Prosiect Dehongli Llŷn

Prosiect Dehongli Ll天n Cynllun Dehongli Bryngaerau a Phorthladdoedd Partneriaeth Tirlun Ll天n Gorffennaf 2014

CYFLWYNIAD Yn 2010 llwyddwyd i dderbyn nawdd o dros £1.7m oddi wrth Gronfa Dreftadaeth y Loteri, Cyngor Cefn Gwlad Cymru a’r Gronfa Datblygiad Cynaliadwy tuag at gynllun 5 mlynedd Partneriaeth Tirlun Llŷn.

Mae’r gwaith sydd dan sylw yma yn ymdrin yn benodol â bryngaearu a phorthladdoedd Llŷn. Y themâu oedd y diwylliant hynafol, y cymeriad morwrol a’r iaith Gymraeg. Roedd rhaid i’r gwaith fod yn gynaliadwy ac yn defnyddio deunyddiau lleol, gan gysylltu ag adnoddau digidol a fodolai eisoes.

Prif fuddion y prosiect fyddai:

Hyrwyddo Llŷn a’i gymeriad unigryw.

Arddangos buddsoddiad mewn rhagoriaeth wrth lunio adnoddau dehongli.

Cyfrannu tuag at greu profiad rhagorol a chofiadwy ar gyfer ymwelwyr.

Roedd gofynion y briff yn cynnwys llunio’r testun, dylunio, adeiladu a gosod y gwaith yn ei le, gan gynnwys sicrhau unrhyw ganiatâd cynllunio.

Yr wyth lleoliad oedd: 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

Porthdinllaen Porthcolmon Porthor Porth Neigwl Garn Boduan Garn Fadryn Tre’r Ceiri Tre’r Ceiri (uwchben Nant Gwrtheyrn)

Porthladd Porthladd Porthladd Bae Bryngaer Bryngaer Bryngaer Bryngaer

1

GWEITHIO GYDA PHARTNERIAID Mae’r prosiect hwn yn cynnwys 12 o bartneriaid sy’n ymdrin ag amgylchedd, treftadaeth, diwylliant, hamdden ac economi Llŷn.

Cyngor Gwynedd

Yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol

Cyfoeth Naturiol Cymru

Cadwch Gymru’n Daclus

Cymunedau’n Gyntaf

Mantell Gwynedd

Cewyllwyr Llŷn

Clwb Hwylio Pwllheli

Canolfan Felin Uchaf

Coleg Meirion Dwyfor

2

LLEOLIAD Y PANELI

A4 87

YNYS MON

Caernarfon A4086

A4

A499

Abermenai

08 5

Groeslon Penygroes

B4418

A487

Bae Caernarfon Bay

085

A4

Clynnog 99

A4

Trefor

Llithfaen

5

Garn Boduan

Tudweiliog

7

Garn Fadryn

A4 41

P

E

N

R

6

97

A4

Chwilog

A4

97

Porthmadog

Criccieth

Pwllheli Bae Tremadog Bay

5 441

A

Llanbedrog

13

A44

A498

A49

3 A4

Porthor

41

3

H

Y

L

N

N

87

9

2

LY

A4

A4354

A4

Edern

N P E 99

Nefyn

A U L S I N

Llanaelhaearn

7

1 A44

B4411

1

Porth Dinllaen

Porth Colmon

Tre’r Ceiri

8

Morfa Nefyn

Porth Sgadan

7

Nant Gwrtheyrn

98

A4

Rhiw

Abersoch

Aberdaron Porth Neigwl Hell’s Mouth

4

Ynysoedd St Tudwal’s Islands

Ynys Gwylan-fawr Ynys Enlli Bardsey Island

5km

3

DULL Y DEHONGLI Cynnwys Roedd pob panel yn cynnwys yr un cyflwyniad cyffredinol perthnasol i’r pwnc ac wedyn yn cynnwys manylion penodol ar gyfer y lleoliad. Rhoddwyd côd QR i gysylltu a gwefan AHNE Llŷn.

Porthladdoedd:

Penrhyn yn ymestyn allan i’r môr yw Llŷn ac mae’n annorfod bod y môr hwnnw wedi dylanwadu’n drwm ar yr ardal ar hyd yr oesoedd.

Bu masnach benwaig lewyrchus oddi ar arfordir Llŷn. Yn ogystal, hwyliai llongau’r glannau yn rheolaidd i’r porthladdoedd bychain, gan fewnforio glo a nwyddau amrywiol ar gyfer siopau bach y wlad ac allforio ŷd, menyn, caws ac wyau. Bu bwrlwm adeiladu llongau hefyd yn rhan o hanes nifer o’r porthladdoedd hyn.

