ZUID-KOREA, vrouwen tegen het patriarchaat*

Van links naar rechts: Kang Hee-ju, 31, Yi Haegang, 27 en Eun Ji-hyo, 29, zijn filmmaaksters. Ze hebben het collectief Feminist Filmmakers Forever (FFF) opgericht. Een ondersteuning in een hoofdzakelijk door mannen gedomineerde industrie.

ZUID-KOREAANSE

VROUWEN TEGEN HET PATRIARCHAAT

Vrouwenmoorden, cyber-stalking, amper toegang tot abortus. In deze welvarende, door technologie geobsedeerde republiek houdt de patriarchale cultuur de onafhankelijkheid van vrouwen in een wurggreep en beknot hun rechten. In Seoel vecht een handvol vrouwelijke regisseurs, een advocate, een voormalige reclamedirectrice, een schrijnwerkster-dj om de stem van vrouwen te laten horen. We zochten hen op.

Op haar eerste werkdag kreeg ze een briefing. Elke ochtend stond er op kantoor een afwas klaar voor Bae Soyeon. En de koelkast of de bureaus moesten ook schoongemaakt worden. In de loop van de dag moest ze thee serveren aan de klanten van de mannelijke bazen. Bae Soyeon ging aan de slag bij een scheepvaartmaatschappij. Met een universitair diploma internationale handel en bedrijfskunde op zak volbracht ze deze taken gehoorzaam, bovenop haar vijfenzestig tot zeventig uur durende werkweek. “Terwijl de vrouwen huishoudelijke taken uitvoerden, waren onze mannelijke collega’s aan het roken of aan het praten.” In

Angel-in-us, een soort Koreaanse Starbucks waar ons gesprek plaatsvindt, vertelt de dertig jarige over het dagelijkse leven van duizenden universitaire vrouwen. Nu ze als Content Director bij de app

NomadHer werkt die vrouwelijke soloreizigers over de hele wereld met elkaar verbindt, komt de jonge vrouw er zonder angst voor uit dat ze een feministe is. “Zuid-Koreanen begrijpen de betekenis van het woord feminisme niet. Onafhankelijke vrouwen worden met afkeuring bekeken.”

Op amper drie generaties tijd groeide Zuid-Korea uit van extreme armoede - 4 dollar BBP per hoofd van de bevolking in 1955 - tot de tiende grootste economie ter wereld. Ten zuiden van de Han-rivier symboliseren de schitterende torens van het Gangnam District deze zwaar bevochten economische victorie. Het Sindang-station, op lijn 2, vertelt de keerzijde van het Zuid-Koreaanse wonder. Een bordje in plexiglas ‘Women Friendly Seoul’ hangt tegenover de openbare toiletten. Hier werd op 14 september 2022 een 28-jarige schoonmaakster neergestoken door een voormalige collega. Er liggen bloemboeketten rond een geïmproviseerd altaar.

EEN MUUR VOL VEELKLEURIGE POST-ITBRIEFJES RAZEND VAN WOEDE. “Vergeef me dat ik je niet kon beschermen”. “Stop de femicides”. “Mijn zuster is vermoord”. Ondanks twee eerdere klachten van het slachtoffer en een lopend politieonderzoek bleef de 31-jarige ‘stalker’ vrij rondlopen. Toen ze niet inging op zijn avances stalkte hij haar, bedwelmde haar en bracht haar vervolgens om. In het meest geconnecteerde land ter wereld - alle generaties zijn er technisch onderlegd - is cyber-stalking een dodelijke plaag voor vrouwen. De zogenaamde ‘molka’s’ richten er ravages aan. Deze voyeuristische video’s worden opgenomen met miniatuurcamera’s, verborgen in brievenbussen, paskamers, slaapzalen van middelbare scholen. De video’s worden vervolgens door de voyeurs verkocht aan websites of gepost op fora.

“De Koreaans cultuur is traditioneel en patriarchaal: een vrouw moet trouwen, kinderen krijgen en voor haar schoonfamilie zorgen”

Bae Soyeon, Content Director bij NomadHe.

