Fiúntas Nua and Fuinneamh Nua

Cleachtadh don Scrúdú

Cleachtadh don Scrúdú Booklet

Fuinneamh Nua and Fiúntas Nua Cleachtadh don Scrúdú booklets provide students with exam practice for the oral exam and listening comprehension.

Sraith Pictiúr Booklet

Fuinneamh Nua and Fiúntas Nua Sraith

Pictiúr booklet provides students with the 20 picture sets that will be used in the oral exam, along with vocabulary and relevant questions. Teachers are provided with a complete booklet with 60 picture sets, with additional vocabulary and questions.

Teacher’s Resource Book

Fuinneamh Nua and Fiúntas Nua Teacher’s Resource Books provide all the support you need to teach your lessons easily, including:

Additional material for the oral, exam reading comprehension, composition and literature

Additional exam support for essays and reading comprehensions

Term tests for classes

Audio transcripts for all listening material

Useful templates

FiúntasNua:LeabharanMhúinteora

Choinnigh duine de na póilíní, Derek Chauvin, a ghlúin ar mhuineál George Floyd ar feadh breis is ocht nóiméad agus mharaigh sé an fear bocht. Nuair a chonaic an saol na pictiúir agus na físeanna, chonaic siad an ciníochas leanúnach gránna a fhulaingíonn daoine de dhath go minic sa saol agus an chlaontacht atá ag roinnt póilíní gcoinne daoine áirithe. Tháinig borradh mór faoin ngluaiseacht ‘Black Lives Matter’ agus tháinig daoine, Meiriceá agus ar fud an domhain, amach ar na sráideanna ag léirsiú i gcoinne na bpóilíní. Ba trí na meáin shóisialta a cuireadh an t-eolas amach faoi na hagóidí agus chuaigh na mílte amach ar na sráideanna. Cuireadh Chauvin ar a thriail agus ciontaíodh é as George Floyd a dhúnmharú. Is annamh a chiontaítear póilíní geala Meiriceá má bhíonn baint ag an gcás le duine de dhath, ach mar gheall ar na meáin shóisialta dhomhanda, bhí a fhios ag an gcúirt go raibh súile an domhain orthu. 5 Tá mo chuid argóintí cloiste agaibh anois. Tá súil agam go dtuigeann gach duine anois an sochar a bhaineann leis na meáin shóisialta. Tugann na meáin shóisialta guth don ghnáthdhuine agus taispeánann siad an sárú ar chearta daonna a bhíonn ar siúl timpeall an domhain. Is maith an rud é sin agus mar sin is mó de shochar ná de dhochar a dhéanann na meáin shóisialta.

Gluais gafa le addicted to cruinnithe meetings d’fhéadfainn I could meabhairshláinte mental health ag síorchaint continuously talking murach if it wasn’t for

Aonad 4 208

Student Textbook

Fuinneamh Nua covers all the requirements for Leaving Certificate Irish, Ordinary Level, including:

New exam guidelines, useful phrases and terms and exam questions for the poetry unit

New useful phrases and terms for the prose unit

Updated listening comprehensions in a New dedicated unit

Updated reading comprehensions in the thematic units

New reading comprehensions, with exam guidelines, in a New dedicated unit

Léamhthuiscint 2

Mol an Óige agus Tiocfaidh Sí Léigh an sliocht seo a leanas agus freagair na ceisteanna ar fad a ghabhann leis.

