12 minute read
DIT WIL JE IN APRIL ZIEN, DOEN EN BELEVEN
De Calanques, een bedreigd paradijs
Het nationaal park Calanques is het eerste park in Europa dat gekneld ligt tussen steden. Hier, de Calanque de Sugiton. Tussen Marseille en Cassis in Zuid-Frankrijk ligt het natuurpark Les Calanques, een kleur- en geurrijk paradijs, waarin tientallen beschermde planten- en diersoorten gekoesterd worden. Maar dit stukje Eden heeft erg te lijden onder het enorme aantal bezoekers en de klimaatopwarming. Zodanig veel dat heel wat experts, wetenschappers en burgers zich verenigen om dit kwetsbare en unieke ecosysteem te redden.
Tekst Caroline Laurent-Simon Foto’s Anaïs Boileau
In dit stukje weelderige natuur zomert het nog na tot halverwege de herfst. Het zachte zomerlicht streelt de toppen van de eiken en Aleppo-dennen, een zuchtje wind glijdt langs de rotsige kliffen. Het zal niet lang meer duren voor de novemberregens dit immense tapijt van droge garrigueplanten verkwikken en de hele zone een welverdiende seizoenspauze gunnen. Het waanzinnige aantal zomerbezoekers – dat afhankelijk van het jaar, tot drie miljoen kan oplopen – wil wel eens vergeten dat deze spectaculaire natuurplek meer is dan een favoriete Instagram-spot.
Het nationale park Calanques(1) is in de eerste plaats een ecologisch natuurreservaat van 8500 ha, begrensd door 97.700 ha kustgebied. Een unieke plek in Frankrijk waar uitzonderlijke flora en fauna worden beschermd, naast de bruisende stad Marseille en haar 860.000 inwoners. Dit juweel in het hart van de Middellandse Zee herbergt duizend plantensoorten, waarvan 48 beschermd zijn en 210 geclassificeerd als erfgoed, naast 140 beschermde landdiersoorten en 60 zeediersoorten die eveneens erfgoed zijn geworden.
Calanques is het eerste natuurpark in Europa dat tegen een stad aangelegen is. Het strekt zich uit tot aan Cassis en eindigt bij La Ciotat. Het heeft meer dan 80 km kustlijn met ongeveer vijftig rustige en heldere kreken, buiten het seizoen dan toch.
VANAF DE TOP VAN DE COL DE SORMIOU die je moet beklimmen om de gelijknamige kreek onderaan te bereiken, kan je in de verte nog een laatste blik werpen op de drukbebouwde stad Marseille. Je stapt van onder het broeierige smogdeken door een onzichtbare poort een andere dimensie binnen. Een waar de wind de heerlijke geur van rozemarijn, cistus, bezem en zeevenkel verspreidt. In het heuvelachtige landschap zie je een havikarend of een oehoe zweven, in het dichte struikgewas en het bos kan je een onzichtbare wereld vermoeden van wilde zwijnen, hagedissen en schildpadden. Een kolonie papegaaiduikers lanceert zich op de deining. “Als je hier bent, ben je elders. In dit natuurgebied kan je zoveel indrukken opdoen en zoveel emoties ervaren dat het je nooit
gaat vervelen”, zegt Laureen Keller, ecologe en projectmanager van Life Habitats. Dat project is bedoeld om het park te beschermen en wordt tot 2022 gefinancierd door de Europese Commissie. Bewust als ze is van de bedreigingen van het ecosysteem, detecteert ze elke aftakeling. Zoals de erosie van een rots die toeristen omdoopten tot solarium. Of de verdwijning van een plant, zoals de zeldzame en beschermde astragalus tragacantha, ook astragalus van Marseille genoemd, die vertrapt werd buiten de gemarkeerde paden. Of