‌خێرایی‬ ‫گه‌شه‌ بكه‌ن‌و توانیان له‌ماوه‌یه‌كی كورتدا‬ ‫ببنه‌ یه‌كێك له‌ ره‌وته‌ سیاسییه‌كانی‬ ‫خه‌ڵكی كوردستان‪.‬‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ توانی به‌ خواسته‌ نه‌ته‌وه‌یی‌و‬ ‫دیموكراتیكه‌كان‪ ،‬نیازی سیاسی‌و‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی كۆمه‌ڵگای كوردستان‪،‬‬ ‫له‌ جه‌ماوه‌ری زه‌حمه‌تكێش‌و كرێكاری‬ ‫شاریی‌و گوندنشین‪ ،‬مامۆستایان‪،‬‬ ‫خوێندكاران‌و قوتابیانی‌و روناكبیران‌و‬ ‫ته‌نانه‌ت توێژی مه‌زهه‌بی كورد وه‌اڵم‬ ‫بداته‌وه‌‪ .‬له‌سه‌رو ره‌وته‌ چه‌په‌كان‪،‬‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ ده‌ورونه‌قشێكی گرنگ‌و سه‌ره‌كی‬

‫ئێمه‌ پێویستمان‬ ‫به‌زیندوكردنه‌وه‌یه‌كی سیاسی‬ ‫دووباره‌ له‌ بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫كوردستان هه‌یه‌ تا بتونین‬ ‫پێگه‌ی سیاسی‌و واقیعی خۆی‬ ‫له‌م بزوتنه‌وه‌ سوسیالیسیتی‌و‬ ‫ئازایخودانه‌ی كوردستان له‌‬ ‫به‌الرێدا رۆیشتوه‌ بدۆزینه‌وه‬ ‫به‌ئه‌ستۆگرت‌و توانی به‌ناسینی خواسته‌‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان‌و ئه‌ندێشه‌ی سیاسی‬ ‫كۆمه‌ڵگا‪ ،‬رساله‌تی فكری‌و سیاسی‬ ‫خۆی له‌حیزبێكی سیاسی بكاته‌‬ ‫حیزبێكی كۆمه‌اڵیه‌تی‪ .‬به‌و مانایه‌یه‌ كه‌‬ ‫ئه‌و ره‌وته‌‌و ئه‌م بزوتنه‌وه‌ سوسیالیستیه‌‬ ‫ریشه‌ی هاوبه‌شی كۆمه‌اڵیه‌تییان‬ ‫هه‌یه‌‌و ئه‌م ریشه‌یه‌ش هه‌مان ئه‌و‬ ‫پێگه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تیانه‌ی كۆمه‌ڵه‌ن‪.‬‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ ده‌بێت جارێكی دیكه‌ پێگه‌ی‬ ‫ئه‌م بزوتنه‌وه‌ چ ‌هپ‌و سوسیالیستییه‌‬ ‫به‌ده‌ستبێنێته‌وه‌‪ .‬به‌ده‌ستهێنانه‌وه‌یه‌ك‬ ‫به‌ ناسینی پێوه‌ر‌و فاكتۆره‌ نوێ‬ ‫سیاسییه‌كان‌و رێكخستنه‌وه‌ی دوباره‌ی‬ ‫زه‌مه‌ن‌و شوێن‌و وه‌اڵمێكی نوێ به‌خواسته‌‬ ‫مۆدێرنه‌كانی كۆمه‌ڵگای كوردی‌و نه‌وه‌ی‬ ‫نوێ‪ .‬ئه‌مرۆكه‌ كۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی‌و كورد‬ ‫ئه‌وه‌نده‌ گۆڕانكاریی به‌سه‌ردا هاتووه‌‬ ‫كه‌ رێگه‌ به‌ وه‌ستان‌و پاسیڤبوونی‬ ‫هیچ حزبێك نادات‪ .‬ئاستی ده‌رك‌و‬ ‫روانگه‌ی سیاسی‌و كۆمه‌اڵیه‌تی نه‌ته‌وه‌ی‬ ‫له‌گه‌ڵ‬ ‫كورد جیاوازییه‌كی زۆری‬ ‫رابردوودا هه‌یه‌‌و ئاستی داخوازیی‌و‬ ‫چاوه‌ڕوانییه‌كانی خه‌ڵك‌و الوان‪ ،‬ئه‌مرۆكه‌‬ ‫زۆر جیاوازتره‌ له‌ سی چل ساڵی‬ ‫رابردوو و ده‌خوازێت به‌م ئاراسته‌یه‌ ئه‌م‬ ‫بزوتنه‌ویه‌ چاالكتر‌و پڕماناتر بكرێت‌و‬ ‫وه‌ك ده‌ڵێن «ئه‌وه‌ی حكومه‌ت ده‌كات‬ ‫كه‌ زوو خه‌به‌ری بێته‌وه‌«‪ .‬به‌ بڕوای من‬ ‫ره‌وتی چه‌پی كوردستان ئه‌م پتانسیه‌ل‌و‬ ‫زه‌رفیه‌تیه‌ سیاسییه‌ی هه‌یه‌ كه‌ جارێكی‬ ‫دیكه‌ رۆڵ‌و پێگه‌ی فیكری‌و سیاسی‬ ‫خۆی په‌یدا بكاته‌وه‌‪ .‬ره‌وتی چه‌پ‌و‬ ‫سوسیالیستی كوردستان تا ئێستاش بۆ‬ ‫خه‌ڵكی كورد نوێبوون‌و تازه‌گی خۆی‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم به‌و جیاوازییه‌ی كه‌ ره‌وتی‬ ‫گۆڕانكارییه‌ سیاسی‌و كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان‬ ‫ئه‌وه‌نده‌ خێران كه‌ ده‌بێت هه‌موو‬ ‫رۆژێك مۆدێرنتر له‌ رۆژی پێشوو‬ ‫بیت‪ ،‬به‌و مانایه‌ ئێمه‌ پێویستمان‬ ‫به‌زیندوكردنه‌وه‌یه‌كی سیاسی دووباره‌ له‌‬ ‫بزوتنه‌وه‌ی كوردستان هه‌یه‌ تا بتونین‬ ‫پێگه‌ی سیاسی‌و واقیعی خۆی له‌م‬ ‫بزوتنه‌وه‌ سوسیالیسیتی‌و ئازایخودانه‌ی‬ ‫كوردستان له‌ به‌الرێدا رۆیشتوه‌‬ ‫بدۆزینه‌وه‌‪ .‬بتوانین به‌ ده‌ركی سیاسی‬ ‫زیاتر‌و په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫نه‌ته‌وه‌خوازیی كوردستان زیاتر رادیكال‌و‬ ‫نوێی بكه‌ینه‌وه‌‪ .‬پێویسته‌ ئه‌وه‌ش بڵێم‬ ‫كه‌ ئه‌و به‌ڵێن‌و سه‌مپاتییه‌ له‌الیه‌ن‬ ‫هه‌ڵسوڕاوانی چه‌پ به‌م بزوتنه‌وه‌‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬مارك‌و نیشانه‌ی حیزبی نیه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵك خواست‌و فاكتۆره‌ سیاسییه‌كانی‬ ‫كه‌ده‌توانێت‬ ‫بزوتنه‌وه‌یه‌‬ ‫ئه‌م‬ ‫بزوتنه‌وه‌ی سوسیالیستی كوردستان‬ ‫له‌هه‌میشه‌ زیاتر ئه‌كتیڤ تر بكات‌و‬ ‫گارانتییه‌ك بۆ ئه‌ندێشه‌ سیكۆالره‌كان‌و‬ ‫حیزبه‌ چه‌په‌كانی كوردستان بێت‪.‬‬ ‫زه‌مینه‌كانی ئه‌م بزوتنه‌وه‌یه‌ له‌خواسته‌‬ ‫سیاسی‌و ئابورییه‌كانی كرێكاران‪،‬‬ ‫ژنان‪ ،‬خوێندكاران‪ ،‬بازاڕایان‌و كۆی‬ ‫كۆمه‌ڵگا له‌گه‌ڵ خواسته‌ نه‌ته‌وه‌یی‌و‬ ‫دیموكراتیكه‌كان له‌خۆ ده‌گرێت‪ .‬ژیانی‬

‫سیاسی ره‌وتی چه‌پی كوردستان بێشك‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌كی راسته‌وخۆی له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌ده‌بیاتی سیاسی‌و خواسته‌كانی‬ ‫كۆمه‌ڵگای كوردستان هه‌یه‌‪ .‬بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫خه‌باتكارانه‌ی خه‌ڵكی كوردستان‬ ‫له‌رووی ئه‌ندێشه‌ هه‌مه‌جۆری حیزبی‬ ‫پێوه‌ری سیاسی باشی هه‌بووه‌‌و هه‌موو‬ ‫حیزبه‌كوردییه‌كان به‌شێوه‌یه‌ك له‌م‬ ‫بزوتنه‌وه‌ جه‌ماوه‌رییه‌ به‌شدارن‪ .‬ئه‌گه‌ر‬ ‫خواستێكی سیاسی‌و ئابوری‌و فه‌رهه‌نگی‬ ‫خه‌ڵكی كوردستان له‌هه‌لومه‌رجی ئێستا‌و‬ ‫به‌هۆی په‌رشوباڵوی‌و جیاوازی سه‌لیقه‌‌و‬ ‫بۆچوون حیزبه‌ چه‌په‌كانی كوردستان‬ ‫كه‌مبووه‌ته‌وه‌‌و گه‌یشتوته‌ ئاستێكی‬ ‫نزمتر له‌ بزوتنه‌وه‌یه‌كی رادیكاڵ‌و‬ ‫سوسیالیستی زیانێكی گه‌وره‌ی له‌م‬ ‫ره‌وته‌ عه‌داڵه‌تخواز‌و ئازادیخوازه‌ی‬ ‫خه‌ڵكی كوردستان داوه‌ كه‌به‌ ئاسانی‬ ‫قه‌ره‌بوو ناكرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫‪ -2‬ئه‌گه‌ر ئاوڕێك له‌ سی ساڵی‬ ‫ڕابردوو بدینه‌وه‌‪ ،‬چه‌پی كوردستان‌و‬ ‫به‌تایبه‌ت كۆمه‌ڵه‌ چۆن چاو لێ‌ده‌كه‌ن؟‬ ‫سه‌ره‌كیترین ره‌خنه‌كان چین‌و ئه‌گه‌ر‬ ‫پێداچوونه‌وه‌ به‌ سی ساڵی ڕابردوو‬ ‫بكرێ‪ ،‬قورسایی له‌ سه‌ر چ خاڵێك‬ ‫داده‌نێن؟‬ ‫پێشتر ئاماژه‌م به‌م خاڵه‌ كرد كه‌ ره‌وتی‬ ‫چه‌پی كوردستان به‌بێ فكر‌و ئه‌ندێشه‌ی‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ پێناسه‌ناكرێت‪ ،‬به‌اڵم هه‌مومان‬ ‫ده‌زانین كه‌ كۆمه‌ڵه‌ له‌م سه‌رده‌مه‌‬ ‫له‌مێژویی سیاسی‌و خه‌باتكارانه‌ی‬ ‫خۆی له‌ماوه‌ی سێ ده‌یه‌ی رابردوو‬ ‫تا ئێستا توشی گۆڕانكاری‌و هه‌وراز‌و‬ ‫نشێوی سیاسی زۆر بووه‌‪ ،‬ئه‌گه‌رچی‬ ‫هیچ ره‌وتێكی سیاسی‌و له‌كوردستان‌و‬ ‫ئێران‌و جیهانیش به‌دوور له‌م بارودۆخانه‌‬ ‫نه‌بوون‪ .‬به‌بڕوای من ئێعتبار‌و‬ ‫ئۆتۆریته‌ی سیاسی كۆمه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌و پێوه‌رو فاكتۆره‌ سیاسییانه‌ی‬ ‫كوردستان‌و ئێران پێناسه‌ ده‌كرێت كه‌‬ ‫چه‌ندین حیزب به‌ده‌یان ساڵ پێشینه‌ی‬ ‫حیزبایه‌تی نه‌یانتوانی به‌م پێگه‌یه‌ بگه‌ن‪.‬‬ ‫داكۆكیكاری كرێكاران‌و جه‌ماوه‌ری‬ ‫زه‌حمه‌تكێشی كۆمه‌ڵگا‪ ،‬داكۆكیكاری‬ ‫به‌رابه‌ری ژن‌و پیاو‪ ،‬ئازادی راده‌ربڕین‪،‬‬ ‫عه‌داڵه‌تی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و ئازادی مه‌ده‌نی‌و‬ ‫ته‌نانه‌ت مه‌زهه‌بی‪ ،‬راستگۆیی‌و‪..‬‬ ‫هتد‪ ،‬خاڵی گرنگ‌و رۆحی ته‌عامولی‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ییه‌كی ره‌سه‌ن له‌هه‌ڵسوكه‌وت‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌ندێشه‌‌و بیره‌جیاوازه‌كانه‌‪.‬‬ ‫ئه‌مانه‌‌و بوونی سه‌دان كه‌سایه‌تی‌و‬ ‫ناوداری سیاسی كه‌ خۆشه‌ویستی‬ ‫كۆمه‌ڵگاكه‌یان بوون‪ ،‬كۆمه‌ڵه‌ی كرده‌‬ ‫حیزبێكی خۆشه‌ویست‌و جێگای متمانه‌ی‬ ‫خه‌ڵكی كوردستان‪ .‬ئه‌مانه‌ هه‌مووی‬ ‫خاڵكی به‌هێزه‌كانی كۆمه‌ڵه‌یه‌و هه‌موو‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ تێیدا به‌شدارن‌و هیچ كه‌س و‬ ‫الیه‌نه‌كانی كه‌ به‌ناوی كۆمه‌ڵه‌وه‌ چاالكی‬ ‫ده‌كه‌ن ناتوانن بۆخۆیان قۆرغی بكه‌ن‪.‬‬ ‫له‌به‌رامبه‌ردا ده‌یان ره‌خنه‌ش هه‌ن كه‌‬ ‫ده‌بێت روبه‌ڕوی كۆمه‌ڵه‌ بكرێته‌وه‌ ده‌بێت‬ ‫كه‌سانێك وه‌اڵمده‌ره‌وه‌ بن‌و ئه‌م رخنانه‌‬ ‫وه‌ئه‌ستۆ بگرن‪ ،‬ره‌نگه‌ بكرێت كۆمه‌ڵه‌‌و‬ ‫مێژووی سیاسی‌و خه‌باتكارانه‌ی به‌سه‌ر‬ ‫چه‌ند قۆناغێكی زه‌مه‌نیدا دابه‌ش بكه‌ین‌و‬ ‫لێكۆڵینه‌وه‌ی له‌سه‌ر بكه‌ین‪ .‬قۆناغی‬ ‫یه‌كه‌م حوزوری ئاشكرای كۆمه‌ڵه‌‬ ‫له‌كوردستان له‌پاش شۆڕشی ‪،57‬‬ ‫قۆناغی دووم پاش پێكهێنانی حیزبی‬ ‫كۆمۆنیستی ئێران‌و قۆناغی سێیه‌م‬ ‫ناسراو به‌ چاكسازی‌و زیندوكردنه‌وه‌ی‬ ‫كۆمه‌ڵه‌‌و ئه‌و رووداوانه‌ی تا ئێستا‬ ‫روویانداوه‌‪ .‬قۆناغی یه‌كه‌می هه‌ڵسوڕانی‬ ‫كۆمه‌ڵ ‌ه كه‌ كاك فواد رێبه‌ریی ده‌كرد‌و‬ ‫لوتكه‌ی شكۆی سیاسی‌و چه‌پی كوردیی‬ ‫نیشاندا‌و توانی جه‌ماوه‌رێكی به‌رین‬ ‫له‌كۆمه‌ڵگای كوردستان به‌ده‌وری‬ ‫دروشم‌و فكری كۆمه‌ڵه‌ كۆبكاته‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم دوای مه‌رگی كاك فواد‪ ،‬چه‌ندین‬

‫گۆڕانكارییه‌ ته‌شكیالتی‌و فكیری له‌‬ ‫رێبه‌ری كۆمه‌ڵه‌ روویدا ك ‌ه یه‌كێك ل ‌ه‬ ‫هه‌ڵه‌كانی ئه‌م سه‌رده‌مه‌یه‌‪.‬‬ ‫كۆمه‌ڵه‌‬ ‫كردنه‌ده‌ره‌وی‬ ‫بێشك‬ ‫له‌بزوتنه‌وه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و جه‌ماوه‌ری‬ ‫كوردستان به‌ره‌و حیزبێكی نوێ به‌‬ ‫ئایدیۆلۆژی پۆالیینی ماركسیست‬ ‫لنینیستی‌و گرنگیدان به‌ به‌رژه‌وه‌ندی‬ ‫حیزبی‌و ته‌شكیالتی‌و بااڵده‌ستگرتنی‬ ‫حیزب به‌سه‌ر به‌رژره‌وه‌ندی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و‬ ‫سیاسی خه‌ڵك‪ ،‬كۆمه‌ڵه‌ی له‌بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی‌و خواسته‌ دیموكراتیكه‌كانی‬ ‫خه‌ڵكی كورد دوور خسته‌وه‌‌و‬ ‫به‌توندڕه‌وی‌و دابه‌شكردنی كۆمه‌ڵگا‬ ‫به‌سه‌ر دوو چینی كرێكار‌و بوژروا‪،‬‬ ‫گورزێكی گه‌وره‌ی هه‌م له‌ بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫چه‌پی كوردستان داو‪ ،‬هه‌م كۆمه‌ڵه‌ی‬ ‫له‌رووی فكری توشی قه‌یرانێك كرد‬ ‫كه‌ تا ئه‌مرۆكه‌ش به‌شێك له‌و فكره‌‬ ‫به‌رده‌وامه‌‌و وه‌ك دۆن كیشۆت ده‌چێته‌‬ ‫شه‌ڕی بورژوازی به‌بێ ئه‌وه‌ی به‌ستێنه‌‬ ‫ئابوریی‌و سیاسیه‌‌و فه‌رهه‌نگییه‌كانی‬ ‫كۆمه‌ڵگا به‌شێوه‌ی عه‌ینی ببینێت‪.‬‬ ‫ده‌وره‌ی سێیه‌م جیاوازیی هه‌یه‌‪ .‬له‌م‬ ‫قۆناغه‌دا چاالكی سیاسی كۆمه‌ڵه‌‬ ‫قسه‌وباسێكی زیاتر هه‌ڵده‌گرێت‪.‬‬ ‫چونكه‌ كۆمه‌ڵه‌ به‌دروستی به‌اڵم‬ ‫به‌دواكه‌خستنه‌وه‌ بارودۆخی واقیعی‬ ‫كۆمه‌ڵگای كوردستانی ده‌رك كرد‌و‬ ‫به‌ ئه‌زمونه‌كانی رابردوو و ئه‌زمونی‬ ‫خه‌بات به‌ئازایه‌تی له‌ ئایدیۆلۆژی زاڵ‬ ‫به‌سه‌ر ته‌شكیالتی حیزبی كۆمۆنیست‬ ‫هاته‌ده‌ر‌و ئازادی عه‌مه‌لی سیاسی‬ ‫فراوانی له‌سه‌رجه‌م به‌ستینه‌كانی‬ ‫خه‌باتی كۆمه‌اڵیه‌تی پێكهێنا‪ ،‬كه‌‬ ‫ئه‌م به‌ستێن‌و زه‌رفیه‌ته‌ كۆمه‌اڵیه‌تیه‌‬ ‫زیاتر له‌ ده‌یه‌یه‌ك بی وه‌اڵم‌و به‌تاڵ‬ ‫مابووه‌وه‌‪ .‬كۆمه‌ڵه‌ جارێكی دیكه‌‬ ‫هاته‌ناو گۆڕه‌پانی خه‌باتی كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫خه‌ڵكی كورد‌و له‌گه‌ڵ پێشوازی گه‌رمی‬ ‫هه‌ڵسوڕاوانی چه‌پ‌و مه‌ده‌نی كوردستان‬ ‫به‌ره‌وڕوبووه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم دووباره‌ ژماره‌یه‌ك‬ ‫كه‌سایه‌تی رێبه‌ری كۆمه‌ڵه‌ به‌رژه‌وه‌ندی‬ ‫خۆیان به‌سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندی كۆمه‌ڵه‌‬ ‫ته‌رجیح دا‌و بوونه‌ هۆی جیابوونه‌وه‌یه‌كی‬ ‫نوێ له‌كۆمه‌ڵه‌ كه‌ جیابوونه‌وه‌ش‬ ‫به‌ڕاستی تراژدی مێژووی ئه‌مرۆی حیزبه‌‬ ‫كوردییه‌كانه‌‪.‬‬ ‫ئه‌مرۆكه‌ په‌رش‌و باڵویی ره‌وتی چه‌پ‌و‬ ‫سوسیالیستی كۆمه‌ڵه‌ یه‌كێك له‌‬ ‫خاڵه‌ الوازه‌كانی ئه‌م ره‌وته‌ چه‌په‌ی‬ ‫كوردستانه‌ كه‌ نفوز‌و ئێعتباری كۆمه‌ڵه‌ی‬ ‫كه‌مكردوه‌ته‌وه‌‪ .‬سێ حیزب به‌ ناوێك‬ ‫چاالكیده‌كه‌ن‪ ،‬ئه‌ویش له‌وبه‌ر سنوره‌كان‬ ‫به‌بێ ئه‌وه‌ی وه‌اڵمێكی شایانیان بۆ ئه‌م‬ ‫جیابوونه‌وانه‌ بۆ خه‌ڵكی كوردستان‬ ‫هه‌بێت‪ .‬ئه‌گه‌ر نه‌وه‌ی پێشوو ناسینێكی‬ ‫له‌كۆمه‌ڵه‌‌و ره‌وتی رووداوه‌كانی هه‌بێت‪،‬‬ ‫نه‌وه‌ی ئه‌مرۆی كوردستان چ داوه‌رییه‌ك‬ ‫ده‌كات له‌سه‌ر بوونی سێ حیزب‬ ‫به‌ناوێكی هاوبه‌ش؟ به‌اڵم خاڵی جێگای‬ ‫هیوا‌و پشتبه‌ستن له‌بارودۆخی ئێستا‪،‬‬ ‫پێگه‌ی سیاسی كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشانه‌‬ ‫كه‌به‌هۆی بۆچوون‌و رێكاری لۆژیكی‬

‫هه‌وڵی سیاسی كۆمه‌ڵه‌ی‬ ‫زه‌حمه‌تكێشان بۆ یه‌كگرتن‌و‬ ‫یه‌كپارچه‌یی كۆمه‌ڵه‌‌و گه‌ڕانه‌وه‌‬ ‫بۆ سه‌رده‌می رابردوو حاشا‬ ‫هه‌ڵنه‌گره‌‌و جێكاری رێز‌و‬ ‫قه‌دردانیه‌‬

‫له‌سیاس ‌هت‌و بنه‌ماكانی چه‌پی كوردستان‬ ‫یارمه‌تییه‌كی باشی بۆ چاكسازی سیمای‬ ‫چه‌پ له‌كوردستان ئه‌نجام ده‌دات كه‌ به‌‬ ‫پته‌وكردنی ته‌شكیالت‌و جێبه‌جێكردنی‬ ‫سیاسه‌تی دروست‌و به‌ له‌به‌رچاوگرتنی‬ ‫بارودۆخی ئێستای كوردستان‌و ئێران‌و‬ ‫گۆڕانكارییه‌كانی ناوچه‌كه‌ ئێمه‌ شاهیدی‬ ‫گۆڕانكارییه‌كان له‌م بواره‌دا بین‪.‬‬ ‫هه‌وڵی سیاسی كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشان‬ ‫بۆ یه‌كگرتن‌و یه‌كپارچه‌یی كۆمه‌ڵه‌‌و‬ ‫گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ سه‌رده‌می رابردوو حاشا‬ ‫هه‌ڵنه‌گره‌‌و جێكاری رێز‌و قه‌دردانیه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم توانا‌و وه‌زه‌ی ته‌شكیالتی‌و‬ ‫فه‌ردی كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشان بۆ‬ ‫زیندووكردنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵه‌ له‌ڕوانگه‌ی‬ ‫منه‌وه‌ بێجگه‌ له‌تراویكله‌یه‌ك زیاتر نیه‌‌و‬ ‫ناواقعی دێته‌به‌رچاو‪ ،‬به‌اڵم له‌بارودۆخی‬ ‫ئێستادا توانا‌و وزه‌ی ئه‌م ره‌وته‌‬ ‫ده‌توانێت بۆ زیندووكردنه‌وه‌ی دووباره‌ی‬ ‫ره‌وتی چه‌پ له‌كوردستان جارێكی‬ ‫دیكه‌ بزوتنه‌وه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی خه‌ڵكی‬ ‫كوردستان به‌ دروشم‌و ئارمانی چه‌پی‬ ‫كوردستانی هه‌رچی زیاتر رادیكال‌و‬ ‫سوسیالیسیتی بكه‌ین‪ .‬ده‌بێت له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌ندێشه‌ی نوێ‌و رێكاری تازه‌ وه‌اڵمێكی‬ ‫دیاریكراو به‌ گرفت‌و كێشه‌ كۆمه‌اڵیه‌تی‌و‬ ‫سیاسیه‌كانی كۆمه‌ڵگای كوردستان‬ ‫بداته‌وه‌‌و خه‌باتی خه‌ڵك‌و هه‌ڵسوڕاوانی‬ ‫چه‌پی كوردستان له‌ده‌وری دروشم‌و‬ ‫خواسته‌كانی رێكبخاته‌وه‌‪ .‬بێشك‬ ‫هه‌ڵسوڕاوان‌و دڵسۆزانی سیاسی چه‌پ‬ ‫له‌كوردستان ده‌بێت به‌ روانینێكی‬ ‫عاقاڵنه‌‌و پراكتیك‪ ،‬سیاسه‌ته‌كانی‬ ‫حیزبه‌ چه‌په‌كانی كوردستان به‌ ویژدانی‬ ‫ئاگاه‌ چاودێری بكه‌ن‪ ،‬ئه‌مه‌ مێژوو نییه‌‬ ‫كه‌ قه‌زاوه‌ ده‌كات ‪ ،‬به‌ڵكو خه‌ڵكی‬ ‫كوردستان كه‌ وه‌اڵمێكی رۆشن به‌‬ ‫هه‌ڵپه‌رستان‌و به‌رژه‌وه‌ندی په‌رستان‬ ‫له‌كاتی خۆی ده‌داته‌وه‌‪.‬‬ ‫‪ .3‬ئه‌گه‌ر چه‌پ له‌كوردستان له‌ده‌وری‬ ‫پالتفۆرمێكی هاوبه‌ش كۆببێته‌وه‌‪ ،‬ئێو‌ه‬ ‫خاڵه‌ سه‌ره‌كییه‌كانی ئه‌م پالتفۆرمه‌‬ ‫چۆن ده‌بینن؟‬ ‫له‌جۆره‌كانی‬ ‫هه‌رچه‌شنه‌‬ ‫بێشك‬ ‫پالتفۆرمی سیاسی كه‌ به‌رژه‌وه‌ندی‬ ‫خه‌ڵكی كورد له‌ته‌واوی بواره‌كانی‬ ‫سیاسی‌و ئابوری‌و كۆمه‌اڵیه‌تی فه‌رهه‌نگی‬ ‫بگرێته‌وه‌‪ ،‬ده‌توانێت گارانتییه‌ك بێت بۆ‬ ‫دیموكراسی‌و ئازادی ئه‌ندیشه‌‌و خواسته‌‬ ‫دیموكراتیكه‌كانی خه‌ڵك‪ ،‬ده‌توانێت‬ ‫هه‌نگاوێكی كاریگه‌‌و دڵخۆشكه‌ر بێت‌و‬ ‫له‌بارودۆخی ئێستادا بۆ درێژه‌دان به‌‬ ‫خه‌باتی خه‌ڵكی كورد دژی رژیمی‬ ‫دیكتاتۆری یه‌كگرتوو و یه‌كده‌ست‬ ‫بكات‪ ،‬ئه‌مه‌ش نیازی سیاسی نه‌ك‬ ‫له‌الیه‌ن چه‌پی كورد پێشنیاركرابێت‌و‬ ‫ئێمه‌ به‌دوای فاكتۆره‌ سیاسییه‌كانی بۆ‬ ‫ئاراسته‌كردنی ئه‌م هه‌وڵه‌ بێن‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫به‌داخه‌وه‌ نیازی رۆژانه‌ به‌ وه‌اڵمێكه‌ كه‌‬ ‫چه‌پی كوردستان خوازیاریه‌تی‪ .‬ئه‌ڵبه‌ت‬ ‫ته‌نها چه‌پی كوردستان خوازیاری‬ ‫پالتفۆرمێك نین‪ ،‬به‌ڵكو ئه‌م پێویستیه‌‬ ‫حه‌یاتییه‌ بۆ حیزبه‌ ئۆپۆزسیۆنه‌كانی‬ ‫كوردستانه‌ چ راست ‌و چ چه‌پ‪ .‬به‌اڵم‬ ‫له‌هه‌ر حاڵدا ئه‌م پالتفۆرمه‌ ده‌توانێت‬ ‫ئێعتبارێكی دووباره‌‌و متمانه‌به‌خۆبوون‬ ‫بۆ هه‌ڵسوڕاوانی چه‌پی كوردستان‬ ‫بگه‌ڕێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم خودی پالتفۆرمیش گرنگه‌‌و‬ ‫ده‌بێت به‌ راشكاوی تێیدا دان به‌‬ ‫خواسته‌ نه‌ته‌وه‌یی‌و به‌رژه‌وه‌ندیه‌‬ ‫ئابوری‌و سیاسی‌و دیموكراتیكه‌كانی‬ ‫نه‌ته‌وه‌ی كورد نرابێت‪ .‬گه‌ره‌نتییه‌كان بۆ‬ ‫پێكهێنانی دیموكراسی‌و ئازادی سیاسی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی‌و فه‌ردی تێدابێت‪ ،‬به‌رابه‌ری‬ ‫ژن‌و پیاو له‌روی مافی شارۆمه‌ندی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی‪ ،‬پێكهێنانی بواره‌كانی‬ ‫هه‌ڵبژاردنی ئازاد‌و دیموكراتیك‪ ،‬به‌رگری‬ ‫له‌ مافی كرێكاران‌و زه‌حمه‌تكیشان‬

‫ئه‌ندێشه‌‬

‫ژمار‌ه (‪ )62‬ساڵی پێنجەم‪201٢/10/15 ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫ده‌سه‌اڵتی سیاسی‌و کۆماری ئیسالمی لە ناوچەکە‬

‫کوورش‪ ،‬چەنگیزو‪ ....‬ده‌وترێت ئه‌گه‌ر‬ ‫هیتلر و ناپلئون نه‌بوایەن مێژوو به‌ره‌و‬ ‫الیەکی دیکه‌ ده‌چوو‪ .‬به‌اڵم پسپۆڕان‬ ‫له‌‌سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه‌ن که‌ شوێن کارێگه‌ریی‬ ‫هه‌یه‌و ناپلئون‌و هیتلر به‌ دروست کراوی‬ ‫ده‌ستی شوێن ده‌زانن‪ ،‬باشترەسەبارەت‬ ‫بەم پرسه‌ بڕوانینه‌ تیۆری په‌یوه‌ندیی‬ ‫نێو نه‌ته‌وه‌ییەکان‪ .‬ده‌سه‌اڵت ده‌توانێت‬ ‫هه‌موو شتێک به‌ڕێوه‌ به‌رێت‪ ،‬ده‌بێ‬ ‫ئاماژه‌ به‌وه‌ بکه‌م که‌ کارێگه‌ری ئه‌ندیشه‌‬ ‫له‌‌ویست‌و ئامانج دوای پرسی یوتوپیایی‬ ‫دێت‌و به‌مه‌ ده‌وترێت ریالیزم یا ریالیسم‪.‬‬ ‫ریالیسم پێداگری له‌ سه‌ر راستییه‌کان‬ ‫ده‌کات‌و جه‌خت له‌ هۆو هۆکار ده‌کاته‌وه‪،‬‬ ‫ئه‌و که‌سانه‌ی وابیر ده‌که‌نه‌وه‌ که‌ جیهان‬ ‫ده‌بێ له‌گه‌ڵ سیاسه‌ته‌کانی ئه‌واندا‬ ‫بێته‌وه‌‌و ئه‌وانه‌ی سیاسه‌ته‌کانی خۆیان‬ ‫به‌ پێوه‌ره‌ جیهانییه‌کان هه‌ڵده‌سه‌نگێنن‌و‬ ‫ده‌خوێننه‌وه‌‪ ‌،‬بوونیان هه‌یه‌و ده‌بێت‪.‬‬

‫محه‌مه‌د حه‌کیمی‬ ‫له‌سه‌ره‌کیترین‬ ‫یه‌کێک‬ ‫ده‌سه‌اڵت‬ ‫بنه‌ماکانی زانستی سیاسه‌تە‌‪ ،‬بەواتەی‬ ‫هێزی سه‌پاندنی بڕیار فەرمانەکان به‌ هه‌ر‬ ‫چەشن یان شکڵێک که‌ موممکین بێت‪،‬‬ ‫ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ئه‌و ده‌ستووره‌ رۆخساری‬ ‫کۆمه‌ڵگا بگۆڕێت‌و کۆمه‌ڵگه‌ به‌ره‌و هه‌ڵدێر‬ ‫ببات‪.‬‬ ‫هه‌رکه‌س بەوردی سەیری دەسەاڵت‬ ‫بکات‪ ،‬دەبێ ئه‌و رسته‌ی چرچیلەی‬ ‫له‌ بیربێت‪ .‬ئەو کاتەی چرچیل به‌هۆی‬ ‫هێرشی ئاسمانی هیتلێره‌وه له‌الیه‌ن‬ ‫شاڕۆمه‌ندانی ئه‌و واڵته‌وه‌‌ که‌وتبووه‌ ژێر‬ ‫ڕەخنە‌و پرسیارەوە‪ ،‬چرچیل له‌واڵمدا به‌‬ ‫چاوی پڕ له‌ فرمێسکه‌وه‌ دەڵێت‪ :‬بێجگه‌‬ ‫له‌ئاخ هه‌ڵکێشان هیچ شتێکم نییه‌ بۆ وتن‬ ‫‪ ،‬ته‌نیا ده‌بێ سه‌بر بکه‌ین‌و بوه‌ستین‪،‬‬ ‫مێژوو ئه‌وه‌ی نیشاندا که‌ ئه‌م ڕسته‌‌ی‬ ‫چرچیل له‌و کاته‌دا زۆر به‌ جێگه‌و دروست‬ ‫بووه‌و مێژوو ئه‌وه‌ی نیشان‌دا که‌ ئه‌گه‌ر‬ ‫چرچیل نه‌بوایه‌ ئه‌وا هه‌رگیز ئورووپای‬ ‫ئازادو رۆژئاوا به‌ ئازادی نه‌ده‌گه‌یشت‪.‬‬ ‫ئه‌مڕۆکه‌ سیاسه‌ت‪ ،‬هێز‪ ،‬وزه‌‪ ،‬ئابووری‌و‬ ‫زانست پێکەوە ده‌سه‌اڵت پێکدێنن‌و‬ ‫جیهان دەخەنە ژێر رکێفی خۆیانەوە‪.‬‬ ‫هه‌روا که‌ دیاره‌ ده‌سه‌اڵت گرنگترین‬ ‫هۆکاری سه‌ره‌کییه‌ له‌په‌یوه‌ندی نێوان‬ ‫ده‌وڵه‌ته‌کاندا‪ ،‬ده‌توانین ئه‌وه‌ بڵێین‬ ‫که‌ واڵته‌ بێ هێزه‌کان هیچ نه‌خشێکیان‬ ‫نییه‌ له‌رووداوه‌ جیهانییه‌کان‌و ته‌نانه‌ت‬ ‫ئه‌و واڵتانه‌ هه‌میشه‌ تووشی هێرشی‬ ‫واڵتە زلهێزه‌کان بوونه‌ته‌وه‌و ئه‌مه‌ واڵته‌‬ ‫به‌هێزه‌کانن‌ که‌ نه‌خش‌و ڕۆڵی سه‌ره‌کی‬ ‫ده‌گێڕن له‌‌رووداوه‌ گرنگه‌ جیهانییه‌کاندا‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەمڕۆکە هێشتا ئەم ناوچە لەگەڵ‬ ‫کۆمەڵێک شتی دیکە بەرەڕووەو ئەم‬ ‫واڵتانە بە هیچ شێوەیەک سەقامگیر‬ ‫نەبوون‌و داهاتوویەکی نادیار چاوەڕوانی‬ ‫ئەم بەشە لە‌جیهان دەکات‪ .‬مەترسییەکی‬ ‫گەورە کە ئەم ناوچانە بەرەوڕووی‬ ‫بوونەتەوە ئیسالمی سیاسییە وەکوو (‬ ‫ئەخەوانییەکان‪ ،‬ئەلقاعیدەو ‪ )...‬هتد‪.‬‬ ‫ئێستا ئەوەی واقیعە‪ ،‬ئەوەیە کە ئەم‬ ‫ناوچە زیاتر تووشی ئاڵو گۆڕ بووەو‬ ‫هێشتا زۆربەی دیکتاتۆرەکان لە سەر‬ ‫دەسەاڵت ماونەتەوەو لەم ناوەدا کۆماری‬ ‫ئیسالمی رۆڵی سەرەکی دەگێڕێت‪.‬‬ ‫«ریمون ئارون» سەبارەت بە دەسەاڵت‬ ‫دەڵێت‪ :‬دەسەاڵت بۆ بەڕێوە بردن یان‬ ‫کاوڵکردنی واڵتە‪ .‬کاتێ کەسەکان‬ ‫دەسەاڵتی خۆیان لە پەیوەندی لە گەڵ‬ ‫خەڵک دەخەنە خانەی جێبەجێ کردنەوە‪،‬‬ ‫هەست بە مانای سیاسی دەکرێت‪ .‬بەو‬ ‫واتە دەسەاڵت دەتوانێت هەم وێرانگەر‬ ‫بێت‌و هەم دەتوانێت ببێت بە دەسەاڵتی‬ ‫جەماوەریی‌و رێز بگرێت لە ژیان‌و مافی‬ ‫خەڵک‪.‬‬ ‫«ئار جی تونی» کۆمەڵناسی ئەمریکایی‬ ‫دەڵێت‪ :‬دەسەاڵت دەتوانێت وەکوو‬ ‫ئەرکی تاک یان گرووپێک لە خەڵکی‬ ‫کۆمەڵگەیەک بۆ بەڕێوە بردن‌و سەپاندنی‬ ‫ویست‌و داخوازییەکانی خۆیان بە سەر‬ ‫کۆمەڵگە دەور بگێڕێت‪.‬‬ ‫لەم هەر دوو شرۆڤەی دەسەاڵتەدا ئێمە‬ ‫دەبینین ئەم دوو پسپۆڕە جەخت لەسەر‬ ‫هێز‌و توانەکانی دەسەاڵت دەکەنەوە‬ ‫بەاڵم هەر کام بە شێوەی خۆی‌و ئەمە‬ ‫لەحاڵێکدایە کە هەموو فەیلەسووفەکان‬ ‫بە شێوەی خۆیان دەسەاڵتیان شرۆڤە‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫«مورگانتا» بە ڕوونی دەڵێت‪ :‬دەسەاڵت‬ ‫پەیوەندییەکی دەروونیە کە لەو رێگەوە‬ ‫تاکەکان کونترۆڵی خۆیان بە سەر‬ ‫مێشک‌و ئاوەزی هاوواڵتیان‌و هەروەها‬ ‫کردەوەی خۆیان دەسەپێنن بە سەر‬ ‫کۆمەڵگەدا‪ .‬کەوابێت دەسەاڵتی سیاسی‬ ‫پەیوەندییەکی دەروونیە لە نێوان تاک‬ ‫یان گرووپێک کە ئەم پرسە جێبەجێ‬ ‫دەکرێت‪.‬‬ ‫«برتراند راسل» لە سەر ئەو باوەڕەیە‬ ‫کە‪:‬دەسەاڵت بە واتای خۆڵقاندنی‬ ‫بەرهەمی باشە‪ .‬راسل پرسی دەسەاڵت‬ ‫لە زانستی کۆمەاڵیەتی وەکوو وزە لە‬ ‫فیزیک دەزانێت‪ .‬لە روانگەی ئەوەوە‬

‫‪9‬‬

‫مانای دروست زانستی کۆمەاڵیەتی لە‬ ‫گرەوی رەوتی ڕوونکردنەوە‌و تێگەیشتنی‬ ‫دروستی دەسەاڵتە‪.‬‬ ‫یاساکانی زانستی‌و جووڵەی کۆمەڵگە‪،‬‬ ‫یاساگەلێکن کە تەنیا بە پێوەری دەسەاڵت‬ ‫ڕوون‌دەکرێنەوە‪ ،‬نە بەو پێوەرەی ئەم‬ ‫وێنە لە دەسەاڵت‪ .‬دەسەاڵت وەکوو وزە‬ ‫دەبێ هەمیشە لە حاڵی ئاڵو گۆڕدا بێت‪،‬‬ ‫بەو واتە لە رۆخسارێکەوە بۆ رۆخسارێکی‬ ‫دیکە بێت‌و ئەرکی زانستی کۆمەاڵیەتی‬ ‫ئەوەیە کە وەدوای ئەم گۆڕانەدا بێت‌و‬ ‫بگەڕێت بە دوای ڕەخساندنی هەلێک بۆ‬ ‫ئەم پرسە‪.‬‬ ‫«مارکس» دەڵێت‪ :‬دەسەاڵت( کردەوەی‬ ‫رێکخراوەیی چینێکە بە دژی چێنێکی‬ ‫دیکە)‪ .‬کەوابێت لە روانگەی مارکسەوە‬ ‫دەسەاڵت بە سێ تایبەتمەندییەوە‬ ‫دەناسرێت‪ .‬تایبەتمەندی چینایەتی هەیەو‬ ‫لە پەیوەندی چینێک لە گەڵ چینێکی‬ ‫دیکە دەستەبەر دەبێت‪ .‬دەسەاڵت هیچ‬ ‫کات ناتوانێت چاک‌و مەشرووع بێت‪،‬‬ ‫چونکە سەرچاوەی زوڵمە بە دژی چینێکی‬ ‫دیکە‪ .‬دەسەاڵت خاوەن تایبەتمەندی‬ ‫سەپێنراوو دەرخەری پەیوەندی چینی‬ ‫دەسەاڵت‌و مەحکوومە‪.‬‬ ‫«رابرت داڵ» دەڵێت‪ :‬دەسەاڵت‪،‬‬ ‫پەیوەندی نێوان گەمەکەڕانە کە لەو‬ ‫گەمەدا تاکێک‪ ،‬کەسانی دیکە ناچار‬ ‫بە شتێک دەکات کە ئەگەر بە ویستی‬ ‫خۆیان بێت هەرگیز ئەو کردەوەیان‬ ‫ئەنجام نەدەدا‪.‬‬ ‫یەکێک لەپرسە سەرەکییەکانی هەر‬ ‫دەسەاڵتی‬ ‫پرسی‬ ‫کۆمەڵگەیەک‪،‬‬ ‫سیاسییە‪ .‬چۆنیەتی دەسەاڵتی سیاسیش‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ دوو هۆکاری ئازادی‌و‬ ‫یاسا‪ .‬ئەگەر لەکۆمەڵگەیەکدا هاوسەنگی‬ ‫لەنێوان سێ کوچکەی دەسەاڵت‪،‬‬ ‫ئازادی‌و یاسا هەبێت‪ ،‬ئەو کۆمەڵگەیە‪،‬‬ ‫هارمونیک‌و‬ ‫باش‌و‬ ‫کۆمەڵگەیەکی‬ ‫دیموکراتە‪.‬‬ ‫نەبوونی هەر کام لەم کوچکانە کۆمەڵگە‬ ‫تووشی ئاڵۆزی‌و کێشەی بنەوەشەیی‬ ‫دەکاتەوە‪ .‬بۆ نموونە ئەگەر ئازادی‬ ‫لە کۆمەڵگەدا بوونی نەبێت ئەوا ئەو‬ ‫حکومەتە لە کۆمەڵگەدا دەبێت بە‬ ‫دەسەاڵتێکی ڕەهاو دیکتاتۆر لێدراو‪،‬‬ ‫نەبوونی دەسەاڵت‌و یاسا‪ ،‬ئاڵوزێ‌و ئاژاوە‬ ‫لە کۆمەڵگە دەنێتەوە‪ ،‬نەبوونی یاسا‪،‬‬ ‫دەسەاڵت تووشی گەندەڵی دەکات‪،‬و‬ ‫نەبوونی ئازادی‌و یاسا‪ ،‬دەسەاڵت دەکات‬ ‫بە دیکتاتۆرو میلیتاریزەبوونی کۆمەڵگاو‬ ‫هەروەها دەبێت بە دەسەاڵتێکی‬ ‫سەرکوتگەرو دڕندەو گەندەڵ‪.‬‬ ‫ئەمڕۆکە ئێرانیش بێ بەڕی نەبووە لە ئاڵو‬ ‫گۆڕەکان‌و ئەو واڵتەش وەکوو زۆربەی‬ ‫واڵتەکانی ناوچەکە تووشی دەسەاڵتێکی‬ ‫دیکتاتۆرییەو هەر بۆیە خەڵکی ئێرانیش‬ ‫لەدوای هەڵبژاردنی سەرۆک کۆماری‬ ‫ساڵی ‪ ٨٨‬و هەروەها کێشەی ئابووری‬

‫بە هەزاران کەس ڕژانە سەر شەقامەکان‌و‬ ‫داوای نان‪ ،‬کار‌و ئازادیان کرد‪ ،‬کۆماری‬ ‫ئیسالمی ئەم واڵتەیان بەرەو هەڵدێر‬ ‫بردووەو هەر ئێستا چ لەناوخۆو چ‬ ‫لەدەرەوە تووشی دەیان قەیران‌و گەماڕۆ‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەم پرسە لەئێران جیاوازەو ئەمڕۆکە‬ ‫لەو واڵتە دوو هێزی سیاسی بوونیان هەیە‬ ‫کە دوو خوێندنەوەی جیاوازیان هەیە بۆ‬ ‫یاساو بەڕێوەبردنی واڵت‪ .‬یەکێک یاسا بە‬ ‫پێوەرەکانی ئیسالمی شیعە دەناسێت‌و‬ ‫هەر بەو پێیە واڵت بەڕێوە دەبات‪ .‬ئەوی‬ ‫دیکە‪ ،‬یاسا وەکوو کەرەسە چاو لێدەکات‬ ‫کە تەنیا کاری پاراستنی دەسکەوتەکانی‬ ‫ئەم نیزامەیە‪ .‬بەاڵم یەکێک لە گەورەترین‬ ‫کێشەکان لە ئێران خوێندنەوەی یەکەمە‬ ‫کە یاسا بە پێوەرەکانی ئیسالمی شیعە‬ ‫دادەنێت‌و ئێوە ئەگەر بە وردی یاسای‬ ‫بنەڕەتی ئەو واڵتە بخوێننەوە ئەوا دەبینن‬ ‫کە زۆربەی ئەو یاسایانە دژایەتییان هەیە‬ ‫لە گەڵ جاڕنامەی گەردوونی مافی مرۆڤی‬ ‫جیهانی‪ ،‬تازە ئەمە لە حاڵێکیشدایە کە‬ ‫کۆماری ئیسالمی تەنانەت ئەو یاسایانەی‬ ‫کە خۆی بە پێوەرەکانی ئیسالم‬ ‫نووسیویەتی بەڕێوە نابات‌و هەمیشە‬ ‫یاساکانی خۆی دەخاتە ژێر پا یان پشت‬ ‫گوێیان دەخات‌و ئەم سیاسەتە دەرخەری‬ ‫ئەوەیە کە کۆماری ئیسالمی دەسەاڵتێکی‬ ‫ڕەهایە‪.‬‬ ‫ئەم خوێندنەوە بە گشتی‌ یاسای مەدەنی‬ ‫بە پێی شەرع دەنووسێت‌و خوێندنەوەی‬ ‫بۆ دەکات‪ ،‬دەسەاڵتی سیاسی لەگەڵ‬ ‫ئایین تێکاڵو کردووەو ئازادی‪ ،‬تەنیا لە‬ ‫چوارچێوەی دەستوورەکانی ئایینێک‬ ‫بە ناوی (شیعە) بەرتەسک دەکاتەوەو‬ ‫لەو رێگەوە زیاتر لە سێ دەیەیە کە‬ ‫دەسەاڵتی خۆی بە سەر کۆمەڵگەی‬ ‫ئێراندا سەپاندووەو لەم ماوەدا بە‬ ‫هەزاران شێوە خەڵکی ئەم واڵتەیان‬ ‫تووشی کێشەو کوشت‌و کوشتار کردووە‪.‬‬ ‫کۆماری ئیسالمی کۆمەڵگەی ئێرانی‬ ‫تووشی دەیان کێشەی ناوخۆیی‌و دەرەکی‬ ‫کردووە‪ .‬بەاڵم ئەوەی کە واقیعە‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫کە یاسا زۆر لەو شتەی کە کۆماری‬ ‫ئیسالمی شرۆڤەی بۆ دەکات بەرباڵوترەو‬ ‫تەنانەت یاسا تا ئەو جێگە پێش دەچێت‬ ‫کە بە دەسەاڵتی سیاسی نە لە روانگەی‬ ‫سیاسی‪ ،‬نە لە ڕوانگەی ئایینی‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫لە روانگەی مەدەنییەوە مانا دەکات‪.‬‬ ‫خوێندنەوەکانیش بۆ ئازادی زۆرتر لە‬ ‫چوارچێوەی خودی ئازادیدا‪ ،‬ئازادی‬ ‫هاو بیروڕاکانی خۆی‌و ئازادی هاوڕێکانی‬ ‫خۆی پێناسە دەکات‪.‬‬ ‫لە بەرەوڕووبوونەوە لەگەڵ دەسەاڵتی‬ ‫سیاسی لە کۆماری ئیسالمی بە گشتی‬ ‫دەسەاڵت بە سێ بەش دابەش دەکرێت‪.‬‬ ‫بە گشتی هەموو ڕوانگەکان بەرەو‬ ‫ئەوە چووە کە مانای کالسیک لە‬ ‫مانای دەسەاڵتی سیاسی‪ ،‬شرۆڤەیەک‬

‫کە خەبات بۆ وەرگرتن یان پاراستنی‬ ‫دەسەاڵتی سیاسی ناوکی سەرەکی ئەو‬ ‫بەرهەم دەهێنێت‪ .‬پرسی سەرەکی بۆ‬ ‫هەموو ئەو کەسانەی کە لە نێو بازنەی‬ ‫دەسەاڵتی سیاسی کۆماری ئیسالمیدان‪،‬‬ ‫بریتیە لەوەی کە کێ دەبێ حکوومەت‬ ‫بکات‌و دەسەاڵت وەدەستەوە بگرێت؟‬ ‫لێرەدا هەموو ئەو کەسانە رێکارەکانی‬ ‫خۆیان بە باشترین ئاڵترناتیو دەزانن‪ ،‬بۆ‬ ‫نموونە کۆماری ئیسالمی‪ ،‬ئەو رێکارەی‬ ‫کە بۆ بەڕێوەبردنی ئێران بە سەر خەڵکی‬ ‫ئەو واڵتەدا سەپاندوویەتی‪ ،‬ویالیەتی‬ ‫فەقێ بوو‪ ،‬یان موجاهیدین دەڵێن دەبێ‬ ‫حکوومەتی دیموکراتیکی ئیسالمی‌و‬ ‫مەسعوود رەجەوی ببێت بە سەرۆک‬ ‫کۆمار‪ ،‬پان ئێرانیستەکان دەگەڕێنەوە‬ ‫بۆ دۆخی شاهەنشاهی‪ ،‬سوسیالیست‌و‬ ‫کۆمۆنیستەکان باس لەحکوومەتی‬ ‫شەورایی‌و حیزبەکانی خۆیان بە‬ ‫ئاگادارترین نوێنەرانی کۆمەڵگەی ئێران‬ ‫دەزانن‌و‪ ....‬هتد‪ .‬ئەو شتەی کە لەم‬ ‫قسانەی سەرەوە دەخوێنینەوە ئەوەمان‬ ‫پێ دەڵێت کە هەموو الیەنەکان روانگە‌و‬ ‫بیروڕاکانی خۆیان بە باشترین ئاڵترناتیو‬ ‫بۆ بەڕێوە بردنی حکوومەت لە داهاتووی‬ ‫ئێراندا دەزانن!!!‬ ‫ئەمڕۆ چارەنووسی کۆماری ئیسالمی‬ ‫ڕوون‌و ئاشکرایە‪ ،‬چونکە ئەم حکوومەتە‬ ‫لەکردەوەدا نیشانی داوە کە گوێ بە‬ ‫هیچ پێوەرێک لەپێوەرەکانی مافی مرۆڤ‬ ‫نادات‌و بە سانایی هەموو ئەو یاسایانەی‬ ‫کە بۆ خۆیان لەیاسای بنەڕەتیدا دایان‬ ‫ناوەو نووسیویانە دەخەنە ژێرپێ‪ ،‬هەر‬ ‫ئێستا زۆربەی کەسانی نزیکی خۆیان‬ ‫کە بەشێکی بەرچاو بوون لەدەسەاڵت‬ ‫لەو زیندانانەدان کە خۆیان بە دەستی‬ ‫خۆیان دروستیان کردووە‪ .‬بەاڵم ئەوەی‬ ‫جێگەی سەرنجە ئوپۆزسیونی ئێرانیش‬ ‫هەر وەکوو ئەو واڵتانەی دیکە کە بە دژی‬ ‫دیکتاتۆرەکان ڕاپەڕیون ئۆپۆزیسیۆنێکی‬ ‫زۆر خراپ‌و الوازی هەیەو بەداخەوە هیچ‬ ‫ئاڵترناتیوێکیان نییە بۆ دوارۆژی ئەم‬ ‫واڵتەش‪.‬‬ ‫لێرەدا دەبێ ئاماژە بەوە بکەم کە‬ ‫فەلسەفەی سیاسی هێزو تواناییەکانی‬ ‫مرۆڤەکان کاریگەری دادەنێت بە سەر‬ ‫کۆمەڵگادا‪ ،‬لە روانگەی کۆمەڵێک لە‬ ‫پسپۆڕانی سیاسی دەسەاڵت بەشێکی‬ ‫جیانەکراوە لە سیاسەتەو بە بێ هەست‬ ‫کردنێکی واقیع لە دەسەاڵت ناتوانین‬ ‫ماناو هێزی سیاسەت بزانین‪ .‬کۆمەڵێک‬ ‫وەکوو «ماکیاولی‌و نیچە» دەسەاڵتیان‬ ‫گەورە کردووەتەوەو کۆمەڵێکی دیکە‬ ‫وەکوو» ژان ژاک روسو» سەرکۆنەیان‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫بەاڵم پسپۆڕان له‌‌سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه‌ن‬ ‫له‌مێژوودا ده‌توانین دوو ڕوانگه‌ ببینین‪،‬‬ ‫یه‌که‌م‪ ،‬تاک له‌ نێو‌ ده‌سه‌اڵتدا رەنگێکی‬ ‫تایبه‌تی هه‌یه‌‪ ،‬بۆ نموونه‌ هیتلر‪ ،‬ناپلئون‪،‬‬

