00 Ziekenhuis

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

ZIEKENHUIS

COLOFON

Boomberoepsonderwijs

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

info@boomberoepsonderwijs.nl

www.boomberoepsonderwijs.nl

Auteur(s):

Titel:Ziekenhuis

ISBN: Eerstedruk/eersteoplage

©Boomberoepsonderwijs2025

BehoudensdeinofkrachtensdeAuteurswetgesteldeuitzonderingenmag nietsuitdezeuitgavewordenverveelvoudigd,opgeslagenineen geautomatiseerdgegevensbestand,ofopenbaargemaakt,inenigevormof openigewijze,hetzijelektronisch,mechanisch,doorfotokopieën,opnamen ofenigeanderemanier,zondervoorafgaandeschriftelijketoestemmingvan deuitgever.Auteursrechttenaanzienvantekst-endataminingen machinelearningisnadrukkelijkvoorbehouden.

Voorzoverhetmakenvanreprografischeverveelvoudigingenuitdezeuitgave istoegestaanopgrondvanartikel16hAuteurswetdientmendedaarvoor wettelijkverschuldigdevergoedingentevoldoenaandeStichtingReprorecht (www.reprorecht.nl).Voorhetovernemenvan(een)gedeelte(n)uitdezeuitgave inbijvoorbeeldeen(digitale)leeromgevingofeenreaderinhetonderwijs(op grondvanartikel16,Auteurswet1912)kanmenzichwendentotStichting UitgeversorganisatievoorOnderwijslicenties(Postbus3060,2130KB Hoofddorp,www.stichting-uvo.nl).

Deuitgeverheefternaargestreefddeauteursrechtenteregelenvolgensde wettelijkebepalingen.Degenendiedesondanksmenenzekererechtente kunnendoengelden,kunnenzichalsnogtotdeuitgeverwenden.

Doorhetgebruikvandezeuitgaveverklaartukennistehebbengenomenvan enakkoordtegaanmetdespecifiekeproductvoorwaardenenalgemene voorwaardenvanBoomberoepsonderwijs,tevindenop www.boomberoepsonderwijs.nl.

VOORWOORD

AngerensteinZorg&Welzijniseencompleteserieleermiddelenvoorde volgendekwalificatiedossiers:

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Assistentindegezondheidszorg

• Maatschappelijkezorg

• Pedagogischwerk

• Sociaalwerk

• Verpleegkunde

• Verzorgende-IG.

Voordeverpleegkundeisvakkennisvanuiteenlopendeonderwerpenvan grootbelang.Ditvormtdebasisvoorhethandelenindeberoepspraktijk, waarbijdezorgvragermetzijnwensenenbehoeftencentraalstaat.De bronnenboekenvanAngerensteinZorg&Welzijnbevattenallebenodigde theorievoordebeginnendeberoepsbeoefenaar.

Deserieleermiddelenvoorhetkwalificatiedossierverpleegkundigebestaat uitachtbronnenboekenmetonlineaanvullendeverwerkingsopdrachten, kritischeberoepssituatiesentoetsen:

• Anatomie,fysiologie,pathologieenpsychologie1voorverpleegkunde

• Anatomie,fysiologie,pathologieenpsychologie2voorverpleegkunde

• Plannenvanverpleegkundigezorgencoördinatie

• Professioneelwerkenvoorverpleegkunde

• Verpleegtechnischehandelingen

• Ziekenhuis

• Zorgenbegeleiden1

• Zorgenbegeleiden2.

Koppelingkwalificatiedossier2020

Elkthemaheefteenkoppelingmetéénofmeerderewerkprocessenvanhet kwalificatiedossier.Hierondertrefjeperthemaaanmetwelkwerkproces(sen) dezeisgekoppeld:

Graagnamakenindestijlvandeflexibelepipelinevoorverpleegkunde.Zievorigetitels.Dusniethelewerkproces uitschrijven,maaralleendecodedieervoorstaat:B1-K1-W1,B1-K1-W2,etc.

COPYRIGHTBOOM

Verpleegtechnischehandelingenvoorverpleegkunde

Alsverpleegkundigevoerjedagelijksverpleegtechnischehandelingenuit.De benodigdeachtergrondinformatiewordtperhandelinguitvoeriginditboek beschreven.Daarnaastiseraandachtvoorhethandelenbijlevensbedreigende situatiesencalamiteiten.

Debeschreventheorieenverwerkingsopdrachtenzijngebaseerdopdevisie waarbijdezorgvragercentraalstaatenzoveelmogelijkzijneigenregie behoudt.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Dezorgvragercentraal

Dezorgvragerenzijnzorgvraagstaantijdensjouwwerkalsverpleegkundige centraal.MetbehulpvandeuitgangspuntenvandePositieveGezondheidga jealsverpleegkundigemetdezorgvrageringesprekomteachterhalenwelke ondersteuningvoorhembelangrijkis.Uitgangspunthierbijisdatdezorgvrager zoveelmogelijkderegieblijftbehoudenoverzijneigenleven.De ondersteuningkomtindeeersteplaatsvanuitdeeigenleefomgeving (interprofessioneel)enindetweedeplaatsvanuitdeprofessional(s).

Opbouwtheorie

Eenthemabestaatuitdrieonderdelen:

1.basistheorie

2.kritischeberoepssituatie

3.verdieping.

Basistheorie

Debasistheoriebevatinformatiedierelevantisvoordeverpleegkundige.De theoriewordtverlevendigdmetvoorbeelden.Belangrijkebegrippenworden uitgelegdindetekstenzijnvetgemaakt.

Wanneerjeindelinkerkantlijnditicoontjeziet,kunjeindebijhorendedigitale leeromgevingeenonlineaanvullingvindenindevormvaneenfilmfragment, verwijzingnaareenwebsiteofeendocument.

Kritischeberoepssituatie(KBS)

IndeKBSwordjegeconfronteerdmeteenprobleemstellingofdilemmawaarbij jenietkuntterugvallenoproutinematighandelen.OnlinevindjebijelkeKBS aanvullendeopdrachten.Destructuurvandeopdrachtenvolgtinveelgevallen destappenvanhetklinischredeneren.Opdiemanieroefenjealsbeginnend beroepsbeoefenaarregelmatigmetdezemaniervanredeneren,leerje zorgsituatiesgoedtedoorzienenkunjeberedeneerdhandelen.

Verdieping

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Meerderethema'shebbenaanheteindehetonderdeelVerdieping.De verdiepingheeftalsdoelhetthemaverderuittebouwenenstimuleertde onderzoekendehouding.

Digitaleleeromgeving

DaarnaastkentAngerensteinZorg&Welzijnenkeleonline-aanvullingendie beschikbaarzijnviawww.boomdl.nl.Hetgaatomdevolgendeaanvullingen:

• verwerkingsopdrachten

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• kritischeberoepssituaties

• uitdagingen

• toetsen

• filmfragmenten.

Voordatjededigitaleleeromgevingkuntgebruiken,moetjejelicentie activeren:

• Overlegmetjedocentwelktypeaccountjegebruikt.

• Ganaarwww.boomberoepsonderwijs.nl/licentie.

• Bekijkdeinstructiefilmofleeshetstappenplan.

• Volgdestappen.

Daarnakunjeaandeslag!

Verwerkingsopdrachten

Bijiederthemahorenenkeleverwerkingsopdrachten.Dezeopdrachtenhelpen jedeinformatieuitdetheorieteverwerkenentoetepassen.

Uitdagingen

Tijdensdeuitdagingwerkjemetmeerderestudentenaaneengroteopdracht opbasisvanverschillendethema'swaarbijeenberoepwordtgedaanopje samenwerkingsvaardighedenenjecreativiteit.Deuitdaginglevertaltijdeen productopdatwordtbeoordeeld.

Aanspreekvorm

Indetheorieenverwerkingsopdrachtenwordtdelezerzoveelmogelijk aangesprokenmetdeneutraleje-vorm,metalsdoelomeeninclusieve omgevingtecreërenwaariniedereenzichvertegenwoordigdvoelt.Daarnaast wordenerbeperktdeaanspreekvormen'hij'of'zij'gehanteerd.Hetis belangrijkoptemerkendatwaar'hij'staat,ook'zij'gelezenkanwordenen andersom,omervoortezorgendatallelezerszichaangesprokenenerkend voelen.

VeelplezierensuccesmethetwerkenmetAngerensteinZorg&Welzijn!

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

THEMA1

DEINTERNEZIEKENHUISORGANISATIE

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

1.1Deinterneziekenhuisorganisatie

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/woman-clinic-reception-healthcare-worker-2434113571

Inhoudthema

• Soortenziekenhuizen

• Organisatieprocessen

• Hetprimaireproces

• Verdieping

• Begrippen

Ineenziekenhuiswerkenveelmedewerkersvanveelverschillendedisciplines dieallemaal,iederophuneigenmanier,aanhetzelfdedoelwerken.Datmaakt eenziekenhuistoteencomplexeorganisatiedieervoormoetzorgendatdie doelenookgehaaldworden.Demissieendevisiebepalendedoelenende richtingenhetbeleidbepaaltdemanierwaarop.Missie,visieenbeleidgelden voorallemedewerkers.Jekunthetvergelijkenmeteenautotrip.Demissieen

visiezijnhetreisdoel,hetbeleidishetnavigatiesysteemdataangeefthoeje ermoetkomenendeinterneorganisatieisdemotordieervoorzorgtdatje hetreisdoelkuntbereiken.Belangrijkeonderdelenvandeinterneorganisatie dieinditthemaaanbodkomenzijndeorganisatieprocessenende organisatiecultuur.Aandehandvandezeaspectenkrijgjemeerinzichtinde interneorganisatievaneenziekenhuis.

1.2Soortenziekenhuizen

Deoverheidonderscheidtviersoortenziekenhuizen(bron:VZinfo,2023):

• algemeenziekenhuis

• universitairmedischcentrum

• kinderziekenhuis

• zelfstandigbehandelcentrum.

Hetgemeenschappelijkekenmerkisdatbijalleviersprakeisvan medisch-specialistischebehandeling.

Algemeenziekenhuis

HetCentraalBureauvoordeStatistiekhanteertdevolgendedefinitievoor eenalgemeenziekenhuis:medisch-specialistischcentrumvoorbehandeling enverplegingmetovernachting,nietgerichtopeenspecifiekebevolkingsgroep en/ofspecifiekefysiekeziektenofziektebeeldenvanpsychischeaard.

COPYRIGHTBOOM

Hetalgemeenziekenhuiskomthetmeestvoorenwordtookwelmedisch centrumgenoemd.Sindshetbeginvandezeeeuwzijnveelalgemene ziekenhuizengefuseerd.Inveelgevallengaathetomkleinerestreek-of stadsziekenhuizendiezijnopgegaanineengrotereziekenhuisorganisatie. Waardekleineziekenhuizenzijnverdwenen,isvaaknogweleen buitenpolikliniekopdelocatieopengebleven.Degroteziekenhuizenhebben eenfunctievooreengrootstadsgebiedofgroteregio.

Categoraalziekenhuis

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenbijzonderevormvanalgemeenziekenhuisishetcategoraalziekenhuis. InhetverlengdevandedefinitievanhetCBSiseen categoraalziekenhuis juistwélbedoeldvoorspecifiekedoelgroepenofziektenenbehandelingen. Voorbeeldenzijneenbrandwondencentrum,oogziekenhuis,astmacentrum, epilepsiecentrum,orthopedischekliniek,revalidatiecentrumenzovoort.

In2024zijnerongeveer70algemeneziekenhuizendiezorgaanbiedenop98 locatiesen147buitenpoliklinieken(bron,RIVM).Dathetaantallocatiesgroter isdanhetaantalziekenhuizen,komtomdatsommigeziekenhuizenonder dezelfdenaamzorgaanbiedenopmeerlocaties.

Universitairmedischcentrum

Eenuniversitairmedischcentrum(UMC),voorheenacademisch ziekenhuisgenoemd,heeftnaastpatiëntenzorgookonderwijs (medisch/specialistisch)enwetenschappelijkonderzoekenontwikkelingals hoofdtaken.DaaromiseenUMCorganisatorischverbondenmetdemedische faculteitvaneenuniversiteit.Debundelingvanmedischekenniszorgterook voordateenUMCcomplexe,topklinischezorgkanaanbiedenvooreengrote regio(supraregionaal).OokzijnersamenwerkingsverbandentussenUMC’s engroterealgemeneziekenhuizen.In2024zijnerinNederlandachtUMC’s.

Kinderziekenhuis

Eenkinderziekenhuisisgespecialiseerdindiagnostiek,behandelingen verplegingvankinderenenjongerenvan0tot18jaar.Naastbredekennisvan kinderziekteniserookspecialeaandachtvoordeontwikkelingenbehoeften vanhet(zieke)kindenzijnerspecialevoorzieningenzoalsdemogelijkheid omregulieronderwijste(blijven)volgeninhetziekenhuis.In2024zijneracht kinderziekenhuizendieallemaalverbondenzijnmeteenUMC,waardoorook dekinderziekenhuizentakenhebbenophetgebiedvanwetenschappelijk onderzoeken(medisch)onderwijs.Erisnogeennegendekinderziekenhuis datnietdirectverbondenismeteenUMCendatishetPrinsesMáximaCentrum voorkinderoncologieinUtrecht.

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Zelfstandigbehandelcentrum

Eenzelfstandigbehandelcentrum(ZBC)biedtspecifiekezorgaanzoals orthopedischebehandelingen,oogbehandelingen,plastischechirurgie, kaakchirurgieenzovoort.Infeiteishetaanbodvergelijkbaarmetcategorale ziekenhuizen.HetverschilisdateenZBCeenparticuliereaanbiederiseneen categoraalziekenhuisniet.VerwareenZBCnietmeteenprivékliniek.Hetzijn allebeiparticuliereaanbieders,maarbijeenZBCmoetenminstens2medisch specialistenwerkenenbijeenprivékliniekhoeftdatniet.

1.3Organisatieprocessen

Eenproceskunjezienalseensamenhangendgeheelvanactiviteitenof handelingen.Inelkeorganisatie,dusookineenziekenhuis,spelendehele dagallerleiprocessen.Diekunjeonderverdelenindevolgendedrie hoofdprocessen:

• bestuursproces

• primaireproces

• ondersteunendproces.

Dehoofdprocessenzijnweeronderverdeeldinkleineredeelprocessen.Hoe dehoofdprocessenzijningerichtenhoedeonderdelengenoemdworden, verschiltpertypeenomvangvandeorganisatie.

Hetbestuursproces

Het bestuursprocesregelthetbestuurenbeheervandeorganisatiealsgeheel. Hetbestuursproceszorgtervoordatdemissieendoelenwordengehaalden dathetooksoepelverloopt.Dehoogsteleiding,ineenziekenhuismeestalde RaadvanBestuur(RvB),voerthetbestuursprocesuit.DeRaadvanBestuuris onderandereverantwoordelijkvoordemissie,visie,hetbeleid,deinterne organisatieendebestuurlijkesamenwerkingmetexternepartners.Daarnaast horenverschillendeafdelingenbijhetbestuursproces.Denkaan:

BEROEPSONDERWIJS

• SecretariaatRaadvanBestuur.

• Financiënencontrol:begroting,budgetbewaking,financiëleadministratie, periodiekefinanciëleoverzichten(informatiemanagement).

• ICT:onderhoudenbeheervanhardwareensoftware,internetenintranet, digitaleveiligheidenprivacybewaking,CNIO(ChiefNursingInformation Officer)voorverpleegkundigeinformatiesystemenenCMIO (medisch/zorggroep).

• HumanResourceManagement(HRM)waaronderwerving&selectie, personeelsbeleiden-procedures,personeelsadministratie,scholingsbeleid, loopbaanontwikkeling,verzuimbegeleiding,arbocoördinatie.

• Marketing,communicatieenPR.

• Juridischeafdeling

• Kwaliteitszorg.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Dezeafdelingenadviserendedirectieendemanagersindeorganisatie.En verderondersteunenzemanagersenmedewerkersbijhetuitvoerenvanbeleid enprocedures.Omdatdezeafdelingenalleenadviserenengeen beslissingsbevoegdhedenhebbenbovendemanagersvanandere organisatieonderdelen,wordenhetookwel stafafdelingengenoemd.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Stafafdelingenadviseren

EenHRM-medewerkerbegeleidtdesollicitatieprocedure,maarbeslistniet welkesollicitantwordtaangenomen.Daaroverbeslistdeleidinggevendevan deafdelingwaardevacatureis.DeHRM-medewerkergeeftadvies,maarde leidinggevendekandatadviesnaastzichneerleggen.Zobeslisteen HRM-medewerkerooknietwiewelkescholingmagvolgen.

Eenmedewerkervandeafdelingfinanciënadviseertdeleidinggevendenover hetbeheervanhunbudgetten,maarbeslistnietwaarleidinggevendengeld aanuitgevenenwanneer(uiteraardwelbinnenhetbudgetendeafgesproken spelregels).Alseenleidinggevendeechtbuitenzijnfinanciëleboekjewilgaan ennietluistertnaardemedewerker,danlegtdiemedewerkerdekwestievoor aanzijneigenleidinggevendevandefinanciëleafdeling.Dieprobeerter vervolgensuittekomenmetdebetreffendeleidinggevende.Alszeerniet uitkomen,beslistuiteindelijkdeRaadvanBestuur.Maarhetisdusnooiteen medewerkervandefinanciëleafdelingdiezelfstandigbeslist.

AdviesorganenRaadvanBestuur

VerscheideneorganenadviserendeRaadvanBestuurbijdevoorbereidingen uitvoeringvanbeleid.Deonderwerpen,enofdeadviezenbindendzijnofniet, zijngeregeldindewet(OR)ofindereglementenvaneenraad.Daarinstaat ookhoeledengekozenofbenoemdwordenenhoelangzelidvaneenraad mogenzijn.Alleziekenhuizenhebbentemakenmet:

• Ondernemingsraadvoorpersoneelsaangelegenheden

• Cliëntenraad,vertegenwoordigingvoorcliëntenzaken

• Vertegenwoordigingmedischspecialistenvoormedisch/ethischbeleid

• VerpleegkundigeAdviesRaad,vertegenwoordigingvanverpleegkundigen enverpleegkundigspecialisten.

VerpleegkundigeAdviesRaad

DitdoetdeVerpleegkundigeAdviesRaad(VAR)ineenziekenhuisin samenwerkingmetdeRaadvanBestuur:

• vanuitdeverpleegkundigeberoepsinhoudonderbouwdeadviezengeven voorbeleidsontwikkelingenverbeterenvandekwaliteitvande verpleegkundigezorg

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• samenwerkenmetanderedisciplinesomervoortezorgendat verpleegkundigentoeganghebbentotdebestmogelijkeinformatie, middelenenondersteuning

• profileren,positionerenenprofessionaliserenvandeverpleegkundige beroepsgroep.

Ondersteunendproces

Hetondersteunendprocesscheptvoorwaardenvoorhetbestuursprocesen primaireprocesomgoedtekunnenfunctioneren.Hetondersteunendproces werktvoordeheleinterneorganisatie.Hoehetondersteunendproces georganiseerdis,hangtsterkafvandegroottevandeorganisatie.Voorbeelden vanonderwerpendiebijhetondersteunendproceshoren:

• inkoopenmagazijnbeheer

• logistieken(intern)transport

• schoonmaak

• receptie

• horecavoorzieningen/catering

• technischedienst

• beveiligingenbewaking

• onderhoudvangebouweneninventaris

• centralesterilisatie.

Somszijnhetaparteonderdelen,maarmeestalzijnzesamengevoegdineen facilitairedienst(facilitairbedrijf)ensomsookwordenonderdelenuitbesteed aaneenexternbedrijf.

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/doctors-eat-snack-together-canteen-clinic-1721745226

Dehorecaineenziekenhuishoortbijhetondersteunendbedrijfsproces.

Hetprimaireproces

Het primaireproces omvatalleactiviteitendiedirecteinvloedhebbenophet realiserenvandemissieendoelen.Vooreenziekenhuiszijndatdus onderzoek/diagnostiek,behandelingenverpleging.VooreenUMCkomen daarnogwetenschappelijkonderzoekenonderwijsbij.Alsverpleegkundige maakjedeeluitvanhetprimaireproces.

Alledriebelangrijk

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hoewelhetprimaireproceshetkernprocesis,kunjenietstellendatdathet belangrijksteprocesis.Alledriedeorganisatieprocessenzijnevenbelangrijk, omdatheteneprocesnietkanfunctionerenzonderdeandereprocessen.Het zijnalshetwaredrietandwielendieinelkaargrijpenenopelkaarafgestemd moetenzijnomsoepeltekunnendraaien.Alserééntandwielmistofslecht functioneert,heeftdatgevolgenvoordebeideanderetandwielen. Samenwerkingenrespectvoorelkaarswerkishetdevies.

1.4Hetprimaireproces

Hetprimaireprocesisineenziekenhuismetvoorspronghetmeestomvangrijke encomplexeproces.Denkmaaraanaspectenals:

• 24/7zorgopverschillendeniveau’s:intensivecare,highcare,mediumcare

• veelverschillendedisciplineswaarvaneengrootdeelmetelkaar samenwerkt:artsen,verpleegkundigen,paramedici,apothekers, psychologen,laboranten,(onderzoeks)assistenten,receptieenandere ondersteuning,enzovoort

• acutezorg

• veel(medische)specialismen

• klinischeenpoliklinischezorg.

Vanalleberoepenisdeverpleegkundigeberoepsgroepinelkziekenhuisde grootstegroep.

Verdelinginclusters

Zoveelmedewerkers,disciplines,specialisatiesencomplexiteitvragenom eengoedeorganisatie.Jemoetwetenwieverantwoordelijkis,hoedezorgin depraktijkwordtaangestuurd,hoebudgettenverdeeldworden,enzovoort. Omdattebereikenwordthetprimaireprocesopgesplitstinclustersdiequa kennisofwerkwijzegelijksoortigekenmerkenhebben.Zo’nclusterwordtvaak een zorggroep ofzorgeenheidgenoemd.Degebruiktebenamingenvoor zorggroepenenonderdelenverschillenperziekenhuis.Alseenziekenhuis bijvoorbeeldsportgeneeskundealsspeerpuntheeft,zalerookeenaparte zorggroep ‘sportenbewegen’ zijn.Hetzelfdegeldtvooranderespeerpunten. Ondereenzorggroepvallenzoweldekliniekalsdepolikliniek.

Hiernaziejewatmogelijkhedenvanzorggroepenenhunonderdelen.

Zorggroep

Chirurgie

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Beschouwend

Onderdelen

Algemenechirurgie,orthopedie,KNO, plastischechirurgie,urologie, traumatologie,gipskamer, dagbehandeling.

Internegeneeskunde,cardiologie, longziekten,neurologie,hematologie, dialyse.

Onderdelen Zorggroep

Vrouw,man,moeder,kind

Oncologie

Acutezorg

Operatieafdeling

Gynaecologie,verloskunde, kindergeneeskunde,voortplanting.

Algemeneoncologie,MDLen scopieafdeling,longoncologie.

Spoedeisendehulp,ICenacute cardiologie.

OKcomplex,holding(voorbereiding), uitslaapkamer,polikliniek pre-operatievescreening(POS).

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Apotheekenlaboratoria

Radiologie,nucleairegeneeskunde

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/close-afraid-elderly-man-walker-245554159

Erzijnookziekenhuizendiedeheleouderenzorgineenapartezorggroephebben ondergebracht.

Organigram

Demanierwaaropdeorganisatiegestructureerdis,wordtalseensoort plattegrondweergegevenineenorganigram.Zo’norganigrambiedtjesnel overzichtoverhoedeorganisatiegeorganiseerdisenwelkezorggroepenen andereafdelingenendienstenerzijn.Vandemeesteziekenhuizenkunjeeen organigramvindenophunwebsite.

BekijkhetvoorbeeldvanhetorganigramvanhetZuyderlandMedischCentrum.

1.5Verdieping

Eenaspectdatnaastdeorganisatieprocessenen-structuurookinzichtgeeft indeinterneziekenhuisorganisatieisdeorganisatiecultuur.Overalwaar mensenlangeretijdsamenzijn,ontstaateencultuur.Dedefinitievan organisatiecultuur wijktdanooknietafvandebasisdefinitievancultuur:het geheelvanwaarden,normen,overtuigingenenvormenvangedragdie algemeenaanvaardzijnbinneneengroepineenorganisatieenaanelkaar doorgegevenworden.Cultuurisdusaangeleerd.Jeleertvanjecollega’sen leidinggevendehoejejebinnendeorganisatiehoorttegedragen.Eendeel vandewaardenennormenwordtbepaalddoordeberoepscodediebepaalt

welkewaardenennormenbelangrijkzijnvoorjeberoepsuitoefening.Een anderdeelwordtbepaalddoordeleidingvandeorganisatie.Diebepaalt welkekernwaardenzebelangrijkvindenvoordeorganisatie.Dekernwaarden staanbeschrevenenkomenookteruginteamvergaderingenen functioneringsgesprekken.Eenanderdeelvandeorganisatiecultuurisniet beschreven.Dieisindeloopvandetijdontstaan.Naastdekernwaardendie voordeheleorganisatiegelden,kunnenertussenteamsverschillenzijnin cultuur.Ditzijnsubculturen.

Erbestaanverschillendeindelingeninsoortenorganisatieculturen.Een praktischeindelingishetOCAI-modelvandeAmerikaansewetenschappers Cameron&Quinn.

HetOCAI-model

Het OCAI-model vanCameron&Quinniseenmodelomdekenmerkenvan eenorganisatiecultuurinkaarttebrengenendecultuurteanalyseren.OCAI staatvoorOrganizationalCultureAssessmentInstrument.Elkeorganisatieof teamheefteeneigengroepscultuuroforganisatiecultuur.Een organisatiecultuurkanbepaaldeeigenschappenhebbenwaarmedewerkers bijfloreren.Maarsomskaneenorganisatiecultuureigenschappenhebben waardoormedewerkerszichnietveiligofnietprettigvoelen,watdanweer tenkostegaatvandewerkzaamheden.Hetanalyserenendaarnaveranderen vandeorganisatiecultuurkandaneenoplossingzijn.

HetOCAI-modelbeschrijftviersoortenorganisatieculturen:

• defamiliecultuur

• deadhocratiecultuur

• dehiërarchischecultuur

• demarktcultuur.

AFBEELDING

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hetschemavandezepaginaovernemen: https://boomstrategie.nl/model/cultuur-duiden-met-de-concurrerende-waarden-van-cameron-quinn HetOCAI-model.Bron:Boomstrategie.

Inhetschemaziejeookderelatietussenbeheersingenflexibiliteitenerzijds endematevaninterneenexternegerichtheidvandecultuur.

Defamiliecultuur

De familiecultuur iseenorganisatiecultuurwaarbijderelatietussenmensen centraalstaat.Deaandachtvoorzowelhetpersoneelalsvoordezorgvragers zijnhierinbelangrijk.Degroepsledengaanmetelkaaromalsfamilieledenen voelenzichonderlingbetrokken.Ditzorgtvooreenvriendelijkewerkomgeving enflexibiliteit.Nadeligaandezecultuurisdatmensenelkaargeenkritiek durventegevenomconflictentevermijden.Ditzorgtersomsookvoordat bepaaldedingeninstandwordengehoudenenvooruitganguitblijft.

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/happy-excited-executive-business-team-two-2424450635

Indefamiliecultuurisereenvriendelijkewerkomgevingenstaatderelatietussen deteamledencentraal.

Deadhocratiecultuur

Adhocratieishettegenovergesteldevanbureaucratie.Beslissingenkunnen snelgenomenwordenzonderdatzemoetenvoldoenaanprotocollenen processen.Een adhocratiecultuur isduseenorganisatiecultuurmetveel creatievevrijheid,experimenteren,innoverenenflexibiliteit.Degroepsleden zijnindividualistischerdanbijeenfamiliecultuur.Eenadhocratiecultuurkan nadeligzijnalsvoordewerkzaamhedeneenmeervastestructuurnodigis. Ookmagerweinigtotgeenrisicozijnopfouten.

Dehiërarchischecultuur

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hetwoordhiërarchiestaatvoorrangorde.Ineenhiërarchiezijnerduidelijke niveauverschillentussenbijvoorbeeldteamleiderenmedewerkers.Ineen hiërarchischecultuur zijndeniveauverschillenduidelijkmerkbaarenstaan deleidinggevendenechtbovendeteamleden.Deteamledenhoudenzich strakaanderegelsenprotocollen.Ineenhiërarchischecultuurheerstdaarom ookstabiliteit.Hetwerkvraagtomvasteproceduresenduidelijkheidom foutentevoorkomen.Nadeelisdaterindezecultuurdeteamledenminder ruimtekrijgenvoorzelfontplooiing,creativiteiteneigeninitiatief.

Demarktcultuur

De marktcultuur iseentypeorganisatiecultuurwaarbijdeteamledenhun bestdoenomervoortezorgendatdeorganisatiegoedindemarktligt. Klantvriendelijkheidspeeltbijdezecultuureengroterol.Voorteamsmeteen marktcultuurzijnreputatieenzakelijksuccesbelangrijkewaarden.Stabiliteit enbeheersbaarheidzijnookkenmerkenvandezecultuur.Nadeelvandeze cultuurisdatersomsmeeroogisvoorzakelijksuccesdanhetwelzijnvande klanten.

OCAI-vragenlijst

EriseenOCAI-vragenlijstdiejeopinternetkuntinvullen.Hetisgratis,maar jemoetweleenaccountaanmaken(datjeookweermakkelijkkunt verwijderen).Devragenlijstbestaatuitzesonderdelenmetelkvierstellingen. Bijelkestellingvraagjejeafinhoeverredezeopjouworganisatieofteam (kiesvoorhetinvulleneenvanbeide)vantoepassingis.Aandehanddaarvan geefjedestellingeenaantalpunten.Daarbijmoetendepuntenvandevier stellingensamenophonderduitkomen.Alsjedusdeeerstestellingveertig puntengeeftendeanderedriestellingenelketwintig,komtditsamenop honderdpuntenuit.Alsjeallepuntenverdeeldhebt,berekentde

OCAI-vragenlijstwatvoorsoortbedrijfscultuureropjouwafdelingheerst:de familiecultuur,deadhocratiecultuur,dehiërarchischecultuurofde marktcultuur.

UitgebreideinformatieoverhetOCAI-modelvindjeopdewebsite.

Indepraktijk

Meryemisverpleegkundigeenwerktpaseenpaarmaandenopeeninterne afdeling.HetvaltMeryemopdaterinhetteamnogweleenswatmisgaat. Gelukkignietindezorg,maarwelindeonderlingesamenwerking,elkaar helpenenzovoort.Hetkomteenbeetjechaotischover.Iedereendoetzijnding, maarvanechtsamenwerkenisgeensprake.Hetlijkteropdatdeteamleider afstandhoudtenveelaanhetteamoverlaat.Datkentzenietuithaarvorige ziekenhuis.Zevraagtzichafofditmisschienaandeheersendeteamcultuur ligt.ZebesluitomeensonlineeenOCAI-vragenlijstintevullen.Hierkomt, zoalszealverwachtte,uitdaterinhetteamvooraleenadhocratiecultuur leeft.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Zebespreekthetresultaatvandevragenlijstmethaarteamleiderenze besluitenomdevragenlijstnogeenkeersamenintevullen.Ooknuishet resultaatdatereenadhocratiecultuuris.Devolgendevraagisofdatergisen zoja,watjeerdanaanzoukunnendoen.Deteamleiderlegtuitdatzebewust afstandhoudtenvanteamledenverwachtdatzezelfflexibelkunneninspelen opwisselendesituatiesenookzelfoplossingenvoorproblemenbedenken. Maardeteamleidersteltvooromheteensineenteamvergaderingtebespreken enaanhetteamvoorteleggenoferietsaandecultuurenwerkwijzezou moetenveranderenenwatdan.Meryemishethiermeeeens.Zogezegd,zo gedaan.

Organisatiesensitiviteit

Organisatiesensitiviteitbetekentgevoelvoorhoehetwerktineenorganisatie. Ofzoalshetgezegdeluidt:wetenhoedehazenlopen.Hoemeermedewerkers organisatiesensitiefzijn,destesoepelerzaldeorganisatiefunctioneren. Organisatiesensitiviteitiseencompetentiediejekuntontwikkelenenwaarbij dedriecompetentiefactoreneenrolspelen:

• Kennis:jekentdemissie,visie,doelen,organisatiestructuur,cultuuren kernwaardenvandeorganisatie.Jeweetwelkewegenjemoetbewandelen omdingenvoorelkaartekrijgen.

• Vaardigheden:communicatievevaardighedenwaarondervooralluisteren, observereneninterpreteren.Daarnaastbenjeempathischenkunje feedbackgevenenkrijgen.

• Gedrag:samenwerkenenwetenwelkgedraginwelkesituatieinde organisatiegewenstisofjuistniet.Jeeigenrolenpositiegoedkennenen wetenhoejediplomatiekomgaatmetgevoeligheden.

Ongeschrevenregels

Voororganisatiesensitiviteitishetookbelangrijkdatjegevoelontwikkeltvoor deinformeleorganisatie.Datisnieteenvoudig,omdatdeinformeleorganisatie vooralbestaatuitongeschrevenregelsencultuuraspecten.Alsjetwijfeltover watgebruikelijkis,kunjeergewoonnaarvragen.

Watvaaknietbeschrevenstaat.

Hetstaatnergenszwart-op-witmaarhetisinelkeorganisatienot-donealsje achterderugvanjeleidinggevendeomproblemeninjeteammeteenandere leidinggevendegaatbespreken.

Enhetisalgemeenbekenddatjealsprofessionalgeenliefdesrelatiemoet aangaanmeteenzorgvragerdievanjouwondersteuningafhankelijkis.Dat isduidelijk.Maarhoezithetalsjeeenliefdesrelatieaangaatmeteenzorgvrager diepasontslagenisofmeteencollega?Watverwachtdeorganisatievanje inzulkesituaties?Helemaalniets?Ofmoetjehetmeldenbijjeleidinggevende?

1.6Begrippen

Begrip:Uitlegbegrip

1.7Bronnen

CentraalBureauvoordeStatistiek(2024). Algemeenziekenhuis.Geraadpleegd op6oktober2024van https://www.cbs.nl/nl-nl/onze-diensten/methoden/begrippen/algemeen-ziekenhuis

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

VZinfo.Ziekenhuiszorg|Aanbod|Instellingen(2023).Geraadpleegdop6oktober 2024vanhttps://www.vzinfo.nl/ziekenhuiszorg/aanbod/instellingen

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

THEMA1

ZORGVRAGERSINHETZIEKENHUIS

Inhoudthema

• Overhetziekenhuis

• Zorgvragerzijn(inhetziekenhuis)

• Opnameenbehandeling

• Aandachtspuntenbijspecifiekedoelgroepen

• Begrippen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bijnaiedereenkomterweleensofmeerderekeren:hetziekenhuis.Daarmee kunjestellendatdemaatschappijaanjevoorbijtrekt,wanneerjeerals verpleegkundigewerkt.Maartegelijkertijdverandertdiemaatschappij, waardoorookdepatiëntenpopulatieendesoortzorgdieineenziekenhuis wordtgeleverd(mee)verandert.Alsverpleegkundigehebjemetdiediversiteit temakentijdensdeopnameenbehandelingvanzorgvragers.Metditthema krijgjeinzichtindeverschillendespecifiekegroepenzorgvragersinhet ziekenhuisendemanierwaaropjejouwbenaderingophenafstemt.

1.1Overhetziekenhuis

Ziektemaaktgeenonderscheid,hetkaniedereentreffen.Daarmeekanook iedereenalszorgvragerinhetziekenhuisterechtkomen.Maarnietallezorg wordtineenziekenhuisgeleverd,hetaanbodverandertonderinvloedvan maatschappelijkeontwikkelingen.

Deinvloedvanmaatschappelijkeontwikkelingen

Demaatschappijverandertvoortdurend.Hetaantalgeboortenensterfgevallen bepalenmededesamenstellingvandebevolking,netalsbijvoorbeeldhet migratiecijfer.Veranderingenopditvlakzijndirectterugtezienindepopulatie zorgvragersinhetziekenhuis.Maarookverandertonzeleefstijlmetdejaren, waardoorbepaaldeziektenmeervoorkomen.Andereziektenkomenjuist weermindervoor,bijvoorbeeldomdatdemedischewetenschapgoede behandelingsmethodenheeftontwikkeld.Zijnbehandelingen(te)kostbaar, dankunnenzorgverzekeraarservoorkiezenomdezeniettevergoeden, waardoorzemindervaakwordenuitgevoerd.Ookdekeuzesdiedepolitiek daarinmaakt,bijvoorbeelddoormindergeldtebestedenaandezorg,kunnen daaropvaninvloedzijn.

Aldezeontwikkelingenbepalenvooreenbelangrijkdeelwatvoorzorgvragers hetziekenhuisbezoekenenwelkezorgdaarwordtgeboden.

Demografischeontwikkelingen

Vangroteinvloedopdepopulatiezorgvragersinhetziekenhuis,zijnde demografischeontwikkelingen:demanierwaaropdebevolkingis samengesteldenverspreidoverhetland.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Belangrijkedemografischeontwikkelingendiemerkbaarzijninde ziekenhuizen,zijnonderandere:

1. Vergrijzing

InNederlandissprakevan dubbelevergrijzing:mensenwordensteeds ouderénhetaandeel80-plussersbinnendegroep65-plussersneemttoe. Inziekenhuizenleidtdittotmeeropnamesvanzorgvragersmet ouderdomsziekten.Ookisbijhenvaaksprakevan multimorbiditeit (het vóórkomenvanmeerdereaandoeningentegelijkbijéénpersoon).Door dezeontwikkelingenneemtde geriatrischezorg (behandelingvanen begeleidingbijziektendiesamenhangenmetveroudering)toe.

2. Afnamevandebevolkingsgroei

De(omvangvande)bevolkinggroeitminderharddanvoorheen.Datgeldt metnamevoorbepaalderegio’szoalslandelijkedelenvanNoorden Oost-Nederland.Datheefteffectopdewerkdrukindeziekenhuizen:de ziekenhuizenindestedenhebbenrelatiefveelopnamesterwijl ziekenhuizenindezogenaamdekrimpregio’sjuistafdelingenmoeten sluitenomdatzenietmeerrendabelzijn.

Eenmindergroteaanwasvandebevolkingbetekentookdaterminder arbeidskrachtenbeschikbaarzijn.Ookindezorg.Ziekenhuizenkampen danookmetpersoneelstekortenenmoetensomsafdelingen(tijdelijk) sluitenvanwegeeengebrekaanzorgpersoneel.

3. Migratie

Door migratie (verhuizingdoormensenvandeeneplek(dorp,stad,land) naardeandere)verandertdesamenstellingenspreidingvandebevolking endaarmeeookdepopulatiezorgvragersinziekenhuizen.Voor zorgmedewerkersbetekentditonderanderedatzemoetenkunnen omgaanmetverschillenintaalencultuur.

4. Toenamevaneenpersoonshuishoudens

Hetaantalmensendatalleenwoont,isdeafgelopenjarensterkgestegen. Eendeeldaarvanzijnouderen.Ouderendiealleenwonenhebbenmeer moeiteomzichzelfstandigtereddenenmakendoorgaansvakeren langdurigeraanspraakopzorgvoorzieningen,waaronderhetziekenhuis. Daarnaasthebbenalleenwonendenvakertekampenmetmentale gezondheidsproblemen(zoalsdepressie),watkanbetekenendater bijkomendezorgnodigiswanneerzeinhetziekenhuisworden opgenomen.

5. Diversiteit

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Doordetoegenomenruimtevoordiversiteitindesamenleving(LHBTIQ+), dienenookdegezondheidsvragen,-wensenen-problemendiedaarmee samenhangenzichaanindeziekenhuizen.Kennishiervanbijhet zorgpersoneelzorgtervoordatgoedafgestemdezorgkanworden geleverd.

Leefstijlendiverseziektebeelden

Demanierwaaropmensenleven(watenhoeveelzeetenendrinken,demate vanbeweging)enhunomgevingsfactoren(zoalsdekwaliteitvanluchten water)zijnvaninvloedophungezondheidendaarmeeopdeziektebeelden dieinziekenhuizenvoorbijkomen.Maarookbrengendemografische veranderingen,zoalsdevergrijzing,specifiekeaandoeningenmetzichmee.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Factorendievaninvloedzijnopdeziektebeeldenindeziekenhuizenin

Nederlandzijnonderandere:

1. Vergrijzing

Doordevergrijzingkrijgenziekenhuizenintoenemendetemakenmet zorgvragersmetouderdomsziektenzoalsdiabetes,dementieenhart-en vaatziekten.

2. Leefstijl

Dooreenmindergezondeleefstijl(ongezondeten,teweinigbewegen) groeithetaantalmensenmetonderanderediabetes,hart-envaatziekten enovergewicht.Hetbehandelenvan(decomplicatiesvan)deze aandoeningen(zoalsnierfalen,retinopathie,gewrichtsproblemenen diabetischevoetproblemen)zaldaaromvaakvoorkomeninhetziekenhuis. Ditlegteengroteredrukopbijvoorbeelddialyseafdelingen,oogheelkunde encardiologie.

3. Oncologie

Alsgevolgvandevergrijzing,eenmindergezondeleefomgevingofleefstijl éneenbeterediagnostiekneemthetaantalzorgvragersmetkankertoe. Inziekenhuizenkunnenzijverschillendebehandelingenondergaan.Dit vraagtomgespecialiseerdeafdelingenenzorgmedewerkers.Omdater sprakeisvan interprofessionelezorg vraagtoncologiedenodige samenwerkingsvaardigheden.

4. Geestelijkegezondheid

IndeNederlandsemaatschappijiseentoenametezienvanaandoeningen diesamenhangenmetdegeestelijkegezondheid,zoalsdepressie, angststoornissenenverslaving.Oorzakenhiervoorzijnonderandere gelegenindementaledrukdiemensenervaren,inde24-uurseconomie enindemoeilijkesociaaleconomischesituatieswaarinmensenverkeren. Wieinhetziekenhuiswerkt,krijgtdanookintoenemendematetemaken metzorgvragersdiekampenmetpsychischeproblematiek.Ookkomter meerwerkdrukteliggenbijcrisisinterventieafdelingen.

5. 24-uurseconomie

Onzemaatschappijisvaneen ‘kantoortijdeneconomie’ uitgegroeidtot een'24-uurseconomie’.Veeldienstenzijneengrootdeelvaneenetmaal

ofzelfsaltijdbeschikbaar.Datheeftinvloedopdegezondheidvande medewerkersdieindezedienstensectorenwerken.Dekansopverstoring vandebiologischeklokisgroot,watverschillendechronische aandoeningenmetzichmeekanbrengen.Ookleverthetaltijdbereikbaar (moeten)zijndenodigstress(endaarmeesamenhangende gezondheidsproblemen)op.Inhetziekenhuiskrijgenzorgmedewerkers danookvakermetzorgvragerstemakendiekampenmetgevolgenvan de24-uurseconomie.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Aandoeningendietot

2040met30 – 40% zullentoenemen

Artrose

Diabetes

Dikkedarmkanker

Leukemie

Slokdarmkanker

COPD

Longkanker

Aandoeningendietot

2040met40 – 50% zullentoenemen

Huidkanker

Aandoeningendietot

2040met50%ofmeer zullentoenemen

ZiektevanParkinson

Dementie Gezichtsstoornissen (incl.blindheid)

Maagkanker

Hartfalen

Hartritmestoornissen Osteoporose

CVA

Gehoorstoornissen

Coronairehartziekten

Blaaskanker

Mesothelioom (asbestkanker)

Geschattetoenamevan(eenaantal)ziektenenaandoeningeninNederlandtot 2040(RIVM,2018b)

Medischewetenschap

Dewetenschapstaatnooitstil:erzijnaltijdonderzoekersbezigomnieuwe methodenteontwikkelenofbestaandeteverbeteren.Zoookinde gezondheidszorg.Ontwikkelingenvolgenelkaarsnelopenzijnvaninvloed opdemanierwaaropziektenkunnenwordenbehandeldendemanierwaarop kwaliteitvanlevenkanwordenverbeterd.Ditzienzorgvragersen zorgmedewerkersterugin(dezorgvraagenbehandelingin)hetziekenhuis.

Voorbeeldendaarvanzijn:

1. Vergrotenzelfredzaamheid

Doordeinzetvantechnologieindezorgvoorenbegeleidingvan zorgvragers(zoalsonlineconsult,thuiszorgmonitoring,domoticaen virtualreality)kunnenzijinsommigesituatieseerdernaarhuis.Ditverkort deligduurinhetziekenhuis.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

2. Vroegtijdigeopsporing

Dankzijtechnologischeinnovatieishetmogelijkombepaalde aandoeningeneerderoptesporen.Zokanverergeringvaneenziektebeeld wordenvoorkomen,watminder(lange)ziekenhuisopnamestotgevolg heeft.

3. Beterebehandelingen

Talvanmedischeontwikkelingenleidentoteenbeterebehandelingvan aandoeningen.Denkaanminimaleinvasievechirurgie,beterediagnostiek doorgeavanceerderbeeldvormingstechniek,gerichteoncologische therapieën(zoalsimmunotherapie)en3D-printsbijprotheses.Deze verbeterdebehandelingenhebbenalsdoeleenziektebetertebestrijden endekwaliteitvanleventebevorderen.Metalsgevolgdatinveelsituaties deligduurinhetziekenhuiswordtverkort.

4. Hogeverwachtingen

Doordeverbeteringvanbehandelingenendetoenamevanmogelijkheden indegezondheidszorg,nemenookdeverwachtingenvanzorgvragers toe.Hetkandaardoorlastigzijnvooreenzorgvrageromteaccepteren dateengezondheidsprobleemnietkanwordenopgelost.Metdeze verwachtingenenteleurstellingenmoetenverpleegkundigeninhet ziekenhuiskunnenomgaan.