de slijtage van een bast: de vele aanrakingen van bezoekers bij het bestijgen van de heuvels, polijstten hem weg. “De overmatige bezoekersaantallen en de verontreinigde zoutnevel zijn twee grote bedreigingen voor het park”, merkt ze op. “Op de planten worden restanten van huishoudelijke wasmiddelen aangetroffen waardoor ze afsterven. Toch kan iedereen persoonlijk bijdragen aan de bescherming van de biodiversiteit: door bijvoorbeeld niet zomaar overal te lopen of ecologische schoonmaakproducten te gebruiken. En ook collectief, door het beheer van verontreinigende stoffen op zee te herbekijken en bijvoorbeeld zuiveringsinstallaties te creëren.” Met een armgebaar wijst ze naar een gebied beneden, in de Calanque de Sugiton, waar we op dezelfde heuvel met uitzicht op de kreek duidelijk het onderscheid kunnen zien tussen een begroeid deel en een levenloos gebied, afgesleten door de overmatige menselijke aanwezigheid tijdens de zomer. Ze wijst naar een majestueuze Aleppo-den met blote wortels: “Hij dreigt om te vallen. Enkel deze zomer is hier al 20 cm grond verdwenen door het drukke beloop. En als de bodem beschadigd is, groeit er geen nieuwe generatie dennen meer.” Laureen vertrouwt ons toe tussen hoop en wanhoop te zwalpen. Hoop, wanneer ze mensen ontmoet die begrijpen dat ze de regels moeten respecteren, en wanhoop wanneer ze te maken krijgt met mensen die laconiek zeggen: ‘we doen hier wat we willen, dit is ons strand!’ “Dit unieke gebied is zo kwetsbaar”, zegt ze. “Het moet natuurlijk voor iedereen toegankelijk blijven, maar het is geen badplaats.” Vanaf 2022 wordt de toegang tot de Calanque de Sugiton gereguleerd: om gratis toegang te krijgen moet je je online registreren op de website van het Calanques Nationaal Park. Voor fotograaf Alexis Rosenfeld – een gerenommeerd onderwaterreporter uit Marseille, die het geweldige 1 Ocean-project(2) lanceerde in samenwerking met Unesco en die ook samenwerkt met de CNRS (Centre Nationale de la Recherche Scientifique) – mogen de beperkende maatregelen nog meer uitgesproken zijn: “De ‘no take zones’ waarin het verboden is om te vissen en te jagen in nationale parken zijn een concreet succes. Dat is bekend. Hoe komt het dan dat je in een nationaal park als dat van de Calanques nog steeds met een geweer mag rondlopen en onder water met flessen mag vissen? We kunnen het milieu niet beschermen zonder strengere maatregelen.”
ELKE ZOMER VAART EEN LEGER BOTEN, met of zonder vaarbewijs en met of zonder motor, door de heldere wateren van het park, met het risico bij het ankeren de gebieden waar posidonia groeit, te beschadigen. Posidonia is cruciaal grasland en een essentiële bron van leven voor vissen. Justine Richaume is
Iedereen mag genieten van het Calanques Nationaal Park, maar de levende schatten ervan worden zowel op het land als in het water verstoord en beschadigd bij een te groot aantal zomerbezoekers.
Links, hiernaast
Het nationale park Calanques herbergt op zichzelf al duizend plantensoorten, waarvan er achtenveertig beschermd zijn.
Linksonder
Laureen Keller, ecologe en projectmanager van het Life Habitats-project in het Park, bedoeld om het leefgebied te beschermen: “Dit unieke terrein is kwetsbaar. Het moet voor iedereen toegankelijk blijven, maar het is geen badplaats.”