‫ده‌سه‌اڵتی نه‌ته‌وه‌یی‬ ‫ده‌سه‌اڵتی نه‌ته‌وه‌یی ناسیونالیسم‬ ‫به‌شێکی نه‌پچڕاوه‌یه‌ له‌سیستەمی‬ ‫ده‌وڵه‌ته‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌کان‪ ،‬ده‌سه‌اڵت‬ ‫که‌ره‌سه‌یەکه‌ که‌ ده‌وڵه‌ته‌کان سیاسه‌تی‬ ‫خۆیان چ له‌‌ناوه‌وه‌و چ له‌‌ده‌ره‌وه‌ی واڵتەوە‌‬ ‫به‌ڕێوه‌ ده‌به‌ن‪.‬‬ ‫مۆنۆگرافی ئابووری‬ ‫یه‌کێک له‌ گرنگترین بنه‌ماکانی ده‌سه‌اڵتی‬ ‫مۆنۆگرافی ئابوورییه که‌ له‌ ئه‌گه‌ری‬ ‫زانستی تەکنیکی ده‌توانێت ببێتە به‌‬ ‫ده‌سه‌اڵت‪.‬‬ ‫زانستی ته‌کنیکی‬ ‫خۆی یه‌کێک له‌ گرنگترین فاکته‌کانه‌ ک ‌ه‬ ‫به‌ داخه‌وه‌ له‌ زۆربه‌ی واڵته‌ دواکه‌وته‌کان‪،‬‬ ‫وه‌ک واڵتی ئێران به‌ هۆی نه‌بوونی‬ ‫ئه‌و فاکتانه‌وه‌ هه‌میشه‌ پێویستی به‌‬ ‫پێشه‌وه‌چوون و زانست هه‌یه‌و هۆکاری‬ ‫نه‌بوونی ئه‌م فاکتانه‌ له‌ ئێران ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‬ ‫بۆ ئه‌و فه‌رهه‌نگه‌ی که‌ ده‌سه‌اڵتی زاڵ له‌‬ ‫ئێران توێژینه‌وه‌و په‌یڕه‌وی لێ ده‌کات‌‪.‬‬ ‫ته‌کنولوژی‬ ‫یه‌کێک له‌ تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی ته‌‌کنۆلۆژی‪،‬‬ ‫د‌هس‌گرتن به‌ سه‌ر ژیانی مرۆڤدایه‌‪،‬‬ ‫له‌‌ڕاستیدا‪ ،‬واقیعی کۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه‌‬ ‫له‌گه‌ڵ پێداویستییه‌کانی ته‌کنۆلۆژی‬ ‫یه‌ک ده‌گرێته‌وه‌و خۆبه‌خۆ کارێگه‌ری ئه‌م‬ ‫هێز‌ه له‌په‌یوه‌ندی جیهانیدا زۆر قووڵ‬ ‫ده‌بێت‪ .‬ئه‌و فاکتانه‌ی ده‌سه‌اڵت که‌ زۆرتر‬ ‫بواری ماڵی ده‌گرێته‌وه‌و به‌شێکیشی ئه‌و‬ ‫فاکتانه‌ن تا بزانین که‌ چۆن له‌سیاسه‌تی‬ ‫جیهانیدا ئه‌م فاکتانه‌ ناسراون‌و‬ ‫گرنگییەکی تایبه‌تیان له‌ کۆمه‌ڵگه‌ی‬ ‫جیهاندا هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ئایدیۆلۆژی‬ ‫ئایدیۆلۆژی ئه‌و ئه‌ندیشه‌یه‌ که به‌ شێوه‌ی‬ ‫سیستەماتیک‌ ده‌سه‌اڵت دروست ده‌کات‪،‬‬ ‫ئایدیۆلۆژی له‌ مێژوودا شه‌پۆڵێک له‌ هێزی‬ ‫ئینسانی ده‌خاته‌ شوێن ئامانجه‌کانی خۆی‌و‬ ‫له‌ ده‌سه‌اڵتی مرۆڤ که‌ڵک وه‌رده‌گرێت‪،‬‬ ‫به‌اڵم سیاسه‌تی هێز که‌ له‌ دوێنێ‌وه‌ تا‬ ‫به‌ ئه‌مڕۆ توانیویه‌تی به‌ په‌ره‌پێدانی‬ ‫بیرو ئه‌ندیشه‌ی خۆی ڕوانگه‌کانی خۆی‬ ‫به‌ سه‌ر جیهاندا بسه‌پێنێت‌و به‌ هۆی‬ ‫ئه‌وه‌ی که‌ ده‌سکه‌وته‌کانیان ستراتیژی‬ ‫کەالن ده‌خوێننه‌وه‌‪ ،‬ئه‌م ده‌سه‌اڵتانه‌‬ ‫تێده‌کۆشن تا واڵته‌ جیهان سێهه‌مییه‌کان‬ ‫بڕه‌تێننه‌وه‌‪.‬‬ ‫دەسەاڵت لە وشەدا بە مانای هێزو توانایە‬ ‫کە کۆمەڵێک لە‌کاریگەریی کەسێک‬ ‫بە سەر کەس یان کەسانێکی دیکەدا‬ ‫دەسەپێنیت‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌کان‌‪:‬‬ ‫‪( -1‬سیاست‬ ‫صامدی)‪.‬‬ ‫‪( -2‬اصغر جعفری ولدانی‪ ،‬جزوه درسی‬ ‫سیاست و حکومت در خاورمیانه‪،‬‬ ‫دانشگاه عالمه طباطبایی‪.)1381 ،‬‬ ‫‪( -3‬محمود سریع القلم‪ ،‬نظام بین المللی‬ ‫پسا جنگ سرد)‪.‬‬ ‫قدرتمندانه‌‪:‬‬

‫نوشته‌‪،‬‬

‫‪8‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )62‬ساڵی پێنجەم‪201٢/10/15 ،‬‬

‫کۆمه‌ڵگه‌‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫ئیعدام تاوانێکی گه‌وره‌ی دژە مرۆیی‬ ‫سارا بەهمەنی‬ ‫رۆژی ‪10‬ی ئۆکتۆبر رۆژی جیهانیی خه‌بات‬ ‫دژی سزای ئیعدامه‌‪ .‬رێکخراوی لێبوردنی‬ ‫نێونه‌ته‌وه‌یی له‌م رۆژه‌دا خوازیاری‬ ‫وه‌ڕێخستنی ده‌یان کۆڕو که‌مپینی ناڕه‌زایی‬ ‫ده‌ربڕینه‌ دژی ئه‌م سزا نامرۆڤانه‌یه‌‪.‬‬ ‫به‌ پێی ئه‌و ئامارانه‌ی باڵو کراونه‌ته‌وه‌‬ ‫زیاتر له‌ ‪ %90‬ئیعدامه‌کانی جیهان ته‌نیا‬ ‫له‌چه‌ند واڵتی چین‪ ،‬ئێران‪ ،‬عه‌ره‌بستانی‬ ‫سعوودی‪ ،‬ئه‌مریکاو یه‌مه‌ن به‌ڕێوه‌‬ ‫ده‌چێت‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪٢٠٠٢‬ی زایینی ‪ ١١١‬واڵت‬ ‫سزای ئیعدامیان بە تەواوەتی لە یاسا‬ ‫بنچینەییەکانیان البردووە یان بە کردەوە‬ ‫ئەو سزایە جێ بەجێ ناکەن‪ ،‬بەپێی‬ ‫ئامارەکان پاش تێپەڕ بوونی ‪ ١٠‬ساڵ‬ ‫رێژەی ئەو واڵتانەی سزای ئیعدامیان‬ ‫البردووە گەیشتووەتە ‪ ١٤١‬واڵت‪.‬‬ ‫له‌ سه‌ده‌ی ‪21‬و له‌ سه‌رده‌می مافی‬ ‫مرۆڤدا هەندێک واڵت له‌و بڕوایه‌دان کە‬ ‫به‌ ده‌ر کردنی حوکمی ئیعدام ده‌توانن‬ ‫خه‌ڵک چاوترسێن بکه‌ن‌و به‌ر به‌ تاوان‬ ‫بگرن‪ .‬ئێران یه‌کێک له‌و واڵتانه‌یه پاش‬ ‫واڵتی چین پلەی دووهەمی هەیەو ئەگەر‬ ‫بەپێی رێژه‌ی حه‌شیمه‌ت لە بەرچاوی‬ ‫بگرین پله‌ی یه‌که‌می هه‌یه‌ له‌ ده‌رکردن‌و‬ ‫به‌ڕێوه‌بردنی سزای ئیعدام‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌رچی به‌ڕێوه‌چوونی سزای ئیعدام له‌‬ ‫ئێران مێژوویه‌کی دوورو درێژی هه‌یه‌و‬ ‫هه‌ر ئایین‌و سیستەمێکی ده‌سه‌اڵتدار به‌‬

‫داکۆکیکه‌رانی مافی‬ ‫مرۆڤ له‌و بڕوایه‌دان که‌‬ ‫سزای ئیعدام به‌ مانای‬ ‫به‌ڕێوه‌چوونی عه‌داڵه‌ت نییه‌‬ ‫به‌ڵکوو تۆڵه‌ ئه‌ستاندنه‌وه‌یه‌و‬ ‫به‌ڕێوه‌چوونی ئه‌م سزایه‌ له‌‬ ‫هیچ واڵتێک نه‌بووه‌ته‌ هۆی‬ ‫که‌م بوونه‌وه‌ یان بن‌بڕ بوونی‬ ‫تاوان‬

‫دیمه‌نی ناڕه‌زایی دژی به‌ڕێوه‌چوونی سزای له‌سێداره‌دان له‌کۆماری ئیسالمی‬

‫پێی خوێندنه‌وه‌و پێناسەی خۆی‌ له‌ تاوان‬ ‫ئه‌و سزایه‌ی جێ به‌جێ کردووه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫به‌ هاتنه‌ سه‌رکاری کۆماری ئیسالمی‬ ‫ئیعدام لە ئێران به‌ رێژه‌یه‌کی به‌رچاو‬ ‫زیادی کردووه‌‪ ،‬ده‌بێت ئه‌وه‌ش بوترێت‬ ‫که له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ئیعدام به‌ شێوه‌یه‌کی‬ ‫به‌رچاو زیادی کردووه‌ له‌ هه‌مان کاتدا‬ ‫مه‌جالی ناڕه‌زایی ده‌ربڕین له‌ دژی ئه‌م‬ ‫حوکمه‌ نامرۆڤانه‌یه‌‪ ،‬بۆ ناوه‌نده‌کانی‬ ‫دژ به‌ ئیعدام‌و تاکه‌که‌سه‌کان‌و ته‌نانه‌ت‬ ‫بۆ پارێزەرانیش به‌رته‌سکتر بووه‌ته‌وه‌‬ ‫به‌ شێوه‌یەک که‌ ئه‌وانه‌ی دژی سزای‬ ‫ئیعدامن خۆیان بەرەوڕووی گرتن‌‌و سزای‬ ‫زیندان ده‌بنه‌وه‌‪.‬‬ ‫رژیمی کۆماری ئیسالمی له‌ یه‌که‌مین‬ ‫رۆژه‌کانی به‌ ده‌سه‌اڵت گه‌یشتنیه‌وه‌ له‌‬ ‫رێبه‌ندانی ‪ ٥٧‬له‌گه‌ڵ تیۆری ئیعدامدا‬ ‫بووه‌و به‌ڕێوه‌چوونی سزای سێداره‌ی به‌‬ ‫مه‌به‌ستی به‌رقه‌راری عه‌داڵه‌ت‪ ،‬چاوترسێن‬ ‫کردنی تاوانباران‪ ،‬پاراستنی ئه‌منی ‌هت‌و‬ ‫ئاسایشی کۆمه‌ڵگاو هه‌روه‌ها رێزدانان بۆ‬ ‫ژیانی مرۆڤ به‌ پێویست زانیوه‌‪.‬‬ ‫سه‌ره‌ڕای ئه‌و بۆچوو‌نه‌ هه‌ڵه‌یه‌و ئه‌و‬ ‫پاساوه‌‪ ،‬له‌ماوه‌ی ‪٣٤‬ساڵ ده‌سه‌اڵتدارێتی‬ ‫کۆماری ئیسالمی‌و په‌ره‌پێدان به‌م‬ ‫کلتووره‌‪ ،‬ده‌بینین که‌ نه‌ک ته‌نیا کۆتایی به‌‬

‫تاوان‌و توندوتیژیی له‌ کۆمه‌ڵگادا نه‌هاتوو‌ه‬ ‫به‌ڵکوو شاهیدی دووباره‌ بوونه‌وه‌ی‬ ‫توندوتیژییەکی بەرینترین له‌ کۆمه‌ڵگادا‪.‬‬ ‫بێجگه‌ له‌ ئیعدامی سیستەماتیک له‌‬ ‫ده‌زگای قه‌زایی رژیم هەروەها بە‬ ‫مه‌به‌ستی چاوترسێن کردنی تاوانباران‬ ‫له‌ داسه‌پاندنی سزای چه‌ندین جار ئیعدام‬ ‫یان ئیعدامی نمایشی که‌ڵک وه‌رگیراوه‬ ‫که‌ نه‌ته‌نیا نەیتوانیوە کاریگه‌رییه‌کی‌ بۆ‬ ‫کەم کردنه‌وه‌و نه‌هێشتنی تاوان هەبێت‬ ‫به‌ڵکوو به‌ پێی ئاماره‌کانی خودی رژیم‪،‬‬ ‫زیندانه‌کانی ئێران به‌ چه‌ندین قات له‌‬ ‫زه‌رفیه‌تیان زیندانییان هه‌یه‌ که‌ رژیمی‬ ‫ناچار کردووه‌ زیندانی نوێ دروست‬ ‫بکات‌و ته‌نانەت له‌ زۆرێک هه‌واڵ‌و‬ ‫راپۆرتدا بینیومانه‌ که‌ له‌ مااڵن وه‌کوو‬ ‫بازداشتگای کاتی که‌ڵک وه‌رگیراوه‌ که‌‬ ‫‌هەمووی نیشانه‌ی ناکارامه‌یی سیستەمی‬ ‫قه‌زاییه‌ له‌ ئێران‪.‬‬ ‫له‌م سااڵنه‌ی دوایدا ئێران به‌ هۆی‬ ‫ژماره‌یه‌کی به‌رچاو له‌ ئیعدام‌و به‌ تایبه‌تی‬ ‫ئیعدامی مێرمندااڵن‪ ،‬له‌و واڵتانه‌ بوو که‬ ‫که‌وته‌ به‌ر شااڵوی رەخنه‌ی جیهانی‌و‬ ‫ناوه‌نده‌کانی پاراستنی مافی مرۆڤ‪.‬‬ ‫به‌ پێی راپۆرتی رێکخراوی لێبوردنی‬ ‫نێونه‌ته‌وه‌یی‪ ،‬له‌ ساڵی ‪ 2010‬رێژه‌ی‬

‫ئیعدام له‌ زۆربه‌ی هه‌ره‌ زۆری واڵتانی‬ ‫جیهان دابه‌زی‌و ته‌نیا واڵتی ئێران بوو‬ ‫که‌ رێژه‌ی ئیعدامه‌کانی روو له‌ زیادبوون‬ ‫بووە‪ .‬له‌ ساڵی ‪ 2007‬النیکه‌م ‪ 317‬که‌س‬ ‫له‌ ئێران ئیعدام کراون‪ ،‬ئەم رێژەیە لە‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١١‬گەیشتە ‪ ٣٦٠‬کەس‌و هەر‬ ‫بە پێی ئامارەکان لە ماوەی یەک ساڵی‬ ‫رابردوودا ‪٤٨٨‬کەس لە سێدارە دراون‌و‬ ‫هەروەها ‪ ٣٣٣‬کەس سزای سێدارەیان‬ ‫بۆ بڕاوەتەوە‪.‬‬ ‫هاوکات کۆماری ئیسالمی ئێران یه‌کێک‬ ‫له‌و سێ واڵته‌یه‌ که سزای ئیعدام له‌ سه‌ر‬ ‫مێرمندااڵن جێ به‌جێ ده‌کات‪ .‬رێکخراوی‬ ‫پاراستنی مافی مرۆڤ ده‌ڵێت له‌ سێ‬ ‫ساڵی رابردوودا ‪ 32‬منداڵ له‌ جیهاندا‬ ‫ئیعدام کراون که‌ ‪ 26‬که‌سیان له‌ ئێران‬ ‫بووه‌‪ .‬ئه‌م مێرمندااڵنه‌ له‌ ژێر ته‌مه‌نی‬ ‫هه‌ژده ‌ساڵیدا تووشی تاوان بوون‌و ئه‌و‬ ‫سزایه‌یان به‌سه‌ردا سه‌پێندراوه‌و جێ‬ ‫به‌جێ کراوه‌‪.‬‬ ‫رێژه‌یه‌کی به‌رچاو له‌ سزای سێدارە‬ ‫لە ئێران له‌ به‌رچاو خه‌ڵک جێ به‌جێ‬ ‫ده‌کرێت‪ ،‬ده‌زگای قه‌زایی ئێران پاساوی‬ ‫بۆ ئه‌م کرده‌وه‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ ئیعدام‬ ‫له‌ به‌رچاوی خه‌ڵک کاریگه‌رییه‌کی‬ ‫پۆزەتیڤی هه‌یه‌ له‌ که‌م کردنه‌وه‌ی تاوان‬

‫له‌ نێو کۆمه‌ڵگادا‪ .‬به‌اڵم لێکۆڵینه‌وه‌‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان ده‌ریده‌خه‌ن توندوتیژی ‌‬ ‫ی‬ ‫له‌م چه‌شنه‌ ده‌بێته‌ هۆی دووباره‌‬ ‫بوونه‌وه‌ی توندوتیژیی‌و کاریگه‌ری سەلبی‬ ‫له‌ سه‌ر باری ده‌روونی کۆمه‌ڵگا هه‌یه‌‪.‬‬ ‫داکۆکیکه‌رانی مافی مرۆڤ له‌و‬ ‫بڕوایه‌دان که‌ سزای ئیعدام به‌ مانای‬ ‫به‌ڕێوه‌چوونی عه‌داڵه‌ت نییه‌ به‌ڵکوو‬ ‫تۆڵه‌ ئه‌ستاندنه‌وه‌یه‌و به‌ڕێوه‌چوونی ئه‌م‬ ‫سزایه‌ له‌ هیچ واڵتێک نه‌بووه‌ته‌ هۆی‬ ‫که‌م بوونه‌وه‌ یان بن‌بڕ بوونی تاوان‪.‬‬ ‫له‌ راگه‌یندراوی یه‌که‌مین «کۆنگره‌ی‬ ‫جیهانیی نه‌مانی سزای ئیعدام» که‌‬ ‫ساڵی ‪ 2001‬له‌ فه‌رانسه‌ گیرا هاتووه‌‪:‬‬ ‫«سزای ئیعدام‌و جێ‌به‌جێ کردنی هه‌رگیز‬ ‫نه‌بووه‌ته‌ هۆی به‌رگرتن له ئه‌نجامدانی‬ ‫تاوان‪ .‬ئەم سزایه‌ به‌رده‌وام وه‌کوو‬ ‫ئه‌شکه‌نجه‌و کرده‌وه‌یه‌کی وه‌حشیانه‌و‬ ‫نامرۆڤانه‌ دێته‌ ئه‌ژمار‪ .‬کۆمه‌ڵگایه‌ک‬ ‫که‌ سزای ئیعدامی تێدایه‌و جێ‌به‌جێ‬ ‫ده‌کرێت کۆمه‌ڵگایه‌که‌ که‌ خه‌ڵک به‌ره‌و‬ ‫کرده‌وه‌ی توندوتیژ هانده‌دات‪ .‬به‌و پێیه‌‬ ‫هه‌ر کۆمه‌ڵگایه‌ک که‌ رێز بۆ پیگه‌و‬ ‫که‌رامه‌تی مرۆڤ دابنێت به‌ دڵنیاییه‌وه‌‬ ‫هه‌وڵ ده‌دات بۆ نه‌هێشتنی سزای‬ ‫ئیعدام»‪.‬‬

‫ناوەند لە ئەوپەڕی خۆیدایەو مالیكیش‬ ‫بە هەموو شێوەیەك دەیەوێت كەڵك لە‬ ‫دۆستانی دەرەوەی خۆی‌و نەیارانی كورد‬ ‫وەربگرێت بۆ بەرەوڕوو بوونەوە‌و گوشار‬ ‫بۆسەر حكوومەتی هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫بەاڵم هەرێمی كوردستان لە راستیدا‬ ‫لە ماوەی النیكەم ‪ 10‬ساڵی رابردوودا‬ ‫توانیویەتی سەركەوتنێكی باش بۆ‬ ‫دەسەاڵتە سیاسییەكەی بەدەست بهێنێت‌و‬ ‫بەردەوام ئابووری‌و ئاوەدانییەكی روو لە‬ ‫گەشە لەم هەرێمە دەبینرێت‪ .‬لە الیەكی‬ ‫دیكەشەوە كێشەیەكی گرینگ كە بەرۆكی‬ ‫عێراق‌و خەڵكەكەی گرتووە‪ ،‬مەسەلەی‬ ‫نەبوونی ئەمنیەت‌و ئارامییە‪ ،‬كە هەرێمی‬ ‫كوردستان بە باشی توانیویەتی لەم‬ ‫بابەتەوە خۆی لە بەشەكانی دیكەی عێراق‬ ‫جیا بكاتەوە‌و بە پێكهێنانی كەش‌و هەوای‬ ‫لەبار‌و ئەمن‪ ،‬مەجالی سەرمایەگوزارییەكی‬ ‫لەبار بۆ ئەو كەسانە بخوڵقێنێت كە لە‬ ‫هەرێمدا پرۆژەگەلی جۆراوجۆری ئابووریان‬ ‫ئەنجامداوە‪ .‬ئەمەش نە بۆ حكوومەتەكەی‬ ‫نووری مالیكی جێ پەسەندە‌و نە بۆ‬ ‫كۆماری ئیسالمی وەك یەكێك لە نەیارانی‬ ‫بزوتنەوەی كوردیی‪ ،‬كەشێكی لەبارە بۆ‬ ‫بەرەوپێشبردنی سیاسەتەكانی‪.‬‬ ‫لە كۆتاییدا ئەو پرسیارەمان بۆ دێتە پێشەوە‬

‫كە‪ ،‬لە راستیدا كێشەی نووری مالیكی یان‬ ‫ناوەندی دەسەاڵت لە عێراق لەگەڵ هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬نەوتی كوردستانە یان ئەو‬ ‫هەرێمەی كە پێكهێنراوە؟‬ ‫دیارە كوردستان پاش پرۆسەی راپەڕین‌و‬ ‫پرۆسەی ئازادی‪ ،‬سەرەڕای هەموو گرفت‌و‬ ‫لەمپەرەكانی سەر رێگەی‪ ،‬لە هەر دوو‬ ‫بواری سیاسی‌و ئابووری‪ ،‬توانی بە باشی‬ ‫لە نێو ئەم كەندەاڵنەدا هەنگاو هەڵبێنێت‌و‬ ‫خۆی لە گەشە‌و پێشكەوتن نزیك بكاتەوە‪.‬‬ ‫لە ئێستا دەتوانین بە راشكاوی بڵێین كە‬ ‫كوردستان مەترسییەكی ئەوتۆی لە بواری‬ ‫خاكەوە نییە‪ ،‬چونكە هەرێمی كوردستان‬ ‫لەئاستی عێراق تەنیا ناوچەیە كە ئاسایش‌و‬ ‫هێمنی پێوە دیارە‪ ،‬ئابوورییەكی روو لە‬ ‫گەشەی هەیە‪ ،‬تا رادەیەك خاوەنی‬ ‫میدیای ئازادەو مەجالی دەربڕینی‬ ‫راوبۆچوونگەلی جۆراوجۆر لە هەموو‬ ‫بوارەكانیدا رەخساوە‪ ،‬خاوەنی پەرلەمان‌و‬ ‫هەڵبژاردن‌و دامودەزگای سەربەخۆی‬ ‫قەزایی‌و بەڕێوەبەرییە‪ ،‬وە لە بواری‬ ‫كۆمەاڵیەتیشدا مەدەنیەت لەو كۆمەڵگایە‌و‬ ‫بایەخدان‌و جێخستنی كۆمەڵگەی مەدەنی‬ ‫لە گەشەكردنی بەردەوامدایە‌و هەروەها‬ ‫پەیوەندییەكانی كوردستانی باشوور وەك‬ ‫هەرێمێكی خاوەن دەسەاڵت لەگەڵ جیهانی‬

‫دەرەوە لە حاڵی پێشڕەویدایە‌و دەبینین كە‬ ‫لە ئێستادا لە هەرێمی كوردستان زۆرێك‬ ‫لە واڵتانی پێشكەوتووی جیهان‌و ناوچەكە‬ ‫خاوەنی كۆنسوولگەرین‌و بە ئەمنیەتێكی‬ ‫تەواو خەریكی بەڕێوەبردنی چاالكی‌و‬ ‫پێوەندییەكانی خۆیانن‪ .‬بۆیە دەتوانین‬ ‫بڵێین لە ئێستادا هەرێمی كوردستان وەك‬ ‫خاك مەترسییەكی ئەوتۆی لەسەر نییە‪.‬‬ ‫بەاڵم مەسەلەی سەرەكی لێرەدا نەوتی‬ ‫هەرێمی كوردستانە كە دەسەاڵتدارانی‬ ‫ناوەندو نووری مالیكی نیگەران كردووە‪.‬‬ ‫بەرهەمهێنانی نەوت‌و هەناردەكردنی بۆ‬ ‫دەرەوەی خۆی توانیویەتی بەشێك لە‬ ‫بووجەی هەرێم تەرخان بكات‪ .‬بۆیە‬ ‫گوشارەكانی نووری مالیكی بۆسەر‬ ‫هەرێمی كوردستان تەنیا بۆ كۆنتڕۆڵكردن‌و‬ ‫دەستبەسەراگرتنی نەوتی هەرێمە‪ .‬چونكە‬ ‫لە ئێستادا كوردستان پێویستییەكی‬ ‫مێژوویی بە بەرهەمهێنانی سەربەخۆی نەوت‬ ‫هەیە‪ .‬داهاتی نەوتی هەرێمیش بەشێكی‬ ‫هەرە زۆری بۆ ئاوەدانكردنەوەو پرۆژەگەلی‬ ‫جۆراوجۆری گەشەی ئابووری تەرخانكراوە‬ ‫كە بە دڵنیاییەوە بەردەوامبوونی ئەو‬ ‫رەوتە‌و راگرتنی بەرهەمە نەوتیەكانی‬ ‫هەرێم‌و لە كۆتاییشدا گەڕانەوەی ناوچە‬ ‫دابڕێندراوەكان كە گرینگترینیان كەركووكە‪،‬‬

‫بۆسەر هەرێمی كوردستان دەتوانێت‬ ‫داهاتوویەكی پرشنگدار بۆ كۆمەڵگای‬ ‫كوردستان‌و خەڵكەكەی مسۆگەر بكات‪.‬‬

‫پیالنه‌کانی مالیکی دژ‪....‬‬

‫تەنانەت لەمبارەوە حكوومەتی عێراق‬ ‫چەندین جار لە الیەن رۆژئاواوە بەوە تاوانبار‬ ‫كرا كە كۆماری ئیسالمی لە رێگەی ئاسمانی‬ ‫ئەو واڵتە چەك‌و چۆڵی نیزامی هەناردەی‬ ‫سووریە دەكات بۆ ئەوەی نەیارانی بەشار‬ ‫ئەسەدی پێ سەركوت بكرێت‪ .‬نووری‬ ‫مالیكی پێوایە كە حكوومەتی توركیە لە‬ ‫خۆبایی بووە‌و دەست لە كاروباری ناوخۆی‬ ‫سووریە وەردەدات‪ .‬هاوكاتیش لەو بابەتەوە‬ ‫خۆی بە هاوهەڵوێستی رووسیە دەزانێت‬ ‫لە پەیوەند لەگەڵ ملمالنێكانی ناوچەكە‌و‬ ‫دەیەوێت ئەو پەیامە بە ئەمریكا‌و رۆژئاوا‬ ‫بگەیەنێت كە هاوپەیمانانی ئێمە لە نزیك‬ ‫ئێمەوەن‪ .‬باڵوێزی كۆماری ئیسالمی‬ ‫لە بەغدا رایگەیاند‪ ،‬لەسەر بانگهێشتی‬ ‫عەلی حسەین فەرماندەی هێزی دەریایی‬ ‫عێراق بڕیارە عەلی فەدەوی فەرماندەی‬ ‫هێزە دەریاییەكانی كۆماری ئیسالمی بە‬ ‫مەبەستی دەسپێكردنی مەشق‌و راهێنان‬ ‫سەردانی عێراق بكات‪ .‬بۆیە بە هۆی‬ ‫سیاسەتی نابەجێ‌و نەشیاوی نووری‬ ‫مالیكی‪ ،‬عێراقی ئێستا بە تایبەت پاش‬ ‫رووداوەكانی سووریە النیكەم ‪ 90‬لە سەدی‬ ‫واڵتانی عەرەبی سوننەی لە ناوچەكە لێ‬ ‫دوور كەوتووەتەوە‪ .‬ناكۆكییەكانی ئەمڕۆی‬ ‫هەرێمی كوردستان (باشوور) لەگەڵ‬

‫پاشماوه‌‬

‫ناكۆكییەكانی ئەمڕۆی‬ ‫هەرێمی كوردستان (باشوور)‬ ‫لەگەڵ ناوەند لە ئەوپەڕی‬ ‫خۆیدایەو مالیكیش بە هەموو‬ ‫شێوەیەك دەیەوێت كەڵك‬ ‫لە دۆستانی دەرەوەی خۆی‌و‬ ‫نەیارانی كورد وەربگرێت‬

‫ئه‌ده‌ب‬

‫ژمار‌ه (‪ )62‬ساڵی پێنجەم‪201٢/10/15 ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫کەسایەتی لە چیرۆکدا‬ ‫ئا ‪ :‬ب‪ .‬م‬ ‫رەخنەگری ئەمریکی تیۆدۆر گۆدمەن وتوویە‬ ‫« چیرۆک کۆمەڵگەیەکە کە لە تەنیاییدا‬ ‫لێی تێدەگەیت»‪ .‬وتەی ئەم رەخنەگرە‬ ‫ئەمریکییە لە چەند بوارەوە گرنگی‬ ‫هەیە‪ .‬یەکەم ئەوەی کە چیرۆک بۆ‬ ‫خۆی کۆمەڵگایەکە‪ ،‬بەو بۆنەوە کە لە‬ ‫کەسانێک پێکهاتووە کە دەتوانرێ نوسخە‬ ‫سەرەکییەکانیان لە ژیانی ئاسایی‌و لەنێو‬ ‫کۆمەڵگادا ببینرێتەوە‪ .‬دووهەم ئەوەی‬ ‫کە کۆمەڵگایەک پێک نایەت مەگەر‬ ‫ئەوەی کە هەر کەسەو بەشێک لە ئەرک‌و‬ ‫بوارە کۆمەاڵیەتییەکان وەئەستۆ بگرن‌و‬ ‫بۆ بەڕێوەبردنی کارەکان سیستەم‌و‬ ‫ڕێکخراوێکی تایبەت پێک‌بێنن‪ .‬لە سەرجەم لە رووداوەکانی چیرۆکەکەدا نوقم ئەبێ کە چیرۆک لێک جیا بکاتەوە؟ لە بەر ئەوەیە‬ ‫بوارەکاندا لەگەڵ یەک هاوکاری بکەن‌و دەڵێی لە کۆمەڵگایەکی راستەقینەدا دەژیت‪ ،‬کە ژیان بە شێوەیەکی پسپۆڕانە کراوەتە‬ ‫لەم هاوکارییەدا جۆرێک لە هاوئاهەنگی یان ئەوەی کە لە تەنیایی زەینی خۆیدا چیرۆک‌‪ ،‬بە جۆرێک کە خوێنەر بۆ خۆی‬ ‫زاڵ بێت تا هەندێ لە کارەکان لەبیر خەریکی ئەزموون کردنی کۆمەڵگایەکی هەست بە رووداوەکان دەکات‌و لەگەڵ هزرو‬ ‫نەکرێن‌و هەندێ لە کارەکانیش لە الیەن رێک‌و پێک‌و هاوئاهەنگە‪ .‬ئەمە لە کاتێکدایە ئاوەزەکانی هەر کامە لە کەسایەتییەکاندا‬ ‫کەسایەتییە جۆراوجۆرەکانەوە دووپات‌و کە ئەگەر خوێنەر بابەتێکی کۆمەاڵیەتی لە دەژیت‪ .‬لە ژیانی ئاسایی خۆی دادەبڕێت‌و‬ ‫تەنانەت چەندپات نەکرێنەوە‪ .‬چیرۆکیش لە مەڕ تاک بە تاکی تاکەکانی ئەو کۆمەڵگایەو ڕۆدەچێتە نێو ژیانی کۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫هەستەکان‌و تاکەکەسی کەسایەتییەکانی چیرۆکەکە‪.‬‬ ‫خۆیدا کۆمەڵگایەکە پێکهاتوو لە خەڵکانێک بیروبۆچوونەکانیان‌و‬ ‫بە ئەرکە جۆراوجۆرو جیاوازەکانەوە‪ .‬رووداوەکانی ژیانیانی بخوێندبایە‪ ،‬تووشی هۆکاری کەسایەتی یەکێک لە توخمەکانی‬ ‫هاوئاهەنگی بە سەر ئەم کۆمەڵگایەشدا وەها هەستێک نەدەبوو وە لە تەنیایی عەینیەت دانە بە ژیانی کۆمەاڵیەتی چیرۆک‌‪.‬‬ ‫زاڵە‪ .‬هەرچەند کە لە چوارچێوەو سنووری خۆیەوە بەرەو کۆمەڵگەی چیرۆکەکە کەسایەتی زیاتر لە هەر هۆکارێکی تر‬ ‫چیرۆکدا مرۆڤەکان‪ ،‬کارەکان‪ ،‬رووداوەکان‪ ،‬هەڵنەدەفڕی‪ .‬بۆچی خوێنەر تووشی وەها الیەنی السایی کارانەی هەیە‪« .‬میموس»‬ ‫ژیان‌و راستییەکان‪ ،‬وێناو نموونەیەک لە هەست‌و حاڵەتێک دەبێت‌و بۆچی ناتوانێت (‪ ( mimos‬کە لە یۆنانیدا بە مانای‬ ‫راستییەکانن‪ ،‬بەاڵم خوێنەر بە چەشنێک راستییەکانی ژیان لەگەڵ راستییەکانی السایی کردنە‪ ،‬لە سەدەی پێنجەمی‬

‫کۆتایی نووسەری‬ ‫سەردەمی کۆتاییەکان‬ ‫دواڕۆژ‬ ‫ئێریک هابسبام وەکوو هەڵکەوتووترین‬ ‫مێژوونووس‌و رۆشنبیری هاوچەرخ رۆژی‬ ‫یەکی ئۆکتۆبری ‪ ٢٠١٢‬ماڵئاوایی لە ژیان‬ ‫کرد‪ .‬ژیان‌و بەرهەمەکانی هابسبام لە ژێر‬ ‫کاریگەری سوسیالیزمی رادیکاڵدا بوو بە‬ ‫شێوەیەک کە لە تەمەنی ‪ ٩٥‬ساڵیداو لە‬ ‫ژیاننامەکەیدا دەڵێت‪ :‬من سەر بە جیلێکم‬ ‫کە شۆڕشی ئۆکتۆبریان بە گەورەترین هیوا‬ ‫لە جیهان دەبینی‪.‬‬ ‫ئێریک هابسبام ساڵی ‪ ١٩١٧‬واتە ساڵی‬ ‫شۆڕشی رووسیە لە شاری ئەسکەندەریەی‬ ‫واڵتی میسر کە لەو کاتەدا لە ژێر چاودێری‬ ‫بریتانیا بوو‪ ،‬لە بنەماڵەیەکی مامناوەندی‬ ‫جوولەکە چاوی بە ژین هەڵێنا‪.‬‬ ‫باوکی بازرگانێکی بریتانیایی‌و دایکی‬ ‫نووسەرێکی ئۆتریشی بوو‪ .‬لە تەمەنی ‪١٤‬‬ ‫ساڵیدا بوو بە ئەندامی حیزبی کۆمۆنیست‪.‬‬ ‫دواترو لە هەشتمین دەیەی ژیانیدا‬ ‫هابسبام دەڵێت‪ « :‬هەر کەس بە چاوی‬ ‫خۆی بەهێز بوونی دەسەاڵتی هیتلەری‬ ‫دیبێت بەناچار ژیانی سیاسی خۆی لە ژێر‬ ‫کاریگەرییەکانی ئەو سەردەمەدا دروست‬ ‫دەکردو ئەو کۆڕەی لەو سەردەمەدا شکڵی‬ ‫گرت هێشتا لە ناخی مندایەو دەمێنێت‪.‬‬ ‫ساڵی ‪١٩٥٩‬یەکەمین بەرهەمی هابسبام‬ ‫«یاغیە کۆنەکان» باڵو کرایەوە کە لە‬ ‫سەر چەتەکانی ئۆرووپا بوو‪ .‬هابسبام لە‬ ‫دەیەی ‪ ١٩٦٠‬وەکوو مێژوونووس پێگەیەکی‬ ‫بەهێزی لە جیهان بە دەست هێنا‪ .‬چوار‬ ‫کتێبی سەردەمی شۆڕش‪ ،‬سەردەمی‬ ‫ئیمپراتۆری‌و‬ ‫سەردەمی‬ ‫سەرمایە‪،‬‬ ‫سەردەمی کۆتاییەکان کاریگەرییەکی‬ ‫زۆریان لە ناساندنی هابسبامدا هەبوو کە‬ ‫وەرگێڕدراونەتەوە بۆ سەر زمانی فارسی‪.‬‬ ‫ئێریک هابسبام لە کتێبەکانیدا نە‬ ‫لە سەر ژیانی پاشاو بنەماڵەی شاو‬ ‫دەسەاڵتداران‪ ،‬بەڵکوو لە سەر هێزە‬ ‫ئابووری‌و کۆمەاڵیەتییەکان کە لە سەر‬ ‫شێوەی بیرکردنەوەی سیاسی ئەوان‬ ‫کاریگەرییان دادەنا قسەی دەکرد‪.‬هابسبام‬ ‫بۆ خۆی دەڵێت کە لە سامناکترین‌و سەیرو‬ ‫سەمەرەترین سەدەی مێژووی مرۆڤایەتیدا‬ ‫ژیانی کردووە‪ .‬رەخنەی بەردەوامی لە‬

‫سەرمایەداری هەبوو وە خۆی بە الینگری‬ ‫سوسیالیزم دەزانی‪ .‬ئەگەرچی هەتا لە‬ ‫نێو چوونی حیزبی کۆمۆنیستی بریتانیا‬ ‫لە ساڵی ‪ ١٩٩١‬ئەندامی ئەم حیزبە بوو‪،‬‬ ‫بەاڵم بۆ خۆی دەڵێت‪ :‬ساڵی ‪ ١٩٥٦‬و لەو‬ ‫سەردەمەدا کە تانکەکانی یەکێتی سۆفیەت‬ ‫شۆڕشی مەجارستانیان تێکشکاندو‬ ‫ستالینی‬ ‫نهێنیەکانی‬ ‫خۆرۆشچۆف‬ ‫هەڵدایەوە‪ ،‬لەگەڵ حیزبی کۆمۆنیست‬ ‫نەماوە‪ .‬ئێریک هابسبام دەڵێت‪ :‬شکستی‬ ‫فاشیزم گەورەترین خزمەتی کۆمۆنیستە‬ ‫بە جیهان‌و تا کۆتایی تەمەنی رەخنەگری‬ ‫سیستەمی سەرمایەداری بوو‪.‬‬ ‫هابسبام دەڵێت‪« :‬دەبێت نابەرابەری‬ ‫کۆمەاڵیەتی مەحکووم‌و لە دژی خەبات‬ ‫بکرێت‪ ،‬جیهان بە خۆیەوە نابێتە‬ ‫جێگایەکی باشتر بۆ ژیان‪».‬‬

‫پێش زاییندا‪ ،‬شانۆنامەیەک بوو کە تێدا‬ ‫ئەکتەرەکان دەمامکی سەیرو سەمەرەیان‬ ‫دەناو گاڵتەیان بە خواکان‌و پاڵەوانەکانی‬ ‫ئەفسانەکان دەکرد‪.‬ئەم ئەکتەرانە هەندێ‬ ‫جار السایی خەڵکانی کۆمەڵگاشیان دەکردو‬ ‫هەر بەم بۆنەشەوە «میموس» لە راستیدا‬ ‫رۆچوونە بە نێو کەسایەتی کەسێکی دیکەداو‬ ‫گرتنی شوناس‌و پێناسەی کەسێکی ترە‪.‬‬ ‫ئەرەستوو لە «بووتیقا»دا دەڵێ‪ :‬کەسایەتی‬ ‫شوناس‌و سروشتی بەشداری کاری تراژیدیا‬ ‫تاریف دەکات‪ .‬ئەم تاریفە لە روانگەی‬ ‫تراژیدیاوە رەنگە باشترین تاریف بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە روانگەی چیرۆکەوە تاریفێکی باش نییە‪.‬‬ ‫لە بەر ئەوەی کە لە تراژیدیادا بە جێگای‬ ‫یەک کەس‪ ،‬چین یا توێژێک لە ئارادان‌و‬ ‫قسەکانی ئەرەستوو لە بەشەکانی تری‬ ‫بووتیقا دەریدەخەن کە لە بیری تاک سازی‬ ‫کەسایەتییەوە نییە‪ .‬بۆ ئەو «ئۆدیپ»‪،‬‬ ‫«ئەلکترا»‪« ،‬ئاگا ممنوون»‪ ،‬یان‬ ‫«ئورستس» لە جیاتی ئەوەی کە خەڵکی‬ ‫ئاسایی نێو کۆمەڵگا بن‪ ،‬کەسایەتی‌گەلێکن‬ ‫کە گشتگیرییەکی بێ کات‌و بێ شوێنیان‬ ‫هەیەو یا هەموو کات‌و هەموو شوێنین‌و‬ ‫هەر بەم بۆنەشەوە هیچکامیان لە شانۆدا‬ ‫تووشی هیچ جۆرە گۆڕانێک نایەن‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫بەردەوام بە گشتگیرییەکەیانەوە وەکوو‬ ‫نوێنەری کۆمەڵێک‌و تایبەتمەندییەکانی‬ ‫کۆمەڵەکەیان دەمێننەوە‪ .‬ئەمە لە کاتێکدایە‬ ‫کە لە چیرۆکی نوێدا‪ ،‬کەسایەتی‪ ،‬نوسخەی‬ ‫دووهەمی کەسێکی نێو کۆمەڵگایە‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫هەرچەند کە ئەو کەسە هەندێ جار‬ ‫خاوەن تایبەتمەندییە خراپ‌و نامرۆڤانەو‬ ‫ناهونەرمەندانەکان بێت‪ .‬لە تراژیدیادا‬ ‫پاڵەوانەکان گرنگن‪ ،‬ئەویش پاڵەوانێک کە‬ ‫خاوەن تایبەتمەندیی موتڵەقی چاکە یان‬ ‫خراپە بێت‪ .‬بەاڵم لە چیرۆکدا رووداوەکان‬ ‫کەسایەتییەکان دەگۆڕن‌و بەرەو خوڵقانی‬ ‫رووداوی‌تر هانیان دەدەن کە کاریگەریی‬ ‫لە سەر دەروونیان دادەنێن‪ .‬چیرۆک‌نووس‬ ‫کەسێک لە کۆمەڵگا وەردەگرێت‪ ،‬سەرجەم‬ ‫هێزی فیکری خۆی لەمەڕ وی دەخاتە‬ ‫گەڕ‪ ،‬تا کەسایەتییەکی پێ ببەخشێت‬ ‫کە هەم خاوەن تایبەتمەندییەکانی کەسە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکە بێت‌و هەم خاوەن هەندێک‬ ‫لە تایبەتمەندییەکانی خودی نووسەر بێت‪.‬‬ ‫مرۆڤایەتی‌و بایەخە ئینسانییەکانی چیرۆک‬ ‫نووس لە سۆنگەی جیهانبینییەکەیەوە‬ ‫دەبەخشرێ بە کەسەکانی نێو کۆمەڵگاو‬ ‫بەم بۆنەشەوە کاتێک خوێنەر لەگەڵ‬ ‫کەسایەتییەکی چیرۆکەکەدا بەرەوڕوو‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬دوو بوونەوەر لە دەروونی‬ ‫کەسەکەدا بەدی دەکات‪ ،‬یەکەم‬ ‫کەسایەتییەکی کۆمەاڵیەتی‌و دووهەم‬ ‫خودی نووسەرەکە بە سەرجەم زەرفییەت‌و‬ ‫تێگەیشتن‌و هەستەکانیەوە‪ .‬هەر بۆیە‬ ‫ساکارترین تاریف بۆ کەسایەتی بریتییە لە‪:‬‬ ‫« کەسایەتی‪ ،‬وێناو نموونەی کەسایەتییەکی‬ ‫السایی کراوو وەرگیراوی کۆمەاڵیەتییە کە‬ ‫روانگەو جیهان بینی نووسەرەکە کەسایەتی‬ ‫پێ بەخشیوە»‪.‬‬

‫شیعر و نامەی شاعیری هەست ناسک‬ ‫خاڵە قازی بۆ جەالل مەلەکشا‬ ‫ئه‌م شیعره‌ بۆ خاتری مامۆستا جه‌اللی مه‌لەکشا نوسراوه‌‪ ،‬قه‌ت داوام له‌ که‌س نه‌کردووە هیچی من شێر بکا‪ ،‬به‌اڵم ئه‌گه‌ر باڵوی‬ ‫بکه‌نه‌وه‌‪ ،‬جێگای سپاس‌و پێزانین ده‌بێ‪ ،‬تا به‌ڵکوو ڕێگا چاره‌یه‌ک بدۆزرێته‌وه‌ بۆ نه‌فه‌وتانی ئه‌و که‌ڵه‌ پیاوانه‌ی ئه‌ده‌ب‌و زمانی‬ ‫ئه‌م میله‌ته‌ ماڵوێرانه‌‪ /‬براتان خاڵه‌ قازی‬

‫له‌ پاش مەرگم‬ ‫هیچ په‌یکه‌ره‌م بۆ مه‌تاشن‬ ‫تا پێو نه‌ڵێن شیعر دۆست‌و‬ ‫پیاوی باشن‬ ‫له‌ الی سه‌رێی گۆڕستانیش‬ ‫هه‌ر مه‌منێژن‬ ‫بمسووتێنن‪،‬‬ ‫خۆڵه‌مێشم‬ ‫له‌ شوینێکی دوور بڕێژن‬ ‫کۆڕو سمیناریش مه‌گرن‬ ‫یادم بکه‌ن‬ ‫ئه‌گه‌ر پیاون هه‌تا ماوم‬ ‫به‌ نامه‌یه‌ک‬ ‫شادم بکه‌ن‬ ‫یا له‌ به‌ندی به‌یت‌و باو و‬ ‫قسه‌ی ڕ‌هق‌و دژایه‌تی‬ ‫به‌ جارێ ئازادم بکه‌ن‬ ‫له‌ هیچ شوێنی ئه‌م جیهانه‌‬ ‫من نه‌مدیوه‌‬ ‫قه‌ڵه‌م ئه‌ونده‌ بێ ڕێز بێ‬ ‫شاعیر ئه‌وەنده‌ بێ هێز بێ‬ ‫خۆ کتێبی شیعره‌کانم‬ ‫کۆکراوه‌ی ژینی منن‬

‫وره‌ی تۆن‌و تینی منن‬ ‫قه‌ت ده‌پرسن چتان کردۆ له‌م شاعیره‌‬ ‫که‌ وا مایه‌ی قینی منن؟‬ ‫ئه‌ی میله‌تی خۆ به‌ که‌م زان‬ ‫کتێبم هه‌رزانه‌ ‪،‬هه‌رزان‬ ‫ده‌ی پشته‌که‌ی زوو چاو لێکه‌ن‬ ‫به‌ قیمه‌تی دوو پاروو نان‬ ‫ئێواره‌یه‌ک عاره‌ق مه‌کڕ‌ه‬ ‫عاره‌قه‌ی ژینی من بکڕه‌‬ ‫گه‌ر وا ناکه‌ی ‪،،‬حه‌قم ده‌یه‌‬ ‫بڵێم ‪،‬به‌ ژێر ده‌ستی بمره‌‬ ‫هه‌موو ژینم عه‌شقی واڵت‬ ‫بوونه‌ شیعر له‌ ڕێی خه‌بات‬ ‫گله‌ ناکه‌م له‌ کۆمه‌ڵه‌‬ ‫گله‌ ناکه‌م له‌ دیموکڕات‬ ‫گله‌ ناکه‌م له‌ حوکمی کورد‬ ‫له‌ ده‌سه‌اڵت‬ ‫گله‌ ته‌نیا له‌ خۆمه‌و به‌س‬ ‫که‌ بۆ کێ ئاوات به‌سه‌ر هات؟‬

‫‪10‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )62‬ساڵی پێنجەم‪201٢/10/15 ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫ئەندێشە‬

‫میدیاکانی کۆمەڵەو‬ ‫کاریگەرییەکانی لەسەر بیروڕای جەماوەر لەکوردستان‬ ‫باقی تالبولعیلم‬ ‫زۆرجار دەبیسین کە دەڵێن بەداخەوە‬ ‫میدیاکان کاریگەریی زۆر قورس‌و بەهێزیان‬ ‫لەسەر بیروڕای گشتی‌و جەماوەریی‬ ‫هەیەو هەر بۆیە لە زۆربەی کۆمەڵگەکانی‬ ‫دنیادا سیاسەتوانان نیگەرانی جۆریک لە‬ ‫پەرەسەندنی بێ مێشکی‌و گەمژایەتی لەناو‬ ‫بەشێک لە توێژەکانی کۆمەڵگەکانن‌و بەشێک‬ ‫لەمانە‪ ،‬وەک تاوانی کاریگەریی نیگەتیڤی‬ ‫میدیاکان لەسەر مێشک‌و ڕۆحی ئەو‬ ‫بەشە لەکۆمەڵگە تۆمارکراوە‪ .‬کۆمەڵگەی‬ ‫کوردستانیش بەخێرایی لەگەشەدایەو‬ ‫میدیاکان بەردەوام دەسەاڵت‌و نفووزی‬ ‫خۆیان پەرەپێدەدەن‪ ،‬کەواتە ئێمەش‬ ‫دەبێت نیگەرانی دۆخێک یان هەلومەرجێک‬ ‫بین کە لەوانەیە لەگەڵ گرفتی لەم چەشنە‬ ‫بەرەڕوو بن‪.‬‬ ‫لێرەدا من ناچمە سەرئەم باسە‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫دەمەوێت ئاماژە بە دەورو نەخشی‬ ‫میدیاکانی کۆمەڵە لەسەردانانی کاریگەرییان‬ ‫لەسەردۆخی هەنووکەیی کوردستان بکەم‪.‬‬ ‫ئایا ئێمە لە دەورو نەخشی ئێستای خۆمان‬ ‫ڕازین؟ ئایا ئاست‌و بەرینایی کاریگەرییەکانی‬ ‫خۆمان لەگەڵ میدیاکانی دیکە بەراوەرد‬ ‫دەکەین؟ ئایا دەکرێت گەر کەمکاری‬ ‫کرابێت‪ ،‬زیاترو باشتر هەوڵ‌و تێکۆشانەکانی‬ ‫خۆمان پەرەپێبدەین؟ ئەوەی ڕاستی بێت‬ ‫چاوەڕوانییەکانی گەل‌و جەماوەر هەردەم‬ ‫ڕوو لە زیادبوونەو هەرگیز هیچ دەسگایەکی‬ ‫ڕاگەیاندن‪ ،‬یان چاپەمەنی بەتەنیا ناتوانێت‬ ‫واڵمدەری ڕەوتی ڕوو لە زیادبوونی‬ ‫چاوەڕوانییەکانی کۆمەڵگەو گەل‌وجەماوەر‬ ‫بێت‪ .‬بەاڵم هەڵوێست‌و کردەوەکانمان‬ ‫دەتوانن بۆشایی ئەوگرفتانە پڕبکەنەوە‪.‬‬ ‫جەماوەر دەزانن گەرچی ناکرێت هەموو‬ ‫چاوەڕوانییەکانی ئەوان بەجێ بهێندرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم دەکرێت ئێمە وەک میدیایەکی ڕاستگۆ‬ ‫ئەوپەڕی وەفاداری‌و ئەوینی خۆمان لەئاست‬ ‫ئەو جەماوەرە دڵسۆزو بەئیمانە دەرببڕین‪.‬‬ ‫کەواتە تەنیا ئاست‌و بەرینایی ڕێکالم یان‬ ‫ڕاگەیاندنەکان نییە کەدەتوانێت ڕەوتی‬ ‫کۆمەڵگەو سیاسەتی داهاتوو و ئاوات‌و‬ ‫ئارەزووەکانی خەڵک بگۆڕێت‪ ،‬یان دیارییان‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫کۆمەڵە ئەو هێزە بووە کە بەدرێژایی‬ ‫تەمەنی هەوڵیداوە لەخزمەت قازانج‌و‬

‫ئێمە بەخۆشیەوە بەردەوام‬ ‫تێکۆشاوین بۆ ئەوەی باوەشمان‬ ‫بۆ ڕەخنەو گازندەکان ئاوەاڵ‬ ‫بێت‌و هەرگیز دەرگاکانی دیالۆگ‌و‬ ‫ڕێگەکانی گۆڕان‌و گەشەو چاکسازی‬ ‫دانەخەین‬ ‫که‌ناڵی ئاسمانی ئاسۆسات‬ ‫گەل‌وجەماوەردا‬ ‫بەرژەوەندییەکانی‬ ‫بمێنێتەوەو خۆی بە شەرمەزاری خەڵک‬ ‫نەزانێت‪ .‬دیارە ئاست‌و بەرینایی تەبلیغات‌و‬ ‫ڕێکالم هێندە بەرینە کە ناکرێت لە پاڵ‬ ‫ئەمانەوە بەهاسانی‌و بەبێ هیچ بەراوەردێکی‬ ‫ژیرانەو وردبینانە‪ ،‬لەخۆبایی بین‌و بڵێین‬ ‫ئێمە ئەرکی خۆمان بەجێ‌ گەیاندووەو‬ ‫دەکرێت لەگلەیی‌و ڕەخنەو گازندەکان تێپەڕ‬ ‫بین‪ .‬لەبەر ئەوەی ناکرێت ژیری‌و وریایی‬ ‫کۆمەاڵنی خەڵکی کوردستان لە بەراوەرد‬ ‫کردنەکانیان لەبەرچاو نەگرین‪ .‬ڕاستە‬ ‫ئەمڕۆکە لە ئێران لەگەڵ کەش‌وهەوایەکی‬ ‫ژاراوی‌و دەسەاڵتێکی گەندەڵ‌و دژە مرۆیی‪،‬‬ ‫وەک کۆماری ئیسالمی بەرەوڕووین‌و مەجالی‬ ‫ئەوەمان نییە زۆر زانایانەترو بەهەستی‬ ‫بەرپرسایەتییەکی زیاتر هەنگاو هەڵبگرین‪.‬‬ ‫هەڵوێست‌و کردەوەکانی ئێمە فاکتەرێکی‬ ‫جیدی‌و سیاسی لەناو جەماوەردان‌و‬ ‫ناکرێت حیسابیان لەسەرنەکەین‪ .‬گەرچی‬ ‫ئەمڕۆ ڕووی هەموو ڕەخنەو گازندەکان‪،‬‬ ‫ڕوو لەدەسەاڵتدارانی زاڵە‪ .‬ئەمە خاڵێکی‬ ‫بەهێزی سیاسی بۆ ئێمە نییە‪ ،‬گرفتە‬ ‫بۆ دواڕۆژی کۆمەڵگەکەمان‌و دەبێ‬ ‫چارەسەرییەکی بۆ بکەین‪ .‬زۆرجار دەبێت‬ ‫بەچاوێکی ڕەخنەگرانەتر چاو لە دەورو‬ ‫نەخشی میدیاکانی ئۆپۆزیسیون بکەین‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەی ڕاستییەکانی دواڕۆژ ناکرێت‬ ‫بخرێنە ژێرسێبەری کێشەسەرەکییەکان‌و‬ ‫سبەینێ بکرێن بە گرفتی ژیان‌و بژێوی گەل‌و‬ ‫جەماوەرمان‪.‬‬ ‫ئێمە بەخۆشیەوە بەردەوام تێکۆشاوین بۆ‬

‫ئەوەی باوەشمان بۆ ڕەخنەو گازندەکان‬ ‫ئاوەاڵ بێت‌و هەرگیز دەرگاکانی دیالۆگ‌و‬ ‫ڕێگەکانی گۆڕان‌و گەشەو چاکسازی‬ ‫دانەخەین‪ .‬ئێمە لەم‌ بوارەوە خۆمان بە‬ ‫ڕووسوور دەزانین‌و لە دواڕۆژیشدا چاوەڕوانی‬ ‫ئەوە دەکەین کە لەگەڵ گەل‌و جەماوەرێک‬ ‫بەرەوڕوو بین کە دەخاڵەت‌و کاریگەری‬ ‫ئەوان لەسەر هەموو بوارەکان‌و بەتایبەت‬ ‫سیاسەت‌و ئیدارەکردنی ناوەندەکانی‬ ‫دەسەاڵتدارێتی کۆمەڵگەی کوردستان‪،‬‬ ‫سەرەکیترین سەرقاڵی ئێمە پێک‌دێنێت‪.‬‬ ‫کۆمەڵە لە هەموو بوارەکاندا هەوڵیداوە‬ ‫ڕەخنەو باسکردن لەسەر سەرەکیترین‬ ‫کێشەکانی کۆمەڵگەی کوردستان دەبێت بە‬ ‫شەفافییەت‌و ڕاشکاوی باس بکرێن‌و هەرگیز‬ ‫فیدای سیاسەت‌و بەرژەوەندیی کاتی‌و‬ ‫کورت‌ماوە نەکرێن‪ .‬کە واتە ئێمە بەخۆمان‬ ‫دەڵێین میدیای ئازادو ڕەخنەگرو هاوکات‬ ‫خاوەن هەڵویست‪.‬‬ ‫بەرنامەی سیاسیمان لە ڕێگەی‬ ‫میدیاکانمانەوە باس دەکرێن‌و کەسایەتییە‬ ‫سەربەخۆکان بۆ بیروڕاوێژ بانگ دەکرێن‌و‬ ‫لە تریبوونەکانمانەوە دەتوانن بیرجیاوازی‬ ‫خۆیان لەگەڵ هەموو ڕەوشتە سیاسییەکانی‬ ‫حازر لەسەرساحەی سیاسی کوردستان‬ ‫دەرببڕن‪ .‬کەواتە ئەرکی ئێمە تەنیا گەیاندنی‬ ‫هەواڵی دروست نییە‪ ،‬بەڵکوو کردنەوەی‬ ‫دەرگای باس لەمەڕ کێشەکانی کۆمەڵگەکانی‬ ‫کوردستان‪ ،‬ئێران‌و جیهانە‪ .‬ئێمە بەردەوام‬ ‫لەهەڵویست‌و کردەوەکانی خۆمان لە هەموو‬ ‫بوارەکاندا ڕەخنەمان گرتووە‪ .‬لەبەر ئەوەی‬

‫ئێمە هەرگیز نەمانویستووە ویترینێکی‬ ‫جوان‌و ڕازاوە لە خۆمان لەناو میدیاکانمان‬ ‫ڕوو بە جەماوەر نیشان بدەین‪ .‬کۆمەڵگەو‬ ‫جەماوەرمان لە هەموو بوارەکاندا بە‬ ‫شایستەی ڕێزو هاوبەشی لەگەڵ خۆمان‬ ‫زانیوە‪ .‬ئێستا بەدەیان‌و بگرە بەسەدان تی‬ ‫ڤی‌و گۆڤارو دەسگای ڕاگەیاندن خەریکی‬ ‫چاالکین‪ ،‬بەاڵم ئێمە جێگەی تایبەتی خۆمان‬ ‫لە دڵی جەماوەر لە کوردستان کردووەتەوە‪.‬‬ ‫بۆ ئێمە گرنگە کاتێک میوانی کاتی‬ ‫پشووی جەماوەرین‪ ،‬هەوڵ بدەین لە هەموو‬ ‫ڕێگەکان‪ ،‬لە گەیاندنی هەواڵ‪ ،‬زانیاری‌و‬ ‫دۆخە سیاسییەکانی کوردستان‪ ،‬ئیران‌و‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست باس‌و گفتوگۆمان‬ ‫هەبێت‌و هاوکات لە بردنەسەری ئاستی‬ ‫تێگەیشتوویی جەماوەردا بەشدار بین‪ .‬ئێمە‬ ‫کاتێک ڕوو بەدەرەوە ئاخافتن دەکەین‪ ،‬یان‬ ‫خۆمان لەسەر سفرەی جەماوەر بەمیوان‬ ‫دەزانین‪ ،‬هەوڵ دەدەین هەستی هاوپشتی‌و‬ ‫یەکگرتووییمان لەگەڵ جەماوەر لەبیر‬ ‫نەکەین‪ ،‬بەتایبەت لە کۆمەڵگەیەک کە‬ ‫پڕە لەتوندوتیژیی‪ ،‬جینایەت‌و سەرەڕۆیی‪،‬‬ ‫بەردەوام هەوڵ بدەین دەنگی یەکسانی‬ ‫بین‪ ،‬دەنگی ڕەوشتە بەرزەکان بین کە‬ ‫لە کۆمەڵگەیەکی یەکسان‌و مرۆڤانەدا‬ ‫وەک مافی سروشتی پارێزراون‪ .‬ئێمە‬ ‫نامانهەوێت لەسەر سایکۆلۆژیای جەماوەرو‬ ‫شێواندنی هەست‌و نەستی گەل‌و جەماوەر‬ ‫کاریگەرییەکی نیگەتیڤمان هەبێت‪.‬‬ ‫ئێمە نامانهەوێت گێرەشێوێنی گۆڕەپانی‬ ‫سیاسەت بین‌و شێواوی‌و پەشێوی زیاتر‬

‫بۆ گەل‌و جەماوەر پێک‌بێنن‪ .‬ئەرکی‬ ‫ئێمە ئەوەیە کە پارێزەری ژیری‌و هۆش‌و‬ ‫تێگەیشتوویی جەماوەر بین‌و هاوکات‬ ‫لێهاتوویی‌و کارامەیی ئەوان لەمەڕ دەسەاڵت‌و‬ ‫بڕیاردانیان‪ ،‬وەک تەنیا ناوەندی مەشرووعی‬ ‫ڕوولێهێنان‌و پەیوەندییەکانی کۆمەڵگەی‬ ‫کوردستان بپارێزین‪.‬‬ ‫ئەمانە تەنیا بە ڕاستگۆیی‪ ،‬ڕاشکاوی‌و‬ ‫پێشاندانی ڕاستێتی‌و کراوەیی جێبەجێ‬ ‫دەکرێن‪ .‬ڕاستە گەل‌و جەماوەر لەهەڵبژاردنی‬ ‫ڕاستەوخۆی ناوەندەکانی کۆمەڵەدا بەشدار‬ ‫نین‪ ،‬بەاڵم ئەوان هێڵی ڕاستەوخۆو‬ ‫باڵوکردنەوەی ڕاستەوخۆی ڕاستییەکان‬ ‫لەزمان‌و هەڵویست‌و کردەوەکانی ئێمەدا‬ ‫دەبینن‪ .‬کەواتە پەیوەستەگی‌و ناسیاویمان‬ ‫لەگەڵ گەل‌و جەماوەر‪ ،‬تەنیا وەک‬ ‫تەعاروفێک نامێنێتەوە‪ .‬ئەوان حەق‌و مافی‬ ‫ڕاستەوخۆیان بەسەرمانەوە هەیەو دەبێت‪.‬‬ ‫ئەمانە لە بەرزکردنەوەی دەنگەکانی‬ ‫ئەوان‌و پەرەسەندنی ویستەکانیان‌و چڕتر‬ ‫بوونیان لە درێژەپێدان بەڕەوتی خەبات‌و‬ ‫تێکۆشانی گەل‌وجەماوەردا دەبینرێن‪.‬‬ ‫ئێمە بەردەوام لەدژی گاڵتە پێکردن‌و‬ ‫چەواشەکردن‌و پێڕابواردن بە گەل‌و جەماوەر‬ ‫بەربەرەکانێمان کردووە‪ .‬ئێمە بە عەیاری‌و‬ ‫فێڵبازی لەگەڵ گەلەکەمان ئاخافتن ناکەین‌و‬ ‫هیچ بەرژەوەندییەک بۆ ئیمە لە بەرژەوەندی‬ ‫گەل‌و جەماوەرمان بااڵتر نین‪.‬‬ ‫ئەگەر لەسیاسەتدا ناڕوونی هەیە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫لە نێوان پارتە سیاسییەکاندا هاوپشتی‌و‬ ‫دیالۆگی شیاوو گونجاو نییە‪ .‬ئەگەر لەناو‬ ‫بەشێک لەجەماوەرو الیەنەکانی دیکەی‬ ‫کۆمەڵەدا بێ باوەڕی هەیەو متمانەیان‬ ‫بە یەکتر الوازبووە‪ ،‬ئەوە ئێمە بەردەوام‬ ‫دەرگاکانی دیالۆگمان کراوە ڕاگرتووەو‬ ‫دانووستانمان وەک سەرەکیترین ئامرازو‬ ‫کەرەستەی پرۆسە سیاسییەکان هەم لەناو‬ ‫کۆمەڵەداو هەم لەناو کۆمەڵگەی کوردستان‬ ‫لە ئەمڕۆو سبەینیدا دەستنیشان کردووە‪.‬‬ ‫میدیاکانی کۆمەڵە‪ ،‬بەتایبەت ئاسۆسات‌و‬ ‫گۆڤاری دواڕۆژ پەرەپێدەری ئەو مەبەستانە‬ ‫بوون‌و وێڕای هەموو کەموکورییەکانیانەوە‪،‬‬ ‫کاراکتێری هەڵسەنگاندنی میدیاکانیان لەناو‬ ‫گەلەکەماندا گۆڕیوەو جێگەو پێگەی شیاویان‬ ‫بۆخۆیان دەستەبەر کردووە‪ .‬ڕاستە گۆڕینی‬ ‫کۆمەڵگە ئەرکی جەماوەرو گەلەکەمانە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێمەش هەموو تواناکانمان لەخزمەت‬ ‫نزیک‌کردنەوەی ئەو پرۆسەدا بەکارهێناوە‪.‬‬

‫کوردو هەڵسوکەوتی داگیرکەرانی واڵتەکەی‬ ‫بیژه‌ن قوبادی‬ ‫النیکەم لە یەک سەدەی رابردوو‬ ‫بەربەرەکانێ‌و‬ ‫خەبات‌و‬ ‫بەمالوە‪،‬‬ ‫خۆڕاگری جەماوەریی خەڵکی کوردستان‬ ‫بۆ بەدەست‌هێنانی مافی رەواو ژیانێکی‬ ‫ئاسایی بەبێ لەبەرچاو گرتنی سنوورە‬ ‫دەسکردە داسەپاوەکان‪ ،‬لە کەس‬ ‫شاراوە نییە‪.‬‬ ‫بە دڵنیاییەوە ئەتوانین بڵێین لە مێژووی‬ ‫ژیان‌و خەباتی گەلی کورددا هیچکات‬ ‫نەتەوەی کورد بە هەر جیهانبینی‌و بیرو‬ ‫بۆچوون‌و الیەنێکەوە داگیرکەرو هێرشبەر‬ ‫نەبووە بۆ سەر گیان‌و ماڵ‌و سامانی هیچ‬ ‫نەتەوەو الیەنێک‪ ،‬بەاڵم داگیرکەرانی‬ ‫واڵتەکەی بە هەموو هێزو تواناوە بۆ لە‬ ‫نێوبردن‪ ،‬پاکتاوی رەگەزیی‪ ،‬تواندنەوەو‬ ‫چۆکدادان بەم نەتەوە ئاشتیخوازە بێ‬ ‫دەرەتان‌و پاڵپشتە‪ ،‬هەوڵیان داوەو‬ ‫تێکۆشاون‌و لە بەکاربردنی هیچ فریو‪،‬‬ ‫چەک‪ ،‬ئامرازو کەرەسەیەک خۆیان نە‬ ‫پاراستووەو سڵیان نەکردووە‪.‬‬ ‫دوان لە وێنەو بابەتەکان‌و هێنانەوەیان‪،‬‬ ‫خوێنەر‬ ‫سەرئێشەکردنی‬ ‫تووشی‬ ‫تووشی سەرئێش دەکەن‌و بۆیە لەو‬ ‫بابەتە تێئەپەڕین‌و دایدەنێین بۆ‬

‫ئاوڕیک لە مێژووی سەدەی هاوچەرخ‌و‬ ‫دەسەاڵتدارنی تاران‪ ،‬بەغدا‪ ،‬ئانکاراو‬ ‫دەمیشق‌و تراژیدیای ژیان‌و بەسەرهاتی‬ ‫نەتەوەی کورد‪.‬‬ ‫پاش‌خستنی بەئەنقەستی ناوچە کورد‬ ‫نشینەکان‪ ،‬پێش‌پێگرتن‌و لەمپەردانان‌و‬ ‫تەنانەت قەدەغەکردنی هەر چەشنە‬ ‫گەشەو بەرەوپێشچوونێکی ئابووری‪،‬‬ ‫سیاسی‪ ،‬کۆمەاڵیەتی‪ ،‬فەرهەنگی‌و‬ ‫هتد‪ ...‬لە سەر رێگای جەماوەری‬ ‫خەڵک‌و دانیشتووانی ئەو ناوچانە‪،‬‬ ‫چ مەبەستێکی لە پشتەوەویە؟ ئەو‬ ‫مەبەست‌و خواستانەی کە داگیرکەرانی‬ ‫کوردستان پەیڕەوی دەکەن‪ ،‬بێ‌شک لە‬ ‫کەس شاراوە نییە‪.‬‬ ‫ئەگەر بمانەوێت تازە نە بە وردی بەڵکوو‬ ‫تەنانەت بە چاوخشاندنێکی کورتیش‬ ‫بووبێت‪ ،‬ژمارە کردن‌و دەستنیشان‌کردنی‬ ‫هەاڵواردنەکان بکەین‪ ،‬لەگەڵ ژمارەیەکی‬ ‫سەرسووڕهێنەر بەرەوڕوو دەبین‪ .‬بۆیە‬ ‫ناچینە ناو وردەکارییەکان‌و تەنیا بە‬ ‫چەند خاڵی زەقتر ئاماژە دەکەین‪.‬‬ ‫بە هۆی دۆخی تایبەتی کوردستانەوەو لە‬ ‫بەر هەبوونی بزووتنەوەیەکی گشتگیری‬ ‫جەماوەری‪ ،‬خەبات‌و بەربەرەکانێی‬ ‫خەڵک‪ ،‬مل‌کەچ نەبوون‌و چۆکدانەدان‬ ‫لەئاست دەسەاڵتی زۆربێژ‪ ،‬کوردستان‬

‫لە یەک سەدەی رابردوودا بە تەواوەتی‬ ‫پادگانێکی نیزامی بووە‪ .‬کامە ویژدانی‬ ‫نەنووستوە کە سیاسەت‌و هەڵسوکەوتی‬ ‫دەسەاڵتی ژنڕاڵە تورکە کەمالیستەکان‬ ‫لە بیر باتەوە؟ هەر بە هەمان شێواز‬ ‫دەسەاڵتی چ پاشایەتی‌و چ بەعسییەکان‬ ‫لە سووریەو عێراق‌و ئەنفال‌و پاکتاوی‬ ‫رەگەزیی‪ ،‬نکۆڵی لێکردن‌و تراژیدیای‬ ‫تاڵی هەڵەبجە‪ .‬یان دەسەاڵتی‬ ‫ئێرانچییەکان‌و «عەزەمەتی» ئێرانی‌و‬ ‫هەوڵدان بۆ سڕینەوەی جیاوازییە‬ ‫سروشتییەکان لە کۆمەڵگایەکی فرە‬ ‫چەشنی‪ ،‬فرە نەتەوەی رەنگامەی بە زۆر‬ ‫پێکەوەلکێندراو بە ناو ئێران‌و دواتریش‬ ‫پاوانخوازی‌و جینایەت لە ژێر دروشمی‬ ‫ئایین‌و ئیدئۆلۆژیی دیاریکراو‪.‬‬ ‫لەم نێوەدا بەشی کورد لە مافی ژیانی‬ ‫ئاسایی چیە؟ لە پلە بەندیی شارۆمەندیدا‪،‬‬ ‫هاوواڵتی کورد لە پلەی چەندەم دایە؟‬ ‫ئایا هەر جێگەو پێگەیەکی بۆ لە بەرچاو‬ ‫گیراوە؟‬ ‫یان نە‪ ،‬چارە نووسی کورد لە‬ ‫شوێنێکی‌تر‪ ،‬بە مێشک‌و بیرو بۆچۆن‌و‬ ‫شێوازێکی‌تر‪ ،‬دادەڕێژرێت‌و پالن‌و پیالنی‬ ‫بۆ دیاری دەکرێت؟ هەڵسوکەوتی‬ ‫دەسەاڵتدارانی تورک دیارەو لەژێر‬ ‫دەسەاڵتی ئێران‌و دەستە خۆشکەکەی‬

‫واتە سووریە هەروەتر‪ .‬هەموو پڕ‬ ‫چەک‌و پۆشتەو تەیار لە پێناو چەند‬ ‫پاتکردنەوەی سیاسەتی تاقیکراو لە‬ ‫سەدەی هاوچەرخدا‪.‬‬ ‫لە عێراقی ژێر دەسەاڵتی نوێنەرانی‬ ‫ناڕاستەوخۆی ئێران چی؟ لەم بەشە لە‬ ‫کوردستان بابەتەکە جیاوازە‪ .‬سەرەڕای‬ ‫الازبوونی دەسەاڵتی ناوەندیی لەم برابەشە‬ ‫لە داگیرکەرانی کوردستان‪ ،‬بەاڵم شێواز‬ ‫نەگۆڕدراوەو سیاسەت پەێڕەو کردنی‬ ‫سیاسەتی هاوبەشە‪ ٩ .‬ساڵی رەبەق‬ ‫لە رووخانی دەسەاڵتی بەعسییەکان‬ ‫تێدەپەڕێت‌و سەرەڕای پەسەندکردنی‬ ‫کۆمەڵە یاسایەک‌و دانپێدانانی لە الیەن‬ ‫دەسەاڵتی ناوەندیی لە بەغدا‪ ،‬تا ئەمڕۆ‬ ‫بە بیانووی جۆراوجۆر نکۆڵی لێدەکرێت‌و‬ ‫پشت گوێ دەخرێت‪ ،‬یان بەشێوازی‬ ‫جیاواز دژایەتی جێ بەجێکردنی‬ ‫دەکرێت‌و کەسیش واڵمدەرەوە نییە‪.‬‬ ‫واڵتی کوردان بە هۆی هەڵکەوتەیی‬ ‫جوغرافیای سروشتییەوە واڵتێکی بە‬ ‫پیت‌و بەرەکەت‌و دەوڵەمەندە‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫دەڵەمەندی‌و سەروەت‌و سامانە‪ ،‬لە باتی‬ ‫خزمەت کردن بە پێشکەوتن‌و ژیانی باش‌و‬ ‫خۆشگوزەرانی دانیشتووانی‪ ،‬سەرچاوەی‬ ‫کێشەو مەینەتە بۆ جەماوەر‪ ،‬سەوقاتی‬ ‫ئەو داهات‌و سامانە‪ ،‬ئاور‪ ،‬دووکەڵ‪،‬‬

‫کوشتن‪ ،‬زیندان‪ ،‬پاکتاوی رەگەزیی‪،‬‬ ‫بۆمب‌و گولەو تۆپە‪.‬‬ ‫هەر لەو بەشەدا سەرەڕای کۆمەڵێک‬ ‫بڕیار‪ ،‬یاساو پەسەند کراوی نێوتۆی‬ ‫پەرتووکەکان‌و نێو کاغەزو سەر زار‪،‬‬ ‫نە هەنگاوێکی بۆ هەڵگیراو‪ ،‬نە بڕوای‬ ‫عەمەلییان پێیەتی‌و نە بڕوا‪ .‬بە پێچەوانە‬ ‫هەر لەم رۆژانەدا دەبینین داهات‌و سامانی‬ ‫عێراق رەوانەی بانکەکانی رووسیەو‬ ‫چێک‌و واڵتانی تری فرۆشیاری چەک‌و‬ ‫چۆڵ دەکرێت‌و مەعاملەی میلیاردی‬ ‫چەک‌و تەقەمەنی پێ دەکرێت‪.‬‬ ‫لە سەروبەندی کێشەکانی نێوان هەولێرو‬ ‫بەغداو هەر پاش فەشەل هێنانی گەاڵڵەی‬ ‫ناسراو بە «دیجلە» و بایکوت کردنی‬ ‫ئەو بابەتە لە الیەن کوردەوە‪ ،‬تۆ بڵێی‬ ‫ئەو ماستە بێ موو بێت؟!‬ ‫ئەگەر وای دابنین کە بێ موو بێ‪،‬‬ ‫جا باشە مەگەر هێزی پێشمەرگەی‬ ‫کوردستان بەشێک لە هێزی سەربازی‬ ‫عێراق نییەو پاراستنی ئاسایشی بەشێک‬ ‫لە واڵتی «فیدراڵی عێراقی» لە ئەستۆ‬ ‫نییە؟ نابێ بەشی ئەو هێزە سەربازییە‬ ‫دیار بێت‌ لە چەک‌و کەرەسەی مۆدێڕن‌و‬ ‫ئەوڕۆیی بۆ پارێزگاری‌و پاراستنی‬ ‫ناوچەی ژێر دەسەاڵتی خۆی کە بەشێکە‬ ‫لە عێراقی فیدراڵ؟!!‬

‫ژمار‌ه ‪2‬‬

‫پاشکۆیه‌کی تایبه‌ت به‌ باسه‌کانی کۆنگره‌ی ‪13‬ی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬

‫كۆمه‌ڵگای ئێم ‌ه كۆمه‌ڵگایه‌كی پیاوساالر‌ه‬ ‫حیزبه‌كانی ئێمه‌ش هه‌ڵقواڵوی ئه‌م كۆمه‌ڵگایه‌ن‬ ‫لەسەروبەندی بەستنی كۆنگرەی ‪13‬ی‬ ‫كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان‌و‪ ،‬بۆ‬ ‫زیاتر قسەكردن لەسەر تەوەرەكانی كۆنگرە‬ ‫چەندین پرسیار‌و بابەتمان ئاراستەی‬ ‫ئەندامانی كۆمیتەی ناوەندی‌و كادیرانی‬ ‫كۆمەڵە‌و كەسایەتییە سیاسییەكان كرد‪.‬‬ ‫لەخوارەوە دەقی گفتوگۆیەك لەگەڵ‬ ‫ئه‌ندامی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی کۆمه‌ڵه هاوڕێ‌‬ ‫جه‌میله‌ ره‌حیمی دەخوێننەوە‪:‬‬ ‫بزووتنه‌وه‌ی ژنانی كورد له‌ ڕۆژهه‌اڵتی‬ ‫كوردستان له‌ چ ئاستێك دایه‌‌و تا چه‌ند‬ ‫ئه‌م بزافه‌ توانیویه‌ ئه‌كتیف‌و كارا بێ له‌‬ ‫گۆڕه‌پانی ئه‌مڕۆی كوردستاندا؟‬ ‫ژنی كورد مێژوویه‌كی دوور‌و درێژی پڕ‬ ‫له‌ ست ‌هم‌و بێ مافی‌و هه‌اڵواردنی ڕه‌گه‌زی‬ ‫هه‌بووه‌‌و هه‌یه‌‪ .‬به‌ تایبه‌تی له‌ سێ ده‌یه‌ی‬ ‫ڕابردوو دا له‌ ژێر سێبه‌ری نگریسی كۆماری‬ ‫ئیسالمیدا‪ ،‬زیاتر له‌ هه‌میشه‌ چ وه‌كو ژن‌و‬ ‫چ وه‌كو كورد به‌ چه‌ند قات چه‌وساوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌موان ده‌زانین كه‌ تان‌و پۆی ئه‌م واڵته‌‬ ‫به‌ یاسا‌و ڕێسا كۆن‌و دژی ئینسانیه‌كانی‬ ‫دینی‌و فه‌رهه‌نگی بۆگه‌نی پیاوساالری‬ ‫ته‌نراوه‌‌و كه‌رامه‌ت‌و شوناسی ژن پێشل‬ ‫كراوه‌‌و بۆته‌ كۆیله‌‌و به‌شێك له‌ ملك‌و مالی‬ ‫پیاو‪ .‬سیستم‌و ده‌سه‌اڵتی ئیسالمی سی‌و‬ ‫چه‌ند ساڵه‌ بۆ داسه‌پاندنی ده‌سه‌اڵتی خۆی‬ ‫نووكی تیژی سیاسه‌ته‌كانی هه‌موو كاتێك‬ ‫ڕوو به‌ ژنان بووه‌‌و نه‌ ته‌نیا هیچ مافێكی‬ ‫ئینسانی وته‌بیعی بۆ ژن به‌ ڕه‌وا نه‌زانیوه‌‬ ‫به‌ڵكوو هه‌موو ده‌سكه‌وته‌كانی تا ئه‌و كات‬ ‫به‌ ده‌ست هاتووشی له‌ ژنان سه‌ندۆته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌ یاسا‌و سیاسه‌ت‌و فه‌رهه‌نگی ئیسالمی‬ ‫ئێران‪ ،‬له‌ هیچ بووارێك دا تاقه‌ مافێك‬ ‫بۆ ژن نادۆزیه‌وه‌ كه‌ له‌گه‌ڵ سروشت‌و‬ ‫ئازادی ئینسان‌و مافه‌ سه‌ره‌تاییه‌كان‌و‬ ‫دنیای مۆدێرنی به‌شه‌ری دا گونجاو بێ‪.‬‬ ‫ده‌ست‌و باڵیان به‌ هه‌زار شێوه‌ بڕیون‌و‬ ‫ڕێگه‌ی به‌شداری له‌ چاره‌نووسی خۆیان‌و‬ ‫كۆمه‌ڵگایان لێ به‌ستون‪ .‬به‌ كورتی دیاری‌و‬ ‫ده‌سه‌اڵتی كۆماری ئیسالمی بۆ ژنی كورد‬ ‫ته‌نیا‌و ته‌نیا داگیركاری‪ ،‬كوشتن‌و بڕین‌و‬ ‫زیندان‌و ئه‌شكه‌نجه‌ی خۆیان‌و باوك‌و برا‌و‬ ‫مێرد‌و ك ‌هس‌و كاریان‪ ،‬بێكاری‪ ،‬فه‌قیری‌و به‌‬ ‫گشتی وێرانی ڕوح‌و گیان‌و ماڵ‌و كه‌سایه‌تی‬ ‫ژنی كورد بووه‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم به‌ هه‌موو ئه‌مانه‌وه‌‌و هه‌ر به‌ بۆنه‌ی‬ ‫ئه‌و هه‌موه‌ زۆڵمه‌وه‌ ژنی كورد له‌ سه‌ره‌تای‬ ‫هاتنه‌ سه‌ر كاری ئه‌م ڕژیمه‌‌و پێش ئه‌ویش‬ ‫پێیان نابووه‌ قۆناغێكی نوێی خه‌باتی‬ ‫وشیارانه‌ی نه‌ته‌وه‌یی‌و فمینیستیه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وان ته‌سلیمی كۆیله‌تی‌و بی مافی‬ ‫نه‌بوون‌و هاتونه‌ته‌‌ مه‌یدانی خه‌بات بۆ دابین‬ ‫كردنی ئازادی‌و مافی یه‌كسان له‌ كۆمه‌ڵگا‬ ‫دا‪ .‬له‌م سێ ده‌یه‌دا هیچ بووارێك‌و هیچ‬ ‫شێوه‌یه‌ك له‌ خه‌بات‌و چاالكی نابینی كه‌‬ ‫ده‌ور‌و نه‌خش‌و ته‌ئسیری ژنی كوردی به‌ پڕ‬ ‫ڕه‌نگی تێدا نه‌بێ‪ .‬سه‌ره‌ڕای سه‌ركوتی بی‬ ‫وێنه‌‌و ترسناك‌و دڕندانه‌ی ده‌سه‌اڵت ژنان‬ ‫كۆڵیان نه‌داوه‌‌و له‌ هه‌ر كات‌و سه‌رده‌مێك‬ ‫دا به‌ شێوه‌گه‌لی جۆراوجۆر به‌رهه‌ڵستكار‬ ‫بوونه‌ته‌وه‌‌و دژی ئه‌م سیستم‌و یاسا‬ ‫كۆنه‌په‌رستانه‌یه‌ وه‌ستاون‪ .‬بوونه‌ته‌‬ ‫هێزێكی ڕه‌خنه‌گرو تابۆ شكێن كه‌ خوازیاری‬ ‫به‌رابه‌ری‌و ئاڵ‌و گۆڕن له‌ دڵی جوواڵنه‌وه‌ی‬ ‫نه‌ته‌وایه‌تیدا‪ .‬خوێندن‌و گه‌شه‌‌و چوونه‌‬ ‫سه‌ره‌وه‌ی ئاستی زانیاری‌و ڕۆشنبیری‌و‬ ‫ئه‌ده‌بی‌و فه‌رهه‌نگی‌و سیاسی ژنی كۆرد له‌‬ ‫دنیای ئه‌مڕۆ دا بۆته‌ فاكته‌رێكی گرینگ‌و‬ ‫حاشا هه‌ڵنه‌گر كه‌ نیشان ده‌دا له‌ هه‌ر ئاڵ‌و‬

‫كاریگه‌ری هه‌بووه‌ له‌سه‌ر بزافی ژنان‌و‬ ‫جێ خستنی بیری ئه‌كسانیخوازی له‌‬ ‫كۆمه‌ڵگای كوردستان دا؟‬

‫جه‌میله‌ ره‌حیمی‬ ‫گۆڕیكی سیاسی له‌ دوواڕۆژ دا ئه‌م هێزه‌‬ ‫دیاری كه‌ر‌و یه‌ك الییكه‌ره‌وه‌یه‌‪.‬‬ ‫بزووتنه‌وه‌ی ژنی كورد ئه‌گه‌رچی به‌رباڵوه‌‌و‬ ‫زۆر ڕێكخراوو یه‌ك ده‌نگ‌و هاواهه‌نگ نیه‌‌و‬ ‫نه‌بۆته‌ خاوه‌نی پالتفۆرمێكی هاوبه‌ش‌و‬ ‫ڕوون‪ ،‬به‌اڵم به‌ بڕوای من خاوه‌نی مێژوو‌و‬ ‫ته‌جروبه‌‌و ده‌سكه‌وتی یه‌كجار زۆر‌و پڕ‬ ‫بایه‌خ‌و گرینگیشه‌ كه‌ هه‌موو ئه‌مانه‌‬ ‫زه‌مینه‌‌و مایه‌ن بۆ دووا رۆژ‌و بۆ پێك هاتنی‬ ‫بزووتنه‌وه‌یه‌كی به‌ هێز‌و پێشكه‌وتوو‪.‬‬ ‫ڕۆڵی ژنان له‌ نێو حیزبه‌ سیاسیه‌كان‬ ‫چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنی‌و تا چه‌ند ئه‌م ژنانه‌‬ ‫تووانیویانه‌ ده‌نگی ژنی كورد بگه‌یێننه‌‬ ‫گوێی ناوه‌ندی ده‌سه‌اڵتی خۆیان؟‬ ‫كۆمه‌ڵگای ئێمه‌ كۆمه‌ڵگایه‌كی‬ ‫ئێمه‌ش‬ ‫حیزبه‌كانی‬ ‫پیاوساالره‌‪،‬‬ ‫هه‌ڵقواڵوی ئه‌م كۆمه‌ڵگایه‌ن‪ ،‬هه‌ر چه‌ند‬ ‫هه‌مووحیزبه‌كان خاوه‌نی یه‌ك فكر‌و یه‌ك‬ ‫ڕووانگه‌‌و یه‌ك سیاسه‌ت نین‌و وه‌كو هه‌ر‬ ‫كۆمه‌ڵگایه‌كی تری ئه‌م دنیایه‌ جیاوازی‬ ‫زۆریان له‌گه‌ڵ یه‌ك هه‌یه‌‪ .‬واقعیه‌ت ئه‌وه‌یه‌‬ ‫كه‌ حیزبه‌ چه‌په‌كان به‌ حوكمی ڕووانگه‌‌و‬ ‫بنه‌ما فیكری‌و ئیدئۆلۆژیكیه‌كانیانه‌وه‌‬ ‫مه‌سه‌له‌ی به‌رابه‌ری‌و یه‌كسانی ئینسانه‌كان‬ ‫كه‌ یه‌كێك له‌ پرێنسیپه‌ سه‌ره‌كیه‌كانیانه‌‬ ‫توانیویانه‌ ئه‌م ئه‌سله‌ باشتر بپارێزن‌و تا‬ ‫ڕاده‌یه‌كی زۆر ده‌وریان ببێ‪ .‬به‌اڵم كێشه‌ی‬ ‫ژنان له‌ حیزبه‌كان دا‌و سیاسه‌تی حیزبه‌كان‬ ‫له‌ مه‌ر مه‌سه‌له‌ی ژنان كێشه‌یه‌كی جیدی‌و‬ ‫چاره‌سه‌ر نه‌كراوه‌‪ .‬چ ڕوو له‌ كۆمه‌ڵگا‌و‬ ‫بزووتنه‌وه‌كه‌ی‌و چ له‌ ناو خۆدی حیزبه‌كاندا‪.‬‬ ‫ژنان له‌ ناو حیزبه‌كاندا له‌ په‌راوێز دان‌و‬ ‫حیسابێكی ئه‌وتۆیان بۆ ناكرێ‪ ،‬به‌ جۆره‌ی‬ ‫پێویست ده‌ركی مه‌وقعییه‌تی ژن ناكرێ‌و‬ ‫وجوود‌و ده‌وری ژن بێره‌نگ‌و نادیاره‌‪ .‬بۆیه‌‬ ‫ده‌نگیشی زۆر نابیسرێ ‪ .‬له‌ ڕووانگه‌ی‬ ‫منه‌وه‌ ئه‌مه‌ الیه‌نێكی كێشه‌كه‌یه‌ الیه‌نه‌كه‌ی‬ ‫تریشی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ باروودۆخی سیاسی‬ ‫ئێستا‪ ،‬كه‌ وه‌زعه‌كه‌ی له‌م باره‌وه‌ خرابتریش‬ ‫كردووه‌‪ ،‬ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌ كه‌ حیزبه‌كانی‬ ‫ڕۆژهه‌اڵت له‌ هه‌موو بارێكه‌وه‌ كه‌وتونه‌‬ ‫ناو قه‌یرانێكی قووڵ‌و ته‌بعیدی‌و له‌ت له‌ت‬ ‫بوون‪ .‬نه‌ ته‌نیا له‌ مه‌سه‌له‌ی ژنان دا به‌ڵكو‬ ‫له‌ پێوه‌ند له‌گه‌ڵ زۆر مه‌سائیلی گرنگی‬ ‫تریش دا تووشی كه‌م‌و كوری‌و نه‌هامه‌تی‌و‬ ‫ڕه‌خنه‌ی گه‌وره‌ هاتوون‪ .‬ده‌سه‌اڵتدارانی‬ ‫ئه‌وڕۆی حیزبه‌كان زۆربه‌یان له‌ كرده‌وه‌‬ ‫دا به‌ ده‌گمه‌ن بڕوایان به‌و مه‌سه‌له‌ هه‌یه‌‌و‬ ‫خوێندنه‌وه‌ی بۆ ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ وه‌ك حیزبێكی چه‌پ‌و‬ ‫پێشكه‌وتوو‌و هه‌روه‌ها وه‌ك یه‌كه‌م حیزب‬ ‫كه‌ ڕۆڵی بووه‌ له‌ هێنانی ژنان بۆ نێو‬ ‫سیاسه‌ت‌و خه‌باتی پێشمه‌رگانه‌‪ ،‬چه‌ند‌ه‬

‫ڕاسته‌ كۆمه‌ڵه‌ له‌م بوواره‌ دا ڕه‌چ ‌ه‬ ‫شكێن بووه‌‌و جیاوازی به‌رچاوی بووه‌‬ ‫له‌گه‌ڵ حیزبه‌كانی تری كوردستان‌و‬ ‫هه‌موو ناوچه‌كه‌‪ .‬به‌اڵم به‌ بڕوای من ئه‌م‬ ‫ده‌ور‌و كاریگه‌ریه‌ی كۆمه‌ڵه‌ له‌ هه‌موو‬ ‫سه‌رده‌مێكی ئه‌م سی ساڵه‌ دا وه‌ك یه‌ك‬ ‫نه‌بووه‌‪ .‬سه‌رده‌مانی پێش ڕاپه‌ڕینی ‪‌57‬و‬ ‫به‌دووای ئه‌ویش دا له‌ درێژه‌ی خه‌باتی‬ ‫خه‌ڵكی كورد بۆ ئازادی‌و مافی چاره‌ی‬ ‫خۆ نووسین‪ ،‬كۆمه‌ڵه‌ وه‌كو هێزێكی چ ‌هپ‌و‬ ‫سۆسیالیست‪ ،‬به‌رابه‌ریخواز‌و ئازادیخوازێكی‬ ‫بێ قه‌ید‌و شه‌رت‪ ،‬داكۆكیكاری مافی‬ ‫كرێكار‌و زه‌حمه‌تكێش‌و ژنان‌و هه‌موو‬ ‫چه‌وساوان‪ ،‬دڵسۆز‌و ڕاستگۆ به‌رامبه‌ر‬ ‫خه‌ڵك‌و به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانیان‌و هتد‪ ....‬هه‌ر‬ ‫به‌رده‌وام بوو‌و داهێنه‌ر‌و چه‌سپێنه‌ری فكر‌و‬ ‫ڕووحی ڕزگاری‌و یه‌كسانی هه‌موو كه‌س‌و‬ ‫به‌ تایبه‌ت ژن‌و پیاو بوو‪ .‬به‌ هه‌وڵ‌و كار‌و‬ ‫چاالكی به‌رباڵوو بێ وێنه‌ی خۆی چووه‌‬ ‫ناو قوواڵیی كۆمه‌ڵگاوه‌‌و وه‌ها ته‌ئسیرێكی‬ ‫دانا كه‌ ناوو ره‌نگ‌و مانای ئازادی‌و مافی‬ ‫ژنان به‌ كۆمه‌ڵه‌وه‌ ته‌داعی ده‌بۆوه‌‌و‬ ‫هه‌ر بۆیه‌ش ژنانێكی به‌رچاو ڕوویان‬ ‫كرده‌ كۆمه‌ڵه‌وه‌‌و ڕێكخراوی جۆراوجۆری‬ ‫ژنان‌و مه‌ده‌نی‌و دێمۆكراتیك له‌ هه‌موو‬ ‫كوردستان دروست بوو‪ .‬كۆمه‌ڵه‌ بوو به‌‬ ‫هێز‌‌و قه‌اڵیه‌كی قایمی پالپشتی ژنان‪ .‬هه‌ر‬ ‫بۆیه‌ش پاش هێرشی به‌رباڵوی كۆماری‬ ‫ئیسالمی بۆ سه‌ر كۆردستان‪ ،‬بۆ یه‌كه‌م‬ ‫جار له‌ مێژووی كوردستاندا به‌شداری ژنان‬ ‫له‌ مه‌یدانی كاری نیزامی‌و پێشمه‌رگانه‌ له‌‬ ‫ڕیزی كۆمه‌ڵه‌ دا ئاڵوگۆڕێكی بنه‌ڕه‌تی له‌‬ ‫بزووتنه‌وه‌ی شۆڕشگێڕانه‌ی خه‌ڵكی كورد دا‬ ‫پێك هێنا‪ ،‬زۆر تابۆ شكان‌و ئه‌فسانه‌ بوون‬ ‫به‌ واقیع‪ .‬ئه‌و دیارده‌ جووان‌و بێ وێنه‌یه‌‬ ‫مستێكی مه‌حكه‌م بوو له‌ ده‌می فه‌رهه‌نگ‌و‬ ‫سوننه‌تی دوواكه‌وتوی پیاومه‌زنی كه‌‬ ‫ژنیان وه‌كوو زه‌عیفه‌ ده‌ڕوانی‪ .‬هه‌ڵسوڕان‌و‬ ‫خه‌باتی جه‌سورانه‌‌و به‌ڕباڵوی ژنان له‌‬ ‫هه‌موو بوواره‌كان دا ده‌ور‌و نه‌خش‌و جێگه‌‌و‬ ‫پێگه‌ی ژنی كوردی برده‌ ئاستێكی تر له‌‬ ‫شۆڕشی كوردستان‪.‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌و ڕه‌وته‌‌و بارودۆخه‌ هه‌روا نه‌ماوه‌‌و‬ ‫دووای سه‌ركوت‌و خه‌فه‌قانی زۆر‌و داگیر‬ ‫كردنی بست به‌ بستی خاكی كوردستان‌و‬ ‫له‌ ئاكام دا به‌ هۆی دابڕانی كۆمه‌ڵه‌ له‌‬ ‫خه‌ڵك‌و خاكی خۆی‌و قه‌یرانه‌ سیاسی‌و‬ ‫ته‌شكیالتیه‌كانی یه‌ك به‌ دووای یه‌ك دا‌و‬ ‫زۆر ئاڵوگۆڕی تری مه‌نته‌قه‌یی‌و هه‌روه‌ها‬ ‫هاتنه‌ مه‌یدانی نه‌سلێكی نوێی سه‌رده‌می‬ ‫ئێستا كه‌ ڕووانینیان‌و شێوه‌ی خه‌باتیان‬ ‫تا ڕاده‌یه‌ك له‌گه‌ڵ شێوه‌ سوننه‌تیه‌كه‌ی‬ ‫حیزبه‌كان جیاوازه‌ ئه‌م ته‌ئسیره‌ الوازتر‌و‬ ‫كه‌م ڕه‌نگتر بووه‌‌و به‌داخه‌وه‌ به‌ ته‌نیا‬ ‫ڕوو به‌ بزووتنه‌وه‌ی ژنان له‌ ناوه‌وه‌ به‌ڵكو‬ ‫ڕوو به‌ ژنانی ناو حیزبیش ڕووانینه‌كان‌و‬ ‫فاكتۆره‌كان گۆڕان‪.‬‬

‫ئازادیخواز‌و پێشكه‌وتنخواز بێ‌و دروشمی‬ ‫خه‌بات بۆ داكۆكی له‌ مافی ژنانیشی‬ ‫هه‌بێ‪ ،‬به‌اڵم مه‌سه‌له‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ئایا‬ ‫سیاس ‌هت‌و كرداری ئه‌و حیزبه‌ چۆنه‌‌و‬ ‫چه‌نده‌ باوه‌ڕی پێی هه‌یه‌‌و كاری بۆ‬ ‫ده‌كا‌و ئیمكانی بۆ ده‌ڕه‌خسێنێ‪ .‬ژنانی‬ ‫ناو حیزبه‌كان خۆشیان ده‌بێ وشیارانه‌‬ ‫هه‌نگاو بنێن‌و خه‌باتی بۆ بكه‌ن‪ .‬من له‌‬ ‫هیچ كوێ حیزبێك ناناسم كه‌ به‌ ته‌واوی‬ ‫مانا فمینیست‌و به‌ری بێ له‌ پیاوساالری‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر ژنانێكی زۆر له‌م حیزبانه‌ دا بن‌و‬ ‫هاوكات كه‌ سیاسه‌تی حیزبه‌كه‌یان قبوڵه‌‌و‬ ‫چاالكی حیزبی ده‌ك ‌هن‌و به‌ ئامرازی ڕزگاری‬ ‫له‌ ده‌ست داگیركه‌ر و‪ ....‬ده‌ناسن ده‌بێ‬ ‫به‌ تاقه‌ت‌و پشوو درێژیه‌كی زۆره‌وه‌ كار بۆ‬ ‫بوواری ژنان له‌و حیزبه‌ دا بكه‌ن‪ .‬ئه‌گینا‬ ‫ئه‌گه‌ر ژنانێك ته‌نیا‌و ته‌نیا به‌ مه‌به‌ستی‬ ‫فه‌عالیه‌تی فمینیستیه‌وه‌ ئه‌و حیزبانه‌‬ ‫هه‌ڵبژێرن‪ ،‬بێ گومان تووشی موشكیل‬ ‫ده‌بن‌و جووابی خۆیان وه‌رناگرنه‌وه‌‌و‬ ‫پێشكه‌وتنێكی ئه‌وتۆشیان نابێ‪ .‬ئه‌ویش‬ ‫به‌ تایبه‌ت له‌و سه‌رده‌مه‌ ئاڵۆز‌و پڕ له‌‬ ‫كێشه‌یه‌ی كه‌ ئێستا حیزبه‌كان توشی‬ ‫بوون‪ .‬به‌و فه‌رهه‌نگه‌ پیاوساالرانه‌ی ناو‬ ‫حیزبه‌كان‌و به‌ نه‌بوونی وه‌زن‌و هێزێكی‬ ‫قورس‌و كاریگه‌ر‌و یه‌كگرتوو له‌ ناو ژنانی‬ ‫حیزبه‌كان‪ ،‬به‌ دڵنیاییه‌وه‌ وه‌زعێكی له‌وه‌‬ ‫باشتر چاوه‌ڕوان ناكرێ‪ .‬من زۆر چاوه‌ڕوان‌و‬ ‫دڵخۆش به‌ دووارۆژ‌و بارودۆخێكی تازه‌م‬ ‫كه‌ ئه‌و كات هه‌موو شتێك ده‌گۆڕێ‌و به‌‬ ‫هاتنه‌ مه‌یدانی خه‌لك‌و خوێنی تازه‌ بۆ ناو‬ ‫ڕه‌گی بزووتنه‌وه‌كه‌و بۆ ناو حیزبه‌كانیش‪،‬‬ ‫شه‌رایتێكی جیاواز به‌سه‌ر حیزبه‌كان دا‬ ‫بسه‌پێ‪.‬‬ ‫له‌ كاتێكدا كه‌ ك‪ .‬ز‪ .‬ك به‌ره‌و گرتنی‬ ‫كۆنگره‌ی ‪ 13‬ی خۆی ده‌چێت‪ ،‬ده‌بێ‬ ‫به‌رانبه‌ر به‌ ژنان‌و بزافی ئه‌وان چۆن‬ ‫هه‌ڵوێست بگرێت بۆ به‌شداری هه‌ر چی‬ ‫زیاتری ژنان له‌ ناوه‌نده‌كانی ده‌سه‌اڵتدا؟‬