5. Verlichtingvantaken

Robotiseringindeverpleegkundekanindetoekomststeedsmeer (gestandaardiseerdeenrepetitieve)takenovernemen.Denkaanhethalen vanbenodigdheden,hethelpenbijhetdraaienvaneenzorgvragerinbed ofhetuitzettenvanmedicijnen.Ditkandewerkdrukonderhet zorgpersoneelverlichten.Kwetsbareaspectenhierinzijndeonpersoonlijke benaderingendeafhankelijkheidvandetechniek.

1.2Zorgvragerzijninhetziekenhuis

Indezorgstaanallerleiaspectenvaneenzorgvragercentraal:defysieke omstandigheden,dementalegezondheid,desocialesituatie.Daarnaastis hetookvanbelangomjealsverpleegkundigeterealiserenhoehetisomziek tezijn,eenaandoeningofbeperkingtehebben.Enook:hoehetisomniet meerindeeigenvertrouwdeomgevingtezijnmaarinhet(voorsommigen

indrukwekkende)systeemvanhetziekenhuis.Datkanjeinbelangrijkemate helpenomjeineenzorgvragerteverplaatsenenvandaaruitgoedafgestemde zorgteverlenen.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Shutterstock/Aziatischevrouwinbed,slapend/nr.2489942037/ https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/asian-woman-sick-being-treated-hospitalwaiting-2489942037 Hetisbelangrijkomjetekunnenverplaatsenindesituatievaneenzorgvrager inhetziekenhuis

Ziekenzorgvragerzijn

Mensendieeenziekte,handicapofaandoeninghebbenendaarmeevooreen deelafhankelijkwordenvanprofessionelezorg,krijgenereenrolbij:dievan zorgvrager.Datheeftinvloedopiemandsleven,somsinbeperktemate,soms opingrijpendewijze.Daarmeeomkunnengaanvraagtvanjouals verpleegkundigeempathieenflexibiliteit.

Bijveelzorgvragerszuljehetvolgendesignaleren:

1. Inbreukop(dekwaliteitvan)hetleven

Naeendiagnosekandeervarenkwaliteitvangezondheidenlevenflink dalen.Deveelheidaan(negatieve)factorendieeenziektemetzich meebrengtkanmensenovervallen,waardoorzehunlevenendetoekomst nietmeergoedkunnenoverzien.Demanierwaaropiemandmetde veranderdesituatieomgaat(copingmechanisme)bepaaltvooreen belangrijkdeeldekwaliteitvanlevennadediagnose.

2. Verliesvanautonomieenonafhankelijkheid

Autonomieblijktéénvandegrootstegeluksfactorentezijnvoordemens: zelfdekeuzeskunnenmakendievaninvloedzijnopheteigenleven.Dat kaninhelekleinedagelijksedingenzitten:kaneenzorgvragerinhet ziekenhuisnogzelfbepalenofenzojawanneerhijwordtgeholpenmet douchen?Maghijaangeven‘ikwilnietmeerdoorverpleegkundigeCaroline wordengeholpen’?Wanneerhierinstrikthetbeleidvanhetziekenhuis wordtgevolgdenergeenruimteisvoorinbrengvandezorgvrager,wordt hemeenstukjeautonomieontnomen.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hieraanverwantis onafhankelijkheid:zoveelmogelijkzelfalleskunnen doenwatjezelfwiltdoen,nietafhankelijkzijnvananderenvoordatwat jebelangrijkvindt.Onafhankelijkheidzorgtvooreigenwaarde.Een zorgvragerraaktbijnaalsvanzelfsprekendeenstukjeonafhankelijkheid kwijt:hetluktnietmeeromzichzelftewassen,eenverpleegkundigekomt elkepaaruurdevitalefunctiesmetenofhijmoetopdebeldrukkenom tevragenofhijevennaarbuitenmag.Verliesvanonafhankelijkheidzorgt vaakvooreenverminderdgevoelvaneigenwaarde.

3. Ineffectievecoping

Wietemakenkrijgtmettegenslag,zoalsdatbijzorgvragershetgevalis, vertoontcopinggedrag.Iedereenheefteen(vaakonbewuste)manierom metmoeilijkesituatiesomtegaan.Deéénzalverdrietigenstilworden, eenanderboosenopstandigenweereenanderprobeertmisschienzijn ellendeterelativerenmethumor.Iszo’nmaniervanreagerenniethelpend voor(hetwelzijnvan)dezorgvrager,danisersprakevan ineffectieve coping.

4. Risicovanhospitalisatie

Erzijnzorgvragersdievanwegehunaandoeningalvelemalenhet ziekenhuishebbenbezocht,voorconsulten,ingrepenenverblijf.Dankan ereengewenningsprocesoptreden:dezorgvragerweetalprecieshoe alleswerktenwatervanhemwordtverwacht.Ditgewenningsproces wordt hospitalisatie genoemd.Hetgevaarvanhospitalisatieisdateen zorgvragerpassiefwordt(want:erwordtvanallesvoorhemgedaan)en geeneigeninitiatiefmeertoontofkritischnadenkt(want:hijheeftzich aangepastaanhetsysteemendewerkwijzevanhetziekenhuis).

5. Invloedopdeomgevingvandezorgvrager

‘Deomgevingvandepatiëntlijdtmee’,wordtwelgezegd.Dezeuitspraak laatziendateenziektenietslechtséénpersoontreft,maareenhele omgeving:partner,kinderen,ouders,vrienden,collega’s,werkgeveren

eventueleanderendieeenrolspeleninhetlevenvaneenzorgvrager. Daaromishetbelangrijkookoogtehebbenvoorhunsituatieenhente betrekkenbijhetzorgproces.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

'Deomgevingvandepatiëntlijdtmee'

‘Ikmerkvaakdatpartnersvanpatiëntenhetmoeilijkermetdeziektehebben dandepatiëntzelf.Erwordtheelveelvanhengevraagd.Artsenzeggenzo sneltegendeechtgenote: ‘jemoetnogmaarevenditofdatproberen’.Er wordtthuiswatafgeploeterd,daarhebjegeenideevan.Meestalhebbende naastenweinigtotgeenervaringmetziekemensenendaardoorhebbenze grotemoeitemethetinschattenvandesituatie.Ikdenkdathetvooralvoor partnersergbelangrijkisdatzeerkenningkrijgen.Datwehenzeggendathet eenhelemoeilijkesituatieiswaarzeinverkeren.’

Anne-MeiThe,hoogleraarlangdurigezorgendementie(1999)

Inhetziekenhuis

Hoezorgvragershetervarenominhetziekenhuisteverblijven,verschilt uiteraardsterkperpersoon.Tochzijnergevoelenstebenoemendievaak voorkomen:

1. Angst,onzekerheidenmachteloosheid

Iseendiagnosenogmaarpasbekendofzijnerveranderingeninde gezondheidssituatievaneenzorgvrager,dantreedtangstvaakopde voorgrond.Bangvoorpijn,voorhetverliesvanlichaamsfuncties,bang omdoodtegaan.Daarkomtvaakonzekerheidoverdetoekomstbij, wanneerhetverloopvanhetziekteprocesonbekendis.Geenofweinig invloedhebbenopditproceszorgtbijvelenvooreengevoelvan machteloosheid.

2. Eenzaamheidenverveling

Wielanginhetziekenhuismoetverblijvenenwieweinigbezoekontvangt, kanzicheenzaamengeïsoleerdgaanvoelen.Vervelingenpassiviteit liggendanopdeloer.

3. Discomfortenongemak

Hoewelgoedtoegerust,iseenziekenhuisnietinalleopzichteneen comfortabeleplekomteverblijven.Hetmoetendelenvaneenkamer(en daarmeehetgebrekaanprivacy),meemoeteninderoutinevanhet

zorgpersoneelendeonpersoonlijkeomgevingkunnenzorgvragers oncomfortabeldoenvoelen.Ongemakenpijnalsgevolgvaneen aandoeningofbehandeling,kunnendezegevoelensversterken.

4. Dankbaarheidenopluchting

Merkenzorgvragersdatzeoprechteaandachtkrijgenvande zorgprofessionals(zoalsduidelijkeafstemmingovereenbehandeling, eenbemoedigendeschouderklopofeengoedgesprek)dankunnenze diepedankbaarheidvoelen.Datzelfdegeldtwanneereenbehandeling succesvolisgeblekeneneenzorgvragerdaaropgeluchtoveris.

5. Frustratieenongeduld

Langdurigeopnameskunnenleidentotfrustratie,zekerwanneereen zorgvragerhetgevoelheeftdatzijnziekteprocesnietgoedofsnelgenoeg verloopt.Beperktwordenindedagelijkseactiviteitenenafhankelijkzijn vananderenversterktditgevoel.

Hieruitvaltteconcluderendathetvoorveleneenopgaveisominhet ziekenhuisteliggen.Omalsprofessionalinvloedtekunnenuitoefenenop dezeervaringen,ishetvanbelangomtewetenwatzorgvragersinhet ziekenhuisbelangrijkvinden.Uitverschillende patiënttevredenheidsonderzoekenkwamhetvolgendenaarvoren.Zorgvragers inhetziekenhuisvindenhetoverhetalgemeenbelangrijkdat:

COPYRIGHTBOOM

• artsenverpleegkundigenhundossiergoedhebbengelezen

• zevertrouwenervarenindeprofessionaliteitvanartsenen verpleegkundigen

• zezichveiligvoeleninhetziekenhuis

• artsenenverpleegkundigengoednaarhenluisteren

• zemetrespectenaandachtwordenbehandeld

• zeregiekunnennemenophuneigen(ziekte-/behandel)proces

• eennaastesnelopdehoogtewordtgesteldna(bijvoorbeeld)eenoperatie

• slechtnieuwseerlijkwordtgebracht

• ereenheldereuitlegisoverhetgebruikendebijwerkingenvannieuw voorgeschrevenmedicijnen

• naastengoedwordengeïnformeerdbijvertrek(omzobijthuiskomstgoed voordezorgvragertekunnenzorgen).

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Watikbelangrijkvindalsikinhetziekenhuiskomteliggen is...

“… daterechtnaarmijwordtgeluisterd.Eenkortmomentvanoprechte aandachtdoetzoveelgoed”

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

“… datartsenenverpleegkundigenzichrealiserenwatdeimpactkanzijnvan eenbehandeling”

BezoekersaaneenopendagvanhetMartiniziekenhuisinGroningen

Jouwrolalsverpleegkundige

Eenziekteofaandoeninghebbenéninhetziekenhuiszijn,kandusveelbij zorgvragersteweegbrengen.Hetantwoordopdevraaghoejedaarals verpleegkundigemeeomkuntgaan,isveelomvattend.Tochisereenaantal inzichtenenbasalehoudingsaspectendiejoukunnenhelpeneenprofessionele, empathischeensteunenderoltevervullen(Hingstman,2022).

1. Biedeenveiligeomgeving

Mensendieeenziekteprocesdoormaken,hebbeneenveiligeomgeving nodigomhungevoelens,hunangstenentwijfelstekunnenuiten.Sta openvoordezeuitingenenlaatdaaringeenoordeelblijken.

2. Hebaandachtvoordekwetsbarepositievandeander

Wie ‘wordtovergeleverdaandezorg’ komtineenkwetsbarepositie terecht.Vandezorgvragerwordtregelmatigverwachtdathijzich –letterlijkenfiguurlijk–blootgeeft.Iemandwordtgevraagdnaardemeest persoonlijkezaken,wordtgeholpenbijdetoiletgangenbijhetwassen vandeintiemezones.Vooreenverpleegkundigeisdit ‘werk’,voorde zorgvragereenspannendenkwetsbaarmoment.Weesjebewustvandeze kwetsbaarheid,ookalwordtiemandvoorde75e keergewassenenal wordtvoorde48e keergevraagdnaarhetuitscheidingspatroon.Blijfde anderzienenbehandelenalsmens.

3. Geefdeanderzoveelmogelijkeigeninvloedenregie Hetbehoudofterugwinnenvanautonomieenonafhankelijkheidzijn onbetwistevoorwaardenvoorhetwelzijnvaneenzorgvrager.Demate waariniemandzelfinvloedheeftofdenkttehebbenopdeeigen gezondheiddraagtbijaandebelevingdaarvan.Zorgvragerszijnbijeen hogerematevaneigeninvloeddoorgaanseerdergeneigdadviezenopte volgenenbehoudenofherwinneneengevoelvaneigenwaarde.Bied

zorgvragersdaaromwaarmogelijkkeuzemogelijkheden,bijvoorbeeldals hetgaatomdemanierwaaropdezorgwordtgeboden. Spreekdaarnaastvooralookdemogelijkhedenvandezorgvrageraan: watkanhijnogzelf?Trekhemnietonnodigtaken ‘uithanden’.Ookal neemtdatmisschienwatmeertijdinbeslag.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

4. Beschouwdezorgvrageralservaringsdeskundige Deervaringvanziekzijnisaltijdsubjectief.Daaromiserniemanddie beterweethoehetgaatdandezorgvragerzelf.Zethendanookinals volwaardigegesprekspartnerwaarhetdeinvullingvandezorgbetreft. Datgeldtzelfsbijkinderen.

5. Kijknaarhetverhaalendepersoonachterhetgedrag Iedermens,ongeachtleeftijdenachtergrond,iseenbronvanverhalen enervaringen.Iemandheefteenheellevengeleefdvóórhij‘inzorg’kwam. Vertoonteenzorgvrageralsgevolgvandeimpactvanhetziekteproces gedragwaarmeehetlastigomgaanis(iemandwordtprovocerend,narrig, maaktdeheletijdgrapjesofkeertinzichzelf)?Probeerdannietdirect vanuiteenreflexopditgedragtereageren(doorbijvoorbeelddeander terechttewijzenofinverontschuldigingentevervallen)maarachterhaal waterachterditgedragzit.Doeditdoor(open)vragentestellenendoor tevragenopdesocialeenemotionelekantvanhet ‘ziekzijn’.

6. Betrekfamilie(enanderenaasten)bijjouwwerk

Behalvedezorgvragerzelf,kunnenookdemensenuitdiensnaaste omgevingvanwaardezijnvoordekwaliteitvanzorg.Zijkunnen belangrijkeobservatiesgeven:wanneereenzorgvragerbijvoorbeeldzegt dat ‘hetprimagaat’,kaneenpartneraanvullen ‘dathijwelwatvaker duizeligisendeafgelopenweektweekeerzomaarisgevallen’.Ookkunnen naastendezorgvragerhelpeninhetdragenvanhetziekteproces,wat betergaatwanneerzedaarvanafhetbeginbijwordenbetrokken.

EduActief/verpleegkundigelegtietsuitaanzorgvrager(inbed)ennaaste(instoel)/WSBsH606.jpg/ https://stock.edu-actief.nl/mediafiler/start/mediabank?fc=browse&queryid=5bf5de7e14a659a825784879dce9a4d0&column=9&listview=overview&view=preview&fileid=17&fuid=dir17%2FWS%20Bs%20H6%2006.jpg Naastenvaneenzorgvragerkunnenbelangrijkeaanvullingenhebbenopjouw observaties

1.3Opnameenbehandeling

Deopnamevaneenzorgvragerineenziekenhuisisvoorhetzorgpersoneel dagelijksekost.Datzelfdegeldtvoorveelbehandelingendieerworden uitgevoerd.Indieroutineishetvanbelangomsteedsvoorogenteblijven houdendatditallesvoordezorgvragerspannendenindrukwekkendkanzijn.

Opnamevaneenzorgvrager

Opnamevoorverblijfineenziekenhuisismeerdan ‘even’ eenintakegesprek voeren.Daarkomtmeerbijkijken.Hoehetopnameprocesverlooptverschilt perziekenhuis,maareenaantalonderdelenzijndusdanigessentieeldatjeze inelkziekenhuistegenkomt.

1. Eengoedecommunicatievooraf

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hetisvoordezorgvragerénvoorhetzorgpersoneelvanbelangdatde zorgvragervoorafgaandaandeopnamegoedgeïnformeerdis:watgaat erpreciesgebeuren,waarenwanneerwordtdezorgvragerverwacht,wat moethijmeenemenenwatjuistniet,maghijvooreeningreepnogeten ofdrinken,waarkanhijterechtmetvragen?

2. Contactpersoon

Wordteenzorgvrageropgenomenopdeverpleegafdelingvaneen ziekenhuis,danishetbelangrijkomtewetenmetwiejecontactkunt opnemeningevalvannood(bijvoorbeeldwanneerdesituatievande zorgvragerplotselingverslechtert),diejekuntbellenomtelatenweten dateenoperatieisafgerondofdiejekuntbetrekkenbijbesprekingen overdebehandelingenterugkeernaarhuisofvervolgplek.Vaakzalzo’n contactpersooneenpartner,kindofgoedevriendzijn.Doorgaansisdit ookdegenediemagbellennaardeafdelingomtevragenhoehetmetde zorgvragergaat.

3. Verpleegkundigeanamnese

Somswordttijdenshetopnamegesprekookaldeverpleegkundige anamneseafgenomen.Stemdaarbijafopdezorgvrager:heefthijnog voldoendeenergievoordeanamnese,kanhijdatmentaalopditmoment aan?

Deverpleegkundigeanamnesemethodiekverschiltperziekenhuis. Voorbeeldenzijndeanamneseaandehandvande11 gezondheidspatronenvanGordon,demethodevanOremende SAMPC-anamnese.

4. Medischdossier/digitaalpatiëntendossier

Eenzorgvragermoetwetenwatermetzijnmedischegegevenswordt gedaan:waarwordenzeopgeslagen,wiekanzeinzien,waarvoormoet hetzorgpersoneeltoestemmingvragenbijdezorgvrager?Daarnaast kunnenzorgvragersvaakookzelfhunmedischdossierinzienviade beveiligdedigitaleomgevingvanhetziekenhuis.Hetiswettelijkverplicht omdezorgvragerhieroptewijzen.

Iseenzorgvragernietzodigivaardigmaarwilhijtochalvastzijndossier inzien,ondersteundaardanbij.Somskanhetverstandigzijnomde zorgvragerdezegegevensinbijzijnvaneenartstelatenbekijkenomdat deinterpretatievandegegevensonduidelijkheidenonzekerheidmetzich meekanbrengen.

Werkjeinhetdigitaledossiervaneenzorgvrager?Zorgdandatjehet schermnooitonbeheerdachterlaatterwijldegegevensdaaropzichtbaar zijn.

5. Welofnietreanimeren

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Tijdenshetverblijfvaneenzorgvragerinhetziekenhuiskunnen complicatiesoptreden,zoalseenacutehartstilstand.Danishet noodzakelijkdatbekendisofdedesbetreffendezorgvragergereanimeerd wilworden.Vraagtijdensdeopnamenaardewensenvandezorgvrager hieromtrent.

6. Uitlegoverdedagelijksegangvanzakenopdeverpleegafdeling Periodenvanziekteenbehandelingzijndoorgaansonzeker,zorgvragers kunnenhetdaaromprettigvindenomduidelijkheidtehebbenoverwat wélzekeris.Zoalsdedagelijksegangvanzakenopdeverpleegafdeling. Neemhemdaartijdenshetopnamegesprekinmee:wanneerworden maaltijdenuitgeserveerd,hoelaatwordencontrolesuitgevoerd,welke bewegingsruimteheeftdezorgvrager,wanneerkomtdezaalarts,wieis dehoofdbehandelaar,wanneermagbezoeklangskomen?Aldiezaken kunnenhemhouvastgeven.

7. Geestelijkeondersteuning

Indieonzekeretijdvanziekteenbehandeling,kaneenzorgvragerer behoefteaanhebbenomdieonzekerheidmetiemandtedelen.Binnen elkziekenhuiswerkengeestelijkverzorgers,maatschappelijkwerkersen psychologendiedaarbijkunnenondersteunen.Ooknaastenkunneneen beroepdoenopdezegeestelijkeondersteuning.

Deverpleegkundigetaakbijopname

Hetopnamegesprekismisschiendeeerstekeerdatjeeenzorgvragerontmoet. Neemdetijdenaandachtomhemtelerenkennen,omtezienwieervoorje zit.Stemdaarbijgoedafophetniveauvandezorgvrager:watweethijal, welkeinformatieheefthijnodig,welkewoordengebruikjezodatduidelijkis watjewiltoverdragen?Leterdaarbijopdatjeniettéveelinformatiegeeft, danbestaatdekansdateendeelervannietoverkomt.

Schatdaarbijookdeemotionelebelastbaarheidvandezorgvragerin:isiemand ergverdrietig,inpaniekofteruggetrokken,hebdaareerstaandachtvoordoor erruimteaantegevenenhettebenoemen(‘erkomtveelopuaf,kloptdat?’ of ‘ulijktwatstiltewordenvanwaterallemaalomuheengebeurt,zieikdat goed?’).Paswanneerdeemotieswattotrustzijngekomen,kaneenzorgvrager weergoedluistereneninformatietotzichnemen.

Vraag,naastdatwaterindeanamneseaanbodkomt,ooknaarhoede zorgvragerdeopnameervaartenoferspecialeaandachtspuntenzijnwaar hetzorgpersoneelrekeningmeemoethouden(zoalsgebruikenvanuit geloofsovertuigingofspecifiekelevenswijzen).

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Behandelingvaneenzorgvrager

Debehandelingendieinziekenhuizenwordenuitgevoerdzijntalrijken veranderenmetdetijd.Vankeizersnedetotchemotherapie,vankijkoperatie totniertransplantatie.Welkebehandelingeenzorgvragerookkrijgt,eenaantal aspectenisbelangrijkomalsverpleegkundigealtijdrekeningmeetehouden.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

1. Aandachtvooremoties

Tijdenseenopnameinhetziekenhuiskunnenerbijeenzorgvragerallerlei emotiesopspelen:angstvooreenoperatie,onzekerheidoverdetoekomst ofverdrietomdeimpactdiedeziekteheeftophetgezin.Hetisaanjou alsverpleegkundigeomdiesignalenoptepikken,ertijdvoortemaken enzetebenoemen.Datdezorgvragerzich(doorjou)gezienvoelt,draagt inbelangrijkematebijaanzijnwelzijn.

2. Stimuleergezondgedrag

Voorzoverdesituatievandezorgvragerhettoelaat,stimuleerhemtot gezondgedrag.Leguitdatgezondeten,nietrokenenregelmatigbewegen beterisvoorhetherstelendefysiekeenmentalegezondheid(Medisch Contact,2020).Inelkziekenhuiswordtgezondevoedingaangeboden, daarkaneenzorgvragertijdenszijnverblijfalvastkennismeemaken(voor zovernodig).Rookteenzorgvrager,maarishetvoorhemnietmogelijk omvandeafdelingaftegaan,dankanondersteuningindevormvaneen stoppen-met-rokenprogrammaeenoptiezijn.Watbetreftmeerbewegen zijnerineenziekenhuisvelemogelijkheden.Adviseereenzorgvrager (wanneerzijnsituatiedattoelaat)nietdeheledaginbedteblijvenliggen, zelfkoffietegaanhalen,eenpaarkeerperdagnaarbuitentegaanen metbezoekeenrondjetegaanlopen.

3. Uitstelvanonderzoekofoperatie

Eenzorgvragerinhetziekenhuisis ‘overgeleverd’ aandewerkwijzeen planningvanhetzorgpersoneel.Datkanbetekenendateenonderzoek ofoperatieophetlaatstwordtuitgesteld,bijvoorbeeldomdatereen spoedgevaltussendoorkomt.Onduidelijkheidleidttot(noggroter wordende)onzekerheid,metgevoelensvanpaniekenteleurstellingtot mogelijkgevolg.Daaromishetbelangrijkomalsverpleegkundigezogoed mogelijkteblijvencommunicerenmetdezorgvrager:wanneergaatde ingreepwelplaatsvinden,watgebeurterindetussentijd,hoeervaartde zorgvragerdit?Blijfdaaroverincontact.

4. Bevorderenvanautonomieenzelfstandigheid

Dateenzorgvragerzichvoegtnaardeplanningenwerkwijzevanhet zorgpersoneelinhetziekenhuis,leverteenwerkbaresituatieop.Dit betekentweldatdezorgvragereenstukjeautonomieenzelfstandigheid inlevert.Hijheeftnietmeeralleszelfvoorhetkiezen(hettijdstipwaarop

eenoperatieplaatsvindt,hetaantalcontrolesvandevitalefunctiesdat tijdenseenetmaalwordtuitgevoerd,inisolatieverplegingmoetenna besmettingmeteenbacterie,enzovoort).Omdatautonomieen zelfstandigheidjuistbijdragenaandekwaliteitvanleven:zoekals verpleegkundignaarmogelijkhedenomeenzorgvragernogwélietszelf telatenkiezenofbepalen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Stel:opdeverpleegafdelinghebbenjullieeenwerkschemawaarinalle zorgvragersindeochtendwordengeholpenmetwassen.Nuisdeene zorgvragergewendomzichaanheteindvandedagtedouchenende anderdoetdatthuisslechtstweekeerperweek.Vraagjedan(metje collega’s)af:kunnenwijonsstrakkewerkschemaietsflexibelermaken endeenezorgvragerom17.00uurhelpenmetwassenendeanderdrie ofvierkeerperweek?Waarschijnlijkzijndevoordelendaarvanvelemalen groterdandenadelen.

5. Betreknaasten

Familieofanderenaastenkunneneenbelangrijkerolvervulleninhet welzijnvaneenzorgvrager.Zohebbenzesomswaardevolleinformatie: hoeisdezorgvragerthuis,watvindthijlastigenwaarbeleefthijplezier aan?Ditzijnaangrijpingspuntenvoor(hetoptimaliserenvandekwaliteit van)dezorginhetziekenhuis.Doornaastentebetrekkenbijgesprekken metdezorgvrager,kanhijookhetgevoelkrijgenernietalleenvoorte staan.Daarnaastkunnenzijeenbelangrijkerolspelennavertrekuithet ziekenhuis.

6. Voorbereidenopvertrek

Ishetvertrekvaneenzorgvragerinzicht,danhoorthetbijde verpleegkundigetaakombijdezorgvragerendiensnaastenteinformeren naardesituatienaterugkeer.Iserextrazorgthuisnodig,watkunnen naastenaantakenovernemen,iservervoernaarhuis,welkefaciliteiten moetenwordengeregeldofiseentijdelijkeopnameineenverpleeghuis eenbeteralternatief?Voorhetregelenvandergelijkezakenkanin ziekenhuizendoorgaanseenliaison-oftransferverpleegkundigeworden ingeschakeld.Daarnaastgeefjedezorgvrageradviezenoverdeeerste periodenavertrek(watkanhijbeterwelennietdoen,hoemoethijzijn medicatiegebruiken,wanneerisdevervolgafspraak,watalserklachten optreden?).

Hoewordteenbehandelinginhetziekenhuisbetaald?

ElkeinwonervanNederlandiswettelijkverplichtomzichteverzekerentegen ziektekosten.Veelvandezorgdiezorgvragersontvangenineenziekenhuis, wordtdanookgrotendeelsdoorzorgverzekeraarsvergoedvanuitde basisverzekering.Welgeldteenverplichteigenrisicovooriedereendie18jaar ofouderis(althans:datisdesituatiein2024).Heeftiemandzorgnodigdie nietbinnendebasisverzekeringvalt,dankaneenzorgvragerdaarzelfeen deelvanmoetenbetalenófhetwordtvergoedvanuiteeneventuele aanvullendeverzekering.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Isiemandtochnietverzekerdvoorzorgkosten,omwelkeredendanook?Dan komendevolledigekostenvandebehandelingvoorrekeningvandeze zorgvrager.Opdespoedeisendehulpvaneenziekenhuis(insituatieswaarin directofbinnenenkeleureningrijpennodigis)wordtomdezeredenniemand geweigerd,maarachterafvolgtweleenrekening.

1.4Aandachtspuntenbijspecifiekedoelgroepen

Werkjealsverpleegkundigeineenziekenhuisdankunjetemakenkrijgen metheleuiteenlopendedoelgroepen:kinderen(enhunouders),jongeren, ouderen,mensenmetpsychischeproblematiekofanderstaligenbijvoorbeeld. Elkedoelgroepvraagteeneigenafgestemdemaniervanbenaderenenzorg verlenen.Omdatgoedtekunnen,ishetnodigommeeroverdezedoelgroepen teweten.

Jongekinderen(tot10jaar)

Kinderendiewordenopgenomeninhetziekenhuiskunnenvollediguitbalans raken,zelfsbaby’s.Eenmaalinhetziekenhuiskunnenzezichandersgedragen danthuis,alsgevolgvandeonbekendeenindrukwekkendeomgeving,het gescheidenwordenvandeoudersofbangzijnvoorpijnenhetonverwachte.

Wordenkinderenwatouderdanbelevenzeeenziekenhuisopnameanders danjongerekinderen.Maaralsgevolgvanhunziekte,deonzekerheidende veranderdeomgevingkunnenzeterugvallenineenvroegerefasevan ontwikkeling.Dathoudtonderandereindatwatouderekinderenreacties kunnenvertonendievergelijkbaarzijnmetdievanjongerekinderen.

Shutterstock/moedermetkindopziekenhuisbed/nr.2506127515/ https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/hospital-bed-sick-black-mother-girl-2506127515 Oudersspeleneenbelangrijkerolindezorgvooreenziekkind,ookinhet ziekenhuis

Kinderentot12jaarvallenvolledigonderdezeggenschapvanhunouders.Ze mogennognietzelfbeslissenoverbijvoorbeeldhunbehandeling,datdoen hunoudersvoorhen.Tochbegrijpenjongekinderenvaakgoedwatergebeurt. Daaromishetbelangrijkomhenwelbijdebehandelingtebetrekken.

Veelvoorkomendeziektebeelden

Kinderenwordeninhetziekenhuisvaakbehandeldvoorernstige,acuteof chronischeaandoeningen,variërendvaninfectiestotleukemieentrauma's. Veelvoorkomendeziektebeeldenbijopgenomenkinderentot10jaarzijn:

• Luchtweginfectiesenademhalingsproblemen(zoalsbronchiolitis, pneumonieofernstigeastma-aanvallen)

• Infectieziekten(zoalsepsis,meningitisofernstigeuitdrogingalsgevolg vangastro-enteritis)

• Chirurgischeaandoeningen(zoalsappendicitis,herniainguïnalis, botbreukenofanderetrauma’s)

• Oncologischeaandoeningen(zoalsleukemie)

• Ernstigeallergischereactiesopinsectenbeten,voedselofmedicijnen(zoals anafylaxie)

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Diabetestype1

• Neurologischeaandoeningen(zoalsepileptischeaanvallenofhydrocefalus)

• Aangeborenhartafwijkingen

• Groeiachterstand.

Aandachtspuntenvoordecommunicatieenafstemming Eenkindvraagteenanderebenaderingdanvolwassenen,zekunnennietalles overzienenbegrijpen.Tochishetgoedomjeterealiserendatzekerkinderen dieernstigziekzijnofalvaakinhetziekenhuiszijngeweest,vroegwijskunnen zijn.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Omwelkziektebeeldenwelkebehandelinghetookgaat,probeerdeinformatie opeenvoorhetkindduidelijkeengedoseerdemanierovertebrengen.Vertel alleendatwatbelangrijkisomteweten,zodathijweetwathemtewachten staat.Deoudersgeefjewélalleinformatie(overdeverschillende mogelijkhedenendevoor-ennadelendaarvan),wantzijbehartigende belangenvanhunkind,hebbeninzageinhetmedischdossierennemende beslissingenoverdebehandeling.

Belangrijkeaandachtspuntenindeomgangmeteenkinddieisopgenomen inhetziekenhuis,zijn:

• Vraagoudersvoorafgaandaandeopnamehetkindvoortebereiden.Dit kanhelpenbijdeverwerking(vanhetverblijfeneeneventuelebehandeling) achteraf.Bijvoorbeeldmetbehulpvanspeciaalvoorditdoelontworpen boekjesofspeelgoeddatverwijstnaarhetziekenhuis.

• Wijsouderseropdathuneigenhoudingafstraaltophunkind:wanneerze zelfzenuwachtigenangstigzijnendatlatenblijken,voelthetkinddatook. Stralenzerustenvertrouwenuit,dangaathunkindmindergespannen hetziekenhuisin.

• Hetkindishetmeestvertrouwdmetdeeigenouders.Geefdeoudersdan ookdetakendiezijopzichwillenenkunnennemen(wassen,aankleden, voeden).Inbijnaalleziekenhuizenbestaatdemogelijkheidtot rooming-in, hetkunnenblijvenslapenvanoudersofanderenaasten.

• Ookjouweigenhoudingalsverpleegkundigeisvaninvloedopdekinderen waarjemeewerkt.Probeerdaaromrustenpositieveenergieuittestralen.

• Probeerjeeenkindietsuitteleggen,houddanrekeningmethetvolgende:

– Verteleenkindgeenmoeilijkeofmogelijkspannendedingenvoorhet slapen

– Vertelnietteveelinéénkeer

– Weeseerlijk,draaiernietomheen,maarmaakhetooknietzwaarder

– Benoemalleenwathetkindbewustmeekanmaken

– Hanteerhelpendtaalgebruik:vermijdnegatievefocus(woordenals bang,pijn,spannend)enwekgeenonjuisteverwachtingen(‘hetiszo voorbij’ of ‘hetdoetgeenpijn’)

• Leideenkindaf(bijvoorbeeldtijdenseeningreepwaarhijbangvooris) dooreenverhaaltebedenken,plannentemakenvooreenknutselwerk, tedagdromenovereenmooieplekofraadselsoptelossen.

• Sommigekinderengedragenzichinhetziekenhuisboosenafwijzend(vaak naarhunouders).Vaakisditeenvormvanprotest,eenmanieromhun emotiesoverdesituatieteuiten.Rakenoudershierdoorvanslag,vertel hendanwaardezeboosheidvandaankankomen.

• Complimenteerhetkindmetelkekleinestapdiehijvoorwaartszetinzijn (ziekte)proces.

• Heefteenkinddermatemoeitemethetverwerkenvanzijnervaringenin hetziekenhuisdatjijalsverpleegkundigeenookzijnoudershier onvoldoendeinkunnenondersteunen,dankanhetzinvolzijnomeen medischpedagogischzorgverlener(werkzaamindemeesteziekenhuizen) inteschakelen.

Jongeren(10-22jaar)

Indeleeftijdvan10tot22jaargroeienjongemensenuittotvolwassene,zij worden adolescenten genoemd(NederlandsJeugdinstituut,2024).Indie periodeishetpuberbreinzichaanhetontwikkelen,zodatdejongerekan groeiennaarzelfstandigheideneeneigenidentiteit.Datbrengtmetzichmee datjongerenindezeleeftijdveelmetzichzelfbezigzijn,kritischnaarzichzelf kijkenenzichzelfdaarbijvoortdurendvergelijkenmetanderen,wattwijfels enonzekerheidmetzichmeebrengt.Ookzettenzezichaftegenmetname hunouders,willenzemeerzelfbeslissingennemenenexperimenterenzemet hunbehoefteaanvrijheid.Werkjealsverpleegkundigeinhetziekenhuismet adolescenten,danzuljetemakenkrijgenenmoetenomgaanmetgedragdat voortkomtuitdezeontwikkeling.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Jongerenvan12tot16jaarhebbeneenbelangrijkestemwaarhetgaatom huneigenbehandeling.Omtebeginnenhebbenindezeleeftijdscategorie zoweldejongerealsdeoudersrechtopvolledigeinformatie,dus zorgprofessionalsverstrekkenaanbeidedeinformatiedienodigisomeen goedeafgewogenbeslissingtenemen.Vervolgensmoetenjongereénouders toestemminggevenvooreenbehandeling,weigertéénvanhendanmag wettelijkgeziendebehandelingnietplaatsvinden.Danishetaande zorgverlener(arts,verpleegkundige)omtezoekennaareenaanvaardbaar alternatief.Indezelevensfasekunnenjongereenoudersbeideinzagekrijgen inhetmedischdossier.

Vanaf16jaarhebbenjongerendezelfdepatiëntenrechtenalseenvolwassene enmogenzezelfbeslissenoverhunmedischebehandeling.Toestemmingvan deoudersisnietmeernodigenookmogendeoudershetmedischdossier vanhunkindopdezeleeftijdnietmeerinzien,tenzijdejongeredaarexpliciet meeinstemt.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Veelvoorkomendeziektebeelden

Delevensfasewaarinadolescentenzichbevinden(onzekerheid,zoekennaar deeigenidentiteit,experimenterenmetvrijheid),brengtziektebeeldenmet zichmeediedaarmeesamenhangen.Veelvoorkomendeziektebeeldenbij adolescentenzijn:

• Traumaenverwondingen(zoalsbotbreukenofknieblessuresalsgevolg vansportenofverkeersongevallen)

• Infectieziekten(zoalstonsilitisof(vooralbijmeisjes)urineweginfecties)

• Chronischeaandoeningen(zoalsastmaofdiabetestype1)

• Geestelijkegezondheidsproblemen(zoalsdepressie,angststoornissen, anorexianervosaoftentamensuïcide)

• Groei-enontwikkelingsgerelateerdeproblemen(zoalsscolioseof(bij meisjes)hetpolycysteusovariumsyndroom)

• Maag-endarmproblemen(zoalsappendicitisofdeziektevanCrohn)

• Cardiovasculaireproblemen(zoalshartritmestoornissenofdediagnose aangeborenhartafwijking)

• Geslachtsgerelateerdeaandoeningen(zoals(bijmeisjes)dysmenorroeof (complicatiesvanwege)SOA’s.

Aandachtspuntenvoordecommunicatieenafstemming

Ombijdeleefwereldvanadolescentenaantesluitendieinhetziekenhuiszijn opgenomen,kunnendevolgendeaandachtspuntenhelpen(Hogeschoolvan Amsterdam,2024).

• Geefruimteaanhetverhaalvandejongere.Laathemvertellenenwees daarinnietbelerendenganietprotocollairtewerk.

• Probeergelijkwaardigheidenwederkerigheidinhetcontacttebrengen. Vertel(binnenjeeigengrenzen)ietsoverjezelf,dathelptjongerenomzelf ookopentekunnenzijn.

• Letgoedopdelichaamstaalenvraagdaaropdoor.Jongerenzeggenniet altijdwatzevindenofvoelenmaarstralenditnon-verbaalvaakweluit.

• Letopsociaalwenselijkeantwoorden,diegevenjongerenveel.Vraagook hieropdoor.

• Laateenbehandelervaringaltijdpositiefeindigen,hoedieookisgeweest. Eenpositieveervaringhelptinbijhetvoorkomenofverminderenvan psychischeklachten.

• Volghettempovandejongere,weesniettesnelenresultaatgericht.Dan isdekansopweerstandofteruggetrokkengedraggroter.

• Betrekdejongerebijdebehandeling,geefhemregieenvraagnaarzijn behoeften.

• Bedenkdateenpubernogsteedseenkinderhartheeft.Eenrelativerende grapomdezwaartevaneensituatieaftehalenkanhelpenomhetvoorde jongeredraaglijktemaken.Stimuleeroudersookomhunkindgewoon eenknuffeltegeven,diebehoeftezalerbijdejongereinhetziekenhuis destemeerzijn.

Kwetsbareouderen

Demeesteouderenzijnprimainstaatomeigenregietevoerenoverhunleven, zodatzehunzelfstandigheidkunnenbehouden.Deouderendiedatnietlukt, worden kwetsbareouderen genoemd.Dekwetsbaarheidendekansop kwetsbaarheidneemtmethetstijgenvandeleeftijdtoe.Maarnietalleen leeftijdisbepalend,ookanderefactorenspeleneenrol.Zokomtkwetsbaarheid vakervoorbijlaagopgeleideouderen,ouderenmetcomplexe gezondheidsproblemen,ouderemigranten,mantelzorgersopleeftijden LHBT-ouderen(RIVM,z.j.).

COPYRIGHTBOOM

Kwetsbaarheidkanzichvoordoenopviervlakken:fysiek (evenwichtsproblemen,krachtsverlies,gewichtsverlies),cognitief (geheugenproblemen,moeitemethetoplossenvanproblemen),sociaal (eenzaamheid,gebrekaansteunvanuithetsocialenetwerk)enpsychisch (depressie,angststoornissen)(RIVM,z.j.).

Bijouderenisvaaksprakevanmultimorbiditeit(vóórkomenvanmeerdere aandoeningen),watkwetsbaarheidindehandwerkt.Ditbrengtmetzichmee datermeerderezorgprofessionalsbijbetrokkenzijn,watdesamenwerking complexermaakt.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenziekenhuisopnameisvoorkwetsbareouderezorgvragersextrarisicovol, vanwegehunverhoogdekansopcomplicatieszoalseeninfectie,ondervoeding, delierofvallen.

Veelvoorkomendeziektebeelden

Kwetsbareouderendieinhetziekenhuiswordenopgenomen,hebbendus vaakeenreeksaandoeningen.Veelvoorkomendeziektebeeldenzijn:

• Hart-envaatziekten(zoalshartfalen,hartinfarct,hypertensieofCVA)

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Longziekten(zoalsCOPD,pneumonieofastma)

• Infecties(zoalsurineweginfectie,sepsisofdecubitus)

• Valincidentenentrauma(zoalsheupfractuurofhersenletsel)

• Cognitievestoornissen(zoalsdementieofdelier)

• Diabetesgerelateerdecomplicaties(zoalshypo-ofhyperglykemieof diabetischevoetulcera)

• Nierproblemen(zoalsnierinsufficiëntieofchronischenierziekte)

• Maag-endarmproblemen(zoalsobstipatieofdiverticulitis)

• Bot-engewrichtsaandoeningen(zoalsosteoporoseofartritis)

• Polyfarmacie(veelvoudigmedicijngebruik)endebijwerkingendaarvan

• Onder-enovervoeding

• Psychiatrischeaandoeningen(zoalsdepressieofangststoornissen).

Eénval,meerdere(gezondheids)problemen

John(81)isinhetziekenhuisopgenomenvanwegeernstigeCOPDenhartfalen. Zijngebrekaanenergiebrachtmetzichmeedathijzichzelfdelaatstemaanden watheeftverwaarloosd.Etenkooktehijnietmeer,hijleefdeopcrackersen blikkensoep.Inzijnomgevingwarengeennaastendiesignaleerdendathet steedsslechtergingmetJohn.Aangekomeninhetziekenhuisbleekhij ondervoed:ondergewichteneengebrekaanvitamineshaddenzijnweerstand verminderd.WanneerdeverzwakteJohn ’snachtsnaarhettoiletgaat,heeft hijnietmeerdoorinwelkeomgevinghijzichbevindt,hijstruikelt,valten breektdaarbijeenheup.Johnkaneentijdlangnietmeerlopenenligtenzit inbed.Daardoorontwikkelthijdecubitusopzijnstuit,diedoorzijnkwetsbare weerstandenondervoedingmaarmoeilijkwilgenezen.Depijndiehijheeft vanzijnheupendecubitusdoenJohnnogmindereten,zodatwordtbesloten totsondevoeding.OpeennachtlijktJohntotaalindewar:hijheefteendelier, alsgevolgvandecombinatieaanmedicijnendiehijkrijgt,deveranderde omgevingenzijngezondheidsproblemen.

Aandachtspuntenvoordecommunicatieenafstemming Kwetsbareouderenkunnenmeertijdnodighebbenomeenantwoordtevinden ofeenhandelinguittevoeren.Dankandeneigingzijnom,alszorgprofessional, vóórdeandertebesluitenentehandelen.Hetrisicobestaatdatzedanpassief worden(‘hetwordttochwelvoormijgedaan’),therapieontrouw(wantniet huneigenkeuze)enderegieuithandengeven(‘julliezullenwelwetenwat hetbesteisvoormij’).

Probeerdittevoorkomendoordevolgendeaandachtspuntenindepraktijk toetepassen(BeterOud,2021):

• Vraagwatdezorgvragerhetbelangrijkstevindt.Vanwegedekwetsbaarheid iserdoorgaanssprakevanmeerdereklachten:waarwildezorgvragerhet liefst(eerst)naartoewerken?Staathetstabiliserenvanhetgewichtvoorop ofvindthijhetbelangrijkeromzosnelmogelijkweerzelfstandigtekunnen functioneren?

• Vraagwatdezorgvragerbelangrijkvindtindezorgdiehijontvangtenwat zijnmogelijkhedenzijn.Voerditgesprekliefstmeteeneventuelepartner ofanderenaaste.Wilhijnetalsthuisnietvakerdantweekeerperweek onderdedouche?Kanhijzelfnognaarhettoiletenzichaankleden?Probeer dezorgdaaropaftestemmen.

• Vraagdezorgvrager(eneventuelenaaste)naareerdervastgelegdewensen omtrentreanimatie,aldannietbehandelenofeeneuthanasieverklaring. Voegdittoeaanhetzorgdossier.

• Nodigeenpartnerofanderenaasteuitomaanwezigtezijnbijgesprekken metzorgverleners,alshetgaatomdebehandelingenhetwelzijnvande zorgvrager.Vanwegedekwetsbaarheidkanhetvoordezorgvragerlastig zijnomzo’ngesprekinhoudelijkgoedtevolgen,teonthoudenof(kritische) vragentestellen.

