Prosiect Dehongli Ll天n Cynllun Dehongli Bryngaerau a Phorthladdoedd Partneriaeth Tirlun Ll天n Gorffennaf 2014
CYFLWYNIAD Yn 2010 llwyddwyd i dderbyn nawdd o dros £1.7m oddi wrth Gronfa Dreftadaeth y Loteri, Cyngor Cefn Gwlad Cymru a’r Gronfa Datblygiad Cynaliadwy tuag at gynllun 5 mlynedd Partneriaeth Tirlun Llŷn. Mae’r gwaith sydd dan sylw yma yn ymdrin yn benodol â bryngaearu a phorthladdoedd Llŷn. Y themâu oedd y diwylliant hynafol, y cymeriad morwrol a’r iaith Gymraeg. Roedd rhaid i’r gwaith fod yn gynaliadwy ac yn defnyddio deunyddiau lleol, gan gysylltu ag adnoddau digidol a fodolai eisoes. Prif fuddion y prosiect fyddai:
Hyrwyddo Llŷn a’i gymeriad unigryw. Arddangos buddsoddiad mewn rhagoriaeth wrth lunio adnoddau dehongli. Cyfrannu tuag at greu profiad rhagorol a chofiadwy ar gyfer ymwelwyr.
Roedd gofynion y briff yn cynnwys llunio’r testun, dylunio, adeiladu a gosod y gwaith yn ei le, gan gynnwys sicrhau unrhyw ganiatâd cynllunio.
Yr wyth lleoliad oedd: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Porthdinllaen Porthcolmon Porthor Porth Neigwl Garn Boduan Garn Fadryn Tre’r Ceiri Tre’r Ceiri (uwchben Nant Gwrtheyrn)
Porthladd Porthladd Porthladd Bae Bryngaer Bryngaer Bryngaer Bryngaer
1
GWEITHIO GYDA PHARTNERIAID Mae’r prosiect hwn yn cynnwys 12 o bartneriaid sy’n ymdrin ag amgylchedd, treftadaeth, diwylliant, hamdden ac economi Llŷn.
Cyngor Gwynedd
Yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol
Cyfoeth Naturiol Cymru
Cadwch Gymru’n Daclus
Cymunedau’n Gyntaf
Mantell Gwynedd
Cewyllwyr Llŷn
Clwb Hwylio Pwllheli
Canolfan Felin Uchaf
Coleg Meirion Dwyfor
2
LLEOLIAD Y PANELI
A4 87
YNYS MON
Caernarfon A4086
A4
A499
Abermenai
08 5
Groeslon Penygroes
B4418
A487
Bae Caernarfon Bay
085
A4
Clynnog 99
A4
Trefor
Llithfaen
5
Garn Boduan
Tudweiliog
7
Garn Fadryn
A4 41
P
E
N
R
6
97
A4
Chwilog
A4
97
Porthmadog
Criccieth
Pwllheli Bae Tremadog Bay
5 441
A
Llanbedrog
13
A44
A498
A49
3 A4
Porthor
41
3
H
Y
L
N
N
87
9
2
LY
A4
A4354
A4
Edern
N P E 99
Nefyn
A U L S I N
Llanaelhaearn
7
1 A44
B4411
1
Porth Dinllaen
Porth Colmon
Tre’r Ceiri
8
Morfa Nefyn
Porth Sgadan
7
Nant Gwrtheyrn
98
A4
Rhiw
Abersoch
Aberdaron Porth Neigwl Hell’s Mouth
4
Ynysoedd St Tudwal’s Islands
Ynys Gwylan-fawr Ynys Enlli Bardsey Island
5km
3
DULL Y DEHONGLI Cynnwys Roedd pob panel yn cynnwys yr un cyflwyniad cyffredinol perthnasol i’r pwnc ac wedyn yn cynnwys manylion penodol ar gyfer y lleoliad. Rhoddwyd côd QR i gysylltu a gwefan AHNE Llŷn. Porthladdoedd:
Penrhyn yn ymestyn allan i’r môr yw Llŷn ac mae’n annorfod bod y môr hwnnw wedi dylanwadu’n drwm ar yr ardal ar hyd yr oesoedd. Bu masnach benwaig lewyrchus oddi ar arfordir Llŷn. Yn ogystal, hwyliai llongau’r glannau yn rheolaidd i’r porthladdoedd bychain, gan fewnforio glo a nwyddau amrywiol ar gyfer siopau bach y wlad ac allforio ŷd, menyn, caws ac wyau. Bu bwrlwm adeiladu llongau hefyd yn rhan o hanes nifer o’r porthladdoedd hyn.