‫كۆمه‌ڵه‌ پێشووتریش‌و هه‌میشه‌ ئه‌و‬ ‫پرسه‌ی له‌به‌ر ده‌م دا بووه‌‌و وه‌كو كێشه‌‌و‬ ‫ڕه‌خنه‌یه‌ك له‌گه‌ڵمان هاتووه‌ به‌اڵم له‌‬ ‫الیه‌كه‌وه‌ به‌ هۆی قه‌یران‌و گیر‌و گرفتی زۆر‌و‬ ‫كێشه‌ی ته‌شكیالتی‌و دابڕان‌و بارودۆخی‬ ‫ئاڵۆز‌و سه‌دان كێشه‌ی تری چاره‌سه‌ر‬ ‫نه‌كراو كه‌ سه‌رتر باسم كرد‪‌،‬و له‌ الیه‌كی‬ ‫دیكه‌وه‌ به‌ هۆی فكر‌و فه‌رهه‌نگ‌و عاده‌تی‬ ‫پیاوساالرانه‌ قه‌ت ئه‌و مه‌سه‌له‌ به‌ ته‌واوی‬ ‫چاره‌سه‌ر نه‌كراوه‌‌و ناشكرێ‪ .‬ئه‌ڵبه‌ت‬ ‫ئیشاره‌ به‌وه‌ش بكه‌م كه‌ فاكتۆری ژنانیش‬ ‫الیه‌نێكی مه‌سه‌له‌كه‌ن‪ .‬ئاوانیش ئه‌و جۆره‌‬ ‫پێویسته‌ به‌شداری‌و ته‌قاالی بۆ ناده‌ن‪.‬‬ ‫زۆر جار نائومێد بوون‌و به‌وه‌ گه‌یشتون‬ ‫كه‌ فایده‌ی نیه‌‌و به‌ قه‌ولی فارسی ێ‌ب در‬ ‫هاون كوبیدن ه‪ .‬سه‌ره‌ڕای ئه‌مانه‌‌و زۆر‬ ‫شتی تر كه‌ شایه‌د جێی باس كردنیان‬ ‫لێره‌ نه‌بێ به‌اڵم كۆمه‌ڵه‌ ده‌بێ زۆر به‌‬ ‫جیدی‌و به‌ هه‌ست به‌ به‌رپرسیاره‌تیه‌وه‌‬ ‫به‌و مه‌سه‌له‌ دا پێداچوونه‌وه‌ بكه‌ن‌و ڕێگه‌ی‬ ‫دروست‌و سیاسی بۆ بدۆزنه‌وه‌‌و وه‌كو باقی‬ ‫بوواره‌كانی تری كاری كۆمه‌ڵه‌ كاری بۆ‬ ‫ئایا ئیمكانی ئه‌وه‌ هه‌یه‌ كه‌ ژنان له‌ نێو‬ ‫بكه‌ن‪ .‬كه‌سی بۆ دیاری كرێ‪ ،‬میكانیسمی‬ ‫حیزبه‌كان گه‌شه‌ بكه‌ن‌و به‌رده‌وام بن‬ ‫گونجاو بۆ ئاموزش‌و بارهێنانی ژنان‬ ‫له‌ خه‌باتی خۆیان بۆ یه‌كسانی له‌گه‌ڵ‬ ‫بدۆزرێته‌وه‌ ‪ ،‬له‌گه‌ڵ چكۆله‌ترین قسه‌‌و‬ ‫پیاوان له‌ هه‌موو بوواره‌كان به‌ تایبه‌ت‬ ‫سیاسه‌تدا؟ یان به‌ واته‌یه‌كی دیكه‌ حیزب ڕه‌فتار‌و فكر‌و هه‌ڵس‌و كه‌وتی پیاو ساالرانه‌‬ ‫به‌رخورد بكرێ‪ ،‬فه‌رهه‌نگی ڕێزلێنان له‌‬ ‫ڕێگر نیه‌ له‌سه‌ر پێشكه‌وتنی خه‌باتی‬ ‫ژن ببێته‌ باو‪ ،‬كار‌و مه‌سئولیه‌تیان پێ‬ ‫ژنان؟‬ ‫بسپێردرێ‌و له‌ نه‌هایه‌ت دا فه‌زا‌و جه‌ووێك‬ ‫هیچ حیزبێك ناتوانێ ڕێگر بێ له‌ سه‌ر بخوڵقێ كه‌ ژن تێیدا هه‌ست به‌ ئازادی‌و‬ ‫خه‌باتی ژنان به‌ شه‌رتێك ئه‌م حیزبه‌ ئاسوده‌یی‌و ئێحترام‌و شه‌خسیه‌ت بكا‌و هتد‬

‫‪24‬ی ره‌زبه‌ری ‪1391‬‬

‫به‌ره‌و كۆنگره‌ی‬ ‫سێزده‌هه‌می‬ ‫كۆمه‌ڵه‌‬ ‫كاری ئاماده‌كاریی كۆنگره‌ی‬ ‫سێزده‌هه‌می كۆمه‌ڵه‌ له‌ماوه‌یه‌ك‬ ‫به‌پێكهێنانی‬ ‫له‌مه‌وپێش‬ ‫«كۆمیسیۆنی ئاماده‌كاریی كۆنگره‌ی‬ ‫سێزده‌هه‌می كۆمه‌ڵه‌» ده‌ستیپێكرد‌و‬ ‫چه‌ندین سیمینار ئه‌ندامان بۆ‬ ‫باس‌و لێكۆڵینه‌وه‌ له‌سه‌ر گرنگترین‬ ‫فیكری‪،‬‬ ‫سیاسی‌و‬ ‫مه‌سائیلی‬ ‫به‌رنامه‌یی‌و ته‌شكیالتی‌و هه‌روه‌ها‬ ‫چاوه‌ڕوانیه‌كانی له‌م كۆنگره‌‌و‬ ‫داهاتوی كۆمه‌ڵه‌ سازكرا‪.‬‬ ‫كۆنگره‌ی سێزده‌هه‌می كۆمه‌ڵه‌‪،‬‬ ‫بۆ كۆمه‌ڵه‌‌و ره‌وتی چه‌پ‌و‬ ‫سوسیالیستی كوردستان‌و بۆ‬ ‫بزوتنه‌وه‌ی رزگاریخوازیی گه‌لی‬ ‫كورد له‌كوردستانی ئێران چ‬ ‫هه‌بێ؟‬ ‫ده‌توانێ‬ ‫جێگایه‌كی‬ ‫كۆنگره‌ی سێزده‌هه‌می كۆمه‌ڵه‌ تا‬ ‫چ راده‌یه‌ك ده‌توانێ وه‌اڵمده‌ره‌وه‌ی‬ ‫پێداویستیه‌ سیاسی‌و خه‌باتكارانه‌‌و‬ ‫رێكخراوه‌ییه‌كانی كۆمه‌ڵه‌ بێت‌و تا‬ ‫چ راده‌یه‌ك ده‌توانێ كۆمه‌ڵه‌ بباته‌‬ ‫جه‌رگه‌ی خه‌باتی رزگاریخوازیی‌و‬ ‫پێشه‌نگی جواڵنه‌وه‌ی رزگاریی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی كورستان؟‬ ‫كۆنگره‌ی سێزده‌هه‌می كۆمه‌ڵه‌‬ ‫چۆن كۆمه‌ڵه‌ له‌نێوان دوو كۆنگره‌ی‬ ‫دوانزه‌‌و سیانزه‌ هه‌ڵده‌سه‌نگێنی؟‬ ‫خاڵی الواز‌و به‌هێزی هه‌ڵسوڕانی‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ له‌نێوان ئه‌م دوو كۆنگره‌‬ ‫كامانه‌ن؟ كۆنگره‌ی سێزده‌هه‌می‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ بۆ هاوكاریی نێوان حیزبه‌‬ ‫كوردستانیه‌كان‌و وه‌اڵمدانه‌وه‌ به‌م‬ ‫پێویستییه‌ی بزوتنه‌وه‌‌و داواكاریی‬ ‫ره‌وای كۆمه‌اڵنی به‌رینی خه‌ڵك چ‬ ‫سیاسه‌تێك ده‌بێ ره‌چاو بكات؟‬ ‫كۆنگره‌ی سێزده‌هه‌می كۆمه‌ڵه‌‬ ‫بۆ ره‌وتی چ ‌هپ‌و سوسیالیستی‌و‬ ‫یه‌كگرتوكردنی‌و‪ ،‬هه‌روه‌ها هه‌وڵدان‬ ‫بۆ پێكهێنانی چه‌ترێكی هاوكاری‌و‬ ‫هاوخه‌باتی له‌نێوان الیه‌نگرانی‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ به‌تایبه‌ت‌و چه‌پی كوردستان‬ ‫به‌گشتی چ رێنوێنییه‌كی بۆ رابه‌ری‬ ‫هه‌ڵبژێردراوی كۆنگره‌ی سێزده‌‬ ‫ده‌بێت؟‬ ‫كۆنگره‌ی سێزده‌ی كۆمه‌ڵه‌ تا چ‬ ‫راده‌یه‌ك ده‌توانێ كۆمه‌ڵه‌ بكاته‌‬ ‫حیزبی ئه‌مرۆیی له‌كوردستان‪ ،‬بیكاته‌‬ ‫حیزبی رابه‌ر له‌ بزوتنه‌وه‌‌و جێگا‬ ‫هیوا‌و هۆمێدی داهاتوی بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫كوردستان؟ كۆمه‌اڵنی خه‌ڵك‌و‬ ‫بزوتنه‌وه‌ كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان كه‌ رۆژ‬ ‫له‌گه‌ڵ رۆژ له‌گه‌شه‌‌و سه‌رهه‌ڵدانن تا‬ ‫چ راده‌یه‌ك كۆمه‌ڵه‌ ده‌كه‌نه‌ پشت‌و‬ ‫په‌نای خۆیان‌و رێنوێنی لێوه‌رده‌گرن؟‬ ‫كۆنگره‌ی سێزده‌هه‌می كۆمه‌ڵه‌‬ ‫له‌گۆڕانكارییه‌كانی ئێران‌و ئاڵۆزیی‬ ‫رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست‪ ،‬پرسی كورد‬ ‫له‌هه‌موو پارچه‌كانی كوردستان‪،‬‬ ‫چلۆن سیاس ‌هت‌و هه‌ڵویستی كۆمه‌ڵه‌‬ ‫دیاری ده‌كات؟‬ ‫هاوڕێیان‌و دڵسۆزانی كۆمه‌ڵه‌‬ ‫با به‌باس‌و دیالۆگ له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ته‌‌و‬ ‫هه‌موو مه‌سائیلی گرنگی كۆمه‌ڵه‌‌و‬ ‫كۆمه‌ڵگای كوردستان‪ ،‬چه‌تر‌و‬ ‫هێزێكی به‌رفراوان‪ ،‬ئاگا‌و وشیار‌و‬ ‫یه‌كگرتوو خه‌باتكار پێكبێنین‌و‬ ‫به‌ده‌وری كۆمه‌ڵه‌وه‌ رێكی بخه‌ین‪.‬‬

‫‪HOTBIRD11740 VER‬‬ ‫‪Symbol 27500‬‬ ‫‪FES: 5\6‬‬

‫‪dwaroj.komala@gmail.com‬‬

‫که‌ناڵی ئاسمانی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬ ‫‪contact:‬‬ ‫‪info@asosat.tv - nwes@asosat.tv‬‬

‫بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ له‌سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت‬ ‫سه‌ردانی ‪ www.komala.com‬بکه‌ ‌ن‬

‫سه‌رنوسه‌ر‪:‬‬

‫عه‌تا ناسرسه‌قزی‬ ‫جێگری سه‌رنوسه‌ر‪:‬‬

‫بێهروز مەلەکشا‬

‫نه‌خشه‌ساز‪:‬‬

‫هه‌ژیر‬

‫ره‌خنه‌ ل ‌ه دۆخی ژیان و مافی‬ ‫كه‌مه‌نه‌ته‌وه‌كانی ئێران ده‌گیرێت‬ ‫ل ‌ه سێهه‌مین راپۆرتی خۆی دا له‌مه‌ر‬ ‫بارودۆخی مافی مرۆڤ له‌ ئێران‪،‬‬ ‫ئه‌حمه‌د شه‌هید راپۆرتنێری تایبه‌تیی‬ ‫رێكخراوی نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان‬ ‫ئاشكرای ده‌كا كه‌ سه‌ره‌ڕای‬ ‫پێشلكاری ‌ه سیستماتیكه‌كانی مافی‬ ‫مرۆڤ ل ‌ه الیه‌ن كۆماری ئیسالمی‬ ‫ئێران‪ ،‬پێشێلكاریی مافی مرۆڤ له‌‬ ‫سه‌ر كه‌م ‌ه نه‌ته‌وه‌یی و ئایینیه‌كان له‌‬ ‫دۆخێكی زۆر خراپتریش دایه‌‪.‬‬ ‫ئه‌حمه‌د شه‌هید له‌ راپۆرت ‌ه ‪٢٣‬‬ ‫الپه‌ڕه‌ییه‌كه‌ی خۆی دا ب ‌ه تایبه‌تی‬ ‫ره‌خنه‌ی ل ‌ه زه‌وتكرانی مافی خوێندن‬ ‫و نووسین به‌ زمانی زگماكی بۆ كه‌م ‌ه‬ ‫نه‌ته‌وه‌كان له‌ ئێران دا گرتووه‌‪.‬‬ ‫ئاستی نزم و دۆخی ناله‌باری ژیان‬ ‫بۆ كه‌مه‌ نه‌ته‌وه‌كان‪ ،‬هه‌ژاری و بێ‬ ‫ده‌ره‌تانی له‌و ناوچانه‌ به‌شێكی تر‬

‫ئه‌حمه‌د شه‌هید‬ ‫ل ‌ه راپۆرته‌كه‌ی راپۆرتنێری تایبه‌تیی‬ ‫نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كانی پێك هێناوه‌‪.‬‬ ‫ئیعدام به‌ تایبه‌ت ئیعدام له‌به‌رچاوی‬

‫خه‌ڵك و ئه‌شكه‌نج ‌ه و ئازاری‬ ‫به‌ندكراوان وه‌ك به‌شێك ل ‌ه‬ ‫پێشێلكاریه‌كانی مافی مرۆڤ له‌‬

‫كۆنگره‌ی ‪13‬ی‬ ‫كۆمه‌ڵه‌و پرسی ژن‬ ‫الیه‌ن كۆماری ئیسالمیه‌وه‌ یه‌كێكی‬ ‫تر له‌و خااڵنه‌ی ‌ه كه‌ له‌ راپۆرته‌كه‌ی‬ ‫ئه‌حمه‌د شه‌هید دا باسی كراو‌ه و‬ ‫تێیدا هاتووه‌ كه‌ ئه‌و پێشێلكاریانه‌ له‌‬ ‫سه‌ر به‌ندكراوانی سه‌ر به‌ كه‌مایه‌تیه‌‬ ‫نه‌ته‌وه‌ییه‌كان زۆر زیاتره‌‪ .‬ئه‌و به‌‬ ‫تایبه‌تی ئاماژ‌ه ب ‌ه دۆخی ناله‌باری‬ ‫دوو زیندانی ورمێ و ره‌جایی شار‬ ‫له‌ باری له‌شساخیه‌و‌ه ده‌كا و ده‌ڵێ‬ ‫دوو به‌ندكراو به‌و هۆیه‌وه‌ گیانیان ل ‌ه‬ ‫ده‌ست داوه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه هه‌ر دوو زیندانی ورمێ و ره‌جایی‬ ‫شار دا ژماره‌یه‌كی به‌رچاو ل ‌ه‬ ‫به‌ندكراوانی سیاسی و مه‌ده‌نیی كورد‬ ‫به‌ند كراون‪ .‬كۆماری ئیسالمیی‬ ‫ئێران ئه‌و راپۆرته‌ی به‌ راپۆرتێكی‬ ‫دوژمنكارانه‌ و قین له‌داڵن ‌ه وه‌سف‬ ‫كردووه‌‪.‬‬

‫سنه‌ ل ‌ه رووی كه‌ش و هه‌واو‌ه پیسترین شاری ئێرانه‌‬ ‫ی سنه‌ له‌خۆرهه‌اڵتی‬ ‫به‌پێی‌ ئامارێكی كه‌شناسی‪ ،‬پارێزگا ‌‬ ‫كوردستان له‌ڕیزبه‌ندی‌ ئه‌و پارێزگایانه‌دایه‌ كه‌ پیسترین‬ ‫هه‌وایان هه‌یه‌و لێپرسراوی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ژینگه‌پارێزی‬ ‫ی (‪ )6‬مانگی‌ ڕابردوودا‬ ‫پارێزگاكه‌ش رایگه‌یاندووه‌‪ :‬له‌ماوه‌ ‌‬ ‫پارێزگای سنه‌‪ )29( ،‬رۆژ هه‌وای خاوێنی هه‌بووه‌‪.‬‬ ‫به‌پێی هه‌واڵێكی ئاژانسی فورات نیوز‪ ،‬ناسێح قادری‌‪،‬‬ ‫لێپرسراوی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ژینگه‌پارێزی پارێزگای‌ سنه‌‬ ‫ی‬ ‫ی ئه‌و ئامارانه‌ی‌ وێستگه‌كانی‌ پااڵوتن ‌‬ ‫رایگه‌یاندووه‌‪ ،‬به‌پێ ‌‬ ‫ی پارێزگاكه‌ به‌به‌راورد له‌‬ ‫هه‌وا تۆماریان كردووه‌‪ ،‬هه‌وا ‌‬ ‫گه‌ڵ پارێزگاكانی‌ دیكه‌ی‌ ئێران یه‌كێكه‌ ل ‌ه پیسترین‬ ‫ی‬ ‫پارێزگاكان‪ .‬قادری‌‪ ،‬ئاماژه‌ی بۆ ئه‌وه‌شكردووه‌‪ ،‬له‌ماوه‌ ‌‬ ‫(‪ )6‬مانگی‌ ڕابردوودا هاواڵتیانی پارێزگای‌ سنه‌‪)29( ،‬‬ ‫ی پێویست‬ ‫رۆژ هه‌وای خاوێنیان هه‌بووه‌‪ .‬وتوشیه‌تی‪ ،‬به‌پێ ‌‬ ‫هاواڵتیان له‌پیسبوونی‌ هه‌وا ئاگادارنه‌كراونه‌ته‌وه‌و هیچ‬ ‫رێگایه‌كی پێویستیش بۆ رێگرتن له‌پیسبوونی زیاترو‬ ‫نه‌خۆشی نه‌گیراوه‌ته‌ به‌ر‪.‬‬ ‫لێپرسراوی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ژینگه‌پارێزی پارێزگای‌ سنه‌‪،‬‬ ‫هۆكاری پیسبونی هه‌وای پارێزگاكه‌‪ ،‬بۆ زۆری ژماره‌ی‬ ‫ئۆتۆمۆبێلی كۆن و خۆڵبارینی له‌راده‌به‌ده‌ر گێڕاوه‌ته‌وه‌‪.‬‬

‫به‌بۆنه‌ی ساڵیادی‬ ‫تیرباران کردنی چێ گیڤارا‬ ‫دەمتوانی شاعیرێک بم خوێڕی لەنێو قومارخانەکانی بوینس‬ ‫ئایرس‌‌و کۆڕی خەون‌و ژن‌و ئیمزاو ئیعتیاد‪ .‬چەمەرە بێژی‬ ‫ڕابردووە مردووەکان‪...‬ڕابردووانی دوور‪ ...‬ڕابردووانی گێژ‪...‬‬ ‫بەاڵم تا کەی‪...‬؟ لەمڕۆ وتن‌و ئەستران بۆ خەڵک نووسین‬ ‫دژوارەو ئێمە دەمانەوێ لە ئەمڕۆکەو پەژارەی خەڵک‬ ‫بدوێین‌و بێ‌ئاگاییەکی مەزن کە ئازادیتانی دزیوە‪ .‬دەمتوانی‬ ‫شاعیرێک بم بێ دەرد‪ ،‬پڕ فیز‪ ،‬لەخۆبایی‪ ،‬پەردوو هەڵگری‬ ‫ترسێنەرانێک کە بە سەر چەوساوەکاندا حکوومەت دەکەن‪.‬‬ ‫دەزانم! گول‌لە بە وشە دەنووسن‪ ،‬بەاڵم کاتێک بە وشەکان‬ ‫بێ بەختترین گوللەکان دروست دەکەن‪ ،‬چارەی چریکێکی‬ ‫وەک من چییە؟ وشەکان ڕچەشکێنی زاناییەکانی مرۆڤن‌و‬ ‫ئێمەش لە کۆتاییدا لە پێناوی چەمکی ژیاندا یەکدەگرین‪:‬‬ ‫وشە‪ ،‬وشەی ڕزگاری! خەڵک ئەسترانێک لەم شێوەیانە‬ ‫پێویستە‪...‬‬ ‫ئەرنێستو‬

‫فه‌ریبا محه‌مه‌دی‬ ‫خه‌باتی ژنان بۆ ب ‌ه ده‌ست هێنانی مافی یه‌كسان‬ ‫له‌گه‌ڵ پیاوان‪ ،‬مێژوییه‌كی دوورودرێژی هه‌ی ‌ه ل ‌ه‬ ‫ئاست جیهاندا و ئه‌مڕۆ ئه‌م خه‌بات ‌ه ل ‌ه هه‌ر واڵت‬ ‫و ناوچه‌یه‌ك ره‌نگ و شێوازی جیاوازی هه‌ی ‌ه و‬ ‫قۆناغه‌كانشی تا راده‌یه‌ك جیاوازه‌‪ .‬بۆ نمون ‌ه‬ ‫ژنێكی رۆژئاوایی كه‌ل ‌ه واڵتێكی پێشكه‌وتوو و‬ ‫خاون دیمۆكراسی ژیان ده‌كات‪ ،‬شێوه‌ی خه‌بات و‬ ‫ئاستی داواكاریه‌كانی زۆر ل ‌ه گه‌ڵ ژنێكی رۆژهه‌اڵتی‬ ‫جیاوازه‌‪ .‬هه‌ر بۆی ‌ه داواكاری و خواستی ژنانی ئێران‬ ‫بۆ ب ‌ه ده‌ست هێنانی مافه‌كانیان خاوه‌ن تایبه‌تمه‌ندی‬ ‫خۆی ‌ه و له‌م نێو‌ه ژنی كوردیش سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی‬ ‫ك ‌ه هاوبه‌ش ‌ه له‌م خه‌بات ‌ه به‌اڵم ئه‌ویش ب ‌ه جۆرێك‬ ‫تایبه‌تمه‌ندی خۆی هه‌یه‌‪ .‬گه‌لی كورد ل ‌ه ئێران خاوه‌ن‬ ‫مێژووییه‌كی دوورودرێژ‌ه بۆ مسۆگه‌ر بوونی مافی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی خۆی و به‌رده‌وام بزوتنه‌وه‌یه‌كی ئه‌كتیڤ‬ ‫و كارا ل ‌ه كوردستان ل ‌ه ئارادا بووه‌‪ .‬كۆمه‌ڵه‌ش‬ ‫وه‌ك حزبێكی چه‌پ و رادیكاڵ ل ‌ه كوردستان خاوه‌ن‬ ‫پێگ ‌ه و جه‌ماوه‌ری خۆی ‌ه و ل ‌ه كاتی دامه‌زراندنی و‬ ‫دوای ئاشكرا بوونی خه‌باتی خۆی‪ ،‬زۆر زوو توانی‬ ‫ب ‌ه هه‌ڵوێست و ره‌چاو كردنی سیاسه‌تی دروست‪،‬‬ ‫ژنانی كوردیش ب ‌ه ریزه‌كانی خۆی په‌یوه‌ست بكات‬ ‫و مه‌سه‌له‌ی یه‌كسانی و به‌رگری ل ‌ه مافی ژنانی ل ‌ه‬ ‫ده‌ستوری كاری خۆیدا دانا‪ .‬هه‌ر ئه‌مه‌ش یه‌كێك‬ ‫له‌و فاكته‌ر‌ه ب ‌ه هێزان ‌ه بوو‌ه ك ‌ه كۆمه‌ڵه‌ی زۆر زوو‬ ‫جه‌ماوه‌ری كرده‌وه‌و بوو ب ‌ه قه‌اڵی قایمی ژنان ل ‌ه‬ ‫كوردستان‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر نه‌چین ‌ه ناو ورده‌كاریتره‌و‌ه لێرده‌ا ب ‌ه پێویستی‬ ‫ده‌زانم ك ‌ه باسی شێو‌ه ومێتۆدی كاری كۆمه‌ڵ ‌ه بكه‌ین‬ ‫له‌م ده‌وره‌یه‌‪ ،‬چۆن ب ‌ه له‌به‌رچاو گرتنی ئه‌وه‌ی ل ‌ه‬ ‫سه‌روبه‌ندی گرتنی كۆنگره‌ی ‪13‬داین‪ ،‬پێویست ‌ه‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان پێداچوونه‌و‌ه‬ ‫ب ‌ه سیاسه‌ته‌كانی خۆی له‌مه‌ڕ پرسی ژن ل ‌ه‬ ‫كوردستان بكات و جیاوازی و تایبه‌تمه‌ندیه‌كانی ئه‌م‬ ‫ده‌وره‌یه‌ی بزاڤی ژنان له‌به‌رچاو بگرێت و ب ‌ه پێی ئه‌و‌ه‬ ‫به‌رنام ‌ه و سیاسه‌تی خۆی له‌مباره‌و‌ه دارێژێته‌وه‌‪.‬‬ ‫یه‌كێك ل ‌ه شانازیه‌كانی كۆمه‌ڵ ‌ه ك ‌ه به‌رده‌وام باس‬ ‫ده‌كرێت و بوو‌ه ب ‌ه واقعیه‌تی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستان‪،‬‬ ‫ده‌ور و رۆڵی كۆمه‌ڵ ‌ه بوو‌ه ل ‌ه رێكخستنی ژنان ل ‌ه‬ ‫بزوتنه‌وه‌ی ئازادیخوازانه‌ی كوردستان ل ‌ه سه‌رده‌می‬ ‫دوای راپه‌ڕینی ساڵی ‪ .57‬به‌اڵم ئه‌م ‌ه راستییه‌كی‬ ‫حاشاهه‌ڵنه‌گر‌ه ك ‌ه سه‌ره‌ڕای ئه‌م مێژوو‌ه ب ‌ه نرخه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم ب ‌ه پێی پێویست كۆمه‌ڵ ‌ه له‌م ده‌وره‌ی ‌ه‬ ‫نه‌یتوانیوی ‌ه كاریگه‌ری زۆری له‌سه‌ر به‌ره‌و پێشچوونی‬ ‫خه‌بایت ژنان هه‌بێت‪ ،‬هه‌ڵبه‌ت ئه‌وه‌ش بڵێین ك ‌ه‬ ‫ئه‌م ‌ه ته‌نیا خاڵی الوازی كۆمه‌ڵ ‌ه نیی ‌ه به‌ڵكوو هه‌موو‬ ‫حزبه‌كان ده‌گرێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم بۆی ‌ه زیاتر ره‌خن ‌ه روو‌ه‬ ‫ل ‌ه كۆمه‌ڵه‌یه‌‪ ،‬چۆنك ‌ه مێژووی ئه‌م و هه‌ڵوێستی‬ ‫به‌رانبه‌ر ب ‌ه ژنان ل ‌ه رابردوو زۆر جیاوازتر بوو‌ه‬ ‫ل ‌ه حزبه‌كانی دیكه‌‪ ،‬هه‌ر بۆی ‌ه چاوه‌روانی له‌ویش‬ ‫زیاتره‌‪ .‬ل ‌ه هه‌مووی گرنگتر ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه ژماره‌یه‌كی‬ ‫به‌رچاو ل ‌ه ژنانی چاالكی كورد ل ‌ه ریزه‌كانی كۆمه‌ڵ ‌ه‬ ‫ب ‌ه درێژایی مێژووی ئه‌م حزب ‌ه خه‌باتیان كردوو‌ه و‬ ‫ب ‌ه سه‌دان ژنی شه‌هیدمان هه‌ی ‌ه ك ‌ه ل ‌ه سه‌نگه‌ره‌كانی‬ ‫بزوتنه‌وه‌ی كورد و ل ‌ه نێو زیندانه‌كان قاره‌مانان ‌ه‬ ‫گیانی خۆیان فیدا كردووه‌‪ .‬لێره‌دا ئه‌و پرسیار‌ه دێت ‌ه‬ ‫ئاراوه‌ كه‌ ئایا بوونی ئه‌م ژماره‌ به‌رچاوه‌ ل ‌ه ژنانی ‬ ‫چاالك ل ‌ه ریزه‌كانی كۆمه‌ڵ ‌ه تا چه‌ند كاریگه‌ری‬ ‫هه‌بوو‌ه ل ‌ه سه‌ر رادیكاڵیز‌ه كردنی هه‌موو به‌شه‌كانی‬ ‫حزب و ب ‌ه تایبه‌ت سیاسه‌تی به‌رانبه‌ر ب ‌ه ژنان؟ ئایا‬ ‫كۆمه‌ڵ ‌ه هه‌وڵیداو‌ه ئه‌و هه‌موو كادر‌ه ب ‌ه ئه‌مه‌گه‌ی‬ ‫ژنان ك ‌ه ئێستا په‌رته‌واز‌ه بوون ل ‌ه ده‌وری خۆی‬ ‫كۆ بكاته‌وه‌؟ ئایا توانیوی ‌ه وه‌اڵمده‌ره‌وه‌ی داواكاری‬ ‫ژنانی خه‌باتكاری نه‌سلی نوێ ل ‌ه كوردستان بێ؟ ئایا‬ ‫ل ‌ه رێبه‌ری و ناوه‌ندی سه‌ركردایه‌تی كۆمه‌ڵ ‌ه ب ‌ه پێی‬ ‫پێویست كادری ژن هه‌یه‌؟ هه‌موو ئه‌مان ‌ه پێویستی‬ ‫ب ‌ه لێكدانه‌وه‌و لێكۆڵینه‌وه‌ی زۆره‌‪ ،‬ره‌نگ ‌ه وه‌اڵمی‬ ‫به‌شێك له‌م پرسیاران ‌ه له‌م بارودۆخه‌ی كوردستان‬ ‫ته‌نیا په‌یوه‌ندی ب ‌ه كۆمه‌ڵه‌و‌ه نه‌بێ‪ ،‬به‌اڵم گرنگ ‌ه‬ ‫ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه ب ‌ه لێكدانه‌وه‌ی دروست ل ‌ه بارودۆخی‬ ‫ژنانی كورد و له‌به‌رچاو گرتنی تایبه‌تمه‌ندیه‌كانی‪،‬‬ ‫له‌م كۆنگره‌ی ‌ه كۆمه‌ڵ ‌ه په‌یام و هه‌ڵوێستی خۆی‬ ‫هه‌بێت و زیاتر ل ‌ه هه‌ر كاتێكیتر پرسی ژن و خه‌باتی‬ ‫یه‌كسانی بخاته‌ ده‌ستوری كاری خۆیه‌وه‌‪.‬‬

‫‪24‬ی ره‌زبه‌ری ‪1391‬‬

‫ژمار‌ه ‪2‬‬

‫پاشکۆیه‌کی تایبه‌ت به‌ باسه‌کانی کۆنگره‌ی ‪13‬ی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬

‫‪3‬‬

‫کوردستان خاوەنی گەلێک هێزی دیکەیە کە کۆبوونەوەی لە بەرەیەکی‬ ‫چەپدا دەتوانێت هێز و پشتیوانی یەکجار زۆری بۆ بخولقێنێت‬ ‫ێ مه‌عروف که‌عبی‬ ‫گفتوگۆیه‌ک له‌گه‌ڵ هه‌ڵسوڕاوی سیاسی و پێشمه‌رگه‌ی دێرینی کۆمه‌ڵه هاوڕ ‌‬ ‫لەسەروبەندی بەستنی كۆنگرەی ‪13‬ی‬ ‫كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان‌و‪ ،‬بۆ‬ ‫زیاتر قسەكردن لەسەر تەوەرەكانی كۆنگرە‬ ‫چەندین پرسیار‌و بابەتمان ئاراستەی‬ ‫ئەندامانی كۆمیتەی ناوەندی‌و كادیرانی‬ ‫كۆمەڵە‌و كەسایەتییە سیاسییەكان كرد‪.‬‬ ‫لەخوارەوە دەقی گفتوگۆیەك لەگەڵ‬ ‫هه‌ڵسوڕاوی سیاسی و پێشمه‌رگه‌ی‬ ‫دێرینی کۆمه‌ڵه هاوڕێ‌ مه‌عروف که‌عبی‬ ‫دەخوێننەوە‪:‬‬ ‫به‌ گشتی پێگه‌ی بزووتنه‌وه‌ی چه‌پ‌و‬‫سوسیالیستی له‌ كوردستان چۆن‬ ‫هه‌ڵده‌سه‌نگێنن؟‬ ‫دەتوانین لە زۆر بواردا پێگەی ئەم‬‫بزووتنەوەیە دەس نیشان بکەین و لە بواری‬ ‫دیکەشدا بێ‌هێزیی و کەموکوڕییەکانی‬ ‫دەربخەین‪ .‬ئەو بزووتنەوەی وا بە‬ ‫چەپ و سوسیالیستی ناسراوە خاوەنی‬ ‫دەسکەوتگەلێکی ڕێکخراوەیی و فیکرییە‬ ‫لە کوردستان‪ .‬لە ساڵی ‪١٣٥٧‬دا گەلێک‬ ‫خواستی ئینسانی‪ ،‬مافی مرۆڤ و داواکاری‬ ‫بۆ باش‌بژیوی ئابوریی تاکەکان هەم نامۆ‬ ‫بوون و هەم لە الیەن زۆر هێز و کەسانی‬ ‫دیکەوە بە تانە و تەشەرەوە باسی دەکرا‬ ‫و کۆمەڵەییەکانیان سەرزەنشت دەکرد‪ .‬بۆ‬ ‫وێنە باسی بەرابەری ژن و پیاو و بردنە‬ ‫سەرەوەی پلەی ژن لە کۆمەڵگا ئاوا‬ ‫باسی دەکرا کە کۆمۆنیستەکان دەلێن‬ ‫برا و خۆشکی نەمێنێت‪ .‬بەاڵم فیکر لە‬ ‫کۆمەڵگای کوردستان سەبارەت بە پلەی‬ ‫ژن گۆڕانکاری بەخۆیەوە دی و نەک تەنیا‬ ‫لە بەر شێلگیریی جەماعەتێک پیاو بەڵکوو‬ ‫لەبەر هاتنە مەیدانی ژنان بۆ خۆیان و‬ ‫گوشار خستنە سەر هێزە کۆمەاڵیەتی و‬ ‫سیاسییەکان و بۆچوونی خەڵک‪ .‬بەمجۆرە‬ ‫دەتوانین نموونەی دیکە لە زۆر بواری‬ ‫دیکەشدا بهێنینەوە کە گۆڕانکاریان‬ ‫پێکهێنا و لەم گۆڕانکارییەدا هێزی چەپ‬ ‫و سوسیالیستەکان (کە زۆریان پێشتر‬ ‫مایل بوون بە کۆمونیست بانگ بکرن‬ ‫و ئێستا بۆ نیشاندانی جیاوازی لەگەڵ‬ ‫هێز و دەوڵەت‌گەلێک کە بەم ناوە کار‬ ‫دەکەن‪ ،‬لەم وشە کەڵک وەرناگرن؛ یان‬ ‫هەر هۆیەکی دیکە) و ڕێکخراوی کۆمەڵە‬ ‫ڕۆڵی سەرەکی گێڕاوە‪ .‬دیارە هێزەکانی‬ ‫دیکە وەک سازمان چریکهای فدایی دەوری‬ ‫خۆیان بوە و هەڵسووڕاوانی دیکەی چەپ‬ ‫لە نێو سازمانەکانی دیکە و تەنانەت لە نێو‬ ‫حیزبی دیمۆکراتدا جێگای ئاماژەن‪ .‬بەاڵم‬ ‫کۆمەڵە ئەو هێزە کۆمەاڵیەتییەی‪ ،‬کە لە‬ ‫گەلێک ژن و پیاوی ڕووناکبیر و پێشڕەوی‬ ‫ئەو سەردەمەی کۆمەڵگا خۆی پێکدەهات‪،‬‬ ‫ڕێکخراو کرد و لە ئاکامادا بەرنامە و‬

‫بەدوای سی ساڵدا‬ ‫من قورسایی لەسەر‬ ‫ئەوە دادەنێم کە دەبێ‬ ‫داپچڕانێکی موسبەت و‬ ‫ئاموزەندە لە ڕابردوو‬ ‫بکرێت و ڕوومان هر چی‬ ‫زۆرتر لە دواڕۆژ بخەین‬

‫هێزی بۆ تەرخان کرد‪ .‬ئەمە دەسکەوتە‬ ‫فیکرییەکان کە جێگای خۆیان کردوەتەوە‪.‬‬ ‫بۆ وێنە لە ناوەندیی حیزبی دیمۆکراتدا‬ ‫(کە سەردەمێک ئەرکی ژن پووزەوانە‬ ‫چنین بۆ پێشمەرگە دیاری دەکرا) ئێستا‬ ‫دەبێ ژنی تێدا بێت‪ ،‬چوونکوو کۆمەڵگا‪،‬‬ ‫چۆن بڵێم‪ ،‬لە وێنەیەک کە هەمووی پیاون‬ ‫بێزار بوە لە الیەک و لە الیەکی دیکە هەر‬ ‫هێزێک دەبێ بۆچوون وبەرنامەی خۆی‬ ‫بەرانبەر بە هێزێکی کۆمەاڵیەتی ئاوا ڕوون‬ ‫بێت‪ .‬دیارە ئەم جۆرە هەواڵنە موسبەتن‪،‬‬ ‫بەاڵم دەکرێ سەتحی بن و لە خزمەت‬ ‫ڕێکخراوەدا بن‪ .‬پێکهێنانی ڕێکخراوی ژنانی‬ ‫هێزە سیاسییەکان بە پێچەوانە لەبەر‬ ‫کردنی ئەو دەسکەوتانەیە کە هێزی چەپ‬ ‫بەدەستی هێناو‪ :‬ڕێکخراوی ژنانی کۆمەڵە؛‬ ‫ڕێکخراوی ژنانی دیمۆکرات؟‬ ‫کەموکوڕییەکانی چەپ‬ ‫دەکرێ بە زۆر بابەت ئاماژە بکەین‪.‬‬ ‫بەاڵم لەبەر ئەوەیکە ڕێکخراوی کۆمەڵە‬ ‫نوێنەر و شاخسی چەپ لە کوردستان‬ ‫بووە‪ ،‬لێکترازانەکانی یەک لە دوای یەک‬ ‫گومانی خستوەتە سەر پێگەی چەپ لە‬ ‫کوردستان و ئەم پێگەی لە چەندین الوە‬ ‫الواز کردوە‪ .‬پێشمەرگەکان و ڕێکخراوی‬ ‫کۆمەڵە لە هەلومەرجێکی یەکجار دژواردا‬ ‫کە لە ساڵەکانی ئاخری دەیەی شەستی‬ ‫هەتاویی و بە هاتنی رووداوەکانی تەواو‬ ‫بوونی شەڕی ئێران و عێراق‪ ،‬هەڵەبجە‪،‬‬ ‫گوردانی شوان‪ ،‬کیمیابارانی بۆتێ گەیشتە‬ ‫ئاستێکی بەرزتر ژیانی خۆیان دەبردە سەر‪.‬‬ ‫بۆیە دەبێ ئەم دژوارییانە بسەلمێنین کە‬ ‫تێیدا بڕیاردانی درووست و گونجاو داییم‬ ‫مومکین نییە‪ .‬بەاڵم ئەم هەلومەرجە دیارە‬ ‫نابێ وەک بیانوو کەڵکی لێوەربگیرێت‪ .‬لە‬ ‫ڕوانگای منەوە هاتن (یان باشترە بڵێم‬ ‫خۆگرتن و جێ پێکردنەوەی) ‹کۆمۆنیزمی‬ ‫کرێکاری› وەک سیستەمێکی فیکری‬ ‫خاڵێکی وەرچەرخانە لە خستنە مەترسی‬ ‫پێگەی چەپ و ئەو هێزەی بەدەوری کۆ‬ ‫ببوەوە و یان هیوای لێوەردەگرت و خۆی‬ ‫پێدەناساند‪ .‬لە الیەکی ترەوە خستنە‬ ‫مەترسی هەموو دەسکەوتە فیکرییەکان‬ ‫و ڕێکخراوەییەکانیش بوو‪ .‬دابەش‌کردنی‬ ‫ڕێکخراوی کۆمەڵە ئیتر ئاسایی کرایەوە‬ ‫و هێزێکی زۆریش کە بەدوای تەنیا چەند‬ ‫مانگ لە هاتنە سەرکاری کۆمۆنیزمی‬ ‫کاریگەری لە دژیان کۆببوەوە و دیارە‬ ‫الیەنگرانی دیکەیشیان لە گۆڕەپانی‬ ‫سیاسەت دوورخرانەوە‪ .‬مەبەستم تەنها‬ ‫باری جوگرافیایی نییە‪ ،‬بەڵکوو لەمەو بەدوا‬ ‫فیکریان بە شتێکی دیکەوە خەریک بوو و‬ ‫لە کاتێکدا کە دەستیان گەیشتە گەلێک‬ ‫ئیمکانات بەالم کەڵکیان لێوەرنەگرت‪.‬‬ ‫بەدوای بیست سال سەیر نییە کە لەو‬ ‫جیلە ئێمە بە ژمارەی قامکەکانی دەست‬ ‫خوایندەوار و دوکتری زانکۆکانمان هەیە‪.‬‬ ‫ئەمە درێژە پێنادەم‪ .‬پێموابێت مەبەستم‬ ‫گەیاند کە ئەم هەلومەرجەی بیست ساڵی‬ ‫ڕابردوو کێشەی درووست کرد‪.‬‬ ‫دەبێ ئەوەش بسەلمێنم کە لەماوەی بیست‬ ‫ساڵی ڕابردوودا سەدان کەس لە ژنان و‬ ‫پیاوانی کوردستان بە لە خۆبردووییەوە لە‬ ‫ناو ڕێکخراوەکانی کوردیی و لەوانە ئەو‬ ‫ڕێکخراوانەی کە بە کۆمەڵە دەناسرێن‬ ‫هەوڵیان داوە ئەو دەسکەوتانە بپارێزن و‬ ‫گەلێک ناڕەحەتی و چەرمەسەرییان تاقی‬ ‫کردوەتەوە و گیانیان بەختکردوە‪ .‬و بە‬ ‫پشت بەستن بە کەسانی بەمجۆرەیە کە‬ ‫دەتوانرێت الوازییەکان بکرێتە خاڵی بەهێز‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر ئاوڕێك له‌ سی ساڵی ڕابردوو‬ ‫بدینه‌وه‌‪ ،‬چه‌پی كوردستان‌و به‌تایبه‌ت‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ چۆن چاو لێ‌ده‌كه‌ن؟ سه‌ره‌كیترین‬ ‫ره‌خنه‌كان چین‌و ئه‌گه‌ر پێداچوونه‌وه‌ به‌‬ ‫سی ساڵی ڕابردوو بكرێ‪ ،‬قورسایی له‌‬ ‫سه‌ر چ خاڵێك داده‌نێن؟‬ ‫جوابم بە پرسیاری سەرەوە تا ڕادەیەک ئەم‬ ‫پرسیارەش دەگرێتەوە‪ .‬حاشای لێناکرێت‬

‫کە دەبێ بێ ڕوودەربایستی هەڵەکان و‬ ‫کەموکوڕییەکان باس بکەین‪ ،‬بەاڵم من لێرە‬ ‫دەمهەوێت زەخت بخەمە سەر ئەم خاڵە‬ ‫کە نابێ کەسەکان و هێزەکان لە بەر ئەو‬ ‫کارانەی پێشتر کردوویانە مەالمەت بکرێن‬ ‫و ناهۆمێدی دامان بگرێت‪ .‬دەبێ ئەوە‬ ‫بسەلمێنین کە سەدان و هەزاران ژن و پیاو‬ ‫کە لە دەیەی شەستی هەتاویی و بەدوای‬ ‫ئەوە چاالکی گۆڕەپانی شەڕ و سیاسەت‬ ‫بوون‪ ،‬لە دژوارترین هەلومەرج و بێ هیچ‬ ‫ئیمکاناتێک ژیانیان بەسەر دەبرد‪ .‬ئێستا‬ ‫تەلەڤیزیون‪ ،‬فەیس بووک‪ ،‬ئینتەرنێت‪،‬‬ ‫موبایل‪ ،‬ساتەالیت و‪ ...‬ئینسانەکانی بە‬ ‫گەلێک کەرەسەیکارا چەکدار کردوە و‬ ‫لەوانەیە ڕخنەگرتن لە کەسەکانی ڕابردوو‬ ‫ئایا به‌ستێنی پێكهاتنی وه‌ها به‌ره‌یێك له‌‬ ‫ئاسان بنوێنێت‪ .‬من دەمهەوێت ئەو باوەڕە‬ ‫كوردستان ئاماده‌یه‌؟ به‌ ڕای ئێوه‌ وه‌ها‬ ‫لە ڕەگەوە هەڵکەنرێت کە پێی وایە هەر‬ ‫به‌ره‌یه‌ك تا چه‌ند خزمه‌ت به‌ مه‌سه‌له‌ی‬ ‫جیلێک کە دەستی دایە کارێک دەبێ تا‬ ‫چه‌پ له‌ كوردستان ده‌كات؟‬ ‫ئاخر بڕوات و ئەگەر وای نەکرد ئەوە‬ ‫ هەر وەک لە دێڕەکانی ئاخری جوابدانەوە‬‫شکست‌خواردوە‪ .‬کارەکانی پێشوومان‬ ‫بە پرسیاری پێشو هاتمە سەری‪ ،‬پێکهێنانی‬ ‫جێگای خۆی هەیە‪ ،‬جێگای ڕەخنەش‬ ‫وەها بەرەیەک بە تەواوی ئامادەیە‪،‬‬ ‫هه‌یە‪ ،‬بەاڵم ئێمە بۆ دواڕۆژ قسە دەکەین‬ ‫ئەگەرچی کاری پێویستە‪ ،‬و چەندین‬ ‫و خۆمان ماندوو دەکەین‪ .‬خۆبەستنەوە‬ ‫دەسکەوتی بەنەرخی دەتوانێت هەبێت‪.‬‬ ‫بە ڕابردوو و بۆکسەواد کردن لە‬ ‫یەکەم هەموومان بە دەوری پڕۆژەیەک‬ ‫ڕووداوەکانی ڕابردوو بە دواڕۆژمان خزمەت‬ ‫کۆ دەکاتەوە و یەکگرتنێکی هەدەفمەندی‬ ‫ناکەن‪ .‬ئەم بۆکسەواد کردنە پێناسەی‬ ‫لێدەکەوێتەوە‪ .‬ئەمە لە بازنەی تەنیا بۆ‬ ‫ئەم بیست‌ساڵەیە کە لە پێشدا یەخەی‬ ‫وێنە کۆمەڵەی زەحمەتکێشان‪ ،‬ڕەوتی‬ ‫بەرپرسانی یەکەم دەگرێتەوە‪ .‬ئایا بەڕای‬ ‫سوسیالیستی کۆمەڵە دەردەچێت‪ .‬دووهەم‪:‬‬ ‫ئێوەش هەر ئەم خۆ بەستنەوە بە ڕابردوو‬ ‫تاکەکانی وەک ئێمە کە ژمارەیان یەکجار‬ ‫و نەسازان لە سەر چۆنییەتی ڕوودانەکەی‬ ‫زۆرە لە دەوری پڕۆژەیەک کۆ دەکاتەوە و‬ ‫نییە کە ناهێڵێت سەدان کەس (چەپ)‬ ‫ئەوانیش هێزی خۆیان ده‌خەنە گەڕ‪ .‬ئەمە‬ ‫پێکەوە کار بکەن؟ بەدوای سی ساڵدا من‬ ‫قورسایی لەسەر ئەوە دادەنێم کە دەبێ ناڕازی‪ .‬ئەم بەرپرسایەتییە دوو الیەنەیە‪ .‬بەشی کوردستانی حیزبی کۆمۆنیست‪-‬‬ ‫داواکاری کۆمەلەش دەگرێتەوە‪ .‬ئەمە دەکرێت‬ ‫چەپ‬ ‫هێزی‬ ‫داپچڕانێکی موسبەت و ئاموزەندە لە سێهەم‪:‬‬ ‫ڕابردوو بکرێت و ڕوومان هر چی زۆرتر لە دیمۆکراسییەکی خەڵکییە بۆ ئێران (جا ببێتە پڕۆژەیەک بۆ هەموو ئینسانێک کە‬ ‫دواڕۆژ بخەین‪.‬بێگومان ڕەوایەتی جۆراوجۆر لە هەر فۆرمێک بە پرسینی ڕای خەڵک) پایبەندی خاڵەکانییەتی‪ ،‬کۆنگرەی هەبێت‬ ‫لە مێژوو شکڵ دەگرێت بەاڵم نابنە کۆسپ و خۆحکومەتییەکی سیاسی بۆ کوردستانە و تاکەکانیش ڕای خۆیان دەرببڕن و بتوان‬ ‫و لەمپەر لەبەرانبەر یەکگرتن و هەوڵی کە پشت دەبەستێت بە هەڵبژاردن و بۆ بەڕێوە بردنی ئەرکەکان هەڵبژێردرێن‪.‬‬ ‫ژیرانە بۆ دواڕۆژ‪ .‬لە الیەکی دیکەشەوە بەر مەجلیس و پارلمانی نوێنەرانی خەڵک بۆ پێش هەموو ئەمانە پێکهێنانی متمانە‬ ‫بە ڕەوایەتی دیکەش دەگرێت کە دەیهەوێت بەڕێوەبردنی واڵت‪ .‬دابەشکردنی کوردستان لە نێوان هەموومان پێویستە‪ .‬ئەگەر‬ ‫کەسایەتی و یان ڕێکخراوێک بیهەوێت ئەمە‬ ‫لە مێژوو بۆ سەلماندنی مەشرووعییەتی لە نێوان حیزبەکان قدەغەبێت‪.‬‬ ‫ئێستای خۆی کەڵک وەربگرێت‪ .‬بۆ وێنە بەدوای ئەمانەدا هێزی چەپ ئەمجار زەخت بکاتە مایەی تەبلیغات و بەرحەق بوونی‬ ‫هەموو ساڵێک زەق کردنەوەی یادی دەخاتە سەر ماڤی مرۆف و عەداڵەتی قسەکانی خۆی ئەوا زەرەر دەگەیێنێت‬ ‫گوردانی شوان لە الیەن کۆمۆنیزمی کۆمەاڵیەتی‪ ،‬یاسای کار‪ ،‬ڕێکخراوی نەک خێر‪ .‬سەرەڕای ئەمەش بۆ من‬ ‫گرنگ نییە کێ و کام ڕێکخراوە خۆی‬ ‫کرێکارییەوە ئەو حاڵەتەی گرتوە کە تەنها مەدەنی و کار و‪...‬‬ ‫بۆ ئەوەیە لە سەر کۆمونیست بوونیان و خاڵەکانی یەک تا سێهەم بۆیە لە الی پێ ئەماسێنێت‪ .‬گرینگ ئەوەیە کە هێزی‬ ‫ئەوەیکە «باشترین کادرەکانی کۆمەڵە من گرینگن چوونکوو هیزێکی چەپ و چەپ و داخوازییەکانی داییم ئەو هەلەی‬ ‫بوون» تأکید بکەن‪ .‬پرسیار ئەوەیە ئەی ئازادیخواز ناکرێت بە چەرمەسەرییەکانی هەیە کە هێزێکی گەورەی کۆمەاڵیەتی‬ ‫بۆ کۆمەڵە لە مەهابادەوە کەسی دەنارد و خەڵک لە هاوسێیتەتی بێتەفاوەت بێت (نەک توند و تیژ و شەڕکەر و دەم بە‬ ‫دەیکردە بەرپرسی ناوچەی سنە؟ بێگومان و لە هەلومەرجی ئێستای دونیا و بە تەبلیغات) کە سەرنجی دۆست و هاوسێ و‬ ‫(بە مێعیاری ئەوکات) ئەوان کۆمۆنیست کەڵک وەرگرتن لە ئەزموونە مێژووییەکان ناوەندە خێرخوازەکانی دونیاش ڕابکێشێت‬ ‫بوون و باشترین کادرەکان‪ .‬بەاڵم ئەوە و بە تایبەت بەدوای ‪ ١١‬سێپتامبر‪ ،‬ئەم وەڕێبخات‪.‬‬ ‫فیکر و کەسانی دیکە بوون کە ئەو هێزە هەروەها ناتوانێت بەرامبەر بە‬ ‫ڕاستییەیان نەدەدی‪.‬‬ ‫ئامریکا بێ‌ڕخنە بمێنێتەوە و لەوە خراپتر‬ ‫پشت‌ئەستوور بەو بێت‪ .‬هۆی بوونی‬ ‫ئه‌گه‌ر چه‌پ له‌ كوردستان له‌ ده‌وری‬ ‫گەندەڵی لە واڵتێک وەک کوردستان پێش‬ ‫پالتفۆرمێك كۆبێته‌وه‌‪ ،‬ئێوه‌ خاله‌‬ ‫ئەوەیکە سەرچاوەی کوڵتووری هەبێت‪،‬‬ ‫چی‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫سه‌ره‌كیه‌كانی وه‌ها پالتفۆرمێك ب‬ ‫دەبێ لە سیستەمی ئابووریی جیهان و‬ ‫ده‌زانن؟‬ ‫پێگەی ئابووریی واڵت‪ ،‬و مۆدێڕنیتە و‬ ‫سەر‬ ‫دەخاتە‬ ‫زەخت‬ ‫چەپ‬ ‫هێزی‬ ‫یەکەم‪:‬‬ ‫سیاسەتەکانی زلهێزەکان بۆی بگەڕێین‪،‬‬ ‫ڕێکخراوەیی‪،‬‬ ‫و‬ ‫مەدەنی‬ ‫و‬ ‫سیاسی‬ ‫کاری‬ ‫کەوابوو مەسەلە ئەوە نییە کە لەگەڵ‬ ‫لە‬ ‫کردن‬ ‫پارێزگاری‬ ‫نیزامی‪.‬‬ ‫نەک‬ ‫و‬ ‫ئامریکا بوون عەیبە‪ ،‬بەڵکو زۆرتر‬ ‫تەواو‬ ‫مەجالی‬ ‫کە‬ ‫کاتێک‬ ‫تا‬ ‫ئورگانەکان‬ ‫جێگای مەترسییە‪ .‬ئەمە دیارە پەیوەندی‬ ‫بۆ ئاسایش دەڕەخسێت دەکرێت بەردەوام دیپلۆماتیک و ‪ ...‬ناخاتە الوە‪.‬‬ ‫بێت بەاڵم باشتر وایە هێزە کوردییەکان بۆ بۆچی پەیمانی حیزبی کۆمەلە و دیمۆکرات‬ ‫پێکهێنانی ئورگانێکی پارێزگاری هاوبەش بەوجۆرە لە ناو گەلێک هێزی ئێرانی‬ ‫هەوڵبدەن‪.‬‬ ‫کاردانەوەی هەیە‪ .‬نابێت تەنها ئەوان بە‬ ‫ناوچەیی‬ ‫هەلومەرجی‬ ‫باری‬ ‫لە‬ ‫دووهەم‪:‬‬ ‫ئێرانچی و شۆوەنیزم تۆمەتبار بکەین‪.‬‬ ‫سیاسەت‬ ‫لە‬ ‫چەپ‬ ‫هێزی‬ ‫جیهانییەوە‪،‬‬ ‫و‬ ‫بەڵکوو سیاسەت گرتن دەبێ بەرپرسانە‬ ‫دەوڵەتێکی‬ ‫هەر‬ ‫و‬ ‫ئامریکا‬ ‫بوونی‬ ‫و‬ ‫بێت نەک خەڵکی دیکە بتۆقێنیت ئەمە‬ ‫دیکە (النیکەم لە دەرەوەی ڕێکخراوی چییە خەڵکی خۆم زوڵمی لێچوە‪ .‬دەبێ‬ ‫نیونەەوەیی) لە ناوچە لە ئێران ڕخنە ئەو نیگەرانییە دەرک بکرێت‪ .‬مەبەستم‬ ‫دەگرێت‪ .‬کوردستان تەنها کاتێک دەتوانێت بەنی سەدر نییە کە حیزبی دیمۆکرات‬ ‫لە هەموو بارێکەوە گەشە بکات کە زەمانێک لە گەڵی لە بەرەیەکدا بوو‪.‬‬ ‫هاوسێکانی لە ئاسایشدا بن نەک لە شەڕدا مەبەستم نیگەرانی کەسی ڕزاو و گەندەڵی‬ ‫بژین‪ .‬خەڵکی دیکەی دانیشتووی ئێرانیش وەک نووریزادە نییە کە بوەتە نوێنەری‬ ‫بەو ڕاستییە دەگەن کە هاوسێیکەی حیزبی کۆمەڵە لە ئێران و جیهان‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫دمۆکرات بۆ ئەوان قازانجی هەیە نەک خەڵکی دیکەی ئێران و عامە دەتوانێت‬ ‫کوردستانێک کە داییم لە شەڕدا بێت و نیگەران بێت کە تاران وەک بەغدای‬