• Communiceeropmaat.Kwetsbareouderenhebbenvaakmeertijdnodig ominformatieteverwerken.Stelconcretevragen(‘uzegtdatuafentoe duizeligbent,hoevaakisafentoe?’, ‘waarwerduthuisbijgeholpen,wat luktunietmeerzelf?’),geefconcreteinformatie,nietteveelinéénkeeren checkofdezorgvragerjeheeftbegrepen(‘begrijptuhet,wanneerikditzo uitlegofzegtu:vertelnogmaareenkeer?’).Herhaaldesnoodsde belangrijkstepunten.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Zorgvragersmeteenverstandelijkebeperking

Eenanderekwetsbaregroepzorgvragersdiejeinhetziekenhuisinzorgkunt krijgen,zijnmensenmeteenverstandelijkebeperking.Omdathunbegripsencommunicatievermogenanderszijn,spelenindezezorgsituatiesdenaasten

eenbelangrijkerol.Vanwegedeanderebegripsvermogenskanhetjuistvoor dezezorgvragerextraspannendzijnominhetziekenhuisterechttekomen. Deomgevingisvreemdenmisschienindrukwekkend,deredenvanhetverblijf kanhijmogelijknietgoedbevatten.Aandachteneenindividueleaanpakis daaromdestebelangrijker.Wantnetalsiederanderheeftookiemandmet eenverstandelijkebeperkingeenverhaal,wensenenbehoeften.

Veelvoorkomendeziektebeelden

Mensenmeteenverstandelijkebeperkinghebbenvaakspecifieke gezondheidsproblemen.Daarnaastlopenzeeenverhoogdrisicoopbepaalde aandoeningen.Veelvoorkomendeziektebeeldendiekunnenleidentoteen ziekenhuisopnamezijn:

• Infecties(zoalslongontsteking,bronchitis,urineweg-ofhuidinfecties)

• Epilepsie

• Gastro-intestinaleproblemen(zoalsgastro-oesofagealerefluxziekte, chronischeobstipatieofdarmobstructie)

• Voedingsproblemen(zoalsondervoedingofovergewicht)

• Diabetes

• Hart-envaatziekten(zoalsaangeborenhartafwijkingenofhypertensie)

• Orthopedischeproblemen(zoalsscolioseofheupdislocatie)

COPYRIGHTBOOM

• Psychiatrischeengedragsproblemen(zoalsdepressie,angststoornissen ofautomutilatie)

• Problemenmetmondgezondheid(zoalstandbederfof tandvleesontstekingen)

Aandachtspuntenvoordecommunicatieenafstemming

Komtereenzorgvragermeteenverstandelijkebeperkingopdeafdelingwaar jijwerkt?Houdtenminsterekeningmetdevolgendeaandachtspunten:

• Maakgebruikvandeervaringsdeskundigheidvandefamilie/begeleiders: hoekanhetbestemetdezorgvragerwordengecommuniceerd,watzijn aandachtspunten,watvindthijprettig(enwatjuistniet)?Probeerwaar mogelijkaantesluitenopdesituatieindewoonomgevingvande zorgvrager.

• Spreekafwie(vandefamilie/begeleiders)decontactpersoonisvoorde zorgvragerenwieinformatiemagontvangenoverdienssituatie.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Zorgdaterbijgesprekkenenonderzoekeneenvertrouwdiemandaanwezig, alsbegeleidingvandezorgvrager.

• Regeleventuelevoorzieningenvoorfamilie/begeleiders,zoalseenextra bedenmaaltijden.

• Maak(metfamilie/begeleiders)eenafwegingwathetmeestgewenstis voordezorgvrager:eenéén-ofmeerpersoonskamer.

• Laatfamilie/begeleidersvertrouwdespullenenhulpmiddelenmeebrengen.

• Stemwatjedoetsteedsafmetdezorgvrager:vertelwatjekomtdoen(één dingtegelijk)enhoedatinz’nwerkgaat.Gebruikeventueelspeciaal beeldmateriaal.

• Weesalertopsignalenvanongenoegenenongemakbijdezorgvrager. Vraaghemhoehetgaatenwathijzouwillen.

Zorgvragersmetpsychiatrischeproblematiek

InNederlandkrijgtéénopdeviermenseninzijndirecteomgevingtemaken metpsychiatrischeproblematiek(Nursestation,2020).Mensenkunneninhet ziekenhuiswordenopgenomenalsgevolgvaneenpsychiatrischeaandoening, maarookkunnenzorgvragersdieomeenandereredenzijnopgenomen, tijdenshunopnamepsychiatrischeproblematiekvertonen.Inbeidesituaties hebjealsverpleegkundigeomtegaanmetdevaakonvoorspelbaarheiddie eenpsychiatrischeaandoeningmetzichmeebrengt.Inzichtkrijgeninhet ziektebeeldendemanierenvanbenaderenkunnendaarbijhelpen.

Shutterstock/zorgvrageropbedrand,opderuggezien/nr.2480177417/ https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/senior-patient-siting-over-edge-bed-2480177417

Ziedemensachterdeaandoening,ookbijmensenmetpsychiatrische problematiek

Veelvoorkomendeziektebeelden

Ziektebeeldenbijmensendiemetpsychiatrischeproblematiekinhet ziekenhuiswordenopgenomen,kunnenonderanderezijn:

• Psychotischestoornissen(zoalsschizofrenieofeenmanischeperiodebij eenbipolairestoornis)

• Suïcidaliteitenautomutilatie(gedachtenaanzelfdodingkomtonderandere vaakvoorbijmensenmeteenernstigedepressie,automutilatiekaneen copingmechanismezijnbijverschillendepsychiatrischeaandoeningen)

• Angst-enpaniekstoornissen(symptomenvanpaniekaanvallenkunnen verwardwordenmetlichamelijkeaandoeningenzoalseenhartaanval)

• Verslavingsproblematiek(zoalsdeliriumtremensenandere onthoudingsverschijnselen,alsgevolgvanmoetenstoppenmetgebruik vanalcoholendrugstijdensdeziekenhuisopname)

• Bijwerkingenvanpsychofarmaca(zoalsgewichtstoename,tardieve dyskinesieofhetmaligneantipsychoticasyndroom)

• Catatonie(bewegingsarmoede,stuporofvreemdebewegingenalsgevolg vaneenernstigepsychischestoornis)

• Acutegedragsproblemen(zoalsagressieofpsychomotorischeagitatie)

Ookbijzorgvragersdieomeenandereredeninhetziekenhuiszijnopgenomen, kunnensommigevandezeziektebeeldenoptreden,bijvoorbeeldeenpsychose diewordtuitgeloktdoordeangstenonzekerheiddiedeopnamemetzich meebrengt.Daarnaastkomteendelierveelvoorinhetziekenhuis.Ditiseen verwardheidstoestanddievaakoptreedtbijouderen(alsgevolgvanmedicatie, eenveranderdeomgevingenstressvollesituatie).

TAALREDACTIE)

Aandachtspuntenvoordecommunicatieenafstemming

Omdatervelepsychiatrischeaandoeningenbestaan,vraagtelkziektebeeld weereeneigenbenadering.Probeerjeteverdiepenindeziektebeeldenvan dezorgvragersdiejijtreft.Tochisereenaantalaandachtspuntendiejeals verpleegkundigeinvrijwelelkesituatiekunttoepassen:

• Ziedemensachterdeaandoening.Probeerdoordesymptomenheente kijkennaardegenedieiemandóókis.Leeshiereventueeloverinhet zorgdossierenspreekdiegenedaaropaan.Datkanhelpeninhetleggen vancontact.

• Pasjebenaderingaan.Watdebestemanieris,isafhankelijkvandeindividu enhetziektebeeld.Waardeééngebaatisbijeendirectievebenadering, kandatbijeenanderaverechtswerken.Verdiepjeindepersoonenhet ziektebeeldenprobeeruitwatvolgensjoueengepastebenaderingis.

• Neemnietonnodigdingenover.Verpleegkundigenhebbensneldeneiging omtehelpendooradviezentegevenenoplossingenaantedragen,beter isdittevermijdenbijzorgvragersmetpsychiatrischeproblematiek.Ditkan bijhenhetgevoelversterkendatzehetnietgoeddoen.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Toonbegripengeefvertrouwen.Luisternaardezorgvragerenlaatweten datjezietwatdesituatiemethemdoet.Benoemwatjezietensteljeeerlijk enopenop.Geefhemhetvertrouwendathijhetbestzelfkan.Laathem zelfoplossingenaandragen,datvergrootzijngevoelvanautonomieen eigenwaarde.

• Bagatelliseerdeproblematiekniet.Goedbedoeldpositiefzijn(‘een wandelingindefrisselucht,dangaathetvastalweereenstukbeter’)werkt averechts.Stelvragen,luisterentoonbegrip.Datkaneeneerstemanier zijnomtezorgendateenzorgvragerhetcontactmetdewereldomzich heenweeraangaat.

• Ganietmeeindeproblematiek,blijfobjectiefobserveren.Ziehetgedrag alseensymptoomvandepsychiatrischeaandoening,ookwanneerde zorgvrageronaangepastgedragnaarjouvertoont.Maar:stelwelgrenzen. Eenziekteofaandoeningmaggrensoverschrijdendgedragnooit rechtvaardigen.

'Echteengaafvak'

'Ikvindhetechteengaafvak.Hetisgeenrozengeurenmaneschijn,maar daardoorbenikjuistdankbaarvooralleswatgoedgaat.Ikkanervoorde cliëntenzijn,datisbelangrijk.Niemandheefterwataanalsikmeegainhun problemen.'

Aafke,verpleegkundigeopeenpsychiatrischeafdeling

Laaggeletterdezorgvragers

InNederlandiseenaanzienlijkegroepmensendiemoeitehebbenmetlezen enschrijven:zo’n2,5miljoen(NationaleOmbudsman,2020).Datzijnvaak laagopgeleiden,migrantenenouderen.Zijzijnlaaggeletterd:zekunnenlezen enschrijvenmaaronvoldoendeomgoedmeetekunnendoeninde samenleving.Laaggeletterdheidisietsandersdananalfabetisme(nietkunnen lezenenschrijven).

Laaggeletterdezorgvragersvindenhetsomslastigomeengesprekmeteen zorgverlenertevoeren:dezorgverlenerpraatvoorhen(te)snel,gebruikt woordendiezenietgoedbegrijpenofgeeftteveelinformatie.Hetgevaaris datzorgvragersdanafhakenof,uitangstom(voorhungevoel)tefalen,zorg gaanmijden.Eenanderrisicoisdatdezorgvragerdezorgverlenernietgoed heeftbegrepenofeenbijsluiternietkanontcijferen.Waardoorhijbijvoorbeeld medicatieverkeerdgaatgebruiken.

Veelvoorkomendeproblemen

Mensendielaaggeletterdzijn,hebbenspecifiekeuitdagingenalszijinhet ziekenhuiswordenopgenomen.Dezeproblemenkunnenvaninvloedzijnop hungezondheid,debehandelingenhunvermogenomzelfstandigvoorhun gezondheidtezorgen.Veelvoorkomendeproblemenzijn:

• Onvoldoendebegripvanmedischeinformatie

Laaggeletterdezorgvragershebbenvaakmoeitemetverschillendeteksten waarmeezeinhetziekenhuistemakenkrijgenzoalsformulieren, patiëntenfoldersenbijsluiters.Daardoorkunnenzebelangrijkeinformatie missenofverkeerdinterpreteren.Ookmondelingovergedrageninformatie (doorartsenenverpleegkundigen)kanvoorhenlastigtebegrijpenzijn.

• Geengoedeinformedconsent

Zorgverlenershebbendeplichtom,zodraerbeslissingenmoetenworden genomenovereenbehandeling,dezorgvrageropzo’nmanierteinformeren dathijopbasisvandeverkregeninformatieeengoedeeigenkeuzekan maken(informedconsent).Bijlaaggeletterdenkanhetgebeurendatze deinformatienietgoedbegrijpenmaaruitschaamtedoenalsofzeeen gefundeerdekeuzemakenofvolmondigtoestemmenineeningreepdie zeeigenlijknietgoedoverzien.

• Gebrekaangezondheidsvaardigheden

Laaggeletterdezorgvragerskunnenmoeitehebbenomhungezondheid zelfstandigtereguleren,zoalsdemedicatieenleefstijladviezenbijdiabetes, hartziektenofhypertensie.Ditkanleidentotcomplicatiesenverslechtering vandegezondheid.Ookkunnendezezorgvragersbijontslaguithet ziekenhuisproblemenhebbenmethetopvolgenvannazorginstructies, zoalshetmakenvanvervolgafsprakenofhetnalevenvanleefstijladviezen.

• Angst,stressenschaamte

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Omdatlaaggeletterdezorgvragersvaaknietvolledigbegrijpenwater gebeurtofwatervanhenwordtverwacht,kunnenzeverhoogdeangstof stresservarentijdenshunziekenhuisopname.Dooreenverminderdbegrip vanwaterallemaalstaattegebeuren,verliestdezorgvragerregieopzijn

situatie,watdestressenangstverderkandoentoenemen.Uitschaamte zalhijlangnietaltijdvragenomverheldering.Datalleskanhunherstel nadeligbeïnvloeden.

• Praktischeproblemen(mettoegangtotzorg)

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Inziekenhuizenwordtopallerleimanierengewerktmettechnologie,waar ookzorgvragersmeetemakenkrijgenzoalshetmakenvaneenafspraak viaeendigitaalformulier,onlineconsultenenhetinzienvanheteigen medischdossier.Laaggeletterdezorgvragerskunnenmoeitehebbenom dezesystementegebruiken.Ookkunnenzemoeitehebbenommedische rekeningenenverzekeringsinformatietebegrijpen,watweerkanleiden totfinanciëleproblemenenuitstelvannoodzakelijkezorg.

Aandachtspuntenvoordecommunicatieenafstemming

Erzijnverschillendemanierenomeffectiefenafgestemdtecommuniceren metmensendielaaggeletterdzijn.Debelangrijkstezijn(Nationale Ombudsman,2020):

• Wanneerjeweetofvermoedtdateenzorgvragerlaaggeletterdis:begin nietdirectmetdeafnamevaneenanamneseofhetzendenvaninformatie, maarstelhemopzijngemak.Dathelpthemomteontspannen,een vertrouwensband(beginnen)teervarenenzodeschaamtemogelijkwat lostekunnenlaten.

• Gebruikmakkelijketaal.Spreekduidelijk,niettesnel,gebruikkortezinnen enwoordendieaansluitenophettaalniveauvanzorgvrager.

• Blijfdeanderwelserieusnemen,ganietopeensharderpraten,overdreven articulerenofkinderlijketaalgebruiken.

• Gebruikbeeldenomietsuitteleggen.Laaggeletterdemensenzijnvaak visueelingesteld.Legaandehandvaneenafbeelding,schaalmodelof filmpjeuithoebijvoorbeeldeenmedicijnmoetwordeningenomenofwat voorgezondheidsprobleemerspeelt.

• Zorgvooreendialoog(ensteekgeenmonoloogaf).Praatnietaanéénstuk doorwanneerjedezorgvragerietsduidelijkwiltmaken.Deanderkanhet lastigvinden(vanuitonzekerheidofschaamte)omjeteonderbreken.Laat daaromafentoeeenstiltevallenenmoedigdezorgvrageraanomvragen testellen(‘welkevragenheeftunog?’).

• Maakadviezenconcreet.Blijfnietinalgemenetermenpraten(‘hetis belangrijkdatugezondeet’)maarbenoemwatjepreciesbedoelt(‘hetis belangrijkdatuelkedag2xfruit,200gramversegroenteenbruinbrood eet’).

• Moetdezorgvragereenformulierinvullen?Bieddanaanomhemdaarbij tehelpen.

• Moedigdezorgvrageraanomeennaastetebetrekkenbijgesprekkendie belangrijkzijn.Dezenaastekankritischevragenstellenendebelangrijkste puntenoppapierzetten.Datverhoogthetbegripvandezorgvragerover zijneigengezondheidssituatie.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Anderstaligezorgvragers

VandemensendieinNederlandwonen,heefteendeeleen migratieachtergrond.Vanhenis14%ineenanderlandgeboren(CBS,z.j.b). ZijzijnopgegroeidmeteenanderetaalenhebbenzichhetNederlandsinmeer ofminderemate(ofniet)eigengemaakt.Zodradezemensenzorgnodig hebben,kanditvoorproblemenzorgen:maarliefst41%vandezorgverleners geeftaaneentaalbarrièreteervarenbijanderstaligen(NPO,2019).Krijgjein hetziekenhuistemakenmetanderstaligezorgvragers,danishetaanjouals verpleegkundigeenjecollega’somtezorgenvooreenbegrijpelijkewederzijdse communicatie.Omopdiemaniermedischefoutenengezondheidsproblemen tevoorkomen.

Veelvoorkomendeproblemen

ZorgvragersdieinhetziekenhuiswordenopgenomenendeNederlandsetaal nietgoedmachtigzijn,kunnenvoordevolgendeproblemenkomentestaan:

• Taalproblemen

Anderstaligenhebbenvaakmoeitemethetbegrijpenvandewoordendie zorgprofessionalsgebruiken.Andersomkunnenzehetlastigvindenom huneigengezondheidsproblemenonderwoordentebrengen.Ookhet lezenvanschriftelijkeinformatiekanmoeitekosten,denkaaneen uitnodigingsbrief,eenpatiëntenfolderofinstructiesvoorhetgebruikvan eenmedicijn.

• Ruisbijinzetvaninformeletolken

Omcommunicatieproblementeondervangen,kunnenverschillende vertaaloplossingenwordeningezetzoalseenprofessioneletolk,de tolkentelefoonofeendigitaalvertaalprogramma.Somsfungeren familieledenofanderebekendenvandezorgvrageralstolk.Ditkan meerderenadelenhebben.Zokandezorgvragerzichmindervrijvoelen omklachtenteuiten.Ookkunnenvertalingendoordezetolkminder nauwkeurigzijn(omdatzedemedischeterminologienietkennenofomdat zedezorgvragerwillensparen).

• Geengoedeinformedconsent

Omdatdekansgrootisdatanderstaligezorgvragersnietvolledigbegrijpen waterwordtuitgelegdoverderisico’senvoordelenvaneenbehandeling endealternatievendiedaarvoorzijn,wordthetvoordezorgvragerlastig

omeengoedoverwogenkeuzetemaken.Ookkanerverwarringontstaan overhetgevenvantoestemmingoverprocedures(zoalshetondertekenen vaneentoestemmingsformuliervooreenoperatie).

• Cultureleverschillen

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hoeiemandomgaatmetziekteisvooreengrootdeelcultureelbepaald. Waardeééndeklachtenuitvoerigenherhaaldelijkuitvanuitdeovertuiging danpasgeloofdteworden,steltdeanderzichmeerbescheidenopomniet als ‘klager’ tewillenoverkomen.Ookdeverwachtingenvanzorgvragers kunnenverschillen:deéénverwachtdateropdebelevings-en gevoelswereldwordtdoorgevraagd,deandervoeltzichgeholpenmeteen aanpassingvandemedicatieeneenheldergezondheidsadvies(Hingstman, 2022).Cultureleverschillentussenzorgvragersenzorgprofessionalskunnen leidentotmiscommunicatie,onbegripenirritatie(endaarmeetoteen verminderdekwaliteitvanzorg).

• Angstenstress

Wanneeranderstaligezorgvragersnietgoedbegrijpenwatermethen gebeurtofwatervanhenwordtverwacht,kandatangstenstress opleveren.Watweervannegatieveinvloedisophunwelzijnenherstel.

• Problemenmettoegangtotzorg

Omdatbewegwijzeringinhetziekenhuislastigtebegrijpenkanzijnvoor anderstaligen,kunnenzeerdewegkwijtrakenentelaat(ofniet)opeen afspraakarriveren.Schaamtekanhenervanweerhoudendejuisteroute tevragenaananderen.Ookdigitaalkanhetlastigzijnomdewegtevinden, bijvoorbeeldwanneereenzorgvragerviaeendigitaalsysteemeennieuwe afspraakmoetmakenofonlineheteigendossierwilinzien.

EduActief/bewegwijzeringineenziekenhuis/Ziekenhuiswegwijzering.JPG/ https://stock.edu-actief.nl/mediafiler/start/mediabank?fc=browse&queryid=5bf5de7e14a659a825784879dce9a4d0&order=rank&column=9&listview=overview&view=preview&fileid=94&fuid=img31%2FZiekenhuis%20wegwijzering.JPG Vooranderstaligemensenkanhetmoeilijkzijnomdebewegwijzeringineen ziekenhuistebegrijpen

Aandachtspuntenvoordecommunicatieenafstemming Omdeonduidelijkheidindecommunicatiemetendeonzekerheidvoor anderstaligezorgvragersinhetziekenhuiszoveelmogelijkopteheffen,kun jealsverpleegkundigeonderanderdevolgendeinterventiesplegen.

• Zetprofessioneletolkmogelijkhedenin(zoalseenofficiëletolkbij belangrijkegesprekken,detolkentelefoonofdigitalevertaalappsdie geschiktzijnvoordezorg).

• Gebruikvisuelehulpmiddelen(zoalsafbeeldingen,pictogrammenofvideo's) ominformatiebegrijpelijkovertedragen.

• Gebruikduidelijketaal,niettelangezinnenenvertelnietteveelineens. Vermijdjargon.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Vermijddubbeleontkenningen(‘wanneerudezemedicatienietmeer neemt,isdekansgrootdatergeenverbeteringenzullenoptreden’).Wees concreet(‘hetisheelbelangrijkdatudezemedicatieinneemt,anderswordt uziek’).

• Stelzoveelmogelijkopenvragen,daarmeevoorkomjedateenzorgvrager eensociaalwenselijk ‘ja’ of ‘nee’ zegt.

• Geeftussendoorkortesamenvattingvanwatjehebtverteld.Controleer opgepastewijzeofdezorgvragerheeftbegrepenwatjehebtverteld(‘kunt umijuitleggenhoeudemedicijnenmoetinnemen?’).

• Neemdetijdvoordecontactmomentenmetanderstaligezorgvragers.Om uitteleggenwatjewiltoverdragenmaarvooralookomdeanderzijn verhaaltelatenvertellenendezetekunnenbegrijpen.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

1.5Begrippen

Begrip:Uitlegbegrip

1.6Bronnen

• AmsterdamUMC(2024). Patiëntervaringsmonitor2023 (z.a.).Geraadpleegd op26september2024van https://www.amsterdamumc.nl/nl/patientervaringsmonitor-2021.htm

• BeterOud(2021). 10tipsvoorzorgverleners:samenbeslissenmetouderen enhunnaasten (z.a.).Geraadpleegdop4oktober2024van https://www.beteroud.nl/tips-tools/tips/10-tips-voor-zorgverleners-samen-beslissen-met-ouderen#:~:text=Bespreek%20verwachtingen%20van%20pati%C3%ABnt,die%20ze%20graag%20willen%20doen

• CatharinaZiekenhuis(2024). Neonatologieverpleegkundige (z.a.).

Geraadpleegdop1oktober2024van https://werkenbij.catharinaziekenhuis.nl/neonatologie-verpleegkundige/

• CentraalBureauvoordeStatistiek(z.j.b). Herkomst – hoeveelinwonersvan Nederlandzijninhetbuitenlandgeboren? (z.a.).Geraadpleegdop6oktober 2024van

https://www.cbs.nl/nl-nl/visualisaties/dashboard-bevolking/herkomst#:~:text=11%2C4%20procent%20van%20de,buitenland%20geboren%20ouder(s) .

• CentraalBureauvoordeStatistiek(2024b). Ziekenhuisopnamenen -patiënten;diagnose-indelingISHMT (z.a.).Geraadpleegdop17september 2024van

https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/84068NED?q=ziekenhuisopnamen

• Dekker,R.,Haisma,J.,Verlouw,A.,Leeuwen,P.van(2020). Gezondleven draagtbijaanbehandeleffect (in:MedischContact).Geraadpleegdop30 september2024van

https://www.medischcontact.nl/tijdschrift/thema/thema-artikel/gezond-leven-draagt-bij-aan-behandeleffect

• Expertisepuntverstandelijkebeperking(z.j.).Ontwikkelingsprofiel(z.a.). Geraadpleegdop16oktober2024van

https://www.expertisepuntvb.nl/matige-en-ernstige-verstandelijke-beperking/communicatie-en-benadering/afstemmen-op-ontwikkelingsprofiel

• Hingstman,G.(2022), Persoonlijkeenprofessioneleontwikkelingtot verpleegkundige. Amsterdam:Hingstman&BoomuitgeversAmsterdam.

• HogeschoolvanAmsterdam(z.d.). Mentalegezondheidvanjongeren (Boerema,A.).Geraadpleegdop2oktober2024van

https://www.hva.nl/binaries/content/assets/subsites/kc-mr/zorg-voor-jeugd/angst-en-somberheid-bij-jongeren.pdf?1665055287366

• Isala(2022). Kinderenenjongereninziekenhuis (z.a.).Geraadpleegdop1 oktober2024van

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

https://www.isala.nl/patientenfolders/5740-kinderen-en-jongeren-in-ziekenhuis/

• JeroenBoschZiekenhuis(2024). Meteenverstandelijkebeperkinginhet ziekenhuis (z.a.).Geraadpleegdop4oktober2024van https://www.jeroenboschziekenhuis.nl/naar-het-ziekenhuis/uw-polikliniekbezoek/met-een-verstandelijke-beperking-in-het-ziekenhuis

• Kinderombudsman(2022). Mijnzorgmijnzaak – Kinderenoverhun betrokkenheidbijbeslissingentijdenshunziekte (Verheul,R.,DeJong,A., VanBrouwershaven,I.,Tuls,A.,Buitink,J.,Kalverboer,M.).Geraadpleegd op17oktober2024van

https://www.kinderombudsman.nl/system/files/publications/2021-Publicatie%20aanmaken/Rapport-Mijn-Zorg-Mijn-Zaak-zorg-onderwijs-sport-Kinderombudsman.pdf

• MartiniZiekenhuis(z.j.). Verpleegkundighandelenbijpatiëntmet verstandelijkebeperking (z.a.).Geraadpleegdop4oktober2024van https://www.platformvgzuidoostbrabant.nl/wp-content/uploads/2019/03/met-logo-verpleegkundig-handelen-bij-pati%C3%ABnt-met-verstandelijke-beperking1.pdf

• NationaleOmbudsman(2020). 8tipsomheldertecommunicerenmet laaggeletterdepatiënten (z.a.).Geraadpleegdop4oktober2024van https://www.nationaleombudsman.nl/professionals/nieuws/interview/2020/8-tips-om-helder-te-communiceren-met-laaggeletterde-patienten

• NederlandsJeugdinstituut(2024). Puber|Depuberteit:volwassenworden (z.a.).Geraadpleegdop2oktober2024van https://www.nji.nl/ontwikkeling/de-puberteit#:~:text=In%20de%20leeftijd%20van%2010,heet%20ook%20wel%20de%20adolescentie.

• NederlandseFederatievanKankerpatiëntenorganisaties(2024).Soorten ziekenhuizeninNederland(z.a.).Geraadpleegdop17september2024van https://ziekenhuiskiezenbijkanker.nl/over-ziekenhuiskeuze/soorten-ziekenhuizen

• NPO(2019). Hoekrijgjealsnoggoedezorgalsjedeverplegingnietverstaat? (MuuseL.,BandY.).Geraadpleegdop5oktober2024van https://npo.nl/npo3/brandpuntplus/hoe-krijg-je-alsnog-goede-zorg-als-je-de-verpleging-niet-verstaat

• Nursestation(2020). Omgaanmetpsychiatrischpatiënten (z.a.). Geraadpleegdop4oktober2024van https://nursestation.nl/blogs/omgaan-met-psychiatrische-patienten/

• RadboudUMC(z.j.). Geriatrieindeziekenhuizen – belangrijke aandachtspunten (consultteamGeriatrie).Geraadpleegdop3oktober2024 van https://www.radboudumc.nl/afdelingen/geriatrie/onze-onderdelen/geriatrie-in-de-ziekenhuizen/belangrijke-aandachtspunten

• Rijksoverheid(2024). Waarvoorbenikverzekerdviahetbasispakketvande zorgverzekering? (z.a.)Geraadpleegdop30september2024van https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/zorgverzekering/vraag-en-antwoord/wat-zit-er-in-het-basispakket-van-de-zorgverzekering

• RIVM(2023). Ziekenhuiszorg|Aanbod|Instellingen (z.a.).Geraadpleegdop 17september2024van

https://www.vzinfo.nl/ziekenhuiszorg/aanbod/instellingen#:~:text=Nederland%20telt%2069%20ziekenhuisorganisaties,en%20kinderziekenhuizen)%20en%20147%20buitenpoliklinieken

• RIVM(2018a). Belangrijksteontwikkelingen (z.a.).Geraadpleegdop24 september2024vanhttps://www.vtv2018.nl/belangrijkste-ontwikkelingen

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• RIVM(2018b). Demografischeprognoseziektenenaandoeningen (z.a.). Geraadpleegdop24september2024van https://www.vzinfo.nl/demografische-prognose-ziekten-en-aandoeningen

• RIVM(z.j.). Kwetsbareouderen (z.a.).Geraadpleegdop3oktober2024van https://www.rivm.nl/ouderen-van-nu-en-straks/kwetsbare-ouderen

• St.Antonius(2024). Opnameinhetziekenhuisbijeenoperatie (z.a.). Geraadpleegdop29september2024van https://www.antoniusziekenhuis.nl/opname-het-ziekenhuis-bij-een-operatie#voorbereiding-opname

• StichtingKindenZiekenhuis(z.d.). Voor,tijdens,nahetziekenhuis (z.a.). Geraadpleegdop1oktober2024van https://kindenziekenhuis.nl/voor-tijdens-na-ziekenhuis/

• The,A.(1999). Palliatievebehandelingencommunicatie.Eenonderzoek naarhetoptimismeopherstelvanlongkankerpatiënten.Houten:Bohn StafleuvanLoghum.

• UMCG(z.j.). OpnameinhetUMCG (z.a.).Geraadpleegdop29september 2024vanhttps://www.umcg.nl/-/opname

• Ziekenhuischeck(2024).Aantalpatiënten(z.a.).Geraadpleegdop17 september2024van https://www.ziekenhuischeck.nl/kwaliteit/aantal-patienten/

• ZorgSaam(2024). Naarhetziekenhuis.Hoezithetmetdekosten? (z.a.) Geraadpleegdop30september2024van

https://www.zorgsaam.org/ziekenhuis/informatie-voor-patienten/patientfolders/naar-het-ziekenhuis-hoe-zit-het-met-de-kosten/

COPYRIGHTBOOM

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

THEMA2

ACUTEENGEPLANDEOPNAMEN

Inhoudthema

• Degeplandeopname

• Deacuteopname

• Acuteopnameafdeling

• Voorbereidingzorgvrager

• Verpleegkundigetakenbijacutezorg

• Verdieping

• Begrippen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Inhetziekenhuiskunjeonverwachtsopgenomenworden;eenacuteopname ofeenspoedopname.Dezeopnamevraagtveelvaneenzorgvrageromdathij zichhiernietopkanvoorbereiden.Ditintegenstellingtoteengeplande ziekenhuisopname.Dezorgvragerkanzichverdiepeninwathemtewachten staat.Hettrajectvandepreoperatievescreeninggeeftdezorgvrager (voorbereidings)tijdenduidelijkheid.Eenacuteopname,ofeenspoedopname, vraagtookomanderevaardighedenvanverpleegkundigen.Erwordtaltijdin eendynamischeenuitdagendeomgevinggewerktwaarinhetbelangrijkisom snelenadequaattekunnenhandelen.Daarnaasthebbenverpleegkundigen vandeSpoedeisendeHulpofdeAcuteopnameafdelingooktemakenmetde stressenemotiesvandezorgvragersenhunnaasten.

2.1Degeplandeopname

Wanneerjeweetdatjeeenoperatieofbehandelinginhetziekenhuismoet ondergaan,komjeopdewachtlijstvanhetziekenhuis.Ditgeeftdezorgvrager detijdomzichvoortebereidenopdeziekenhuisopname.Overhetalgemeen kunjedegangvanzakenbijeenopnamewelvindenopdewebsitevanhet ziekenhuisofininformatiebrochures.

Preoperatievescreening

Deartszalinoverlegmetdezorgvragervaststellendateenoperatienodigis. Alsditisvastgesteld,beginnendevoorbereidingen.Voordeoperatieisaltijd toestemmingnodigvandeanesthesioloogomdathijverantwoordelijkisvoor de anesthesie tijdensdeoperatie.Bijalgeheleanesthesie(narcose)wordt iemandineenslapendetoestandgebracht.Decombinatievanmedicijnen, zoalsslaapmiddelen,pijnstillersensomsookspierverslapperszorgenervoor dattijdelijkhetbewustzijn,depijngevoeligheidendespierkrachtinhethele lichaamuitgeschakeldworden.

Allevoorbereidingenendescreeningofdezorgvragergezondgenoegisom deoperatieteondergaan,noemjede preoperatievescreening.Meestalstart ditmethetinvullenvaneengezondheidsvragenlijstdoordezorgvrager.Ook wordthettoestemmingsformulieringevuld(InformedConsent).Dezorgvrager krijgttemakenmetverschillendedisciplineswaaronderdeanesthesioloog, deapothekerendeopnameplanners.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Anesthesiologie

Omtebeoordelenonderwelkevoorwaardeniemandgeopereerdkanworden, ishetvanbelangdatdeanesthesiolooginformatiekrijgtoverdeconditievan hethartendelongenvandezorgvrager.Eengoedeconditieisnietalleenvan belangvoorhetverloopvandeoperatie,maarookvoordeherstelperiode daarna.Eenanesthesioloogbeoordeeltwelkevormvannarcosehetbestebij iemandendeoperatiepast.Erzijnverschillendesoortenanesthesie,zoalsde algehelenarcose,(loco)regionaleanesthesieofeenplaatselijkeverdoving.De anesthesiolooggeeftookinformatieoverbijvoorbeeldhoelangiemandvoor deoperatienietmagetenofdrinken.Somshebbenziekenhuizenhierover voorlichtingsfilmpjesbeschikbaar.

TAALREDACTIE)

https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/2396961607/display_1500/stock-photo-female-anesthesiologist-injecting-drugs-through-iv-drip-before-surgical-procedure-in-the-hospital-2396961607.jpg Anesthesioloogaanhetwerk.

Apotheek

Eenapothekersassistentbeoordeelthetmedicatiegebruik.Zorgvragershebben vaakeenactueelmedicatieoverzicht(AMO)gehaaldbijhuneigenapotheker ennemenditmeenaardezepreoperatievescreening.Erisookaandachtvoor hetgebruikvanantistollingsmedicatie.Hetkanbetekenendatdezorgvrager tijdelijkmoetstoppenmetzijnantistollingsmedicatieofandere

antistollingsmedicatievoorgeschrevenkrijgtomtrombosetevoorkomen. Overhetalgemeenheeftiemandnamelijknaeenoperatieincombinatiemet weinigbeweging,eenverhoogdrisicoophetontwikkelenvantrombose.

Opnameplanning

Voordeadministratieveregistratiekanhettonenvaneengeldig legitimatiebewijs(paspoort,rijbewijsofidentiteitskaart)enhet verzekeringspasjenodigzijn.Deadministratieveafhandelinggebeurtvaak dooreenopnameplanner.Erwordteenindicatieafgegevenoverdetermijn waaropdeoperatieplaatsvindt.Dezorgvragerontvangteenpaardagenvoor deoperatieeentelefoontjeofbriefoverhettijdstipendelocatie.

Verpleegkundigeintake

Afhankelijkvandeoperatiekandepreoperatievescreeningookeen verpleegkundigeintakebevatten.Deverpleegkundigebereidtiemandvoor opdeoperatieenkaniemandgeruststellenwaardoordeangstvoordeoperatie vermindert.Deverpleegkundigezalooknaardegegevensvande contactpersoonvragen.Ookkandenazorgnadeziekenhuisopnamebesproken worden.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:

https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/2472927773/display_1500/stock-photo-arm-weight-senior-man-and-physiotherapy-with-healthcare-wellness-and-client-assessment-at-doctor-2472927773.jpg

Betterin-Betterout!

Preoperatievefysiotherapie

Somskanuiteenpreoperatievescreeningblijkendaterfysiotherapienodig isvoordatiemandgeopereerdwordt.Hoefitterensterkeriemandeenoperatie ingaat,hoesnellerhijhersteltvaneenzwareoperatie.Hetprincipe ‘Betterin –Betterout’werktwaardooriemandookkorterinhetziekenhuiskanverblijven (PreOperatieveFysiotherapie,2021).Dezevoorbereidingenziejevaakals iemandeennieuweknieofheupkrijgt,zoalsjeookinhetonderstaandefilmpje ziet.Iemandleertdanookalhoehijmetkrukkenmoetlopen.

BekijkhetvolgendeYouTube-filmpjehoedezorgvragerzichvoorbereidtop eenheup-ofknieprotheseenhierbijookgebruikkanmakenvandePatiënt Journeyapp.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Voorlichtingsmateriaal

Aldezeverschillendedisciplineszorgenervoordatdezorgvragergoed voorbereidisopzijnziekenhuisopname.Sommigeziekenhuizenwerkenmet filmpjeszodatjealszorgvragergoedweetwatjetewachtenstaat.Vooralvoor kinderenisveelvoorlichtingsmateriaaloveroperatiesbeschikbaar.

InhetonderstaandeYouTube-filmpjeziejedepreoperatievevoorbereidingen dieplaatsvindenvoordateenvolwassenegeopereerdwordtinhetUMCUtrecht.

Opnamepleinofopnamecaroussel

Sommigeziekenhuizenplannendepreoperatievescreeningruimvoorde operatiedaginenopéénmoment.Dezorgvragerhoeftdanmaaréénkeer naarhetziekenhuisvooralleafsprakenmetdeanesthesioloog,deapotheek endeverpleegkundigeintake(ICT&health,2023).

Hetpatiëntvriendelijkeplein

Zoheeftbijvoorbeeldeenziekenhuisbijdehoofdingangeenpatiëntvriendelijk ‘plein’ gecreëerd.Zo’ndriewekenvoordegeplandeoperatiedatumwordtde zorgvragerhierverwacht.Hijdoorloopthetvolledigevoorbereidingstraject binnenanderhalfuur.Ophetopnamepleinstartdezorgvragermetdedigitale intakeenfysiekemetingen.Daarnavolgteenfarmaceutischopnamegesprek dooreenapothekersassistent.Zorgvragersdiebloedverdunnersgebruiken, krijgeneenconsultvaneenantistollingsdeskundigeartsvooreenpersoonlijk advies.Dezeartsiswerkzaamalsdoseerartsbijderegionaletrombosedienst. Hetindividueelperioperatiefantistollingsbeleidwordtookvermeldinhet ElektronischPatiëntenDossier.Vervolgensbezoektdezorgvragerde anesthesioloog,waarbijindiennodigoverlegwordtgepleegdmetandere specialisten.Hetproceswordtafgerondmeteenverpleegkundiggespreken hetinvullenvanhetElektronischVerpleegkundigDossier(EVD).

COPYRIGHTBOOM

HetOpnamepleinbiedteengestructureerdengeïntegreerdprocesaanwaarin zorgverlenersefficiëntersamenwerkenendemedicatieverificatiealtijd up-to-dateis.HetblijktdaterminderVeiligIncidentMeldingen(VIM)zijnen mindercomplicaties.Ookzijnermindercalamiteitenophetgebiedvan antistollingenhoevenoperatiesnietmeeruitgesteldtewordendoor onvoldoendeinzichtinhetperioperatieveantistollingsbeleid.Dezorgvragers vindenhettrajectklantvriendelijkenoverzichtelijk(FederatieMedisch Specialisten(FMS)etal.,z.d.).

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Dedagvandeoperatie

Dezorgvragermeldtzichinhetziekenhuisophetafgesprokentijdstipen locatie.Afhankelijkvandeorganisatievanhetziekenhuis,kanditde verpleegafdelingzijnofeenaparteontvangstruimte.Deverpleegkundigehaalt

dezorgvrageropvooreenopnamegesprekenbegeleidtiemandnaarzijn kamerenbedofnaardevoorbereidingsruimtevandeoperatieafdeling.Iemand krijgteenpolsbandjewaaropzijnnaam,geboortedatumendeafdelingop staat.Opdezemanierisaltijdduidelijkwiedezorgvrageris.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Vaakkomtdezorgvrageropdedagvandeoperatie,maarsomsiseeneerdere opnamenodig.Indevoorbereidingsruimtevindendelaatstevoorbereidingen opdeoperatieplaats.Dezorgvragerwordtaangeslotenopde bewakingsmonitorenerwordteeninfuusaangelegdvoorhettoedienenvan medicatie.(MaastrichtUMC+,z.d.).

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/close-empty-hospital-room-bed-2250132283

Nadeoperatieverblijftdezorgvrageropdeverkoeverafdeling.

Nadeoperatieverblijftdezorgvragerindeuitslaapkamer(verkoeverafdeling) omteherstellenvandenarcoseendedirectegevolgenvandeoperatie.De recoveryverpleegkundige observeertenbewaaktdevitalefunctiesvande zorgvrager.Wanneerdezorgvragerontslagenkanwordenvande verkoeverafdeling,draagtderecoveryverpleegkundigedezorgvragerover aandeafdelingsverpleegkundige.Zodradezorgvragerweerterugisopde

afdeling,neemtdeafdelingsverpleegkundigecontactopmetde contactpersoonvandezorgvrageromtevertellendatdeoperatieachterde rugis.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

2.2Deacuteopname

Acutezorgisallezorgdiezospoedigmogelijk,maariniedergevalbinneneen paarminutenofuren,verleendmoetworden.Hetdoelisomschadeaande gezondheidofoverlijdendooreenacutelevensbedreigendeaandoeningof eenongevaltevoorkomen(RIVM,z.d.).Eenzorgvragerdiemetspoed opgenomenmoetwordenkanterechtopeenafdelingspoedeisendehulp (SEH)vaneenziekenhuis.Maariemandkanookopgenomenwordenopeen acuteopnameafdeling(AOA).

Afdelingspoedeisendehulp

Deafkorting SEH staatvoorspoedeisende(eerste)hulp.Ditisdeafdelingvan hetziekenhuiswaariemandmeteenacutehulpvraagopgenomenwordten deeerstehulpverleendwordt.Iemandheefteenernstigeoflevensbedreigende aandoeningwaarvoordirecthulpingezetmoetworden.Deredenenvan opnamelopenerguiteen.IemandkanopeenSEHopgenomenworden vanwegeeenhartaanval,maarhetkanookomeengebrokenbeen,vergiftiging ofverkeersongevalgaan.DemeestezorgvragersbezoekendeSEHvanwege lichamelijkletselofeenvergiftiging((AcuteZorg|VolksgezondheidenZorg, z.d.).

EenzorgvragerwordtmeteenambulancebinnengebrachtopdeSEHnaeen ongeval.

Maariemandkanookzelfstandigbinnenkomenomdathijeenverwijzingheeft vandehuisarts(enpost).Deeigenhuisartsendehuisartsenpostbeschikken namelijkookovereenspoednummer.Eenhuisartsenpostis’savonds,'snachts eninhetweekendaltijdbereikbaar.

Somsheefteenzorgvrageracutepsychischeproblemenenwordthijopde SEHbinnengebrachtmetsomatischeproblemendoorbijvoorbeeldintoxicatie ofautomutilatie.DanishetbelangrijkdatjedecrisisdienstGGZinschakelt. Ditiseengespecialiseerdteamdat24uurperdag,zevendagenperweek beschikbaarisvoormensenineenacutepsychischecrisis.Deziekenhuizen endeGGZ-instellingenhebbenhieroverregionaleafsprakengemaakt.

DewerkwijzevaneenSEH

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

OpeenSEHwordtopvolgordevanurgentiegewerkt.Iemandmetdemeest urgenteproblemenwordtalseerstegeholpen.Hetkandusbetekenendatde zorgvragermoetwachtenwanneerhijeenminderurgentprobleemheeft terwijlhijeerderopdeSEHwas.EenSEH-verpleegkundigevoertdetriageuit.

Eentriagebetekentdatdeernstvandetoestandvandezorgvragerwordt bepaald.HiervoorbestaanlandelijkerichtlijnendieinalleNederlandse ziekenhuizenwordengebruikt.

IndevolgendeafbeeldingziejehoeeenzorgvragerdeSEHdoorloopt.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:Bron=https://sehzorg.nl/over-ons/: WerkwijzevaneenSEH

Wanneeriemandzelfkomt,meldthijzicheerstaanbijdeinschrijfbalie.Nade aanmeldingkrijgtiemandeenvooronderzoekdoordeSEH-verpleegkundige. Behalvedatzijdeurgentievanhetletselofdeklachtbepaalt,kanzijook bloeddrukentemperatuurmeten.Opbasisvansituatieendeurgentiekan iemanddirectnaareenbehandelkamerwordengebracht.Ofiemandmoet plaatsnemenineenwachtkamer.Erkanookverderonderzoeknodigzijnom eenbeterediagnosetekrijgen.Hierbijkunjedenkenaanbloed-en urineonderzoek,ofeenröntgenfoto,CT-scanofecho.Wanneerdezeuitslagen binnenzijn,danvindtdebehandelingplaatsdoordeartsofdoorde SEH-verpleegkundige.Hetkanzijndatiemandvervolgensinhetziekenhuis opgenomenmoetwordenennietterugnaarhuiskan(SEHZorg-Informatie NaSpoedeisendeHulp,2024).

Wanneeriemandmetdeambulancewordtbinnengebracht,wordtde zorgvrageroverhetalgemeendirectnaardebehandelkamervervoerdvoor detriage.Danwordtdeernstvandesituatieduidelijkenwetende zorgverlenershoesneliemanddooreenartsgezienmoetworden.