Léiríonn saol an fhiontraí óig Aimee Connolly fírinne an tseanfhocail thuas agus an tábhacht a bhaineann le post páirtaimseartha! Is páiste aonair Aimee agus ní raibh ina teaghlach ach féin agus a máthair, Clare. Agus ina páiste óg bhí a grá don ghléasadh suas agus don smideadh soiléir – ceann de na chéad chuimhní atá ag Aimee ná a haghaidh clúdaithe le béaldath dearg agus dhá bhliain d’aois. Mhol agus spreag a máthair gach suim a bhí ag a hiníon agus deir Aimee go bhfuil an-chreidiúint ag dul dá máthair as an tógáil dhearfach spreagúil a fuair sí. D’fhreastail Aimee ar Choláiste Íosagáin, meánscoil lán Ghaeilge mBaile Átha Cliath. Thaitin an scoil agus an fhoghlaim gcónaí léi. Bliain scoile ríthábhachtach i dturas Aimee ab ea an Idirbhliain. Rinne sí a taithí oibre siopa cosmaidí in ionad siopadóireachta nDún Droma. Cé go raibh suim ag Aimee gcónaí ndomhan na gcosmaidí, ba an choicís taithí oibre sin a las an splanc inti agus a thiomáin ar aghaidh. Do na blianta eile aici ar scoil agus ag staidéar sa choláiste (bhain sí céim amach sa Tráchtáil agus sa Fhraincis in UCD) lean sí uirthi ag obair go páirtaimseartha ag na cuntair cosmaidí gcuid de na siopaí is mó le rá mBaile Átha Cliath. Deir Aimee gur duine uaillmhianach neamhspleách fadradharcach agus eagraithe í.

Chuir sí a lán airgid dtaisce óna poist pháirtaimseartha agus mar sin bhí sí ábalta a branda féin cosmaidí, Sculpted by Aimee a bhunú fad is a bhí sí fós sa choláiste. Ina dhiaidh sin bhunaigh sí scoil traenála do sciamheolaithe in 2017. Cé go bhfuil a cosmaidí in a lán siopaí in Éirinn agus thar lear, in 2022 d’oscail sí a céad siopa féin ar Shráid Grafton agus gan fiacha ar bith uirthi. Is ag dul ó neart go neart atá an fiontraí óg a bhuaigh an gradam mór le rá ‘Fiontraí Óg atá ag teacht chun cinn’ de chuid EY in 2021. Níl aon dabht ach go bhfuil an saol ar a toil aici, a bhuí leis an spreagadh agus na poist pháirtaimseartha sin a bhí aici.

fiontraí entrepreneur spreagúil encouraging sciamheolaithe beauticians smideadh make-up cosmaidí cosmetics fiacha debts béaldath lipstick splanc flame an saol ar a toil aici the world is her oyster

creidiúint credit uailmhianach ambitious ó neart go neart from strength to strength tógáil upbringing fadradharcach far-seeing

1 Cad a deir Aimee faoina máthair?

2 Cén difríocht a rinne an Idirbhliain do shaol Aimee?

3 Luaigh dhá éacht (achievement atá bainte amach ag Aimee go dtí seo.

4 Dar leat, céard iad na tréithe is láidre atá ag Aimee? Tabhair fáth le do thuairim.

Cleachtadh ag caint Ar thug tú cuairt ar ollscoil le déanaí?

1 Cén ollscoil?

2 Céard a bhí ar siúl agat ann? 3 Cé a bhí in éineacht leat an lá sin? 4 Ar thaitin an ollscoil leat?

Prós – Hurlamaboc

6 Cad a cheapann Ruán faoina mháthair? Ocht mbliana déag d’aois.

agus níos faiseanta ná aon bhean eile ar Ascaill na Fuinseoige.

7 Cén cineál duine Lisín? g Ceapann sé go mbeidh sé go dona.

Ceist: Déan cur síos ar na hullmhúcháin atá á ndéanamh ag Lisín don chóisir. Freagra: Tá Lisín agus Pól pósta ar feadh fiche bliain agus tá Lisín ag eagrú cóisir mhór. Fuair Lisín gloiní ar iasacht ón siopa agus d’ordaigh sí fíon ón siopa fíona. Tá reoiteoir amháin líonta le bia agus fuair sí an dara reoiteoir ar cíos agus tá sé sin lán le bia milis. Tá bláthanna ar fud an tí. Tá an teach réidh agus glan don chóisir –tá péint nua ar na ballaí. Má bhíonn an chóisir sa ghairdín gheobhaidh sí boird agus cathaoireacha ó na comharsana. Má bhíonn sé ag cur báistí beidh an chóisir ar siúl sa teach, mar tá an teach mór go leor do gach duine.