‫دەبێ ئەو نیگەرانییە‬ ‫دەرک بکرێت‪ .‬مەبەستم‬ ‫بەنی سەدر نییە کە‬ ‫حیزبی دیمۆکرات‬ ‫زەمانێک لە گەڵی لە‬ ‫بەرەیەکدا بوو‪ .‬مەبەستم‬ ‫نیگەرانی کەسی ڕزاو و‬ ‫گەندەڵی وەک نووریزادە‬ ‫نییە کە بوەتە نوێنەری‬ ‫حیزبی کۆمەڵە لە ئێران‬ ‫و جیهان‪ ،‬بەڵکوو خەڵکی‬ ‫دیکەی ئێران و عامە‬ ‫دەتوانێت نیگەران بێت‬ ‫کە تاران وەک بەغدای‬ ‫لێبێت‪.‬‬

‫لێبێت‪ .‬بەاڵم ئەو دوو حیزبە ناتوانن ڕخنە‬ ‫لە ئامریکا بگرن لەبەر ئەوەی هیوایان‬ ‫بە یارمەتییەکانی بەستوە‪ .‬هەڵەیەکی‬ ‫گەورەی دیکەی وەها پەیمانێک ئەوەیە‬ ‫کە هێزەکانی دیکە لەبەرچاو ناگرن‪ .‬هەر‬ ‫بەوجۆرە کە حیزبی دیمۆکرات داوای لە‬ ‫کۆمەڵە دەکرد ئیجازەی لێبگرێت و خۆی‬ ‫بە حیزبی سەرەکی دەزانی‪ ،‬ئێستاش‬ ‫الیەنێکی دیکە ئامادەیە هەر ئەوە بکات‪.‬‬ ‫بەاڵم کوردستان خاوەنی گەلێک هێزی‬ ‫دیکەیە کە کۆبوونەوەی لە بەرەیەکی‬ ‫چەپدا دەتوانێت هێز و پشتیوانی یەکجار‬ ‫زۆری بۆ بخولقێنێت و ئەو دوو هێزەی‬ ‫دیکە بەدوای خۆیدا بکێشێت‪.‬‬

‫پێکهێنانی وەها بەرەیەک‬ ‫بە تەواوی ئامادەیە‪،‬‬ ‫و ده‌توانێت تاکەکانی‬ ‫وەک ئێمە کە ژمارەیان‬ ‫یەکجار زۆرە لە دەوری‬ ‫پڕۆژەیەک کۆ دەکاتەوە‬ ‫و ئەوانیش هێزی خۆیان‬ ‫ده‌خەنەگەڕ‬

‫‪2‬‬

‫پاشکۆیه‌کی تایبه‌ت به‌ باسه‌کانی کۆنگره‌ی ‪13‬ی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬

‫ژمار‌ه ‪2‬‬

‫‪24‬ی ره‌زبه‌ری ‪1391‬‬

‫ته‌نیا ده‌ردو خه‌ونی هاوبه‌شه‌ که هێزو‬ ‫هاوکاری‌و خه‌باتی هاوبه‌ش دروست ده‌کا!‬ ‫لەسەروبەندی بەستنی كۆنگرەی ‪13‬ی‬ ‫كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان‌و‪ ،‬بۆ‬ ‫زیاتر قسەكردن لەسەر تەوەرەكانی كۆنگرە‬ ‫چەندین پرسیار‌و بابەتمان ئاراستەی‬ ‫ئەندامانی كۆمیتەی ناوەندی‌و كادیرانی‬ ‫كۆمەڵە‌و كەسایەتییە سیاسییەكان كرد‪.‬‬ ‫لەخوارەوە دەقی گفتوگۆیەك لەگەڵ‬ ‫نوسه‌رو کادری دێرینی کۆمه‌ڵه هاوڕێ‌‬ ‫حسه‌ین شه‌به‌ق دەخوێننەوە‪:‬‬ ‫‪ .1‬وەك ئاشكرایە ئۆپۆزسیۆن كوردی‬ ‫لەم قۆناغەدا لەوپەڕی پەرش‌و باڵوی‬ ‫خۆیدایە‌و كەمترین هاوكاری لەنێوان‬ ‫حیزبەكانی رۆژهەاڵتی كوردستاندا هەیە‪،‬‬ ‫پێتوایە ئەم قۆناغە تا كەی بەردەوام‬ ‫دەبێت‌و چ شتێك دەتوانێت ئەم‬ ‫بەستەڵەكە بتوێنێتەوە؟‬ ‫واڵم‪ :‬ئه‌وه‌ی له‌ نێوان حیزبه‌کانی رۆژهه‌اڵتی‬ ‫کوردستان‌دا‌یه‌ زۆر ئاسایی‌یه‌‪ .‬تازه‌ نیه‌‪ .‬له‌‬ ‫مێژه‌ وایه‌‪ .‬به‌رده‌وامی یا کۆتایی هاتن به‌م‬ ‫قۆناغه‌‪ ،‬په‌یوه‌ندی راسته‌وه‌خۆی به‌ دوو‬ ‫فاکته‌ری سه‌ره‌کی‌یه‌وه‌ هه‌یه‌‪ .‬یه‌که‌م جۆر‬ ‫و راده‌ی دخاڵه‌تی هێزه‌ ده‌ره‌کیه‌کان له‌‬ ‫مه‌سه‌له‌ی ئێران و کوردستان‌دا‪ .‬دووهه‌م‬ ‫گۆران یان به‌رده‌وامی ئه‌م هه‌ڵ و مه‌رجه‌ی‬ ‫له‌ ناوخۆی ئێران و کوردستان دا هه‌یه‌‪.‬‬ ‫لێره‌دا خوێنه‌ر به‌ خوێندنه‌وه‌ی ئه‌م چه‌ند‬ ‫دێره‌ پرسیارێکی‌تری بۆ دێته‌ پێش و‬ ‫ده‌ڵێ‪ :‬ئا‌یا حیزبه‌کان خۆیان خاون هیچ‬ ‫هێز و ئیراده‌یه‌ک نین بۆ گۆرینی ئه‌و‬ ‫وه‌زعه‌؟ ئیجازه‌ ده‌خوازم بڵێم نا‪ .‬وه‌ک‬ ‫ده‌بینین بار و دۆخی راسته‌قینه‌ی هه‌ڵس‬ ‫و که‌وت و شێوه‌ی په‌یوه‌ندییه‌کانی ئه‌م ده‌‬ ‫ساڵه‌ی دوایی حیزبه‌کانی رۆژهه‌اڵت ئه‌م‬ ‫راستیه‌ تاڵه‌مان به‌ روونی بۆ ده‌رده‌خا‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر پرسیار ده‌کرێ بۆ؟ من ده‌ڵێم‬ ‫چونکه‌‌ئێمه‌ هه‌ر حیزبی خاوه‌ن ئه‌زمون و‬ ‫خاوه‌ن شه‌هید و خاوه‌ن ئه‌ندام و خاوه‌ن‬ ‫الیه‌نگری زۆرمان هه‌یه‌‪ ،‬نه‌ک حیزبی‬ ‫خاوه‌ن باوه‌ر و خاوه‌ن به‌ خه‌ونی خه‌ڵك‬ ‫و خه‌باته‌که‌ی‪.‬به‌داخه‌وه‌ ئێمه‌زیاتر حیزبی‬ ‫مه‌سله‌حه‌تمان هه‌یه تا حیزبی مه‌سئول و‬ ‫له‌خۆبوردوو و مایل به‌ کاری جیدی‌‪.‬کوا‬ ‫حیزبی خاوه‌ن ده‌نگ و ئیراده‌ی خۆی؟ کوا‬ ‫حیزبی‌ مه‌سئول و دلسۆزی راسته‌قینه‌ی‬ ‫گه‌له‌که‌ی که‌ هه‌ڵویست و سیاسه‌ته‌کانی‬ ‫له‌ به‌رژه‌وه‌ندی خه‌ڵکه‌که‌یه‌وه‌ هه‌ڵینجابی؟‬ ‫کوا ئه‌و حیزبه‌ی که‌ خواست و ئاره‌زووی‬ ‫گه‌له‌که‌ی بخاته‌ سه‌رووی مه‌سله‌حه‌ت و‬ ‫به‌رژه‌وه‌ندی حیزب و به‌رژه‌وه‌ندی رابه‌ر‬ ‫و مه‌حفه‌لی رابه‌رییه‌که‌ی؟ توانه‌وه‌ی‬ ‫به‌سته‌ڵه‌کی په‌یوه‌ندی نیوان حیزبه‌کان‬ ‫پێویستی به‌‌ هه‌اڵتنی خۆرێکی گه‌رمی پر‬ ‫تین و تیشک و به‌خشه‌نده‌‌یه‌‪.‬پێویستی‬ ‫به‌ ئاشقێکی راسته‌قینه‌ی خه‌ڵک هه‌یه‌‪.‬‬ ‫به‌ دڵێک که‌ یه‌کپارچه‌ بۆ خه‌ڵك لێبدا و‬ ‫هیچی‌تر‪ .‬به‌م مانگه‌ لێڵ و کز و‌ ساردانه‌ی‬ ‫ئێستا که‌ نوری غه‌یری خۆیانه‌وه‌‬ ‫ده‌دروشێنه‌وه‌‪ ،‬به‌سته‌ڵه‌ک ناتوێته‌وه‌‪.‬‬ ‫‪ .2‬بەبڕوای تۆ لەنێوان حیزبەكوردیەكانی‬ ‫رۆژهەاڵتی كوردستان دەبێت چ جۆرە‬ ‫پەیوەندییەك هەبێت كە گەرەنتی ئەوە‬ ‫بكات لە دوارۆژی كوردستان‌و ئێران هیچ‬ ‫بەریەك كەوتنێك لەنێوان ئەم حیزبانەدا‬ ‫روونادات؟‬ ‫واڵم‪ :‬نه‌ بروای من و نه‌ براوی هیچ‬ ‫که‌سێکی کوردی ئه‌ندام یا نائه‌ندامی‬ ‫حیزبه‌کان کاریکه‌رییه‌کی ئه‌وتۆناکاته‌‌ سه‌ر‬ ‫شێوه‌ی هه‌ڵوێست و سیاسه‌تی تا ئێستای‬ ‫حیزبه‌کان‪ .‬به‌ داخه‌وه‌‪ .‬زۆر به‌ داخه‌وه‌‬ ‫که‌ وایه‌‪ .‬مێژووی شه‌ری نیوان کۆمه‌ڵه‌ و‬ ‫دیموکرات‪ ،‬شه‌ری نیوان یه‌کیتی و پارتی‬ ‫پیمان ده‌ڵێ که‌ رابه‌رانی حیزبه‌کانی ئێمه‌‬ ‫رێزێکی ئه‌وتۆیان بۆ خواست و داواکاری‬ ‫خه‌ڵک و ئه‌ندامانی خۆیان نیه‌‪ .‬لێک‬ ‫دوور و نزیک بوونه‌وه‌‌کانی ئێستاش هه‌ر‬ ‫ئه‌م راستییه‌ی سه‌ره‌وه‌یه‌ پشت راست‬ ‫ده‌که‌نه‌وه‌‌‪ .‬شه‌ری حیزب و کۆمه‌ڵه‌ کاتێک‬ ‫ته‌واو بوو که‌ ئیتر بوار و توانایی لێکدان له‌‬

‫حسه‌ین شه‌به‌ق‬ ‫یه‌کتر نه‌ما‌‪ .‬شه‌ری یه‌کیتی و پارتی کاتێک‬ ‫کوژایه‌وه‌ که‌ ئه‌مریکییه‌کان دخاله‌تیان تێدا‬ ‫کرد‪.‬‬ ‫له‌ داهاتووی دوای رووخانی جمهوری‬ ‫ئیسالمی دا زۆر فاکته‌ر په‌یدا ده‌به‌ن که‌‬ ‫ده‌توانن کاریگه‌ریان له‌ سه‌ر ئه‌م مه‌سه‌له‌‬ ‫گرینگ و هه‌ستیاره‌ هه‌بێ‪ .‬ئه‌وه‌ که‌‬ ‫حیزبه‌کانی ئێمه‌ چه‌نده‌ لێک نزیک ده‌بنه‌وه‌‬ ‫و ئایا به‌ره‌یه‌کی یه‌کگرتوو دروست ده‌که‌ن‬ ‫یان چه‌نده‌ لێک دوور ده‌که‌ونه‌وه‌ و ئایا‬ ‫تووشی شه‌ر ده‌به‌ن؟ په‌یوه‌ندی به‌ چه‌ند‬ ‫فاکته‌ری سه‌ره‌کی‌یه‌وه‌ هه‌یه‌‪ .‬یه‌که‌میان‬ ‫جۆر و راده‌ی دخاڵه‌تی هاوپه‌یمانان و‬ ‫هه‌روه‌ها یه‌کیتی ئوروپایه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ که‌ ئایا‬ ‫ئه‌وان به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان له‌ کام یه‌ک‬ ‫له‌م دوو سناریۆیه‌دا ده‌بیننه‌وه‌‪( .‬کورد‬ ‫له‌ چوارچێوه‌ی ئێراندا یان له‌ ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫چواچیوه‌که‌)‪ .‬دووهه‌میان په‌یوه‌ندی‬ ‫به‌ راده‌ی وشیاری خه‌ڵک و به‌ هێزیی‬ ‫کلتوری یه‌کگرتوویینه‌ته‌وه‌یکورد خۆیه‌تی‪.‬‬ ‫سێهه‌میان په‌یوه‌ندی به‌ راده‌ و ده‌رنگ‬ ‫و زووی هێرشه‌ سیاسی و له‌شکریه‌کانی‬ ‫ده‌وله‌تی داهاتووی ئیرانه‌ له‌ دژی‬ ‫کورده‌کان (که‌ حه‌تمه‌ن روو ده‌دا)‪ .‬ئه‌وانه‌‬ ‫هه‌مووی ده‌ور ده‌بینن‪ .‬ده‌وڵه‌تانی عه‌ربی و‬ ‫ئیسالمی ناوچه‌که‌ش ده‌توانن کاریگه‌ریان‬ ‫هه‌بی‪ .‬به‌اڵم چۆن و چه‌نده‌؟ داهاتوو‬ ‫دیاری ده‌کا‪.‬‬ ‫‪ .3‬لەناو ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی‌و چەندین‬ ‫الیەنی دیكەش هەن كەسانێك‬ ‫كە راستەوخۆ‌و ناڕاستەوخۆ باس‬ ‫لەدیموكراسی لەئێران‌و پێكهێنانی جۆرێك‬ ‫لەریفۆرم لە سیستمی دەساڵتدارێتی‬ ‫رژیمی ئێراندەكەن‪ ،‬پێتوایە ئەم مەیلە‬ ‫ناو سیاسەتی ئێراندا تا چەند بۆ‬ ‫كۆمەڵە جێگەی هەیە‌و كۆمەڵە دەبێت‬ ‫لەمبارەوەیە چ هەڵوێستێكی هەبێت؟‬ ‫ئه‌م پرسیاره‌ ئه‌گه‌ر تۆزێکی‌تر کۆنکرت‬ ‫و شه‌فاف کراباوه‌‪ ،‬باشتر ده‌بوو‪ .‬ئه‌مه‌‬ ‫پرسێکی زۆر هه‌ستیار ده‌جووڵێنێ‪ .‬بۆ‬ ‫نموونه‌ ئه‌گه‌ر وترابا به‌ له‌به‌رچاوگرتنی‬ ‫الیه‌نه‌کان و مه‌یله‌کانی‌تری ئوپوزیسیونی‬ ‫ئیرانی و کوردستانی ئه‌گه‌ره‌کانی‬ ‫ده‌سته‌اڵتداره‌تی له‌ داهاتووی ئێران‌دا چۆن‬ ‫ده‌بینی؟ بۆ نموونه‌ له‌م ناوه‌دا دیموکراسی‬ ‫و فدرالیسم چ جێگه‌ و پێگه‌یه‌کیان ده‌بێ؟‬ ‫ئه‌وه‌ ده‌توانێ گرینگترین پرسیار بێ‌ که‌‬ ‫پێویسته‌ واڵم بدرێته‌وه‌‪‌.‬‬ ‫زۆرێک له‌ زانایانی سیاسی وابیرده‌که‌نه‌وه‌‬ ‫که‌ له‌ئه‌گه‌رێ هه‌ر ئاڵوگۆرێکی ده‌سه‌اڵت‬ ‫له‌ ناوچه‌که‌دا‪،‬واڵت و ده‌وڵه‌تی ئێران له‌‬ ‫داهاتوودا ئه‌م سنووره‌ جوگرافیایه‌ی ئێستا‬ ‫و ئه‌م ده‌سه‌اڵته‌ سیاسی و ئابوورییه‌ی‬ ‫ئێستای نامێنێ‪ .‬ده‌ورانی قه‌ده‌رقودره‌تی‬ ‫شیعه‌ به‌سه‌ر ده‌چێ و خه‌ونی دامه‌زارنی‬ ‫ئیمپراتۆری شیعه‌ له‌ رۆژهه‌اڵتی ناوه‌راستدا‬ ‫به‌ نه‌زۆکی ده‌مێنێته‌وه‪ ،‬با بڵێن ئه‌وه‌‬ ‫یه‌ک‌‪ .‬دووهه‌م‪،‬زانایانی سیاسی باس له‌وه‌‬ ‫ده‌که‌ن که‌ ئاڵترناتیوی هاوپه‌یمانان و بگره‌‬ ‫یه‌کیتی ئورووپاش هه‌رگیز ئه‌وه‌ نابێ که‌‬ ‫دیکتاتۆرییه‌کی سیاسی ئابووری له‌ ئێرانی‬ ‫داهاتوو دا بێته‌ دامه‌زراندن‪ .‬ئه‌مه‌ش‬ ‫له‌به‌ر ئه‌وه‌یه‌ که‌ به‌رژه‌وه‌ندی سیستمی‬ ‫سه‌رمایه‌داری رۆژئاوا له‌ دیموکراسی‬ ‫نه‌وعی ئه‌مریکایی و ئورووپایی‌دایه‌ نه‌ک‬ ‫له‌ حکومه‌تێکی هومۆگن‌خوازی شونیستی‬ ‫یا ئیدئۆلۆژیکی بونیادگه‌رای ئیسالمی‪.‬‬

‫سێهه‌م هه‌مووان ده‌زانین که‌ جهیانی ئه‌مرۆ‬ ‫چیتر ته‌حه‌مولی ئیمپراتورییه‌کانی نه‌وعی‬ ‫عوسمانی و رووسی و ئێرانی‌ره‌زاشایی‬ ‫ناکاته‌وه‌‪.‬له‌ راستی‌دا ده‌ورانی دیکتاتۆری‬ ‫و ئیمپراتۆری رۆژهه‌اڵتی‌ به‌ ته‌واوی‬ ‫به‌سه‌رچووه‌‪ .‬چواره‌م بێزاری خه‌ڵک له‌‬ ‫ئیستبداد و خه‌فه‌قانی چه‌ند ده‌یه‌ی رابردوو‬ ‫و ته‌قینه‌وه‌ی هه‌ستی وه‌دیهێنانی ئاوات و‬ ‫ئاره‌زووه‌ سه‌رکوتکراوه‌کانیان‪ ،‬داهاتووی‬ ‫ئێران به‌ره‌و قۆناغ و هه‌ل و مه‌رجێکی‬ ‫یه‌کجار جیاواز له‌ گه‌ڵ رابردوو و له‌ گه‌ڵ‬ ‫ئه‌وه‌ی که‌ هه‌یه‌ ده‌با‪ .‬به‌ له‌به‌رچاوگه‌تنی‬ ‫ئه‌م فاکته‌رانه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر و ئاڵترناتیوه‌کانی‬ ‫شکڵ و شێوه‌ی حکومه‌تداری له‌ ئێرانی‬ ‫داهاتوودا چین؟‬ ‫من ناچمه‌ ناو باسی ناوبردن و ژماردن‬ ‫و ریزکردنی ئه‌م ئه‌گه‌رانه‌‪.‬به‌ر له‌وه‌ی‬ ‫ئه‌گه‌ره‌کان ریز بکرێن‪ ،‬باشتره‌ لێره‌ دا‬ ‫و له‌ په‌یوه‌ند له‌گه‌ڵ مه‌سه‌له‌ی کورد و‬ ‫جۆر و شێوه‌ی ژیانی له‌ چواچێوه‌ی ئیرانی‬ ‫داهاتوودا چه‌ند راستی‌یه‌کی گرینگ و حاشا‬ ‫هه‌ڵنه‌گر باس بکه‌ین‪.‬ئه‌وانه‌ی خواره‌وه‌ ئه‌و‬ ‫راستییانه‌ن که‌‌ خه‌ڵکی کورد ده‌بێ زۆر به‌‬ ‫وردی لێیان بروانێ‪ ،‬حیسابییان بۆ بکا و‬ ‫هه‌رگیز به‌ که‌میان نه‌گرێ‪.‬‬ ‫یه‌که‌میان ئه‌وه‌ که‌ له‌ سه‌تا ‪75‬ی‬ ‫خه‌ڵکی ئێران شیعه‌ن‪ .‬جا چ کرێکار بن یا‬ ‫سه‌رمایه‌دار یان مامناوه‌ندی هیچ فه‌رقێکیک‬ ‫له‌ قه‌زییه‌که‌ دا ناکا‪ .‬شیعه‌ بوون‪ ،‬چین‬ ‫و توێژ نازانێ‪.‬مێژوو پێمان ده‌ڵێ نابێ‬ ‫ئێمه‌ جاریکی دیکه‌ فریوی روانگه‌یه‌کی‬ ‫ئیدئۆلۆژیکی حیزبی کمونیستی ئیرانی یا‬ ‫چریک فیدایانه‌ بخۆینه‌وه‌ و ئیده‌ی خۆمان‬ ‫له‌ ببێته‌ واقع و ئیتر خودی واقعه‌که‌ به‌‬ ‫فه‌رامۆشی بسپێرین‪ .‬شیعه‌ بوون له‌‬ ‫ئێران و ناوچه‌که‌دا ئه‌مرۆکه‌سووننه‌ت و‬ ‫داب و نه‌ریت و مه‌یل و کلتورێکی به‌رینی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی‌یه‪ ‌.‬ئه‌م کلتوره‌له‌ رابردوودا‬ ‫نیشانی داوه‌ که‌ هیچ حیسابێک بۆ که‌س‬ ‫ناکا‪ .‬هیچ رێزێکی بۆ دیموکراسی نییه‌‪.‬‬ ‫هیچ رێزێکی بۆ سوسیالم نییه‪ ‌.‬له‌ فره‌‬ ‫نه‌ته‌ویی و فره‌ کلتووری هه‌رحالی نابێ‪.‬‬ ‫هیچ رێزێکی بۆ بیری جیاواز و جیاوزبیران‬ ‫نییه‪ ‌‌.‬هه‌رگیز له‌ مه‌سه‌له‌ی کوردایه‌تی و‬ ‫نیشتمانپه‌روه‌ری کورد حاڵی نا‌بێ وه‌ک‬ ‫چۆن خومه‌ینی و خامه‌نه‌ییش به‌ هه‌موو‬ ‫زاناییان لێی حالی نه‌بوون‪‌.‬رابردووی بیر‬ ‫و بزووتنه‌وه‌ی شیعه‌گه‌ری له‌ ئێران و‬ ‫ناوچه‌که‌دا نیشانی داوه‌ که‌ ئه‌م ره‌وت و‬ ‫مه‌یله‌ کۆمه‌اڵیه‌تییه‌ هه‌رگیز له‌ چوارچێوه‌ی‬ ‫ئێرانی داهاتوودا مل به‌ ته‌قسیمی قودره‌ت‬ ‫نا‌دا‪.‬ئه‌مه‌شئه‌به‌ده‌ن شتێکی شاراوه‌ نیه‌‌هه‌ر‬ ‫ئێستاش به‌ روونی له‌ ئێران و عێراق‬ ‫ده‌ی‌‌بینین‪ .‬گرایشی به‌هێزی شیعه‌گه‌ری‬ ‫چونکه‌ کلتوره‪ ‌،‬پاش رووخانی رژیمیش‬ ‫هه‌ر وا‌ به‌ ساخی و به‌ به‌هێزی ده‌مێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر ئێمه‌ مه‌یلی پان‌ایرانیستی‬ ‫شونیسته‌کانی ئوروپانشینیش بخه‌ینه‌‬ ‫پاڵ ئه‌وه‌وه‌‌ئه‌وکات ده‌زانین که‌ پالنی‬ ‫فدرالیمسمی ئه‌مریکایی له‌ ئێرانی‬ ‫داهاتوودا وێناچێ‌ ببێ به‌ ‌ئاڵترناتیوێکی‬ ‫جێگیر و درێژخایه‌ن‪ .‬ئه‌و الیه‌نانه‌ی که‌ له‌‬ ‫سه‌ر ئه‌م ئه‌گه‌ره‌ سه‌رمایه‌گوزاری ده‌که‌ن‪،‬‬ ‫به‌رپرسایه‌تییان له‌ ئاست گه‌لی کورد و‬ ‫داهاتووه‌که‌ی ده‌که‌وێته‌ جیگای گومان و‬ ‫بێگومان ناسه‌رکه‌وتوو ده‌مێننه‌وه‪.‬ئه‌وان‬ ‫سه‌ره‌نجام ده‌بێ له‌ به‌ر باره‌گای خه‌ڵکدا‬ ‫جوابگۆ بن‌‪ .‬هه‌وڵه‌ هه‌ڵه‌شه‌کانی چه‌ند‬ ‫الیه‌نێک بۆ تیف تیفه‌ دان و جێگیرکردنی‬ ‫فدرالیسمی ئه‌مریکایی ‌له‌ ئێران‪ ،‬کورد و‬ ‫نه‌ته‌وه‌کانی‌تر به‌ره‌و شه‌ری ناوخۆ ده‌با و‬ ‫له‌م ناوه‌دا کورد وه‌ک رابردوو زه‌ره‌ری زۆری‬ ‫تێدا ده‌کات‪.‬ئه‌مریکا و هاوپه‌یمانان گه‌لێک‬ ‫سه‌رکه‌وتوو‌تر ده‌به‌ن ئه‌گه‌ر یارمه‌تی گه‌لی‬ ‫کورد بده‌ن له‌ وه‌دیهێنانی خه‌ونه‌کانی‌دا بۆ‬ ‫دروست کردنی حه‌کومه‌تێکی ئاشتی‌خوازی‬ ‫کوردی له‌ ناوچه‌که‌دا‪ .‬له‌ وه‌ها حاڵه‌تێکدا‬ ‫ئه‌وان تووشی خه‌سار و قوربانی‌دانی‬ ‫که‌متر و قازانجی زیاتر ده‌بن‪ .‬دامه‌زرانی‬ ‫ده‌وڵه‌تێکی کورد له‌ رۆژهه‌اڵتدا سه‌نگ و‬ ‫سووکی هێزه‌ ناوچه‌یه‌کان ده‌پارێزێ و‬ ‫هه‌روه‌ها له‌ وه‌ها حاڵه‌تێکدا به‌رژه‌وه‌ندییه‌‬

‫درێژماوه‌کانی ئه‌مریکا هاوپه‌یمانان له‌‬ ‫ناوچه‌که‌ له‌ هه‌موو کاتێک زیاتر پارێزراو‬ ‫ده‌بێ‪ .‬به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ شێواندنی خه‌ونی‬ ‫کورد به‌ هه‌ر بیانوویه‌ک‪ ،‬رۆژهه‌اڵتی‬ ‫ناوه‌راست به‌ره‌و داهاتوویه‌کی ناجێگیری‬ ‫پر مه‌ترسی بۆ هه‌مووان ده‌بات‪.‬‬ ‫تا ئه‌و جێگاییه‌ی ده‌گه‌رێته‌وه‌ سه‌ر هێز و‬ ‫الیه‌نه‌ کوردییه‌کان له‌ رۆژهه‌اڵتی کوردستان‪،‬‬ ‫به‌ وه‌بیر هێنانه‌وه‌ی ئه‌م راستیه‌ تاڵه‌ که‌‬ ‫له‌ ماوه‌ی ‪ 55‬ساڵی رابردوودا ئێمه‌ زیاتر له‌‬ ‫‪ 50‬هه‌زار که‌سی خۆمان کردوه‌ته‌‌ قوربانی‬ ‫له‌ پێناو دروشمی پووچی «دیموکرسی‬ ‫بۆ ئێران و خودمختاری بۆ کوردستان»‪.‬‬ ‫من ده‌پرسم ئایا ئاقاڵنه‌یه‌ که‌دیسان ئه‌م‬ ‫ته‌جربه‌ شکست خواردووه‌ سه‌رله‌نوێ‬ ‫و ئه‌م جا به‌ شیعاری «دیموکراسی بۆ‬ ‫ئێران و فدرالیسم بۆ کوردان» دووپات‬ ‫که‌ینه‌وه‌؟ ئه‌گه‌ر له‌ پێگه‌ی خواست‬ ‫و به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی خه‌ڵکه‌وه‌ بچین‬ ‫بۆ مه‌سه‌له‌که‌ ده‌بێ بڵێن نا‪ .‬ئه‌گه‌ر له‌‬ ‫عبدالله‌ مهتدی پرسیار بکرێ ده‌ڵێ ئا‪.‬ئه‌م‬ ‫خه‌ته‌ره‌ نابێ به‌م که‌م بگرین‪.‬من ئاوا بیر‬ ‫ده‌که‌مه‌وه‌ که‌ئه‌گه‌ر هه‌ر الیه‌نێک بۆ به‌‬ ‫ده‌سه‌اڵت گه‌یشتنی خۆی و حیزبه‌که‌ی له‌‬ ‫ئێران (له‌ بن باڵێ هه‌ر هێزێکی ده‌ره‌کی‌دا)‬ ‫بیه‌وێ خه‌ڵک و به‌رژه‌وه‌ندی و داخوازییه‌‬ ‫ره‌واکانیان به‌ پانه‌وه‌ بکاته‌ قوربانی‪،‬‬ ‫پێویسته‌ هه‌ر له‌ ئێستاوه‌ له‌ الیه‌ن هه‌موو‬ ‫دڵسۆزانی گه‌لی کورده‌وه‌ هه‌ڵوێستی له‌ دژ‬ ‫بگیرێ و ریسوا و مه‌حکووم بکرێ‪.‬‬ ‫شتێکی‌تر که‌ پێویسته‌ هه‌موو تێکۆشه‌ر و‬ ‫هه‌ڵسوراو و خه‌باتکارێکی کورد به‌ هه‌ر‬ ‫بیر و باوه‌رێکه‌وه‌ باش بیزانێ ئه‌وه‌یه‌ که‌‬ ‫داهاتوو هه‌دیه‌ و سه‌وقات و پێشکه‌شی نیه‌‬ ‫که‌ که‌سێک له‌ به‌ر ده‌م گه‌ڵ و نه‌ته‌وه‌یه‌ک‬ ‫دایبنێ‪ .‬وه‌دیهێنانی هه‌ر خه‌ونێکی گه‌وره‌‬ ‫بێ شک هه‌وڵ و ئاره‌ق و ره‌نج و خوێن و‬ ‫قوربانی ده‌وێ‪ .‬وه‌ک چۆن مێژوو خه‌ڵک‬ ‫دروستی ده‌کا هه‌ر ئاواش داهاتوو به‌ کار‬ ‫و هه‌ڵسووران و چاالکی ئێمه‌ و هه‌موو‬ ‫الیه‌نه‌کان و کۆمه‌اڵنی خه‌ڵک دروست‬ ‫ده‌کرێ‪ .‬لیره‌دایه‌ که‌ نه‌قشی حیزب و الیه‌نی‬ ‫مه‌سئوڵ و پێشره‌و مانا و گرینگی په‌یدا‬ ‫ده‌کات‪ .‬ئه‌گه‌ر ئێمه‌ خۆمان و خه‌ڵکه‌که‌مان‬ ‫زه‌عیف و داماو نێشان بده‌ین‪ ،‬بێگومان‌‌‬ ‫که‌س و الیه‌نی‌تر زۆرن که‌ داهاتووی گه‌لی‬ ‫کورد دیاری بکه‌ن‪ .‬ئاوایه‌ که‌ رابه‌ر و حیزبی‬ ‫زه‌عیف و بێ هه‌ڵوێست داهاتووی گه‌لێک‬ ‫ده‌دۆرێنێ‪ .‬پێویسته‌ هه‌ر له‌ ئێستاوه‌ به‌ر‬ ‫به‌م دۆرانه‌ بگرین‪.‬ئه‌مه‌ش مسۆگه‌ر ده‌بێ‬ ‫ئه‌گه‌ر به‌ وشیاری و لێهاتووییه‌وه‌ به‌شداری‬ ‫له‌ به‌ده‌س هێنانی داهاتوویه‌کی شیاو بۆ‬ ‫خۆمان و بۆ کۆمه‌اڵنی خه‌ڵکی کوردبکه‌ین‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌ ئێمه‌ین که‌ داهاتوو دروست ده‌که‌ین‬ ‫و ده‌یخولقێنین جا به‌ هه‌ر بار‌ێکدا بێ‪.‬‬ ‫با له‌ خۆمان پرسین که‌ ده‌مانه‌وێ بۆ‬ ‫وه‌دیهێنانی کام داهاتوو هه‌وڵ بده‌ین؟ له‌م‬ ‫پێناوه‌دا ئه‌رک و وه‌زیفه‌کانی ئێمه‌ چین؟‬ ‫به‌ وته‌یه‌کی‌تر داهاتوو چونکه‌ ئێستا‬ ‫نه‌هاتووه‌‪ ،‬چونکه‌ به‌ هۆی به‌شداری و‬ ‫چاالکی سه‌رجه‌می خه‌ڵکه‌وه‌ دروست‬ ‫ده‌کرێ‪ ،‬که‌ وایه‌ له‌ جیاتی ئه‌وه‌ی که‌‬ ‫ئه‌گه‌ره‌کانی داهاتووببژێرین و به‌ شێوه‌یکی‬ ‫ئیده‌ئالیستی و گوماناوی لێی بدوێن‪،‬‬ ‫پێویسته‌ بۆ ئه‌و ئه‌گه‌ره‌ تێبکۆشین و‬ ‫هه‌وڵ بده‌ین‌ و دروستی بکه‌ین که‌ له‌‬ ‫به‌رژه‌وه‌ندی کۆمه‌اڵنی خه‌ڵکی کوردستان و‬ ‫هاوته‌ریب له‌ گه‌ڵ خواست و ئاره‌زووه‌کانی‬ ‫له‌ مێژینه‌ی ئه‌وان دابێ‪.‬‬ ‫شتێکێ‌تر که‌ نابێ قه‌ت له‌ بیرمان‬ ‫بچێته‌وه‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ مێژوو هه‌رگیز‬ ‫ئه‌وه‌نده‌ به‌خشه‌نده‌ نابێ که‌‌ چه‌ند جار‬ ‫له‌ سه‌ده‌یه‌کدا هه‌لی له‌بار بۆ سه‌رکه‌وتن‬ ‫و ئازادی گه‌لێک بخولقێنێ‪ .‬نابێ بێڵین‬ ‫الیه‌نی زه‌عیف هه‌لی ئێستا له‌بار به‌رێ‪.‬‬ ‫نابێ‌ خه‌مسارد و بێ هه‌ڵویست بێن له‌ مه‌ر‬ ‫هه‌ر رووداوێکی بچوکیش که‌ له‌ کورستان‬ ‫و ئێراندا رووده‌دا‪.‬‬ ‫پێم خۆشه‌ ئه‌م راستیه‌ بدرکێنم زیاتر له‌‬ ‫ده‌ ساڵیش ده‌بێ بۆ من ئێران بریتی‌یه‌ له‌‬ ‫واڵت و شاره‌کانی نه‌ته‌وه‌ی فارس‪ .‬ریزم بۆ‬ ‫ئه‌م نه‌ته‌وه‌ و زمانه‌ ده‌وڵه‌مه‌ند و الیه‌نی‬

‫پێشکه‌وتووی کلتووره‌که‌ی هه‌یه‌‪.‬‬ ‫له‌ روانگه‌ی منه‌وه‌ کوردستان ئێران‬ ‫نییه‌‪ .‬ئیران خاوه‌نی کوردستان نییه‌‪.‬‬ ‫ئیران حه‌قداری ئه‌وه‌ نییه‌ که‌ داهاتووی‬ ‫منی کورد دیاری بکا‪ .‬داهاتووی خه‌ڵکی‬ ‫کورد هه‌ر ده‌بێ کوردستانییه‌کان دیاری‬ ‫بکه‌ن‪ .‬چاره‌نووسی کورد به‌ ئێرانه‌وه‌‬ ‫نه‌ستراوه‌ته‌وه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ چۆماغێکی کلتووری‌یه‌‬ ‫که‌ بۆ ترساندنی ئێمه‌ دروست کراوه‌‪.‬‬ ‫چاره‌نووسی هه‌ر گه‌ڵێک به‌ ئازایه‌تی و‬ ‫راده‌ی دیفاعی سیاسی و سه‌ربازی له‌‬ ‫خۆیه‌وه‌ به‌ستراوه‌ته‌وه‌‪ .‬مێژووی هه‌ر‬ ‫نه‌ته‌وه‌یه‌کی سه‌رکه‌وتوو له‌ جیهان ئه‌م‬ ‫حه‌قیقه‌ته‌ی ده‌ر خستووه‌‪ .‬چاره‌نووسی‬ ‫کوردستان به‌ هه‌وڵ و هیمه‌ت و توانایی و‬ ‫راده‌ی وشیاری کۆمه‌اڵنی خه‌ڵکی کوردستان‬ ‫و الیه‌نه‌ پێشره‌و و دڵسۆزه‌کانیه‌وه‌‬ ‫به‌ستراوه‌ته‌وه‌‪ .‬با له‌و خه‌وه‌ به‌ردینه‌‪ ،‬له‌م‬ ‫بیر و خه‌یاڵه‌ پووچه‌ خۆمان رزگار که‌ین‬ ‫که‌ ئێمه‌ و داهاتووه‌که‌مان به‌ واڵتی فارس‬ ‫و سیاستوانانی فارسه‌وه‌ به‌ستراوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م ته‌لیسمه‌ وه‌ک بلقی سه‌ر ئاوی لێی‬ ‫دێ ئه‌گه‌ر ئیمه‌ بێینه‌وه‌ هۆش و خۆمان‬ ‫له‌و کابووسه‌ سه‌رتاپا درۆ و پووچ و‬ ‫کاره‌ساتباره‌‌ رزگار بکه‌ین‪.‬‬ ‫‪ .4‬كۆمەڵە بەرەو سیانزیەمین كۆنگرەی‬ ‫خۆی دەڕوات‪ ،‬پێتوایە دەبێت لەو‬ ‫كۆنگرەیەدا كۆمەڵە سەبارەت بە هاوكاری‬ ‫زیاتر لەگەڵ حیزبەكانی رۆژهەاڵت‬ ‫بەگشتی‌و الیەنەكانی كۆمەڵە بەتایبەتی‬ ‫چ قەرار‌و بڕیارێكی گرنگ‌و سەرەكی‬ ‫دەربكات؟‬ ‫ئه‌گه‌ر به‌رژه‌وه‌ندییه‌ بااڵکانی کورد به‌‬ ‫هه‌موو الیه‌نه‌کانیه‌وه‌ بکه‌ینه‌ بنه‌ما بۆ کار‬ ‫که‌وایه‌ پێویسته‌ به‌ له‌خۆ بووردوویی‌یه‌وه‌‬ ‫په‌یوه‌ندی نزیک و راستگۆیانه (شه‌فاف و‬ ‫راشکاو)‌ له‌ گه‌ڵ هه‌موو الیه‌نه‌کان بگرین‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ به‌ مانای له‌بیر کردن یان له‌به‌ر چاو‬ ‫نه‌گرتنی بیر جیاوازی یان هه‌ڵوێستی رارا‬ ‫و دووروویانه‌ی ئه‌م یان ئه‌و الیه‌ن نییه‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم سه‌ره‌نجام ده‌بێ که‌سێک‪ ،‬الیه‌نێک‬ ‫ده‌س‌پێشخه‌ر بێ‪ .‬ئه‌م الیه‌نه‌ ده‌بێ ساخ‬ ‫بێ‪ .‬ده‌بێ ده‌ستی پر و دڵی گه‌رم بێ‪.‬‬ ‫ده‌بێ سه‌ریح و شه‌فاف و لێبراو بێ‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها ده‌بێ لێبورده‌ بێ له‌ هه‌ڵه‌کان‪.‬‬ ‫ئاشکرایه‌ که‌ هیج جۆره‌ په‌‌یوه‌ندییه‌ک نابێ‬ ‫به‌و قیمه‌ته‌ ته‌واوبێ که‌ ئێمه‌ خواست و‬ ‫ویست و ئامانج و خه‌ه‌نی نه‌ته‌وه‌یی کورد‬ ‫داشکێنین یان له‌ پێناو به‌رژه‌وه‌ندی‬ ‫حیزبی‌دا ساف و سه‌ودای سه‌ر بکه‌ین‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ خه‌تی سووره‌‪ .‬ئه‌وه‌ بڤه‌یه‌‪.‬‬ ‫با جارێکی‌تر به‌ شه‌فافی و له‌ زمانی‬ ‫کۆنگره‌وه‌ ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ به‌ روونی دووپات‬ ‫که‌ینه‌وه‌ که‌ هه‌ر الیه‌نێک کوردستانی یان‬ ‫غه‌یری کوردستانی ئه‌گه‌ر دان به‌ ره‌وا‬ ‫بوونی مافی دیاریکردنی چاره‌نووسی گه‌ڵی‬ ‫کورد دانه‌نێ‪ ،‬ئه‌گه‌ر گه‌مه‌ به‌ نه‌ته‌وه‌بوونی‬ ‫کورد بکا و بیخاته‌ ژێر پرسیاره‌وه‌‪ ،‬نه‌ته‌نیا‬ ‫له‌گه‌ڵی ناچینه‌ هیچ ئیعتالف و په‌یمانێکی‬ ‫دۆستانه‌وه‌‪ ،‬به‌ڵکوو هیچ دانیشتن و‬ ‫مزاکره‌یه‌کیشمان پێکه‌وه‌ نابێ‪ .‬واته‌‬ ‫مه‌رجی ده‌سپێکی هه‌ر کارێکی سیاسی‬ ‫جیدی و ئازادیخوازانه‌ له‌ روانگه‌ی ئێمه‌وه‌‬ ‫به‌ ره‌سمییه‌ت ناسینی مافی ره‌وای گه‌لی‬ ‫کورده‌‪ .‬هیج کۆتا هاتنێک له‌وه‌ نیه‌‪ .‬له‌سه‌ر‬ ‫ئه‌وه‌ هیچ مماشاتێک ناکرێ‪ .‬ئه‌گه‌ر له‌ من‬ ‫پرسن له‌ یه‌ک که‌لیمه‌دا ده‌ڵێم که‌ ته‌نیا‬ ‫ده‌رد و خه‌ونی هاوبه‌شه‌ که‌ هێز و هاوکاری‬ ‫و خه‌باتی هاوبه‌ش دروست ده‌کا‪ .‬با له‌‬ ‫کاک عبدالله‌ مهتدی فێر بێن‪ .‬هه‌رچی ئه‌و‬ ‫تا ئیستا کردوویه‌تی ئێمه‌ نه‌یکه‌ین‪ .‬با له‌‬ ‫گه‌ڵ خۆمان و خه‌ڵکه‌که‌مان و دۆسته‌کانمان‬ ‫درۆ نه‌که‌ین‪ .‬با ریاکار و دوو روو نه‌بین‪.‬‬ ‫با راست بین و به‌ رێگای شێری دا برۆێن‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر ئاوابین بێگومان سه‌رده‌که‌وین‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر جه‌سوور و راستگۆ و لێبراو بین‬ ‫دوژمنه‌کانیشمان ریزمان لێێ ده‌گرن وبگره‌‬ ‫ده‌بن به‌ دۆستمان‪ .‬ئه‌گه‌ریش وه‌ک کاک‬ ‫عبدالله‌ بکه‌ین بێگومان دوسته‌کانیشمان له‌‬ ‫خۆمان ده‌که‌ینه‌ دوژمن‪.‬‬

‫ژمار‌ه ‪2‬‬

‫‪24‬ی ره‌زبه‌ری ‪1391‬‬

‫پاشکۆیه‌کی تایبه‌ت به‌ باسه‌کانی کۆنگره‌ی ‪13‬ی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬

‫‪5‬‬

‫كۆمەڵە لەهەردوو مەیدانی خەباتی نەتەوەیی و چینایەتیدا زۆر پەیگیرانە‬

‫هاتە مەیدانەوە و زۆر ئازایانە داكۆكی لەهەردوو ئەو ڕوانگە سیاسییە دەكرد‬ ‫لەسەروبەندی بەستنی كۆنگرەی ‪13‬ی‬ ‫كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان‌و‪،‬‬ ‫بۆ زیاتر قسەكردن لەسەر تەوەرەكانی‬ ‫كۆنگرە چەندین پرسیار‌و بابەتمان‬ ‫ئاراستەی ئەندامانی كۆمیتەی ناوەندی‌و‬ ‫كەسایەتییە‬ ‫كۆمەڵە‌و‬ ‫كادیرانی‬ ‫سیاسییەكان كرد‪ .‬لەخوارەوە دەقی‬ ‫گفتوگۆیەك لەگەڵ نوسەر و روناکبیر‬ ‫د‪ .‬ئەکرەمی مێهرداد دەخوێننەوە‪:‬‬ ‫‪-1‬ئەگەر ئاوڕێك لە سی ساڵی رابردوو‬ ‫بدەیتەوە‪ ،‬چەپی كوردستان و بە‬ ‫تایبەت كۆمەڵە چۆن چاو لێدەكەن؟‬ ‫سەرەكیەترین رەخنەكان چین و ئەگەر‬ ‫پێداچوونە بە سێ ساڵی رابردوو‬ ‫بكرێ‪ ،‬ئێوە قورسایی لە سەرچی و چ‬ ‫خاڵگەلێك دادەنێن؟‬ ‫دەبێت پێش هەموو شتێك ئەوە بڵێین كە‬ ‫ناسنامەی چەپی واقعی لە كوردوستانی‬ ‫رۆژهەالت لە سەردەمی ئاشكرا بوونی‬ ‫خەباتی كۆمەڵەوە دەست پێدەكات‪.‬‬ ‫مەبەستم ئەوەیە بڵێم ‪ :‬ئەگەرچی‬ ‫هێزەكانی دیكەی چەپ (تودە‪ ،‬چریكی‬ ‫فیدایی‪،‬پەیكار‪ ،‬تارادەیەكیش حیزبی‬ ‫دێموكرات) هێزە سەرەكیەكانی چەپی‬ ‫ئێران بوون‪ ,‬بەالم هیچیان ئەوەندەی‬ ‫كۆمەڵە نەیانتوانی « یان لەراستییدا‬ ‫نەیاندەویست» بەرجەستەكاری هێزی‬ ‫چەپ وشۆرشگێر بن لەكوردوستان‪ .‬یان‬ ‫مەبەستم ئەوەیە بڵێم بۆچی دەتوانین‬ ‫بڵێین كە ئەو شانازی بەرجەستەبوونی‬ ‫چەپ وسوسیالیزم وەبەر كۆمەڵە‬ ‫دەكەوێت‪ ،‬وەالمەكەی دەبێتە ئەوەی‬ ‫كە هیچكام لەو هێزانە وەكوو كۆمەڵە‬ ‫ئاوێتەو ئامێزانی خەباتە سەرەكیەكانی‬ ‫خەڵك و كوردوستان نەبوون لە‬ ‫روانگەی هێزێكی چەپەو‪ .‬واتە كۆمەڵە‬ ‫تاكە هێزی چەپی كوردستانە كە پرسە‬ ‫گرنگەكانی خەبات و ژیانی كۆمەڵگای‬ ‫كوردستانی ئاوێتە كرد لەگەڵ‬ ‫ڕوانگەی چەپایەتیدا‪ .‬كۆمەڵە بۆیە‬ ‫توانی ببێتە هێزی بەرجەستەبوونی‬ ‫دیدگاو خەباتی هێزێكی چەپ‪ ،‬چونكە‬ ‫توانی لە سەردەمێكی شۆرشگێرانەی‬ ‫هاتووی خەباتی جەماوەرییدا پرانسیبە‬ ‫سەرەكیەكانی بوون و بیركردنەوەو‬ ‫فەلسەفەی سیاسی خۆی ئاوێتەی‬ ‫خەباتی كوردان بكات و كۆمەڵە لەم‬ ‫زەمینانەدا كوردایەتی وچەپ بوونی‬ ‫ئاوێتەو(ئاوێزان) كرد‪.‬‬ ‫‪ 1 :‬كۆمەڵە دەبێتە یەكەمین هێزی‬ ‫كوردی ‪ ،‬نەك تەنها لە رۆژهەالت‬ ‫بەڵكوو لە سەرانسەری كوردوستاندا‬ ‫كە جەماوەر و سەركردایەتی بزاڤی‬ ‫رزگاریخوازی كوردی دایە دەستی چینی‬ ‫كرێكار و زەحمەتكێش و رووناكبیرانی‬ ‫چەپ و شۆرشگێر‪ .‬مەبەست لەم‬ ‫ئاڵوگۆڕەش ئەوەیە كە هەموو‬ ‫هێزە سیاسیەكانی كورد ولەهەموو‬ ‫پارچەكانی كوردستاندا سیاسەت و‬ ‫كوردایەتیان خستبووە دەست هێزە‬ ‫نەریتی و دەوڵەمەندەكان ‪ ,‬یان لە‬ ‫ڕاستییدا لەبەرژەوەندی ئەوان سیاسەت‬ ‫و شۆرشیان بەڕێوەدەبرد‪ .‬بەالم ئەم‬ ‫شانازییە دەبێتە ناسنامەی كۆمەڵە و‬ ‫مێژووی رابردووی كۆمەڵە بەتەواوی‬ ‫ئەوەی سەلماندوووە كە سیاسەت و‬ ‫خەباتی بۆ كرێكاران و زەحمەتكێشان‬ ‫و پێشكەوتووخوازان كردووە‪.‬‬ ‫‪ .2‬كۆمەڵە یەكەم هێزی سەرانسەری‬ ‫كوردوستانە كە خەباتی ژنانی لە هەموو‬ ‫زەمینەكانی تەشكیالت‪ ،‬پێشمەرگایەتی‬ ‫وفەرماندەیی و رووناكبیریدا كردە‬ ‫نەریتێكی بەهێز لەناو خەبات و‬ ‫سیاسەتی كوردیدا‪ .‬ئەگەرچی ئەم‬ ‫دەسكەوتە نەیتوانی ریزێك لە‬