Indepraktijk

OpdinsdagochtendwordtTomDeVos(43jaar)binnengebrachtopde SpoedeisendeHulp(SEH)vanhetziekenhuisdoordeambulance.Tomis timmerman.Tijdenszijnwerkopdebouwplaatsgleedonverwachtshethout weg,waardoorhijmetzijnrechterhandindecirkelzaagterechtkwam.Eris sprakevaneendiepesnijwondoverdehandpalmmetmogelijkzenuw-en peesletsel.Tomklaagtoverergepijnenisheelangstig.Tomverloorveelbloed maardoordeambulanceverpleegkundigeiseendrukverbandaangebracht.

VerpleegkundigeVeravoertdetriageuit.Zijcontroleertonderanderepols, bloeddruk,ademhalingensaturatie.Tomwordtdirectalsurgent geclassificeerdzodathijdirectdooreenartsgezienwordt.Deartsziet duidelijkeschadeaandepezen.Tomkandepinkenringvingernietbewegen. Indewondzijnzaagselenhoutsnipperszichtbaar.VanwegedepijnkrijgtTom pijnstillingendewondwordtschoongespoeld.Erwordtaanvullendonderzoek verricht.Dooreenröntgenfototenemen,kandehandbeterbeoordeeld worden.Tomwordtvervolgensdirectaangemeldvooreenspoedoperatieom depezenteherstellenendezenuwschadetebeoordelen.Tomsteltheelveel vragenaanVeraomdathijbangisdathijzijnberoepalstimmermannietmeer

kanuitoefenen.Verablijftkalmenprobeerthemgerusttestellenenmonitort zijngezondheidstoestand.OndertussenvangtzijookdevrouwvanTomop, zijisnognerveuzerdanhaarman.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Dedisciplines

Omacutezorgteverlenenaandezorgvragers,werkeneropdeSEH verschillendedisciplinessamen.Ditkanperziekenhuisverschillen.Disciplines waarjealszorgvragervooralmeetemakenkrijgtzijnSEH-verpleegkundigen enSEH-artsen.SEH-artsenzijnartsendiegespecialiseerdzijninde spoedeisendegeneeskunde.Somswerkenerookanderemedischspecialisten, zoalsinternistenoftraumachirurgen.Wanneerartseninopleidingzijn,heeft eenzorgvragertemakenmetarts-assistentenen/ofco-assistenten.Erkunnen ookanderezorgverlenersbetrokkenzijnbijdebehandelingofadministratieve verwerkingvandegegevens.Denkbijvoorbeeldaansecretaresses, röntgenlaborantenoflaboratoriummedewerkers.Ookiseraltijdeen gipsverbandmeesterverbondenaandeSEH.

In2022maaktehettelevisieprogrammaNieuwsuureenreportageoverde SpoedeisendeHulpvanziekenhuisGelderseValleiinEde.

2.3Acuteopnameafdeling

Eenacuteopnameafdeling(AOA)iseenklinischeafdelinginhetziekenhuis waarzorgvragersmetacutegezondheidszorgproblemenongeplandworden opgenomen.Somsgaathetomspecifiekespecialismen.Zoheeftbijvoorbeeld hetCWZziekenhuisinNijmegeneenacuteopnameafdelingvoorde specialismenlongziekten,internegeneeskundeenmaag-,darm-en leverziekten(MDL).AndereziekenhuizenhebbenhunAOAookuitgebreidmet hetspecialismeneurologie.

Dewerkwijzevaneenacuteopnameafdeling

Wanneereenzorgvragerongeplandmetspoedopgenomenmoetwordenin hetziekenhuiskaniemandterechtkomenopeenacuteopnameafdeling(AOA). Iemandkanverwezenwordenviadehuisarts,SEHofdepolikliniekvanhet ziekenhuis.OpdeSEHkaniemandaleeneerstebehandelinghebbengehad omdaarnanaardeAOAgebrachtteworden.Eenzorgvragerkanooknaeen onderzoekopdepolikliniekdirectopgenomenmoetenwordenopeenAOA. NetalsbijdeSEHiseenopnameopdeAOAvantevorennietteplannen.Het

gaatomeenongeplandespoedopname.Hetisvaakeendrukkeafdelingwaar opnames24uurperdagplaatsvinden.Hetvoordeelvanzo’nafdelingisdat heteenSEH-afdelingkanontlasten,maarookdeverpleegafdelingenvanhet ziekenhuis.Verpleegafdelingenwordendanimmersnietindeavondennacht metopnamesgeconfronteerd.Datgeeftverpleegkundigenrustenscheelt veelwerk.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron: https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/172174127/display_1500/stock-photo-nurses-caring-for-patients-in-post-operative-care-ward-172174127.jpg

EenzorgvragerkanopgenomenwordenopeenAOA

Opdezeafdelingliggenzorgvragersmetuiteenlopendeklachten.Een zorgvragerwordthierbijvoorbeeldopgenomenomeendiagnosetestellen, vooreenkortdurendobservatieofterbereidingopeenoperatie.DeAOA concentreertdemedischeonderzoeken,behandelingenzorgopéénplaats. Overhetalgemeenblijvenzorgvragershiermaximaal48uur.Inoverlegmet deartswordtgekekenwelkevervolgstappennodigzijn.Hetkanzijndatiemand weernaarhuismag.Maarhetkanookzijndatiemandverderebehandeling ofzorgnodigheeft.Dezorgvragerwordtdanbijvoorbeeldovergeplaatstnaar eenverpleegafdelingvanhetziekenhuisofnaareenandereinstelling.

2.4Voorbereidingzorgvrager

Eenopnameinhetziekenhuiskanveelspanninggeven.Hetiseenperiodevol onzekerheid,angstensomsookpijn.Inhetalgemeenhebbenmensenangst voorhetonbekende.Danhelpthetomzoveelmogelijktewetenoverwatje tewachtenstaat.Bijeengeplandeziekenhuisopnamekandezorgvragerzich goedvoorbereidenopwathemtewachtenstaat,integenstellingtoteen spoedopname.

Voorbereiding

Bijeengeplandeopnameheeftdezorgvragertemakenmeteenpreoperatieve screening.Descreeningvindtruimschootsvoordeoperatiedatumplaatsen dezorgvragerspreektmetverschillendedisciplines.Hierdoorkaniemand vragenstellenenzichopzijneigenmaniereninzijneigentempovoorbereiden opeenziekenhuisopname.Maarbijeenspoedopnameisdezetijderniet.Alle handelingenvindenondertijdsdrukplaatsenzijnvaakgerichtopeensnelle diagnostiekeninterventie.Hierdoorheeftdezorgvragergeentijdomzich voortebereidenopeenopname,behandelingofoperatie.Ookde voorbereidingeninhetkadervanmedicatieofhetnuchterblijven,kunnen nietgenomenworden.

Duidelijkheid

Wanneerersprakeisvaneengeplandeopnameheeftdezorgvragervaakmeer informatieoverwathemtewachtenstaatenhetopnamedoel.Eristijdom dezakendieeenzorgvragernietbegrijptuittezoekenenteverduidelijken. Ookheeftdezorgvragerdemogelijkheidombekendeninzijneigenkringte vragennaarhunervaringen,wanneerzijeenvergelijkbareoperatiehebben ondergaan.Hetverloopvandebehandelingofoperatiekandanveelduidelijker zijnvoordezorgvrager.Ditintegenstellingtoteenacuteopnamediemetveel onzekerheidgepaardgaat.Bijeenspoedopnamekanhetheelonduidelijkzijn waardoordeklachtenveroorzaaktzijnofhoedebehandelingeruitziet.

Snelhandelen

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bijeenacuteopnameligtdefocusophetsnellediagnostiekeninterventie. Allesiseropgerichtomsneltekunnenbepalenwateraandehandisenom eenlevensbedreigendesituatietestabiliseren.Acutezorgisurgentenvereist daterdirectmedischingegrepenmoetworden.Tijdiskostbaar.Overigens zalditperaandoeningverschillen.Jekuntjeindenkendatwanneerde zorgvragereenhartinfarctheeftofeenileus(darmafsluiting)directhandelen noodzakelijkis.Bijsommigeaandoeningenkaneenbehandelingnogevenop

zichlatenwachten.Wanneeriemandbijvoorbeeldzijnarmofbeenheeft gebroken,iserminderhaastgeboden.Maarbijeengeplandeopnamekande zorgvragersomswekenofmaandenmoetenwachtenvoordatdebehandeling gaatplaatsvinden.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:

https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/1932347678/display_1500/stock-photo-doctor-and-assistant-nurse-operating-for-help-patient-from-dangerous-emergency-case-surgical-1932347678.jpg

Snellediagnostiekeninventie

Emotionelebelasting

Eenonverwachtesituatiezoalseenacuteopnamekanveelstressenangst geven.Dezorgvragerkanhetchaotischenoverweldigendvinden.Maarook voordenaastenvandezorgvragerkaneenspoedopnameheelingrijpendzijn. Omdaterbijeengeplandeopnamevoorafeenplanligt,begrijptdezorgvrager beterwaarombepaaldehandelingennodigzijn.Hierdoorkandezorgvrager eenzekerematevancontroleervarenvanwegedevoorspelbaarheiden overzichtelijkheid.Uiteraardkandezorgvragernogwelzenuwachtigzijnvoor deziekenhuisopname,maarerzijnveelmeermogelijkhedenomiemandgerust testellen.

2.5Verpleegkundigetakenbijacutezorg

Verpleegkundigendieacutezorgverlenen,hebbeneenaanvullendeopleiding gevolgd.ZozijneropleidingenvoorSEHverpleegkundigenofvoorAOA verpleegkundigen.

EenSEHverpleegkundige

OpdeafdelingspoedeisendehulpvaneenziekenhuiswerktdeSEH verpleegkundige.Dezeverpleegkundigisgespecialiseerdindezorgvoor zorgvragersmetacuteaandoeningen,zoalsbijvoorbeeldhartinfarcten,breuken ofverwondingen.Dezeverpleegkundigenwerkenaltijdineendynamischeen uitdagendeomgeving.Omdathetomacutezorginnoodsituatiesgaat,ishet belangrijkdatdeverpleegkundigesnelenadequaatkanhandelen.Ookheeft zijtemakenmetdestressenemotiesvanzoweldezorgvragersalsdenaasten.

EenSEHverpleegkundigeontvangtdezorgvragerenvoertdetriageuit. Afhankelijkvandeernstvandetoestandvandezorgvragerwordterhulp ingezet.Wanneerditnoodzakelijkis,verleentdeSEHverpleegkundigeeerste hulpdoorbijvoorbeeldeenbloedingtestoppen,bepaaldemedicijnenof zuurstoftoetedienen.DeSEHverpleegkundigeheefteenbelangrijketaakin decoördinatievandezorgrondomdezorgvrager.Zijzalhetoverlegvoeren metbijvoorbeeldartsen,andereverpleegkundigenofzorgverleners.Hetkan ooknodigzijndaterverpleegkundigehandelingenuitgevoerdmoetenworden, zoalshetaanleggenvaneeninfuusofhetverzorgenvaneenwond.Omde toestandvandezorgvragertemonitorenendevitalefunctiestebewaken,is hetsignalerenvanveranderingeneenbelangrijketaak.Wanneerfamilievan dezorgvrageraanwezigis,zaldeSEHverpleegkundigedezeondersteunenen begeleiden.

BEROEPSONDERWIJS

TAALREDACTIE)

Bron:

https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/2510417057/display_1500/stock-photo-hospital-doctor-using-spreadsheet-for-billing-codes-on-desktop-2510417057.jpg

Coördinatievanzorg

Verpleegkundigevaardigheden

VoorSEHverpleegkundigenishetbelangrijkdatzijkunnenomgaanmetstress, goedcommunicerenmetzorgvragersenhunnaastenenineenteamkunnen werken.AnderevaardighedenwaaroverSEHverpleegkundigenmoeten beschikken,zijnhetuitvoerenvanmedischeenverpleegkundigehandelingen. Ookwordtveelgevraagdvandeklinischevaardigheden.HetisvoorSEH verpleegkundigennamelijkbelangrijkomgoedensnelaandoeningente diagnosticerenzodatdebestebehandelinggekozenkanworden.

EenSEHverpleegkundigeheeftnadeopleidingalsverpleegkundigeeen vervolgopleidinggevolgd.SEHverpleegkundigenkunnenzichaansluitenbij deafdelingV&VNSpoedeisendeHulp.EriseendeskundigheidsgebiedSEH VerpleegkundeingerichtinhetKwaliteitsregisterV&V(V&VN,z.d.).

EenAOAverpleegkundige

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

AOAverpleegkundigenzijnverantwoordelijkvoordeverplegingenbehandeling vandezorgvragersdieopgenomenzijnopdeacuteopnameafdeling.Netals voorSEHverpleegkundigenishetvanbelangomadequaattekunnenhandelen bijacutegezondheidsproblematiek.Hetvraagtookomvaardighedenom stressbestendigheid,flexibiliteiteneensterkanalytischvermogen.Deopleiding

totAOAverpleegkundigeduurtongeveereenjaar.Naastdebasisacutezorg (BAZ)iserveelaandachtvoorklinischredeneren,deABCDE-methodiek,ethiek enacutezorgverleningvoorverschillendemedischespecialismen.

DetakenvaneenAOAverpleegkundigezijnonderanderedeeersteopvang enhetstabiliserenvandezorgvrager,maarookdediagnostiek,hetoverleg metartsenenanderedisciplinesendecoördinatievandezorg.Ende voorlichtingenbegeleidingheeftnietalleenbetrekkingopdezorgvragers, maarookopdenaastbetrokkenenvandezorgvragers.

2.6Verdieping-TijdelijkesluitingSEH

DedrukopdespoedeisendehulpinNederlandseziekenhuizenblijfttoenemen, waardoorspoedeisendehulpafdelingensteedsvakerenlangertijdelijksluiten.

Oorzakentijdelijkesluiting

UitgegevensvanhetLandelijkNetwerkAcuteZorg(LNAZ)blijktdateen spoedeisendehulp(SEH)inNederlandinheteerstekwartaalvan2024 gemiddeld40uurgeslotenwas.Hetjaardaarvoorginghetindezelfdeperiode nogom35uur(SkiprRedactie,2024).VooralinNoord-Nederlandspelendeze tijdelijkesluitingen.VolgensdeNederlandseVerenigingvanSpoedeisende HulpArtsenzijndezesluitingeneensymptoomvaneenoverbelastzorgsysteem. Devergrijzingvormteenbelangrijkeoorzaakvandetoenemendedrukopde SEH.Ouderenhebbenvaakcomplexezorgvragenenerisgeregeldeengebrek aandoorstroommogelijkhedenvoorkwetsbareouderen.Ditleidtertoedat kwetsbareouderenlangerinhetziekenhuisblijvendannoodzakelijkis.Als oudereneenbedopdeSEHbezethouden,waarzeeigenlijknietopdejuiste plekzijn,zorgenzevooreenverstoppingvanhetzorgstelsel.Bovendienkampt dezorgsectormeteenpersoneelstekort,waardoordewerkdrukopdeSEH verdertoeneemt(NOS,2024).Verderkaneentijdelijkesluitingooknog ontstaanalsgevolgvaneenongeplandesituatie.Hierbijkunjedenkenaan zorgvragersdievanwegeijzelvallenenhunarmofbeenbreken.

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

KwetsbareouderenopdeSEH

OndanksinspanningenomhetaantalkwetsbareouderenopdeSEHte verminderen,blijfthunaantalstijgen.InhetIntegraalZorgakkoord(2022) werdafgesprokenomhetaantalonnodigeSEH-opnamesonderouderenmet 20procenttelatenafnemenin2025.Maarin2024bleekdatziekenhuizen moeitehebbenomdezedoelstellingtehalen(NOS,2024).Huisartsengeven

aandatouderenvaakopdeSEHbelandenomdatereldersgeenadequate zorgvoorhenbeschikbaaris.Ditzorgtnietalleenvoorextradrukopde spoedzorg,maarvergrootookdekansopcomplicatieszoalsinfecties.

Insommigeziekenhuizenwordenspecifiekescreeningsmethodentoegepast omkwetsbareouderenbeteroptevangen.HetHaaglandenMedischCentrum bijvoorbeeldbeoordeelt70-plussersbijbinnenkomstopfactorenzoals algemenekwetsbaarheid,valgevaarendementie.Dezeaanpakheeftertoe geleiddatouderensnellerdoorverwezenwordennaareenpassende zorgomgevingzoalshetverpleeghuis(Start&Pennarts,2024).

IndevolgendeafbeeldingziejeverschillendeinitiatievenvanNederlandse ziekenhuizenwaarbijeenSEHovereenspecialeafdelingvoorouderenbeschikt. Bron(Start&Pennarts,2024)

Succesvolleinitiatieven

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

EenvoorbeeldvaneensuccesvolinitiatiefwaarbijdedrukopdeSEH verminderdisdeWijkKliniekinAmsterdam.Ouderenkrijgennaeenacute opnameintensieverevalidatiemetalsdoelomhenzofitmogelijkweerthuis telatenwonen.Ditvoorkomtheropnamesencomplicatieszoalslong-of

blaasontstekingen.Tochblijftdefinancieringvandergelijkeinitiatieveneen uitdaging.DeWijkKliniekwordtnogsteedsnietstructureelgefinancierdbinnen hetregulierezorgsysteem,maardraaitoptijdelijkesubsidiesvanuitinnovatieve projectgelden(Pennarts&Zurhake,2024).

InVelpheefteenspeciaalteamvanouderenartsenzichgerichtoppreventieve zorg,waardoorkwetsbareouderenmindersnelinhetziekenhuisopgenomen worden.Ditinitiatiefheeftaantoonbareresultatengeboekt,maarblijftook afhankelijkvantijdelijkefinanciering(NOS,2024).

Personeelstekort

Indecember2024brachtAZW(ArbeidsmarktZorgenWelzijn)een arbeidsmarktprognoseuitvoor2034.Erwerdaangegevendathettekortaan werknemersindegehelesectorzorgenwelzijndekomendejarenforsgaat toenemen.Hettekortin2034wordtgeraamdopbijna305duizend.Ditismeer daneerdereprognoseslietenzien.Hettekortaanpersoneelontstaatomdat dezorgvraagsnellergroeitdanhetpersoneelsaanbod.Detekortenlopenin allebranchesop,maarvooraldeVVT-sectorwordtgetroffen.Deteverwachte tekortendoenzichvooralvoorbijhelpenden,verzorgendenen verpleegkundigen.AZWverwachtookdathettekortindeziekenhuissector relatiefhetsnelstoploopt(AZW,2024)

BEROEPSONDERWIJS

TAALREDACTIE)

HetprognosemodelvanAZWverwachtin2034datermeerdan38duizend personenteweinigzijnomhetwerkinziekenhuissectoruittevoeren.Het modellaatoverdeperiodevan2024tot2034eentekortzienvan6.200 personennaar38.400personen.Ditziejeindevolgendetabel:

Arbeidsmarkttekortoverdeperiode2024-2034indeziekenhuissector

Bron=

https://prognosemodelzw.nl/dashboard/stories-dashboard/ziekenhuizen-en-overige-medische-specialistische-zorg--zkh-

Piekmomentenindezorgvraag

Naastdestructureleproblemenmetvergrijzingenfinanciering,kampenSEH ookmetacutedruktedieleidttottijdelijkesluitingen.Hetgaatdanom piekmomentenindezorgvraag.Hierbijkunjedenkenaanacutedruktedie ontstaatwanneerhetbijvoorbeeldijzelt.Meerderemensenvallenenbreken iets.Hierdoormakenopeensveelmeermensendannormaalgesprokenop hetzelfdetijdstipgebruikvandeSEH.Jekuntookdenkenaaneengroot verkeersongevalofeenbrandwaarveelmensentegelijkertijdacutehulpnodig hebben.

InFrieslandsluitendrievandevierziekenhuizenmeerderekerenperweek tijdelijkhunSEHvoorenkeleurendoorpiekmomenten.InhetMedischCentrum Leeuwarden(MCL)wordtveelgeïnvesteerdindoorstroommaatregelenom tijdelijkesluitingenteminimaliseren.Doornauwesamenwerkingmet huisartsenenverpleeghuizenprobeerthetziekenhuiszorgvragerssnellerover teplaatsen(NOS,2024).

2.7Begrippen

Begrip:Uitlegbegrip

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

2.8Bronnen

AmphiaZiekenhuis.(2021). Acuteopnameafdeling.Geraadpleegdop6 december2024,van https://www.amphia.nl/folders/aoa-acute-opname-afdeling

MedischSpectrumTwente.(2017).AcuteOpnameAfdeling(AOA).Geraadpleegd op6december2024,van https://www.mst.nl/p/specialismen/acute-opname-afdeling/ VolksgezondheidenZorg.(z.d.). Acutezorg|Infographic.Geraadpleegdop6 december2024,van https://www.vzinfo.nl/onderwerpen/acute-zorg/infographic AZW.(2024). Arbeidsmarktprognose2034:tekortinzorgenwelzijnbreedstijgt naar305.000werknemers. Geraadpleegdop28februari2025,van https://www.azwinfo.nl/nieuws/arbeidsmarktprognose-2034-tekort-in-zorg-en-welzijn-stijgt-tot-305-000-werknemers/ AmsterdamUMC,LocatieVUmc.(z.d.).Acuteopnameafdelingverpleegkundige. Geraadpleegdop19november2024,van https://www.vumc.nl/educatie/onze-opleidingen/opleidingsdetail/acute-opname-afdeling-verpleegkundige.htm

DeStaatvanVolksgezondheidenZorg.(z.d.). Acutezorg:aantalbezoekenSEH. Geraadpleegdop13december2024,van https://www.staatvenz.nl/acute-zorg-aantal-bezoeken-seh

DiakonessenhuisUtrecht.(z.d.). OpnameinhetDiakonessenhuis.Geraadpleegd op9december2024,van

https://www.diakonessenhuis.nl/folders/opname-diakonessenhuis#:~:text=Bijgewerkt%20op%3A,voor%20ons%20hebben

ErasmusMC.(z.d.). AcuteOpnameAfdeling-Verpleegkundigespecialisatie. Geraadpleegdop19november2024,van https://www.erasmusmc.nl/nl-nl/onderwijs/opleidingen/acute-opname-afdeling

FederatieMedischSpecialisten(FMS),NederlandseFederatievanUniversitair medischecentra(NFU),NederlandseVerenigingvanZiekenhuizen(NVZ), Verpleegkundigen&VerzorgendenNederland(V&VN),ZelfstandigeKlinieken Nederland(ZKN),&dePatiëntenfederatieNederland.(z.d.). Preoperatieve screeningbinnendeNoordwestZiekenhuisgroep:hetOpnameplein|Programma tijdvoorverbinding.Geraadpleegdop13december2024,van https://www.programmatvv.nl/praktijkvoorbeelden/preoperatieve-screening-binnen-de-noordwest-ziekenhuisgroep-het-opnameplein

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Preoperatievefysiotherapie.(2021).Geraadpleegdop10januari2025,van https://fysiotherapie.zorgsaamnijverdal.nl/nieuws/pre-operatieve-fysiotherapie/

Hict.(2020). Acuteopnameafdeling.Geraadpleegdop19november2024,van https://hict.com/nl/nieuws/acute-opname-afdeling

ICT&health.(2023). BetervoorbereidenenminderwachttijdmetOpnameplein. Geraadpleegdop13december2024,van https://icthealth.nl/nieuws/beter-voorbereiden-en-minder-wachttijd-met-opnameplein

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

KwaliteitsraadvanhetZorginstituut.(z.d.). Kwaliteitskaderspoedzorgketen. Geraadpleegdop22november2024,van https://www.zorginzicht.nl/binaries/content/assets/zorginzicht/kwaliteitsinstrumenten/Kwaliteitskader+Spoedzorgketen.pdf

MaastrichtUMC+.(z.d.). Algeheleanesthesie(narcose).Geraadpleegdop8 januari2025,van https://anesthesiologie.mumc.nl/wat-anesthesie/vormen-van-anesthesie/algehele-anesthesie-narcose

Moors,T.&LandelijkNetwerkAcuteZorg.(z.d.). Acutezorg.Geraadpleegdop 22november2024,vanhttps://www.lnaz.nl/acute-zorg

NOS.(2024). “SEH’sFrieseziekenhuizenregelmatigkortetijdgesloten”. Geraadpleegdop29januari2025,van https://nos.nl/artikel/2507632-seh-s-friese-ziekenhuizen-regelmatig-korte-tijd-gesloten

Pennarts,J.,&Zurhake,S.(2024). Voortgangvansuccesvolleprojectenvoor nuttigezorgblijftonzeker.Geraadpleegdop29januari2025,van https://nos.nl/artikel/2512095-voortgang-van-succesvolle-projecten-voor-nuttige-zorg-blijft-onzeker

RIVM.(z.d.). Acutezorg.Geraadpleegdop6december2024,van https://www.regiobeeld.nl/acute-zorg?regio_RZ=RZ01&geboorte_plaats_regio=RZ01&HAZANW_subgroepenOpties=ANW+consult&urgentieOpties=A1&regio_filteropties_haz_anw=RZ01&seh_ingreep_opties_kaart=ATLS&patientstromen_sankey_regio=NL01&patientstromenOpties=2&seh_groep_opties=Beroerte&seh_ingreep_opties=ATLS&capaciteitOpties=Moeilijk+vervulbare+vacatures+%28FTE%29&geboortenPlaatsOpties=thuis

RIVM&MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport(VWS).(z.d.). Acute zorg|VolksgezondheidenZorg.Geraadpleegdop13december2024,van https://www.vzinfo.nl/acute-zorg

SEH.(z.d.).DeSEH.Geraadpleegdop22november2024,van https://sehzorg.nl/over-ons/

SkiprRedactie.(2024). SEHvakerenlangertijdelijkgesloten.Geraadpleegdop 29januari2025,van

https://www.skipr.nl/nieuws/seh-vaker-en-langer-tijdelijk-gesloten/

St.AntoniusZiekenhuis.(z.d.). Verpleegkundigspreekuurbijeenoperatie. Geraadpleegdop22november2024,van

https://www.antoniusziekenhuis.nl/verpleegkundig-spreekuur-bij-een-operatie

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Start,R.,&Pennarts,J.(2024). Ondanksafsprakennogsteedsteveelkwetsbare ouderenopspoedeisendehulp.Geraadpleegdop29januari2025,van

https://nos.nl/artikel/2512176-ondanks-afspraken-nog-steeds-te-veel-kwetsbare-ouderen-op-spoedeisende-hulp

V&VN.(z.d.). SEHVerpleegkundigen.Geraadpleegdop28november2024,van

https://www.venvn.nl/afdelingen/spoedeisende-hulp/over-ons/#:~:text=Een%20SEH%20verpleegkundige&text=Ze%20zijn%20verantwoordelijk%20voor%20het,het%20co%C3%B6rdineren%20van%20de%20zorg

ZiekenhuisRivierenland.(2023). Opnamepleinzorgtvoorminderwachttijden betervoorbereidepatiënten.Geraadpleegdop13december2024,van https://www.ziekenhuisrivierenland.nl/nieuws/opnameplein-zorgt-voor-minder-wachttijd-en-beter-voorbereide-patienten

ZorginstituutNederland.(2024).Kwaliteitskaderspoedzorgketen.Geraadpleegd op13december2024,van https://www.zorginstituutnederland.nl/werkagenda/spoedzorg-traumazorg-en-ic/kwaliteitskader-spoedzorgketen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

THEMA5 ANESTHESIE

Inhoudthema

• Hetoperatiekamercomplex

• Inleidingindeanesthesie

• Anesthesietechnieken

• Anesthesiologischezorgrondomdeoperatie

• Verpleegkundigeaandachtspunten

• Begrippen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

InNederlandwordenjaarlijksmeerdan1miljoenoperatiesuitgevoerd (NederlandseVerenigingvoorHeelkunde,z.d.).Hierondervallenallerlei verschillendesoortenoperaties:vaneenoogoperatietotaaneenoperatie aanhethart.Eenovereenkomstdiealdezezorgvragershebben,isdatzijin aanrakingkomenmetéénofmeerderevormenvananesthesie.Deanesthesist isdanookeenspecialistdieheelveelverschillendezorgvragersophet spreekuurkrijgt.Alsverpleegkundigeinhetziekenhuiskomjijveelvandeze zorgvragersooktegen.Ditthemaneemtjemeeindewereldvandeanesthesie endeonmisbareroldiejijalsverpleegkundigehebtindezorgvoorde zorgvragerdieeenoperatieondergaat.

5.1Hetoperatiekamercomplex

Ophetmomentdateenzorgvragereenoperatiemoetondergaan,komtdeze inaanrakingmethetoperatiekamercomplex(OK-complex).Ditcomplexis eenbijzondereafdelingbinnenhetziekenhuis.Hetcomplexisalleen toegankelijkvoormensen(zorgvragersenpersoneel)diehiermoetenzijnvoor eenoperatieofterondersteuningvanhetprocesrondomdeoperatievande zorgvrager.Alsverpleegkundigeinhetziekenhuiskomjewaarschijnlijk geregeldophetOK-complex,bijvoorbeeldomeenzorgvragertebrengenof juistoptehalennaeenoperatie.Hetisdaarombelangrijkomtewetenwelke verschillenderuimteserzijnophetcomplex,welkeroutedezorgvrager doorlooptenwiejetegenkuntkomenophetOK-complex.

Voorafgaandaandeoperatie

Wanneereenzorgvrageropgeroepenwordtomvandeverpleegafdelingnaar hetOK-complextekomen,ishetbelangrijkdatjeeralsverpleegkundigevoor zorgtdatdezorgvragerklaarisvoordeoperatie.Daarbijkunjedenkenaan: zijnallegegevensinhetelektronischpatiëntendossier(EPD)compleet?Heeft dezorgvragerprotheseszoalslossegebitsonderdelenuitgedaan?Enheeft dezorgvrageroperatiekledingaan?

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

BijbinnenkomstophetOK-complexmeldjedezorgvrageraanbijhet secretariaatvandeoperatiekamers.Hetsecretariaatregistreertvervolgens hettijdstipdatdezorgvragerisgearriveerdophetOK-complex.Daarnabreng jedezorgvragernaarde holding.Deholdingwordtookwel voorbereidingsruimtegenoemd.Hiervindtdevoorbereidingvandezorgvrager opdeoperatieplaats.Daarbijkunjedenkenaanhetprikkenvanhetinfuus ofhetgevenvanvoorbereidendemedicatiezoalsantibiotica.Opdeholding draagjedeverantwoordelijkheidvoorjouwzorgvrageroveraande

medewerkeropdeholding.Ditisvaakeenverpleegkundigemeteen aanvullendeopleiding.Samenmetdezecollegacontroleerjeofallegegevens vandezorgvragerjuistzijn.Jekuntdaarbijdenkenaan:denaamen geboortedatumvandezorgvrager,voorwelkeoperatiedezorgvragerkomt enoferallergieënzijn,bijvoorbeeldvoormedicatie,waarrekeningmee gehoudenmoetworden.Opdeholdingmagjealsverpleegkundigekomen zonderdatjejezelfhoeftomtekledeninspecialekleding.Deholdingwordt beschouwtalseenniet-schoneruimtebinnenhetoperatiekamercomplex. Nadatallenoodzakelijkevoorbereidingenzijnuitgevoerd,haaltde anesthesioloogofdeanesthesiemedewerkerdezorgvragerop.

Opdeoperatiekamer

Aangekomenopdeoperatiekamerwordtaandezorgvragergevraagdofdeze plaatswilnemenopdeoperatietafel.Zonodigkandezorgvragerhierin begeleidworden.Omdeoperatieveiliguittekunnenvoeren,ishetvanbelang dathetoperatieteamcompleetis.De operateur iseindverantwoordelijkvoor deoperatie.Deoperateurisdemedischspecialistdiedeoperatieuitvoert.Dit kaneenchirurgzijnmaarbijvoorbeeldookeengyneacoloog.Daarnaastbestaat hetoperatieteamaltijduitminimaaltweeoperatie-assistenten,een anesthesiemedewerkereneenanesthesioloog.Voordatdeoperatiekan beginnen,wordenallegegevensnogmaalsbesprokentijdenseenlaatste controlemoment.Ditwordtdetime-outgenoemd.Tijdensditmomentworden allegegevensdievanbelangzijnvoordeoperatienogmaalsmetdezorgvrager enhetoperatieteambesproken.Jekuntdaarbijdenkenaan:denaamen geboortedatumvandezorgvrager,welkeoperatiedezorgvragerzalondergaan, ofersprakeisvanallergieënenofallematerialenaanwezigzijnomdeoperatie uittekunnenvoeren.Alsiedereeninhetoperatieteamtevredenismetde gegevenantwoorden,dankanerwordenbegonnenmetdevoorbereidingen opdeanesthesie.Deanesthesiemedewerkerendeanesthesioloogwerken samenomervoortezorgendatdeanesthesieveiligplaatskanvinden.De zorgvragerwordtaangeslotenopeenbewakingsmonitorwaaropde vitale functies continuewordengemeten.Ondervitalefunctiesvallenonderandere dehartslag,debloeddrukenhetzuurstofgehalteinhetbloed.Vervolgens wordtdeanesthesiegestart,bijvoorbeelddoormiddelvannarcoseofeen ruggenprik.Daarnastartdeoperateurmetdeoperatie.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Deoperatiekamerwordtbeschouwdalseensterieleruimte.Datbetekentdat erallesaanwordtgedaanomhetaantalbacteriën,diebijvoorbeeldeen wondinfectiekunnenveroorzaken,toteenminimumwordenbeperkt.Hetis daaromookniettoegestaanomzomaareenoperatiekamertebetreden.

Iedereenopdeoperatiekamermoetspecialekledingdragenmetkorte mouwen,eenmond-neusmasker,OK-schoeneneneenmutsvoorophet hoofd.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Nadeoperatie

Nadeoperatiewordtdezorgvragernaarde recovery gebracht.Ditwordtook weldeuitslaapkamergenoemd.Opderecoverydraagtde anesthesiemedewerkerdezorgvrageroveraanderecoveryverpleegkundige. Hierwordtdezorgvragergedurendeeenkorteperiode,inveelgevallen ongeveer1-1,5uur,extranauwlettendindegatengehouden.Opderecovery wordenveelzakengecontroleerddiedoordeanesthesieofdoordeoperatie kunnenveranderen.Derecoveryverpleegkundigecontroleertonderandere deoperatiewond,deuitwerkingvandeanesthesie,devitalefunctiesende matevanpijn.Wanneerdezorgvragerveelpijnervaart,ishetvanbelangdat ervoldoendepijnstillingwordtgegeven.Derecoveryverpleegkundigedoetdit volgenshetprotocoldatisvoorgeschrevendoordeanesthesioloog.Zonodig kanderecoveryverpleegkundigeoverleggenmetdeanesthesioloogvoor aanvullendeofafwijkendepijnstilling.Wanneerallecontrolesgoedzijnende anesthesievoldoendeisuitgewerkt,wordtdeverpleegafdelinggevraagdom dezorgvrageroptehalenvanderecovery.Derecoverywordtgezienalseen niet-schoneruimte.Datbetekentdatjehieralsverpleegkundigemagkomen zonderdatjespecialekledinghoeftaantetrekken.Wanneerjedezorgvrager opgaathalenalsverpleegkundigeishetbelangrijkdatjegoedcontroleertof hetveiligisomdezorgvragermeetenemennaardeverpleegafdeling.Jevoert dezelaatstecontrolesamenmetderecoveryverpleegkundigeuit.Daarnakan dezorgvragerontslagenwordenvanderecovery.

Steriel,schoonennietschoon

Ophetoperatiekamercomplexishetvanhetgrootstebelangdatergeen infectiesontstaantijdensdeoperatie.Ditkanernstigegevolgenhebbenvoor dezorgvrager.DaaromwordendeverschillenderuimtesophetOK-complex ingedeeldinverschillendezones.Dezezoneszijnvanelkaarafgescheiden doordeurenensluizen.OphetOK-complexzijnspecialesystemendieervoor zorgendatdeluchtvansterielnaarnietschoonstroomt,ennietandersom. Zokunnenbacteriënenanderemicro-organismennietopdeoperatiekamer terechtkomen.Voorelkezonezijnspecifiekeregelsvoorkledingen beschermingsmiddelenopgesteld.Zoishetverplichtomindeschonezone

specialeoperatiekledingtedragen,enmoetditindesterielezoneaangevuld wordenmeteenmond-neusmasker.Eenvoorbeeldvaneenschonezonezijn degangendirectrondomdeoperatiekamers.Eenvoorbeeldvaneensteriele zoneisdeoperatiekamer.Denietschonezoneisvrijtoegankelijkzonder aanvullendekledingvoorschriften.Jekuntbijeennietschonezonedenken aandeholdingofderecovery.

5.2Inleidingindeanesthesie

Voorelkeingreep-grootenklein-inhetmenselijklichaamishetbelangrijk datdezorgvragergeenpijnofstresservaart.Omdaarvoortezorgenwordtal sindslangetijdanesthesiegebruikt.Anesthesieiseenvakgebiedbinnende geneeskundedatzichindeafgelopen100jaarsnelheeftontwikkeld,enzelfs indehuidigetijdstaandezeontwikkelingennietstil.

Hetontstaanvananesthesie

Anesthesieiséénvandeoudstevakgebiedenbinnendegeneeskunde.De eerstebeschrijvingenvanvormenvananesthesiestammenuitduizenden jarenvoorChristus.Zozijnerbeschrijvingenvanhetgebruikvanpapaversap alsbedwelmendmiddelronddietijd.Papaversapisdebasisgeweestvoor hetmakenvanmedicijnendiewordengebruiktindehedendaagseanesthesie, zoalsbijvoorbeeldmorfine.

BEROEPSONDERWIJS

Debasisvandeanesthesie,zoalsjedezekentopdedagvanvandaag,vindt zijnoorsprongin1846.OpdatmomentheefteenAmerikaansetandartsde eerstesuccesvolle,moderneanesthesieuitgevoerd.Daarvoorgebruiktehij hetmiddelether.Hijhadditeerstuitgeprobeerdopzichzelfenopzijn huisdieren.Heteffectvandeetherwaszooverweldigenddathijervan overtuigdwasdatditeenmeerwaardezouzijnvoordepatiëntenzorg(OK Visie,z.d.)

Bron:

https://www.shutterstock.com/image-illustration/first-administration-ether-patient-gilbert-abbott-242818141 Deeerstesuccesvolleanesthesiemetbehulpvanether(1846)

Deetherwerdtoegedienddoordevloeistofopeenstoffendoektedruppelen. Dedoekwerdvervolgensopeenkapjegeplaatstenoverdeneusenmondvan dezorgvragergeplaatst.Debedwelmendeetherdampzorgdeervervolgens voordatdezorgvragergeenbewustzijnmeerhad-engeenstresshadvande operatie.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Debetekenisvananesthesie

Anesthesiebetekentletterlijk:gevoelloosheid.Hetwoordiseensamenvoeging vandetweewoordenAn(betekenis:geen)enAisthesis(betekenis:gevoel). Hetdoelvananesthesieisdanookomervoortezorgendatdezorgvrager geengevoelheeft,endaarmeetevoorkomendaterpijnwordtervaren.Pijn zorgtvooreenongezondestressreactievanhetlichaam.Hetisbelangrijkom tevoorkomendatdepijnsignalennietwaargenomenwordendoorhet zenuwstelsel.Anesthesiezorgtervoordatdezesignalenwordengeblokkeerd. Hierdoorervaartdezorgvragergeenpijn-endaarmeeookgeenstress.Zokan eenoperatieveiligwordenuitgevoerd.

Slapentijdensdeoperatie

Integenstellingtotwatjemisschiendenkt,ishetnietzodatdezorgvrager slaapttijdenseennarcose.Jekuntdezorgvragernamelijknietzomaarwakker maken.Jekananesthesiedaarombeteromschrijvenalseenvormvan bewusteloosheid.Debewusteloosheidontstaatdoordatdemedicijnendie wordengebruiktzorgenvooreenverminderdesignaaloverdrachtinde hersenen.Zodrademedicijnenzijnuitgewerkt,wordtdebewusteloosheid gestopt.

5.3Anesthesietechnieken

Anesthesiekunjegrofwegindelenindriecategorieën.Afhankelijkvande operatie,devoorkeurvandezorgvragerendealgehelegezondheidstoestand wordteenkeuzegemaaktvoordesoortanesthesie.Insamenspraakmetde anesthesioloogkanwordengekozenvoor:

• algeheleanesthesie

• sedatie

• regionaleanesthesie

• lokaleanesthesie

Algeheleanesthesie

Algeheleanesthesie,ookwelnarcosegenoemd,wordttoegepastbijveel verschillendesoortenoperaties.Jekuntdaarbijdenkenaandeverwijdering vaneenontstokengalblaastotaaneenopenhartoperatie.Algeheleanesthesie zorgtervoordatdezorgvragerhetbewustzijnvolledigverliestendat pijnprikkels-endaarmeeookstress-wordenonderdrukt.Demedicatiedie wordtgebruikttijdensalgeheleanesthesieheefteensnellewerking,maarna hetstoppenvandemedicatiezijndeeffectenooksnelweeruitgewerkt.Deze eigenschappenzorgenervoordatdenarcosesnelkanwordenaangepast wanneernodig.

Dewerkingvanalgeheleanesthesieisgebaseerdopde3pijlersvananesthesie. Ditzijndrievoorwaardendienodigzijnomalgeheleanesthesietoetepassen. Vooralgeheleanesthesiemoetsprakezijnvanbewustzijnsverlies(hypnose), pijnstilling(analgesie)enspierverslapping(relaxatie).

Afbeeldinggraagnamakenindestijlvandeflexibelepipelinevoorverpleegkunde.

3pijlersvanalgeheleanesthesie

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hypnose

Hypnose,ofbewustzijnsverlies,wordtveroorzaaktdoormedicijnendiede signaaloverdrachtinhetbreinvertragen.Hierdoorwordtdeactiviteitvande hersenengeremdenervaartdezorgvragerbewusteloosheid.Hoeweljeals beginnendverpleegkundigenognietveelinaanrakingzalkomenmetdeze

groepmedicijnen,ishetwelgoedomtewetenwelkemedicijnenvaakworden gebruikt.Demedicijnendiebewustzijnsverliesveroorzakenzijnsnelwerkend, maarwerkennadatdetoedieningwordtgestoptrelatiefsneluit.Datbetekent datdemedicijnencontinuetoegediendmoetenwordentijdensdeoperatie omhetbewustzijnsverliesinstandtehouden.Omdattijdenshet bewustzijnsverliesookdereflexenwordenonderdrukt(waaronderde ademhalingsreflex)moetdeademhalingovergenomenwordendoormiddel vaneenbeademingsmachine.Ookmoetdezorgvrageraltijdaangesloten wordenopeenbewakingsmonitor.Hiermeewordenonderanderehet ECG, dehartslag,debloeddrukenhetzuurstofgehalteinhetbloedcontinue gemeten.Medicijnendiezorgenvoorbewustzijnsverlieskunnenzowelviade bloedsomloopalsviadeluchtwegenwordentoegediend.

Intraveneuzeanesthetica

Intraveneuzeanesthetica isdeverzamelnaamvoormedicijnendieviahet infuuswordentoegediendombewustzijnsverliesteveroorzaken.Veelgebruikte medicijnenindehedendaagseanesthesiezijndemedicijnen:propofol, ketamineenmidazolam.Metnamepropofolwordtbijvrijweliederealgehele anesthesiegebruikt.Vaakwordtpropofoleenmaligbijdestartvandenarcose toegediendzodatersnelbewustzijnsverliesoptreedt.Erkanookvoorworden gekozenommetbehulpvanpropofoldeanesthesieteonderhouden.Het medicijnwordtdanvia continueintraveneuzetoediening -metbehulpvan eenspuitenpomp-indebloedsomloopgebracht.Wanneerdetoedieningvan propofolisgestoptduurthetongeveer7minutenvoordatdezorgvragerweer zelfstandigkangaanademenenhetbewustzijnzichbegintteherstellen.

Slaapmelk

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bram(5jaar)wordtvandaaggeopereerdaanzijnkeelamandelen.Hijheefter zelfvoorgekozenommet'eenprikje'ondernarcosetegaan.Voorsommige kinderenkanhetprikkenvaneeninfuuseenengegebeurteniszijn,maarniet voorBram.Zodraiedereenerhelemaalklaarvooris,staatdeanesthesistklaar meteenspuitmeteenwittevloeistof.Dewittekleuriskarakteristiekvoorhet medicijnpropofol.Voordathetmedicijnwordttoegediendviahetinfuusvraagt deanesthesistaanBram:'Waargajeoverdromen?'.Bramkijktverbaasd:'Ik benhelemaalnietmoe'.DeanesthesistlaatdespuitzienaanBram:'Maarvan dezeslaapmelkvaljesnelinslaap,telmaartot10'.EnnogvoordatBramtot 10heeftkunnentellen,ishijondernarcose.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/propofol-fentanyl-syringes-two-common-hospital-2283794513

TAALREDACTIE)

Hetgebruikvanintraveneuzeanestheticaisveilig,maarisnietzondergevaren. Afhankelijkvandehoogtevandedoseringzaldezorgvragernatoediening directstoppenmetademhalen.Doorhetstoppenvandeademhaling,en wanneerdezenietwordtovergenomen,ontstaatzuurstoftekortinhetbloed. Ditzuurstoftekortzorgtvervolgensvooronherstelbareschadeaandehersenen enhethart.Daaromishetbelangrijkomaltijdtebeschikkenovermaterialen en/ofapparatuurdiedeademhaling(kunstmatig)overkunnennemen.Denk daarbijbijvoorbeeldaaneenbeademingsmachineofeenmaskermetballon (Ambu-ballon).

