Van filters tot fillers: wie mooi wil zijn, zal plooien

Tekst Marie-Noëlle Vekemans

Illustratie Florence Collard

FILTERS, FILLERS EN EEN HOLLYWOOD SMILE WIE NIET MOOI IS, MAG NIET MEEDOEN

Tanden laten rechtzetten, lippen opvullen, rimpels wegwerken, oogleden liften ... Steeds meer mensen kiezen ervoor om hun uiterlijk te veranderen. Ze doen dat vaak om hun gevoel van eigenwaarde en zelfvertrouwen te verbeteren, maar de sociale druk speelt ook mee, vooral voor vrouwen. Zijn mooie mensen gelukkiger? Volgens sommige studies en statistieken kan het verbeteren van iemands uiterlijk echt een positief effect hebben op iemands leven, privé en professioneel.

Discriminatie op basis van uiterlijk wordt door wetenschappers en politici vaak niet zo serieus genomen. Jean-François Amadieu klaagde dat al aan in 2002 in zijn boek ‘Le Poids des apparences, beauté, amour et gloire’*. De professor, die sociologie en human resources management doceert aan de Universiteit van Parijs en direcD teur is van het Observatorium voor Discriminatie, toonde aan hoe zwaar uiterlijkheden als fysieke kenmerken en kleding doorwegen in het dagelijks leven. In 2016 publiceerde hij het boek ‘La société du paraître, les beaux, les jeunes ... et les autres’*, met inzichten die niet altijd even makkelijk te verteren zijn.

Hardnekkige clichés

Zo lees je in zijn boek dat het uiterlijk nog steeds een belangrijke bepalende factor is in liefde en vriendschap, maar ook bij het krijgen van een baan of een flat. Hij vertelt dat mensen zich van nature aangetrokken voelen tot wat mooi is en tot anderen die op hen lijken. Louter op basis van een gezicht op een foto wordt iemand beoordeeld als goed of slecht, competent of onbekwaam. Ook opvallend: kinderen hebben vanaf hun derde jaar een voorkeur voor slanke •••

vrouwen. Uit studies* blijkt dat jong, slank, blond, rondborstig, opgemaakt, goed gekleed en hooggehakt vaak synoniem is met bekwaamheid en dat maakt het makkelijker om een baan en een beter inkomen te krijgen in klantgerichte of lager geschoolde functies. Voor leidinggevende of uitvoerende functies** is dat allemaal minder belangrijk. Toch verlopen sociale relaties en beroepscarrières vlotter en krijgen mensen meer kansen wanneer ze voldoen aan de maatschappelijk bepaalde schoonheidscriteria. Het is alsof ze alle groene lichten mee hebben op de snelweg van het leven. En mannen worden ook niet gespaard. Met hetzelfde diploma verdienen de aantrekkelijkste en langste mannen meer en krijgen ze meer promoties. En dan hebben we het nog niet eens over het ‘bril = intelligentie’-effect gehad. Belachelijk, maar achter deze hardnekkige clichés gaan seksisme, vetfobie en leeftijdsdiscriminatie schuil. En wat gebeurt er als we weigeren ons te voegen naar de criteria die de maatschappij ons oplegt? Hebben we dan minder kans om een baan te krijgen (en te houden)? Aline Lewy, senior consultant bij Robert Walters Group, een internationaal adviesbureau gespecialiseerd in aanwerving, vindt van niet: “Iemands uiterlijk heeft geen invloed op aanwerving, omdat het illegaal is in België om daar rekening mee te houden. Als een bedrijf ons vraagt om een offerte te publiceren waarin een fysiek criterium wordt genoemd, weigeren we dat. We sturen cv’s zonder foto’s naar werkgevers, om maximale neutraliteit te garanderen. Hoewel dat niet overal ter wereld zo is.”

Getolereerde discriminatie Uiterlijk is nog nooit zo belangrijk geweest, zowel privé als publiek. Dat heeft te maken met de macht van het internet en de ontwikkeling van sociale netwerken. Het gebruik van filters heeft ongetwijfeld invloed gehad op ons zelfbeeld, waardoor we complexen kregen die we eerst niet hadden en er zelfs sprake kan zijn van dysmorfofobie (verstoord zelfbeeld). Ook in videogesprekken en online vergaderingen die sinds de pandemie een hoge vlucht hebben genomen, worden we voortdurend geconfronteerd met ons eigen uiterlijk. Maar voor professor Amadieu is het probleem vooral cultureel en politiek. “Mensen worden vaak bespot om hun lichaamsbouw, hun lengte, hun gewicht, maar daar ligt nauwelijks iemand van wakker. Maatschappelijk wordt het getolereerd en er is geen machtige lobby om de slachtoffers te verdedigen. Als we willen dat de regeringen onderzoek doen en wetten opstellen, moet de publieke opinie er eerst aanstoot aan nemen.” “HET WORDT NOG ALTIJD GETOLEREERD DAT MENSEN BESPOT WORDEN OM HUN UITERLIJK ”PROFESSOR AMADIEU