‫د‪ .‬ئەکرەمی مێهرداد‬

‫رووناكبیرانی بەهێز وسەركردایەتی بۆ‬ ‫ژنان درووست بكات‪ ،‬بەالم كاریگەری‬ ‫وئاماەیی هێزی ژنانی لەناو ریزەكانی‬ ‫كۆمەڵەدا دەسكەوتێكی بەهێز بوو بۆ‬ ‫كۆمەڵە و بۆ كوردەواری‪.‬‬ ‫‪ .3‬كۆمەڵە یەكەمین هێزی كوردوستانیە‬ ‫كەلە سەرەتاوە ڕابەرەكانی وبەتایبەتی‬ ‫رابەرانی ریزی یەكەمی لەكەسانی‬ ‫الو‪ ,‬زەحمەتكێش وخوێندەوار بوو‪.‬‬ ‫هێزی الوان لەناو كۆمەڵەدا ئەگەرچی‬ ‫لە سەرەتادا پەیوەست بوو بەوەی‬ ‫كە سەردەمی ئاشكرابوونی خەباتی‬ ‫كۆمەڵە هەموو رابەرانی الو بوون‪ ،‬بەالم‬ ‫ئەم پرسە تەنها بە هەلومەجێكی واقعی‬ ‫یان دیفاكتۆدا نەمایەوەو كۆمەڵە خۆی‬ ‫كردە سەنگەری بەهێزی الوان لەوتارو‬ ‫لە كرداردا‪.‬‬ ‫‪ 4 .‬كۆمەڵە و(هەندێك جار ی‪.‬ن‪.‬ك)‬ ‫ئەو هێزە بوو كە بۆیەكەم جار بروای‬ ‫كوردایەتی و ماركسیزمی ئاوێتەی‬ ‫خەباتێكی بەهێزكرد ‪ .‬بۆئەوەی‬ ‫ئەمە زیاتر رۆشن بكەمەوە دەبێت‬ ‫سەرەتا باسی (كۆمەڵەی رەنجدەرانی‬ ‫كوردوستان) بكەم‪ .‬كۆڕەك هێزێكی‬ ‫بەناو چەپ و ماركسیست بوو‪ ،‬بەالم‬ ‫هیچكات ئەم هێزە بە جدی و پەیگیرانە‬ ‫ماركسیست نەبووە و تەنانەت‬ ‫لە خەباتی نەتەوەییدا لەروانگەی‬ ‫نیشتمانی كالسیك یان نەریتی سااڵنی‬ ‫حەفتا هەتا ئێستاش رزگاری نەبووە‪.‬‬ ‫بەالم كۆمەڵە لە هەردوو مەیدانی‬ ‫خەباتی نەتەوەیی و چینایەتیدا‬ ‫(چاكتروایە بڵێین چەپایەتی) زۆر‬ ‫پەیگیرانە هاتە مەیدانەوە و زۆر‬ ‫ئازایانە داكۆكی لەهەردوو ئەو ڕوانگە‬ ‫سیاسیەدەكرد‪ .‬بەرهەمی كۆمەڵە بۆ‬ ‫پێگەیاندنی هەزاران كادر و تێكۆشەری‬ ‫ئەم دوو مەیدانە لە هەردوو كوردستانی‬ ‫رۆژهەالت و دیاردەی ساالنی ‪89‬ی‬ ‫سەردەمی رابردوو بوو‪.‬بەالم وێڕای ئەم‬ ‫دەسكەوتانە كۆمەڵە سێ ئاستەنگ‬ ‫یان سێ هەڵە و نەزانی گەورەی‬ ‫ئەنجامدا‪ ،‬كە ئەو ئاستەنگ وهەاڵنە‬ ‫تا ئێستاش بەرۆكیان بەرنەداوە و‬ ‫دووبارە دەكرێنەوە‪ ،‬یان وێڕای رەخنە‬ ‫و جیاوازی ساالنی سەرەتای سەدەی‬ ‫بیست ویەك و هەتائێستا (‪)2012-2000‬‬ ‫لەو ئاستەنگ و هەاڵنە‪ ،‬بەاڵم هیچ كار‬ ‫و خەباتێكی پەێگیر نەكراوە بۆدیسان‬ ‫(سازدانەوەی ناسنامەو پێگەی نوێ)‬ ‫ئاستەنگ و هەڵەكان ئەمانەن‪:‬‬ ‫‪-1‬كۆمەڵە وێرای ئەوەی خەباتكار و‬ ‫رۆشنكاری گرنگی سەردەمی خۆی بوو‬ ‫‪ ,‬بەالم ئەم خەبات و رۆشنگەرییە تا‬ ‫ئێستاشی لەگەڵ بێت تەنها لەمەیدانی(‬ ‫خەباتی نیشتمانی و دێموكراسیدا)‬ ‫قەتیس ماوە ‪ .‬دەمەوێت بڵێم كە‬ ‫كۆمەڵە هێزێكی چەپ وسوسیالیستە‪،‬‬ ‫بەالم لەسەدا نەوەدی كارەكانی‬ ‫لەمەیدانەكانی دیكەدا مابووە ‪,‬واتە نە‬ ‫لە وتاردا و نە لە خەباتدا وەكوو هێزێكی‬ ‫سوسیالیست نەیتوانی دەربكەوێت‬ ‫‪ .‬ئەم پرسە «یان ئاستەنگە» تا‬ ‫ئێستا بەردەوامە وناسنامە و خەباتی‬

‫كۆمەڵە وەكوو هێزیكی سوسیالیست هەڵدەسەنگێنن‬ ‫دەبێت رۆشن و دیاریكراو بێـت‪ .‬واتە‬ ‫كۆمەڵە دەبێـت مەعلومی بكات كە واڵم‪:‬رۆژهەالتی كوردستان لەهەموو‬ ‫ئایا (ماركسیستە‪,‬كۆمۆنیستە یان پارچەكانی دیكەی كوردستان زیاتر‬ ‫سوسیال دێموكراتە یان چەپی نوێیە) هێز و فراوانی پێگەی بزووتنەوەی‬ ‫وهەر كام لەمانەشی راگەیاند دەبێت چەپ و سوسیالیستی پێوە دیارە‪.‬‬ ‫جدی بێت و لەدیدگاو كرداردا‪.‬‬ ‫بێگومان ئەم شانازی و ستایشەش‬ ‫بۆ كۆمەڵە دەگەرێتەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫‪-2‬چەپبوون و سوسیالیست بوونی كۆمەڵە وێرای هەڵەو ئاستەنگەكانی ‪,‬‬ ‫كۆمەڵە «بەداخێكی زۆر گرانەوە» سەرەرای ئەزموونی كوشندەی (حیزبی‬ ‫كۆمنیزمەوە‬ ‫بەناوی‬ ‫بوو(دیارە كۆمۆنیستی ئێران ) بەبوونی شەڕ‬ ‫ئەم رەخنەیەش منیش دەگرێتەوە لەگەڵ حیزبی دێموكرات لە سەردەمێك‬ ‫چونكە من خۆم ئەو سەردەمە بە و لەئاكامیشدا وێرای سەركەوتنی‬ ‫كۆمنیست دەناساند) واتە بەناوی كۆماری ئیسالمی و گورز وەشاندنی‬ ‫خراپترین و دژی ئازادی ترین و دژی لە بزاڤی كوردستانی رۆژهەالت ‪,‬‬ ‫پێشكەوتووخوازترین و دیكتاتۆرترین بەالم هەمیشە وەكوو هێزێكی چەپ‬ ‫هێزی جیهانیەوە خۆمان ناساند‪ ،‬كە و سوسالیست و « كۆمۆنیست «‬ ‫بێگومان ئەو كاتەو ئێستاش ئێمە خۆی ناساندووە و ئەم مۆرەكەشی‬ ‫هەرگیز بەو مانایانە كۆمۆنیست نەبووین لە بزوتنەوەی كوردایەتیش داوە‪.‬‬ ‫بەالم زۆر بەداخەوە ئەو ناوەمان دەبێت لەم زەمینەیەدا باس لەدوو‬ ‫لەخۆمان نا‪ .‬لەو سەردەمەدا تەواوی الیەنی دیكەی ناو بزاڤی رزگاریخوازی‬ ‫كار و نووسینە فیكری و سیاسی و كوردی بكەین كە خۆیان وەكوو چەپ‬ ‫فەلسەفیەكانمان تەنها لەو روانگەیە و ماركسیست ناساندبوو‪ ,‬ئەوانیش‬ ‫و لەروانگەی رێبازی» لینیزمەوە» كۆڕەك و پ ك ك بوون‪ .‬بەالم چونكە‬ ‫بوو كە زۆر بە جدی ئەو كارەمان ئەم دوو هێزە هەر بەناو چەپ بوون و‬ ‫دەكرد‪ .‬بەالم لەدوای ساڵی ‪2000‬كە هیچ وتارو كردارێكیان چەپانە نەبوو‪,‬‬ ‫وازمان لەو ناوی (كۆمۆنیزم) و لەوە یان هەر وەكوو كورد دەلێت ‪ :‬ئەوان‬ ‫رێبازە ( لینیزم) هێنا‪ ،‬نەمانكرد یان و چەپ هەر خودایان یەك بوو‪ .‬بۆیە‬ ‫نەمانتوانی كە رێبازێكی دیار و رۆشنی پێگە و هێزی چەپ وسوسیالیست بوون‬ ‫چەپبوون بۆ خۆمان رۆشن و پۆختە لەو دووبەشەی دیكەی كوردستاندا ‪,‬‬ ‫بكەین وبەداخەوە هەتا ئێستا لەم تەنها یادەوەرییەكی سەردەمی خەباتی‬ ‫مەیدانەدا كۆڵەوارین ‪ .‬ئەگەر كۆمەڵە گەنجان بوو‪ .‬ئەو دوو هێزە ‪ ,‬وەكوو‬ ‫ئەم پرسە ( واتە پرسی پێیگیربوون دوو هێزی كاریگەر ئەگەر پەیگیرانە( و‬ ‫و رۆشنبوونی رێبازی چەپبوونی بەهەر ناوێكەوە) چەپ بوونایە ‪ ,‬ئێستا‬ ‫خۆی ) نەكاتە یەكێك لە پرسەكانی ئەو دوو پارچەیەش وەكوو رۆژهەالتی‬ ‫ئێستا و ئایندەی ‪ ,‬زەحمەت دەبێت كوردستان دەبوون‪ .‬هۆكارێكی دیكەی‬ ‫وەكوو چەپ و سوسیالیست بناسرێت‪ ،‬شایستە مانەوەی پێگەی چەپ لە‬ ‫یان تەنها ئەوەندەی بۆ دەمێنێتەوە رۆژهەالتی كوردوستان ‪ ,‬بێگومان‬ ‫كە خۆزگە هەستی ئەویندارانەی بۆ دەگەرێتەوە بۆ حیزبی دێموكرات كە لە‬ ‫رابردووی لەدەست چوو بخوازێت‪.‬‬ ‫هیچ سەردەمێكدا نەیوتووە چەپ نیم ‪.‬‬ ‫هەرچەندە چەپایەتی حیزبی دێموكرات‬ ‫‪3 .‬مەیدانی سەرەكی خەباتی كۆمەڵە‪ ,‬لە ی‪ .‬ن‪ .‬ك و پ ‪ .‬ك‪ .‬ك باشتر‬ ‫مەیدانی خەباتی گەڵی كوردستان و رۆشنتر و جدی تر بووە و هەیە‪,‬‬ ‫بوو بە ماف وئازادی و دێموكراسی بەالم ئێستاشی لەگەڵ بێت هێشتا‬ ‫و زۆر بەتایبەتیش مەیدانی خەباتی هێزی یەكەم و پەیگیرتری كوردستان‬ ‫پێشمەرگایەتی بوو(كە ئەو سەردەمە بۆ چەپبوون ‪ ,‬هێشتا هەركۆمەڵەیە‬ ‫وەكوو مەیدانی نەبەردی سەرەكی ‪ .‬وێرای ئەمانەش بەالم مانای وانیە‬ ‫خەباتی چینایەتی) دەیناساند‪ .‬كەئەم كە چەپبوونی كۆمەڵە و شایستەیی‬ ‫مەیدانەیان لە دەست سەندووە و هێرش و پێگەی بە هێزی چەپبوون لە‬ ‫و درەندەیی كۆماری ئێسالمی كە كوردستانی رۆژهەالت ‪ ,‬بێ كێشەو‬ ‫پاشەكشەی بەخەباتی پێشمەرگانەی ئاستەنگ بێت‪ .‬والمەكانی پرسیاری‬ ‫كۆمەڵە وهێزەكانی دیكەی كوردایەتی یەكەم دەتوانن لەم زەمینەیەدا بەچاوی‬ ‫هێنا‪ ,‬كۆمەڵە نەیتوانی یان نەیدەزانی سەرنجەوە بن‪ .‬پێگەو شایستەیی‬ ‫خەباتی بەدیل بدۆزێتەوە و بوونی چەپبوون و سوسیالیست بوون لە‬ ‫سیاسی و فیكری خۆی ئاوێتەی رۆژهەالتی كوردستان دەتوانێت هاندەر‬ ‫كام مەیدان بكات‪ .‬كۆمەڵە لەالیەك بێت بۆ كۆمەڵە بۆ زیاتر پەیگیربوون‬ ‫الوانەوەیەكی نۆستالۆژی بۆ خەباتی و رۆشنكارتر بوون لە خەباتی چەپ‬ ‫پێشمەرگایەتی بەردەوام دەڵێتەوە ولە وسوسیالیستیدا‪.‬‬ ‫مەیدانیشدا ئەو خەباتە ناكات(كەمن زۆر‬ ‫بەراستی دەزانم كە ئەو خەباتە نەكات) ‪-3‬ئەگەر چەپ لە كوردستان لە‬ ‫و لە الیەكی دیكەش نەیتوانیوە ببێتە دەوری پالتفۆرمێك كۆبێتەوە‪ ،‬ئێوە‬ ‫بەشێكی رۆشنكار و كاریگەر (نەك خالە سەرەكیەكانی وەها پالتفۆرمێك‬ ‫پێشرەوە وەكوو جاران دەمانگوت) بۆ بە چی دەزانن؟‬ ‫خەباتی مەدەنی و نافەرمانی شارستانی خۆزگە لە كوردستان ئەو كارە بكرێت‬ ‫ناتووندوتیژ‪ .‬ئەو كاتەی كە كۆمەڵە لە و لەو هەلومەرجەشدا زۆریەك لە‬ ‫لوتكەی هێزدا بوو‪ ,‬ئەو كاتە بوو كە چاالكانی چەپ و سوسیالیست كە‬ ‫خەباتی پێشمەرگایەتی لە لوتكەدا لەگەڵ هیچكام لە حیزبەكان نین‬ ‫بوو‪ ,‬كە لەو لوتكانە پاشەكشەیان دەتوانن كەسانی كاراو سوودمەند بن‬ ‫پێكردن نابێت بوونمان یان ئایندەمان ‪ .‬لەم سەردەمەشدا ئەمكارە باشترین‬ ‫هەر بەو هیوایە بێت كە سەردەمێكی سەرەتایە بۆ سازدانەوەی بەرەی چەپ‬ ‫دیكە دەچینەوە ئەو لوتكانە‪ .‬من بڕوام لە كوردستان ( دڵنیاتان دەكەمەوە‬ ‫وایە تازە بە هیچ شێوەیەك ئێمە نابینە كە تەنها باشترین سەرەتایە)‪ .‬خاڵە‬ ‫لوتكەوانی خەباتی چەكداری ‪ ,‬بەالم سەرەكیەكانی وەها پالتفۆرمێك بە‬ ‫زۆر نیزیكە ببینە هێزی كاریگەری» كورتی ئاماژە دەدەم ( چونكە وردە‬ ‫خەبات ونافەرمانی مەدەنی» كۆمەڵە كاری ئەم باسەم پێشتر نووسیوە )‪.‬‬ ‫دەتوانێ ودەبێت رۆشنكار و كارا بێت ‪-1‬من بروام وایە كە دەبێت ئەو پالتفۆرمە‬ ‫لەم مەیدانەدا‪.‬‬ ‫بەناوی پالتفۆرمی «سوسیالیستی»‬ ‫بێت‪ ,‬نەك بەناوەكانی(ماركسیست‪,‬‬ ‫‪ -2‬بە گشتی پێگەی بزوتنەوەی چەپ لینیست‪ ,‬كۆمۆنیست) یان تەنانەت‬ ‫وشەی «چەپ» یش ئەگەرچی‬ ‫و سۆسیالیستی لە كوردستان چۆن‬

‫گونجاوە‪,‬بەالم وشەی سوسیالیست‬ ‫باشترە‬ ‫‪ 2‬بڕیاربدەین كە دێموكراسی و فرەیی‬ ‫بۆ سوسیالیست بوون و چەپ بوونمان‬ ‫پەسەند بكەین و وەكوو جاران نەلێین‬ ‫كەتەنها هەر خۆمان چەپیین و ئەوانی‬ ‫دیكە تەحریفین‪.‬‬ ‫‪ 3‬بكەر وهێزەكانی خەباتی چەپ بوون‬ ‫و سوسیالیستیمان دیاری بكەین كە‪:‬‬ ‫كرێكاران ‪ ,‬زەحمەتكێشان و هەموو‬ ‫ئازادی و یەكسانینخوازەكانن(ژنان ‪,‬‬ ‫الوان ‪ ,‬نەتەوەكان‪ ,‬رووناكبیران ‪,‬‬ ‫چینی ناوەراستی نوێ)‬ ‫‪ .4‬كاری فەرهەنگی ورووناكبیری(‬ ‫فكری ‪ ,‬سیاسی‪ ,‬فەلسەفی) لە‬ ‫زەمینەی چەپ بوون و سوسیالیست‬ ‫بوونمان دەست پێبكەینەوە و خۆ ئێستا‬ ‫هەرچیمان بووێت لەم زەمینەیەدا بە‬ ‫زمانی جۆراوجۆر دەستمان دەكەوێت‪.‬‬ ‫‪.5‬دڵنیا بوونەوەمان لەسەر خەباتی‬ ‫دادپەروەریی كۆمەاڵیەتی ‪ ,‬یەكسانی‬ ‫ژن و پیاو ‪ ,‬خەباتی كرێكاران و‬ ‫بەتایبەتی خەبات بۆ یاسای كار‪,‬‬ ‫خەبات ونافەرمانی مەدەنی وبەتایبەتی‬ ‫الوان‪,‬‬ ‫بەخەباتی‬ ‫گرینگیدان‬ ‫ژینگەپارێزی ‪,‬دژی جەنگ و كوشتارو‬ ‫مافی چارەنووسی هەموو نەتەوەكان‪.‬‬ ‫‪6 .‬درووست كردنی تریبوونی‬ ‫هاوبەش بۆ ئەم مەبەستانە ‪:‬‬ ‫ئەنتەرنێت ‪,‬تەلەفزیۆن گۆڤار رۆژنامە‬ ‫وسیمینارەكان و دیدارەكان‪.‬‬ ‫‪-4‬ئایا بەستێنی پێكهێنانی وەها‬ ‫بەرەیەك لە كوردستان ئامادەیە؟‬ ‫بە رای ئێوە وەها بەرەیەك تا‬ ‫چەند خزمەت بە مەسەلەی چەپ لە‬ ‫كوردستان دەكات؟‬ ‫سەبارەت بەوالمی چوارەمیش دەلێم‬ ‫ئەگەر ئەمكارە بكەین‪ ,‬بێگومان‬ ‫بەستێنی وەها بەرەیەك لە كوردوستان‬ ‫ئامادە دەبێت‪ .‬بەالم گرنگترین‬ ‫سەرەتای ئەم بەرەیە ئەوەیە كە‬ ‫هێزەكان ئازایانە و لەخۆبواردوانە بێنە‬ ‫ناو ئەم كارەوە‪,‬ئەگەر ئەمەش نەكرا‪,‬‬ ‫دەكرێت الیەنێك بۆخۆی ئەو مینبەرە‬ ‫ساز و نۆی بكاتەوە و ئاوەاڵشی بكات‬ ‫لەبەردەم هەر كەسە والیەنێك كە‬ ‫بیهەوێت لەم خەباتەدا بەشدار بێت‪.‬‬ ‫‪-5‬كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی‬ ‫كوردستان لەم چەند ساڵە بانگەشەی‬ ‫پێكهینانی بەرەیەكی چەپ دەكات‪،‬‬ ‫مەبەست لەم بەرەیە چییە؟ چ حزب‬ ‫و الیەنێك لە كوردستان دەگرێتەر‬ ‫بەر؟‬ ‫راستە كە « كۆمەڵە ی زەحمەتكێشانی‬ ‫كوردستان» بانگەشەی ئەم بەرەیەی‬ ‫كردووە و هەروەكوو بەرێزتان دەزانن‪,‬‬ ‫منیش لە نزیكەوە لەم ڕەوتەدام ‪.‬‬ ‫بەالم دەبێت چەند دێرێك پێش ئەو‬ ‫بانگەشەیە بڵێم‪ »:‬عەرەب دەڵێت ‪:‬‬ ‫هەر كەسێك شتێكی نەبێت ‪ ,‬ناتوانێ‬ ‫ئەو شتە بدات بە كەسی دیكە» ‪.‬‬ ‫كۆمەڵەی زەحمەتكێشان وكۆمەالنی‬ ‫دیكەو هەردوو باڵی حدكاش لەم‬ ‫پرسەدا نە پەیگیربوون و نە رۆشنكار‬ ‫‪ ,‬واتە خۆیان ئەو پرسەیان نیە ‪,‬‬ ‫ئێدی هەر بانگەشەیەك بكەن ‪,‬‬ ‫زەحمەت دەبێت‪ ,‬بێتەدی‪ .‬هەر الیەنێك‬ ‫دەیەوەێت شانازی دەستپێكی ئەم‬ ‫كارەی بەركەوێت‪,‬دەبێت خودی ئەو‬ ‫الیەنە زۆر پەیگیرو كاریگەر بێت لەم‬ ‫زەمینەیەدا ‪ ,‬ئەگەرچی بانگەواز كردن‬ ‫بۆ ئەم پرسە گرنگە كارێكی زۆر باشە‪.‬‬ ‫كۆمەڵە و حدكا(ئەگەر مەبەستیان بێت‬ ‫ئەمكارە بكەن) دەتوانن سایتەكان‪,‬‬ ‫تەلەفزیۆنەكانیان‪ ,‬رۆژنامە و گۆڤار و‬ ‫ئۆردوگاكانیان بكەنە مەیدانی ئەم كارە‬ ‫وهیوادارم هەر ئێستا دەست پێبكەن‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫پاشکۆیه‌کی تایبه‌ت به‌ باسه‌کانی کۆنگره‌ی ‪13‬ی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬

‫ژمار‌ه ‪2‬‬

‫‪24‬ی ره‌زبه‌ری ‪1391‬‬

‫فاکتورگه‌لێکی سیاسی‌و کۆمه‌اڵیه‌تی له‌ سیسته‌می فدرالیزم بۆ چاره‌سه‌ری‬ ‫ته‌نگه‌ژه‌کانی نه‌ته‌وه‌ی کورد‌و نه‌ته‌وه‌کانی تری ئێران!‬ ‫ڕه‌شاد مسته‌فا سوڵتانی‬ ‫جۆزه‌ردانی ‪1391‬ی هه‌تاوی (‪2012‬‬ ‫میالدی)‬ ‫ باکونین‪« :‬تاجی ده‌سه‌اڵت ل ‌ه سه‌ر‬‫دیموکرات ترین مرۆڤ دابنێن‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫ماوه‌ی ‪ 24‬کاتژمێردا‪ ،‬ده‌بێته‌ چه‌په‌ڵ‬ ‫ترین‌و زاڵم ترین دیکتاتۆر»‪.‬‬ ‫ دیکتاتۆری دروست وه‌ک تۆپه‌ڵ ‌ه‬‫به‌فر وایه‌ که‌‪ ،‬له‌سه‌ر شاخ و کێوه‌کان‬ ‫خلۆر ده‌بێته‌وه‌ و‪ ،‬ب ‌ه هه‌مان ئه ‌‌‬ ‫‌ندازه ڕه‌شاد مسته‌فا سوڵتانی‬ ‫که‌له‌بواری مێژوودا دێت ‌ه خواره‌وه‌‪ ،‬زل‬ ‫داخراو‪ ،‬ئال گۆری پێشکه‌توو ب ‌ه‬ ‫تر‌و گه‌و‌ره‌تر ده‌بێت‪.‬‬ ‫ئه‌نجام بگه‌یه‌نن‪ .‬فاکتۆرێکی هه‌ر‌ه‬ ‫هه‌ستیار‪ ،‬که‌ له‌ سه‌ر پڕۆسه‌ی ئاڵ‌و‬ ‫* قۆناغی دیموکراسی‪:‬‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان‪،‬ته‌ئسیری‬ ‫دیموکراسی ل ‌ه بنه‌ڕه‌تدا کولتوره‌‌و گۆڕ‌ه‬ ‫پڕۆسه‌یه‌کی دوور‌و درێژه‌‌و‪ ،‬ب ‌ه دیاریکه‌ر وڕاسته‌وخۆ داد‌ه نێت‪،‬‬ ‫خێرایی جه‌ماوه‌ری خه‌ڵك ئه‌م ته‌نها دیموکراسیه‌‪ .‬ئه‌رکی سه‌ر شانی‬ ‫کلتوره فێر نابن‪ .‬تا ئینسان ل ‌ه رێکخراو‌ه سیکوالره‌کان ل ‌ه هه‌نگاوی‬ ‫بارهێنانی‬ ‫په‌روه‌رده‌‌و‬ ‫واڵتانی ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست‪ ،‬فیر یه‌که‌مدا‪،‬‬ ‫بێت ڕێز له‌ بیر جیاوازه‌کان بگرێت‪ ،‬جه‌ماوه‌ری خه‌ڵکه‌‪ ،‬که‌ کولتور‌و ڕۆحی‬ ‫به‌ ڕاستی‪ ،‬زه‌مان و کاتی ده‌وێت‪ .‬دیموکراسی فێر بن‪.‬‬ ‫ل ‌ه کۆمه‌ڵگای ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست‬ ‫دوو ئاستی تێگه‌یشتن له‌ دیموکراسی * قۆناغی فیدرالیزم ‪:‬‬ ‫به‌رجه‌سته‌یه‌‪ .‬توێژی ڕووناکبیر ک ‌ه له‌م پڕۆسه‌یه‌دا‪ ،‬ئه‌م سیسته‌م ‌ه‬ ‫ڕه‌هبه‌ریی کۆمه‌ڵگا ده‌کات‌و خاوه‌نی خه‌ڵکانێک بار دینیت‌و په‌روه‌رد‌ه‬ ‫بیری ڕادیکاڵ‌و پێشڕه‌وه‌‪ ،‬هه‌ندێجار ده‌کات ک ‌ه قه‌ناعه‌ت دێنن ‪،‬هه‌میش ‌ه‬ ‫ب ‌ه زه‌حمه‌ت حازر‌ه دیموکراسی قه‌بوڵ فیکر‌و ده‌سه‌اڵتی جه‌معی‪ ،‬له‌ فیکر‌و‬ ‫کات‪ .‬ئێتر چاوه‌ڕوانی له‌ جه‌ماوه‌ری ده‌سه‌اڵتی تاک ‌ه که‌سی گه‌لێک‬ ‫خه‌ڵکی یه‌ک نه‌گرتوو که‌ ته‌یفێکی چاکتره‌‪ .‬له‌م پڕۆسه‌یه‌دا ئیحترام‌و ڕێز‬ ‫به‌رباڵو‌و بێشکل‌و قه‌واره‌یه‌‌و ده‌یان گرتن ل ‌ه بیر جیاوازه‌کان دێت ‌ه ئاراوه‌‌و‬ ‫ئاسۆی فیکریان هه‌یه‌‪ ،‬ده‌بێ ل ‌ه جێگای جه‌ماوه‌ری خه‌ڵک به‌م کولتور‌ه بار‬ ‫خۆیدا بێت‪ ،‬چونکوو جه‌ماوه‌ره‌ی دێن وفێر ده‌بن‪ .‬فیدرالیسم ئه‌بزاره‌‌و‬ ‫خه‌ڵک هیواش هیواش پڕۆسه‌ی ئامێرێکی زۆر یارمه‌تیده‌ره‌‪ ،‬ئه‌بزار‌ه بۆ‬ ‫دیموکراسی ئه‌زمون ده‌که‌ن‌و فێر ده‌بن‪ .‬مه‌به‌ستێکی دیاری کراو‪ ،‬ئه‌بزارێک ‌ه بۆ‬ ‫دیموکراسی نه‌وعێک سیسته‌مه‌‌و‪ ،‬نزیک کردنه‌وه‌ی ڕه‌نجده‌رانی کوردستان‬ ‫ئه‌و سیسته‌مه‌ ئاڵترناتیڤی ده‌وڵه‌ته‌‪ .‬ل ‌ه ده‌سه‌التی سیاسی‌و به‌رقه‌راری‬ ‫ل ‌ه فه‌زای دیموکراسی مرۆڤه‌کان‪ ،‬عه‌داله‌تی کۆمه‌اڵیه‌تی‌و هه‌نگاو نان‬ ‫متمان ‌ه به‌خۆیان په‌یدا ده‌که‌ن‌و به‌ره‌و نه‌مانی چه‌وسانه‌وه‌‌و هه‌اڵواردن‬ ‫ورد‌ه ورده‌ مه‌یدان به‌ دیکتاتوری و‪ ،‬پردێک ل ‌ه نێوان ئه‌مرۆ‌و سبه‌ی‬ ‫به‌رته‌سک ده‌بێته‌وه‌‌‪ .‬هیچ دیارده‌یه‌کی دروست ده‌کات‪ .‬فیدرالیزم بوارێک ‌ه‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی ل ‌ه چاو ترووکانێکدا ب ‌ه که‌له‌م بواره‌دا ده‌سه‌اڵتی مه‌رکه‌زی ل ‌ه‬ ‫ئه‌نجام ناگات‌و کاتی ده‌وێت‪ .‬فنومنی نێوان نه‌ته‌وه‌کاندا ‪،‬دا به‌ش ده‌کرێت‌و‪،‬‬ ‫دیموکراسی‌و «کات» هاوڕه‌وتن‌و ل ‌ه فیکری شوڤینیستی به‌ره‌ به‌ره‌ که‌م‬ ‫حه‌قیقه‌تدا دیموکراسی ل ‌ه پاڵ کات‌و ڕه‌نگ‌و کاڵ ده‌بیته‌وه‌‪ .‬له‌ فیدرالیزم‬ ‫وه‌ختدا‪ ،‬مانا په‌یدا ده‌کات‪ .‬ک ‌ه وای ‌ه چین‌و توێژ‌ه هه‌ژاره‌کانی کۆمه‌ڵگا‪،‬‬ ‫گۆڕانکاری ‌ه کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان‪ ،‬له‌ پێناو میحوه‌ری هه‌ڵسوڕان‌و چاالکین‌و‬ ‫دامه‌زراندنی سیسته‌م ‌ه گونجاوه‌کان ڕاسته‌وخۆ دیموکراسی نوێنه‌رایه‌تی‬ ‫دیموکراسیان پێویسته‌‪ .‬وه‌دیهێنانی ده‌که‌ن و‪ ،‬ل ‌ه نیوان ناوه‌ند‌و ده‌سه‌اڵت ‌ه‬ ‫دیموکراسی کاری پڕ حه‌وسه‌ڵه‌‌و تاقه‌ت ناوچه‌یی‌و لۆکالیه‌کان‪ ،‬هاو سه‌نگییه‌ک‬ ‫پڕووکێنی ل ‌ه ڕێکخراو‌ه پێشڕه‌وه‌کان دروست ده‌بێت‪ .‬جار‌و بار هه‌ندی‬ ‫ده‌وێت‪ ،‬تا بتوانن له‌ کۆمه‌ڵگای ڕێکخراو‌ه گله‌‌و گازنده‌یان ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫ک ‌ه سیسته‌می فیدرالیسم بۆ ئێران‬ ‫خه‌ته‌رناکه‌‌و نه‌ته‌وه‌کان ده‌باته‌ قۆناغی‬ ‫شه‌ڕ‌و پێکدادان‌و ئاشتی ل ‌ه دایکی‬ ‫نیشتمان ( ئێرانی یه‌ک پارچه‌ ) بار‬ ‫ده‌کات‌و گۆمی خوێن دروست ده‌بێت‪.‬‬ ‫یوگوسالوی وه‌ک نمونه‌ دێنه‌وه‌‌و ئاماژ‌ه‬ ‫ب ‌ه جه‌نایه‌ته‌کان ل ‌ه یوگه‌سالوی ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫جه‌نابژنڕاڵ تیتۆ هه‌موو نه‌ته‌وه‌کانی ب ‌ه‬ ‫وێنه‌ی ژوزیف ستالین ب ‌ه زۆره‌ ملی‬ ‫پێکه‌وه‌ی نوساند‌و ناچاری کردن ب ‌ه‬ ‫یه‌که‌وه‌ له‌ واڵتی یوگوسالوی بژین‌و‬ ‫ته‌نیا سه‌ربه‌کان خاوه‌ن ده‌سه‌اڵت بون‌و‬ ‫کراواته‌کان‪ ،‬بوسنیه‌کان وماکدونیه‌کان‬ ‫ب ‌ه کۆیله‌ی ده‌ژیان‪ .‬هه‌ر مرۆڤێکی‬ ‫هه‌رگیز‬ ‫عه‌داڵه‌تخواز‬ ‫ڕادیکاڵ‌و‬ ‫جه‌نایه‌ته‌کانی یوگوسالوی په‌سه‌ند‬ ‫ناکات‌و ئه‌و کاره‌ساتان ‌ه ک ‌ه قه‌وما‪،‬‬ ‫دلی مرۆڤیش زۆر ده‌ته‌زینێت‪ .‬باش ‌ه‬ ‫خۆ مێژوو ده‌توانێت شاهیدێکی عادل‌و‬ ‫ب ‌ه ئینساف بێت‪ .‬خۆ گه‌لی کورد جگ ‌ه‬ ‫ل ‌ه کوردستانی باشوور‪ ،‬بی ئه‌وه‌ئ‬ ‫خوازیاری ش ‌هڕ‌و کێش ‌ه بێت هه‌ر ئێستا‬ ‫شه‌ڕی ب ‌ه سه‌ردا سه‌پاوه‌‌و ئه‌م ‌ه حاشا‬ ‫ناکرێت‪ .‬کام زیندان له‌ ئێران ‪،‬سوریا‌و‬

‫گلوبالیزم‪ ،‬پۆست‬ ‫مودیڕنیزم‌و شۆڕسی‬ ‫تیکنۆلۆژی‪ ،‬ڕه‌وڕه‌وه‌ی‬ ‫مێژوو ب ‌ه خێرایی‬ ‫ده‌سوڕینه‌وه‌‌و کۆمه‌لگای‬ ‫به‌شه‌ری ل ‌ه دونیای‬ ‫«یه‌ک گوندی ئه‌مڕۆدا»‬ ‫به‌ره‌و پێکه‌و‌ه ژیان‬ ‫ده‌بن‬

‫تورکیا هه‌ی ‌ه که‌ل ‌ه تێکۆشه‌ران‌و‬ ‫خه‌باتکارانی کورد پڕ نه‌ بێت‪ .‬کام‬ ‫ناوچه‌‌و هه‌رێم ل ‌ه واڵتی کوردستان‬ ‫ماوه‌‪،‬ک ‌ه میلیتاریزه‌ ن ‌ه کرابێت‪ .‬کام‬ ‫شار له‌ واڵتی کوردستان هه‌ی ‌ه که‌ ب ‌ه‬ ‫ده‌یان ئورگانی جاسوسی‌و شۆڤاری‬ ‫تێدا ن ‌ه بێت وشارۆمه‌ندانی بیزار‬ ‫نه‌کردبێت‪ .‬ئه‌وه‌ی ته‌نیاداگیرکاران‬ ‫ل ‌ه کوردستان کردوویان ‌ه ئاوه‌دان‬ ‫کردنه‌وه‌ی گۆڕستانه‌کان‌و دروست‬ ‫کردنی ده‌یان زیندانی ئاشکرا‌و نهێنیه‌‪.‬‬ ‫کاره‌ساته‌کانی یوگسالوی هه‌ر سی‬ ‫ساڵی خایاند ‪،‬ئه‌مما خۆ سه‌د ساڵ ‌ه‬ ‫زۆر دلته‌زین تر ل ‌ه کاره‌ساته‌کانی‬ ‫یوگوسالوی ل ‌ه کوردستان ده‌خولقێ‌و‬ ‫خوێن ده‌ڕژێ وته‌نانه‌ت‪ ،‬تا ئاخره‌کانی‬ ‫‪1990‬ی میالدی دونیایش له‌ به‌رانبه‌ر‬ ‫ئه‌و قه‌اڵچو‌و کوشتار‌ه سکوتی کردبوو‪.‬‬ ‫یان هه‌ندی له‌ ڕیکخراوه‌کان ب ‌ه ده‌یان‬ ‫ناکۆکی‌و ئیختالف نه‌زه‌ریان هه‌یه‌‌و‬ ‫کاتێک به‌حس دێت ‌ه سه‌ر فیدرالیزم‬ ‫له‌ کوردستانی باشوور هه‌موویان ل ‌ه‬ ‫هێرش بردنه‌ سه‌ر ئه‌م ده‌س که‌وت ‌ه ب ‌ه‬ ‫نرخ‌و گرانبه‌هامێژووییه‌‪ ،‬هاو جیهه‌ت‌و‬ ‫یه‌کگرتون‪ .‬کوردستانی باشوور که‌م‌و‬ ‫کوڕی زۆری هه‌یه‌‪ .‬له‌م هه‌رێمه‌دا‬ ‫‪،‬دیارده‌ی گه‌نده‌لی‪ ،‬یه‌ک نه‌گرتنی‬ ‫که‌مه‌ر شکینی دوو حیزبی سه‌ره‌کی‪،‬‬ ‫کشت‌و کاڵی گریدراو ب ‌ه واڵتانی‬ ‫داگیرکار‪، ،‬بیکاری‪ ،‬مافی ژنان‪،‬‬ ‫ئابوری سه‌قه‌ت‌و حیزب حیزبینه‌ ل ‌ه‬ ‫گه‌ڵ گلوبالیزم وپۆست مودێڕنیزم‌و‬ ‫گه‌شه‌ی سه‌رخان‌و ژیر خانی ئابوری‬ ‫نایه‌ته‌وه‌‌و له‌ ناکۆکیدایه‌‪ .‬ئه‌مما ب ‌ه‬ ‫ده‌یان قات ل ‌ه واڵتانی‪ :‬ئێران‪ ،‬کویت‪،‬‬ ‫قه‌ته‌ر‪ ،‬سوریاو عه‌ره‌بستان که‌ بی‬ ‫عه‌داله‌تی‌و ڕیز نه‌گرتن ل ‌ه ژنان‪ ،‬ن ‌ه‬ ‫بونی دیموکراسی ‪،‬سانسوری تۆخ‌و‬ ‫دیکتاتوری ک ‌ه له‌م واڵتانه‌دا ب ‌ه چل ‌ه‬ ‫پۆپه‌ی خۆی گه‌یشتو‌ه ‪،‬پێشکه‌وتوو‬ ‫تره‌‪ .‬ڕۆژنامه‌کان‌و تله‌ڤیزیونه‌کانی‬ ‫کوردستانی باشوور‪ ،‬به‌سه‌دان جار‬ ‫ل ‌ه ماسمێدیای واڵتانی داگیر کار‬ ‫پێشکه‌وتوترن‪ .‬ده‌ڵێن ئه‌گه‌ر فیدرالیزم‬ ‫دامه‌زرێت‪ ،‬قه‌واره‌ی واڵتی ئێران ل ‌ه‬ ‫باری جیوگرافیه‌و‌ه ده‌شێویت‪ .‬سنوور‬ ‫دروست ده‌بێت‪ .‬بیگومان وایه‌‪ ،‬ئه‌مما‬ ‫ئه‌م سنوورانه‌ تا ئه‌و کات ‌ه به‌ر قه‌راره‌‪،‬‬ ‫هه‌تا‌ ئاستی سیاسی‌و کولتوری‬ ‫دیموکراسی له‌ نێو نه‌ته‌وه‌کانی‬ ‫ئێراندا سه‌قامگیر بوه‌‌و میلیتاریزم‬ ‫هه‌ڵوه‌شاوه‌ته‌وه‌‪ ،‬ساقنسور نه‌ماوه‌‌و‬ ‫سته‌می نه‌ته‌وایه‌تی چاره‌سه‌ر کراوه‌‪.‬‬ ‫له‌و قۆناغه‌دا‪ ،‬پارله‌مان‌و سه‌ندووقی‬ ‫ده‌نگدان دیاری ده‌کا ئایا بۆ نمون ‌ه‬ ‫میلله‌تی کورد خوازیاری مانه‌وه‌ی ‌ه یا‬ ‫خوازیاری جیا بونه‌وه‌یه‌‪ .‬پارامیتری‬ ‫دیموکراسی‪ ،‬نه‌مانی میلیتاریزم‌و‬ ‫پاش ‌ه کشه‌ی هێزه‌ داپڵۆسێنه‌ره‌کان‬ ‫ل ‌ه کوردستان‪ ،‬ئازادی زمانی دایکی‪،‬‬ ‫به‌ فه‌رمی‌و قانونی کردنی به‌ش‌و‬ ‫سه‌همیه‌ی گاز‌و نه‌وتی کوردستان‬ ‫ل ‌ه داهاتی ئێران ‪،‬هه‌ڵچنێنی ئورگان ‌ه‬ ‫جاسوسیه‌کان ل ‌ه کوردستان‪ ،‬نوسینی‬ ‫قانونی ئه‌ساسی ل ‌ه سه‌ر بناغه‌ی عیلم‌و‬ ‫زانست ده‌وری سه‌ره‌کی ل ‌ه نه‌مانی‬ ‫سنووره‌کان ده‌بێنن‪ .‬گلوبالیزم‪ ،‬پۆست‬ ‫مودیڕنیزم‌و شۆڕسی تیکنۆلۆژی‪،‬‬ ‫ڕه‌وڕه‌وه‌ی مێژوو به‌ خێرایی‬ ‫ده‌سوڕینه‌وه‌‌و کۆمه‌لگای به‌شه‌ری ل ‌ه‬ ‫دونیای «یه‌ک گوندی ئه‌مڕۆدا» به‌ره‌و‬ ‫پێکه‌و‌ه ژیان ده‌بن‪ .‬پێ ده‌چێت ته‌واو‬ ‫ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌راست وه‌ک هه‌رێمیکی‬ ‫یه‌کگرتوو قه‌واره‌ی خۆی نیشان بدات‌و‬ ‫ئیتحادی ‌ه ی خۆی پێک بێنیت‪ .‬به‌اڵم‬ ‫تا ئه‌و کاته‌ی ک ‌ه هه‌اڵواردن‪ ،‬سته‌می‬ ‫میللی‪ ،‬پێ شیل کردنی مافی تاک ‌ه‬

‫که‌س‪ ،‬میلیتاریزم‪ ،‬حکومه‌تی توتالیتر‪،‬‬ ‫شوڤینیزم‪ ،‬دژایه‌تی مافی ژنان مابێت‪،‬‬ ‫گه‌ش بینی ڕه‌وانیه‌‌و بۆ گه‌لی کورد‬ ‫زه‌ره‌ر‌ه که‌ ل ‌ه گه‌ڵ نه‌ته‌وه‌کانی دیک ‌ه‬ ‫ژیانی هاو به‌شی بێت ‪‌.‬و پێویست ‌ه‬ ‫ته‌مایری ئال‌و گۆڕه‌ بنه‌ڕتیه‌کانی‬ ‫بێت‪ .‬ئه‌و کاته‌یه‌ ک ‌ه سنووره‌کان وه‌ک‬ ‫به‌فر‪ ،‬به‌رگه‌ی گه‌رمای هاوین ناگرن‌و‬ ‫کوردیش پێشوازی لی ده‌کات‪.‬‬ ‫ناوی ئه‌و نه‌ته‌وان ‌ه ک ‌ه بۆ پێک هێنانی‬ ‫حکومه‌تی خۆیان ‪،‬زه‌رفیه‌تی ته‌واویان‬ ‫هه‌یه‌‌و ل ‌ه ئاستێکی شیاودا‪ ،‬ئاماده‌ن‪:‬‬ ‫‪ -1‬ئه‌سکاتله‌ند ‪ -2‬باسک‪– 3‬‬ ‫ئۆسیتیای باشوور ‪ -4‬کوردستان‪- 5‬‬ ‫بیابانی رۆژ ئاوا (مه‌راکش) ‪ -6‬کیبک‬ ‫(کانادا)‪ - 7‬کۆماری کاسکادیا‪- 8‬‬ ‫پادانیا ‪ -9‬سودانی باشوور( سودانی‬ ‫باشور ئێستا خاوه‌نی حکومه‌تی‬ ‫خۆیه‌تی) ‪ -10‬ته‌به‌ت ‪ -11‬فه‌له‌ستین‬ ‫‪ -12‬ڤێرمۆنت‬ ‫پێ ده‌چێت‪ ،‬بواری فیدرالیزم خێراتر‬ ‫کۆمه‌ڵگای کوردستان به‌ره‌و کۆماری‬ ‫دیموکراتیک ڕێنوینی بکات‪ .‬فیدرالیزم‌و‬ ‫کۆماری دیموکراتیک پێکه‌وه ده‌توانن‬ ‫ڕێز ل ‌ه به‌هاکانی مرۆڤایه‌تی بگرن‪.‬‬ ‫* په‌تای شوڤینیزم ل ‌ه ڕۆژهه‌التی‬ ‫ناوه‌ڕاست‪:‬‬ ‫فیدرالیزم له‌ ئه‌ساسدا قۆناغێکی‬ ‫ڕاگوزاری‌و گواستنه‌وی ‌ه و‪ ،‬ب ‌ه شێوه‌ی‬ ‫بینراو‌و نه‌بینراو ل ‌ه سه‌ر په‌تا‌و دیارده‌ی‬ ‫شوڤینیزم ک ‌ه ل ‌ه واڵتانی رۆژهه‌اڵتی‬ ‫ناوه‌ڕاست‪،‬زه‌ق وبه‌ ئاشکرا دیاره‌‌و‬ ‫گه‌لی کوردی‪ ،‬ل ‌ه ‌ئازادی مه‌حرومی‬ ‫کردوه‌‪ ،‬ته‌ئسیر‌و کاردانه‌وه‌ی هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م سیسته‌مه‌ ل ‌ه سه‌ر ڕوانگه‌ی تاک‬ ‫تاکی شارۆمه‌ندنی میلله‌تی خاوه‌ن‬ ‫ده‌سه‌الت که‌ حکومه‌تی هه‌یه‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫دژایه‌تیدایه‌‌و ڕۆژ ل ‌ه دوای ڕۆژ مه‌یدان‬ ‫به‌ فیکری شوڤینیستی به‌ر ته‌سک‬ ‫ده‌کاته‌وه‌‪ .‬چونکوو په‌تای شووڤینیزم‬ ‫ل ‌ه الیه‌ن نه‌ته‌وه‌ی خاوه‌ن حکومه‌ته‌وه‌‪،‬‬ ‫هه‌میشه‌‌و ل ‌ه کاناڵی ماسمێدیاو‌ه‬ ‫به‌رهه‌م دێت‌و مێشکی نه‌ته‌وه‌کانی‬ ‫دیکه‌ی ئێرانی پێ ده‌شورنه‌وه‌‌و بۆ‬ ‫ژیانی کۆیله‌تی‌و قه‌بوڵی سته‌می میللی‬ ‫ئاماد‌ه ده‌کرێت ‪.‬پڕۆسه‌ی تواندنه‌وه‌ی‬ ‫فیکری شوڤینیستی هه‌نگاو به‌ هه‌نگاو‬ ‫پێش ده‌ڕوات ‪.‬حه‌قانیه‌ت‌و بزووتنه‌وه‌ی‬ ‫عه‌داله‌ت خوازانه‌ی گه‌لی کورد ‪،‬فشار‌و‬ ‫زۆری بۆ قه‌اڵی بیری شوڤینیستی‬ ‫هێناوه‌‌و ئاسه‌واری ئه‌م ئاڵ‌و گۆڕ‌ه‬ ‫ئێستا ل ‌ه ئامه‌د (دیار به‌کر)‌و قامێشڵێ‬

‫بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یه‌ک‬ ‫له‌ کۆیله‌تیدا بمێنێته‌وه‌‪،‬‬ ‫هه‌وڵ زمانه‌که‌ی‬ ‫قه‌ده‌غه‌ ده‌که‌ن‬

‫سیسته‌می پان تورکیزم‌و‬ ‫مانیفستی ئاتاتورک‬ ‫تو‌رکه‌کانی وه‌ک هه‌ویر‬ ‫له‌و قاڵبه خستوه‌ که‌‪،‬‬ ‫ئێستاش ‪،‬نه‌یانتوانیو‌ه‬ ‫له‌ باری پسیکۆلۆژیه‌و‌ه‬ ‫قه‌بول که‌ن که‌ نه‌ته‌وی‬ ‫تر وه‌ک‪ :‬هه‌رمه‌نی‪،‬‬ ‫کورد‌و یونانی ل ‌ه‬ ‫تورکیاده‌ژی‬ ‫ده‌ر که‌وتوه‌‪ .‬ل ‌ه دوو ده‌سه‌اڵتی‬ ‫سیاسی ده‌ورانی سه‌ڵته‌نه‌ت‌و جمهوری‬ ‫ئیسالمیدا‪ ،‬شای ئێران ل ‌ه مانیفیستی‬ ‫« شۆڕشی سپی» ب ‌ه هه‌موو ئه‌و‬ ‫ریفورمه‌چاکانه‌ که‌کردی‌و خومینی ل ‌ه‬ ‫مانیفیستی» ته‌وزیح‌و المه‌سایل « ب ‌ه‬ ‫هه‌موو ئه‌و قس ‌ه پڕو پوچانه‌ ک ‌ه کردی‬ ‫هه‌ردووکیان‪ ،‬هه‌مان ئیدئۆلۆژی هیتله‌ر‬ ‫سه‌باره‌ت ب ‌ه نه‌ته‌وه‌کان دووپات‬ ‫ده‌که‌نه‌وه‌‪ .‬شا له‌ په‌نای ده‌روازه‌ی‬ ‫ته‌مه‌دونی گه‌وره‌ مافی هه‌موو‬ ‫نه‌ته‌وه‌کانی دیکه‌ی ئێرانی ‪،‬جگه‌ ل ‌ه‬ ‫فارس پێ شێل ده‌کرد‪ .‬خومینی ل ‌ه‬ ‫په‌نای ئاین‪ ،‬ده‌یگوت ‪ :‬کورد‪ ،‬فارس‪،‬‬ ‫عه‌ره‌ب ‪،‬تورک‌و به‌لوچمان ل ‌ه ئیسالمدا‬ ‫نیه‌‪ ،‬هه‌موو براین ؟! به‌الم خومینی ل ‌ه‬ ‫کرده‌وه‌دا ب ‌ه ئاشکرا‌و ته‌نیا ل ‌ه مه‌زهه‌بی‬ ‫شیع ‌ه ڕێزی ده‌گرت‪ .‬هیچ جیاوازیه‌ک ل ‌ه‬ ‫نێوان مانیفستی شا‪ ،‬خومینی‌و ئادۆلف‬ ‫هیتله‌ر ک ‌ه ده‌یگوت‪ : :‬یه‌ک زمان ‪،‬یه‌ک‬ ‫نه‌ته‌وه‌‪ ،‬یه‌ک ده‌سه‌اڵت‌و یه‌ک ده‌وله‌ت‪،‬‬ ‫وجودی نیه‌‪ ،‬چونکوو ئه‌وانیش بیری‬ ‫ته‌سکی دایکی نیشتمان‪ ،‬ئێرانی یه‌ک‬ ‫پارچه‌‪ ،‬پان ئێرانیزم‌و ئیسالمی ‪1200‬‬ ‫ساڵ له‌مه‌و پێش بانگه‌واز ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫به‌اڵم ب ‌ه قیمه‌تی گیانی سه‌دان هه‌زار ل ‌ه‬ ‫تێکۆشه‌ران‌و شۆرشگیڕانی کورد‪ ،‬ماڵ‬ ‫وێرانی‪ ،‬قه‌اڵچو‌و داسه‌پاندنی فیکری‬ ‫دوواکه‌وتوو‪ ،‬دیکتاتوری‌و تێک ڕووخانی‬ ‫زمانی کوردی ته‌واو بوو‪ .‬سیسته‌می‬ ‫پان تورکیزم‌و مانیفستی ئاتاتورک‬ ‫تو‌رکه‌کانی وه‌ک هه‌ویر له‌و قاڵبه‬ ‫خستو‌ه که‌‪ ،‬ئێستاش ‪،‬نه‌یانتوانیو‌ه‬ ‫له‌ باری پسیکۆلۆژیه‌و‌ه قه‌بول که‌ن‬ ‫که‌ نه‌ته‌وی تر وه‌ک ‪ :‬هه‌رمه‌نی‪،‬‬ ‫کورد‌و یونانی ل ‌ه تورکیاده‌ژین‪ .‬ب ‌ه‬ ‫هۆی دیارده‌ی شوڤینیزمه‌و‌ه چاکترین‬ ‫خزمه‌ت به‌ زمانی میلله‌تی خاوه‌ن‬ ‫ده‌وڵه‌ت ده‌کرێت‪ .‬زمانی فارسی سێ‬ ‫سه‌د ساڵه‌‌و ل ‌ه کاتی ڕینسانسه‌وه‌‪،‬‬ ‫ل ‌ه الیه‌ن ڕووناکبیرانی نه‌ته‌وه‌کانی‬ ‫دیکه‌ی ئێرانه‌وه‌ ب ‌ه خۆڕایی خزمه‌ت‬ ‫ده‌کرێت‌و گه‌شه‌ی زۆر جوانی کردووه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه به‌رانبه‌ردا زمانی تورکی‪،‬کوردی‪،‬‬ ‫به‌لو‌چی‪ ،‬گیله‌کی له‌ پێناو زمانی‬ ‫فارسیدا هه‌ره‌سیان هێناوه‌‌و به‌ردی‬ ‫بناغه‌ی ڕێزمان‪ ،‬فونیم‪ ،‬سینتاکس‌و‬ ‫داڕشتنی ئه‌م زمانانه‌ ل ‌ه ڕیشه‌ ده‌ر‬ ‫هاتوه‌‪.‬‬ ‫‪...‬بۆ ل ‪8‬‬