Uithetnieuwsarchief

MichaelJacksondooddooroverdosispropofol

Overgenomenvan:HetParool,24augustus2009

LOSANGELES-PopsterMichaelJacksonisinjunioverledenaaneenoverdosis vanhetverdovingsmiddelPropofol.Datblijktuithetverslagvaneen patholoog-anatoomdatinrechtbankdocumentenisgepubliceerd.De vijftigjarigeJacksonoverleed25junidooreenhartstilstand.(...)Uitdegegevens blijktdatdepersoonlijkartsdezangeralzeswekenhadbehandeldwegens

slapeloosheid.MethetnarcosemiddelPropofol,vijftigmilligramperdag, probeerdehijJacksontelatenslapen.OmdathijvreesdedatJacksonverslaafd raakte,hadhijdedosisdelaatstewekenteruggebrachttot25milligram(...)

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Sedatie

Bewustzijnsverlieskanookbereiktwordendoorhettoepassenvansedatie, indevolksmondookweleenroesjegenoemd. Sedatie wordtvaaktoegepast bijinvasieveonderzoekenbinnenenbuitenhetoperatiekamercomplex.Je kuntdaarbijdenkenaaneendarmonderzoek(colonscopie)ofeen longonderzoek(bronchoscopie).Bijsedatieisdezorgvragerzichzelfnietmeer bewustvandehandelingendiewordenuitgevoerd,maardezorgvragerblijft welzelfstandigademhalen.Ditishetgroteverschilmetalgeheleanesthesie. Bijsedatiedientdeanesthesioloogofanesthesiemedewerkereenintraveneus anestheticumtoe.Doordatdedoseringlagerisdanbijalgeheleanesthesie blijftdezorgvrageraanspreekbaarenzelfstandigademhalen.Naasteen intraveneusanestheticumwordenookopiateninlagedoseringentoegediend ompijnteondervangen.Opdiemanierkandezorgvragereenvervelende behandelingofonderzoektochcomfortabelondergaan,metminderkansop bijwerkingen.Jezousedatiekunnenbeschrijvenals'algeheleanesthesie-light'.

Dampvormigeanesthetica

Dampvormigeanesthetica wordentoegediendviadeluchtwegenenzorgen netalsintraveneuzeanestheticavoorbewustzijnsverlies.Voorhetgebruik vandampvormigeanestheticaiseenbeademingsapparaatnodigwaarmee demedicijnenaandezorgvragerkunnenwordentoegediend.Vaakworden intraveneuzeanestheticaalleengebruiktvoorhetinstandhouden (onderhouden)vandealgeheleanesthesie.Hetmedicijnwordtverwarmd doordebeademingsmachinewaardoorgas(damp)ontstaat.Ditgaswordt toegevoegdaandeinademingslucht,samenmetzuurstofenbuitenlucht.Zo blijftdezorgvragercontinueondernarcose.Kleinekinderenwordensomsnog weleensmetbehulpvandampvormigeanestheticaondernarcosegebracht. Bijvoorbeeldalshetprikkenvaneeninfuustemoeilijkisofteveelstress veroorzaaktbijhetkind.Erwordteenbeademingsmaskeroverdeneusen mondvanhetkindgeplaatst.Vervolgenswordthetdampvormiganestheticum toegevoegdaandeinademingslucht.Binnenenkeleminutenishetkindonder narcose.Dampvormigeanestheticazijnrelatiefsneluitgewerkt.Zodrade toedieningwordtgestoptenergeenmedicijnmeerindelongenaanwezigis, wordtdezorgvragerwakker.Veelgebruiktedampvormigeanestheticainde

hedendaagsepraktijkzijn:sevofluraanendesfluraan.Eennadeligebijwerking vandampvormigeanestheticaisdatereengroterekansisophetontstaan van POMB (postoperatievemisselijkheidenbraken).Daarnaastwordtde populariteitvoorhetgebruikervansteedsmindertengevolgevande schadelijkheidvandezegassenvoorhetmilieu.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Milieubewustenarcose

Hetgebruikvandampvormigeanestheticawordtsteedsminderpopulair omdatdebelastingophetmilieuerggrootis.Hetmedicijnsevofluraanisals broeikasgas508keerzosterkalsCO2.Voorhetmedicijndesfluraanisdeimpact noggroter:ditiseenbroeikasgasdat6810keer(!)zosterkisalsCO2 (Bijlsma, 2024).

Relaxatie

Relaxatie wordtookwelspierverslappinggenoemdeniséénvandedriepijlers vooralgeheleanesthesie.Relaxatiewordtbereiktdoorhetgebruikvan intraveneuzemedicijnen.Dezemedicijnenwordenspierrelexantia (spierverslappers)genoemd.Hetdoelvandezemedicijnenistotale ontspanningvanallespierendiebehorentothet animalezenuwstelsel. Spierrelexantiazijnnietbijalleoperatiesnodig,maarbijvoorbeeldwelwanneer dezorgvragereenkijkoperatieindebuikondergaat.Alsdebuikspierenniet volledigontspannenzijn,kandechirurgnietgoedopereren.Daarnaastzijn spierrelexantiaooknodigwanneereenzorgvragerkunstmatigbeademdmoet worden.Voorhetinbrengenvandebeademingsbuis(tube)moetende stembandenontspannenzijn.Omdattebereikendientdeanesthesioloogin veelgevalleneenspierverslappertoe.Afhankelijkvanhetdoelvande spierverslappingkanwordengekozenvooreenlangwerkendofkortwerkend spierrelexans.

Wanneerdeoperatiesnellerklaarisdanverwacht,kanermedicatieworden toegedienddiedewerkingvandespierverslapperopheft.Ditworden antagonisten genoemd.Jekuntdezorgvragerpaswakkermakenuitde narcosewanneerhetzekerisdatdespierverslappingisuitgewerkt.Wanneer jeditnietmetzekerheidkanzeggen,isereenrisicodatdezorgvrager onvoldoendespierkrachtheeftomzelfstandigademtehalen.

Letop!

Hetgebruikvanintraveneuzespierrelexantiaisbeperkttothetgebruikop specialistischeafdelingenwaardemogelijkheidbestaateenzorgvrager kunstmatigtebeademen.DenkhierbijaaneenIntensiveCare(IC)ofde operatiekamer

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Analgesie

Analgesie wordtookwelpijnstillinggenoemdeniséénvandedriepijlersvan algeheleanesthesie.Doorgoedepijnstillingtijdensennadeoperatiekanje voorkomendatdezorgvragerveelstresservaart.Stressvoorkomenis belangrijkomdatditkanzorgenvooreenvertraagdewondgenezing, vermoeidheideneenlangzameralgeheelherstel.Eenzorgvragerdienietbij bewustzijnis,kannogsteedspijnervaren.Tijdenseenoperatiekunjedan eenverhoogdehartslagenbloeddrukwaarnemenbijdezorgvrager.Ookkan dezorgvragerbezweetaanvoelenalsgevolgvandestressreactie.Omditte voorkomenkunjeveelverschillendevormenvanpijnstillerstoedienenaan dezorgvrager.Tijdensdeoperatiewordenaltijdsterkepijnstillersgebruikt. Ditworden opiaten genoemd.Opiatenzijntegenwoordigsynthetisch(ineen fabriekgemaakt).Alleopiatenhebbenvanoudsherweleennatuurlijke oorsprongbijdepapaverplant.Uithetsapvandezeplantwerdopium gewonnen.Vormenvanéénvandeeersteopiatenzijncocaïneenheroïne. Dezewerdenvroegerdanookveelvuldiggebruiktindegeneeskunde.

Indehuidigetijdzijndeopiatennogsteedsnauwverwantaanheroïneen cocaïne.Alleenwordendezemedicijnennuineenfabriekgemaakt.Afhankelijk vandesoortoperatiekanwordengekozenvoorkort,-middellangen/of langwerkendeopiaten.Voorbeeldenvanopiatendievaaktijdenseenoperatie wordengebruiktzijnsufentanilenfentanyl.Beidenwerkenongeveer45 minuten.Voorbeeldenvanopiatendievaaknaeenoperatiewordengebruikt zijnmorfineentramadol.Dewerkingsduurvandezemedicijnenisongeveer 6uur.

Opiatenzijnveiligomtegebruikenmaarkennenookbijwerkingenennadelen. Zokunnenopiatendeademhalingonderdrukken,slaperigheidveroorzaken enkunnenzijzorgenvoorobstipatie(verstopping).Ookkaneenzorgvrager jeukkrijgenbijhetgebruikvanopiaten.Naastdezebijwerkingenishet belangrijkomtebenadrukkendatopiatenextreemverslavendzijn.Hetadvies

isdanookomopiatennietlangertegevendannodig,ensnelovertestappen oppijnstillersmetminderbijwerkingen.Jekuntdanbijvoorbeelddenkenaan paracetamolofNSAID's.

Opiumwet

Hetgebruikvanopiatenissterkgereguleerddoordeoverheid.Deregelgeving isvastgelegdindeopiumwet.Indeopiumwetstaanallehard-ensoftdrugs opgenomen.Allepijnstillers,ookdepijnstillersdietijdenseenoperatieworden gebruikt,vallenonderlijst2(softdrugs)vandeopiumwet.Opiatenmoetje daaromaltijdineenafgeslotenruimteopslaan.Ookmoetjesamenmeteen collegaopeenlijstaftekenendatjehetmedicijnvoordejuistezorgvrager hebtgebruikt.

Regionaleanesthesie

Bij regionaleanesthesie wordteenlichaamsdeelgevoelloosgemaakt.Deze gevoelloosheidontstaatdoorhettijdelijkblokkerenvandeprikkelgeleiding zodatpijnprikkelsnietmeerwaargenomenwordendoorhetcentrale zenuwstelsel.Tijdensregionaleanesthesieisdezorgvragerbijbewustzijn.Een voordeelvanregionaleanesthesieisdateenzorgvragervaaksnellernaarhuis kandannaalgeheleanesthesie.Eenandervoordeelisdaterminder bijwerkingenzijndanbijalgeheleanesthesie,zoalsbijvoorbeeldmisselijkheid enbraken(POMB).Daarnaastheeftregionaleanesthesiedevoorkeurboven algeheleanesthesiewanneereenzorgvrageronderliggendeziektesheeft, zoalsbijvoorbeeldeenhartaandoeningofnierziekten.Dedrievaakst voorkomendevormenvanregionaleanesthesiezijn:

• spinaleanesthesie

• epiduraleanesthesie

• plexusanesthesie.

Spinaleanesthesie

Bijdetoepassingvan spinaleanesthesie wordthetonderstedeelvanhet lichaamverdoofd.Deoverdrachtvanprikkelswordttijdelijkgeblokkeerd.Na toepassingvanspinaleanesthesieheeftdezorgvrager,totdathetlokale anestheticumisuitgewerkt,geengevoelmeerinhetonderlichaam.Ookkan dezorgvragerdebenennietmeerzelfstandigbewegen.Spinaleanesthesie wordttoegepastbijoperatiesaanhetonderlichaam.Jekuntdaarbijdenken aaneenknieoperatie,heupoperatieofeenoperatieaandeenkel.

Bijdetoepassingvanspinaleanesthesiepriktdeanesthesistmeteendunne naaldtussenderuggenwervelsvandezorgvrager.Omtevoorkomendater eeninfectieontstaatwordtspinaleanesthesiealtijd steriel uitgevoerd. Afhankelijkvandehoogtevandeprikwordteenkleinerofgroterdeelvanhet onderlichaamverdoofd.Ditkunjevisualiserendoormiddelvan dermatomen. Dermatomengevenaanwelkelichaamsdelenwordenbeïnvloedofaangestuurd doordeverschillendezenuwenuithetruggenmerg.

Graagnamakenindestijlvandeflexibelepipelinevoorverpleegkunde.Dermatomenvanhetlichaam,specifiek hetonderlichaam.Bovenstaandeafbeeldingafkomstigvan: https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fwww.huidarts.com%2Fhuidaandoeningen%2Fgordelroos-herpes-zoster%2F&psig=AOvVaw35ejRXtotdxxxTuRmMyaDZ&ust=1738145867934000&source=images&cd=vfe&opi=89978449&ved=0CBEQjRxqFwoTCIC9sYqYmIsDFQAAAAAdAAAAABAE Dermatomenvanhetmenselijklichaam.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

DespinaleanesthesiewordtnooithogergepriktdanruggenwervelL3(de derdelumbaleruggenwervel).Bovendezeruggenwervelishetruggenmerg nogeenbundelvanzenuwen,hetisnietveiligomdaarspinaleanesthesietoe

tepassen.OnderL3vervormdhetruggenmergzichindecaudaequina (paardenstaart).Dezenuwenliggenhiervrijinhetliquor(hersenvocht).Hier kanveiligeennaaldtussengepriktworden.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Deanesthesistweetdatdenaaldopdegoedeplekzitwanneererliquoruit denaalddruppelt.Vervolgenswordthetlokaleanesthesticuminhetliquor gespoten.Opdatmomentvoeltdezorgvrager(binnen5tot8minuten) achtereenvolgenddatdehuidwarmwordt,hetgevoelverdwijntenhetniet meermogelijkisomdebenentebewegen.Afhankelijkvanhetlokale anestheticumdatwordtgebruiktisdewerkingsduurvanspinaleanesthesie 1,5-8uur.Deuitwerkingvanhetmedicijnverlooptexactomgekeerd:deeerste signalenvanuitwerkingvandespinaleanesthesieisdatdezorgvragerde benenweerkanbewegen.Hetpijnstillendeffectblijftlangeraanwezig-dat kanweltot8uuraanhouden.

Indepraktijk

MevrouwvanderWel(59jaar)ligtopgenomenopdeafdelingwaarjijals beginnendverpleegkundigewerkzaambent.Zijheeftvanochtendeenoperatie gehadaanhaarenkel.Inoverlegmetdeanesthesioloogheeftzijgekozenvoor spinaleanesthesie.OpdeplanningstaatdatmevrouwvanderWelvandaag nognaarhuismag.Omdatookdezenuwendiedeblaasbeïnvloedenverdoofd zijn,ishetheelbelangrijkdatmevrouwvanderWelzelfstandigkanplassen voordatzijnaarhuiskan.NadatmevrouwvanderWelnaarhettoiletisgeweest controleerjeofzijvoldoendeheeftuitgeplast.Jevoerteenbladderscanuit enzietdaterslechts50mlurineaanwezigisindeblaas.Datismooi:inoverleg metdeartskandezorgvragerveilignaarhuis!

Epiduraleanesthesie

Epiduraleanesthesie wordttoegepastalspijnstilling,eventueelalsaanvulling opalgeheleanesthesie.Toepassingenwaarjeaankuntdenkenzijn:pijnstilling bijeenbevallingofalsaanvullendepijnstillingbijeengrotebuikoperatie.

Hetgrootsteverschiltussenepiduraleanesthesieenspinaleanesthesie,isdat bijepiduraleanesthesiedenaaldnietinhethersenvochtwordtgeprikt,maar inde epiduraleruimte. Indeepiduraleruimtebevindenzichbloedvaten, zenuwwortelsenvetweefsel.Hetvoordeelvanepiduraleanesthesieisdat dezeookopthoracaalniveau(niveauvandeborstkas)kanwordengeprikt.

Dezevormvananesthesiekandaarmeebijvoorbeeldooktoegepastworden bijpijntengevolgevaneenoperatieaandelongen.Epiduraleanesthesie wordtaltijduitgevoerddooreenanesthesioloogenhetprikkenvande epiduraalvindtplaatsopdeoperatieafdeling.Hetprikkenvaneenepiduraal wordtaltijdsterieluitgevoerd.

Nahetbereikenvandeepiduraleruimtewordteenkatheterachtergelaten. Ditiseenheeldunslangetjewaarmedicatiedoorgegevenkanworden.Voor detoepassingvanepiduraleanesthesiewordteenspuitmetlokaal anestheticumeneenpijnstilleraangeslotenopdekatheter.Demedicatie wordtcontinuetoegedienddoormiddelvaneenspuitenpomp.Doorde toepassingvanepiduraleanesthesiewordenalleendezenuwenbeïnvloed diezorgenvoordewaarnemingvanpijn.Jezalmerkendatdezorgvragerdus weldebenenkanblijvenbewegen,maarmindergevoelervaart.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/epidural-analgesiaepidural-nerve-block-669900313

Epiduralenaaldmeteenepiduralekatheter

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Plexusanesthesie

Bij plexusanesthesie (zenuwblokkade)wordteendeelvanhetlichaam,vaak eenledemaat,verdoofd.Hetvoordeelvanplexusanesthesieisdatdezorgvrager snelweernaarhuiskan.Voorbeeldenvanoperatieswaarbijdezevormvan anesthesiewordttoegepastzijn:operatiesaandepolsofoperatiesaande

elleboog.Dezeanesthesiekandaarnaastooktoegepastwordenals aanvullendepijnstillingopalgeheleanesthesie,bijvoorbeeldompijnnade operatietevoorkomen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bijdetoepassingvanplexusanesthesiespuitdeanesthesist,metbehulpvan eennaald,eenlokaalanestheticumrondomeenzenuwbundel(plexus).De zenuwbundelwordtgeïndentificeerdmetbehulpvaneenechoapparaat.Een voorbeeldvaneenzenuwbundeldiewordtgebruiktvoorhetverdovenvande armisdeplexusbrachialis.Afhankelijkvanhetgebruiktelokaalanestheticum isdewerkingsduur1tot6uur.

Plexusanesthesiemetnaaldenechokop.Dezeafbeeldingisafkomstigvan: https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fwww.huidarts.com%2Fhuidaandoeningen%2Fgordelroos-herpes-zoster%2F&psig=AOvVaw35ejRXtotdxxxTuRmMyaDZ&ust=1738145867934000&source=images&cd=vfe&opi=89978449&ved=0CBEQjRxqFwoTCIC9sYqYmIsDFQAAAAAdAAAAABAE Toepassingvanplexusanesthesie.

Lokaleanesthesie

Bijdetoepassingvan lokaleanesthesie wordtslechtseenkleindeelvanhet lichaamverdoofd.Veelvoorkomendetoepassingenzijnverdovingenbijde tandarts,hetverdovenvanhetoperatiegebiedvoorpostoperatievepijnstilling ofverdovingvandehuidtijdenshethechtenvaneenkleinewond.Eenveel gebruiktlokaalanestheticumislidocaïne.Ditmedicijnzitbijvoorbeeldook

verwerktineenzalf.Indepraktijkkandezezalfgebruiktwordenomdehuid vaneenkindteverdoven,bijvoorbeeldvoorafgaandaanhetprikkenvaneen infuus.

5.4Anesthesiologischezorgrondomdeoperatie

Deanesthesiologischezorgrondomdeoperatiebestaatuitzorgvoorafgaand aandeoperatie(preoperatief),tijdensdeoperatie(perioperatief)ennade operatie(postoperatief).Deanesthesioloogisverantwoordelijkvoorde kwaliteitvandeanesthesiologischezorgverleningenwordthierbijondersteund dooronderanderedeanesthesiemedewerkerenderecoveryverpleegkundige.

Preoperatievezorg

Preoperatievezorgomvatallezorgdievoorafgaandaaneenoperatie plaatsvindt.Nogvoordateenoperatiekanwordeningepland,moeteen preoperatievescreening wordenuitgevoerd.Hetdoelvanditonderzoekis hetinkaartbrengenvandealgehelegezondheidstoestandvandezorgvrager. Depreoperatievescreeningwordtuitgevoerddoorofondersupervisievande anesthesioloog.Opbasisvandepreoperatievescreeningschatde anesthesiolooghetanesthesierisicoin.DitwordtdeASA-classificatiegenoemd. DezorgvragerkangeclassificeerdwordenvanASA-1(gezondezorgvrager)tot ASA-5(zorgvragerinacuutlevensgevaar).Tijdensdepreoperatievescreening besprekendeanesthesioloogendezorgvragersamenhunvoorkeurvoorhet typeanesthesie.

Klasse

I

II

III

IV

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

V

Omschrijving

eengezondezorgvrager

eenzorgvragermeteenlichtetotmatigesystemischeafwijking diegeenfunctiebeperkingtotgevolgheeft

eenzorgvragermeteenernstigefunctiebeperkendesystemische afwijking

eenzorgvragermeteensystemischeafwijkingdieconstant levensgevaarmetzichmeebrengt

eenzorgvragerdiemetofzonderoperatiewaarschijnlijkbinnen 24uurzaloverlijden.

Classificatievoorhetbeoordelenvanhetanesthesierisco,opgestelddoor AmericanSocietyofAnesthesiologist(ASAClassificatie)

Alsverpleegkundigeishetbelangrijkdatjedezorgvragergoedvoorbereidop deoperatie.Jekuntdaarbijdenkenaanonderstaandeaandachtspunten:

• Heeftdezorgvrageroperatiekledingaan?

• Heeftdezorgvrageralleprotheses(zoalsgebit)ensieradenuitofafgedaan?

• Heeftdezorgvragerdevoorgeschrevenmedicatieingenomen?

• Isdezorgvragernuchter?

Afhankelijkvanhetziekenhuiswaarjewerkzaambent,kunnenandere protocollenwordengehanteerdvoordevoorbereidingvaneenzorgvragerop eenoperatie.Controleerdaaromaltijdhetprotocolinjouwziekenhuis.

Nuchterbeleid

Omtevoorkomendateenzorgvragertijdenseenoperatiegeenextrarisico's loopt,maghijofzijkortvoordeoperatienietsmeeretenofdrinken.Wanneer eenzorgvragernietnuchterisbestaathetrisicodatvoedselvanuitdemaag naardelongenstroomt.Eencomplicatiediedankanontstaaniseenernstige longontsteking.

Dealgemenerichtlijnenvoorhetnuchterbeleidzijn:

COPYRIGHTBOOM

BEROEPSONDERWIJS

• 6uurvoordeoperatiemagdezorgvragernietmeereten,drinkenofroken. Helderedrankenzoalstheeenwaterzijnweltoegestaan

• 2uurvoordeoperatiemagdezorgvragerooknietsmeerdrinken

Afhankelijkvanhetziekenhuiswaarjewerkzaambent,kanhetnuchterbeleid afwijken.Controleerdaaromaltijdhetprotocolinjouwziekenhuis.

(Perioperatiefvoedingsbeleid,z.d.)

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Perioperatievezorg

Opdeoperatiekamerwerktdeanesthesioloognauwsamenmetde anesthesiemedewerker.Samenvormenzijhetanesthesie-team.De anesthesioloogiseindverantwoordelijkvoordeanesthesie.Deanesthesioloog istegelijkertijdverantwoordelijkvoortweeverschillendeoperaties.De anesthesiemedewerkerbewaaktdezorgvragercontinue.De anesthesiemedewerkersluitdezorgvragerbijaankomstopdeoperatiekamer aanopdebewakingsmonitorwaarmeedevitalefunctiescontinueworden gemeten.Vooreenveiligetoepassingvananesthesiezijntenminstenodig:

• eenlopendinfuus

• beademingsapparatuur(denkaaneenbeademingsmachine)

• materialenomdeademhalinghandmatigovertenemen(denkaaneen beademingsbuisje(tube)eneenbeademingsmasker)

• bewakingsmonitormetECG,hartfrequentie,bloeddrukenzuurstofmeting

• anesthesiemedicatie.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Postoperatievezorg

Dedirectepostoperatievezorgvindtindemeestegevallenplaatsopde recovery.Voorcomplexeoperatieskanookwordengekozenvoor postoperatievezorgopdeintensivecare(IC).Opderecoveryisde recoveryverpleegkundigewerkzaam.Samenmetdeanesthesioloogisdeze verantwoordelijkvoordepostoperatievezorg.Derecoveryverpleegkundige controleertdevitalefunctiesvandezorgvragermaarbijvoorbeeldookde pijnscore,urineproductieendeoperatiewond.Wanneerdezorgvrager voldoendeisbijgekomenvandeanesthesie,wordtdezeontslagenvande recovery.

Alsverpleegkundigeishetbelangrijkomdirectnaterugkomstopde verpleegafdelingnogregelmatigdevitalefunctiestecontroleren.Mogelijk heeftdezorgvragernogextrazuurstoftoedieningnodigofmoetdepijnextra indegatengehoudenworden.Tenzijandersafgesprokenmetdearts,mag dezorgvragerweerbeginnenmetetenendrinkenzodrahijofzijhierzelfaan toeis.

5.5Verpleegkundigeaandachtspunten

Alsverpleegkundigehebjeeenessentiëlerolrondomdezorgvooreen zorgvragerdieanesthesieondergaat.Hetisdaarombelangrijkomopdehoogte tezijnvanrelevanteaandachtspuntenvoordeverpleegkundigezowel voorafgaandalsnaafloopvandeanesthesie.

Voorafgaandaandeanesthesie

Alsverpleegkundigeishetbelangrijkdatjevoorafgaandaandeoperatieen anesthesiecontroleertofallerelevantegegevensinhetdossiervande zorgvragerzijnopgenomen.Jekuntdaarbijdenkenaan:

• Uitgangswaarden vanvitalefunctieszoalsdebloeddruk,hartfrequentie enzuurstofsaturatie.

• Labuitslagendieaangevraagdzijnopdepreoperatievescreeningzoals hemoglobine-gehalte(Hb),bloedstollingenbloedgroepbepaling.

• Afsprakengerichtophetbeleidrondomreanimatie,beademingofopname opdeintensivecare.Watdaarbijgoedisomteweten:anesthesieiseen niet-natuurlijksituatiewaarindezorgvragerverkeert.Jekuntdaarom uitleggenaandezorgvragerdatervanditbeleidkanwordenafgeweken alsdesituatiegedurendedeoperatiedaaromvraagt.

Ookishetbelangrijkdatjijalsverpleegkundigecontroleertofdezorgvrager nietmeerheeftgegetenofgedronkenvoorafgaandaandeoperatie.Jekunt hetnuchterbeleidraadplegenvoordemeestrecenterichtlijnen.Jebespreekt daarnaastofprotheses,zoalsgebitsprotheses,uitzijnenjelaatdezorgvrager lossesieradenenpiercingsafenuitdoen.Sieradenenpiercingskunnenzorgen voorbrandwondenofdoorligplekkengedurendedeoperatie.Jekuntsieraden ofpiercingsdienietuitofafkunnenwelafplakkenmeteenstukjetape.Je zorgtervervolgensvoordatdezorgvrageroperatiekledingaanheeftendat alleanderekledinguitis.Afhankelijkvandesoortoperatiemagdezorgvrager hetondergoedaanhouden.

Naafloopvandeanesthesie

Wanneerjedezorgvragerterughebtgebrachtopdeverpleegafdelingishet belangrijkdatjenogregelmatigcontrolesuitvoert.Naalgeheleanesthesie zaljemerkendatdezorgvragervaaknogwatslaperigisdoordenarcoseof alsgevolgvandepijnstillendemedicatie.Naspinaleanesthesiezaljemerken datdezorgvragerdebenenweerkanbewegenenmogelijkpijnbegintte ervaren.Jedoetergoedaanominhetbegin,afhankelijkvandesituatievan dezorgvrager,minimaaliederuurtecontrolerenhoehetmetdezorgvrager gaat.Vaakziejeindepraktijkdateenfamilielidaanwezigisopde verpleegafdeling,zijkunnendanookeensignalerenderolvervullen.

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Inhetpostoperatievebeleidvandeanesthesioloogenoperateurkunjeterug lezenwatafgesprokenisoveraanvullendepijnstilling,hettoedienenvan vocht,wanneerdezorgvragerweermagetenenafhankelijkvandeoperatie ookwanneerdezorgvragerweeruitbedmag.Indeoverdrachtvanderecovery naarjoualsverpleegkundigekrijgjevaakooknogaanvullendeinformatiedie vanbelangisvoordedirectepostoperatievezorg.Jekuntdaarbijdenkenaan hetbeleidmetbetrekkingtotzuurstoftoediening.Jezalnamelijkziendat sommigezorgvragersvooreenkorteperiodenogextrazuurstofnodighebben. Jekuntdezuurstoftoedieningbijgezondezorgvragersafbouwenopgeleide vandezuurstofsaturatie.

Tijdensjecontrolesbijdezorgvragercontroleerjedehartfrequentie,bloeddruk enzuurstofsaturatie.Afwijkingenindezevitalefunctieskunnenduidenopeen bloeding,pijnofeenprobleemindezuurstofuitwisseling.Jecontroleertde zuurstofsaturatiewatvakerbijeenzorgvragerdienogaanvullende ondersteuningheeftindevormvanzuurstoftoediening.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Extraaandachtspuntennaspinaleanesthesie

Nadateenzorgvragerspinaleanesthesieheeftgehad,ziejedatdezena terugkomstopdeverpleegafdelingdebenenvaakweerkanbewegen. Afhankelijkvandeduurvandeoperatieenhetsoortlokaalanestheticumdat isgebruikt,kanditlangerofkorterduren.

Naverloopvantijdmerkjedatdezorgvragerookweergevoelkrijgtinde benen.Datbetekentdatdezorgvragerookpijnkangaanvoeleninhet operatiegebied.Jecontroleertdaaromalsverpleegkundigeregelmatigofde zorgvragerpijnofongemakheeft.Jekuntoverleggenmetdeanesthesioloog alsersprakeisvanpijnindeurendirectnaafloopvandeoperatie.

Hoewelspinaleanesthesieoverhetalgemeenergveiligis,kunjeweleen aantalcomplicatiesherkennendiepasopdeverpleegafdelingaanhetlicht kunnenkomen.Jekuntdaarbijdenkenaan:

• Postspinalehoofdpijn:tijdenshetprikkenvandespinaleanesthesiewordt eenlokaalanestheticuminhethersenvochtgespoten.Hetiseenheledunne naald,envaakheeftditgeennegatievegevolgen.Maarbijeenkleinaantal zorgvragersziejedathethersenvochtdoordeinsteekopeninggaatlekken. Hierdoorkrijgtdezorgvragerheleergehoofdpijn.Alsverpleegkundigeis hetdusgoedomhieralertoptezijn,maarbenervanbewustdatdeze complicatienietvaakvoorkomt.Jekuntdeinsteekplaatsvandespinale naaldcontrolerenopvocht.Jewaarschuwtaltijddeanesthesioloog wanneerjevermoedtdatersprakeisvanpostspinalehoofdpijn

• Urineretentie:spinaleanesthesiebeïnvloedtallezenuwenonderde prikplaatsvandespinaleanesthesie.Inbijnaallegevallenbetekentditdat ookdeblaaszenuwenverdoofdzijn.Urineretentieiswanneerdezorgvrager nahetplassennogurineindeblaasvasthoudt.Inalgemenezinspreekje vanurineretentiewanneerernahetplassennogmeerdan250mlurinein deblaasachterisgebleven.Jemeetditdoorhetuitvoerenvaneen bladderscan.Jeoverlegtmetdeanesthesioloogoverdeeventuele behandelingwanneerurineretentieontstaatnaspinaleanesthesie.

Pijn

Hetbestrijdenvanpijniseenbelangrijkonderdeelvandeanesthesie.Jebent alsverpleegkundigeverantwoordelijkvoorhetsignalerenenbestrijdenvan pijnindepostoperatievefase.Pijnissubjectief,datbetekentdatiedere zorgvragerpijnanderservaart.Watvoordeenezorgvragerredenisom pijnstillingintenemen,bezorgtdeanderezorgvragergeenenkelongemak.

Alsverpleegkundigekunjepijnproberenobjectieftemaken.Datdoejemet behulpeenmeetinstrument.Erzijnverschillendemeetinstrumenten, waaronder:

• VisueelAnalogeSchaal(VAS)

DeVASiseenschaaldielooptvaneenblijgezicht(geenpijn)toteendroevig gezicht(veelpijn).Dezepijnmeetschaalkunjeinzettenbijzorgvragersdie bijvoorbeeldeenverstandelijkebeperkinghebben,mindergoedinstaat zijnomzichzelfinwoordenteuiten,ofbijkinderen.Hetmeetbaarmaken vandepijndiedezorgvragerervaartwordtdaardoormakkelijker.

VisueelAnalogeSchaal

VisueelAnalogeSchaal

• NumericRatingScale(NRS)

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

DeNRSiseenmeetinstrumentvoorhetmetenvanpijn.Hetinstrument loopvannummer1totnummer10.Jekuntditinstrumenttoepassendoor devraagtestellenaandezorgvrager:'Als1geenpijnisen10deergstepijn dieuooitheeftervaren,welkcijfergeeftudanopditmomentuwpijn'.Als dezorgvragereenpijnscorevan7ofhogergeeft,kunjeoverleggenofer meerpijnmedicatienodigis.JekandeNRSgebruikenbijzorgvragersdie zichzelfgoedkunnenuiteninwoorden.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

5.6Verdieping

5.7Begrippen

Begrip:Uitlegbegrip

5.8Bronnen

Bijlsma,J.(2024,18september). Zorgmoetgrotendeelsafvannarcosegas. DutchHealthHub.Geraadpleegdop15januari2025,van https://www.dutchhealthhub.nl/artikelen/nederlandse-zorg-gaat-grotendeels-af-van-narcosegas

FederatieMedischSpecialisten.(z.d.). Perioperatiefvoedingsbeleid. Geraadpleegdop20januari2025,van

https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/perioperatief_voedingsbeleid/deel_i_-_periprocedureel_nuchterbeleid/periprocedureel_nuchterbeleid_bij_volwassenen/electieve_procedures_onder_algehele_anesthesie_neuraxiale_en_of_locoregionale_technieken_bij_volwassenen.html

HagaZiekenhuis.(2021,12november). Anesthesie~JulianaKinderziekenhuis [Video].YouTube.Geraadpleegdop18februari2025,van https://www.youtube.com/watch?v=Y02xMp7vggE

NederlandseVerenigingvoorHeelkunde.(z.d.). Nieuwsbericht-NVVH. Geraadpleegdop10januari2025,van https://www.heelkunde.nl/nieuws/nieuwsberichtnewsitemid=245497857&title=Het%252bpreoperatief%252bMDO%252b%252526%252bpassende%252bzorg

KNMG.(2018,14februari). Begrippenethiek.Geraadpleegdop18februari,van https://www.knmg.nl/ik-ben-geneeskundestudent-1/ethische-toolkit/verdiepen/begrippen-2

OKVisie.(z.d.). Degeschiedenisvandeanesthesie.Geraadpleegdop10januari 2025,vanhttps://www.okvisie.nl/blog/de-geschiedenis-van-de-anesthesie

St.AnontiusZiekenhuis.(2022,24mei). Algeheleanesthesie(narcose)|St. AntoniusZiekenhuis.[Video]. Geraadpleegdop18februari2015,vanYouTube. https://www.youtube.com/watch?v=F8TGDu-xpKw

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

THEMA7 CARDIOLOGISCHEZORG

Inhoudthema

• Zorgbijcardialeaandoeningen

• Veelvoorkomendeverpleegproblemen

• Zorgtijdensennaopname

• Samenwerkenbijcardiologischezorg

• Begrippen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

InNederlandkomencardialeaandoeningen,ookwelhart-envaatziekten genoemd,veelvoor.Erzijn1,7miljoenmensenmethart-envaatziekten waarvanerelkedag106zorgvragerssterven.(Hartstichting,z.d.).Hart-en vaatziektenzijnaandoeningenaanhethart,zoalseeninfarct,eenontsteking vanhethartofeenaandoeningaandekransslagadersdieverbondenzijnmet hethart,zoalsslagaderverkalking.Alseenzorgvragereencardialeaandoening heeft,kunnendeklachtenendeernstvandesituatievandezorgvragererg wisselen.Bijsommigeaandoeningenisdebehandelingnietintensiefen geneestdezorgvrager.Andereaandoeningengevenernstigeklachtenen kunnendodelijkzijn.Jegeeftpersoonsgerichtezorgaaneenzorgvragermet eencardialeaandoeningwaarbijjehetzorgplanafstemtopdeklachtenen behoeftenvandezorgvrager.

7.1Zorgbijcardialeaandoeningen

Dezorgvooreenzorgvragermeteencardialeaandoeningisgerichtophet lichamelijkwelbevindenmaarookophetpsychisch,sociaalenspiritueelvlak. Inhetziekenhuiswordenzorgvragersinalleleeftijdscategorieënopgenomen. Maarerwordenmeermannenopgenomendanvrouwen.Demeeste zorgvragerszijntussende65en94jaar,waarvandemeesteopnames zorgvragerstussende80en94jaarzijn(VZinfo,2024).Ditbetekentdatde zorgvraagookheelverschillendis.Zoheefteen44-jarigezorgvragermogelijk eenbaaneneengezinomvoortezorgen.Eneenouderevrouwvan82jaar heeftvaakeenrustigerlevenmaarkanalafhankelijkzijnvanzorg.

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Veelvoorkomendecardialeaandoeningen

Erzijnveelverschillendecardialeaandoeningenwaarbijjealsverpleegkundige moetwetenwatdeaandachtspuntenzijnindezorgdiejelevert.Demeest voorkomendehartaandoeningenzijn:

• hartfalen

• hartinfarct

• hartstilstand hartritmestoornissen

• hartklepaandoeningen

• ontstekingenvanhethart.

Bijdezeaandoeningenzijnverschillendedelenvanhethartofdevaten betrokken.

Zorgvragersmetaangeborenhartafwijkingenzijnvaakhunhelelevenonder behandelingenkunnengoedaangevenwaarzebehoefteaanhebbentijdens deopname.Alsverpleegkundigemaakjegebruikvandekennisenervaringen vandezorgvrager.Jevraagtookaandezorgvragerwatzijnzorgdoelenzijn bijopname.Somswordteenaangeborenhartafwijkingpaslaterinhetleven ontdekt,dankomendesymptomenpastotuitingalseenzorgvragervolwassen is.Eenatriumseptumdefect(ASD)iseenvoorbeeldvaneencardialeaandoening waareenzorgvragervaakoplatereleeftijdachterkomt.Bijeen atriumseptumdefect zitereengaatjeinhetseptum,hetschottussende boezems.Vaakwordthetbijtoevalontdekt,bijvoorbeeldbijeenechovanhet hartvoorpre-operatievescreeningvooreenoperatie.Alshetgaatjekleinis energeenklachtenzijn,hoefterniksaangedaanteworden.

Veelvoorkomendeonderzoeken

Deonderzoekendiewordengedaanbijzorgvragersmetcardialeaandoeningen zijn:

• Lichamelijkonderzoek;onderzoekwaarbijdeartsmeteenstethoscoop luistertnaarhethartenhartritme,ademhalingenkijktnaarvochtinde beneneneventuelehuidverkleuringen.Daarnaastwordendevitalefuncties zoalsbloeddruk,saturatieenhartfrequentiemeegenomenomsymptomen eneenaandoeningvasttestellen.

• Bloedonderzoek;onderzoekomtecontrolerenhoealleorganen functioneren.Vooralhartenzymen,cholesterol,nierfunctie,glucosegehalte enHbwordengemeten.

• Electrocardiogram(ECG);hartfilmpjedatmetelektrischesignaleneenhart ineengrafiekweergeeft.Opdezegrafiekkunjehetritmeenafwijkingen inhetfunctionerenvanhethartaflezen.

• Echografie;doorgeluidsgolvenwordenbewegendebeeldenvanhethart gemaakt.Hierbijwordenafwijkingenindespierfunctieenhartkleppen zichtbaargemaakt.

• MagneticResonanceImaging(MRI);dooreenmagneetveldworden gedetailleerdeafbeeldingengemaaktvandehartspier,kleppenen slagaderen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• ComputerTonografiescan(CT-scan);metröntgenstralingwordenfoto's gemaaktvanhethartomeen3-dimensionaalbeeldtevormenwaarbijje afwijkingenaanhartenvatenkuntzien.

3dctscanhartwaarhethartendekransslagadersgoedtezienzijn. https://www.istockphoto.com/nl/foto/cardiac-ct-gm186823654-15185501 3DCTscanvanhethartenkransslagaders.

• SinglePhothonEmissieComputerTomografiescan(SPECT-scan);meet dedoorbloedingendepompfuctievandehartspierbijinspanning.Ditis eennuclaironderzoekwaarbijradioactievestoffenwordengebruikt.

• Biopsie;erwordt,meteenkatheterisatie,eenstukjeweefseluithethart genomenomteonderzoeken.

• Hartkatheterisatie;hethartendebloedvatenwordeninbeeldgebracht doorviadelieseenkatheterindeslagaderoptevoerennaarhethart.

Hartfalen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bijeenzorgvragermethartfalenneemtdepompfunctievanhethartlangzaam af,ditwordtookwel decompensatiocordis genoemd.Hethartpompthet bloedmindergoedrondomdatdespierenvanhethartnietgoedkunnen samenknijpen;systolischhartfalen.Ofdespierenvanhethartkunnenniet goedontspannen;diastolischhartfalen(Hartstichting,z.d.).Ditontstaat bijvoorbeelddoorlangdurigeenhogebloeddrukofeenhartinfarctmaarook andereaandoeningenzoalshartritmestoornissenofeenklepafwijkingkunnen hartfalenveroorzaken.Hethartwordtoverbelastdooreenvandeze

aandoeningwaardoorhartfalenontstaat.Veelvoorkomendeklachtenzijn vermoeidheid,vochtvasthoudenindebenen,gewichtstoename,kriebelhoest (vooralbijplatliggen),onrustigslapenenkortademigheid.Bijhartfalen ontstaatdekortademigheidvaaklangzaamomdatdeaandoeningverergert metdetijd.Bijhartfalenzijnervierniveausinernstvandeaandoening.

Classificatievanhartfalen

Niveau1

Niveau2

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Niveau3

Niveau4

Dezorgvragerervaartgeenlichamelijkebeperkingen.

Dezorgvragerervaartenigelichamelijkebeperkingen.Hij heeftinrustgeenklachtenmaarisbijnormalelichamelijke inspanningergmoe,heefthartkloppingeneniskortademig.

Dezorgvragerervaarternstigebeperkingen.Hijheeftin rustgeenofweinigklachtenmaarisbijlichtelichamelijke inspanningalergmoe,heefthartkloppingenenis kortademig.

Dezorgvragerheeftcontinuklachten,bijlichamelijke inspanningeninrust.

Bron:NHG-StandaardHartfalen(2024)

Behandelingenzorgbijhartfalen

Eenzorgvragerwordtinhetziekenhuisopgenomenalsjevoordebehandeling vanhartfalenmedicatieviahetinfuusmoetgeventegendehogebloeddruk ofhartritmestoornissen.Ookkandezorgvrager(tijdelijk)zuurstofnodig hebben.Erkunnendaarnaastverschillendeoperatiesnodigzijnbijhartfalen:

• Een pacemaker stimuleerthetsamentrekkenvandehartspierenengeeft eenstroomstootjeaanhethartalshethartnietopdejuistemanierwerkt.

• Eenbypassoperatieofdotterbehandelingmaaktdekransslagader doorgankelijkoflegtdekransslagaderom.

• Eenhartklepoperatievervangteenvandehartkleppen.

• Inernstigegevallenkaneenharttransplantatienodigzijnofeen steunhart. Eensteunhartiseenmechanischepompdiedefunctievanhethart overneemt.Dezewordtgeplaatstalseenzorgvragernietlangerkanwachten opeenharttransplantatie.

Alseenzorgvragermethartfaleninhetziekenhuiswordtopgenomen,danligt dezorgvrageraandemonitorwaarbijdebloeddruk,hartslag,saturatieen temperatuurregelmatiggemetenwordenominkaarttebrengenhoehetmet dezorgvragergaat.DatisvaakineersteinstantieopdedeCoronairyCareUnit

(CCU).Wanneereenzorgvrageropdecardiologieafdelingligtkunnendevitale functiesnogsteedsafwijkendzijn.Jekijktofdemedicatieinvloedheeftop debloeddrukenhartslag;eenlagerebloeddrukeneenlagerehartslag.Een zorgvragerkaneenlagesaturatiehebbenomdathethartmindergoedwerkt endedaarbijhorendeademhalingsproblemen.Jeverzameltdegegevens zodatdeartskanbeoordelenofervoldoendemedicatiewordtgegevenofdat demedicatieopgehoogdofverlaagdmoetworden.Jegeeftvoorlichtingover deaandoeningaandezorgvragerennaasten.Jelegtuitdatdespierenvan hethartmindergoedwerkenwaardoorhetbloednietgoedrondpompten legthetbeleidvandeartsuitalsdaarnogvragenoverzijn.Alsdezorgvrager eenpacemakerkrijgtofzelfseenharttransplantatiemoetondergaan,dan bereidjedezorgvragervoorvolgensprotocol.

MeneerKegelkrijgteenpacemaker

MeneerKegelisopgenomenomdathijeenpacemakerkrijgt.Hijheeftallangere tijdritmestoornissenwaarbijhijonwelwordtdooreenbradycardie.Jehebt hetopnamegesprekopdedagvandeoperatieenjevraagtwelkemedicatie hijheeftingenomen.Jecontroleertditmethetprotocol.Jelegtuitdatjeeen infuusgaatinbrengenzodaterpreventiefantibioticaenpijnstillersgegeven kunnenworden.MeneerKegelkrijgteenoperatiejasjeaan.Daarnawordt meneerKegelnaardehartkatheterisatiekamergebrachtwaardecardioloog depacemakerplaatst.MeneerKegelkrijgteentijdelijkeverdovingenpijnstilling enrustgevendemedicatieviahetinfuus.

Hartinfarct

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenhartinfarct,ookweleenhartaanvalgenoemd,iseenacuteernstigesituatie. Eenkransslagadervanhethartraaktverstoptwaardooreendeelvanhethart geenzuurstofkrijgtenbeschadigdraakt.Datdeelvandehartspiersterftaf waardoorhethartnietmeergoedfunctioneert.Ditkanveroorzaaktworden dooratherosclerose,ookweladerverkalkinggenoemd. Atherosclerose is cholesteroldatblijftplakkenaandewandvandeslagaders.Wanneererveel cholesterolblijftplakken,wordenhetplaques.Zo'nplaquekanscheurenen loskomenwaardoorereenbloedpropontstaat.Debloedpropwordt meegenomendoordebloedstroomenverstoptofvernauwtvervolgenseen slagaderbijhethart.Zo'nbloedpropkanooknaardeslagaderenvande hersenenschieten,danontstaatereenherseninfarct.