1
Justine Richaume, biologe en voorzitter van het project The Lost Compass. 26 en als biologe verantwoordelijk voor studies binnen het onderzoeksnetwerk Septentrion(3), alsook voorzitter van The Lost Compass-project(4). Zij duikt het hele jaar naar koraalvelden, naar rode en gele gorgonen (Paramuricea) en poseidongras (Reteporella grimaldi), toevluchtsoorden van vis en schaaldieren. “Als biologe zie ik de enorme weelde van dit ecosysteem, maar ook zijn grenzen”, benadrukt ze. “Het zichtbare afval dat uit de boten of door de vakantiegangers in het water wordt gegooid, de vele onzichtbare plastic micropartikels die het water vergiftigen… We stellen de impact van recreatie concreet vast. Door de motoren zwaar op te trekken en zonder nadenken wild te varen, worden de onderwaterflora en -fauna beschadigd.” Maar het is vooral de opwarming van de aarde die de wetenschapster zorgen baart, iets waarvan ze de impact nu al kan merken: “De klimaatopwarming tast de biodiversiteit aan. Boven een watertemperatuur van 25° C verdwijnen hier heel wat micro-organismen. Daarbovenop komen nieuwe roofdieren uit warmere zeeën aan, zo kwam de koraalduivel vanuit de Rode Zee via het Suezkanaal binnenzwemmen. Uiteindelijk gaan zij de plaats innemen van de roofdieren die typisch zijn voor de Calanques, zoals de tandbaars.” Daarbij komt nog de verpletterende verantwoordelijkheid van de mens zelf, met de buitensporige globalisering van het zeeverkeer maar ook persoonlijke gedragingen die meer impact hebben dan we zelf zouden vermoeden: zo was het hoogstwaarschijnlijk een schotel oesters die afgelopen zomer in zee werd gegooid die de invasie heeft veroorzaakt van Japanse rode algen. Algen die al rottend de rotsen en de zeebodem van het Calanques National Park koloniseren, en door het vrijgeven van waterstofsulfide gezondheidsrisico’s met zich meebrengen, bij hoge doses mogelijk zelfs dodelijk zijn.
OP DE HELLINGEN VAN DE CALANQUE BLANCHE, aan de rand van de weg die leidt naar de Apenbaai (de Baie des Singes), ruimt een tiental vrijwilligers van de vereniging Clean My Calanques een gebied op dat bezaaid is met afval. Clean My Calanques(5) werd in 2017 opgericht door een groep bevriende wandelaars en heeft vandaag maar liefst 37.237 abonnees op social media, al krijgt het voorlopig nog geen gemeentelijke subsidies. De plek die ze opruimen is een open stortplaats van sigarettenpeuken, blikjes, verpakkingen en lachgasbommen, de nieuwe goedkope high... En soms zelfs ware toiletpotten, canapés, geweerkogels of molotovcocktails. Je kan het zo gek niet bedenken of het ligt er. In één uur tijd haalt de vereniging, die alle kreken aanpakt, per zone gemiddeld 50 kg afval op – waaronder 2700 sigarettenpeuken – dat na ontgifting in energie wordt omgezet door de start-up RecyClop. “Om de situatie te veranderen, volstaat het om niet langer je afval op de grond te gooien, maar gewoon mee naar huis te nemen of in de prullenbak te werpen. Moeilijk is dat niet!”, zegt Céline Albinet, codirecteur van Clean My Calanques. “Het vraagt wel om andere consumptiegewoonten. Zoals kraantjeswater nuttigen dat in Frankrijk zuiver en perfect drinkbaar is, in plaats van water uit plastic flessen, of het kopen van minder voorverpakte producten. We moeten ons ervan bewust worden dat de natuur een algemeen goed is, waar we zorg voor moeten dragen, en dat we absoluut moeten stoppen met het te vervuilen.” Een eenvoudige maar essentiële boodschap die Clean My Calanques
3
1. Biologe Justine Richaume duikt het hele jaar door in koraalbossen: “De onderwaterfauna en -flora zijn uitzonderlijk, maar ook erg kwetsbaar.” 2. De Calanques hebben ook te lijden onder de import van tropische planten, zoals de agave hier, een zeer invasieve soort. 3. In het hart van de Calanque de Sormiou, de grootste kreek van het park en een van de bakermatten van het diepzeeduiken, is een kleine haven bezaaid met hutten. 4. Bij elke inzameling halen de vrijwilligers van Clean My Calanques kilo’s plastic, sigarettenpeuken en afval op.
al vaak heeft overgebracht tijdens sensibiliseringsacties in meer dan honderd scholen met tweeduizend studenten, en ook in enkele video’s en clips die op sociale media al meer dan drie miljoen keer werden bekeken. Ondertussen kunnen ook wij enkel een oproep plaatsen naar iedereen die dit leest, vooral als je in de zomer op vakantie gaat: beschouw het Calanques Nationaal Park, op land en in zee als een natuurlijk heiligdom, als een gemeenschappelijke schat die voor iedereen toegankelijk is maar die ook door iedereen kan en moet worden beschermd. En niet langer als een pretpark aan zee, dat – als we zo doorgaan – onherroepelijk ten dode opgeschreven is.