2

Alle vrouwen zijn doelwit, maar bovenal feministen en minderheden. Sinds 2021 bepaalt een wet dat voyeurs of stalkers drie tot vijf jaar gevangenisstraf krijgen. “Jammer genoeg vermijden vrouwen het om aangifte te doen uit angst voor nog ergere wraakacties”, zegt Lee Eun-eui, een bekende advocate die slachtoffers van seksuele misdrijven verdedigt. “Inclusief sommige beroemdheden.” Deze kleine, vrolijke vrouw verwelkomt ons in haar werkruimte, waar de dossiers zich opstapelen. “Mannen zijn er zo van overtuigd dat feministen hen hun rechten willen ontnemen, dat ze zichzelf als slachtoffer van vrouwen zien”, aldus de advocate. Een van de stuwkrachten van de oorlog tussen de seksen is de militaire dienstplicht van achttien maanden enkel verplicht voor mannen. Terwijl mannen het land verdedigen, krijgen vrouwen goede banen en verdienen ze anderhalf jaar extra inkomen. Squid Game(1), de hitserie op streamingdienst Netflix, komt niet toevallig uit Zuid-Korea.

VROUWEN DIE ALS ONDERGESCHIKTEN HUN DEEL OPEISEN, WORDEN BESCHOUWD ALS UIT TE ROEIEN TEGEN-

STANDERS. Uit studies blijkt dat 60% van de Zuid-Koreaanse mannen tussen 20 en 35 jaar anti-feministisch is. En bijna net zoveel mannen zouden hun partners verlaten als ze feministes waren. Masculinistische blogs en kanalen krijgen miljoenen views. In een vorig leven was Master Lee verkoopster bij Samsung. Een jaar lang werd ze seksueel geïntimideerd door een leidinggevende. Ze diende een klacht in. Het Zuid- Koreaanse conglomeraat werd uiteindelijk veroordeeld tot het betalen van het equivalent van 28.400 euro aan de eenzame strijdster. In de chique wijk in de buurt van het gerechtsgebouw schrijden millennials, beter gekleed dan elders, met grote passen door de postmoderniteit. Ze zijn elegant, efficiënt, werken hard. En ze zijn boos. Kim Jin-a was een zelfverzekerde reclamedirectrice aan wie een belangrijke functie was beloofd. “Mijn baas zei dat ik het verdiende. Maar hij bevorderde een collega, omdat hij een gezin had.” De volgende dag nam ze ontslag. In maart van dit jaar publiceerde The Economist zijn ‘Glass Ceiling Index’, die veranderingen in invloed en de rol van vrouwen in de economieën van OESO-landen tussen 2016 en 2021 meet. Zuid-Korea belandt er • • •

1. Bae Soyeon, 34, is Content Director bij NomadHer, een toepassing die een Zuid-Koreaanse heeft gecreëerd om vrouwen die solo reizen met elkaar in contact te brengen. 2. De hoofdstad van ‘s werelds tiende economie ondergaat een razendsnelle verstedelijking. Het staat symbool voor een land dat in de toekomst leeft, maar nog steeds door oude tradities gestructureerd wordt.

• • • op de laatste plaats, na Japan. Kim Jin-a, die zichzelf als introvert beschrijft, schreef een boek over de weg die ze naar het feminisme heeft afgelegd. Vertaald klinkt de titel als een manifest: Ik ben hier om mijn deel te redden, niet om de mensheid te redden’. “Ik opende mijn ogen in 2016, nadat een jong meisje werd vermoord in het toilet van een karaokebar in Gangnam”. Nu is Kim Jin-a’s mantra: “Geef ons ons deel van de taart terug”! Feministes worden ervan beschuldigd mannen te haten. “Is het haat om te zeggen dat gelijkheid binnen het huwelijk onbestaand is? Jarenlang verdiende ik meer dan mijn man. Ik onderhield hem én mijn schoonouders. Ja, daar had ik problemen mee.” In 2020 werd deze vastberaden intellectuele vrouw kandidate bij de Partij voor Vrouwen bij de vervroegde gemeenteraadsverkiezingen in Seoel na de zelfmoord van de vertrekkende burgemeester, die door een collega van verkrachting werd beschuldigd. Van de zeventien kandidaten werd ze vierde. “Meer dan 50% van de vrouwen in de twintig heeft op mij gestemd. Maar ik werd online overvallen door een lawine van vrouwenhaat, maandenlang. Onbeschrijfelijk hoe gewelddadig dat was. Hier is online haten een fulltime activiteit.”