Anginapectoris

Anginapectoris ispijnopdeborst,hetwordtookwelhartkrampgenoemd. Anginapectoriskanbijverschillendecardialeaandoeningenaanwezigzijn, maarwordtvaakveroorzaaktdooreenvernauwingvandekransslagadermet alsgevolgzuurstoftekortinhethart.Wanneerernoggeenhartinfarctis,maar weleenvernauwing,heeftdezorgvragervaakpijnbijinspanningengaatde pijnweeroverinrust.Eenzorgvragerméteenhartinfarctheeftpijnopdeborst datwordtomschrevenalsofiemandeenbandomdeborsthardaantrekt.

Kenmerkendvooreenhartinfarctisdatdepijnnietovergaat,hetiscontinu aanwezig.Depijnstraaltuitnaardeonderkaak,(linker-)arm,(linker-) schouderblad,rugofmaag.Dezorgvragerzietwit,zweetenismisselijk.Een zorgvragerbraaktsomsvandemisselijkheidenhetangstigzijn.Dezorgvrager heeftlastvanacutebenauwdheid:debenauwdheidisplotselingontstaan, netzoalsdeandereklachten.

Behandelingenzorgbijeenhartinfarct

Eenzorgvragermeteenhartinfarctmoetzosnelmogelijkbehandeldworden omdegevolgenzoveelmogelijktebeperken.Naastdateenzorgvrager bloedverdunnendemedicatiekrijgt,ondergaateenzorgvragervaakeen dotterbehandelingomdeslagaderweeropentekrijgen.Eendotterbehandeling iseenkatheterisatieviadeslagaderindeliesofpols.Bijeenhartkatheterisatie priktdeartsdeslagaderindeliesofdepolsvandezorgvrageraanengaat meteenkatheternaardeplekvandeafsluiting.Daarwordtbijdevernauwing eenkleinballonnetje,datomdekatheterzit,opgeblazenzodatdeslagader weeropengaat.Vervolgensplaatstdeartseenstentomdeaderopente houden.Een stent iseenflexibelbuisjemeteengaasachtigestructuurdatin deaderkanblijvenzitten.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

https://www.istockphoto.com/nl/vector/steps-of-angioplasty-with-stent-balloon-in-the-treatment-of-coronary-artery-disease-gm2161114389-581583646?searchscope=image%2Cfilm VertalingvanEngels:titel:Hartkatherisatiemetstent.Bovensteplaatje:deballonenstentzijninpositieinhet vernauwdegedeeltevandekransslagader.Tekstmiddenin:deballonisopgeblazenendestentvouwtuit.Tekst onderin:deballonwordtverwijderdendestentblijftachteromdeslagaderopentehouden.Alshetkandan linkshetvierkantjeinhethartietsduidelijkermakenofeenpijltoevoegen.

Bijeendotterbehandelingwordteenstentachtergelatenindeslagaderomde aderopentehouden.

Alsdeslagadervolledigdichtzit,kanergeenkathetermeerdoordeaderen iseenbypassoperatienodig.Eenbypassoperatieiseenopenhartoperatie waarbijdeborstkaswordtopengemaaktendehartchirurg'nieuwe'vatenom deafsluitingheenlegt;eenbypass.Voordebypasswordeneigen,andere, vatenvandezorgvragergebruikt.Ditiseenrisicovolleeningrijpendeoperatie voordezorgvrager.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

EenzorgvragermeteenhartinfarctgaatbijnaaltijdvanuitdeSpoedeisende Hulp(SEH)naardehartkatheterisatiekamervoordebehandeling.Daarnagaat dezorgvragerdoornaardecardiologieafdeling.Jemonitortdevitalefuncties waarbijjealertbentophartritmestoornissenenpijnopdeborst.Daarnaast isdenazorgvandebehandelingeenbelangrijkaandachtspunt.Naeen katheterisatieviadeliesmoetdezorgvragereenaantaluurplatblijvenliggen omdeinsteekopeninggoedtelatengenezen.Eenzorgvragermoetdangebruik makenvaneenpoofurinaalbijdetoiletgangwaarbijhijdusplatmoetblijven

liggen.Ditkanlastigzijnvooreenzorgvrager.Tegelijkertijdmoeteen zorgvragerveeldrinkenvanwegedecontrastvloeistofdieisgebruiktbijhet dotteren.Bijhetaanprikkenindepolsmageenzorgvragerwelmobiliseren.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Deinsteekopeningvandehartkatheterisatieisafgeslotenmeteen angioseal: eenplugdieinhetgaatjevandeliesachterblijft,ofeendrukverband.Je controleertregelmatigdeinsteekopeningindepolsofliesopnabloeden:je kijktoferbloeddoorhetverbandkomtofonderdeangioseal.Jecontroleert dehartslagbijdeenkelenvoeltofdeenkelwarmisomtecontrolerenofde bloedsomloopgoedisinhetbeen.Wanneerhetverbandofdeangiosealeraf is,controleerjedeliesofpolsopeen(slagaderlijke)nabloeding:jekijktofer eenbultof(groot)hematoomtezienis.Deliesofpolsmoetnetzovlakzijn alsanders.Jezietaltijdeenkleineblauweplekofpuntjewaardehuidis aangepriktalsjehetverbanderafhaalt,datisnormaal.Wanneerjeeen nabloedingvermoedt,schakeljedirectcollega'seneenartsinterwijljede liesofpolsmeteenafdrukt.

Nadebedrustbegeleidjedezorgvragermetmobiliserenzodradatvolgens protocolmag.Jevraagtofdezorgvragerduizeligisenofhij(pijn)klachten heeft.Jegeeftuitlegoverdemedicatiediedezorgvragerkrijgt.Jehebt aandachtvoorhetpsychosocialeaspect;eenzorgvragerisacuutonwel geworden,misschiengereanimeerd,enismetspoedbehandeld.Opdeafdeling beseftdezorgvragervaakpaswaterpreciesisgebeurd.

Hartritmestoornissen

Eenhartritmestoornisiseenafwijkingvanhetnormalehartritmevande zorgvrager.Eenhartritmestoorniswordteen aritmie genoemd.Dehartslag kantesnel,telangzaamofonregelmatigzijn.Dezorgvragervoelt hartkloppingenofhetoverslaanvanhethart,ofhijisduizeligenvaltbijna flauw.Kortademigheid,pijnopdeborstenmisselijkheidkunnenookeen symptoomzijn.Zorgvragersgevenookaaneenbenauwdgevoeltehebben enzichangstigtevoelen.Jevoelteenhartritmestoornisvrijeenvoudigdoor metdehanddeslagaderindepolsofhalstevoelen.Ookkanjemeteen stethoscoopgoedhorenofhethartritmeandersisdannormaal.Eennormaal hartritmevooreenvolwassenzorgvragerisinrusttussende60en100slagen perminuut(Hartstichting,z.d.).Eenhartritmedathogerisdannormaalwordt een tachycardie genoemd.Eenhartritmewatlagerisdannormaalwordteen bradycardie genoemd.

Eenhartritmestoorniskanverschillendeoorzakenhebben.Hartspiercellen kunnenzosnelsamentrekkendatervibratiesontstaan.Ditwordt atriumfibrilleren,ookwelboezemfibrillerengenoemd,enventrikelfibrilleren, ookwelkamerfibrillerengenoemd.Normaalontstaaneralleenprikkelsvanuit desinusknoopmaarbij atriumfibrilleren ontstaaneropverschillendeplekken indeboezemsprikkels.Hierdoorontstaateenonregelmatigeenvaaksnelle hartslag(100-150slagenperminuut).Sommigezorgvragershebbennergens lastvan,anderezorgvragersvoelenhartkloppingen,eenbeklemmendgevoel opdeborst,duizeligheid,vermoeidheid,transpirerenofkortademigheid.Bij ventrikelfibrilleren ishethelehartbetrokken,vanuitdeboezemsgaanvele kleineprikkelsnaardekamers.Hierdoorknijpendekamersnietmeergoed samenenontstaatereenlevensbedreigendesituatie.Erontstaateen hartstilstandendezorgvragermoetgereanimeerdworden.Eenelektrische shock(defibrilleren)tijdensdereanimatiekanhetnormaleritmeweer herstellen.

Behandelingenzorgbijhartritmestoornissen

Bijhartritmestoornissenofnaeenacutesituatie,bijvoorbeeldna ventrikelfibrilleren,wordteenzorgvragervaakopgenomenvooreen behandeling.Dezorgvragerkanbehandeldwordenmetmedicatiediede prikkelgeleidinginhethartbeïnvloeden. Elektrischecardioversie,waarbijje eenschokgeeftaanhethart,kanhethartritmeherstellen.Een ablatie isook eenbehandelingbijhartritmestoornissenwaarbijdearts,viaeenkatheter, plekjesinhethartbeschadigtmethetdoellittekenstemaken.Doordeze littekensverdwijnendeextraprikkelsenkaneenritmestoornisverholpen worden.Bijernstigeritmestoornissenkaneenpacemakerofeen ImplanteerbareCardioverter-Defibrillator(ICD)geplaatstworden.Dezegeven elektrischeschokkenafalsereenritmestoornisontstaat.

Dezorgvoorzorgvragersmethartritmestoornissenisgerichtophetmonitoren vandevitalefunctiesendezorgvoor,tijdensennaeenbehandeling.Als verpleegkundigebenjealertop(nieuwe)ritmestoornissenenmonitorjede zorgvrager.Jegeeftveelvoorlichtingoverdeaandoeningendebehandeling dievolgt.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Ontstekingenvanhethart

Wanneereenbacterieofvirusviadebloedbaaninhethartterechtkomt,kan ereenontstekingontstaan.Demeestvoorkomendeontstekingenvanhethart zijnmyocarditisenendocarditis.Eenbacteriekaninhetbloedkomendoor verwondingenofontstekingenindemond,huidinfecties,doorspuiteninde

aders(bijvoorbeeldbijdrugsgebruik)enalscomplicatiebijeenmedische ingreep. Myocarditis iseenontstekingvandehartspierdiemeestaldooreen virusontstaat.Demeestvoorkomendesymptomenzijngriepachtigeklachten, koorts,pijnopdeborst,hartritmestoornissen,vermoeidheid,kortademigheid enhetvasthoudenvanvochtindebenen(AmsterdamUMC,2024).Endocarditis iseenontstekingvandebinnenbekledingvanhethart(endocard)ende kleppen.Eenendocarditiswordtveroorzaaktdooreenbacterieenkomtniet veelvoor(HartenVaatCentrum,2024).Afhankelijkvandebacteriekaneen endocarditisgeleidelijkontstaan;ineenpaarwekenofmaanden.Maarhet kanookacuutontstaan,daniseenzorgvragerplotselingernstigziek (MaastrichtUMC,2024).Desymptomendieeenzorgvragerheeftzijnkoorts, kouderillingen,vermoeidheid,gewichtsverlies,kortademigheid,minder eetlust,pijnensplinterbloedingenenpetechïen. Splinterbloedingen zijn bloedinkjesonderdenagel. Petechïen zijnkleinerodeofpaarsepuntjesdie verdwijnenalsjeeropdrukt,hetlijktopuitslagmaarhetzijnbloedinkjesin dehuid.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Beenmetrodevlekjes,petechien. https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/multiple-petechiae-hemorrhage-left-leg-case-1190081023 Petechienzijnkleinerodeofpaarsepuntjesindehuid.

Indepraktijk3

MevrouwVanLingenvoeltzichaleentijdnietfit.Zeheeftaleenpaarweken steedswatverhoging,mindereetlustenisafgevallen.Zehadeengrieperig gevoelmaarhetwerdgeenechtegriep.Sindsvorigeweekheeftzekoorts, haartemperatuurisaldagenhogerdan39graden.Daarbijiszekortademig gewordenenheeftzeineensallemaalrodeplekjesophaarhuid.Omdatde cardioloogvermoedtdatzeeenendocarditisheeft,iszeopgenomenopde cardiologieafdelingvooronderzoekenenbehandeling.Overhalfuurwordter bijmevrouwVanLingenmetspoedeenCT-scangemaakteneenhartechoom tekijkenhoehaarhartwerkt.

JoostdoetbijmevrouwVanLingendecontrolesenvraagthoehetgaat.Joost moetmevrouwVanLingenwakkermakenomeengesprekjetevoeren. MevrouwVanLingenmaakteenziekeindruk.Zevoeltwarmenklamvande koorts,zeheeftrodewangen.Zeheefteensnelleademhalingalszevertelt datzemoeis,zichnietlekkervoeltenhetliefstalleenmaarslaapt.Joost vraagtofzeergenspijnheeftmaardatheeftmevrouwVanLingenniet.Joost meetdevitalefuncties:

• bloeddruk:90/52

• hartfrequentie:110

• ademhalingsfrequentie:18xperminuut

• saturatie:95%zonderzuurstof

• temperatuur:39.8

• AVPU:opaanspreken

• EWS:5

JoostverteltmevrouwVanLingendathijdeartsgaatbellenomdathijzich zorgenmaaktomdemetingen.Hijverteltdathaarbloeddruklaagis,zekoorts blijfthoudenenzewatsnellerademt.Hijlegtuitdathijterugkomtnadathij deartsheeftgesproken.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Behandelingenzorgbijontstekingenvanhethart Eenontstekingveroorzaaktdooreenvirusgaatmeestalvanzelfover.Een zorgvragerwordtterobservatieenmonitoringvanzijnklachtenopgenomen. Alsverpleegkundigemonitorjedevitalefunctiesendesymptomen.Een

ontstekingveroorzaaktdooreenbacteriewordtbehandeldmetantibiotica viahetinfuus.Deantibioticamoetviertotzeswekengegevenwordenomte genezen.Eenzorgvragerisgedurendedietijdopgenomeninhetziekenhuis.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hartklepaandoeningen

Wanneereenhartklepnietmeergoedsluitofvolledigopengaatisersprake vaneenhartklepaandoening.Deoorzaakisvaakeenaangeborenvernauwing vandeklepmaardezekanookontstaanbijhetouderwordenofdooracute reuma.Hetgevolgisdatdekamerhardermoetwerkenomhetbloedwegte pompen.Eenvernauwingvandeaortaklep,deklepwaarhetbloeddoorgaat omhetlichaamvanzuurstoftevoorzien,isdemeestvoorkomende hartklepafwijking(UMCUtrecht,2024).Ookkaneenhartkleplekkendooreen beschadiging,hetverslappenvandeklepbladenofhetuitrekkenvande klepbladen.Hartkleppenkunnenverkalken,zewordenhardengaanstuk, waardoorzenietmeergoedsluitenofopengaan.Dezorgvrageriskortademig, heefthartkloppingen,somspijnopdeborst,kaneenonregelmatigehartslag hebbenenhoudtvochtindebenenvast.Ookkanvermoeidheidvoorkomen enkaneenzorgvragerduizeligwordenofzelfseenwegrakingkrijgenwanneer hijzichinspant.

Vergelijking,tweeplaatjesgezondehartkleppenenhartkleppenmetstenose, https://www.istockphoto.com/nl/vector/the-difference-of-normal-aortic-valve-and-aortic-valve-stenosis-valvular-aortic-gm2134369223-568158120?searchscope=image%2Cfilm. VertalingnaarNederlands:eersteplaatjes;'normaleaortaklep'.Tweedeplaatje'aortaklepstenose'vertaling Engels:Titeleersteplaatje:normaleaortaklep,TiteltweedeplaatjeAortaklepstenose.Dichtenopen(Closeden open)bijbeideafbeeldingen.Restvandeteksten/inschriftenmogenweg.

Bijaortaklepstenosegaatdeklepnietmeergoeddichtofopen,eriseen vernauwingtezien.

Behandelingenzorgbijhartklepaandoeningen Hartklepaandoeningenwordenbehandeldmetmedicatie.Erworden bloedverdunnersgegevenomtrombosetevoorkomenwantdoorde klepaandoeningisereengroterekansopstolselsomdathetharthetbloed mindergoedrondpompt.Bijernstigeafwijkingenmoeteenzorgvragereen openhartoperatieondergaanomdehartkleptereparerenofeenhartklepte vervangen.Ditkaneenkunststofhartklepofeenbiologischehartklep (natuurlijkmateriaal)zijn.Wanneereenopenhartoperatieterisicovolis,kan erinsommigegevallenookeenklepwordenvervangenviaeen hartkatheterisatieindelies.

Wanneereenzorgvragerwordtbehandeldvooreenhartklepaandoeningisdit vaakeengeplandeopname.Eenhartklepaandoeningisvaakallangerbekend endezorgvragerisvoorbereidopdeopnamevooreenhartklepoperatie.Als verpleegkundigemonitorjenadeoperatiedevitalefunctieswaarbijjealert bentopcomplicatieszoalshartritmestoornissen,benauwdheidentekenen vaneenherseninfarct.Eenernstigecomplicatieisalsdehartkleplosscheurt, danfunctioneerthethartnietmeergoedenisereengrootrisicoopernstig hartfalenentromboseomdathetbloednietmeergoedstroomt.Inhetergste gevalvolgteenhartstilstand.Jemoetreanimerenendezorgvragerwordt directopnieuwgeopereerd.Ookletjeopcomplicatiesalseennabloeding, delier,longontstekingofblaasontstekingenwondinfecties.Jemaakteen zorgplanwaarinjeaandachthebtvoorspierpijnnadeoperatie,voorlichting overleefregels(mobiliseren,voeding,werken,autorijden,sportenenrust)en genezingvandewonden.

Hartstilstand

Bijverschillendecardialeaandoeningenofbijeenbehandelingkaneen hartstilstandontstaan.Debloedsomloopvaltstilendeorganenkrijgengeen zuurstofmeer.Eenzorgvragermoetdirectgereanimeerdworden.Dezorgna eenhartstilstandwordtverleendopeenspecialistischeafdelingzoalsopeen CCUofIntensiveCare(IC).Wanneereenzorgvragerstabielis,gaathijnaarde afdelingCardiologie.Afhankelijkvandeoorzaakwordtdezorgvrager behandeld.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Verschiltussenmannenenvrouwen

Erzijneenaantalverschillentussenmannenenvrouwenbijcardiale aandoeningen.Mannenkrijgentweekeerzovaakeenhartinfarctdanvrouwen. Enmannenkrijgenopeenjongereleeftijdlastvanhartfalendanvrouwen.Het risicoopeenhartinfarctisvoormannenindeleeftijdvan55-65jaarzeskeer

groterdanvoorvrouwen.Ditkomtomdatvrouwenveelvanhethormoon oestrogeenhebben,datbeschermttegenhartaandoeningen.Nadeovergang ishetrisicogelijkvoormannenenvrouwen.(Hartwijzer,z.d.).Vrouwenhebben ietsvakerproblemenindekleinebloedvaatjesvanhethartdanmannen(UMC Utrecht,z.d.).

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Vrouwmethandbijhart. https://www.istockphoto.com/nl/foto/senior-with-chest-pain-gm171555505-21677129?searchscope=image%2Cfilm Bijeenvrouwzijndeklachtenminderduidelijkwaardoorzemakkelijkergemist worden.

Verschilinklachten

Erstervenmeervrouwendanmannenaanhartaandoeningen.Ditkomtdoordat het(tijdig)herkennenvansymptomenbijvrouwenmoeilijkeris.Vrouwen hebbenvakerdeminderopvallendeofvoorkomendesymptomenvan hartaandoeningendanmannen.Zozijnstekenopdeborstenindebovenarm bijmannenheelkenmerkendmaarhebbenvrouwendaarvaakgeenlastvan. Vrouwenhebbenvakervermoeidheid,onrustiggevoel,duizeligheidof flauwvallen,kortademigheidofpijntussendeschouderbladen,maag,kaak, nekofrugalsklachten(UMCUtrecht,2024).Dezeklachtenkunnenzovaag zijndatzewordengenegeerd.Zoweldoordezorgvragerzelf,alsvoor zorgprofessionals.

Kijkvoornogmeerinformatieoverhetverschilinrisicotussenvrouwenen mannenopdesitevandeHartstichting.

7.2Veelvoorkomendeverpleegproblemen

Zorgvragersmetcardialeaandoeningenhebbeneenaantalveelvoorkomende verpleegproblemenzoalspijn(opdeborst),afwijkendevitalefuncties, ademhalingsproblemenenhetvasthoudenvanvochtindebenen.Als verpleegkundigestemjedezorgafopdeindividuelezorgvrager.Jeprobeert bijvoorbeelddepijnopdeborstgoedinkaarttebrengen.Jeondersteuntde zorgvragermetademhalingsproblemenmaarjegeeftookpsychische ondersteuningbijdegevoelensenemotiesdiedezorgvragerervaart.

Pijn

Pijnopdeborstkomtveelvoorbijcardialeaandoeningenenkanbehandeld wordenmetmedicatie.Nitratenzijnmedicijnendiedeslagaderenverwijden waardoorerweerzuurstofbijhethartkomtendepijnafneemt.Zorgvragers metcardialeaandoeningengebruikendezemedicijnenveel,vaakindevorm vaneenmondspray.Dooronderdetongtesprayenwordtdemedicatievrijwel meteenopgenomeninhetbloed.Betablokkerszijnmedicijnendiede bloeddrukenhartslagverlagenwaardoorhethartminderzuurstofnodigheeft, hierdoorneemtpijnookaf.Ineenacutesituatieisontstaan,zoalsbijeen hartinfarct,kunjeooknitratentoedienenomdepijnteverminderen,maar dedefinitieveoplossingiseendotterbehandelingofoperatie.

COPYRIGHTBOOM

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Wanneereenzorgvragerisopgenomeninhetziekenhuisenpijnklachtenheeft, vraagjeomdepijntebeschrijven.Erzijnverschillendesoortenpijn, bijvoorbeeldstekende,zeurende,doffeofdrukkendepijn.Vraagofdepijnvan binnenkomt(maaktnietuitwatdezorgvragerdoet)enofdepijnbij bijvoorbeeldbewegenergerwordt.Ookishetbelangrijkomtewetenofde pijnineensisgekomen(plotseling)ofdathetlangzaamistoegenomen.Je houdteenVisualAnalogueScale(VAS)bijomdeernstvandepijninkaartte brengenenverschillenopeendagtekunnenmeten.Dezeinformatieoverleg jemetdearts.Hetisbelangrijkompijnopdeborstentoenemendepijngoed teherkennenomdatheteenindicatieisdathetslechtergaatmethethart. Wanneereenzorgvragerplotselinghevigepijnopdeborstkrijgt,kanheteen tekenzijndatdesituatievandezorgvragerineensverslechterd.

Afwijkendevitalefuncties

Bijeencardialeaandoeningmeetjeregelmatigdebloeddruk,ademhaling, hartfrequentie,saturatieentemperatuur.Debloeddrukenademhalingkunnen hoogzijn,dehartfrequentieafwijkend,endoordekortademigheidkande saturatielagerzijn.Jevoeltaandepolsofindehalsofdehartslagregelmatig is.Wanneerdehartfrequentienietregelmatigis,beoordeeljemeteenwatje voelt(isdefrequentieerglangzaamofjuistheelsnelofonregelmatig?)Bij afwijkingenlichtjemeteendeartsinenoverlegjeomeenECGte(laten)maken. OpbasisvanhetECGkandeartseenritmestoornisvaststellen.

hartslagvoelenaandepols.https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/checking-pulse-close-335519654

Hartfrequentiemetendoejeaandepolsofindehals.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenzorgvragerkankoudehandenenvoetenhebbenenbleekzijndoordat hethartnietgoedwerkt.Voelbijdemetingendehandenenvoetenenkijk naarhetgezichtvaneenzorgvragerwelkekleurdehuidis.Bijeenontsteking vanhethartmeetjemeerderekerenperdagdetemperatuuromdekoortste monitoren.Wanneereenzorgvragerpetechïenheeft,bekijkjeofdezeerger wordenofjuistafnemen.

OmtebepalenhoehetgaatmeteenzorgvragergebruikjedeEarlyWarning Score(EWS).Doorpuntentegevenaandemetingenvandevitalefuncties weetjeofhetgoedgaat,ofdatjemeteendeartsmoetbellen.Meerderekeren perdagdevitalefunctiesmonitoreniseenstandaardhandelingbijde cardiologischezorgvrager.Enalseenzorgvrageraangeeftzichmindergoed tevoelendanvoorheen,danmeetjemeteendevitalefuncties.Bijeenacute veranderinginvitalefunctiesbespreekjeditdirectmetdearts.Allemetingen verwerkjeinhetdossierzodatmetingenmetelkaarvergelekenkunnenworden overdetijd.

Ademhaling

Doordekortademigheid,diebijveelcardialeaandoeningenvoorkomt,kan deademhalingsfrequentiehoogzijn.Ookkandesaturatiezolaagzijndater zuurstoftherapiegegevenwordt.Doorzuurstoftoetedienen,hoevenhethart endelongenminderhardtewerkenenkomtergelijktijdigmeerzuurstofin hetbloedendaardoorbijdeorganen.Jemeetdesaturatieregelmatigen monitortbijdezorgvragerofdezuurstofhelptbijdeklachten.Eenkriebelhoest, metnamebijplatliggen,kaneensymptoomvanhartfalenzijndatjeobserveert ennavraagtbijdezorgvrager.Wanneereenzorgvrageraangeefttehoesten ofjehoorteenzorgvragerhoesten,vraagdanwaterpreciesgebeurt.Vraag ofhijcontinuhoest(zoalsbijeenverkoudheid)ofdathetalleenbijliggenis.

(ZONDERBEELD-EN

TAALREDACTIE)

Indepraktijk4

MeneerGoes,62jaar,isopgenomenopdecardiologieafdelingnadathijvia eendotterbehandelingeenstentheeftgekregen.MeneerGoeswasaanhet werktoenhijplotselingpijnkreegopzijnborstuitstralendnaarzijnlinkerarm. Hijverteltdathijprobeerdewattebewegenomdepijnteverminderenmaar dathetnietlukte.Toenhijookkortademigwerd,begontetranspirerenen eengrauwehuidskleurkreeg,hebbenzijncollega'seenambulancegebeld.In deambulancebleekdathijeenhartinfarcthadmetdaardooreen hartritmestoornis.Zijnvitalefunctieswaren:

• bloeddruk:185/96

• hartfrequentie:120xperminuut,onregelmatig

• ademhalingsfrequentie;25xperminuut

• temperatuur:37.2

• saturatie:98%met2literzuurstof

• AVPU:alert

Inhetziekenhuisishijmeteennaardehartkatheterisatiekamergebrachtvoor dedotterbehandeling.Deoorzaakvanhethartinfarctisatherosclerose.Hij heefteenstentgekregenopdeplekwaardeplaquezit.

LiseverzorgtmeneerGoesnadedotterbehandelingenheefteengesprekmet hemoverhoehijzichvoelt.Hijiserggeschrokkenenemotioneeloverwater isgebeurd.Hijisookergopgeluchtdathijzosnelgeholpenisendathijzich eenstukbetervoelt.Depijnopdeborstiswegnetalsdekortademigheid.Hij isnuvooralergmoeenvoeltzichuitgeput.

Vasthoudenvanvocht

Zorgvragersmetcardialeaandoeningenhoudenvaakvochtvastindebenen, ditheetoedeem.Jezietdatdehuidstrakstaat.Alsjedehuidindrukt,zieje datereenputjeachterblijft.Alshetoedeemernstigis,kanhetvochtviade huidnaarbuitenkomen.Jezietdandruppeltjesopdehuid.Naastvochtinde benenkaneenzorgvragerookvochtvasthoudenindelongenofdebuik. Zorgvragersmetoedeemkrijgenvaaksteunkousenaangemetenof compressietherapiedoordebenentezwachtelen.Deartsbepaaltofde zorgvragerdezetherapiekrijgtenhoeveeldrukeropdebenenmagworden gegeven.Doordetherapiekomtermeervochtindebloedsomloopwaardoor hetharthardermoetwerken.Datmoethethartwelaankunnen.

BEROEPSONDERWIJS

TAALREDACTIE)

Dezorgvragerkrijgthetadviesomzoutarmteetenenkaneen(tijdelijke) vochtbeperkingkrijgen(Jonkers,2021).Eenzorgvragerdieveelvocht vasthoudt,wordtdagelijksgewogenomtekijkenofermeerofmindervocht inhetlijfzit.Jenoteerthetgewichtinhetdossierzodatdezevergelekenkan wordenmetdedagervoor.Deartskanaandehandvanhetgewichtde medicatieaanpassen.

vochtindebenen, https://www.istockphoto.com/nl/foto/womans-leg-is-edema-after-cancer-treatment-gm1479565527-507513325?searchscope=image%2Cfilm Oedeemindebenen.

Algehelemalaise

Naastbovenstaandeobjectievemetingenkunnenersymptomenofklachten zijndievallenonderalgehelemalaise. Algehelemalaise ishetongemakkelijk, vermoeidennietlekkervoelen(Encyclo,z.d.).Hetisvooreenzorgvragersoms lastigtevertellenwatdeklachtenprecieszijn,hetisandersdanhoeeen zorgvragerzichnormaalvoelt.Probeererzogoedmogelijkachtertekomen watdeklachtenprecieszijn.Geefaanwatmogelijkeklachtenkunnenzijn zodateenzorgvragerernietzelfophoefttekomen.Verminderdeeetlust, slaapproblemen,misselijkheid,duizeligheid,verwardheid,geheugenproblemen ofnietgoedkunnenconcentrerenzijnookklachtendienietergopvallen.Als verpleegkundigevraagjebijeenzorgvragernaofhijdezeklachtenheeft.Als jeernaarvraagt,kanhetzijndaterveelmeerklachtenzijndanwatbekend is,maardiewelbelangrijkzijnvooreengoedediagnose.

Leefregels

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenzorgvragermeteencardialeaandoeningkrijgtleefregelsmee.Zomoet eenzorgvragerstoppenmetroken,sporten,afvallenwanneerhijovergewicht heeft,gezondetenenvoorkomendathijstressheeft(NederlandsHuisartsen Genootschap,2024).Erwordtveeleigenregieenzelfmanagementgevraagd

vandezorgvrager.Sommigezorgvragerszijnzogeschrokkendatzede leefregelssneloppakkenenweinigbegeleidingnodighebben.Andere zorgvragersvindenhetmoeilijkomhunlevenaantepassen.Als verpleegkundigegeefjevoorlichtingenadviezenenbespreekjeofde zorgvragerextrapsychosocialeondersteuningnodigheeftvanbijvoorbeeld eenpraktijkondersteunerofpsycholoog.Decardioloogkaneendoorverwijzing regelenofdehuisartsvragenomdezorgoptepakken.

Seksualiteit

Eenzorgvragerkanzichafvragenofhijzichweerzomaginspannendathij seksueelactiefkanzijn.Deartsgeeftaanwanneerditweerveiligiswatbetreft delichamelijkeinspanning.Eenzorgvragerkanzoangstigzijngewordendoor dehartaandoeningdathijnietmeerintiemdurfttezijnofsekstehebben.Een zorgvragerbeginterooknietaltijdzelfoveromdathetgeenmakkelijk bespreekbaaronderwerpis.Intimiteitenseksualiteitzijnbelangrijke onderdeleninhetlevenvoorlevensgeluk.Jegeeftvoorlichtingofmeer schriftelijkeinformatieoverintimiteitenseksualiteitaandezorgvrager.

Harteraadheefteenbrochuregemaaktoverintimiteitenseksualiteitvoor zorgvragersmethartaandoeningen.

Psyche

BEROEPSONDERWIJS

TAALREDACTIE)

Stress,emotioneleklachtenzoalsangstensomberheidkomenveelvoorbij zorgvragersmeteenhartaandoening.Bij75%vandezorgvragersmeteen hartaandoeningishetemotioneelevenwichttijdelijkverstoord.Bijongeveer 25%zijnerblijvendepsychosocialeproblemennaeenhartaandoening.35% Vandemensen,dieopgenomenzijninhetziekenhuismeteenhartaandoening, geefttweemaandennaopnameaanlasttehebbenvanangst(Harteraad, z.d.).Bijeengrootdeelvandezorgvragersneemtdeangstvolledigafnaarmate detijdverstrijkt.Wanneerjeeenzorgvragerverzorgtdieangstigofsomberis ofveelstresservaart,danpraatjemethemerover.Doorvoorlichtingtegeven overdeziekte,teluisterennaardeklachtenentevragennaardegevoelens enemotiesvandezorgvragerondersteunjehetverwerkingsproces.

Zorgvragersgevennaastklachtenookpositievegevolgenaannaeen hartaandoening.Zokunnenmensenmeergenietenvandekleinedingen,is hundankbaarheidvergrootenstellenzeandereprioriteitendanvoorheen. Ookgevenmensenaanjuistnietmeerbangtezijnvoordedoodnadatzeeen acutesituatiehebbenmeegemaakt(Harteraad,z.d.).Misschiendateen zorgvragerditinhetziekenhuisnognietzovoelt,maarmogelijkopeenlater

momentwel.Zegtegeneenzorgvragernietdateenhartaandoeningmogelijk latereenpositieveervaringwordtalshijdatnognietzovoelt.Alsjeditvertelt, kanhetzijndateenzorgvragerhetgevoelheeftdatjehemopdatmoment (metzijnangstofstress)nietserieusneemt.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

7.3Zorgtijdensennaopname

Bijgeplandeopnameswordendeprotocollenvanhetziekenhuisgevolgd. Maareenzorgvragerdieineenlevensbedreigendesituatieisofisgeweest, heeftanderezorgnodigdanbijeengeplandeopname.Ineenacutesituatie isdezorgvragernietvoorbereidopeenopnameofbehandeling.Vaakiser vooropnameeensituatieontstaan,zoalseenreanimatie,dieveelindrukheeft gemaaktopdezorgvragerendenaasten.Ditgaatgepaardveelstressenangst.

Eengeplandeoperatie

Hetbelangrijksteaandachtspuntisdatdeopnamevolgensprotocolverloopt. Eengoedevoorbereidingopeenoperatieheeftveelinvloedophetherstelen derevalidatie.Bijeengeplandeoperatieiserdaaromveelaandachtvoorde voorbereiding.Eenzorgvragermoetmeteenzogoedmogelijkeconditiede operatieofkatheterisatieondergaanvooreenzogoedmogelijkherstel.Er wordtopdepolikliniekeninhetopnamegesprekuitleggegevenoverhet startenofstoppenvanmedicatie,gebruikvanvettezalvenopdehuid,piercings enacrylofgelnagelsvoorentijdensdeopname.Erwordtgecontroleerdofde zorgvragergeenbacteriënbijzichheeftdievoorproblemenkunnenzorgen. Eenzorgvragermoetdandesinfecterendezeepgebruikenbijhetdouchen. Ookzijneralanderedisciplineszoalseenfysiotherapeutbetrokkenomaan tegevenwatnadeoperatieofkatheterisatiebelangrijkiswatbetreftbewegen enademen.Dezorgvragerkrijgtuitgebreideinformatieoverdebehandeling zodathijoptimaalgeïnformeerdis.Wanneereenzorgvragerwordtopgenomen, informeerjeofallevoorbereidinggeluktis.Jebrengtinkaartofdezorgvrager allesheeftgedaanomgoeddebehandelingtekunnenondergaan.

Onvoorbereid

Eenzorgvragerdieineenacutesituatieisopgenomenisonvoorbereidopde situatie.Dezorgvragerisvaakviaeenambulancenaarhetziekenhuisgebracht, isbehandeldopeenacuteafdelingzoalsdeSEH,CCUofICenkomt,wanneer desituatiestabielis,naardeverpleegafdeling.Opdeacuteafdelingeniser veelaandachtomdefysiekesituatievandezorgvragerteverbeterenomdat desituatieopdatmomentonstabielis.Alsdezorgvragerstabielis,ennaar deverpleegafdelingkomt,ismonitoringvandelichamelijkesituatienogsteeds

eenbelangrijketaak.Alsverpleegkundigevolgjedeprotocollenrondomhet monitorenvandevitalefunctiesenprobeerjetijdigtesignalerenofde zorgvrageropnieuwinstabielwordt.Deoorzaakvandeacutesituatiekanal behandeldzijn,maarhetkanookdatdebehandelingnogplaatsmoetvinden. Wanneereenzorgvragerbijvoorbeeldernstigeritmestoornissenheeftgehad enisgereanimeerd,krijgthijsomslatereeninwendigedefibrillator(ICD).Op deverpleegafdelingkomterookmeerruimtevoordepsychosocialezorg. Doordatdesituatienietmeerkritiekis,komtermeerbesefbijzorgvragers watergebeurdisendatheeftvaakeengroteimpactopdezorgvrager.

Psychosocialezorg

Eenzorgvragerdieeenacutelevensbedreigendesituatieheeftmeegemaakt isvaakgestrestangstig,boosofverdrietig.Doordesituatieheeftdezorgvrager risicoopeendepressieofdezorgvragerkanzoangstigwordendatereen angststoornisontstaat.Inhetziekenhuishebjedaaromveelaandachtvoor dezepsychosocialerisicofactoren(NederlandsHuisartsenGenootschap,2021). Hetbesefwaterallemaalgebeurdis,kanooklaterkomen,nade ziekenhuisopname.Jehebtgesprekkenmetdezorgvrageroverhoehijzich voeltenofhijwilpratenoverwaterallemaalgebeurdis.Hetisvanbelangdat jeaandachtigluistertenempathischbent. Empathie ishetinleveninde gevoelensenemotiesvaneenander.Zorgdatjedetijdhebtomteluisteren naardezorgvragerenstelvragenommeertehorenoverwatdezorgvrager denktenvoelt.Geefalleenadviezenalseenzorgvragerernaarvraagt.

Angst

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Angstkomtveelvoorbijzorgvragersindeacutesituatie.Hetiseenreëleangst wanteenacutesituatieislevensbedreigend;eenzorgvragerkandoodgaan. Eenzorgvragerverliesthierdoorhetvertrouweninzijnlichaam.Hijheefthet gevoeldathetelkmomentweerkangebeuren.Eenzorgvragerligtaanhet beginvandeopnamecontinuaandemonitorwateenveiligideegeeft. Wanneerdemonitornietmeernodigiskanerangstontstaan.Wanneerde angstergwordt,kaneenzorgvragerinpaniekraken.Hierdoorontstaan klachtendieooklijkenophartproblemen.Hetbelangrijkstedatjeals verpleegkundigekuntdoen,isgesprekkenvoerenmetdezorgvrageroverde angst.Probeerdezorgvragergerusttestellendoorinformatietegevenen empathischteluisterenalsdezorgvragerverteltoverdeangst.Jegeeft voorlichtingoverhoeeenzorgvragerkanontspannen.Wanneereenzorgvrager zichveelzorgenmaakt,ishetbelangrijkdateenzorgvragernietteveelgefixeerd isopzijnlichaamendemetingendiegedaanworden.Hierdoorontstaatnog

meerstress.Wanneerjejezorgenmaaktoverdeangstklachtenenzeniet afnemenalsdesituatiestabielis,overlegjemetdearts.Deartskan doorverwijzennaareenpsycholoogofmaatschappelijkwerker.

mandie'snachtswakkerligt,

https://www.istockphoto.com/nl/foto/de-gedeprimeerde-mens-ligt-in-bed-niet-te-slapen-gm1202469600-345227790?searchscope=image%2Cfilm

Angstkanslaapproblemenenstressgeven.

Zorgvoornaasten

Ookdenaastenzijnvaakerggeschrokkenvanwatergebeurdismetde zorgvrager.Zekunnenaanweziggeweestzijnbijdeacutesituatie.Naasten kunnenangstigzijnomhundierbareteverliezen.67%Vandenaastengeeft aanlasttehebbenvanangsten58%vanspanningenstress(Harteraad,z.d.). Alsverpleegkundigehebjegedurendedeopnamenauwcontactmetdenaaste. Jespreektdenaasteregelmatig,informeerthoehetgaatmetdezorgvrager engeeftvoorlichtingoverdeaandoening.Jebiedtdenaasteaanomincontact tekomenmeteenmaatschappelijkwerker.Zijkunnenopallerleimanieren steunbiedenineenacuutveranderendesituatie.Zijkunnenpersoonlijke, financiële,socialeenwerkgerelateerdebegeleidingbieden.

Ontslagenwerkhervatting

Dehelftvanallezorgvragersmeteenhartinfarctofanginapectorisgaatna eenmaandalweeraanhetwerk.Ennaeenjaarwerkt80%vandezegroep zorgvragersweer(Harteraad,z.d.).Inhetziekenhuiskunjealsverpleegkundige vragenkrijgenvaneenzorgvrageroverwerkhervattingofwateenzorgvrager welennietmaggaandoen.Eenzorgvragerkrijgtleefregelsmeeengaat intensiefrevaliderenomlangzaamdelichamelijkeinspanningoptebouwen. Jeverwijstnaardezeafsprakenenjelegtuithoehetopbouwschemabijde revalidatieenthuiserongeveeruitziet.

7.4Samenwerkenbijcardiologischezorg

Samenwerkenbijeenzorgvragermetcardialeklachtenisbelangrijkomde bestezorgtekunnenverlenen.Jewerktalsverpleegkundigemultidisciplinair enerisvaaksprakevaneenzorgpadwatgevolgdwordt.

Zorgpaden

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Veelziekenhuizenwerkenmetzorgpaden. Zorgpaden zijnvastgestelde afsprakenvooreengroepzorgvragersmetdezelfdeaandoeningwaarin onderzoekenenactiviteitenvanzorgprofessionalsinhetziekenhuis,maar ookbuitenhetziekenhuis,beschrevenstaan.Dezeafsprakenwordendoorde betrokkenzorginstellingenvastgelegdenbeschrijvenhetpaddateen zorgvragerdoorloopt.Ditpadgeefthetheletrajectvaneenzorgvragerweer, dusvoor,tijdensennaeenziekenhuisopname.(Palliaweb,2021).Erstaatin wiewelkeonderzoekendoetenwieverantwoordelijkisvoorwelkezorg.Het zorgpadHartinfarctbegintbijdehuisartsdieeenaantalonderzoekendoet bijdezorgvragermetklachten.Vervolgensstaaterinwanneerdehuisartsde zorgvragerdoorverwijstnaardecardioloogofdeSEH.Daarnastaaterinwelke onderzoekeneencardiolooginhetziekenhuisdoet.Zowetenzevanelkaar wateronderzochtisenwiewelkonderzoekdoet.Vervolgensstaaterinhet zorgpaddesamenwerkingtussenverschillendedisciplinesinhetziekenhuis zoalstussendecardioloogendeinternist.Erkanoverlapzitteninde werkzaamhedenvanverschillendeartsen;meteenzorgpadwordenhier afsprakenovergemaakt.Alsverpleegkundigevolgjehetafgesprokenzorgpad: jeweethoejedezorgmoetregelenenwatdeprocedureisbijdezorgvrager. Bijeenopnamewaarineenzorgvragerbijvoorbeeldgeopereerdgaatworden, zorgjeervoordatdezorgvrageropdehoogteisvanalleproceduresen afspraken.BijvoorbeelddathijnadeoperatieeerstopdeICofCCUkomtte liggenenwanneerhijdaarnaweeropdeafdelingterugkomt.Jelegtuithoe

langdeopnameduurt,wanneerdeoverleggenplaatsvindenmetandere disciplinesenwanneerderevalidatieartsenfysiotherapeutlangskomenom meetekijkenvoorderevalidatie.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

BekijkonlinehetzorgpadvanCardiothorocalechirurgievanhetLUMC.

Multidisciplinairwerken

Jewerktopdeafdelingcardiologiesamenmetdecardiologen,arts-assistenten, fysiotherapeuten,ergotherapeutenendiëtisten.Inhetzorgplanstaande afsprakenoverdetherapieëndiewordengegevenenhoejesamenwerkt. Tijdenszorgmomentenverwerkjeoefeningendiedeanderedisciplinesook doenmetdezorgvrager.Defysiotherapeutkomtbijvoorbeeldlangsvoor ademhalingsoefeningen.AlsjijeenzorgvragerondersteuntbijdeADL,zorgje erookvoordathijademhalingsoefeningeninzetalsdatnodigis.De ergotherapeuthelptmeteventueleaanpassingenofhetgebruikvan hulpmiddelenindezorg.Jijstimuleerthetgebruikvandehulpmiddelentijdens dezorg.Eendiëtistegeeftvoedingsadvies,jijzorgtervoordathetdieetwordt aangepast.Inhetziekenhuismageenzorgvragernietafvallen,ooknietbij overgewicht.Inhetziekenhuis,bijziekte,heefteenzorgvragerallereserves nodigomteherstellen.Nadeopnamegaatdezorgvragerdeleefregels opvolgen.Alledisciplinesbesprekendeleefregelsendeoefeningendieeen zorgvragerooknaopnamemoetenblijvendoen.Jestemtallesafenbespreekt waterdoorwiewordtgedaandoormiddelvaneenmultidisciplinairoverleg (MDO).Hierdoorwordterintensiefsamengewerktomdezorgvragergoedte begeleiden.

Revalideren

Hartrevalidatieisergbelangrijkomgoedteherstellen.Eenzorgvragerwordt bijhartrevalidatieintensiefbegeleidomactiviteitenlangzaamweeropte pakken.Bijdehartrevalidatiezijnalledisciplinesbetrokkendieookinhet ziekenhuisaanwezigwareneniserveelaandachtvoorpsychosocialezorg. Dezorgvragergaatconditieopbouwenofverbeteren,eengezondelevensstijl ontwikkelenenlerenaanvoelenwatsignalenvanoverbelastingenlichamelijke grenzenzijn.Ookiseraandachtvooremoties,gevoelenszoalsangstenwordt ergewerktaanhetweerkunnenvertrouwenopzijnlijf.Bijderevalidatiewordt ookmeegedachtbijhetre-integrereninwerk,hetfunctionerenthuiseneen nieuwebalansvindeninhetsocialeleven.Hartrevalidatieisintensiefeneen zorgvragerisindeeersteweken(bijna)dagelijksmettherapieënbezig.Een zorgvrageriseenpaarmaandenalleenmaarbezigmetrevalideren.Legeen zorgvrageruitdatnahetziekenhuisdezeintensievebegeleidingvolgt.