1. calanque-parcnational.fr. 2. Te zien in november, twee tentoonstellingen in de metro van Parijs en vervolgens in de andere regio’s. Zie voor het volledige programma: 1ocean.blue. 3. septentrion-env.com. 4. the-lostcompass.fr. 5. cleanmycalanques.fr
4
MARION “JOE” CARSTAIRS
DE VERGETEN PIONIER
Marion ‘Joe’ Carstairs op haar eiland Whale Cay in de Bahama’s, in 1941. Heethoofd, kampioen speedbootraces en verleidster van de beau monde: deze rijke Amerikaanse ‘queer’ deed gedurende de hele 20ste eeuw gewoon waar zij zin in had. Tekst Françoise-Marie Santucci
IN LONDEN GEBOREN IN 1900 EN ERFGE-
NAME van een Texaans olie-imperium, geeft Marion Carstairs toe dat ze nooit een ‘klein meisje’ is geweest, maar altijd al een ‘queer’. Ontegensprekelijk lesbisch – de ene keer in een ultrachique versie in een ‘Savile Row’-maatpak, de andere keer in de getatoeëerde ‘butch’ versie – onthult Marion zichzelf al snel als een excentrieke doorzetter. Studeren? Daar heeft ze geen tijd voor. Tijdens de Eerste Wereldoorlog rijdt ze rond met ambulances en daarna opent ze de X-Garage, een Londens bedrijf van privétaxi’s, met aansluitend een werkplaats waar alleen vrouwen werken. Eerst sluit ze – puur voor de vorm – een huwelijk dat niet lang standhoudt, daarna volgen de minaressen elkaar op: van het nichtje van Oscar Wilde tot Marlène Dietrich. Op het einde van haar leven heeft ze er meer dan honderd op haar palmares staan, een onvermoeibare macho waardig. Dankzij haar fortuin kan ze zich overgeven aan een unieke passie: speedbootracen. Ze laat verschillende boten bouwen en haar manoeuvreerkunsten leveren haar een reeks prestigieuze trofeeën op – behaald tegen mannen, natuurlijk. Daarna stort ze zich alweer in een ander avontuur: de Bahama’s. De vrouw met de bijnaam ‘Joe’ koopt er een klein paradijselijk eiland op, waarvan ze – eigenzinnig en complexloos – een soort koningin wordt. De ene na de andere komt haar daar opzoeken, van Marlène D. tot de hertog en hertogin van Windsor, die er voor een weekend of een maand op de privé-landingsbaan neerstrijken. Tegelijkertijd valt Joe op door haar nogal ‘paternalistische’ vrijgevigheid jegens de inwoners van het eiland; ze laat er een apotheek en een school bouwen. Als ze wat ouder wordt, vestigt ze zich uiteindelijk in Florida, waar ze op de gezegende leeftijd van 93 jaar overlijdt, na – het moet gezegd – een leven dat nog gekker was dan een roman.
Somaliland zet stappen tegen genitale verminking
Nergens ter wereld zijn meer meisjes besneden dan in Somaliland: 98% van de meisjes werd er verminkt – meestal tussen de leeftijd van vijf en elf jaar. Het land heeft nu voor het eerst een wet aangenomen om kinderen te beschermen tegen alle vormen van misbruik en verwaarlozing. “Deze nieuwe kinderwet is een glimp van hoop en een belangrijke en vitale stap richting de uitbanning van genitale verminking. Deze extreme vorm van discriminatie tegen meisjes en vrouwen kan nooit veilig zijn”, aldus Sadia Allin, directeur Plan International in Somalië en Somaliland. M.V.
DAVID E. SCHERMAN/THE LIFE PICTURE COLLECTION/SHUTTERSTOCK. PLAN INTERNATIONAL. QUEEN/IMAXTREE.COM.
C PAOLO LANZI/IMAXTREE.COM (X2). DANIELE OBERRAUCH/IMAXTREE.COM. COURTESY CHLOÉ/IMAXTREE.COM. COURTESY ALEXANDER M ZACHT & GEEL
Van links naar rechts: defilés LZ 2022 Blumarine, Acne Studios, Act N°1, Chloé, Alexander McQueen.