JIN-A HEEFT ONDERTUSSEN DE POLITIEK VOORGOED VERLATEN om een boekenwinkel-café, de Woolf Social Club genoemd naar Virginia Woolf, op te starten. In dit feministische heiligdom in de wijk Hannam kan je We Should All Be Feminist van Chimamanda Ngozi Adichie, Blue is a Warm Colour van Jul Maroh of A Room of One’s Own van Virginia Woolf lezen, terwijl je de beste biologische broodjes van Seoel verorbert. Veel vrouwen met kort haar, zoals de eigenares, beschouwen deze plek als een ‘safe space’. En ook al lijkt de democratie van ZuidKorea in de verste verten niet op de republiek van de Iraanse moellahs, toch is één van de symbolen van het verzet van de vrouwen ook hier hun haartooi. Lee Yeun, studente in de Rechten en Politieke Wetenschappen aan de Ewha University for Women, knipte twee jaar geleden haar haar kort, net als duizenden andere vrouwen. “Mijn moeder

Hierboven Kim Jin-a, 48, kandidate voor de Partij van de Vrouwen in 2020 bij de gemeenteverkiezingen in Seoel, in haar boekhandel The Woolf Social Club. Een feministisch heiligdom dat uit eerbetoon vernoemd werd naar de schrijfster Virginia Woolf. 1. In Seoel, tegenover de Woolf Social Club, in Hannamwijk, het bestiarium van de Koreaanse dierenriem.

was razend. Dat ging te ver! Tijdens sollicitaties word ik erop gewezen en mijn vrienden zeggen dat ik eruit zie als een vent en nooit iemand zal vinden om te trouwen.” De 26-jarige woordvoerster van de feministische Haiel-beweging is die alomtegenwoordige toxische masculiniteit moe. Het is een dodelijk gif. Zelfmoord is doodsoorzaak nummer één bij mensen onder de 40. In 2019 pleegden Sulli en Goo Hara, twee Koreaanse popmuziek (K-pop)-sterren, zelfmoord. Sulli was het slachtoffer van vrouwenhaat. Ze had zichzelf tot feministe uitgeroepen en een anti-behacampagne gesteund door te poseren in een T-shirt zonder beha. De drie regisseuses van het collectief Feminist Filmmakers Forever (FFF) dragen hun haar lang, maar hun ideeën over gelijkheid tussen mannen en vrouwen zijn onwrikbaar. De filmindustrie is overwegend mannelijk. “Mannen nemen niet graag orders van een vrouw aan”, zegt Eun Ji-hyo. “Ze bespreken onze beslissingen op een puur seksistische manier.” Het collectief telt 84 leden. Tijdens de opnames zegt Yi Hae Gang • • •

3 1 2

2. Advocate Lee Eun-eui, 48, gespecialiseerd in het verdedigen van slachtoffers van seksuele misdaden. Ze was eerst handelsvertegenwoordigster bij Samsung, waar ze seksueel geïntimideerd werd door een leidinggevende. Na een procedure werd haar een schadeloosstelling toegekend. 3. Lee Yeun, 26, is woordvoerster van het feministische collectief Haeil (‘tsunami’ in het Koreaans). Om jonge vrouwen tegen cyberpesten te beschermen, speurt ze naar illegale video’s die zonder hun medeweten zijn opgenomen en op internet gezet.

2

1

• • • niet dat ze feministe is om haar carrière niet te schaden. Haar familie begrijpt haar niet. “Als ik naar klimaatprotesten ga, vindt mijn moeder dat geweldig, tegelijk vindt ze feministische marsen gevaarlijk.” Geen van de drie regisseuses wil kinderen. Ze willen hun lichaam en carrière behouden, zoals duizenden Zuid-Koreaanse vrouwen. “Na je zwangerschapsverlof kan je nooit meer terug gaan werken”, zegt Ji-hyo. De werktijden en de kosten voor kinderopvang zijn zo hoog dat de meeste moeders huisvrouw worden. De regering gaat het ministerie voor Gender en Gezin opdoeken, naar verluidt “is het er niet in geslaagd de gelijkheid tussen mannen en vrouwen te handhaven en het behandelt mannen als potentiële criminelen.” De conservatieve president Yoon Seok-youl houdt het feminisme verantwoordelijk voor het verminderd aantal huwelijken en de daling van het vruchtbaarheidscijfer - het laagste ter wereld. Hoewel abortus in 2019 werd gedecriminaliseerd, is het niet op grote schaal voorhanden. Choi Ye-hoon is gynaecologe en lid van Share, een vereniging die opkomt voor reproductieve rechtvaardigheid. “Abortussen hebben altijd plaatsgevonden in Korea, ondanks het verbod. Maar nu is er geen enkele wet die dit regelt, of een verzekering die het dekt.” De arts, met kort haar en zonder make-up, reageert verbaasd op de vraag of ze feministe is. “Ja, natuurlijk ook al is dat woord hier bijna taboe.” Bij het verlaten van ons interview bellen we een tiental ziekenhuizen. Haien, de vertaalster, doet zich voor als een jonge vrouw die een abortus nodig heeft. Negen ziekenhuizen antwoorden dat “ze dat niet doen”. Het enige ziekenhuis dat abortus wel uitvoert, geeft de prijs aan: het equivalent van € 750.