7.5Begrippen

Begrip:Uitlegbegrip

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

7.6Bronnen

NederlandsHuisartsenGenootschap.(2024). NHG-StandaardHartfalen(M51). Geraadpleegdop8december2024van, https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/hartfalen

Encyclo.nl(z.d.). Malaisedefinities. Geraadpleegdop10december2024,van https://www.encyclo.nl/begrip/malaise

NederlandseVerenigingvanCardiologie.(2022). LeidraadOrganisatievanzorg rondomacutecardialeziektebeelden.Geraadpleegdop5december2024,van https://www.nvvc.nl/Richtlijnen/Tabel%207%20Voorschriften%20cardiologische%20praktijk_instelling/Final_Leidraad%20org%20cardiale%20ziektebeelden.pdf

NederlandseHuisartsenGenootschap.(2021). Cardiovasculair risicomanagement(CVRM).Geraadpleegdop5december2024,van https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/cardiovasculair_risicomanagement_cvrm/risicofactor_interventie_bij_cvrm/leefstijladviezen_bij_cvrm/psychosociale_factoren_bij_cvrm.html

FederatieMedischSpecialisten.(2018).PalliatievezorgbijhartfalenNYHA-klasse IIIenIV .Geraadpleegdop10december2024van, https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/hartfalen/palliatieve_zorg_bij_hartfalen_nyha-klasse_iii_en_iv_-_inleiding.html

Harteraad.(z.d.). Emoties. Geraadpleegdop6december2024,van https://harteraad.nl/emoties/

Hartwijzer.(z.d.). Leeftijd.Geraadpleegdop7december2024,van https://www.hartwijzer.nl/leeftijd

Jonkers,A.(2021). NursingChallenge:Hartfalen. Geraadpleegdop7december 2024,vanhttps://www.nursing.nl/challenge/nursing-challenge-hartfalen/

VZinfo.(2024). Hart-envaatziekten|Leeftijdengeslacht|Totaal. Geraadpleegd op7december2024,van https://www.vzinfo.nl/hart-en-vaatziekten/leeftijd-en-geslacht/totaal

HartenVaatcijfers.(z.d.). Ziektbeelden. Geraadpleegdop9december2024 van,https://www.hartenvaatcijfers.nl/ziektebeelden

Hartstichting.(z.d.).Hart-envaatziekten. Geraadpleegdop10december2024 van,https://www.hartstichting.nl/hart-en-vaatziekten

AmsterdamUMC.(2024).Myocarditis. Geraadpleegdop10december2024van, https://www.amsterdamumc.nl/nl/patienteninformatie/myocarditis.htm

MaastrichtUMC.(2024).Ontstokenhart(endocarditis). Geraadpleegdop10 december2024,van https://hartenvaatcentrum.mumc.nl/aandoeningen/ontstoken-hart-endocarditis

UMCUtrecht.(2024). Hartfalenbijvrouwen.Geraadpleegdop9december2024, van https://www.umcutrecht.nl/nl/signalen-van-hart-en-vaatziekten-bij-vrouwen

OLVG.(z.d.). Psychischegezondheidnaeenhartprobleem:adviezen.

Geraadpleegdop8december2024,van https://www.olvg.nl/medische-informatie/psychische-gezondheid-na-een-hartprobleem/#content-section6c2c8ee7-30e1-436c-bdda-d0a5c694c74a

Palliaweb.(2021). 2ZorgpadStervensfase. Geraadpleegdop10december2024, van https://palliaweb.nl/basismodule-en-stappenplan-zorgpadstervensfase/basismodule/2-zorgpad-stervensfase

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

THEMA9 PULMONOLOGIE

Inhoudthema

• Pulmonologie

• Verpleegkundigezorgbijlongaandoeningen

• Verpleegproblemenbijlongaandoeningen

• Preventie,leefstijlenzelfmanagement

• Zorgpadenensamenwerkingbinnendezorgketen

• Verdieping

• Begrippen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Alsverpleegkundigekrijgjeregelmatigtemakenmetzorgvragersmet longaandoeningen.Pulmonologierichtzichopdezorgvoorzorgvragersmet longaandoeningen.Kennisvanpulmonologiehelptjeomveelvoorkomende klachtenensymptomenvroegtijdigteherkennenbijdezezorgvragerszoals benauwdheid,angst,vermoeidheid,hoestenengewichtsverlies.Hierbijwordt ookingegaanopverpleegkundigeinterventiesdiejetoekuntpassen.Daarnaast wordtaandachtbesteedaanpreventie,eengezondeleefstijlen zelfmanagement.Onderwerpenzoalsstoppenmetroken,hetbelangvan vaccinatiesenhetondersteunenvanzorgvragersbijhetomgaanmethun ziektespelenhorendaarbij.Totslotwordthetbelangvanzorgpadenende samenwerkingbinnendezorgketenbehandeld.Hierbijwordtbesprokenhoe zorgpadenbijdragenaanefficiënteenmultidisciplinairezorgenwelkerol verpleegkundigenhebbenbinnendezestructuren.

9.1Pulmonologie

Inditthemamaakjekennismethetvakgebiedpulmonologie.Jeleertwat pulmonologieinhoudt,welkelongaandoeningenvaakvoorkomenenwelke risicofactorenbijdragenaanhetontstaanvanlongziekten.

Dezorgvoormensenmeteenlongziekteiseenbelangrijkonderdeelvanhet verpleegkundigberoep.Jekomtinjecarrièrealsverpleegkundigeregelmatig zorgvragerstegenmetaandoeningenzoalsCOPD,astma,longontstekingof zelfslongkanker.Jekomthennietalleentegenopeenverpleegafdeling longziektenmaarookopandereverpleegafdelingenzoalsoncologie,deinterne afdelingengespecialiseerdeafdelingenzoalsdeintensivecare.

Pulmonologie

Pulmonologie ishetspecialismedatzichrichtopdediagnostiek,behandeling enbegeleidingvanzorgvragersmetaandoeningenaandeluchtwegenen longen.Alsverpleegkundigezorgjevoorzorgvragersmetzowelacuteals chronischelongaandoeningen,evenalspreventievezorgomlongziektente voorkomen(Expertisegebiedlongverpleegkundige,2024).

Veelvoorkomendelongaandoeningenzijn:

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• COPD (ChronicObstructivePulmonaryDisease): Eenchronischeziektediegekenmerktwordtdoorbenauwdheid,hoesten enslijmproductie.

• astma: Eenchronischeontstekingvandeluchtwegendieleidttotkortademigheid enbenauwdheid.

• longontsteking: Eeninfectievanhetlongweefseldievaakgepaardgaatmetkoorts,hoesten enademhalingsproblemen.

• longkanker: Eenvandemeestvoorkomendevormenvankanker,vaakontdektineen laatstadium.

• bronchitis: Eenontstekingvandeluchtwegendieleidttothoesten,slijmproductieen somsbenauwdheid.

• pleuritis: Eenontstekingvanhetlongvliesdiepijnopdeborstveroorzaakt,vooral bijhetademhalen.

• tuberculose: Eeninfectieziektediewordtveroorzaaktdoorbacteriënenvaakdelongen aantast,gekenmerktdoorlangdurighoestenenvermoeidheid.

• klaplong (pneumothorax): Eenaandoeningwaarbijluchtontsnaptindepleuraholte,waardoorde longgedeeltelijkofvollediginklapt,watleidttotacutepijnen ademhalingsproblemen.

BEROEPSONDERWIJS

• longembolie: Eenafsluitingvaneenbloedvatindelongendooreenbloedstolsel,wat leidttotkortademigheidenpijnopdeborst.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron: https://www.istockphoto.com/nl/vector/pneumothorax-normal-and-collapsed-lungs-gm1483114892-509814335?searchscope=image%2CfilmVertaling: onderschrift:normalelongenpneumothorax.Inschrift:abnormaleverzamelingvanluchtindepleuraholte.

Bijeenklaplongontsnaptluchtindepleuraholtewaardoordelonggedeeltelijk ofvollediginklapt.

InNederlandhebbenruim1,2miljoenmenseneenchronischelongziekte, zoalsastma,COPDoflongkanker.Jaarlijksstervenongeveer23.000mensen aaneenlongziekte,waarbijlongkankerverantwoordelijkisvoormeerdan 10.000vandezesterfgevallen.Dezorgkostenvoorlongziektenzijnjaarlijks meerdan3miljardeuro.Astmaisdemeestchronischeziekteonderkinderen.

COPYRIGHTBOOM

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hetbelangvanlonggezondheid

Gezondelongenzijnessentieelvoorhetfunctionerenvanhetlichaam.De longenzorgenvoordeopnamevanzuurstofenhetafvoerenvan koolstofdioxide.Wanneerdelongfunctieverstoordis,heeftditdirectinvloed opdekwaliteitvanlevenvaneenzorgvrager.Zorgvragersmeteen longaandoeninghebbenmoeitemetademhalen,watleidttotkortademigheid, verminderdeinspanningscapaciteitenvermoeidheid.Ditkanhundagelijkse activiteitenzoalstraplopen,wandelenenzelfspratenaanzienlijkbeïnvloeden. Daarnaastkunnenangstengevoelensvanfrustratieontstaan,omdathet ademhalennietmeervanzelfsprekendis.

Invloedoplonggezondheid

Longziektenontstaanofverergerenvaakdooreencombinatievan risicofactorenenonderliggendeoorzaken.Sommigevandezefactorenzijn omgevingsgebondenengrotendeelstevoorkomen.Anderefactorenzijnerfelijk envragenspecifiekeaandachtvoorvroegtijdigesignaleringenpreventie.

Roken

RokenisdebelangrijksterisicofactorvoorCOPDenlongkanker.Roken veroorzaaktschadeaanhetlongweefselendeluchtwegendoorblootstelling aangiftigestoffenzoalsteer,nicotineenkoolmonoxide.Dezestoffenzorgen voorchronischeontstekingenenversnellendeafbraakvanelastischweefsel indelongen,watleidttotaandoeningenzoalslongemfyseem.Bovendien verhoogtrokenhetrisicoophetontwikkelenvanlongkankerdoordatroken hetDNAvancellenindelongenbeschadigt.

Luchtverontreiniging

Langdurigeblootstellingaanvervuildeluchtkanleidentotlongziekten. Schadelijkestoffenzoalsfijnstof,stikstofoxidenenozonkunnenontstekingen indeluchtwegenveroorzaken.Endatleidtweertoteenverhoogdrisicoop aandoeningenzoalsastma,COPDenlongkanker.

Genetischeaanleg

BEROEPSONDERWIJS

Sommigelongziekten,zoalsAlpha-1-antitrypsinedeficiëntie,zijnerfelijk.Deze aandoeningwordtveroorzaaktdooreentekortaanheteiwit

Alpha-1-antitrypsine,datdelongenbeschermttegenschadedoorenzymen. Zorgvragersmetdezeaandoeninghebbeneenverhoogdrisicoop longemfyseemenanderelongaandoeningen,zelfsalszenooitgerookthebben. Ookastmaiseenerfelijkeaandoening.Kinderenmetoudersmetastmaofeen allergie,hebbeneensterkverhoogdrisicoophetkrijgenvanastma.Maarer zijnookveelanderefactorendiehetrisicoopastmabeïnvloeden(VZinfo,z.d.).

9.2Verpleegkundigezorgbijlongaandoeningen

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Dezorgvoorzorgvragersmetlongaandoeningenisafwisselendenvraagtom eenveelzijdigebenadering.Ofhetnugaatomacutesituatieszoalseen exacerbatievanCOPD,ofeengeplandeopnamevooreenlongoperatie,als verpleegkundigespeeljeeenbelangrijkerolbijdezorgvoorzorgvragersmet eenlongaandoening.Inditthemamaakjekennismetdeverpleegkundige verantwoordelijkhedenbijzowelacutealsgeplandeopnames.

Jeleerthoemonitoring,ondersteuningbijademhalingensamenwerkingmet anderedisciplinesbijdragenaanhetherstelenwelzijnvandezorgvrager.Ook wordtaandachtbesteedaanhetbelangvannazorgenhetbegeleidenvande zorgvragerbijzelfmanagementenleefstijlveranderingen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Verpleegkundigezorgbijacuteopnames

Bijeenacuteopnamevaneenzorgvragermeteenlongaandoeningissnelle enadequatezorgessentieel.Dezorgvragerheefternstige ademhalingsproblemen,heefthetbenauwdendeweefselswordennietvan voldoendezuurstofvoorzien.Acutesituatieskunnenvariërenvaneen exacerbatie vanCOPDtoteenacutelongembolieofeenklaplong.Als verpleegkundigebenjeonderandereverantwoordelijkvoorhetmonitoren vandevitalefuncties,hettoedienenvanzuurstof,hetondersteunenbij ademhalingstechnieken,hettoedienenvanmedicijnenenhetpsychosociaal ondersteunenvandezorgvrager.

Monitoring

Directeobservatievanvitalefunctieszoalsademhalingsfrequentie, zuurstofsaturatieenbloeddrukisbelangrijkomafwijkingentijdigtesignaleren enadequaattehandelen.Eenverhoogdeademhalingsfrequentie(boven20 ademhalingenperminuut)kanduidenoprespiratoirestress,terwijleen zuurstofsaturatieonder90%vaakwijstophypoxie.Afwijkingeninde bloeddruk,zoalseensystolischewaardeonderde90mmHg,kunnenwijzen opcirculatoireproblemen.Jemonitortdezeparameterscontinuomvroegtijdig complicatiesvoorkomenendezorgvragerstabiliseren.

MevrouwHoflandkomtviadeSpoedeisendeHulpopdeverpleegafdeling Longziektenmetkortademigheidenhoesten.Zeheeftjarenlanggerookten onlangsisCOPDbijhaarvastgesteld.Haarzuurstofsaturatieis87%enhaar bloeddrukis140/90mmHg.Jelaathaarvernevelenmethetvernevelapparaat. Tijdenshetvernevelenstijgtdezuurstofsaturatietot94%.

Zuurstoftoedienen

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Jedientzonodigdirectzuurstoftoeaandezorgvrager,maaraltijdinoverleg metdearts.Zuurstoftoedienenisbelangrijkbijhetbehandelenvanzorgvragers met hypoxie,eenaandoeningwaarbijhetzuurstofgehalteinhetbloedtelaag is(saturatielagerdan90%).Eengezondezuurstofsaturatieligtmeestaltussen

95-100%,maarbijzorgvragersmetchronischelongaandoeningenkunjeeen waarderondde88-92%alsacceptabelbeschouwen.Doorzuurstoftoete dienen,wordthetrisicooporgaanschadeenverdereverslechteringvande conditieverminderd.Jewaarborgtdeeffectiviteitenveiligheidvandetherapie doordezuurstofsaturatietijdensdebehandelingteblijvenmonitorenende therapiezonodigaantepassen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:

https://www.istockphoto.com/nl/foto/unconscious-patient-with-oxygen-mask-on-hospital-bed-man-in-intensive-care-unit-in-gm1759288696-544666205?searchscope=image%2Cfilm Zuurstoftoedienenisbelangrijkbijzorgvragersmeteentelaagzuurstofgehalte.

Ondersteunenbijademhalingstechnieken

Jeondersteuntdezorgvragermetademhalingsproblemenenbenauwdheid bijhetademhalen.Bijvoorbeelddoordezorgvragerteinstruereninhetgebruik vaneenPEP-middelen(PEP)ofanderehulpmiddelen.PEPstaatvoorPositive ExpiratoryPressure.PEP-middelen,zoalseenPEP-masker,helpenomslijm uitdelongenteverwijderendoortegendrukuitteademen.Insommige gevallenkanhetgebruikvaneenPEP-apparaatjewordeningezet,dietrillingen veroorzaaktomslijmlostemaken.Daarnaastkunneneenvoudige ademhalingstechnieken,zoalsdebuikademhalingenlip-tuiten,verlichting gevenbijbenauwdheiddoordeademhalingtevertragenenefficiënterte maken.Bijlip-tuiten,ookwelPursedLipsBreathinggenoemd,ademtde

zorgvragerindoordeneusenblaasthijmetgetuitelippenzachtjesweeruit. Hetjuistegebruikvandezehulpmiddelenentechniekenbevordertde longfunctieenvermindertsymptomenvanbenauwdheid.

Bronhttps://pepinformatie.nl/pep-imt-rmt/acapella-choice,samenvoegenmetonderstaandeafbeelding.

MeteenPEP-apparaatjetriltdezorgvragerhetslijmlosomhetzomakkelijker optehoesten.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

https://www.bol.com/nl/nl/p/flutter-voor-vastzittend-slijm-ademhalingstrainer-longtrainer-slijmverwijderingsapparaat-copd-verbetering-longcapaciteit/9300000224123310/

Daarnaastspeeltdehoudingvandezorgvragerzelfeenbelangrijkerolbij benauwdheid.Zorgvragerskunnenbaathebbenbijeenrechtopzittende houding,waarbijdeschoudersontspannenzijn.Vooroverleunenopeentafel ofmetdearmenrustendopdeknieën(zogenaamdetripod-houding)kanook helpenomdeademhalingtevergemakkelijken.Jijkuntalsverpleegkundige dezorgvragerhelpenomdejuistehoudingtevinden.Dezehoudingen verminderendedrukophetmiddenrifenoptimaliserendewerkingvande ademhalingsspieren,wathetademhalenminderinspannendmaakt.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.healthline.com/health/copd/tripod-position-copd#what-it-is(eventueelnamakendezepositie enlatencontrolerendooreindredacteur)

DeTripod-positie

Medicijnentoedienen

Ineenacutesituatiemoetjeookmedicijnentoedienenzoalsvernevelmedicatie ofcorticosteroïden.Voorbeeldenvanvernevelmedicatiezijnbronchodilatoren enmucolytica,diehelpenomdeluchtwegenteopenenenslijmlostemaken. Bijhettoedienenishetbelangrijkomtezorgendatdezorgvragercomfortabel zitendevernevelaarcorrectgebruikt.Jeleteropdathetmaskerofmondstuk goedaansluitomverliesvanmedicatietevoorkomen,enjegeeftduidelijke uitlegoverhetrustigendiepinadementijdensdebehandeling.Naafloopvan devernevelingmoethetapparaatgoedgereinigdwordenomophopingvan bacteriëntevoorkomen.

Psychosocialeondersteuning

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Acutesituatieskunnenleidentotpaniekenangstbijdezorgvrager.Een geruststellendehoudingvanjoualsverpleegkundigekanhetverschilmaken. Verpleegkundigenkunnenhierbijgebruikmakenvankalmeenduidelijke communicatie.Zegbijvoorbeeldwatjedoetvoordatjeeenhandelinguitvoert enblijfaanwezigomdezorgvragergerusttestellen.Jekunttechnieken aanbiedenvanademhalingsoefeningen,zoalslip-tuitenofbuikademhaling,

diehelpenomdeademhalingtevertragenenangstteverminderen.Hetgebruik vangeruststellendetaal,oogcontacteneenkalmetoonzorgtervoordatde zorgvragerzichgehoordenbegrepenvoelt.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Verpleegkundigezorgbijgeplandeopnames

Geplandeopnamesbiedenmeertijdvoorvoorbereidingenoverleg,watzorgt vooreengestructureerdeaanpakvandezorg.Voorbeeldenvangeplande opnamesbijpulmonologiezijnlongfunctieonderzoekenofeenchirurgische ingreepzoalseenlongoperatie.Alsverpleegkundigebereidjedeopnamevoor, neemjedeanamneseafbijdezorgvrager,geefjeadviesenvoorlichtingtijdens deopnameenregeljedenazorg.Verderwerkjebijeengeplandeopnamevan eenzorgvragermeteenlongaandoeningvaaksamenmetanderedisciplines, zoalsfysiotherapeutenendiëtisten.

Voorbereiding

Alsverpleegkundigegeefjevoorlichtingoverdeopnameprocedureen verwachtingen.Bijeengeplandeopname,bijvoorbeeldvooreenlongoperatie, geefjeuitlegoverwatergaatgebeurentijdensdeopname,zoalsde preoperatieveonderzoeken(bijvoorbeeldbloedonderzoekofeen longfunctieonderzoek),deprocedurezelfenwatdezorgvragerkanverwachten indeherstelperiode.Daarnaastwordeninstructiesgegevenover medicatie-inname,nuchterblijvenenwatmeetenemennaarhetziekenhuis. Somsheefteenalgemeneopnameafdelingdezevoorlichtingeninformatieal gegeven.Jehoeftdanbijdeopnamealleennogmaartecontrolerenofer belangrijkewijzigingenzijnindegezondheidssituatievandezorgvragerenof dezorgvragernogvragenheeft.Goedecommunicatievermindertangsten zorgtervoordatdezorgvragerbetervoorbereidisopdeopnameenhet herstelproces.

GuuskomtopdeafdelingLongziektenvooreenVideoAssistedThoracoscopie Surgery(VATS).Guusheeftmeerderekereneenklaplonggehadenondergaat nueenVATSomeenklaplongindetoekomsttevoorkomen.Voordezeoperatie gaatGuusonderalgehelenarcose.DeverpleegkundigeverteltGuusdathijna deoperatieeenthoraxdrainheeftinzijnborstholteeneeninfuus.De fysiotherapeutkomtlangsomalvastdeademhalingsoefeningendoorte nemen.

Anamnese

Hetinkaartbrengenvandegezondheidstoestandenspecifiekebehoeften vandezorgvrageriseeneerstestapbijeengeplandeopname.Tijdensdit procesverzameljeinformatieoverdemedischegeschiedenis,huidigeklachten eneventuelemedicatiegebruik.Bijeenzorgvragermetlongkanker bijvoorbeeld,kanditbetekenendatjeaandachtbesteedtaan ademhalingsproblemen,pijnmanagementendeimpactvaneerdere behandelingenzoalschemotherapie.Daarnaastinventariseerjespecifieke behoeften,zoalsdieetwensenofmobiliteitsbeperkingen.Dezeinformatie helptjeomeenindividueelzorgplanoptestellenendeopnamesoepelte latenverlopen.

Adviesenvoorlichting

Tijdenseengeplandeopnamekunjeuitleggevenoverinhalatietechnieken, zelfmanagementenleefstijlinterventies.Zelfmanagementomvatbijvoorbeeld hetlerenherkennenvandeeerstesignalenvaneenexacerbatieenhetnemen vanactiezoalshetaanpassenvanmedicatieofcontactopnemenmeteen zorgverlener.Hetisnamelijkbelangrijkomexacerbatiestevoorkomen. ZorgvragersmetCOPDkomennaeenexacerbatievaaknietmeerophunoude niveau:bijelkeexacerbatievermindertdefysiekegezondheid.Bij leefstijlinterventieskunjedenkenaanhetstimulerenvandagelijksebeweging, zoalswandelenoflichteoefeningen,enhetbelangvaneenuitgebalanceerd dieetomdealgemeneconditieteverbeteren.Daarnaastkanbegeleidingbij stoppenmetrokeneenbelangrijkonderdeelzijn,omdatditdelonggezondheid aanzienlijkverbetert.

Nazorg

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Alsdezorgvragerweernaarhuisgaat,bespreekjehetplanvoorontslag, inclusiefeventuelevervolgafsprakenofthuiszorg.Bijzorgvragersmet longaandoeningen,zoalsnaeenlongoperatieofeenlongembolie,isnazorg vangrootbelang.Ditkanbetekenendatjedezorgvragerondersteuntbijhet opstellenvaneenmedicatieschema,instructiesgeeftoverhetherkennenvan complicatieszoalseenverhoogdeademhalingsfrequentie,enduidelijke afsprakenmaaktoverhetgebruikvanhulpmiddelenzoalszuurstofapparatuur. Verderkunnenvervolgafsprakenmeteenlongverpleegkundige,fysiotherapeut ofdiëtistnodigzijnomhetherstelprocesoptimaalteondersteunenenterugval tevoorkomen.

Anderedisciplines

Indezorgvoorzorgvragersmetlongaandoeningenopeenverpleegafdeling werkjesamenmetverschillendedisciplines.Delongverpleegkundigeof verpleegkundigspecialistspeelteenbelangrijkerolindebegeleidingen educatievanzorgvragers.Zijbiedenpoliklinischondersteuningbijhetleren omgaanmetlongaandoeningen,bijvoorbeelddooruitlegover medicatiegebruikenademhalingstechnieken.Defysiotherapeutrichtzichop hetverbeterenvandelongfunctieenhetuithoudingsvermogenvande zorgvragerdoormiddelvanademhalingsoefeningenenfysiekeactiviteit.De diëtistisvanbelangvoorzorgvragersdieondersteuningnodighebbenbijeen gezonddieet,bijvoorbeeldvoorhetbehoudenvaneengoedevoedingsstatus bijCOPDofherstelnaeenlongoperatie.

Alsverpleegkundigewerkjenauwsamenmetdezedisciplinesomeen geïntegreerdzorgplantebieden.Ditbetekentbijvoorbeelddatjede fysiotherapieplantrondmomentenwaaropdezorgvragermindervermoeid is,ofdatjevoedingsadviezenvandediëtistbespreektenvertaaltnaarde dagelijksepraktijkvandezorgvrager.

9.3Verpleegproblemenbijlongaandoeningen

Zorgvragersmetlongaandoeningenhebbenvaaktemakenmeteenbreed scalaaanklachtenensymptomendiehundagelijkslevenaanzienlijk beïnvloeden.Benauwdheid,angst,vermoeidheidofondervoedingzijneen paarvandeproblemenwaarzijmeetemakenhebben.

Benauwdheidenangsthangenvaaknauwsamen,omdat ademhalingsproblemeneengevoelvancontroleverlieskunnenveroorzaken. Sputumproductieenhoestenmakenademhalennogmoeilijker,terwijl vermoeidheidengewichtsverliesdeenergiebalansvanzorgvragersverder verstoren.Alsverpleegkundigerichtjijjeinterventiesopverlichtingvandeze symptomenenwerkjesamenmetanderedisciplineszoalsfysiotherapeuten, diëtisten.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Indithoofdstukwordtbeschrevenhoejedezeklachtenherkent,welke onderliggendeoorzakenenkenmerkenbelangrijkzijn,enwelkeinterventies jekuntinzettenomzorgvragersoptimaalteondersteunen.

Benauwdheid

Benauwdheid,ookweldyspneugenoemd,iseensubjectieveervaringvan ademhalingsmoeilijkheden,waarbijzorgvragerseengevoelvanluchttekort ervaren.HetkomtveelvoorbijzorgvragersmetlongaandoeningenzoalsCOPD, astma,longontsteking,longembolieofeenklaplong.Ookbijlinkerhartfalen kanvochtophopingindelongenleidentotkortademigheid.

Jeherkenteenzorgvragerdiebenauwdisaanhetademhalingspatroon,de spraak(kortezinnen)eneventuelegeluidenzoalspiepenofreutelen.Andere kenmerkenwaaraanjebenauwdheidkuntherkennen,zijn:

• versneldeademhaling(tachypneu):>20ademhalingenperminuut

• gebruikvanhulpademhalingsspieren

• cyanose(blauweverkleuringvanlippenofnagels)

• onrustenangst

• verlaagdezuurstofsaturatie(<90%).

Jehelpteenzorgvragermetbenauwdheidsklachtendoorsomszuurstoftoe tedienen,teondersteunenbijeengoedehoudingentehelpenmet ademhalingstechnieken.Jeblijftrustig,ookalkanhetnaarzijnomeen zorgvragerinademnoodtezien.Jesteltdezorgvragergerustomzijnangst teverminderenwantangstkandebenauwdheidverergeren.Blijfbijde zorgvragerenganietweg.Opdelangetermijnkanhetookgoedzijnomde zorgvragertestimulerentotvoldoendevochtinname.Dithoudthetslijm vloeibaarengemakkelijkeroptehoesten.

Angstenpaniek

COPYRIGHTBOOM

Bijzorgvragersmeteenlongaandoeningkanangsteenkenmerkendeklacht zijnvanwegededirecterelatietussenademhalingsproblemenenhetgevoel vancontroleverlies.Insituatieswaarbijzorgvragerseentekortaanlucht ervaren,kandepaniektoeslaan:eenplotselingeenintensevormvanangst diekortademigheid,duizeligheideneengevoelvanverstikkingkan veroorzaken.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

BenauwdheidbijCOPDkanangstveroorzakenmaarookacuteaanvallenvan astmaofhyperventilatie.Bijhyperventilatieademtdezorgvragertesnelen tediep,vaakveroorzaaktdoorangstofstress.Ditleidttoteenverlagingvan hetkoolstofdioxidegehalteinhetbloed,watklachtenzoalsduizeligheid, tintelingenindevingers,benauwdheid,eneenlichtgevoelinhethoofdkan veroorzaken.Hetisvaakeenvicieuzecirkel:angstveroorzaakthyperventilatie, endesymptomenvanhyperventilatieverergerendeangst.

Opbasisvanlichaamstaalenhetademhalingspatroonkunjeherkennenof eenzorgvragerangstigis.Bijvoorbeeldzichtbaaraangespannenspieren,zoals opgetrokkenschoudersofeenbedhekomklemmen.Zorgvragerskunnenzich ookrusteloosgedragen,bijvoorbeelddoorherhaaldelijkmethunhandente bewegenofvanhoudingteveranderen.Anderekenmerkendiedezorgvrager kanvertonen,zijn:

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• verhoogdehartslag(tachycardie)

• zwetenentrillen

• kortademigheidofhyperventilatie

• duizeligheidoflichtgevoelinhethoofd

• drukkendgevoelopdeborst

• angstomdecontroleteverliezen.

Eenzorgvragerdieangstigis,steljegerustenjeblijftbijdezorgvrager.Andere verpleegkundigeinterventieszijneropgerichtomdebenauwdheidte verlichtenomdatdatvaakdeoorzaakvandeangstendepaniekis.Jekunt medicatiegeven,zoalsvernevelen,omdebenauwdheidteverlichtenen daarmeedeangstteverminderen,ademhalingstechniekentoepassenende zorgvragerrechtophelpenofineenanderecomfortabelehoudinglatenzitten.

Vermoeidheid

Chronischevermoeidheidiseenveelvoorkomendeklachtbijlongaandoeningen zoalsCOPD,longfibroseenlongkanker.Dezeaandoeningenveroorzakeneen verminderdezuurstofopname,watleidttoteengebrekaanenergie.De vermoeidheidwordtvaakveroorzaaktdooreencombinatievanfactoren,zoals onvoldoendezuurstofvoorziening,inspanningbijademhalenendeimpact vanchronischeontstekingen.

Zorgvragersmeldenvaakextremeuitputting,zelfsnalichteinspanning.Andere symptomenzijnconcentratieproblemeneneenverminderdvermogenom dagelijkseactiviteitenuittevoeren.Hierdoorhebbenzorgvragermet longaandoeningenookvaakeenverminderdemobiliteit.

Alsverpleegkundigegeefjeadviesoverhoedezorgvragerzijnenergieoverde dagkanverdelen.Eenfysiotherapeutkanmetdezorgvragerwerkenaaneen programmaomdeinspanningscapaciteitteverbeteren.Eendiëtistkaneen dieetmetvoldoendeeiwittenencalorieënsamenstellenomhetenergiepeil teverbeteren.

Hoestenenslijmproductie

Overmatigeslijmproductiekanwordenveroorzaaktdoorchronische ontstekingen,infecties,ofirritatiedoorallergenenofluchtverontreiniging. Hoesteniseenreflexvanhetlichaamomdeluchtwegenvrijtemaken. Aandoeningendieovermatigeslijmproductieenontstekingenindeluchtwegen veroorzaken,zijn:COPD,astma,bronchitis,encystischefibrose.

Zorgvragershebbensomseenpiependeademhalingeneenhardnekkigehoest waarbijzijslijm(wit,geelofgroen)ophoesten.Somsheefteenzorgvrager bloederigsputum.

Zoalseerderaangegeveniseenvoldoendevochtintakebelangrijkomhetslijm vloeibaartehouden.Vloeibaarsputumismakkelijkeroptehoestendantaai sputum.Houddevochtintakebijenstimuleerdezorgvrageromtedrinken. Jeobserveerthetsputumopkleur,hoeveelheidenconsistentieominfecties tijdigtesignaleren.Zorgvragersmetlongaandoeningenzijnnamelijk vatbaardervoorluchtweginfecties.

Samenmetdefysiotherapeutleerjedezorgvragereffectievehoesttechnieken aanzoalshuffen.Huffeniseenademhalingstechniekwaarbijdezorgvrager krachtiguitademtmeteenopenkeel,alsofhijofzijeenspiegelprobeertte 'beslaan'.Dithelptomslijmlostemakenuitdediepereluchtwegenzonder deluchtwegenextratebelasten,zoalsbijintensiefhoestenhetgevalkanzijn.

COPYRIGHTBOOM

Gewichtsverliesofondervoeding

Zorgvragersmetlongaandoeningenverbruikenmeerenergie.Hierdoor verliezenzijgewichtofrakenzijondervoed.Gewichtsverliesofondervoeding komtvaakvoorbijCOPD,longkanker,encystischefibrose,waarhet energiemetabolismeverhoogdisdoorademhalingsinspanningenchronische ontstekingen.

Zorgvragersverliezendusgewicht,maarhebbenookverliesvanspiermassa (cachexie)eneenalgemeneverzwakkingvanhetimmuunsysteem.

Verpleegkundigeinterventieszijn:

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Werksamenmeteendiëtistomeencalorierijkeneiwitrijkdieetoptestellen dataansluitbijdebehoeftenvandezorgvrager.

• Stimuleerkleine,frequentemaaltijdenomdecalorie-innameteverhogen zonderdezorgvragerteoverbelasten.

• Introduceerdrinkvoedingofsupplementenalsdegewonevoeding onvoldoendeis.

• Zorgvoorvoldoendevochtinname,vooralbijgebruikvanzuurstof,omdat ditdeluchtwegenuitdroogt.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Houdgewicht,spiermassaenvoedingsinnamesystematischbijom ondervoedingvroegtijdigtesignaleren.

9.4Preventie,leefstijlenzelfmanagement

Preventie,eengezondeleefstijleneffectiefzelfmanagementkunnende gezondheidenkwaliteitvanlevenvanzorgvragersmeteenlongaandoening verbeteren.Rokeniseenvandegrootsterisicofactorenvoorhetontstaanen verergerenvanlongaandoeningen,enstoppenmetrokenkanaanzienlijke gezondheidsvoordelenopleveren.Daarnaastkunnengezondevoeding, regelmatigebewegingenstressmanagementbijdragenaanhetverminderen vanklachtenenhetversterkenvanhetherstel.

Indithoofdstukwordendeverschillendeaspectenvanpreventieenleefstijl besproken.Ineenziekenhuiskunjetijdenseenopnamedezorgvragerniet 'even'latenstoppenmetrokenofzelfmanagementaanleren.Maarjekuntwel eeneersteaanzetgevenofaansluitenbijwatanderedisciplinesvoorjoual hebbeningezet.Jekuntzorgvragersondersteunenenbegeleidenbijhetmaken vangezondekeuzesenhetbeherenvanhunaandoening.

Stoppenmetroken

Stoppenmetrokenisvancruciaalbelangvoorzorgvragersmeteen longaandoening,omdatrokeneenvandegrootsterisicofactorenisvoorhet ontstaanenverergerenvanlongaandoeningenzoalsCOPD,longkankeren astma.Rokenveroorzaaktblijvendeschadeaanhetlongweefsel,leidttot ontstekingenindeluchtwegenenverhoogtdekansopinfecties.Hetstoppen metrokenvertraagtdeprogressievanlongaandoeningen,vermindertde frequentieenernstvanexacerbaties,enverbetertdealgehelelongfunctieen kwaliteitvanleven.

Devoordelenvanstoppenmetrokenvoordezorgvragerzijndus:

• verbeterdelongfunctie:verminderdeslijmproductie,minderontstekingen enminderkansopverderelongschade.

• minderexacerbaties:zorgvragersmetCOPDofastmaervarenmindervaak acuteverslechteringen.

• beterealgehelegezondheid:stoppenmetrokenverminderthetrisicoop andereaandoeningen,zoalshart-envaatziekten.

• psychosocialevoordelen:veelzorgvragersmeldeneenverhoogdgevoel vancontrole,trotsenverbeterdelevenskwaliteit.

BEROEPSONDERWIJS

Bron:

https://www.istockphoto.com/nl/foto/stoppen-met-roken-gm1083994760-290825967?searchscope=image%2Cfilm

Stoppenmetrokenisvancruciaalbelangvoorzorgvragersmeteen longaandoening.

Stoppen-met-roken-programma

Eenstoppen-met-roken-programmabiedtgestructureerdebegeleidingaan zorgvragersdiewillenstoppenmetroken.Hetprogrammabestaatvaakuit:

• Individueleofgroepsbegeleiding:Sessieswaarinzorgvragerslerenomgaan mettriggersenstress,enstrategieënkrijgenaangereiktomhunmotivatie vasttehouden.

• Nicotinevervangersofmedicatie:Gebruikvanpleisters,kauwgomof voorgeschrevenmedicijnenomdeontwenningsverschijnselente verminderen.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Gedragsinterventies:Traininginhetontwikkelenvannieuwegewoonten enhetvermijdenvansituatiesdieaanzettentotroken.

• Follow-up:Regelmatigeevaluatiesenaanpassingenvanhetplanomsucces tewaarborgen.

Zelfmanagementbijchronischelongaandoeningen Zelfmanagementishetvermogenvanzorgvragersomzelfeenactieverolte speleninhetbeherenvanhungezondheidendegevolgenvanhunziekte.Bij chronischelongaandoeningenbetekentditdatzorgvragerslerenhoezehun symptomenkunnenherkennen,exacerbatieskunnenvoorkomenenhun leefstijlkunnenaanpassenomhunalgehelegezondheidteverbeteren.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

ZelfmanagementisvooralbelangrijkbijaandoeningenzoalsCOPD,astmaen longfibrose,waarbijdezorgvragerdagelijkstemakenheeftmet ademhalingsproblemenendeimpactdaarvanophetdagelijksleven.Effectief zelfmanagementhelptzorgvragersombeteromtegaanmethunziekte, ziekenhuisopnamesteverminderenenhunkwaliteitvanleventeverbeteren.

Zelfmanagementomvat:

• Symptomenherkennen:Zorgvragerslerenhoezetekenenvaneen exacerbatie,zoalstoenemendebenauwdheidofvermoeidheid,vroegtijdig kunnensignaleren.

• Medicatiebeheer:Correctgebruikvaninhalatiemedicatieenhetnaleven vanmedicatieschema's.

• Ademhalingstechnieken:Gebruikvantechniekenzoalslip-tuitenen buikademhalingombenauwdheidteverlichten.

• Leefstijlinterventies:Stoppenmetroken,gezondevoedingenregelmatige beweging.

• Hulpinschakelen:Wetenwanneercontactoptenemenmeteenartsof verpleegkundige.

Rolvandeverpleegkundige

Verpleegkundigenkunnenzorgvragersondersteuneninhunprocesomte stoppenmetroken.Vaakisdatdeverpleegkundigeindehuisartsenpraktijk, maarookalsjeverpleegkundigebentinhetziekenhuis,kunjeeengesprek beginnenmetdezorgvrageroverstoppenmetroken.Enalsverpleegkundige kunjezelfmanagementstimuleren.Jehelptzorgvragersommeercontrolete krijgenoverhungezondheidendegevolgenvanhunchronische longaandoeningtebeperken.Derolvanverpleegkundigeomvatonderandere motiverendegespreksvoering,educatieenbegeleiden.Voorbeeldendaarvan zijn:

• Begeleidenbijademhalingstechniekenenhetgebruikvan inhalatiemedicatie.

• Herkennenofdezorgvragergemotiveerdisomtestoppenofondersteuning nodigheeftbijhetmakenvandiestap.

• Plannenvannazorgdoorafsprakentemakenvoorfollow-upen ondersteunenbijhetopstellenvaneenpersoonlijkactieplan.

• Verwijzennaarstoppen-met-roken-programma'senzorgvragerseventueel ondersteunentijdensdeeerstestappen,zoalshetomgaanmet ontwenningsverschijnselen.

• Voerenvanmotiverendegesprekkenomzorgvragersbewusttemakenvan devoordelenvanstoppenmetrokenenhunvertrouweninhetstoppente vergroten.Enzorgvragersaanmoedigenomverantwoordelijkheidtenemen voorhungezondheid.

• Uitleggenhoerokendelongenbeïnvloedtenwaaromstoppenbelangrijk is,metconcretevoorbeeldendieaansluitenbijdesituatievandezorgvrager.

• Gevenvanuitlegoverhetziektebeeld,debehandeling,inhalatietechnieken, medicijngebruikendepraktischevaardighedendienodigzijnvoor zelfmanagement.

Vaccinaties

Zorgvragersmetlongaandoeningenhebbeneenverhoogdrisicoop complicatiesbijluchtweginfecties.Vaccinatieszoalsdegriepprikenhet pneumokokkenvaccinkunnendezerisico'sverminderen.Degriepprik beschermttegenseizoensgebondeninfluenza.Voorzorgvragersmet aandoeningenzoalsCOPD,astmaenlongfibrosekaneengriepinfectieernstige gevolgenhebben,zoalsexacerbatiesoflongontstekingen.Het pneumokokkenvaccinbeschermttegenpneumokokkenbacteriën,die verantwoordelijkzijnvoorernstigeluchtweginfectiesenlongontstekingen. Hetisvooralaanbevolenvoorzorgvragersmetchronischelongaandoeningen enouderen.

Vaccinatiesdragenbijaanhetverminderenvanziekenhuisopnames,verbeteren degezondheidvanzorgvragersenverhogenhunkwaliteitvanleven.Als verpleegkundigeinhetziekenhuiskunjeuitleggenwaaromvaccinaties belangrijkzijnenhoezebeschermingbiedentegencomplicaties.Hettoedienen vandevaccinatiesenhettijdigherinnerenaandejaarlijksevaccinaties,zoals degriepprik,isdeverantwoordelijkheidvandehuisartsenpraktijk.

Leefstijl

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eengezondeleefstijlkandeprogressievanlongaandoeningenvertragen, exacerbatiesvoorkomenendealgehelekwaliteitvanlevenverbeteren.Hoewel onderwerpenzoalsstoppenmetrokenalzijnbehandeld,zijnernogandere leefstijlcomponentendievanbelangzijn,zoalsgoedevoeding,bewegingen

stressmanagement.Dezefactorenspeleneenbelangrijkerol,vooralbij zorgvragersdieinhetziekenhuiszijnopgenomenenvaakineenkwetsbare situatieverkeren.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenuitgebalanceerddieetkandeenergievoorzieningverbeteren,spierverlies voorkomenenhetimmuunsysteemversterken.Ditisvooralbelangrijkbij zorgvragersmetCOPD,longkankeroflongfibrose,waarbijondervoedingvaak voorkomt.

Lichaamsbewegingverbetertdelongfunctie,versterktdeademhalingsspieren enverhoogthetuithoudingsvermogen.Zelfslichteactiviteitenkunnenhelpen omspiermassatebehoudenenslijmophopingteverminderen.Moedig zorgvragersaanomzoveelmogelijkmobielteblijven,bijvoorbeelddoorkorte wandelingentemakenofeenvoudigeoefeningentedoen.Werksamenmet fysiotherapeutenomveiligeenhaalbarebeweegprogramma'soptestellen.

Chronischestresskandeademhalingnegatiefbeïnvloedenenexacerbaties uitlokken.Stressmanagementisessentieelomdealgehelegezondheiden mentalewelzijnteverbeteren.Eenverpleegkundigekan:

• zorgvragerseenvoudigeontspanningstechniekenleren,zoals buikademhalingofmindfulness.

• eenluisterendoorbiedenenzorgenvooreenkalmerendeomgevingom stressteverminderen.

• psychologischeondersteuninginschakelenindiennodig.

Inhetziekenhuisspeeljeeencentralerolinhetcoördinerenvandezorg,zoals doorhetinschakelenvanfysiotherapeuten,diëtistenofpsychologen.

9.5Zorgpadenensamenwerkingbinnende zorgketen

Erzijnverschillendezorgpadenvoorzorgvragersmetlongaandoeningen,zoals COPDenlongcarcinoom.Binnendezorgpadenwerkenverschillende zorgprofessionalssamen,waaronderlongartsen,verpleegkundigen, fysiotherapeuten,diëtistenenmaatschappelijkwerkers.Doordeze multidisciplinairesamenwerkingwordtdezorgbeterafgestemdopde individuelebehoeftenvandezorgvragerenwordencomplicatiesen heropnameszoveelmogelijkvoorkomen.

IndithoofdstukwordendezorgpadenvoorCOPDenlongcarcinoomtoegelicht, evenalsderolvandeverpleegkundigeindezetrajecten.Daarnaastwordt besprokenhoezorgpadenbijdragenaaneenbeteresamenwerkingbinnende zorgketenenwelkevoordelenzebiedenvoorzowelzorgverlenersals zorgvragers

Zorgpadenbijlongaandoeningen

Zorgpadenzijngestandaardiseerdetrajectendiehetzorgprocesbeschrijven vooreenspecifiekeaandoeningofbehandeling.Zezijngebaseerdopdebest beschikbarewetenschappelijkekennisenzijnbedoeldomdekwaliteit, veiligheidenefficiëntievandezorgteverbeteren.Eenzorgpadlegtvastwelke stappeninhetzorgprocesmoetenwordengenomen,doorwie,enbinnen welketijdslijnen,zodatzorgvragersoptimaalwordenbehandeld.