8 Cén fáth a bhfuil Pól saibhir anois? h Tá teach deas néata aici.

9 Cén chuma atá ar Lisín? i Ceannaíonn sé stoc ar an Idirlíon, árasáin agus tithe.

10 Conas a chaitheann Lisín a cuid ama de ghnáth? Tá airgead tábhachtach dóibh.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Ceisteanna agus freagraí samplacha

Ceist: Tabhair cuntas gairid ar rud amháin a thaitin leat agus ar rud amháin nár thaitin leat faoin sliocht seo as Hurlamaboc Freagra: Is maith liom Ruán. Tá sé ocht mbliana déag d’aois. Tá grá aige dá mháthair ach tá sé míshona. Tá grá ag a mháthair dó ach ní thuigeann sí Ruán. Cuireann sí brú agus lagmhisneach air. Tá a thuismitheoirí gnóthach ag déanamh airgid agus ag eagrú cóisir mhór don cheiliúradh fiche bliain. Níl sé ag súil leis an gcóisir ach deir sé lena mháthair go bhfuil. Níl gaol macánta aige le Lisín. Tá trua agam do Ruán bocht. Ní maith liom Lisín. Tá airgead an-tábhachtach di. Tá sí gafa le hairgead. Tá cuma agus foirfeacht tábhachtach di freisin. Tá sí níos néata agus níos faiseanta ná aon bhean eile ar an mbóthar. Tá sí an- uaillmhianach. Tá gach rud foirfe ina saol, ceapann sí, ach ní fheiceann sí go bhfuil a mac Ruán míshona. Níl gaol macánta ag Ruán ná ag aon duine eile léi. Caitheann sí a cuid ama ag dul go dtí ranganna agus go dtí scannáin agus drámaí ach níl aon am aici dá cuid páistí.

New dedicated oral exam unit with exam guidelines, sample questions and answers

Cúrsaí Scoile agus Oibre

An Scrúdú Cainte

Scrúdaitheoir: Céard a dhéanfaidh tú an bhliain seo chugainn?

Dalta: Ba mhaith liom céim san altranas a bhaint amach san ollscoil an bhliain seo chugainn. Leanfaidh an cúrsa ar feadh ceithre bliana agus beidh orm tamall fada a chaitheamh ag traenáil san ospidéal le linn an ama sin. Beidh orm a lán scrúduithe scríofa agus praiticiúla a dhéanamh rith an chúrsa. Cloisim gur cúrsa dúshlánach é ach ta mé ag tnúth leis.

altracht nursing ag traenáil training dúshlánach challenging ag tnúth leis looking forward to it

Scrúdaitheoir: Ar mhaith leat freastal ar an ollscoil an bhliain seo chugainn?

Dalta: Ba mhaith liom céim a bhaint amach san ealaín san ollscoil. Tá an-suim agam san ealaín agus chaith mé tréimhse ag obair le healaíontóir nuair a bhí mé san idirbhliain. Cúrsa ceithre bliana a bheidh ar siúl agam agus beidh mé ag staidéar cúrsaí péintéireachta, dealbhóireachta agus faisin rith an chúrsa. Ba mhaith liom a bheith mo dhearthóir faisin sa todhchaí. tréimhse some time ealaíontóir artist dealbhóireacht sculpture dearthóir designer Bain triail as anois! Bain úsáid as na nathanna cainte thuas chun cur síos ar na rudaí ba mhaith leat a dhéanamh san ollscoil. Léigh an giota os ard don rang nuair atá sé scríofa agat.

Cleachtadh: Athscríobh an freagra thuas mar chleachtadh.