‫ژمار‌ه ‪2‬‬

‫‪24‬ی ره‌زبه‌ری ‪1391‬‬

‫پاشکۆیه‌کی تایبه‌ت ب ‌ه باسه‌کانی کۆنگره‌ی ‪13‬ی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬

‫هیچ حیزبێکی پێشکەوتوو نییە کە بیر‌و بۆچوونی جیاوازی تێدا نەبێت‬ ‫‌وتووێژێک له‌گه‌ڵ نوسه‌رو هه‌ڵسوڕاوی سیاسی به‌ڕێز ئه‌حمه‌دی ئه‌سکه‌نده‌ری‬ ‫لەسەروبەندی بەستنی كۆنگرەی ‪13‬ی‬ ‫كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان‌و‪ ،‬بۆ‬ ‫زیاتر قسەكردن لەسەر تەوەرەكانی كۆنگرە‬ ‫چەندین پرسیار‌و بابەتمان ئاراستەی‬ ‫ئەندامانی كۆمیتەی ناوەندی‌و كادیرانی‬ ‫كۆمەڵە‌و كەسایەتییە سیاسییەكان كرد‪.‬‬ ‫لەخوارەوە دەقی گفتوگۆیەك لەگەڵ‬ ‫نوسه‌رو هه‌ڵسوڕاوی سیاسی به‌ڕێز‬ ‫ئه‌حمه‌دی ئه‌سکه‌نده‌ری دەخوێننەوە‪:‬‬ ‫أ‌‪ .‬ماوەی زیاتر لەساڵێكە شەپۆلێكی‬ ‫ناڕەزایی لەناوچەكە دەژی دەسەاڵت‌و‬ ‫حاكمان سەری هەڵداوە‪ ،‬ئەم ناڕەزاییانە‌و‬ ‫ئەوەی پێدەوترێت بەهاری عەرەب‪،‬‬ ‫بەبڕوای تۆ تا چەند كاریگەریی‬ ‫لەسەرئێران‌و ناڕەزاییەكانی خەڵكی ئێراندا‬ ‫هەیە؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬سەرچاوەی ڕاپەڕینی کۆمەاڵنی‬ ‫خەڵک لە واڵتانی عەرەبی بریتییە لە‬ ‫حکوومەتی دیکتاتۆری درێژ خایەن‌و لە‬ ‫هێندێک شوێن حکوومەتی بنەماڵە‪ ،‬نەبوونی‬ ‫ئازادی‌و دیموکراسی‌و میدیای ئازاد‪ ،‬هەژاری‬ ‫بەرباڵو‌و بارودۆخی ئابووری زۆر نایەکسان‪،‬‬ ‫سەرکوت کردنی هەرچەشنە دەنگێکی‬ ‫رەخنەگر‌و نارازی؛ لە سیاسەتی دەرەوەشدا‬ ‫نارەزایەتی لە دۆستایەتی‌و پەیمانی نیزامی‌و‬ ‫ئابووری ناهاوسەنگ‌و بەفیڕۆدانی سەروەت‌و‬ ‫سامانی واڵت‪ .‬ئەم دۆخە هەڵبەت هەر هی‬ ‫ئەم چەند ساڵەی دوایی نییە‌و پێشتریش‬ ‫هەبووە‪ .‬بەاڵم کەڵەکە بوونی ئێش‌و ئازار‌و‬ ‫ناڕەزایەتییەکان پێویستیان بە تەقینەوەیک‬ ‫بوو کە گیانبەخت کردنی گەنجێکی توونسی‬ ‫ئەو هەلەی ڕەخساند‌و باقی بەسەرهاتەکە‬ ‫هەمووان دەیزانن‪.‬‬ ‫ئەو زەمینەی ناڕەزایەتییە زۆر لەمێژە لە‬ ‫ئێرانیش هەیە‌و بە بڕوای من دەرکەوتنی‬ ‫ڕەوتی ریفۆرمیسم‌و دیاردەی خاتەمی لە‬ ‫ساڵی ‪١٣٧٦‬دا بۆ بەرەنگار بوونەوەی وەها‬ ‫حاڵەتێک‌و بۆ دەربازکردنی کۆماری ئیسالمی‬ ‫لە قەیرانی مەشروعییەت بوو‪ .‬دواتر ئەوەی‬ ‫پی گوترا بزووتنەوەی سەوز شوێنی‬ ‫دەرکەوتنی هەمان ئەو نارەزاییانەبوو‪.‬‬ ‫گومان لەوەدا نییە کە خۆپیشاندانەکان‌و‬ ‫رووداوەکانی ئەو کات لە ئێران سەرنجی‬ ‫خەلکی واڵتانی عەرەبی بۆ الی خۆی‬ ‫ڕاکیشا کە لە رێگای میدیا عەرەبی‌و‬ ‫جیهانییەکانەوە باڵو دەبووەوە‪ .‬بەاڵم دیارە‬ ‫سەرکەوتوو نەبوونی ئەم سەرهەڵدانانە لە‬ ‫ئێران نائومێدیشی لێکەوتووەتەوە‪.‬‬ ‫ئێستا ئەگەر سەیری ئێران بکەین‪ ،‬هەموو‬ ‫ئەو هۆکارانەی کە بوونە بنەمای دەرکەوتنی‬ ‫راپەڕینەکان لە واڵتانی عەرەبی لەوێ هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوەش نابێت بشارینەوە کە دوو‬ ‫هۆکار هەیە بۆ ئەوەی ناڕەزایەتییەکان لە‬ ‫ئێڕان بەرباڵو نین‌و نەگەیشتووەتە ئاستی‬ ‫ڕاپەڕین‪ .‬یەکەم‪ ،‬زەبروزەنگ‌و توندو‬ ‫تیژی ئێجگار زۆر نەک هەر بەرامبەر بە‬ ‫شۆڕشگێڕان بەڵکوو تەنانەت بەرامبەر‬ ‫بە کەسانێک لە ناو خودی دەسەاڵتیشدا‬ ‫بوون (بۆ نموونە گیرانی کەسانی سەر‬ ‫بە رێفۆرمیستەکان‌و تەنانەت لە بەرەی‬ ‫راستیش)‪ .‬ئەمە بۆ تۆقاندنی ئەو کەس‌و‬ ‫الیەن‌و رێکخراوانەن کە بیر لەوە دەکەنەوە‬ ‫بچنە سەر خیابان‌و دەنگی ناڕەزایەتی بەرز‬ ‫بکەنەوە‪ .‬دووهەم سەرکەوتوو نەبوونی‬ ‫ڕاپەڕینەکان لە واڵتانی عەرەبی؛ لە‬ ‫توونس جەماعەتێکی ئیسالمی تاڕادەیەک‬ ‫توندڕەو دەستی بااڵیان هەیە هەرچەند‬ ‫هێزی سیکوالر‌و دیموکراتیش هێشتا‬ ‫بەگەرمە لە مەیداندا ماون (بزووتنەوەی‬ ‫ژنانی توونس لێرەدا پێگەیەکی گرینگیان‬ ‫هەیە‌و هەر لەم دواییانەدا خۆپیشاندانی‬ ‫زۆر گەورەیان سازکرد)‪ .‬لە میسر ئەبینین‬ ‫کە ئیخوان المسلمین دەسەاڵتێکی زۆریان‬ ‫گرتووە‌و جێ پێیان بە هێزی ئازادیخواز‌و‬ ‫سیکوالر لێژکردووە‪ .‬لە یەمەن دیکتاتۆرێک‬ ‫رۆیشتووە‌و دەست وپێوەندی هەمان‬ ‫دیکتاتۆر لە جێگای دانیشتوون‪ .‬لە لیبی‬ ‫شەڕی عەشیرەیی لە ئارادایە‌و هەروەها‬ ‫ژمارەیەک هێزی کۆنەپەرست ئامادەی‬ ‫بەدەستەوە گرتنی هەموو دەسەاڵتەکەن‪.‬‬ ‫ئایا هیچکام لەوانە ئەوەندە دەهێنن کە‬

‫ئه‌حمه‌د ئه‌سکه‌نده‌ری‬ ‫بکرێن بە نموونە بۆ ڕاپەڕین‌و بۆ شوڕش؟‬ ‫لێرەدا پێویستە ئەو راستییە لەبیر نەکەین‬ ‫کە بەهاری عەرەبی‌و هەستانی جەماوەری‬ ‫گەل بۆ تێکشکاندن‌و رووخانی ئەو رژیمانە‬ ‫هەمووی ڕەوا بووە‌و کاری باشیان کردووە‪.‬‬ ‫هیچکام لەم حکوومەتانەی ئێستا هەر‬ ‫چەندە خراپیش بن نابێت وامان لێبکات‬ ‫بڵێین نەدەبوو خەڵک ڕاپەڕن‪ .‬ڕێک وەکوو‬ ‫راپەڕین لە دژی رژیمی شا‪ .‬خۆ خەڵکی‬ ‫ئێران بۆ گۆڕینی حکوومەتی شا بە کۆماری‬ ‫ئیسالمی شۆڕشیان نەکرد‪.‬‬ ‫بەکورتی پێموایە ئەم ڕاپەڕینانە دەرس‌و‬ ‫ئەزموونی زۆریان بۆ خەڵکی ئێران هەیە‌و‬ ‫ئێستا باشتر ئەزانن کە ئەگەر دەستیان کرد‬ ‫بە شۆڕش نابێت وەکوو خەڵکی توونس‌و‬ ‫میسر بە نائامادەییەوە بێنە مەیدان‪.‬‬ ‫هەرچەند بارودۆخی سیاسی‌و کۆمەاڵیەتی‬ ‫ئێران زۆر جیاوازە‌و خەڵک ئەزموونی باشیان‬ ‫هەیە‌و هێزە سیاسییەکانی ئوپۆزیسیۆنیش‬ ‫سەرەڕای هەر ڕەخنەیەک لەسەریان بێت‪،‬‬ ‫هەم تاڕادەیەک ئامادەگییان هەیە‌و هەم‬ ‫جێگای ئومێدن بۆ دواڕۆژی ئاڵ‌وگۆڕە‬ ‫گەورەکان‪.‬‬ ‫ب‌‪ .‬گۆڕانكارییەكان زۆر خێرا‌و چاوەڕوان‬ ‫نەكراون‪ ،‬بەبڕوای تۆ لەئەگەری روودانی‬ ‫هەر گۆڕانكارییەك لە ئێران ئەركی كورد‌و‬ ‫حیزبەكانی دەبێت چی بێت‌و پێتوایە‬ ‫حیزبە كوردیەكان تا چەند ئامادەن‬ ‫بەرەوڕووی ئەو گۆڕانكارییانە ببنەوە؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬دیارە لە وەها گۆڕانکارییەکدا‬ ‫ئەرکێکی قورس ئەکەوێتە سەرشانی‬ ‫حیزبەکان‪ .‬ئەگەر بەپێی پەیوەندی‬ ‫ئێستایانەوە بڕوانین ئەوا هیوایەکی گەورە‬ ‫بەدی ناکرێت! بەاڵم ئەزموونی خودی‬ ‫کوردستان‌و واڵتانی دیکەیش نیشانیداوە‬ ‫کە پێکهاتنی ئاڵ‌وگۆڕی خێرا‌و گرینگ‬ ‫کاتێک دێتەپێش‌و پەلەی لێدەکرێت‬ ‫کە ڕاپەڕین نزیک بێت‌و رژیم کەوتبێتە‬ ‫دۆخێکی الوازەوە‪ .‬مانای ئەم قسە ئەوەیە‬ ‫کە لە وەها کاتێکدا حیزبەکان زیاتر بۆ‬ ‫یەکتر دایدەنەوێنن‌و باشتر ئامادەن بۆ‬ ‫پاشگەزبوونەوە‌و گەیشتن بە پالتفۆرمێکی‬ ‫هاوبەش‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی بتوانین خۆمان بۆ وەها کاتێک‬ ‫ئامادە بکەین پێویستە بزانین ئامانجمان‬ ‫چییە‪ ،‬بەرنامە‪ ،‬تاکتیک‌و ستراتێژیمان بۆ‬ ‫دوارۆژی کوردستان‌و کۆمەڵگاکەی کامانەن‪.‬‬ ‫ئەمەش هەر بە نووسینی بەیاننامەیەک‬ ‫جێبەجێ ناکرێت بەڵکوو پێویستە خۆی‬ ‫لە پالنێکی رووندا نیشان بدات کە چەندین‬ ‫بەشی جیاواز‌و خاڵی وردی گرتبێتەخۆی‪ .‬کە‬ ‫حیزبێکی سیاسی لەسەر وەها پالتفۆرمێک‬ ‫ڕێککەوتبێت‪ ،‬لە رێکخراوەکەی خۆیدا بە‬ ‫شێوەیەکی شەفاف یەکدەنگی هەبێت‌و‬ ‫پێوەرە دیموکراتیکەکان ڕەچاوکرابێت‪،‬‬ ‫ئەمجارە ئاسانە بۆ دانووستاندن لەگەڵ‬ ‫حیزب‌و رێکخراوی دیکە‪ .‬ئاسانە بۆ ئەوەی‬ ‫بەپێی هەل‌ومەرجی سیاسی‌و قۆناخی‬ ‫جۆراوجۆر سازش لەسەر ئەم یان ئەو‬ ‫بڕگە‌و خاڵ بکرێت‪ .‬لە ناو رێکخراوێکی‬ ‫جیددی‌و بەدەربەستدا تەنانەت قۆناخی‬ ‫جیاواز بۆ چوونەناو دانووستاندن لە گەڵ‬ ‫حیزب‌و رێکخراوەکانی دیکەشدا پێشبینی‬ ‫کراوە‪ .‬واتە هەروەکوو شەترەنجبازێکی‬ ‫شارەزا دەتوانێت بە جوواڵندنی یەکەم‬ ‫مۆرەی خۆی هەر لە پێشەوە چەندین‬

‫حەرەکەتی بەرامبەرەکەی خۆی پێشبینی‬ ‫بکات‌و ئالترناتیڤی ئامادەی هەیە‪ ،‬رێک هەر‬ ‫بەو چەشنە رێکخراوێکی سیاسی دەبێت‬ ‫بەوردی پێداچوونەوەی کردبێت بۆ ئەگەرە‬ ‫جۆراوجۆرەکانی دانیشتن لەگەڵ حیزبی‬ ‫بەرامبەر‌و هەڵس‌وکەتەکانیان‪ .‬لێرەدا زۆر‬ ‫گرینگە کە ئەم زانیاریانە تەنها الی سەرۆک‪،‬‬ ‫یان یەک دووکەس نەمێنێتەوە بەڵکوو چەند‬ ‫کەسێک کە لە الیەن کۆنگرە یان کۆمیتەی‬ ‫ناوەندییەوە متمانەیان پێبەخشراوە‬ ‫جەمسەری کارەکەیان بەدەستەوەبێت‪.‬‬ ‫هەڵبەت لە هەل‌ومەرجێکی رێکخراوەیی‬ ‫شەفافدا بەردەوام کۆمیتەی بااڵتر ئاگادار‬ ‫دەکرێتەوە لە ڕەوتی بەرەوپێشچوونی‬ ‫کارەکان یان هەر تەنگژە‌و کێشەیەک کە‬ ‫بێتە پێش‌و لەم رێگایەوە هەم بەرپرسیارەتی‬ ‫ئەکەوێتە سەرشانی ژمارەیەکی زیاتر‌و هەم‬ ‫الیەنە جۆراوجۆرەکانی بابەتەکان باشتر‬ ‫دەکەونە بەر باس‌و لێکۆڵینەوە‪.‬‬ ‫حیزب‌و رێکخراوەکانی واڵتانی دیموکراتیک‬ ‫نیشانیان داوە کە ئەمە رێگایەکی زۆر باش‌و‬ ‫سەرکەوتووە بۆ بەرەوپێش بردنی کارەکان‌و‬ ‫بۆ هەوڵدان بەمەبەستی بەئاکام گەیاندنی‬ ‫بەرنامە‌و ئامانجەکان‪.‬‬ ‫ت‌‪ .‬لەناو ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی‌و‬ ‫چەندین الیەنی دیكەش هەن كەسانێك‬ ‫كە راستەوخۆ‌و ناڕاستەوخۆ باس‬ ‫لەدیموكراسی لەئێران‌و پێكهێنانی جۆرێك‬ ‫لەریفۆرم لە سیستمی دەساڵتدارێتی‬ ‫رژیمی ئێران دەكەن‪ ،‬پێتوایە ئەم مەیلە‬ ‫ناو سیاسەتی ئێراندا تا چەند بۆ كۆمەڵە‬ ‫جێگەی هەیە‌و كۆمەڵە دەبێت لەمبارەوەیە‬ ‫چ هەڵوێستێكی هەبێت؟‬

‫ببینە الیەنی گفتوگۆ؛ نەک ئەوەی پێمان‬ ‫ناکرێت‪ ،‬بەڵکوو لەبەر ئەوەی قەت ئەو‬ ‫چەشنە وتووێژانە بەرەوالی کورد نایەت!‬ ‫لێرەدا قسەیەکی تریش دێتە پێش؛ ئایا‬ ‫حکوومەتێک کە دیکتاتۆرییەکی ڕەش‌و‬ ‫بکوژو ببڕی لە هەموو ئێراندا سەپاندووە‌و‬ ‫ئازادییەکانی سەرکوت کردووە‪ ،‬وەها‬ ‫رژیمێک ئامادەیە مافی گەلی کورد بەڕەسمی‬ ‫بناسێت کە مافێکی دیموکراتیکە؟ وەاڵمی‬ ‫ئەم پرسیارەش ئاسان نییە‪ .‬پاییزی ساڵی‬ ‫‪ ١٣٥٨‬کۆماری ئیسالمی ئێران لەبەرامبەر‬ ‫هێزی پێشمەرگە‌و گەلی ڕاپەڕیوی کورددا‬ ‫پاشەکشەی کرد‌و ملیدا بە گفتوگۆ‪ .‬لەوەها‬ ‫حەڵەتێکدا ترازوی هێزەکان دیاری دەکات‬ ‫کە ئایا رژیم دێتە پێش یان نا‪ .‬بەواتایەکی‌تر‬ ‫دەبێت باس لە هەڵوێستی دیاریکراو لە‬ ‫هەل‌ومەرجی دیاریکراودا بکەین‪ .‬تەجرەبەی‬ ‫کوردستان‌و واڵتانی دیکەیش نیشانیداوە کە‬ ‫حکوومەتەکان بەردەوام لەکاتی الوازبووندا‬ ‫ئاوڕ لە کێشە سەرەکییەکان دەدەنەوە‌و‬ ‫پرسی کوردیش یەک لەو کێشە گەورانەیە‪.‬‬ ‫وتووێژەکانی کورد لەگەڵ حکوومەتی عێراق‬ ‫بەدرێژایی سااڵنی دوای رووخانی رژیمی‬ ‫پاشایەتی لەم بوارەدا زۆر جێگای سەرنج‌و‬ ‫تێڕامانە‪.‬‬ ‫کورد هەمیشە لەوە قازانج زۆرتر دەکات‬ ‫کە بە بەرنامە‌و داخوازی شەفافەوە لەریزی‬ ‫ئۆپۆزیسیۆندا بێت هەتا ئەوەی پشت‬ ‫ببەستێت بە وادەو بەڵێنی حکوومەتێکی‬ ‫الواز کە ناتوانێت وەاڵمدەرەوەی خواستی‬ ‫گەلی کورد بێت‪ .‬دیسانەوە ئەمەش‬ ‫بەو مانا نییە کە لەوەها دۆخێکدا کورد‬ ‫هەموو هێلکەکانی خۆی بخاتە سەبەتەی‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنەوە‪ ،‬بەتایبەت کە بەپێی‬ ‫ئەزموونی ڕابردوو ئۆپۆزیسیۆن هەتا لە‬ ‫دەسەاڵت دوورە قسەی خۆشدەکات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫کاتێک گەیشتە دەسەاڵت جیاوازییەکی‬ ‫زۆری لەگەڵ رژیمی پێشوودا نامێنێت‪.‬‬ ‫لەهەر حاڵەتێکدا پێویستە بزانین الیەنی‬ ‫بەرامبەر بە ئاشکرا‌و لەسەر میدیا کان‬ ‫چی بەرەسمی دەناسێت‌و دان بە کام بەش‬ ‫لە داخوازییەکاندا دەنێت‪ .‬تەنها لەوەها‬ ‫حاڵەتێکدایە کە ئەتوانین خەڵک لەگەڵ‬ ‫خۆمان بخەین‌و بە دڵنیابوون لە پشیوانی‬ ‫ئەوان لەبەرامبەر داخوازییەکاندا قایم‬ ‫بوەستین‪.‬‬

‫وەاڵم‪ :‬ئەم پرسیارە بڤەیە! چەند الیەنێکی‬ ‫هەیە‌و گرینگە بەوردی بیری لێبکرێتەوە‪.‬‬ ‫ئەگەر وەکوو ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی چاوی‬ ‫لێبکەیت جۆرێکە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر وەکوو‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنی کورد بڕوانیتە بابەتە بە‬ ‫ئاکامێکی‌تر ئەگەیت‪ .‬لەناو ئۆپۆزیسیۆنی‬ ‫ئێرانیدا باسی رووخانی رژیم باسێکی‬ ‫گرینگە‪ .‬الیەنێکی سیاسی کە خوازیاری‬ ‫رووخان بێت ناتوانێت چاوی لە پێکهێنانی‬ ‫ریفۆرم لەناو دەسەاڵتی سیاسییەوە بێت‪.‬‬ ‫ئەمە ئەو شتەیە کە بەفارسی برانداز‌و غیر‬ ‫برانداز لێک جیا دەکاتەوە‪ .‬وەک پێشتریش‬ ‫باسم کرد بەبۆچوونی من ڕەوتی ریفۆرم‌و پ‪ .‬لەداهاتوویەكی نزیكدا كۆمەڵە‬ ‫دیاردەی خاتەمی بۆ پاراستنی حکوومەتی سیانزەمین كۆنگرەی خۆی دەبەستێت‪،‬‬ ‫ئیسالمی لە ئێران بەاڵم بە هێندێک ئاڵ‌وگۆڕ‌و پێتوایە لەو كۆنگرەیەدا كۆمەڵە دەبێت‬ ‫چاکسازییەوە بوو‪ .‬پرسیارەکە ئەوەیە ئایا گرنگی بە كام تەوەر‌و ستراتیژی خۆی‬ ‫پێمانوایە ئەم رژیمە چاکسازی هەڵدەگرێت؟ بدات‌و رێگاكانی زیاتر ئەكتیڤبوون‌و‬ ‫ئەگەر وەاڵم ئەرێنییە‪ ،‬ئەی پێمانوایە ئەم كاریگەریی كۆمەڵە لەكۆمەڵگای كورستان‬ ‫چاکسازییە دەکرێت بۆ کۆمەاڵنی خەڵک لەچیدا دەبینیتەوە؟‬ ‫قازانجی هەبێت؟ ئایا ئەم ریفۆرمانە لەبەر وەاڵم‪ :‬راپەڕینە یەک لە دوای یەکەکانی‬ ‫ئەوەیە کە کەسانی وەکوو خاتەمی باوەڕی واڵتانی عەرەبی‌و بەتایبەت بارودۆخی‬ ‫پتەویان بە دیموکراسی‌و ئازادی هەیە یان سووریا بەتەواوەتی پرسگەلێکی تازەی‬ ‫چاکسازی کاتییە‌و بۆ ئەوەیە کە لە دوارۆژدا لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا هێناوەتە ئاراوە‪.‬‬ ‫وردە وردە پاشەکشە بە خەڵک بکەنەوە‌و هەر ئەوەندە بەسە بزانین کە تورکیە لە‬ ‫واڵتێکەوە کە چ لەباری ئابووری‌و چ لەباری‬ ‫رژیمەکەی پی سەقامگیر بکەن؟‬ ‫ئاماژە بە ڕاستییەک لێرەدا گرینگە؛ ئایینی‌و سیاسییەوە خۆی ئامادە دەکرد‬ ‫ئەم هەڵوێستە بەمانای ئەوە نییە دژی ببێتە نموونەیەک بۆ هەموو واڵتانی ناوچەکە‬ ‫هەرچەشنە ریفۆرمێک بین کە لەوانەیە ئێستا لەالیەکەوە سەرهەڵدانی کورد لە‬ ‫کارتێکردنێکی ئەرێنی هەبێت لە سەر سووریا‌و ئاکامە چاوەڕواننەکراوەکانی‬ ‫ژیانی رۆژانەی خەڵک‪ .‬بۆ وێنە ئەوەی کە رووخانی رژیمی بەشار ئەسەد تووشی‬ ‫ژمارەیەک گۆڤار‌و رۆژنامەی تا ڕادیەک ئازاد پەشۆکانی کردووە‪ ،‬لە الیەکی دیکەشەوە‬ ‫بتوانن باڵو ببنەوە هەڵبەت باشترە لەوەی لەناوخۆدا پرسی کورد دیسانەوە بەرجەستە‬ ‫کە هیچ میدیایەکی ئازاد نەبێت‪ ،‬بەاڵم ئیتر بووەتەوە‪ .‬ئەمەش وایکردووە کە چ لە‬ ‫ئەمکارە رژیمەکە ناگۆڕێت بە حکوومەتێکی ناوخۆی تورکیا‌و چ لە ناوچەکە‌و لەئاستی‬ ‫نێودەوڵەتیشدا کەوتووەتە بەر ڕەخنە‪.‬‬ ‫دیموکراتیک!‬ ‫ئەگەر لە روانگەی بەرژەوەندی گەلی کورد لە داهاتوویەکی نزیکدا لەوانەیە‬ ‫کوردەوە بڕوانینە مەسئەلەکە ئەگەینە بەرەوڕووی ئاڵ‌وگۆڕی گەورە ببێتەوە‪.‬‬ ‫هەلوێستێکی جیاواز‪ .‬مادام کورد لە مەبەست ئەوە نییە – وەکوو هێندێک کەس‬ ‫چوارچێوەی جوغرافیای ئێراندا داوای مافی دەڵێن – کە ساڵی داهاتوو سەربەخۆیی‬ ‫نەتەوایەتی خۆی ئەکات جا چ فدراڵی بێت کوردستان رادەگەیەندرێت‪ ،‬بەاڵم دە ساڵ‬ ‫یان هەر شێوەیەکی دیکە‌و هەتا ئەو کاتەی دوای ڕووخانی رژیمی سه‌دام ناوچەکە لە‬ ‫دروشمی جیابوونەوە‌و سەربەخۆیی بەرز هەل‌ومەرجێکی بەتەواوی چاوەڕواننەکراودا‬ ‫نەکردووەتەوە‪ ،‬نابێت رێگا لەوە ببەستین تێدەپەڕێت‪.‬‬ ‫کە ئەگەر رۆژێک لەڕۆژان الیەنێک لە لێرەدا گرینگە کە هێزە سیاسییەکانی‬ ‫دەسەاڵتی سیاسی لە ئێران ویستی بەشێک کوردستان لە روانگەی بەرژەوەندی گشتی‬ ‫لە خواستەکانی گەلی کورد جێبەجێ بکات گەلی کوردەوە سیاسەت‌و بەرنامەی‬ ‫نەتوانین لەگەڵی بکەوینە گفتوگۆ‪ .‬دیارە بۆ داهاتووی خۆیان دابڕێژن‌و بۆ نموونە‬ ‫هێزێکی کوردستانی قسە لەسەر ئەوە نییە نەکەونە داوی ئەوەی کە فاڵن هێز چاکە‌و‬ ‫کە لەسەر بابەتی گرێدراوی هەموو ئێران فاڵن هێز خراپە‪ .‬ڕەخنەگرتن لە سیاسەتی‬

‫‪7‬‬

‫ئەم یان ئەو حیزب‌و رێکخراوی کوردستانی‬ ‫بەجێی خۆی هەڵبەت زۆر پێویستە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەمە جیاوازە لەوەی کە پەردەپۆشی بکرێت‬ ‫بۆ پالن‌و سیاسەتاکانی ناوەندی دەسەاڵت‬ ‫لە ئانکارا‌و تاران‌و بەغدا‌و دیمشق‪.‬‬ ‫هەر رێکخراوێک بۆ ئەوەی بتوانێت‬ ‫سیاسەتەکانی بباتە پێش پێویستی بە‬ ‫پتەوکردنی ریزەکانی ناو رێکخراوەکەیە‪.‬‬ ‫پاراستنی دیموکراسی ناو تەشکیالت‬ ‫گرینگە؛ هیچ حیزبێکی پێشکەوتوو نییە‬ ‫کە بیر‌و بۆچوونی جیاوازی تێدا نەبێت‌و‬ ‫ئەمە تەنانەت بۆ تەندروستی رێکخراوەکە‌و‬ ‫بەرەوپێش چون بەکەڵکە‪ .‬شەفاف بوون‬ ‫لە بڕیاردان‪ ،‬دانانی بەرپرس‌و دابەشکردنی‬ ‫مەسئوولییەتەکان؛ ڕێکەوتن لەسەر‬ ‫ئامانج‪ ،‬پێرەو‌و پرۆگرامێکی دیاریکراو‬ ‫کە وەاڵمدەرەوەی هەل‌ومەرجی ئێستای‬ ‫کوردستان‌و ئێران‌و ناوچەکە بێت؛ ئاڵ‌وگۆڕ‬ ‫لە شێوەی بەڕێوەبردنی کاری حیزبی‌و‬ ‫دیاری کردنی بەرپرسەکان؛ رێگاکردنەوە‬ ‫بۆ هاتنە ژووری گەنجان‪ ،‬ژنان‪ ،‬دەنگی‬ ‫نوێ‌و جیاواز‪ .‬ئێوە دەتوانن لەم بوارەدا‬ ‫ڕچەشکێن بن‌و ببنە نموونە بۆ ئەوەی‬ ‫نەترسن کە دەسەاڵتی سیاسی لە نێوان‬ ‫دوو کونگرەدا بدەنە دەست کەسانێک‬ ‫کە دێنەپێش‌و ئامادەن رێکخراوەکە‬ ‫بەرەو سیاسەتە دیاریکراوەکانی کونگرە‬ ‫ببەنەپێش‪ .‬ئێستا لە سوێد کەسێک‬ ‫سەرۆکی حیزبی سوسیال دیموکراتە کە‬ ‫پارەکە ئەم وەختانە کەس پیوانەبوو‬ ‫کەسێکی وەها هیچ شانسێکی هەیە‪ .‬ئەو‬ ‫کەسە ئەگەر لە هەڵبژاردنی داهاتوودا‬ ‫سوسیال دیموکراتەکان بیبەنەوە دەبێتە‬ ‫سەرەکوەزیری سوئێد‪ .‬سەرەکوەزیرانی‬ ‫ئێستای ئەم واڵتە لە حیزبی کۆنسێرڤاتیڤ‬ ‫لەناو گەنجەکانەوە سەری هەڵداوە‌و‬ ‫کەسێکی کردووە بە وەزیری دەرەوە‬ ‫کە خۆی ساڵەها سەرۆکی حیزبەکە‌و‬ ‫سەرەکوەزیر بووە!‬ ‫ئاڵ‌وگۆڕ لە ناو رێکخراوێکی سیاسی‪،‬‬ ‫لە واڵت‌و تەنانەت لەناو شیرکەتێکی‬ ‫گەورەیشدا پێویستی بە بوێری‌و جەسارەت‬ ‫هەیە‪ .‬ئەگەر پێوەرە دیموکراتیکەکان لەناو‬ ‫رێکخروەکەدا باش کار بکەن‌و شەفافییەت‬ ‫هەبێت‪ ،‬ئەوپەڕەکەی ئەوەیە کە بەرپرسێک‪،‬‬ ‫یان ئەندامێکی گرینگی کۆمیتەی ناوەندی‬ ‫لە کونگرەی داهاتوودا دەچێتە الوە‌و‬ ‫شوێنی خۆی ئەدا بە کەسێکی دیکە بەبێ‬ ‫ئەوەی بتۆرێت‌و بکەوێتە پەراوێزەوە! ئەمە‬ ‫بەبروای من لە هیچکام لە الیەنەکانی‬ ‫کۆمەڵەدا تاقینەکراوەتەوە‌و ترسێکی بێ‬ ‫بناغە‌و وەهمی هەیە لەوەی کە گوایە ئەگەر‬ ‫ئەو ئاڵ‌و گۆڕە بکرێت رێکخراو بە الڕێدا‬ ‫دەکێشرێت‌و لە ئامانجەکانی خۆی دوور‬ ‫دەکەوێتەوە!؟ ئەزموونی رێکخراوی کۆمەڵە‬ ‫لە دوای ساڵی دووهەزارەوە نیشانیداوە کە‬ ‫بەبێ ئاڵ‌و گۆڕ لە رێبەرایەتیدا بەالڕێدا‬ ‫چوون‌و دوورکەوتنەوە لە ئامانج روویداوە‪.‬‬ ‫گرنگیدان بە پرسی ژن‌و پێگەی ژن‬ ‫لە ناو رێکخراودا پێویستە بە کردەوە‬ ‫بسەلمێندرێت؛ پێگەی ژن لەناو رێکخراودا‬ ‫نیشانەیەکە بۆ ئەوە بزانرێت کە تا چ‬ ‫ڕادەیەک ئەم رێکخراوە خۆی دەکات بە‬ ‫خاوەنی کێشەی ژنان لە کۆمەڵگادا‪ .‬لەم‬ ‫بوارەدا پێویستە ژنان رێگایان بۆ بکرێتەوە‪،‬‬ ‫یارمەتی بدرێن‪ ،‬ئەگەر هەڵبژێردران بۆ‬ ‫کومیتەی سەرەوەتر وەک پیاوەکان رۆڵی‬ ‫گرینگیان هەبێت‌و دەسەاڵتیان بدرێتێ‪.‬‬ ‫سەبارەت بە چاالکبوون لە کۆمەڵگای‬ ‫قسەوباس‌و‬ ‫پێویستە‬ ‫کوردستاندا‬ ‫توێژینەوەکان تەنها سەرقاڵی لێکدانەوەی‬ ‫سیاسی گشتی نەبن‪ .‬لێکۆڵینەوە‌و‬ ‫ئابووری‪،‬‬ ‫بارودۆخی‬ ‫لێکدانەوەی‬ ‫کۆمەاڵیەتی‪ ،‬فەرهەنگی کۆمەڵگای‬ ‫کوردستان بە پشتبەستن بە ئامار‌و‬ ‫زانیاریی لە سەرچاوە ڕەسمییەکانی‬ ‫ناوخۆی واڵتەوە گرینگی پێبدرێت‪ .‬بەم‬ ‫چەشنە دەکرێت کێشەی چینی هەژار‌و‬ ‫بەشمەینەتان‪ ،‬گەنجان‪ ،‬خوێندکاران‪،‬‬ ‫ژنان‌و ‪ . . .‬بەرجەستە بکرێتەوە‌و بدرێتە‬ ‫بەر لێکۆڵینەوە‪ .‬لە وەها حاڵەتێکدایە کە‬ ‫باسکردن لە ناوەوەی واڵت‌و کێشەکانیان‬ ‫سەرنجی کۆمەاڵنی خەڵک ڕادەکێشێت‌و‬ ‫پەیوەندی لەگەڵیان ئاسانتر دەبێتەوە‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫پاشکۆیه‌کی تایبه‌ت به‌ باسه‌کانی کۆنگره‌ی ‪13‬ی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬

‫ژمار‌ه ‪2‬‬

‫‪24‬ی ره‌زبه‌ری ‪1391‬‬

‫لە ئێستادا خەباتی نەتەوایەتی سەرەکیترین ئەرکی چەپە!‬ ‫وتووێژێک له‌گه‌ڵ جێگری کۆمیته‌ی ناوه‌ندی کۆمه‌ڵ ‌ه هاوڕێ حامید ساعه‌تی‬

‫لەسەروبەندی بەستنی كۆنگرەی ‪13‬ی‬ ‫كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان‌و‪،‬‬ ‫بۆ زیاتر قسەكردن لەسەر تەوەرەكانی‬ ‫كۆنگرە چەندین پرسیار‌و بابەتمان‬ ‫ئاراستەی ئەندامانی كۆمیتەی ناوەندی‌و‬ ‫كەسایەتییە‬ ‫كۆمەڵە‌و‬ ‫كادیرانی‬ ‫سیاسییەكان كرد‪ .‬لەخوارەوە دەقی‬ ‫گفتوگۆیەك لەگەڵ جێگری کۆمیته‌ی‬ ‫ی‬ ‫ناوه‌ندی کۆمه‌ڵه‌ هاوڕێ حامید ساعه‌ت ‌‬ ‫دەخوێننەوە‪:‬‬ ‫‪-١‬ب ‌ه گشتی پێگه‌ی بزووتنه‌وه‌ی چ ‌هپ‌و‬ ‫سوسیالیستی له‌ كوردستان چۆن‬ ‫هه‌ڵده‌سه‌نگێنن؟‬ ‫باشترین‬ ‫کوردەواری‬ ‫کۆمەلگای‬ ‫قابلیەتی هەیە بۆ ئەوەی بیرۆکەی‬ ‫چەپ وەک باوەری سیاسی هەڵبژێرێت‬ ‫و لە خەباتێکی بەرنامە داڕێژراودا‬ ‫سیستەمێکی دەسەاڵتی چەپ و سێکۆالر‬ ‫و دمۆکرات لەسەر ئەساسی عەداڵەت و‬ ‫رێز لە نرخی مرۆڤ دابمەزرێنێت‪.‬‬ ‫چەپ لە کوردستان پەیوەندیێکی قوڵ و‬ ‫بەرینی هەبووە لەگەڵ چەپی نەتەوەکانی‬ ‫دەورووبەریدا‪ ،‬ئەم پەیوەندیە بە قانزاجی‬ ‫بووە لە ئەو کاتەیدا سودی لەزانیاری‬ ‫فەلسەفی و کۆمەاڵیەتی و سیاسیە‬ ‫گشتیەکان بردووە بە زیانی بووە لە‬ ‫ئەوکاتەیدا رێگای پێ نەدراوە هەول بدات‬ ‫بۆ رەوانەوەی کێشەی نەتەوەیی خۆی‪.‬‬ ‫لە مێژووی سیاسی کوردستاندا چەپی‬ ‫کورد بە هۆی سەربەخۆ نەبوون و‬ ‫شەرمەوەنی سیاسیەوە دوو جار‬ ‫بەدەست حێزبە ئێرانیەکانەوە تووشی‬ ‫کارەسات بووە‪ ،‬یەکەم جار حێزبی‬ ‫توودە کە لە پێناو بەرژەوەندی ناوەندی‬ ‫ئەنتەرناسیونالیستی جیهانی یانی‬ ‫مسکۆدا هەرەسی بە بزووتنەوەی چەپ‬ ‫هێنا‪ ،‬دووم جار بۆ بەرژەوەندی کرێکارانی‬ ‫کۆمۆنیست یانی گرووپی گومان لێکراوی‬ ‫سەهەند‪ ،‬کە جاری دوومیان الوزی باوەر‬ ‫و بێگانەبوونی سیاسیوانان ناو ریزەکانی‬ ‫کۆمەڵە لەگەڵ راستیەکانی کۆمەڵگا بە‬ ‫ئاشکرا و بە زەقی دیار بوو و حێزبی‬ ‫کۆمۆنیستی ئێران و کۆمەڵەی گەیاندە‬ ‫حێزبێکی چەپی مەزهەبی کە لیدێر بوو‬ ‫بە شێخ و بەشی زۆری ئەندامانیش بوون‬ ‫بە سۆفی‪ .‬تەواو کەری ئەم کارەساتانە‬ ‫سەرکوتی بێبەزەیانەی دەسەاڵتی ئێران‬ ‫بووە لە الیك و لە الیکیتریشەوە دژایەتی‬ ‫رۆژئاوا بووە لە گەڵ مافی کورد لە پێناو‬ ‫بەرژەوەندی خۆیدا‪.‬‬ ‫هەڵسەنگاندنی چەپی کورد جیاواز لە‬ ‫کێشە نەتەوایەتی و تەسک کردنەوەی‬ ‫لە چوار چێوەی خەباتی کریکاریدا‬ ‫نەک هەر کارێکی هەڵەیە بەڵکوو چەپی‬ ‫ئیفلیج پێناسە ئەکات‪ .‬ئاسۆی ئەوەی‬ ‫کە خەڵک باوەری چەپ هەلبژێرتەوە‬ ‫روونە‪ ،‬هەروەها کورد دوستانی تازەیان‬ ‫هەیە خەباتی دەیان ساڵە کورد بەگشتی‬ ‫و سوودی رۆژئاوا لە هاوپەیمانی لەگەڵ‬ ‫کوردستانی باشووردا بووەتە هۆی ئەوەی‬ ‫رای گشتی لە رۆژئاوا بەباری پۆزێتیڤدا‬ ‫بگۆڕدرێت و مرۆڤدوستان و بەشێکی‬ ‫زۆر لە خەڵکی رۆژئاوا لەکێشەی کورد‬ ‫پشتیوانی بکەن کە ئەتوانێت کاری‬ ‫گەریبێت لەسەر دەسەاڵتدارانی ئەو‬ ‫واڵتانەێش‪.‬‬ ‫‪ - ٢‬ئه‌گه‌ر ئاوڕێك ل ‌ه سی ساڵی‬ ‫ڕابردوو بدینه‌وه‌‪ ،‬چه‌پی كوردستان‌و‬ ‫به‌تایبه‌ت كۆمه‌ڵ ‌ه چۆن چاو لێ‌ده‌كه‌ن؟‬ ‫سه‌ره‌كیترین ره‌خنه‌كان چین‌و ئه‌گه‌ر‬ ‫پێداچوونه‌وه‌ به‌ سی ساڵی ڕابردوو‬ ‫بكرێ‪ ،‬قورسایی ل ‌ه سه‌ر چ خاڵێك‬ ‫داده‌نێن؟‬ ‫چەپ لەبار کۆمەاڵیەتیەوە بە هۆی‬ ‫پەیوەندی قورس و بەردەوامی لەگەڵ‬ ‫خەڵک ببوو بە خاوەن پێگەێکی بەرین و‬ ‫بە هێز‪ ،‬رەوتێک پێکهات کە ناوی رەوتی‬ ‫پێشکەوتووخوازی ناوێکی گۆنجاوە‬ ‫بۆی‪ ،‬ئەو رەوتە بەگشتی خوازیاری‬ ‫ئازادی و کۆتایی پێهێنانی دیکتاتۆری‬ ‫پاشایەتی بوو بەاڵم لەبار ستراتیژی و‬

‫حامید سه‌عاتی‬ ‫بەرنامەوە روون نەبوو‪ .‬لە کاتی رووخانی‬ ‫پاشایەتیدا پێویستی خۆ رێکخستن ئەو‬ ‫رەوتەی دابەشکرد‪ ،‬بەشێکی بەرچاوی‬ ‫لە گەڵ حێزبە سەراسەریەکاندا کەوت‬ ‫کە لەکاتی قووڵ بوونەوەی خەباتی‬ ‫نەتەوایتی تووشی قەیران بوون و‬ ‫زۆرێان روویان لە کۆمەڵە کرد بەشێکی‬ ‫لە گەڵ حێزبی توودەکەوت کە دیسان‬ ‫بەرژەوەندی مسکۆی بۆ گرینگ بوو‪،‬‬ ‫بەشی زۆرێشیان کۆمەڵەیان پێکهێنا‪.‬‬ ‫ئەگەر بمانەوێت کۆمەڵە وەک رەوتێکی‬ ‫کۆمەاڵیەتی پێناسە بکەین ئەبێت‬ ‫ئەورەوتە پێشکەوتووخوازە بە کۆمەڵە‬ ‫بناسین نەک کۆمەڵێک کەسایەتی کە‬ ‫خۆیان بەشێکی چکۆلە لەئەو رەوتەبوون‪.‬‬ ‫من ئەزانم زۆرکەس بە تایبەت رابەرانی‬ ‫ئێستای کۆمەڵەکان بەئەم تێڕوانینە‬ ‫تووڕە ئەبن بەاڵم خۆ نابێت بە‬ ‫پێچەوانە ماتریالیسمی دیالیکتیک لە‬ ‫کۆمەڵە بڕوانین‪ .‬ئەو رەوتە زانکۆەکان‪،‬‬ ‫مەدرەسەکان‪ ،‬کارگاکان‪ ،‬دێەکان‪ ،‬بنکە‬ ‫نیزامیەکان و زیندانەکانیان خەستبووە‬ ‫ژێرکاریگەری خۆیان‪ ،‬قەبووڵ کردنی‬ ‫کۆڕێکی رووناکبیری بە رابەری ئەو رەوتە‬ ‫بەئەو مانایە نەبوو کە هەمووی ئەوانە‬ ‫بلیمەتگەلێکن کە لەکوردستان وێنەیان‬ ‫پەیدا نەدەبوو‪ ،‬کۆمەڵە درئەنجامی‬ ‫خەباتێکی حێزبی کە بە بەرنامەی دەقیق‬ ‫و هەنگاو بە هەنگاو بێت پێک نەهاتە‬ ‫بوو و تا ئێستایشی لە گەڵ بێت کۆمەڵە‬ ‫فێری رێکخستن لە قوناغی خەفەقاندا‬ ‫نەبووە‪ ،‬جا پاراستنی ئەو دەسەاڵتە‬ ‫بەختەکیە بوو بە ئەرکی زۆرینەی‬ ‫رابەری‪ .‬لە وەها بیرۆکەیک چاوەڕوانی‬ ‫بۆ پەروەردە و دەس بە دەس کردنی‬ ‫دەسەاڵت مەحاڵە‪ .‬بەهێزتەرین بیانوویان‬ ‫سەرکوتی دڕەندانەی کۆماری ئێسالمی‬ ‫ئێرانە ئەی جواب چیە بۆ پرش و باڵوی‬ ‫هەزاران کادر و ئەندامی کۆمەڵە لە واڵتە‬ ‫ئۆرووپایەکان‪ ،‬کە واتە ئەگەر بڵێن‬ ‫سیاسەتی چاوەڕوانی سنووری بەزاند و‬ ‫لە ئۆرووپادا کڕ کەوت بێ ئێنسافی نیە‪،‬‬ ‫کاریدەرەوەیوالت سپێردرا بە یەک یان‬ ‫دوو کەسی ‪،،‬جێمتمانە‪.،،‬‬ ‫هێرشی کۆماری ئێسالمی ئیران بۆسەر‬ ‫کوردستان بووە هۆی دەسپێکردنی‬ ‫خەباتێ نخوازراوی چەکداری‪ ،‬کە لەخویدا‬ ‫دابڕینی زۆرێک لە رووناک بیرانی ناسراوی‬ ‫رەوتی پێشکەوتووخوازی لە کۆمەڵگای‬

‫هەڵسەنگاندنی چەپی کورد‬ ‫جیاواز لە کێشە نەتەوایەتی و‬ ‫تەسک کردنەوەی‬ ‫لە چوارچێوەی خەباتی‬ ‫کریکاریدا نەک هەر کارێکی‬ ‫هەڵەیە بەڵکوو‬ ‫چەپی ئیفلیج‬ ‫پێناسە ئەکات‬