De witte-tandengeneratie Een ander voorbeeld van deze lichaamscultus is de opkomst van gebitscorrecties. Mensen zijn niet langer tevreden met een gezond gebit; ze willen dat het er ook goed uitziet. Emmanuel Jr. Dumu is sinds 2010 specialist in dentofaciale orthopedie en merkt een verandering in het gedrag van patiënten die naar zijn praktijk komen: “Vroeger werden de meesten door tandartsen doorverwezen. Tegenwoordig komen patiënten steeds vaker uit zichzelf naar de praktijk omdat hun gebit niet goed uitgelijnd is. Een ander fenomeen is dat tieners hun ouders nu zelf om een beugel vragen.” En ook onder volwassenen neemt de vraag toe. Socioloog Jean-François Amadieu wijst erop dat onze

“IK ZIE STEEDS MEER PATIËNTEN MET COMPLICATIES DOOR EEN OPERATIE IN HET BUITENLAND” DR. CASTUS

maatschappij steeds minder tolerant is voor bepaalde imperfecties als acne of een onregelmatig gebit. Een mooie huid en mooie tanden zijn een indicator geworden van je sociale achtergrond, je middelen, je gezondheid, je mate van hygiëne en zelfs je intelligentie. De maatschappij verwacht dat mensen de nodige inspanningen leveren om aan deze esthetische normen te voldoen. Als ze dat niet doen, gaat men ervan uit dat er iets mis is met hen. De druk is dus groot. Het feit dat schoonheid zo belangrijk is, verbaast Dr. Pascal Castus, hoofd van de afdeling plastische chirurgie van de Cliniques de l’Europe, niet. Hij ziet dat steeds jongere patiënten vragen naar bepaalde ingrepen. “Volgens mij is dit te wijten aan sociale media en de sterke ontwikkeling van de esthetische geneeskunde, die geen zware operaties inhoudt en minder duur is. Deze aanvulling op chirurgie biedt een reeks niet-invasieve behandelingen, waaronder injecties, die het verouderingsproces kunnen vertragen en de zichtbare symptomen ervan kunnen verminderen. Je kunt imperfecties wegwerken en mensen jonger en vitaler doen lijken, maar de chirurg moet zich kunnen inleven, de dialoog aangaan en ervoor zorgen dat het belang van de patiënt altijd op de eerste plaats komt.” Te veel injecties leiden bijvoorbeeld tot vervorming. “Persoonlijk weiger ik telkens weer om bepaalde operaties of injecties uit te voeren, omdat de persoon te jong is, omdat het niet nodig is of de vraag niet van toepassing is. Helaas zullen er altijd chirurgen zijn die bereid zijn te opereren en te injecteren.” Dr. Castus waarschuwt het jonge publiek voor de toenemende promotie van allerlei medische ingrepen op sociale media. “Ik zie steeds meer patiënten met complicaties als gevolg van operaties in het buitenland. In sommige landen krijg je een consultatie online, een operatie met korting, een korte ontmoeting met de arts voor de ingreep en weinig of geen post-operatieve opvolging. De risico’s zijn enorm. Deze praktijken zijn niet toegestaan in België, er is een wettelijk kader dat gerespecteerd moet worden. Esthetische geneeskunde is zelden of nooit urgent. Je moet de tijd nemen om informatie te vragen, erover nadenken en verschillende specialisten raadplegen. En vergeet niet dat die vaak niet eens zo grote besparing rampzalige gevolgen kan hebben voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid van de betrokken patiënt.”

Vechten tegen je natuur

Maar als we ons van nature aangetrokken voelen tot mensen met bepaalde uiterlijke kenmerken, hoe kunnen we dan discriminatie voorkomen? “Je moet een onderscheid maken tussen problematische situaties en andere,” zegt de socioloog. “In liefdes- of vriendschapsrelaties moeten we de natuur haar gang laten gaan, iedereen heeft tenslotte zijn eigen smaak. Anderzijds is het wel problematisch bij het zoeken naar een baan of een flat, omdat daar sprake is van discriminatie. Je hoeft immers niet mooi te zijn om bekwaam te zijn of de huur te kunnen betalen. We moeten een manier vinden om deze ongelijkheden te neutraliseren. Om discriminatie te beperken zijn bepaalde algoritmen en kunstmatige intelligentieinstrumenten veelbelovend. In goede handen kunnen ze helpen om kandidaten te selecteren en tegelijkertijd de menselijke factor en dus discriminatie op basis van het uiterlijk te beperken. Uiteraard moeten die instrumenten dan wel op de juiste manier gebruikt worden.” Maar zolang deze technologieën nog niet op punt staan, blijft het dus een feit: wie mooi is, heeft het echt gemakkelijker.

*Uitgegeven door Odile Jacob. ** Onder andere: M. Lynn, ‘Determinants and consequences of female attractiveness and sexiness: realistic tests with restaurant waitresses’, Archives of Sexual Behavior, 2009, 38, pp. 737-745. S.Kertechian, ‘L’influence du maquillage sur le processus de recrutement,’ onder leiding van J.-F. Amadieu, Université Paris-I, 2015. Alibi Aicha, ‘L’impact de l’apparence physique sur la sélection des candidats’, onder leiding van J.-F. Amadieu, Université Paris-I-Cergos, 2010. *** E. Dechter, ‘Physical Appearance and Earnings, Hair Color Matters’, School of Economics, University of New South Wales, Sydney, 2012. **** Wet van 10 mei 2007. De Belgische wetgeving bevat een algemeen beginsel dat directe en indirecte discriminatie van personen op grond van onder meer geslacht, leeftijd, etnische of nationale afkomst, godsdienstige of levensbeschouwelijke overtuiging, seksuele geaardheid, handicap enz. verbiedt.