Cleachtadh: Líon na bearnaí Líon na bearnaí san alt seo. Tá _______ag Ruán dá mháthair ach tá sé ________. Ceapann sé nach bhfuil aon am ag a __________dó agus cuireann Lisín _________air. Tá Pól agus Lisín _______le hairgead. Caitheann siad saol _________ag déanamh airgid agus ag freastal ar chlubanna. Tá Lisín níos ________agus níos _________ná aon bhean eile ar Ascaill na ___________. Tá sí ___________, ba mhaith léi go mbeadh sí agus a clann saibhir. Tá an chuma ar an scéal go bhfuil saol ________aici. Tá a lán ullmhúchán déanta ag Lisín don chóisir. Tá gloiní ar _________aici ón siopa. Tá ________amháin lán le bia agus tá reoiteoir eile ar _______aici agus é lán le bia _________. Tá an teach ag breathnú go hálainn. Tá _______nua ar na ballaí.

Ceisteanna scrúdaithe

Déan cleachtadh ar na ceisteanna scrúdaithe seo a leanas. Bain úsáid as na frásaí agus na nathanna ag tús an aonaid mar chabhair duit.

1 Cén sórt duine Lisín? Is leor dhá thréith a phlé.

2 (a) Cén fáth a bhfuil cóisir mhór á heagrú ag Lisín? (b) Déan plé ar na hullmhúcháin atá déanta aici don chóisir.

3 Déan cur síos ar an saghas duine é Pól, fear céile Lisín.

4 Ainmnigh carachtar sa scéal a bhfuil trua agat dó/di agus mínigh an fáth a bhfuil trua agat don duine sin. Is leor dhá phointe eolais. 5 Scríobh achoimre ghairid ar an scéal.

02_Fuinneamh-1 2022CL.indd

An Scrúdú Cainte 373 10_Fuinneamh 2022CL.indd 373 22/12/2022 IRISH ORDINARY LEVEL

IRISH HIGHER LEVEL

Fiúntas Nua covers all the requirements for Leaving Certificate Irish, Higher Level, including:

New exam guidelines, Updated notes, sample questions and answers for the poetry unit

New exam guidelines, Updated notes, sample questions and answers for the prose unit

Updated topics and essays/comprehensions for the composition/reading comprehension unit

New exam guidelines and Updated reading comprehensions for the extra reading comprehensions unit

Updated listening comprehensions in a dedicated unit

Updated exam questions and answers for the oral exam unit

Áiseanna Bain úsáid as na nótaí thíos chun na ceisteanna a fhreagairt.

Ceist Céard iad na háiseanna atá ar fáil do cheantar? Freagra Tá áiseanna iontacha mo cheantar. Tá ionad pobail in aice an tséipéil agus tá clubanna spóirt de gach saghas sa cheantar. Tá clubanna peile, dornálaíochta agus leadóige ann, chomh maith le hionad spóirt. Tá cúpla bialann agus leabharlann sa cheantar freisin.