1. Hyemi You, alias dj Seesea, 36 is overdag schrijnwerkster en ’s nachts dj. Ze neemt ook deel aan campagnes van Amnesty International tegen discriminaties LGBTQIA+. 2. Seoel, de hoofdstad die weinig slaapt, één van de prijzen die het betaalt voor haar groei 3. Park Jinhyun, 16, longboarder, middelbare scholiere en model, paradeerde met haar board tijdens de Seoul Fashion Week.

OVERDAG IS HYEMI SCHRIJNWERKSTER. ‘s Nachts is ze dj Seesea. Ze leent vaak haar gezicht aan Amnesty International voor campagnes tegen LGBTQIA+-discriminatie. Sinds haar tienerjaren is ze feministe. Haar conservatieve moeder dwong haar haar benen te scheren, gelukkig had ze een progressieve vader. “Toen ik 25 was, besloot ik om de ‘bullshit’-codes van het Koreaanse schoonheidsideaal niet meer te volgen: dikke wenkbrauwen, lang recht haar en grote ogen. Ik epileerde mijn wenkbrauwen en krulde mijn haar.” Seesea pauzeert. “Sommige feministen zijn wel te radicaal, vind ik. Als je je haar niet knipt, als je make-up draagt, of je laat je opereren, ben je volgens hen een bondgenoot van het patriarchaat. Het is ingewikkeld...” Ze vervolgt: “Ik heb acne en ik verberg het. Toen ik jonger was, had ik het gevoel dat ik daarmee de zaak van vrouwen verraadde. Het zou me natuurlijk niets moeten kunnen schelen, maar ik leef al zesendertig jaar in deze cultuur.” Een met een obsessie voor uiterlijk schoon: vrouwen gebruiken gemiddeld twaalf schoonheidsproducten per dag. In de gangpaden van het Dongdaemun Design Plaza, ontworpen door architecte Zaha Hadid, waar deze week de Seoul Fashion Week plaatsvindt, paraderen jonge meisjes met ronde ogen en rode neuzen voor het oog van de camera. Op de eerste rij van de catwalks zitten influencers, K-popsterren en filmidolen, een wereld van glans en glitter, zonder onderscheid van gender. Dat dan weer wel. Zakenmannen in pak zijn een onverbloemde herinnering aan wie de macht heeft. Op de catwalk opent de longboarder Park Jinhyun de show in een outfit van een schoolmeisje. Ze is 16 jaar oud en straalt een ongebreidelde energie uit. In het skatepark bestaat er geen onderscheid tussen jongens en meisjes. De beste wint. Jinhyun wil beroemd worden. En ze houdt van haar neus, ze zegt dat diens vorm haar geluk brengt. Ze kreeg het voorstel om haar neus met plastische chirurgie te laten corrigeren. “Ik zal het mijn ouders vragen, als het moet, doe ik het.” Na deze ontmoetingen kan je alleen maar denken aan Parasite, Bong Joon-ho’s Oscarwinnende meesterwerk, waarin families in uitersten van het sociale spectrum hun eigen opvattingen hebben en ernaar handelen. In het echte leven komt hier de woede van Zuid-Koreaanse vrouwen naar boven, het sijpelt stilaan door en bereikt de oppervlakte. Zullen ze erin slagen het kasteel waar mannen alleen heersen, te veroveren?

“Als ik naar klimaatbetogingen ga, vindt mijn moeder dat geweldig, maar ze vindt het gevaarlijk als ik aan feministische marsen deelneem”

Yi Haegang, regisseuse.

(1) Squid Game, een thrillerserie waarin de personages gestoorde en bloederige versies van hun favoriete spellen uit hun jeugd moeten spelen om te overleven. Een groep gekidnapte mensen belandt in een angstaanjagend spel: winnen ze dan gaan ze naar huis met een groot geldbedrag maar spelers die weigeren mee te doen of verliezers worden geëlimineerd.