‫لێ کەوتەوە‪ ،‬بەاڵم خەڵکێکی ئامادەی‬ ‫خەبات و بەشێکی بەرچاو لەرەوتی‬ ‫پێشکەوتووخواز لە نێو شارەکاندا مانەوە‬ ‫هێزی پێشمەرگەیش زیاتر لە پێنج‬ ‫سال لەدێەکاندا بە پڕی تێکەڵی خەلک‬ ‫بوون‪ ،‬بەاڵم نە بوونی بیری پەروەردە‬ ‫و رێکخستن ئەو هێزە گەورەی کە لە‬ ‫کۆمەڵەدا کۆ ببوونۆ کرد بە خوراکی‬ ‫بیرۆکەی پاراستنی پلە و پایە‪.‬‬ ‫دروشمی خەیاڵی و نووسراوەی بێ بنەما‬ ‫ببوو بە پراکتیکی رابەری و بایەخ نەدان‬ ‫بە پێویستیەکانی خەڵک و خۆدزینەوە لە‬ ‫کێشەی نەتەویی ببوو بە پێشکەوتویی و‬ ‫کۆمۆنیسم بە حەساب دەهات‪.‬‬ ‫‪ -3‬ئه‌گه‌ر چه‌پ له‌ كوردستان له‌ ده‌وری‬ ‫پالتفۆرمێك كۆبێته‌وه‌‪ ،‬ئێوه‌ خال ‌ه‬ ‫سه‌ره‌كیه‌كانی وه‌ها پالتفۆرمێك ب ‌ه چی‬ ‫ده‌زانن؟‬ ‫مەبست لە چەپ باوەرێکە خوازیاری‬ ‫گۆڕانە و دامەزراندنی کۆمەڵگایەک کە‬ ‫مرۆڤ نرخی شیاوی خۆی هەیە‪ ،‬کە‬ ‫وتمان نرخی شیاو هەموو شتێک ئەگرێتە‬ ‫بەر وەکوو یەکسانی جنسی‪ ،‬سنی‪ ،‬رەنگ‬ ‫و بیرو باوەر‪ ،‬ئاسوودەیی ژیان‪ ،‬کار‪،‬‬ ‫دینی‪ ،‬بێدینی‪ ،‬قەومی و نەتەویی‪.‬‬ ‫بەاڵم دامەزراندنی وەها کۆمەڵگاێک‬ ‫ئاسان نیە و لە پرۆسەێکی درێژماوە‬ ‫ئەتوانێت بە دی بێت کە ماوەکەی‬ ‫کەس ناتوانێت دیاری بکات‪ .‬لە ئێستادا‬ ‫حێزبە بە ناو چەپەکان تۆشی قەیرانن‬ ‫رێکەوتنی گرێدراو بە کۆمەڵگاوە خەیاڵە‬ ‫بەاڵم ئەگەر وەک ئاواتێک باسی کەم‬ ‫ئەکرێت ئەو خااڵنی کە ئەتوانێت چەپ‬ ‫بهێنێتەوە مەیدان ئەمانەبن‪:‬‬ ‫‪ – a‬لە پێشدا ئەبێت کێشەی کورد‬ ‫بە شێوازێکی زانیاریانە بۆ خۆمان و‬ ‫نەتەواکانیتر و جیهان روون کەینەوە‬ ‫ئێستایش کێشە کوردی رۆژهەاڵت لە‬ ‫زۆرکەس وایە کە بەرگری لە خوێندنی‬ ‫کوردیە یان گرتن و ئێعدامە لە کاتێکدا‬ ‫ئەمانە دیاردەی کێشە سەرەکیەکانن‪،‬‬ ‫کیشەی کورد لە سێ بواری ئابووری‬ ‫و سیاسی و کۆمەاڵیەتیدایە کە هەرکام‬ ‫لەمانە پێویستی بە کاری چڕو پڕی بە‬ ‫کۆمەڵ هەیە‪ .‬ئەوکات داخوازیەکانی چەپ‬ ‫لە هەر پالتفۆرمێکدا بێت ئەبێت لەسەر‬ ‫بناغە ئەم کێشانە بێت‪ .‬بە شێوازی‬ ‫بەردەوام و سیستەماتیک هەوڵبدرێت‬ ‫کێشەی کورد بۆ نەتوەکانی دیکە بە‬ ‫تایبەت فارس رون بکرێتەوە‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫زانیاری فارس لەسەر کێشە نەتەوایەتی‬ ‫زیاتربێت هەم ئازاری رێگا کەمتر ئەبێت‬ ‫هەم زووتر ئەگەینە قوناغی هاوکاری لە‬ ‫گەڵ نەتەوەکانی دەرهاوسێمان‪.‬‬ ‫ب – کورد ئەبێت خوازیاری دەسەاڵتی‬ ‫تەواو بێت بۆ دارشتنی سیاستی ئابووری‬ ‫و کۆمەاڵیەتی و سیاسی خۆی‪ ،‬هەر‬ ‫جورە هاتنە خوارەوە لەم خواستە بە‬ ‫پێ هەڵسەنگاندنی هێز یان پاراستنی‬ ‫دەسکەوتەکانە‪ ،‬بەاڵم دابەزانی هەر‬ ‫حێزبێک بۆ قانزاجی حێزبی بێ ئەمال و‬ ‫ئەوال خەیانەتە‪.‬‬ ‫ت – بەرانبەر بە چەپی ئێرانی و‬ ‫حێزبەکانی تر شەرمەوەن نەبێت و‬ ‫بەراشکاوی خواست گونجاوەکانی بخاتە‬ ‫بەردەست‪ .‬رێکەوتن لە گەڵیاندا لەئەو‬ ‫کاتەدا ئەبێت کە بە سوودی ئامانجی‬ ‫گەلی کورد بێت‪.‬‬ ‫د‪ -‬لە هەموو شوێنێک وەک یەکیەتی‬ ‫ئۆرووپا‪ ،‬ئەمریکا‪ ،‬خۆیان بەرەێکی یەک‬ ‫دەنگ و هاو ئامانج بناسێنن‪.‬‬ ‫ر‪ -‬کێشەی فەقیری‪ ،‬ژنان‪ ،‬مندااڵن‪،‬‬ ‫جیایی دین لە دەسەاڵت‪ ،‬مادەسڕکەرەکان‬ ‫و ژینگە ئەو خااڵنن کە ناکرێت چاو‬ ‫پۆشی لێ بکرێت‪.‬‬ ‫‪ -٤‬ئایا به‌ستێنی پێكهاتنی وه‌ها‬ ‫به‌ره‌یێك له‌ كوردستان ئاماده‌یه‌؟‬ ‫به‌ ڕای ئێوه‌ وه‌ها به‌ره‌یه‌ك تا‬ ‫چه‌ند خزمه‌ت به‌ مه‌سه‌له‌ی چه‌پ له‌‬ ‫كوردستان ده‌كات؟‬ ‫ئەگەر مەبەست لە بەرێکی حێزبە‬ ‫چەپەکان بیت‪ ،‬لە راستیدا بە بوونی‬ ‫بەرنامێک و پەیرەوێک و رازانەوەیان‬

‫بە چەند وشەی چەپ و سوسیالیسم‬ ‫و کرێکار و بوورژوازی ناکرێت حێزبێک‬ ‫بخرێتە بەرەی چەپ‪ ،‬ئەوەی لە بیرۆکە و‬ ‫کردەوەی ئەم حێزبانەی ناو کوردستان کورد ئەبێت خوازیاری‬ ‫بینیومانە زۆر لە داب و نەریتی چەپەوە‬ ‫دوورن‪ ،‬هەر بۆیە ئەگەر پێکهاتنێکیش دەسەاڵتی تەواو بێت بۆ‬ ‫بێتە ئاراوە یان بۆ پێشبڕکێ لەگەڵ‬ ‫ئەوانیتر دایە یان لە الوازیاندایە‪ ،‬کەواتە دارشتنی سیاستی ئابووری‬ ‫ئەو بەرەیە نە لەسەر داخوازیەکانی‬ ‫کۆمەڵگای کوردەواریە و نە پشت بە و کۆمەاڵیەتی و سیاسی‬ ‫خەڵک ئەبەستێت‪ ،‬کەواتە ئەو بەرەیە‬ ‫الوازە ولە سەر بەرژەوەندی و پاراستنی خۆی‪ ،‬هەر جورە هاتنە‬ ‫دەسەاڵتی رابەراندایە‪ .‬بە قانزانجی‬ ‫خەڵکیش نیە چوونکووو سەر لە خەڵک خوارەوە لەم خواستە بە‬ ‫ئەشەوێنێت و کاتێکی باشی گەرەکە تا‬ ‫بی کەڵکی ئەو پێکهاتەیە روون‬ ‫بێتەوە پێ هەڵسەنگاندنی هێز یان‬ ‫ئەو کات چاالکانی راستەقینەی چەپ‬ ‫زۆرهەلیان لە کیس داوە ماوەی‬ ‫گەرەکە پاراستنی دەسکەوتەکانە‬ ‫تا دیسانەوە متمانەی خەڵک بە دەست‬ ‫بێتەوە‪.‬‬ ‫‪ -5‬كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشانی‬ ‫كوردستان له‌م چه‌ند ساڵه‌ بانگه‌شه‌ی‬ ‫پێك‌هێنانی به‌ره‌یه‌كی چه‌پ ده‌كات‪،‬‬ ‫‌و‬ ‫مه‌به‌ست له‌م به‌ره‌یه‌ چیه‌‌و چ حێزب‬ ‫خاڵێکی گرینگ لێرەدا ئەوەیە کە ئەم‬ ‫‌ر؟‬ ‫الیه‌نێك له‌ كوردستان ده‌گرێته‌ به‬ ‫پاوانخوازیە تەنیا تایبەتی حێزبەکان‬ ‫حێزب‬ ‫بەری چەپ لە راستیدا لە ئەو‬ ‫نیە‪ ،‬کەسانی ئاکادمیک و خاوەن‬ ‫پەیوەندیێکی‬ ‫و رێکخراوانە پێک دێت کە‬ ‫دوکترا و فەوقە لیسانس و پسپۆر و‬ ‫چەپ‬ ‫بزووتنەوە‬ ‫پڕاوپڕیان لە گەڵ‬ ‫شارەزایانی بوارە جور بە جورەکان‬ ‫کۆمەڵەی‬ ‫هەیە‪،‬‬ ‫و کۆمەاڵیەتیەکان‬ ‫و رێکخراوەمەدنیەکان تووشی ئەم‬ ‫سەختی‬ ‫دەورانگەلێکی‬ ‫زحمەتکێشان‬ ‫نەخۆشینە بووەن‪ ،‬بە هەزاران لە ئەئم‬ ‫ملمالنەی‬ ‫ئاکامی‬ ‫لە‬ ‫کە‬ ‫پشتسەر‬ ‫ناوەتە‬ ‫کەسانە لە ئۆرووپادا دەژین و کار ئەکەن‬ ‫یکەمیان‬ ‫بووە‪،‬‬ ‫یەکەوە‬ ‫دژی‬ ‫لە‬ ‫دیاردە‬ ‫دوو‬ ‫و رەخنەی توندیشان لە حێزبەکان هەیە‬ ‫دووم‬ ‫کۆمەاڵیەتیەکان‬ ‫رەوتە‬ ‫داخوازی‬ ‫بەاڵم خویان چاوی دیتنی کەسی تریان‬ ‫کەڵکوەرگرتن لە هێزی ئەو بزووتنەوانی نیە و هەستی هاوکاری زۆر غەریبە لە‬ ‫بە قانزانجی دەسەاڵتی تاکە کەسی یان ناویاندا‪ .‬باسی رێکخستنیان لەدەور یەک‬ ‫گرووپی‪ .‬با رۆۆنتری کەینەوە‪ ،‬بێکەڵکی بە تاوان بە ئەژمار دێنن و زۆر پرۆپسانە‬ ‫حێزبی کۆمۆنیستی ئێران بۆ خەڵک و بە زمانێکی پێشکەوتووخوازانە‬ ‫و سیاسیوانان و زۆرێک لە ئەندامانی قەرزداریش ئەکەن‪ .‬خەبات دژی‬ ‫ئەو حێزبە دەرکەوت‪ ،‬باسی ناو خەڵک تووتالیتەر ئەو کەسانەیش ئەگرێتەوە کە‬ ‫نووسراوە و باڵوکراوەکان بزووتنەوێکیان خویان بە پرۆپسی ئەو بوارە ئەزانن‪ ،‬کە‬ ‫ئەخستە روو کە گەرانەوە بۆ چەپی واتە ئەوە دەردێکی کۆمەاڵیەتیە ئەبێت‬ ‫کوردەواری بوو‪ ،‬ئەم بزوتنەوە لە الیەن زۆر قووڵتر و وردتر بچین بۆ ریشەکەن‬ ‫کۆمەڵێک لە رابەرانی هەر ئەو حێزبە کردنی‪.‬‬ ‫قۆزرایەوە بۆ دەسەاڵتێکی گرووپی‪ . c ،‬دانانی سیستەم و یاساگەلێک کە‬ ‫گەرچی کۆمەڵێکی زۆر لە خەڵک و بەر بە سەرهەڵدانەوەی پاوانخوازی‬ ‫چاالکانی سیاسی روویان تێکردن بەاڵم بگرێت‪.‬‬ ‫هەر بە هەمان مناسباتی کۆنەوە کەمترین ‪ .d‬دابینکردنی ئابووری سەر بەخۆ‬ ‫حساب بۆ چاالکانی ئەو بزووتنەوەیە و روون‪ ،‬بۆ لەبەر دەستدانانی‬ ‫کرا‪ .‬خواستی دمۆکراسی و بەشداریدانی هەموان‪( .‬کاتێک ئابووری سەربەخۆ‬ ‫ئەندامان و دژایەتی رابەری لەگەڵ ئەو نەبووکەسایەتی دەوری سەرەکی ئەگێرێت‬ ‫خواستانە‪ ،‬نارەزایەتی لێکەوتەوە و و دەسەاڵتی ئابووری ئەکەوێتە دەس‬ ‫کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی لێ درووست کەسایەتی یان گرووپ‪ ،‬جا ئەوکاتەیە کە‬ ‫بوو‪ ،‬بەاڵم دیسانەوە سیستەمی کۆن دەسەاڵتی ئابووری ئەیبرێتەوە و قسەی‬ ‫بەری بە گەشانەوە گرت‪ ،‬بە دوای ئاخر ئەکات)‬ ‫یەک دەس بوونەوەی لە ‪ ٢٠١١‬کۆمەلە ‪ .e‬پێکهێنان و ساخکردنەوەی‬ ‫بە ئەسپایی وبە وردی کەوتووتە سەر تەشکیالتەکانی سەراسەری کوردستان‬ ‫ئەو خەتەی کە بتوانێت هەم زۆرتر پەرە و دەرەوەی واڵت‪ ،‬ئامادەسازی هێزی‬ ‫بە خەباتی نەتەوایەتی بدات و هەم پێشمەرگە بۆ کاری بە هێز لە پەیوەندی‬ ‫خەڵکێکی زۆرتر بەشداری کارەکان بکات‪ ،‬لە گەڵ هەر رووداوێکدا‪.‬‬ ‫بۆ نموونە ئاسۆسات کە دەرگای ئاوڵە ‪ .f‬تێکەڵبوون لەگەڵ کوڕو کۆمەڵە‬ ‫بووە بۆ بۆچوونگەڵێکی جورواجور‪ .‬بە رووناکبیریەکان‪ ،‬نووسەران‪ ،‬رۆژنامەوانان‬ ‫بڕوای من بەردەوامی لەسەر ئەم شێوازە و رێکخروە مەدەنیەکان‪ .‬بایخی زۆردان‬ ‫و کامڵ کردنی بەم خااڵنی خوارەوە بە پەیوەندی لەگەڵ کۆمەلگای خەڵکی‬ ‫باشترین یارمەتیە بۆ بەدەست هێنانی لە ئۆرووپا‪.‬‬ ‫ژیانی ئازاد و ئاسوودە بۆ نەتەوەی کورد ‪ .h‬ژایانی چینی کرێکار زۆر دوورە لە‬ ‫بەتایبەت زەحمەتکێشان و نەدارانی‪.‬‬ ‫ژیانی مرۆڤێکی ئاسایی و ئەمرۆیی‪ ،‬زبان‬ ‫دۆخی‬ ‫‪ .a‬لێکۆلینەوە و ناسینی‬ ‫و فەرهەنگی چەپ ئەبێت لە بردنە سەری‬ ‫جیهان‬ ‫کۆمەاڵیەتی‬ ‫سیاسی وئابووری و‬ ‫ئاستی سیاسی ئەوان و لە هەڵبژاردنی‬ ‫زانستیانە‬ ‫شێوازێکی‬ ‫و کوردستان بە‬ ‫رێگای دروست یارمەتیدەریان بێت‪،‬‬ ‫ریبازێکی‬ ‫و‬ ‫ئامانج‬ ‫کردنی‬ ‫و دیاری‬ ‫کرێکاران ئەبێت ببن بە خاوەنی ئەو‬ ‫لەسەر‬ ‫راست‬ ‫بەاڵم‬ ‫ئەمرۆیی‬ ‫گۆنجاوی‬ ‫زانیاریە کە ئەوان لە کۆمەڵگاێک ئەژین‬ ‫بە‬ ‫کورد‪،‬‬ ‫گەلی‬ ‫قانزانجی‬ ‫و‬ ‫کوردستان‬ ‫کە خەڵکانێکیترهاو ژین و هاو دەردی‬ ‫کۆرتی لێکۆلینەوێک لەسەر شێوازی ئەوانن و کریکاران جیا لە سیستەمێک‬ ‫ماتریالیسمی دیالێکتیک‪ ،‬بەشداریدانی نابن کە ژیانی شیاوی مرۆڤی تێدا دابین‬ ‫زانایانی بوارە جورواجورە کان کارەکە ئەکرێت‪ .‬تەریک کردنەوەی کرێکاران‬ ‫دەوڵەمەندتر ئەکات و گەشە و سەرکەوتن لە ژێر ناوی تەنیا هێزی سۆرشگیڕ و‬ ‫مستوگەرتر ئەکات‪ .‬بەرنامەی حێزبی حکوومەتی کارگەری و لەم بابەتانە‬ ‫وەکوو کامپیوتەروایە هەموو کاتێک قەدەغەیە‪.‬‬ ‫ئەبێت تازە کرێتەوە و پرۆگرامی نوێ ئەوکاتێ کە کۆمەڵە بوو بە وەزنە و‬ ‫بۆ دابەزێنی و سەخت ئەبزاری بۆ دەس خۆی لە ناو خەڵکی تێکۆشردا دیتەوە‬ ‫خەیت و وایرۆسگیری بەهێزی بۆ دانێت‪ .‬و توانی لە گۆمەڵگای دەرەوەیوەاڵت‬ ‫‪ .b‬وەالنانی بۆچوونی تووتالیتەری و بێتە مەیدان‪ ،‬بانگەوازی ناوێت چوونکوو‬ ‫دەسەاڵت خوازی وناسێنی زیانەکانی ئەم خەڵک لە رێبازی راست و دروست‬ ‫بیرۆکە بە کۆمەڵگا و چاالکانی بواری ئەگەرێت و هێزە سیاسیەکان لە هێزێک‬ ‫چەپ‪.‬‬ ‫ئەگەرێن خۆیانی پیا هەڵواسن‪.‬‬

‫پاشکۆیه‌کی تایبه‌ت به‌ باسه‌کانی کۆنگره‌ی ‪13‬ی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬ ‫ژمار‌ه ‪2‬‬

‫‪24‬ی ره‌زبه‌ری ‪1391‬‬

‫ئاماده‌کردنی‪:‬‬ ‫فه‌ریبا محه‌مه‌دی‬ ‫عه‌تا ناسرسه‌قزی‬

‫فاکتورگه‌لێکی سیاسی‌و کۆمه‌اڵیه‌تی ‪....‬‬ ‫حکومه‌تی توتالیتری جمهوری ئیسالمی‬ ‫ئه‌مڕۆیشی له‌ گه‌ڵ بێت‪ ،‬ل ‌ه کاناڵی‬ ‫ڕه‌مه‌زان‪،‬‬ ‫قودس‪،‬‬ ‫ڕیکخراوه‌کانی‬ ‫به‌نی‬ ‫ئه‌بوزه‌ڕ‪،‬قه‌مه‌ر‬ ‫‪.‬جندوالله‪،‬‬ ‫هاشم‪،‬حیزب الله‌و ل ‌ه ناو جه‌ماوه‌ری‬ ‫بیر ته‌سکی لوبنان‪ ،‬فه‌له‌ستین‪ ،‬یه‌مه‌ن‪،‬‬ ‫به‌حرین‪ ،‬ئه‌فگانستان‪ ،‬پاکستان‪،‬‬ ‫جمهوریه‌ پێشوه‌کانی ڕوسیا دواکه‌وتوترین‬ ‫ته‌بلیغات دژی فیکری سیکۆالر‌و ڕادیکاڵ‌و‬ ‫به‌ تایبه‌ت دژی ڕێکخراو‌ه کوردیه‌کانی‬ ‫چوار به‌شی کوردستان ده‌کات ‪.‬‬ ‫میلیتاریزمی سامناک ‪:‬‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌یه‌ک ل ‌ه کۆیله‌تیدا‬ ‫بمێنێته‌وه‌‪ ،‬هه‌وڵ زمانه‌که‌ی قه‌ده‌غ ‌ه‬ ‫ده‌که‌ن‪ .‬گه‌مارۆی ئابوری‌و نیزامی‪،‬‬ ‫سته‌می میللی‪ ،‬ئاسیمیالسیون‪ ،‬ڕاگرتنی‬ ‫کۆمه‌ڵگا ل ‌ه دوواکه‌وتویی ‪،‬په‌ره‌دان ب ‌ه‬ ‫فه‌رهه‌نگی پیاو ساالری‪،‬مێشک شوردنه‌وی‬ ‫جه‌ماوه‌ری خه‌ڵک ب ‌ه ده‌رمانی هۆش به‌ری‬ ‫ئائین‌و مه‌زهه‌ب‪،‬ڕێک خستنی ئوڕگان ‌ه‬ ‫شۆڤاری‌و جاسوسیه‌کان‪ ،‬داسه‌پاندنی‬ ‫هه‌ژاری‪ ،‬هه‌اڵواردن وشه‌ڕی داسه‌پاو‬ ‫ئه‌مان ‌ه ل ‌ه باری پسیکۆلۆژیه‌وه‌ کارێکی‬ ‫وا ده‌که‌ن ک ‌ه نه‌ته‌وه‌ی بی حکومه‌ت‬ ‫متمانه‌ی ب ‌ه خۆ نه‌ مێنێت‌و قه‌ناعه‌ت‬ ‫دێنێت که‌ له‌ پۆلبه‌ندی کۆمه‌اڵیه‌تیدا‪،‬‬ ‫خوارتر له‌ ده‌رج ‌ه دووه‌‪ .‬واڵتی کوردستان‬ ‫به‌ هۆی میلیتاریزمی‌ نه‌خوازراو‪ ،‬سنوور‬ ‫به‌ندی کراوه‌‌و تێپه‌ڕین له‌م سنوور‌ه‬ ‫ده‌ستکردانه‌‪ ،‬سزای تیرباران‌و کوشتنه‌‪.‬‬ ‫خه‌ڵکی بۆ دابین کردنی ژیانی ئاسایی‬ ‫رۆژانه‌‪ ،‬کاسبی ده‌که‌ن‌و له‌ نێوان شاخ‌و‬ ‫دۆڵ وده‌شت‌و کوێستانه‌کان وشاره‌کانی‬ ‫کوردستان هات‌و چوو ده‌که‌ن‪،‬ب ‌ه پێوه‌ری‬ ‫داگیرکاران سنووریان به‌زاندووه‌‌و سزایان‬ ‫کوشتن‌و مه‌رگه‌‪ .‬ئێستا ل ‌ه واڵتانی‬ ‫ئوروپایی سنوور نه‌ماوه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر بۆ‬ ‫واڵتانی ئافریقا‪ ،‬ئامریکا‌و ئاسیا سه‌فه‌ر‬ ‫که‌ێت‪ ،‬ده‌یان جار پشکنین‌و باز خواست‬ ‫ده‌که‌ن‌و گه‌شتیار بیزار‌و وه‌رس ده‌بێت‪،‬‬ ‫له‌ حاڵێکدا ل ‌ه والتانی ئوروپایی پشکنین‬ ‫هه‌ر ماوه‌‪ ،‬به‌اڵم ریز‌و ئیحترامی ل ‌ه‬ ‫گه‌ڵه‌‪ .‬ئیتحادیه‌ی ئوروپا بۆ کار ئاسانی‬ ‫شارۆمه‌ندانی‪ ،‬خه‌ریکه‌ پاسپورت‌و‬ ‫پێناس ‌ه کۆ ده‌کاته‌وه‌‪ ،‬یانی له‌ واقیعدا‬ ‫سنووره‌کان نا‌مێنن‪.‬‬ ‫بۆ چاره‌‌و نه‌ مانی میلیتاریزم ل ‌ه‬ ‫کوردستان‪ ،‬پێویست ‌ه له‌ سه‌ر خه‌باتی‬ ‫مه‌ده‌نی‌و جه‌ماوه‌ری زۆر ترین ئینڕژی‬ ‫ته‌رخان کرێت‪ .‬ئه‌گێنا میلیتاریزمی‬ ‫سه‌ره‌ڕۆ به‌ ئاسانی پاش ‌ه کشه‌ ناکات‪.‬‬ ‫هێزی پێشمه‌رگه‌ به‌ ئه‌زمونی ئه‌م چه‌ند‬ ‫ساله‌ی دوایی ده‌ری خست‪ ،‬ک ‌ه ب ‌ه‬ ‫ڕاستی حه‌ماسه‌کانی اڵپه‌ره‌کانی مێژووی‬ ‫کوردیان نه‌خشاندو‌ه ‪‌،‬و له‌ که‌رامه‌تی‬ ‫گه‌لی کورد دیفاعیان کردووه‌‪ ،‬ئه‌مما‬ ‫شه‌ڕی ل ‌ه گه‌ڵ مه‌حالدا ‌کردوه و‪‌،‬ل ‌ه‬ ‫مه‌یدانی شه‌ری کالسیکدا هه‌ر ناچار ب ‌ه‬ ‫پاشه‌ کشه‌ بوه‌‌و ‪،‬ئه‌مڕۆ داگیرکاران ب ‌ه‬ ‫که‌لک وه‌ر گرتن له‌ گه‌شه‌ی تیکنۆلۆژی ل ‌ه‬ ‫ئاستێکی باوه‌ر پێ نه‌کراودا خۆیان ته‌یار‬ ‫کردووه‌‪،‬و ش ‌هڕ‌و خه‌باتی پێشمه‌رگه‌یان‬ ‫زۆر به‌ر ته‌سک تر کردوه ته‌وه‌‌‪ .‬له‌م‬ ‫هه‌ل‌و مه‌رجه‌دا‪ ،‬خه‌باتی جه‌ماوه‌ری‌و‬ ‫مه‌ده‌نی ته‌نیا ڕێگای گه‌یشتن ب ‌ه ئازادی‌و‬ ‫دیموکراسیه‌‪ .‬له‌ هه‌مان کاتدا هێزی‬ ‫پێشمه‌رگ ‌ه ئێستاش ده‌توانی له‌ سه‌ر‬ ‫مێژوو‌و ئازادی گه‌لی کورد کاردانه‌وه‌ی‬ ‫چاره‌نوس سازی هه‌ بێت‌و ئه‌م ئامێر‌ه‬ ‫توانا‪ ،‬ده‌سه‌اڵت‌و ده‌وری پێشڕه‌وی خۆی‬ ‫له‌ ب ‌ه سه‌رکه‌وتن گه‌یاندنی پرسی گه‌لی ئه‌گه‌ر داگیرکاران ده‌یان کۆسپ‌و‬ ‫له‌مپه‌ریان ل ‌ه دژی مافی ڕه‌وای گه‌لی‬ ‫کورد‪ ،‬هه‌ر ماوه‌‪.‬‬

‫* ب ‌ه ئاگاهێنان‌و زانیاری دان ب ‌ه هه‌موو‬ ‫نه‌ته‌وه‌کان ‪:‬‬ ‫ڕێکخراو‌ه کوردیه‌کانی کوردستانی‬ ‫رۆژهه‌اڵت‪ ،‬که‌مته‌رخه‌میان سه‌باره‌ت‬ ‫ب ‌ه زانیاری دان ب ‌ه نه‌ته‌وه‌کانی دیکه‌ی‬ ‫ئێران ل ‌ه ئاستێکی به‌رزدا بوه‌‪ .‬ب ‌ه‬ ‫تایبه‌ت کۆمه‌ڵه‌ که‌ خاوه‌ن نه‌فوز‌و پێگه‌ی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی به‌رین بوو‌و ئه‌م ئیعتبار‌و‬ ‫نه‌فوزه‌ تا هاتنی گوروپی سه‌هه‌ند هه‌ر‬ ‫مابوو‪ .‬پاشان سه‌هه‌ند وڕێبه‌ری کۆمه‌ڵ ‌ه‬ ‫ئوتوریته‌ی کۆمه‌ڵه‌یان له‌ ناو جه‌ماوه‌ری‬ ‫خه‌ڵکدا ‪،‬تێک دا‌و ڕووخاند و‪ ،‬به‌ردی‬ ‫بناغه‌ی کۆمه‌ڵه‌یان‪ ،‬ل ‌ه ڕیش ‌ه ده‌رهێنا‪.‬‬ ‫کۆمه‌ڵه‌ ل ‌ه سااڵنی ‪‌57‬و ‪ 58‬ی هه‌تاوی‬ ‫میزانی زانیاره‌یه‌کانی بۆ نه‌ته‌وه‌کانی‬ ‫دیکه‌ی ئێرانی باش بوو‪ .‬ته‌شکیالتی‬ ‫نهێنی هه‌بوو‌و دیموکراسیش که‌ به‌رهه‌می‬ ‫خه‌باتی کۆمه‌اڵنی خه‌ڵکی ئێران بوو‪،‬‬ ‫یارمه‌تیده‌ری فیکری سیکوالر‌و کۆمه‌ڵ ‌ه‬ ‫بوو‪ .‬له‌ بیرم ‌ه ڕێزدار مامۆستا شێخ عیزه‬ ‫دین ل ‌ه دانشگای تاران سوخه‌نڕانێکی‬ ‫ب ‌ه پێز‌و ناسکی بۆ ئه‌و میتینگ ‌ه کرد‪.‬‬ ‫تا ڕاده‌یه‌کی زۆر پرسی کوردی هێنای ‌ه‬ ‫ئاراوه‌‌و ل ‌ه ماسمێدیای ئه‌و کاته‌ی‬ ‫ئێران وه‌ک ڕپورتاژ‌و به‌ عه‌کسه‌وه‌ باڵو‬ ‫بوه‌و‌ه ‪‌.‬و ته‌ئسیری ل ‌ه سه‌ر بیر‌و ڕای‬ ‫گشتی جه‌ماو‌ه دانا‪ .‬به‌شدار بوه‌کانی‬ ‫دانشگای تاران زۆر ب ‌ه ڕێزه‌و‌ه گویان‬ ‫ده‌دای ‌ه مامۆشتا‪ ،‬ک ‌ه ل ‌ه مرۆڤێکی ئاینی‬ ‫به‌ ڕوانگه‌ی فیکری نوێ‌و رادیکاڵه‌و‌ه‬ ‫مه‌سه‌له‌ی کورد ده‌بیستن‌و سه‌ریان سوڕ‬ ‫ما‪ ،‬ک ‌ه مامۆستا هه‌رگیز نوینه‌رایه‌تی‬ ‫بیری کۆن ودواکه‌توو ناکات‪ .‬ئه‌م‬ ‫هه‌ڵویسته‌ی مامۆستا بۆ به‌شدار بوه‌کان‬ ‫تاز‌ه بوو‪ ،‬چونکوو تا ئه‌و کات ‌ه هه‌ر‬ ‫قسه‌ی پڕوپوچی مه‌الکانی قوم‌و تارانیان‬ ‫بیستبوو ک ‌ه فڕی ب ‌ه سه‌ر عیلم‌و زانینه‌و‌ه‬ ‫هه‌ر ن ‌ه بوو ‪‌.‬و جارێکیان پێم وابێ ل ‌ه‬ ‫ئاخری سالی ‪ 57‬ی هه‌تاوی بوو ک ‌ه ب ‌ه‬ ‫ڕێز دوکتور قاسملو ل ‌ه موساحبه‌یه‌کی‬ ‫ڕۆژنامه‌یی‪ ،‬دیسانه‌و‌ه کێشه‌ی کوردی‬ ‫مه‌ترح کرد‌و ئه‌و موساحبه‌یه‌ ل ‌ه ئه‌غله‌ب‬ ‫ڕۆژنامه‌کانی ئه‌و کات ‌ه وه‌ک ئایندگان‪،‬‬ ‫که‌یهان‪ ،‬ئیتالعات چاپ‌و باڵو بوه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م موساحبه‌یه‌ ته‌ئسیری چاکی ل ‌ه‬ ‫سه‌ر بیر‌و ڕای گشتی نه‌ته‌وه‌کانی تری‬ ‫ئێران دانا‌و پرسی کوردی دیسانه‌و‌ه‬ ‫مه‌ترح کرد‪ .‬وک هه‌ڵسه‌نگاندن ده‌کرێ‬ ‫بڵێن حوزوری مامۆستا‌و دوکتور قاسملو‬ ‫له‌ ماسمێدیا‪ ،‬که‌ هێشتا دیموکراسی‬ ‫هه‌ناسه‌ی ده‌کێشا‌و نه‌عله‌ین‌و پۆتین‬ ‫دیموکراسیان ن ‌ه خنکاندبوو و‪‌،‬قه‌واه‌ی‬ ‫سیسته‌می حکومه‌تی ئێران به‌ په‌ل ‌ه‬ ‫به‌ره‌و تیئوکراسی* ملی ده‌ناو هه‌نگاوی‬ ‫هه‌ڵده‌گرت‪ ،‬تاکتیکێکی چاک‌و بۆ ئه‌و‬ ‫سه‌رده‌مه‌ی بزووتنه‌وه‌ی کوردستانی‬ ‫ڕۆژهه‌اڵت شیاو‌و ل ‌ه جێگای خوێدا‬ ‫بوو ‪،‬ئه‌مما به‌داخه‌و‌ه وشکاوی هات‪.‬‬ ‫بزووتنه‌و‌ه جه‌ماوریه‌کانی خه‌ڵکێش‬ ‫وه‌ک پێشوازی له‌ زیندانی ‌ه سیاسیه‌کان‪،‬‬ ‫شه‌ری خوێناوی شاری سنه‌‪ ،‬مانگرتنی‬ ‫قوری قه‌اڵ‪ ،‬کۆچی مه‌ریوان‌و شه‌ر‌ه‬ ‫حه‌ماسیه‌کانی حیزبی دیموکرات‌و‬ ‫کۆمه‌ڵه دژی جمهوری ئیسالمی‌و‬ ‫حاکمیه‌تی خه‌ڵک له‌ شاری بۆکان‪،‬توانی‬ ‫تا ڕاده‌یه‌کی ن ‌ه زۆر به‌رز ‪،‬دیسانه‌و‌ه‬ ‫مه‌سه‌له‌ی کوردستانی ڕۆژهه‌اڵت ل ‌ه‬ ‫ماسمێدیاکاندا مه‌ترح بکات‪.‬‬

‫کورد دروست کردوو‌ه ‪‌،‬و ناهێڵن ده‌نگی‬ ‫بزووتنه‌وی کورد به‌ گوی بیر‌و ڕای گشتی‬ ‫جیهان بگات‪ ،‬ب ‌ه شێوه‌گه‌لێک ده‌کرێ‬ ‫ده‌نگمان به‌ دونیا بگه‌یه‌نین ‪.‬‬ ‫په‌یام‌و ڕاسپارده‌کانی کونگه‌ره‌کانی‬ ‫کۆمه‌ڵه‌‌و وتاری زۆربه‌ی نوسه‌ران‌و‬ ‫ڕهبه‌رانی کۆمه‌ڵه‌‪ ،‬ئاستێکی نێو نه‌ته‌ویان‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬ئه‌م چۆڕاوه‌ی فیکری‌و نوسراوانه‌‪،‬‬ ‫شیاوی ئه‌و‌ه هه‌ن ک ‌ه جگه‌ ل ‌ه زمانی‬ ‫فارسی ب ‌ه زمانه‌ زیندووه‌کانی دونیا وه‌ک‪:‬‬ ‫فه‌رانسا‪ ،‬ئینگلیزی‪ ،‬روسی‪ ،‬ئاڵمانی‪،‬‬ ‫عه‌ره‌بی‌و تورکیش ته‌رجوم ‌ه کرێنه‌وه‌‪.‬‬ ‫پاشان بۆ تله‌ڤیزیونه‌کانی بی بی سی‪،‬‬ ‫ده‌نگی ئامریکا‪ ،‬ئه‌لجه‌زیره‌‪،‬تله‌ڤیزیونی‬ ‫واڵتانی ئیسکاندیناوی و‪ ،‬بۆ رۆژنامه‌‌و‬ ‫گۆڤاره‌کانی‪ ،‬ئه‌ل ئه‌هرام‪ ،‬پاری ماچ‪،‬‬ ‫ئیشپیگل‪ ،‬نیوزیوک‪ ،‬پڕاودا‪،‬هاراڵد تریبون‬ ‫له‌ سی دی‌و یا ل ‌ه مایکڕۆ میموڕی*‬ ‫ئارشیڤ‌و تۆمار کرێن‌و بۆ ماسمێدیاکان‬ ‫ڕه‌وانه‌ کرێن‪ .‬دیار‌ه نابێ گه‌ش بینی‪،‬‬ ‫ئوتۆپیامان بۆ دروست بکات‌و ڕه‌نگ ‌ه‬ ‫پێشوازی گه‌رمی لی نه‌کرێت‪ ،‬ئه‌مما‬ ‫ماسمێدیا وه‌ک کامباین وایه‌‌و نیازی ب ‌ه‬ ‫ماتریاله‌‌و پێ ده‌چێت باڵوی که‌نه‌وه‌‪.‬‬ ‫ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر د‌ه له‌ سه‌دی ئه‌و ماتریاالن ‌ه‬ ‫باڵو که‌نه‌وه‌‪ ،‬بزووتنه‌وه‌ی کورد قازانجی‬ ‫کردووه‌‪ .‬به‌رنامه‌ی تله‌ڤیزیونی ب ‌ه زمان ‌ه‬ ‫زیندووکانی دونیا ئه‌گه‌رچی کورتیش‬ ‫بێت هه‌ر الزمه‌‪ .‬ل ‌ه بیرمه‌ رۆژنامه‌یه‌کی‬ ‫واڵتێکی حه‌وزه‌ی خه‌لیج‪ ،‬ڕیپورتاژ‌و‬ ‫چه‌ند عه‌کسی له‌ کچ ‌ه پێشمه‌رگه کانی‬ ‫کۆمه‌ڵه‌ی له‌ ئوردووگای مالوم ‌ه چاپ‌و‬ ‫باڵو کردبوه‌وه‌ ک ‌ه کاردانه‌وه‌ی چاکی‬ ‫هه‌بوو‪ .‬جه‌ماوه‌ری کوردستانی باشور‪،‬‬ ‫ل ‌ه کاتی سانسوری بی سنووری سه‌دام‬ ‫له‌و ڕیپورتاژه‌ ک ‌ه ب ‌ه زمانی عه‌ره‌بی بوو‪،‬‬ ‫زۆر ڕازی بوون‪ .‬ئه‌م کاران ‌ه له‌ ئه‌وله‌ویه‌ت‬ ‫دانرێن‌و به‌ خێرایی بکرێن‪ .‬ئه‌گینا «‬ ‫کاتی ل ‌ه ده‌س چوو‪ ،‬ئاوی ڕووباریک ‌ه ک ‌ه‬ ‫تێپه‌ڕ بو‌ه ! «‬ ‫یه‌هودیه‌کان ئێستاش‪ ،‬له‌ کاره‌ساتی‬ ‫هۆلۆکاست بۆ ئامانجه‌کانی میلله‌تی‬ ‫یه‌هود‪ ،‬که‌ڵک وه‌ر ده‌گرن ‪‌.‬و وه‌ک‬ ‫ئه‌بزارێک به‌ ده‌ستیانه‌و‌ه گرتو‌ه ک ‌ه‬ ‫شیاوی ئه‌وه‌ن خاوه‌ن ده‌سه‌اڵت‌و ده‌وڵه‌ت‬ ‫بن‪ .‬پێویست ‌ه گه‌لی کوردیش‪ ،‬هه‌موو‬ ‫جه‌نایه‌ت‌و کوشتاری میلله‌ته‌که‌ی ب ‌ه‬ ‫عه‌کس‪ ،‬ڤیدئو‪ ،‬نمایشگا‪،‬نوسینی وتار‪،‬‬ ‫سی دی باڵو کاته‌وه‌‌و په‌رد‌ه له‌ سه‌ر‬ ‫حکومه‌ت ‌ه توتالیتره‌کان ال با‪ .‬ئه‌م کار‌ه‬ ‫کولتوریانه‌‪ ،‬هێز‌و سمپات‌و الیه‌نگری بۆ‬ ‫پرسی کورد کۆ ده‌کاته‌وه‌‌و په‌رد‌ه ل ‌ه‬ ‫سه‌ر جه‌نایه‌تی داگیرکاران ال ده‌با‪.‬‬ ‫کورته‌ پێشنیار ‪:‬‬ ‫* کۆمه‌ڵه‌ باشتره‌ پالتفورمی خۆی بۆ‬ ‫سیسته‌می فیدرالی‌و ته‌نانه‌ت حکومه‌تی‬ ‫کوردی ک ‌ه دوو قۆناغی جیاوازن‪،‬‬ ‫هه‌رچی زوو تر بنوسێت‌و نه‌ته‌وه‌کانی‬ ‫تری ئێرانیش ئاگادار کاته‌وه‌‪ .‬ک ‌ه‬ ‫ترس‌و سامی جیابونه‌وه تا ڕاده‌یه‌ک‬ ‫که‌م ده‌کاته‌وه‌‪ .‬ئه‌مما ڕاشکاوانه ‌ل ‌ه‬ ‫پالتفوری پێک هێنانی ده‌وڵه‌ت‪ ،‬جیا‬ ‫بونه‌و‌ه بانگه‌واز ده‌کرێت‪.‬‬ ‫* کاتی ئه‌و‌ه هاتوه‌ ک ‌ه زۆرترین ئینڕژی‬ ‫له‌ سه‌ر داکۆکی‌و به‌ره‌نگاری جه‌ماوه‌ری‪،‬‬ ‫مه‌ده‌نی‪ ،‬گلوبالیزم‌و ماسمێدیا دانین‪.‬‬ ‫چونکو هه‌ستی نه‌ته‌وایه‌تی ئێستاش‬ ‫روو ل ‌ه گه‌شه‌یه‌‌و هه‌تا دێت ئاسته‌که‌ی‬ ‫به‌رزتر ده‌بێته‌وه‌‪ .‬چاالکی کورده‌کانی‬ ‫کوردستانی باکور‌و ڕۆژ ئاوا نمونه‌ی‬ ‫چاکن ‪.‬‬

‫پاشماوه‌‬ ‫* ل ‌ه ماسمێدیا کانه‌و‌ه بانگه‌واز بۆ‬ ‫ڕه‌سمی بوونی زمانی دایکی بکرێت‪.‬‬ ‫ئه‌زمونئ هه‌ریمی باسک نمونه‌ی چاکه‌‪.‬‬ ‫باسکه‌کان زمانێکی ڕه‌سمیان هه‌یه‌‪،‬‬ ‫که‌ل ‌ه زمانی ئیسپانیایی نزیک ‌ه به‌اڵم‬ ‫ئیسپانیایی نیه‌‪‌،‬و ل ‌ه هه‌موو ئاستێک‬ ‫وه‌ک‪ :‬دادگا‪،‬فێر کردن‌و بار هێنان‪،‬‬ ‫ماسمێدیا‪ ،‬کتێب‪ ،‬گۆڤار‌و ڕۆژنام ‌ه‬ ‫ب ‌ه کاری دێنن‪ .‬کاری ڕیکخراوه‌یی ل ‌ه‬ ‫کوردستانی ڕۆژهه‌اڵت گه‌لێک ئاسانتر‌ه‬ ‫ل ‌ه باقی هه‌رێمه‌کانی ئێران‪ ،‬چونکوو‬ ‫جه‌ماوه‌ری خه‌ڵک به‌ ژهراوی دینی‬ ‫مێشکیان فر‌ه وڕ‌و کاس ن ‌ه کراوه‌‪،‬‬ ‫ئاشکرای ‌ه ک ‌ه بار‌و دۆخی کوردستان‬ ‫له‌و قۆناغ ‌ه تاریکه‌دا نیه‌‪ .‬ئه‌م دیارده‌ی ‌ه‬ ‫به‌ستێنێکی له‌ باری بۆ وه‌ر گرتنی‬ ‫فیکری ڕادیکاڵ‌و سیکوالر خولقاندوو‌ه‬ ‫که‌‪،‬کۆمه‌ڵه‌ ده‌توانی له‌م فازه‌ بۆ‬ ‫به‌ده‌سی هێنانی پێگه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫که‌ڵک وه‌ر گرێت‪ .‬ئه‌م پێگه‌یه‌ خۆی ل ‌ه‬ ‫خۆیدا ده‌سه‌اڵته‌‪.‬‬ ‫* پێکه‌و‌ه ژیان‌و ئاشتی ل ‌ه ناو‬ ‫ڕێکخراوه‌کانی کوردستانی رۆژهه‌اڵت‪،‬‬ ‫پێویستێیه‌کی مێژووییه‌‌و ده‌بێ ب ‌ه‬ ‫جیددی وه‌ر گێرێت‪ .‬ئه‌م ڕێکخراوان ‌ه‬ ‫ده‌بێ له‌ لیک ترازان‪ ،‬ڕۆح سڕی‪،‬‬ ‫پاسیفیزم پارێز که‌ن‪.‬‬ ‫* ل ‌ه پالتفورمی کۆمه‌ڵه‌دا‪ ،‬هه‌ڵویستێک‬ ‫له‌ سه‌ر ژێنگه پێویست ‌ه ‪،‬چونگوو‬ ‫باری ئیکۆسیسته‌می جیهان ب ‌ه هۆی‬ ‫ده‌خاله‌تی سه‌راپا ڕووخێنه‌ری به‌شه‌ر‪،‬‬ ‫له‌ نێوان هاوسه‌نگی ئینسان‌و سروشت‬ ‫تێک چوه‌‌و ژێنگه‌ پارێزی ده‌بێت ‌ه ئه‌رکی‬ ‫سه‌ره‌کی تاک تاکی مرۆڤه‌‌کان‪ .‬مرۆڤ‬ ‫ده‌بێ به‌ شێوه‌ی خراپ ده‌ست له‌ ژێنگ ‌ه‬ ‫نه‌دات ‪‌،‬و به‌رپرسان ‌ه ل ‌ه وێران کردن‌و‬ ‫تێکدانی ته‌بیعه‌ت دووری بگرێت‪.‬‬ ‫* گه‌ش بینی سه‌باره‌ت به‌ جه‌ره‌یانی‬ ‫سه‌وز‪ ،‬خیاڵه‌‌و متمانه‌ی زۆر ب ‌ه‬ ‫شوڤینیزم نیشان ده‌دات‪ .‬جه‌ره‌یانی‬ ‫سه‌وز ل ‌ه گه‌ڵ حاکمیه‌ت خاڵی‬ ‫هاوبه‌شیان بۆ داسه‌پاندنی حکومه‌تی‬ ‫دینی زۆره‌‪ .‬بیگومان به‌ ئاسانی‬ ‫جه‌ره‌یانی سه‌وز‌و حکومه‌تی فاشیستی‬ ‫جمهوری ئیسالمی‪ ،‬ل ‌ه ژیرچه‌تری‬ ‫مه‌زهه‌بی که‌ گرینگ ترین فاکتۆره‪ ،‬کۆ‬ ‫ده‌بنه‌وه‌‌و یه‌ک ده‌گرن‪.‬‬ ‫* کۆمه‌ل ‌ه پێویست ‌ه پالتفورمی خۆی‬ ‫بنوسی‌و ل ‌ه ماسمیدیاکانی خۆی‌و‬ ‫بیگانه‌ باسی بکات‪ .‬ل ‌ه رێزبه‌ندی خا‬ ‫ڵه‌کانی ده‌بێ داوای سهمیه‌ی نه‌وت‬ ‫وگازبکات که‌ زۆربه‌ی چال ‌ه نه‌وته‌کان‬ ‫وله‬ ‫له ئیالم‌و کرماشان هه‌ڵکه‌وتون ‌‌‬ ‫کوردستاندایه‌‌و هه‌میشه‌ خه‌لکی کوردی‬ ‫لی مه‌حرووم کراوه‌‪.‬‬ ‫* به‌ندئاوی زۆریان ل ‌ه سه‌ر‬ ‫ڕووباره‌کانی کوردستان وه‌ک ‪ :‬که‌ڵوێ‪،‬‬ ‫سیروان وگاوه‌ڕۆ دروست کردووه‌‌و‬ ‫هێزی» کاره‌بای» لی وه‌ر ده‌گرن‌و بۆ‬ ‫هه‌رێمه‌کانی تری ئێران ده‌گوازرێته‌و‌ه‬ ‫ویا ده‌یفرۆشن‪ .‬جگ ‌ه له‌وه‌ی ک ‌ه‬ ‫ژینگه‌ی کوردستانیان داغان کردووه‌‌و‬ ‫فڕی ب ‌ه سه‌ر ئاوه‌دانی کوردستانه‌و‌ه‬ ‫نیه‌‪،‬پێویست ‌ه کورد ساحیب‌و خاوه‌نی‬ ‫به‌نداوه‌کان‌و داهاتی «به‌رق» بێت‪.‬‬ ‫* میلیتاریزم‪ ،‬هێزی داپڵۆسێن ‌هر‌و‬ ‫کوردستان‬ ‫ل ‌ه‬ ‫سه‌رکوتگه‌ر‬ ‫هه‌ڵوه‌شێته‌وه‌‪ .‬ئه‌گێنا هه‌ر کارێکی‬ ‫عمرانی‌و ئاوه‌دانی دوژمن بیکات‬ ‫هه‌مووی تاکتیکی ‌ه وبزووتنه‌وه‌ی کوردی‬ ‫پێ الواز ده‌که‌ن‪ .‬میلیتاریزم دایک‬ ‫وخولقینه‌ری دیکتاتوری تۆخه‌‪.‬‬

‫کاتی ئه‌وه‌ هاتو‌ه ک ‌ه زۆرترین‬ ‫ئینڕژی ل ‌ه سه‌ر داکۆکی‌و‬ ‫به‌ره‌نگاری جه‌ماوه‌ری‪،‬‬ ‫مه‌ده‌نی‪ ،‬گلوبالیزم‌و ماسمێدیا‬ ‫دانین‪ .‬چونکو هه‌ستی‬ ‫نه‌ته‌وایه‌تی ئێستاش روو‬ ‫له‌ گه‌شه‌یه‌‌و هه‌تا دێت‬ ‫ئاسته‌که‌ی به‌رزتر ده‌بێته‌وه‬ ‫* ل ‌ه باری کۆمه‌ڵ ناسییه‌وه‌‪،‬‬ ‫کوردستان بۆ ئه‌غڵه‌بی واڵتانی جیهان‬ ‫نامۆ ونه‌ناسراوه‌‪ .‬ڕه‌وای ‌ه ئه‌م واڵت ‌ه ب ‌ه‬ ‫جیهان بناسرێت ‪.‬‬ ‫* له‌ سیسته‌می فیدرالیزم‪ ،‬کێشه‌ی‬ ‫جیوگرافیایی هه‌م دێته‌ ئاراوه‌‌و هه‌ندی‬ ‫جار ل ‌ه ئارادا نیه‌‪ .‬بۆ چاره‌ی ئه‌م‬ ‫گرفته‌ سه‌باره‌ت به‌و به‌شه‌ چکۆالنه‌ی‬ ‫وه‌ک ده‌ور‌و به‌ری بیجاڕ‪ ،‬نه‌قه‌ده‌‪،‬‬ ‫ئه‌سه‌دئاباد‌و قرو‌ه ک ‌ه نایانه‌وێت‌و یا ب ‌ه‬ ‫پێچه‌وانه‌ ده‌یانه‌وێت ل ‌ه گه‌ڵ کوردا بژین‬ ‫ڕیفراندوم میتودی چاکه‌‪.‬‬ ‫ ب ‌ه ره‌سمی داوای قه‌ره‌بوکردنه‌وه‌ی‬‫النی که‌م په‌نجاساڵ غه‌رامه‌ت ل ‌ه‬ ‫ده‌وڵه‌تی مه‌رکه‌زی بکرێت ‪،‬ک ‌ه‬ ‫کوردستانیان به‌ زۆری لوله‌ی تفه‌نگ ل ‌ه‬ ‫دوواکه‌وتویی شه‌رم هێنه‌ردا ڕاگرتو‌ه ‪.‬‬ ‫*****‬ ‫ڕوون کردنه‌وه‌‌و زانیاری پێویست‪:‬‬ ‫‪ -1‬باکۆنین‪ :‬بیرمه‌ندێکی خه‌ڵکی‬ ‫رووسیا بوو‌و ئیدئولۆژی چه‌پ‌و‬ ‫مارکسیستی بانگه‌واز ده‌کرد‌و سه‌باره‌ت‬ ‫ب ‌ه ده‌وله‌ت – نه‌ته‌و‌ه لێکۆڵینه‌وه‌‌و‬ ‫تۆێژینه‌وه‌ی چاکی نوسیوه‌‌و کردووه‌‌و‬ ‫هێشتا ئه‌و ڕوانگه‌ فیکریه‌ هه‌ر جێگای‬ ‫متمانه‌یه‌‪ .‬ئه‌ڵبه‌ت ‌ه هاوکات که‌سێکی تر‬ ‫به‌ ناوی کرۆپۆتکین‪ ،‬ل ‌ه سه‌ر فنومنی‬ ‫ده‌وڵه‌ت‪ -‬نه‌ته‌وه‌ ته‌فسیر‌و بیر‌و ڕای‬ ‫خۆی له‌ ئاستی باکۆنین نوسیبوو‌و هه‌ر‬ ‫دوو هزر‌و بیره‌که‌ عیلمی‌و زانستیانه‌ن ‪.‬‬ ‫‪ -2‬کارتیل (‪ :)Cartel‬هاوکاری‌و‬ ‫په‌یمانی سیاسی ل ‌ه نێوان حیزبه‌کان‌و‬ ‫ئیتحادیه‌کان‪‌.‬و یه‌کگرتنی چه‌ند کۆمپانیا‬ ‫ب ‌ه مه‌به‌ستی کونتڕۆڵی قیمه‌ته‌کانی‬ ‫بازاڕ‪ .‬سه‌رمایه‌‌و کاپیتاڵی کارتیله‌کان‪،‬‬ ‫له‌ دونیای یه‌ک گوندی ئه‌مرۆدا‪،‬سه‌ر‬ ‫له‌ ئاسمان ده‌کوتن‌و ده‌سه‌اڵتی زۆریان‬ ‫هه‌ی ‌ه و‪ ،‬هیچ سنوورێک ناناسن‌و‬ ‫هه‌موو سنووره‌کان یه‌ک ل ‌ه دوای یه‌ک‬ ‫ده‌ڕۆخێنن‪.‬‬ ‫‪ -3‬تیئوکراسی (‪:)Theocracy‬‬ ‫حکومه‌تی خودا‪ ،‬یه‌زدان ساالری‪،‬‬ ‫حکومه‌تی مه‌الکان‪.‬‬ ‫میموڕی(‪Micro‬‬ ‫مایکرۆ‬ ‫‪.4‬‬ ‫ی زۆر سوک‌و‬ ‫‪ :)Memory‬ئامێرێک ‌‬ ‫چکۆله‌یه‌‪ ،‬ک ‌ه ده‌توانی سه‌دان فیلم‪،‬‬ ‫وتار‪ ،‬نوسراوه‌‪، ،‬ڤیدئوی تێدا ئارشیڤ‌و‬ ‫تۆمار که‌ێت‪ .‬گیگا بایت پێوه‌ره‌ی ئه‌م‬ ‫ئامێره‌یه‌‪.‬‬