3 Daoine a bhfuil meas agam orthu

Léamhthuiscint: Joanne O’Riordan agus Ellen Keane Léigh an sliocht seo a leanas agus freagair na ceisteanna a ghabhann leis. Tá an-mheas agam ar bheirt bhan óga diongbháilte, Joanne O’Riordan agus Ellen Keane. Labhróidh mé faoin ngníomhaí neamhspleách dána greannmhar ar dtús, Joanne. Rugadh Joanne gan géaga ar bith – siondróm Tetra- amelia a thugtar air agus níl ach seisear eile ar domhan a bhfuil an siondróm céanna orthu. Ar ndóigh, baineann a lán dúshlán le siondróm mar sin ach, in ainneoin na ndúshlán sin, caitheann Joanne saol gníomhach. Chuir muintir na hÉireann aithne ar Joanne, a rugadh in 1996, den chéad uair nuair a bhí sí 16 bliana d’aois. Bhí Enda Kenny ag canbhasáil don olltoghchán agus bhuail sí leis. Bhí ceamaraí teilifíse ann agus rinne siad taifeadadh ar an gcomhrá. Dúirt an polaiteoir léi nach ndéanfadh sé aon ghearradh san airgead a tugadh do na seirbhísí a bhí ag freastal ar dhaoine faoi mhíchumas dá mbeadh sé ina thaoiseach. Nuair a ghearr sé siar ar an maoiniú do na seirbhísí agus é ina thaoiseach, chuaigh Joanne ar an Late Late Show ag gearán agus bhí ar an rialtas na ciorruithe a athrú. Labhair sí freisin leis na Náisiúin Aontaithe faoin nuatheicneolaíocht agus d’iarr sí orthu róbat a thógáil di. Rinne sí staidéar ar an gcoireolaíocht gColáiste na hOllscoile, Corcaigh. Is iriseoir spóirt freisin leis an Irish Times. Ní trua ná moladh atá ag teastáil ó Joanne. Mar a dúirt sí féin, ‘ná tabhair bualadh bos dom toisc gur sháraigh mé na constaicí, bain na constaicí as mo bhealach’. Bean óg neamhspleách eile is ea an snámhaí Ellen Keane, an lúthchleasaí ab óige riamh a ghlac páirt sna Cluichí Parailimpeacha nó sna Cluichí Oilimpeacha nuair a bhí sí 13 bliana d’aois. Rugadh Ellen le lámh neamhfhorbartha agus ó bhí sí an-óg, is cuimhin léi daoine ag stánadh uirthi agus ar a lámh chlé, rud a chuir náire uirthi agus a chuir isteach go mór ar a féinmhuinín. Ba leasc léi dul amach ach ba é an linn snámha a tearmann agus mhothaigh sí sona sábháilte ann. Thraenáil sí go dian thar na blianta agus bhí rath ar an traenáil in 2021 nuair a bhuaigh sí bonn óir i snámh brollaigh 100 méadar na mban ag na Parailimpeacha i dTóiceo. Rinne sí éacht eile in 2022 nuair a bhain sí an dara háit amach sa chlár Dancing With The Stars, an chéad damhsóir faoi

238 Fiuntas ceap CL 2022.indd 238

Ceist An maith leat siopadóireacht?

Freagra Taitníonn siopadóireacht go mór liom. Nuair a thugann mo thuismitheoirí airgead dom, téim isteach sa chathair le mo chairde. Is aoibhinn liom éadaí spóirt agus tugaim aghaidh ar an siopa spóirt.

The

2 Cá bhfuil rudaí go dona?

3 Dar le hEoin, cad í an fhadhb is measa?

5 An Modh Coinníollach

An chéad réimniú  Cuir séimhiú ar an gcéad chonsan. Cuir d’ roimh ghuta nó f  Cuir urú (nó n- roimh ghuta) tar éis dá/mura Briathar leathan Briathar caol Cuir -fainn

Ceist An bhfuil na háiseanna do sheandaoine sa cheantar go maith?

Freagra Caithfidh mé a rá go bhfuil na háiseanna do sheandaoine sa cheantar ar fheabhas. Tá club do sheandaoine ann agus bailíonn siad le chéile cúpla uair sa tseachtain san ionad pobail áitiúil. Téann mo sheanmháthair ann. Bíonn imeachtaí éagsúla ar siúl acu rith na seachtaine. Bíonn cupán caife acu agus caitheann siad tamall ag comhrá lena chéile, ag imirt cártaí, ag éisteacht le cainteoirí éagsúla a thagann isteach nó ag eagrú turas le chéile cúpla uair sa bhliain ar fheabhas excellent ionad pobail communitycentre cainteoirí speakers ag eagrú organising

Fiuntas Scrudu 2022.indd 363

B Athscríobh na habairtí seo a leanas sa Mhodh Coinníollach, gan na lúibíní.