As a peninsula, it is inevitable that Llŷn has been much influenced over the centuries by the sea that surrounds it.

There was a lucrative herring fishery off the coast of Llŷn. Coastal trading vessels also sailed regularly into the small ports and inlets, where coal and a variety of goods to stock the small country shops were imported and corn, butter, cheese and eggs were exported. Shipbuilding also featured in the history of many of these ports.

4

DULL Y DEHONGLI Cynnwys Bryngaerau: Roedd y bryngaerau a welir yn yr ardal yn mynegi a chyfleu statws, mae’n bur debyg, ac yn ganolbwynt ar gyfer rheolaeth leol neu ranbarthol.

Roedd Llŷn yn nhiriogaeth yr Ordofigiaid, neu’r Gangani o bosib. Byddai’r bobl wedi siarad iaith y datblygodd y Gymraeg ohoni mewn cyfnod diweddarach.

Amaethyddiaeth, yn dyfu cnydau a magu anifeiliaid, oedd sail economi a chyfoeth Oes yr Haearn (c.650 CC- 47/78 OC). Trigai mwyafrif y boblogaeth ar ffermydd bychain yn cynnwys tai crynion mewn patrwm o gaeau hirsgwar.

Rhwymau carennydd – sef cysylltiadau teuluol – oedd yr hyn a glymai’r gymdeithas ynghyd. Roedd statws yn bwysig mewn cymdeithas, ynghyd ag arwyddion gweledol o’r statws hwnnw.

The hillforts that can be seen in the area were probably an expression of status and provided a focus for local or regional control.

Llŷn was within the territory of the Ordovices, or possibly the Gangani, and the people would have spoken a language that was a fore-runner of Welsh.

Agriculture, both arable and stock rearing, provided the economic base and wealth of the Iron Age (c. 650 BC-AD 47/78). The majority of the population were settled in small farm settlements of roundhouses within a pattern of rectangular fields. The social bonds were those of kinship. Status was important within society, as were the visible manifestations of that status.

5

DULL Y DEHONGLI Bryngaerau Meini hirion oedd y sail ar gyfer y cynllun, gan fod hynny yn gweddu i’r pwnc ac i’r amgylchedd. Penderfynwyd eu gwneud o dderw. Er mwyn cynnal yr elfen gynaliadawy, defnyddiwyd coed o dir yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol ar stad Plas-yn-Rhiw a oedd wedi syrthio adeg storm. Maent yn slabiau trymion, solet o dderw glas wedi eu naddu’n fras i’w siâp a byddant yn cael eu treulio gan y tywydd i weddu i’w cynefin.

6

DULL Y DEHONGLI Porthladdoedd Y sail ar gyfer y cynllun hwn oedd cychod pysgota pren traddodiadol arfordir Llŷn.

Wedi ei wneud o larwydd lleol, cafodd ei adeiladu gyda dulliau traddodiadol fel petai’n gwch clincer parod i forio, er mai dim ond hanner cwch ydyw.

Ht bow 42”

Ht stern 20”

1.5” 3.5” 3.5” 4” 4”

Gunwale ht 3” Ht midships 21”

1.5” 3” 3.5” 3” 3.5” 4” 4.5” 5”

3” 5”

4” 5” 2.5”

5” 5”

Stern keel ht 12”

Overall length 14’

7

Y GWAITH GORFFENEDIG Porthdinllaen a Phorthor

8

Y GWAITH GORFFENEDIG Porthcolmon a Phorth Neigwl: paneli unionsyth oherwydd cyfyngiadau’r lleoliad.

9

Y GWAITH GORFFENEDIG Tre’r Ceiri ac uwchben Nant Gwrtheyrn.

10

Y GWAITH GORFFENEDIG Garn Fadryn a Garn Boduan Trwy gydweithio mewn partneriaeth roedd modd defnyddio ein hadnoddau i osod hysbysfwrdd ar gyfer y Cyngor Cymuned wrth osod y maen hir yn ei lle.

11

Y PARTNERIAID A’R CONTRACTWYR

aonb.tif

dwyfor college.tif

felin.tif

gov.tif

gwynedd.tif

lottery.tif

mantell.tif

natural resource.tif

nt.tif

oriel.tif

plasheli.tif

tidy.tif

YMGYNGHORWYR DYLUNIO Atkins Heneghan Associates, Dolwyddelan: atkinsheneghan.com YMCHWIL AC AWDUR: John Dilwyn Williams, Pen-y groes GWAITH SAER A GWAITH COED: Lewis Jones, Nefyn CYNNYRCH DIGIDOL: Micrographics, Llandudno

12