As a peninsula, it is inevitable that Llŷn has been much influenced over the centuries by the sea that surrounds it. There was a lucrative herring fishery off the coast of Llŷn. Coastal trading vessels also sailed regularly into the small ports and inlets, where coal and a variety of goods to stock the small country shops were imported and corn, butter, cheese and eggs were exported. Shipbuilding also featured in the history of many of these ports. 4
DULL Y DEHONGLI Cynnwys Bryngaerau: Roedd y bryngaerau a welir yn yr ardal yn mynegi a chyfleu statws, mae’n bur debyg, ac yn ganolbwynt ar gyfer rheolaeth leol neu ranbarthol. Roedd Llŷn yn nhiriogaeth yr Ordofigiaid, neu’r Gangani o bosib. Byddai’r bobl wedi siarad iaith y datblygodd y Gymraeg ohoni mewn cyfnod diweddarach. Amaethyddiaeth, yn dyfu cnydau a magu anifeiliaid, oedd sail economi a chyfoeth Oes yr Haearn (c.650 CC- 47/78 OC). Trigai mwyafrif y boblogaeth ar ffermydd bychain yn cynnwys tai crynion mewn patrwm o gaeau hirsgwar. Rhwymau carennydd – sef cysylltiadau teuluol – oedd yr hyn a glymai’r gymdeithas ynghyd. Roedd statws yn bwysig mewn cymdeithas, ynghyd ag arwyddion gweledol o’r statws hwnnw.
The hillforts that can be seen in the area were probably an expression of status and provided a focus for local or regional control. Llŷn was within the territory of the Ordovices, or possibly the Gangani, and the people would have spoken a language that was a fore-runner of Welsh. Agriculture, both arable and stock rearing, provided the economic base and wealth of the Iron Age (c. 650 BC-AD 47/78). The majority of the population were settled in small farm settlements of roundhouses within a pattern of rectangular fields. The social bonds were those of kinship. Status was important within society, as were the visible manifestations of that status.
5
DULL Y DEHONGLI Bryngaerau Meini hirion oedd y sail ar gyfer y cynllun, gan fod hynny yn gweddu i’r pwnc ac i’r amgylchedd. Penderfynwyd eu gwneud o dderw. Er mwyn cynnal yr elfen gynaliadawy, defnyddiwyd coed o dir yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol ar stad Plas-yn-Rhiw a oedd wedi syrthio adeg storm. Maent yn slabiau trymion, solet o dderw glas wedi eu naddu’n fras i’w siâp a byddant yn cael eu treulio gan y tywydd i weddu i’w cynefin.
6
DULL Y DEHONGLI Porthladdoedd Y sail ar gyfer y cynllun hwn oedd cychod pysgota pren traddodiadol arfordir Llŷn. Wedi ei wneud o larwydd lleol, cafodd ei adeiladu gyda dulliau traddodiadol fel petai’n gwch clincer parod i forio, er mai dim ond hanner cwch ydyw.
Ht bow 42”
Ht stern 20”
1.5” 3.5” 3.5” 4” 4”
Gunwale ht 3” Ht midships 21”
1.5” 3” 3.5” 3” 3.5” 4” 4.5” 5”
3” 5”
4” 5” 2.5”
5” 5”
Stern keel ht 12”
Overall length 14’
7
Y GWAITH GORFFENEDIG Porthdinllaen a Phorthor
8
Y GWAITH GORFFENEDIG Porthcolmon a Phorth Neigwl: paneli unionsyth oherwydd cyfyngiadau’r lleoliad.
9
Y GWAITH GORFFENEDIG Tre’r Ceiri ac uwchben Nant Gwrtheyrn.
10
Y GWAITH GORFFENEDIG Garn Fadryn a Garn Boduan Trwy gydweithio mewn partneriaeth roedd modd defnyddio ein hadnoddau i osod hysbysfwrdd ar gyfer y Cyngor Cymuned wrth osod y maen hir yn ei lle.
11
Y PARTNERIAID A’R CONTRACTWYR
aonb.tif
dwyfor college.tif
felin.tif
gov.tif
gwynedd.tif
lottery.tif
mantell.tif
natural resource.tif
nt.tif
oriel.tif
plasheli.tif
tidy.tif
YMGYNGHORWYR DYLUNIO Atkins Heneghan Associates, Dolwyddelan: atkinsheneghan.com YMCHWIL AC AWDUR: John Dilwyn Williams, Pen-y groes GWAITH SAER A GWAITH COED: Lewis Jones, Nefyn CYNNYRCH DIGIDOL: Micrographics, Llandudno
12