1 Fág:mé) an teach ag a hocht a chlog maidin amárach dá mbeadh scoil agam.

2 Glan siad) an teach Dé Sathairn seo chugainn dá mbeadh sé salach.

Fill tú ar do theach ag a naoi a chlog san oíche amárach dá mbeadh ort.

3

Gramadach

d’éistfeá bhainfeadh sé/sí d’fhéachfadh sé/sí d’éistfeadh sé/sí bhainfimis d’fhéachfaimis d’éistfimis bhainfeadh sibh d’fhéachfadh sibh d’éistfeadh sibh bhainfidís d’fhéachfaidís d’éistfidís

Proofreader query: Is there a reason why ‘bain’ is used here instead of ‘caith’, as in the other tenses?

4 (Sroich sí) an scoil roimh an múinteoir dá n-éireodh sí in am.

5 (Féach:sé) ar an gclár sin Dé Luain seo chugainn dá mbeadh teilifís aige.

6 (Coimeád) an múinteoir na daltaí siar Dé hAoine seo chugainn dá mbeidís dána.

7 (Siúil:mé) ar scoil maidin amárach mura mbeadh sé ag cur báistí.*

8 Buail mé) le mo chairde Dé Sathairn seo chugainn dá mbeadh an t-am agam.

9 Dá goid) na buachaillí úlla sa ghairdín sin an samhradh seo chugainn (caith siad) isteach san abhainn iad.

10 (Tuill sé a lán airgid an samhradh seo chugainn dá mbeadh post aige.

Baintear an ‘i’ deireanach ó siúil nuair a chuirtear deireadh nua leis.

C Scríobh alt sa Mhodh Coinníollach, ag baint úsáid as deich gcinn ar a laghad de na briathra thuas.

An dara réimniú Briathar leathan (mar shampla: tosaigh críochnaigh gortaigh sleamhnaigh

1 Bain an -aigh den bhriathar.

2 Cuir -óinn -ófá -ódh sé/sí -óimis -ódh sibh -óidís -ófaí leis an bhfréamh. gortaigh  gort  ghortóinn Briathar caol (mar shampla: éirigh dúisigh cuidigh bailigh

1 Bain an -igh den bhriathar.

2 Cuir -eoinn -eofá -eodh sé/sí -eoimis -eodh sibh -eoidís -eofaí leis an bhfréamh. dúisigh  dúis  dhúiseoinn 485

07 Fiuntas 485

Please contact your Local Edco Representative to book a presentation or request a sample copy, or Ph: 01-4500611, Email: info@edco.ie, Website: www.edcofuinneamhfiuntas.ie

Digital Resources

Teachers can access the Fuinneamh Nua and Fiúntas Nua interactive e-books at www.edcolearning.ie, plus a bank of free digital resources, including:

› Ready-made, editable PowerPoints covering key grammar points, poetry and prose

› A series of mock oral videos to support preparation for the exam

› Audio tracks (also available on the Edco Audio App)

› Video of the short film Cáca Milis

› Editable templates and tests

› Audio transcripts for all listening material

ABOUT THE AUTHORS

Yvonne O’Toole has over 30 years of teaching and examining experience in Irish at all levels in secondary schools. She has written several highly successful Irish textbooks, including Fiúntas, Fuinneamh, Cinnte, Iontas and Graiméar Is Féidir Leat.

Elizabeth Wade has many years of experience teaching Irish at all levels in secondary schools. She is co-author of several Irish textbooks, including Fiúntas, Fuinneamh, Cinnte, Iontas, Graiméar Is Féidir Leat and Bí Réidh.

Sarah Murphy has years of experience as a teacher and as an examiner. With a significant presence on social media (@muinteoirmurphy), she is also a regular contributor on RTÉ Raidió na Gaeltachta. She has written content for Croí na Gaeilge 3 Student Activity Book.

Aoife Wade has years of experience as a teacher and as an examiner. She is a co-author of Bí Réidh.