Voorbeeldenvanzorgpadenbijlongaandoeningenzijn:

• ZorgpadInhalatiemedicatie

• ZorgpadLongcarcinoom

• LandelijkzorgpadCOPD-longaanvalmetziekenhuisopname.

HetzorgpadCOPD-longaanvalmetziekenhuisopnamebeschrijftdezorgvoor zorgvragersmetCOPDtijdensopname,ontslagendeperiodedaarna.Het richtzichophetverbeterenvandecontinuïteitvanzorg,hetverminderenvan heropnamesenhetverhogenvanzelfmanagement(LongAlliantieNederland, 2029).Belangrijkeonderdeleninditzorgpadzijn:

• Dag-2gesprek:

COPYRIGHTBOOM

Hierinwordendediepereoorzakenvandeopnamebesprokenenafgestemd tussenzorgvrager,mantelzorgerenzorgverlener.Ditgesprekvormtde basisvoorhetzorgplan.

• Ontslaggesprek: Hetvertrouwenvandezorgvragerenmantelzorgeromthuisverderte kunnen,wordtbesproken.Ookwordenactiesbijverergeringvanklachten uitgelegd.

• LongaanvalActiePlan(LAP):

Tijdensennadeopnamewordtgewerktaaneenplanwaarinzorgvragers lerenomvroegtijdigtehandelenbijklachten.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

HetZorgpadLongcarcinoombegeleidtzorgvragersmetlongkankervanafde diagnosetotenmetdepalliatievefase.Hetbeschrijftdiagnostiek, behandeltrajectenenpsychosocialeondersteuning.Belangrijkeonderdelen vanhetzorgpadzijnmultidisciplinairesamenwerkingenpalliatievezorg.

Bron:

https://www.zorginzicht.nl/binaries/content/assets/zorginzicht/kwaliteitsinstrumenten/Zorgpad+samenvatting+Kwaliteitsstandaard+COPD-longaanval+met+ziekenhuisopname.pdf (eventueelnamakenalsdatmag)

Stap1enstap2vandeachtstappentijdenseenopnameinhetZorgpad COPD-longaanvalmetziekenhuisopname.

Voordelenvanzorgpaden

Zorgpadendragenbijaandekwaliteitenefficiëntievandezorg.Zezorgen ervoordatzorgvragersmetdezelfdeaandoeningeenuniformeenkwalitatieve behandelingontvangen,ongeachtdebehandellocatieofhetteamdat betrokkenis.Zorgpadenzijnefficiënt:zeverminderenonnodigestappenof herhalingenindezorg,watleidttoteenbeteretijdsbestedingenlagerekosten.

Zorgpadenbevorderendesamenwerkingtussenverschillendedisciplines, zoalsartsen,verpleegkundigenenfysiotherapeuten.Daarnaaststimulerenze ookdebetrokkenheidvandezorgvrager.ZorgpadenzoalshetLongaanval ActiePlangevenzorgvragersdetoolsenkennisommeerregietenemenover huneigengezondheid,watleidttoteenverhoogdezelfredzaamheidenminder ziekenhuisopnames.

Disciplinesindezorgpaden

Indezorgpadenvoorpulmonologischeaandoeningenwerkenverschillende disciplinesnauwsamenomdebestezorgtebiedenaandezorgvrager.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Delongartssteltdediagnose,bepaaltdemedischebehandelingenmonitort hetverloopvandeaandoening.

• Deverpleegkundigspecialistoflongverpleegkundigebegeleidtde zorgvragerbijhetziekteproces,geeftvoorlichtingencoördineertdezorg tussendedisciplines.

• Defysiotherapeuthelptbijademhalingsoefeningen,mobiliteiten conditieopbouw,vooralbijzorgvragersmetCOPDennalongoperaties.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Dediëtistadviseertovervoedingterondersteuningvanhetherstel,vooral bijzorgvragersmetondervoedingofgewichtsverlies.

• Depsycholoogofmaatschappelijkwerkerbiedtpsychosociale ondersteuning,helptbijhetomgaanmetdediagnoseencoachtbij gedragsveranderingzoalsstoppenmetroken.

• Dehuisartsenwijkverpleegkundigezorgenvoordevoortzettingvande zorgnaontslagenbewakendealgehelegezondheidvandezorgvragerin dethuissituatie.

Doorregelmatigmultidisciplinairoverleg(MDO)wordtdesamenwerking tussendezedisciplinesgewaarborgd.Hierinwordenbehandelplannen afgestemd,complicatiesbesprokenenzorgovergangen,zoalsontslaguithet ziekenhuis,soepelgeorganiseerd.

Rolvandeverpleegkundige

Verpleegkundigenzijnvaakheteersteaanspreekpuntvoordezorgvrageren begeleidenhentijdenshethelezorgproces.Afgezienvandezorgvoorde zorgvragerzoalshetmonitorenvandeademhalingenhetgevenvanmedicatie, voerjijalsverpleegkundigehetdag-2gesprekwaarindezorgdoelenworden afgestemd.DaarnaasthelpjezorgvragersbijhetopstellenvaneenLongaanval ActiePlan(LAP)(LongAlliantieNederland,2019).

Bijzorgvragermetlongkankerbegeleidjezorgvragersdoordeverschillende behandelfasenheen,jegeeftuitlegoveronderzoekenenbehandelingen,en biedtpsychosocialeondersteuning.Jespeeltookeenrolindepalliatievezorg, waarbijjecomfortensymptoombestrijdingcentraalstelt(IKNL,2017).Door jenauwebetrokkenheidalsverpleegkundigezorgjeervoordatzorgvragers zichgesteundvoelenendatdezorgefficiëntenpatiëntgerichtverloopt.

Indepraktijk

JosHelderheeftlongkankerenisopgenomenopdeafdelingLongziekten.De artsheefthemvertelddathijisuitbehandeldendathijmetontslagnaarhuis mag.TegenverpleegkundigeBibizegtJosdathijdathelemaalnietzietzitten enzijnvrouwookniet.'Strakskrijgikeenlongbloedingenstikikinmijneigen bloed,waarmijnvrouwbijis',zegthij.'Ikganietnaarhuis,ikblijfhiertotik doodga'.Bibisteltvooromnogeensmetdeartstepraten,metdevrouwvan Joserbij,omhetrisicoopeenlongbloedingtebespreken.Misschienkanzij ookiemandvandethuiszorgendehuisartsvanJosuitnodigenbijditgesprek. OpdezemanierkunnenzijinventariserenwatJosenzijnvrouwnodighebben omzichgesteundenveiligtevoelenthuis.

9.6Verdieping

Inhetziekenhuiskomjeregelmatigzorgvragerstegendierokenofjeverpleegt zorgvragersdieziekzijnalsgevolgvanhetroken.Zorgvragerswillenevennaar buiten,metinfuusenal,omeensigaretjeoptestekenofzijhebbentemaken metdeconsequentiesvanhungedragnajarenlangroken.Deopnamevande zorgvragerinhetziekenhuiskaneenmomentzijnvoorjoualsverpleegkundige omeenbijdrageteleverenaanhetverminderenvantabaksgebruikenhet bevorderenvandegezondheidvandezorgvrager.

Rokenenvapen

Rokenishetverbrandenvantabakenhetinhalerenvanderook.Ditkanvia sigaretten,shag,cigarillo’sofeenpijp.Derookdiejeinhaleertbevatnicotine (verslavend)enhonderdenschadelijkestoffen,waaronderteeren koolmonoxide,dieernstigegezondheidsrisico’smetzichmeebrengen.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Vapenishetinhalerenvandampuiteenelektronischesigaret(e-sigaretof vape).Inplaatsvantabakteverbranden,verdampteene-sigareteenvloeistof (e-liquid).Eene-sigaretbevatvaaknicotineensmaakstoffenzoalsfruit,munt ofsnoep.Hoewelvapenminderschadelijkeverbrandingsproductenproduceert danroken,bevatdedampnogsteedsschadelijkestoffenzoalszwaremetalen enkankerverwekkendeverbindingen(Trimbosinstituut,2023).

Verschillentussensigarettenenvapes

Zowelsigarettenenvapesbevattennicotineenkunnensterkverslavendzijn maarerzijnookverschillentussenbeideproducten:

Sigaretten

Haaltnicotineuittabak

Verbrandttabakenproduceertteer enkoolmonoxide

Giftigestoffenteerenkoolmonoxide enhonderdenanderestoffen

VeroorzakenlongkankerenCOPD

Sterkverslavend

RokenenvapeninNederland

Vapes

Gebruikte-liquidmetnicotineinvrije vormofalsnicotinezout

Verhitvloeistof

Giftigestoffenalsformaldehydeen zwaremetalen

Schadelijkvoorlongenenharten vaatstelsel

Sterkverslavend

Hetaantalrokersneemtlangzaamaf,maarerzijnnogsteedsveelvolwassen rokers.In2022rookte19,5%vandevolwassenen(18+)inNederland,waarvan 12,9%dagelijks.In2023rookte18,1%vandejongeren(12-25jaar)maandelijks, en8%dagelijks.

Hetvapenneemttoe,vooralonderjongeren.In2023gaf21,7%vandejongeren (12-25jaar)aaninhetafgelopenjaareene-sigaretgebruikttehebben.Hiervan gebruikte10,3%maandelijksen2,1%dagelijks.69,1%vandejongerendie vapen,rooktooksigaretten,watwijstopveeldubbelgebruik.Onder volwassenengebruikte2,8%in2022regelmatige-sigaretten.

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Jongerenvan15-17jaarzijndegrootstegroepvape-gebruikers,met13,3% diemaandelijksgebruikt.Lageropgeleidenrokenvakerdanhogeropgeleiden. Indegroep18-25jaarrookt55,6%vandelaagopgeleiden,tegenover22,5% vandehoogopgeleiden.

Risico'svanrokenenvapen

Rokenisnogsteedseenvandegrootsteveroorzakersvanchronischeziekten ensterfte.Deeffectenvanrokenopdekortetermijnzijn:

• verminderdelongfunctie

• verhoogdehartslagenbloeddruk

• verminderdesmaakengeur

• snelleverouderingvandehuid.

Delangetermijneffectenzijn:

• longkanker,COPDenandereluchtwegaandoeningen

• hart-envaatziekten,beroertesenverhoogdekansophartaanvallen

• verminderdevruchtbaarheidencomplicatiestijdensdezwangerschap

• tandvleesproblemenenverhoogdrisicoopmond-enkeelkanker.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hoewelvapenalsminderschadelijkwordtbeschouwddanroken,isersteeds meerbewijsdathetnegatievegevolgenheeftvoordegezondheid.Deeffecten opdekortetermijnzijn:

• irritatievankeelenlongen,hoesten

• duizeligheid,misselijkheidenhoofdpijn(doornicotine-inname)

• verhoogdehartslagenbloeddruk.

Delangetermijneffectenzijnnogniethelemaalbekend,maareffectenkunnen zijn:

• mogelijkeschadeaandelongen,inclusiefontstekingsreacties

• verhoogdekansophart-envaatziekten

• verslavingaannicotine,watdeoverstapnaarsigarettenkan vergemakkelijken

• potentiëleDNA-schade,wathetrisicoopkankerkanverhogen.

Nicotine,eenbelangrijkestofinsigarettenenvapes,stimuleertde dopamine-afgifteenheeftdaardooreenverslavendeffect.Bijjongerenkan nicotinedehersenontwikkelingverstoren,watleidttoteenslechtere concentratieengeheugenproblemen.Heteffectopdelongenisdat sigarettenrookdelongblaasjeskanbeschadigenenlongkankerkan veroorzaken.Devape-dampveroorzaaktontstekingsreactiesindelongenen kanleidentotchronischelongaandoeningen.

RegelgevinginNederland

DeNederlandseoverheidvoertstrengeremaatregelenin,zoalseenverbod opsmaakjesinvapes(2024)eneenverkoopverbodvoore-sigarettenbuiten speciaalzaken(2025).Sinds2024mogensupermarktenalgeensigarettenen tabakmeerverkopen.VerdervoertdeNederlandseoverheidcampagnevoor eenRookvrijeGeneratie;eenrookvrijewereldvoordegeneratiekinderendie nuopgroeit.Enerwordtgewerktaaneengeneratiegebondenrookverbod, watbetekentdatkinderendiegeborenzijnnaeenbepaaldedatum(mogelijk 2014)nooitmeerlegaaltabaksproductenmogenkopen.

Bron:https://www.zorgwijzer.nl/zorgwijzers/stoppen-met-roken.Mooizouzijnomdezenatemakenindestijl vandeflexibelepipelinevoorVerpleegkunde.

Eenoverzichtvandeeffectenvanstoppenmetrokenopdekorteenlangetermijn.

Stoppenmetroken

Stoppenmetrokenenvapeniseengoedideevanuitgezondheidsperspectief eninhetstrevennaareenrookvrijewereld.Erzijnverschillendebewezen methodenomsuccesvoltestoppenmetroken(StichtingStopBewust,2024):

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Nicotinevervangendetherapieën(NRT): Productenzoalsnicotinepleisters,kauwgomenzuigtablettenhelpen ontwenningsverschijnselenteverminderendoorgecontroleerde hoeveelhedennicotineaftegevenzonderdeschadelijkestoffenuit tabaksrook.HetgebruikvanNRTverhoogtdekansopeensuccesvolle stoppogingmet50tot70%.

• Gedragsmatigeondersteuning:

Individueleofgroepsbegeleidingdooreenprofessionalkanhelpenbijhet ontwikkelenvanstrategieënommetrooktriggersomtegaanenmotivatie tebehouden.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Medicatie:

Geneesmiddelenzoalsvareniclineenbupropionkunnendebehoefteaan nicotineverminderenenontwenningsverschijnselenverlichten.Deze moetenwordenvoorgeschrevendooreenartsenkunneneffectiefzijnin combinatiemetanderemethoden.

• Combinatietherapie:

Hetcombinerenvanverschillendemethoden,zoalsNRTmetgedragsmatige ondersteuning,verhoogtdekansopsuccesaanzienlijk.

Rolverpleegkundigebijstoppenmetroken

VolgensdeberoepsverenigingVerpleegkundigen&VerzorgendenNederland (z.d.)heeftiedereverpleegkundigeeenrolindepreventie,adviseringen behandelingvantabaksverslaving.Jekuntondersteuningbiedenbijhet stoppenmetrokenenvapen:

• Informeerpatiëntenoverdegezondheidsrisico'svanrokenenvapen, evenalsdevoordelenvanstoppen.

• Gebruiktechniekenomdeintrinsiekemotivatievanpatiëntenteversterken enhentebegeleidenbijhetstellenvanstopdoelen.

• Adviseeroverenverwijsnaarbeschikbarehulpmiddelen,zoalsNRT, medicatieenondersteuningsprogramma's.

• Biedfollow-upafsprakenaanomdevoortgangtemonitoren,ondersteuning tebiedenbijterugvalpreventieeneventueleobstakelstebespreken.

• Werksamenmetdezorgvrageromeenpersoonlijkstopplanoptestellen datrekeninghoudtmethunspecifiekebehoeftenenomstandigheden.

• Handhaafeenrookvrijewerkplekentoonzelfrookvrijgedragomeen positiefvoorbeeldtestellenvoorpatiëntenencollega's.

Doordezeondersteuningkunjedekansopeensuccesvollestoppoging aanzienlijkvergrotenenbijdragenaandealgehelegezondheidenwelzijnvan zorgvragers.

9.7Begrippen

Begrip:Uitlegbegrip

9.8Bronnen

Verpleegkundigen&VerzorgendenNederland.(2024). Expertisegebied Longverpleegkundige (2eeditie).Geraadpleegdop2januari2025,van https://www.venvn.nl/media/jaweky10/20140602-expertisegebied-longverpleegkundige.pdf

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Heins,M.enHeijmans,M.(2020). Benauwdheid:groteimpactophetdagelijks levenvanmensenmeteenlongziekte. MonitorZorg-enLeefsituatievanMensen meteenLongziekte.Utrecht:Nivel.Geraadpleegdop2januari2025,van https://www.nivel.nl/nl/publicatie/benauwdheid-grote-impact-op-het-dagelijks-leven-van-mensen-met-een-longziekte

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Polanski,J.,Jankowska-Polanska,B.,Rosinczuk,J.,Chabowski,M.en Szymanska-Chabowska,A.(2016). Qualityoflifeofpatientswithlungcancer. OncoTargetsandTherapy.Geraadpleegdop2januari2025,van https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4778772/

LongAlliantieNederland.(2022). Zorgpadwerkgerelateerdelongziekten. Geraadpleegdop2januari2025,van https://www.longalliantie.nl/content/LAN-Zorgpad-2022-finaal.pdf

LongAlliantieNederland.(2019). ZorgpadInhalatiemedicatie.Geraadpleegd op2januari2025,van https://www.longalliantie.nl/content/LAN_Zorgpad_inhalatiemedicatie_2019.pdf

LongAlliantieNederland.(2019). LandelijkzorgpadCOPDlongaanvalmet ziekenhuisopname.BeterezorgvoordepatiëntmetCOPD. Geraadpleegdop 22januari2025,van https://www.zorginzicht.nl/binaries/content/assets/zorginzicht/kwaliteitsinstrumenten/Zorgpad+samenvatting+Kwaliteitsstandaard+COPD-longaanval+met+ziekenhuisopname.pdf

IntegraalKankercentrumNederland.(2017). Format(regionaaltransmuraal zorglongcarcinoom. Geraadpleegdop22januari2025,van https://iknl.nl/getmedia/7b192a0b-138a-4402-b12b-1cfe209bb29d/zorgpad-longcarcinoom.pdf

Longfonds.(z.d.). Stoppenmetroken.Geraadpleegdop2januari2025,van https://www.longfonds.nl/gezond-leven/stoppen-met-roken

Looijmans,M.,Manen,A.van,Traa,M.J.,Kloover,J.,Kessels,B.enVries,J., de.((2018). Psychosocialconsequencesofdiagnosisandtreatmentoflung cancerandevaluationoftheneedforalungcancerspecificinstrumentusing

focusgroupmethodology. SupportCareCancer.(2018)26:4177–4185. Geraadpleegdop2januari2025,van https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29948393/

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

LongAlliantieNederland.(z.d.).Longziektenhebbengroteimpact.Geraadpleegd op29januari2025,vanhttps://www.longcijfers.nl/

MaasziekenhuisPantein.(z.d.). Patiëntenfolder.Ademhalingstechniekenen oefenenbijCOPD. Geraadpleegdop29januari2025,van https://www.maasziekenhuispantein.nl/onze-zorg/behandeling-onderzoek/ademhalingstechnieken-en-oefenen-bij-copd/

NationaalExpertisecentrumTabaksontmoediging.(2023).Jongerenmonitor Tabaks-ennicotineproducten.Hetgebruikvantabaksennicotineproducten doorjongerenenjongvolwassenenvan12totenmet25jaar(herzieneversie). Geraadpleegd3februari2025,van https://www.trimbos.nl/wp-content/uploads/2023/10/AF2112-Jongerenmonitor-Tabaks-en-nicotineproducten.pdf

NationaalExpertisecentrumTabaksontmoediging.(2023). Factsheet Elektronischesigaretten(vapes). Geraadpleegd3februari2025,van https://www.trimbos.nl/wp-content/uploads/2023/10/AF2113-Elektronische-sigaretten-vapes.pdf

Trimbosinstituut.(z.d.).Rokenentabaksontmoediging.Geraadpleegd3februari 2025,vanhttps://www.trimbos.nl/kennis/roken-tabak/

StichtingStopBewust.(2024). Welkestoppenmetrokenmanierzijner? Geraadpleegd3februari2025,van https://stichtingstopbewust.nl/stoppen-met-roken-manieren/?utm_source=chatgpt.com

Verpleegkundigen&VerzorgendenNederland.(z.d.).Preventievanrokenen stoppenmetroken.Geraadpleegd3februari2025,van https://www.venvn.nl/thema-s/preventie/preventie-van-roken-en-stoppen-met-roken/?utm_source=chatgpt.com

OpenAI.(2025).ChatGPT(Februari2025versie).OpenAI.https://openai.com

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

THEMA12 PARTUSASSISTENTIE

Inhoudthema

• Deziekenhuisbevalling

• Debevalling

• Kunstverlossing

• Directnadebevalling

• Complicaties

• Verdieping

• Begrippen

Ditthemagaatoverwatjouwtakenals(obstetrie)verpleegkundigeinhet ziekenhuisbijeenbevalling(partus)zijnalsdevrouwovereenmedische indicatiebeschikt.Alhoeweliederebevallingandersis,kunjenormaal gesprokendelatentefase,ontsluitingsfase,uitdrijvingsfaseennageboortefase onderscheiden.Maareenbevallinggaatnietaltijdvolgensplan.Debevalling moetbijvoorbeeldingeleidwordenoferiseenkunstverlossingnodig,zoals eenvacuümextractieofeenkeizersnede.Erkunnenzichookcomplicaties voordoen.Defoetuskanbijvoorbeeldinstuitliggenofdeplacentawilniet geborenworden.Hetthemasluitafmetinformatieoverbijzonderesituaties. Devrouwkanzwangerzijnvaneenmeerling,drugsgebruikenof eentienermoederzijn.

12.1Deziekenhuisbevalling

DemeestebevallingeninNederlandvindeninhetziekenhuisplaats.Wanneer ditpoliklinischis,begeleidtdeeigenverloskundigedebevalling.Wanneerde vrouwdaarentegeneenmedischeindicatieheeft,iseenziekenhuisopname noodzakelijk.Debevallingwordtdanbegeleiddoordeklinischverloskundige ofgynaecoloog.Eenvrouwkanookinhetziekenhuisopgenomenworden wanneerernietlangergewachtkanworden.Debevallingwordtopgewekt en/ofingeleid.Ookinhetziekenhuiswordendewensendiedevrouwenhaar partnerinhetgeboorteplanhebbenvastgelegd,gerespecteerd.

Klinischebevalling

Wanneerersprakeisvaneenmedischereden,spreekjeovereen klinische bevalling.Zijheefteenmedischeindicatie.Ditbetekentdatdeklinisch verloskundigedebevallingbegeleidtennietdeeigenverloskundige.Deklinisch verloskundigeisindienstvanhetziekenhuis.Wanneerercomplicaties optreden,schakeltdeklinischverloskundigedegynaecoloogin.De gynaecoloogkandandebevallingovernemenofdeklinischverloskundige adviserenenbijstaan.

Verpleegkundigenassisterendeverloskundige.Hetassisterenvlakvoor,tijdens envlaknadebevalling,noemjepartusassistentie.Departusassistentieeindigt tweeuurnadebevalling.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Alsobstetrieverpleegkundigebegeleidjenietalleendebarendetijdensde bevalling,maarverzorgenverpleegjeookzwangerenenkraamvrouwen.Ook depasgeborenenverzorgje.Jetakenpakketomvatalleswattemakenheeft metdegeboortezorginhetziekenhuis.

Geboorteplan

Overhetalgemeenhebbendevrouwenhaarpartnerruimvoorde bevallingsdatumeengeboorteplanopgesteld.Dit geboorteplan bevatallerlei zakendievoordevrouwbelangrijkzijntijdenshaarbevalling.Hierinstaat onderanderehoedevrouwmetpijnwilomgaan,welkesfeerzeprettigvindt enhoezedeeersteminutenmetdepasgeborenewildoorbrengen.Maarook deideeëndiedevrouwheeftoverbepaaldehandelingen,zoalsbijvoorbeeld welofgeenepisiotomieofhetgebruikvanpijnmedicatie.Ookinhetziekenhuis wordthetvoorafopsteldegesteldegeboorteplangerespecteerd.Vanwege eenmedischeredenenkanhetsomswelzijndatdevrouwminderinspraak heeftenvakerenuitgebreidergecontroleerdwordttijdensdebevalling.Ook haarbewegingsvrijheidkanbeperktwordenwanneerzijaanapparatuur gekoppeldis.Maarookinziekenhuizenwordteenprettigesfeergecreëerden wordenindividuelebehoeftesvandevrouwenhaarpartnercentraalgesteld. Zokunjealbijveelziekenhuizenkiezenvooreenbadbevalling.

Hetopwekkenvaneenbevalling

Somskomteenbevallingnietvanzelfopgang.Ofhetkanbeterzijnomhet beginvandebevallingnietaftewachten.Hetkandannoodzakelijkzijnom debevallingoptewekkendoortestrippenofdebaarmoedermondtelaten rijpen(primen).Ditnoemjehetvoorbereidenvandebevalling.Wanneerde baarmoedermondrijpis,kandebevallingingeleidworden.Inleidengebeurt doordevliezentebrekenen/ofdooroxytocinetoetedienen.

Strippen

Strippen wilzeggendatdeverloskundigeviadevaginaruimtemaakttussen devliezenendebaarmoederwand.Doorditwoelenkomenhormonenvrijdie weeënkunnenopwekken.Ditiseeneenvoudigeenweinigingrijpendemethode engebeurtookvaakalindethuissituatie.

Primen

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Wanneerdebaarmoedermondnognietrijpisenereenmedischeredenisom debevallingopgangtebrengen,kanergestartwordenmet primen.Primen betekenthetrijpenvandebaarmoedermond.Debaarmoedermondwordt korterenweker(zachter)gemaakt.Ditkandoorhetslikkenvanhethormoon prostaglandine.Medicijnenmetprostaglandinekunnenoraalofvaginaal ingebrachtworden.Hetprimenkanookgebeurenmeteenballonkatheter. Hierbijwordteendunslangetjemeteenballonnetjeingebrachtomde

baarmoedermondopentezettenenweeënoptewekken.Hetuiteindelijke doelvanprimenisrijpingvandebaarmoedermondeneenontsluitingvan2 à3cm,waardoordebevallingkanwordeningeleid.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Inleidenvandebevalling

Debevallingwordtingeleiddooreenklinischverloskundige.Redenenomeen bevallinginteleiden,hebbentemakenmetdeachteruitgangvandeconditie vandefoetus.Maarerkunnenookredenenzijndietemakenhebbenmetde moeder,zoalseenhogebloeddrukofsuikerziekte.Ofwanneerdeweeënniet vanzelfopgangkomen,terwijldevliezenalspontaangebrokenzijn.Bij complicatiestijdensdezwangerschapofwanneerdezwangerschaplanger dan40wekenis,kanerookbeslotenwordenomdebevallinginteleiden (DiakonessenhuisUtrecht,z.d.-a).

Vliezenbreken

Wanneererenigeontsluitingis,kunnendevliezenhandmatigwordengebroken omdeweeëntestarten.Ditkanookdooreenverloskundigeindethuissituatie gedaanworden.

Synthetischeoxytocine

Somskomendeweeënnietvanzelfopgang.Deweeënkunnendanopgewekt wordenmetsynthetischeoxytocine.Devrouwkrijgtditmedicijnviaeeninfuus. Dezebehandelingwordtalleeninhetziekenhuisgedaan(DeVerloskundige, z.d.).

BekijkonlinehetYouTube-fragmentwaarineenklinischverloskundigevanhet IsalaVrouw-kindcentrumuitlegthoehetinleidenvandebevallinggaat.

Uitwendigeversie

Wanneerhetkinddedefinitieveliggingvoordebevallinginneemt,zakthet hoofdinhetbekken.Hetisdeliggingwaarbijdebevallinghetbesteverloopt. Somsligthetkindpreciesandersomenwordtnieteersthethoofdjegeboren. Wanneerdebilletjesnaarbenedenliggen,spreekjeovereen stuitligging.Als vanaf36wekenvandezwangerschaphetkindinstuitligt,wordtersoms geprobeerdomhetkindindebuiktedraaiennaareenhoofdligging.Ditwordt uitwendigeversie genoemd.Deklinischverloskundigeofdegynaecoloog probeertdefoetusvanbuitenaftedraaienomhetindebaarmoedereenkoprol telatenmaken.Tijdensdeuitademingvandemoeder,omvatdeklinisch verloskundigemetbeidehandendebillenvandefoetus.Zebrengtdezenaar éénkantvanhetbekken.Wanneerereenandereklinischverloskundige

aanwezigis,houdtzijeenhandophethoofdvandefoetus.Doordebillen omhoogenhethoofdgeleidelijknaarbenedentebewegen,kandefoetuszelf verderdraaien(DiakonessenhuisUtrecht,z.d.-a)

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

BekijkonlinehetYouTube-fragmenthoeeenuitwendigeversieinzijnwerk gaat.Defoetuswordtvaneenstuitliggingnaareenhoofdligginggedraaidin hetCatharinaZiekenhuis.

Verpleegkundigeaandachtspunten

Eenverpleegkundigeheeftbijeenuitwendigeversieeenondersteunenderol. Voordatdeversieplaatsvindt,vindenereenaantalvoorbereidingenplaats. Nadatdeklinischverloskundigeeenechoheeftgemaaktomonderanderede liggingvanhetkindtebeoordelen,maaktdeverpleegkundigeeenfilmpjevan deharttonenvanhetkind(CTG).Devrouwkaneenweeënremmendmiddel geïnjecteerdkrijgenomervoortezorgendatdebaarmoederspierniet samentrekttijdenshetdraaienvanhetkind.Doorhetweeënremmendmiddel kanzijmisselijkworden.Deverpleegkundigedraagtzorgdatdemoederzo ontspannenencomfortabelmogelijkligtendatzijhaarbuikspierenzomin mogelijkaanspant.Deverpleegkundigezalookdepartnervandevrouw begeleiden.Naafloopvandeversie,voertdeverpleegkundigedecontroles uitenmaaktzijweereenCTG(DiakonessenhuisUtrecht,z.d.-a).

12.2Debevalling

Dezeparagraafbeschrijfthoeeenbevallingnormaalgesprokenverloopt. Natuurlijkzijnallebevallingenanders.Maartochzijnergroteovereenkomsten. Zokunjebijallebevallingendevolgendevierfasesonderscheiden:

1.delatentefase

2.deontsluitingsfase

3.deuitdrijvingsfase

4.nageboortefase.

Behalvedeuitlegwatdefasesinhouden,wordtookbesprokenwelketaken verpleegkundigenindezefasehebbenenhoezijdevrouwenpartner begeleiden.Welkeobservatieszijnbelangrijk?

Hetbaringskanaal

Vooreensuccesvollebevallingishetbelangrijkdatdefoetusgoedligtenzich goeddoorhetbaringskanaalofgeboortekanaalkanbewegen.Het geboortekanaalbestaatuittweedelen:hetweke(zachte)geboortekanaalen

hetbenige(harde)geboortekanaal.Hetzachtegeboortekanaalbestaatuitde uterus (baarmoeder),cervix (baarmoederhals)envagina.Hetzachte geboortekanaalisnietoveralevenbreed.Hetheeftdevormvaneenlicht gebogenbuis:13cmophetbreedstepunten11cmophetsmalstepunt.Het benigegeboortekanaalbestaatuitdebottenvanhetbekken.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Gedurendedelaatstewekendateenvrouwzwangerisvindende voorbereidingenopdebevallingplaats.Zozalhetdefoetusgaanindalen.Het hoofdjezaktdaninhetbekkenenkomtvoordebaarmoedermondteliggen. Doorditindalenwordthetvoordefoetusonmogelijkomzichnogomte draaien.Eenandervoordeelisdathethoofdjedebaarmoederafsluit.Hierdoor wordthetonmogelijkgemaaktvoordenavelstrengomnaarbenedentezakken.

Delatentefase

Delatentefase isdefasewaarinhetlichaamzichvoorbereidtopdebevalling. Vaakmerktdevrouwhiernietveelvan.Debaarmoederwordtgereedgemaakt voordebevalling.Regelmatige contracties (samentrekkingen)vande baarmoederzorgenervoordatde portio (baarmoedermond)zachterwordt. Dezeeerstesamentrekkingenzijntevergelijkenmetkrampen,maarzijn meestalpijnloos.Zewordenoefencontractiesgenoemd.Dezeoefencontracties zorgenervoordatdeportiosoepelengladwordtenopengaattotdrieàvier centimeter.Tijdensdezwangerschapisdeportiohardentuitvormig.Voorde bevallingishetnodigdatdeportioeerstafplatofverstrijkt.

Deduurvandelatentefaseverschiltpervrouw.Somsgaatdezefasenaeen paaruurovernaardeontsluitingsfase.Delatentefasekanechterookeenhele dagduren.Tijdensdelatentefasewordendecontractiessterkerenhouden dezelangeraan.Debevallingbegintpasechtalsersprakeisvanweeënin plaatsvanoefencontracties.Hetgaatdanomregelmatige,krachtigeweeën. Voorsommigevrouwenbegintdebevallingmethetbrekenvandevliezenof hetverliezenvandeslijmprop.

Graagaanpassenindestijlvandeflexibelepipelinevoorverpleegkunde. Indeonderstaandeafbeeldingziejedefoetusinhoofdliggingliggen

Brekenvandevliezen

Tijdensdezwangerschapbevindtdefoetuszichineenzakmetvruchtwater. Dezakwordtgevormddoortweevliezen;hetamnion(hetbinnenstevlies)en hetchorion(hetbuitenstevlies).Alsdezevliezenbreken,merktdezwangere ditdoordatzijvruchtwaterverliest.Hetbrekenvandevliezengaatinsommige gevallengepaardmetweeëndiealwatfrequenterkomenenheftigerzijn.

Verliezenvandeslijmprop

Tijdensdezwangerschapwordtdeportioafgeslotendooreenslijmprop. Hiermeewordtzoveelmogelijkvoorkomendaterinfectiesvanbuitenafbij defoetuskomen.Hetverliezenvandezeslijmpropisbijsommigevrouwende startvandebevalling.Vaakheeftdevrouwalwatlichtbloedverliesvoordat zijdeslijmpropverliest.Deslijmpropzieteruitalseensliertvanenkele centimetersenistroebelenslijmerig.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Begeleidingtijdenslatentefase

Tijdensdelatentefasehelptdeverpleegkundigedezwangere(enhaarpartner) bijhetopvangenvandekrampen.Jegeeftadviezenover ontspanningsmogelijkheden.Afleidingenwarmedoucheskunnenhelpente ontspannen.Jegeeftookadviezenoverhetverlichtenvandepijn.Enjebiedt ondersteuningbijangstenonzekerheidvandezwangereenhaarpartner.

Hetbegeleidenvandezwangerebijangst,pijnenstressisbelangrijkomdat ditgevolgenheeftvoorhetverloopvandebevalling.Wanneereenlichaam stresservaart,produceerthetstresshormooncortisol.Cortisolzorgtervoor datdebloedstroomnaardebaarmoederendeplacentaafneemt,maarook datdeweeënafnemen.Alsdeplacentaminderbloedkrijgt,krijgtdefoetus minderzuurstof.Cortisolkanerookvoorzorgendatdefoetuszelfook stresshormonenaanmaakt,hierdoorminderzuurstofkrijgtendehartslag gaatdalen.Ditnoemjehetdippenvandehartslag.

Begeleidingvandepartner

Veelpartnerszijnnerveusenwetennietgoedwatervanhenverwachtwordt tijdensdebevalling.Eenregelmatigterugkerendgeluidisdateenbevalling hetzwaarsteenmeestuitputtendeiswatdepartnertotdantoeheeft meegemaakt.Eenpartnerkanhetlastigvindenomteziendatzijnvrouw zoveelpijnheeft.Daarnaastzijnerbloed,geurenenveranderingeningedrag enuiterlijkvanhundierbare.Wanneerjeditcombineertmethetgevoel machteloostezijn,begrijpjedatditvoordepartnereenlastigesituatieis.De partnervoeltzichverantwoordelijk,wilhelpen.Maarweettegelijkertijdvaak niethoe.Departnerheeftvragenzoalswaarkanikstaanofwaarjuistniet. Alsverpleegkundigebegeleidjenietalleendevrouwmaarookhaarpartner. Jegeeftheminformatieoverwathijkanverwachten.Jeprobeertuitteleggen watergebeurt.Probeerdepartnerookietstelatendoen,waardoorhijminder machtelooshoefttoetekijken.Datisbelangrijk,wanteenbevalling,hetouders worden,geeftderelatieverdieping.Hetbetrekkenvandepartnerbijde bevallingiseenbelangrijkeeneennoodzakelijketaakvandeverpleegkundige. Ditspeeltnietalleenindelatentefase,maarookindevolgendefases.

Overgangnaarontsluitingsfase

TAALREDACTIE)

Alhoeweliederebevallingandersis,zijnereenaantalgedragsobservatiesdie duidenopdeovergangvandelatentefasenaardeontsluitingsfase.

Overgangvanextravertnaarintrovertgedrag

Alsdelatentefaseovergaatnaardevolgendefasekandevrouwmeerinzichzelf gekeerdraken.Jezietdatzeminderlangzamerbeweegt,minderlachten minderpraat.Zevertoontintrovertergedrag.Devrouwkanookhetgevoel voortijdkwijtraken.Somsvervaltdevrouwinhaarmoedertaalalszijgeen Nederlandseis.

Dwangmatighandelen

Jezietsomsdatvrouwenbepaaldehandelingendwangmatiggaanherhalen. Bijvoorbeelddatdevrouwhaarlichaamheenenweerwiegtalszenaasthet bedstaatmetdearmensteunendophetbed.Hetkanookgaanomhet 'moeten'vasthoudenvaneenvoorwerpofdehandvandepartner. Schommelendebewegingenkunnenhelpenomdeweeënoptevangen.

Loslatenvancontrole

Wanneerdevrouwdecontroleloslaat,geeftzijzichoveraanhetbaringsproces. Zevolgtdeaanwijzingenvandeklinischverloskundigeofgynaecoloogop.Ze vraagthenookombevestiging;'doeikhetgoed'?

Bron:

Tijdensdeuitdrijvingsfasekandevrouwhaarbeleefdheidsnormenverliezen

Decorumverlies

Deweeënwordensteedspijnlijkerenheftiger.Devrouwconcentreertzichop hetopvangenvandeweeënenomgaanmetdepijn.Ditmaaktdat beleefdheidsvormen,normenenwaarden,nietmeerdehoogsteprioriteit hebben.Jemerktditdoordatdevrouwzichnietlangergeremdvoeltinhaar verbaleennon-verbaleuitingen.Zekansnauwen,scheldenenmensenof dingenwegduwen.Eenpartnerkandansomsheelwatteverdurenkrijgen. Vaakzaldepartnerzichverontschuldigenvoorzijnvrouw.Eventuele schaamtegevoelensoverlichamelijkblootverdwijnenook.

Lichamelijkeobservaties

Behalvedebovenstaandegedragsobservatieskunnenooklichamelijke observatieswaargenomenwordenenwijzenopdeovergangnaarde ontsluitingsfase.Dezwangerevrouwkrijgtrodeblossenophaarwangen.Ze krijgthetvaakwarmentranspireert.Somswordtdehuidrondomdemond bleker(maskeren).Eriseentoenamevanbloed-enslijmverlies.Ooknemen deweeënverdertoeinintensiteitenfrequentie.Erontstaateenneigingtot braken.Inenkelegevalleniseralpersdrang.Indelatentefaseheeftdevrouw viercentimeterontsluiting.

Deontsluitingsfase

Ontsluitingbetekenttoegankelijkmaken,openen.Indeontsluitingsfaseopent deportiozichverder.Indelatentefaseheeftdeportiozichtotviercentimeter heeftgeopend.Indezeontsluitingsfasezaldeportiozichmetelkeweeverder verstrijkentotdatereenopeningontstaatmeteendiametervantien centimeter.Alsersprakeisvantiencentimeterontsluiting,spreekjeover volledigeontsluiting.Deweeënkomenindeontsluitingsfasesneller,ongeveer omdevijfminuten.Zehoudeneenminuutaan.Hetopvangenvandeweeën wordttijdensdeontsluitingsfasesteedsmoeilijker.Metopvangenvande weeënwordtbedoeldhetomgaanmetdepijndieingolvenkomtengaat. Ontspannings-ofademhalingsoefeningenhelpenomdeweeënoptevangen.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Deduurvandeontsluitingsfaseverschiltvanvrouwtotvrouw.Ingrotelijnen kunjeaanhoudendatwanneerdevrouwvoordeeerstekeerbevalt(een primipara)hetgemiddeldachtuurduurt.Hetkansnellerenooklangzamer, maarzeldenduurtdezefaselangerdanachttienuur(NVOG,2018).Wanneer eenvrouwvakerbevallenis(eenmultipara),gaathetsneller.Daarbijduurt hetgemiddeldvijfuurenzeldenlangerdantwaalfuur.

Verpleegkundigetakentijdensontsluitingsfase

Tijdensdeontsluitingsfasezorgjevoordepraktischevoorbereidingenvande bevalling.Jezorgtdatallematerialendievoordebevallingnodigzijnaanwezig zijn.Denkhierbijonderandereaancelstofmatjes,hydrofieleluiers,babybedje, navelklem,gazen,bekkentjes,handschoenen.Deklinischverloskundigezal ookaangevenwelkematerialenzijnodigdenkttehebben,zoalseenhechtset, infuussetenbevallingsset.Alsverpleegkundigevoerjecontrolesvandevrouw uit,zoalsbloeddruk,polsentemperatuur.Ookzorgjedatdejuistemedicatie aanwezigisenalsdeklinischverloskundigehieromvraagt,maakjede medicatieklaar.

Zorgdatjeindezefaseweethoeverdeontsluitinggevorderdisenwatde frequentie,duurensterktevandeweeënis.Enweetwatdesituatieismet betrekkingtotslijmafscheidingenvloeienenwatdekleurvanhetvruchtwater (bijgebrokenvliezen)is.Jekrijgtdezeinformatievandeklinischverloskundige, gynaecoloogofdoorzelfgoedteobserveren.

Hetisheelbelangrijkomdevrouwenhaarpartnercontinuetebegeleiden. Jecoacht,ondersteuntdevrouwenhaarpartner.Hetbegeleidenheefteen gunstigbeloopopdebevallingwaardoorwellichtdebevallingsduurkorter kanzijn,erminderbehoefteaanpijnstillingisenermindervaakeen kunstverlossingnodigis.

Coaching

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Zorgervoordatdegegevenondersteuningbijhetgeboorteplanpast.Hetis belangrijkomteobserverenofdezwangerezichgoedkanontspannen.Bij eenlangdurigebevallingofalsdevrouwhetlastigvindtomdeweeënopte vangen,kunjeinterventiesinzettenzoalswarmeofkoudekompressen, ontspannendemuziek,aromatherapieengedimdlicht.Alsdevliezennogniet zijngebrokenkandevrouwookeenwarmbadnemen.Bijgebrokenvliezen overlegjehierovermetdeklinischverloskundigeinverbandmetinfectiegevaar. Jesteltdevrouwgerust,jemasseertenpuftmee.Alsdevrouwhierbehoefte aanheeft,maakjehaargezichtenhandennatmeteenwashandjeofjegeeft haarwattedrinken.Kraamverbandencelstofmatjesverschoonjealsdat nodigis.Jelegtkussensgoedenschudzeeventueelop.Letoponuitgesproken signalenvandevrouwenzorgdatzekanaangevenalszeietsnietprettigvindt gaan.

Betrekdepartnererbij.Veeldingendiehierbovengenoemdworden,kande partnerookuitvoeren.Veelpartnerswillenzichimmersnuttigmaken.Blijf altijdduidelijkuitleggenwatergebeurt.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Wanneerjealsverpleegkundigedevrouwvoorheteerstzietindeze ontsluitingsfase,kanhetlastigzijnomjezelfvoortestellen.Devrouwisimmers intensiefbezigomdeweeënoptevangenenneemtjoumisschiennietbewust waar.Wachteengeschiktmomentafomjevoortestellen,bijvoorbeeldtussen deweeëndoor.Maakeerstcontactmetdevrouwenzegdaarnajenaamen benoemjedatjedeverpleegkundigebent.Aandepartnerkunjejenatuurlijk alwelvoorstellen.Bijdepartnerkunjeookterechtvoordepraktische informatiediejenodigkunthebben.Bijvoorbeeldofzijwillendatjijfoto's maakttijdenshetdoorknippenvandenavelstreng.

Doorknippenvandenavelstreng.Bron=MBOBoom

Aandachtvoorlichamelijkeaspecten

Ookindezeontsluitingsfaseobserveerjedelichamelijkveranderingenenheb jeaandachtvoordelichamelijkeaspectenvandebegeleiding.Omdatde bevallingveelenergievandevrouwvergt,biedjehaargeregeldlicht verteerbaaretenendrinkenaan.Zorgerookvoordatdevrouwinde gelegenheidisdebewegingentemakendiezijgraagwilmaken.Biedgeregeld aanomdevrouwnaarhettoilettebegeleiden.Doordeweeënvoeltdevrouw

deaandrangmindergoed.Eenvolleblaasgeeftpijnenbelemmertnamelijk deindalingvandebaby.Stimuleerdevrouwregelmatigomvanhoudingte wisselen.Hetwisselenvanhoudingzorgtervoordathetbekkenzichkan aanpassenaandebevalling.Hetheeftdaarmeeeenpositiefeffectopde frequentie,effectiviteitenduurvandeweeën.

Defoetus

Defoetusneemttijdensdeontsluitingoverhetalgemeengesprokeneen flexiehoudingaan.Dearmenenbenenzijngebogennetalsderug.Hethoofd iszijwaartsgedraaidwaarbijdekintegendeborstdrukt.Hierdoorisdefoetus zokleinmogelijk.Ditisnodigomgoedinhetbekkentekunnenzakken.De zijwaartsgedraaidepositievanhethoofdzorgtervoordathetbreedstedeel vandeschedelookdoorhetbreedstedeelvanhetgeboortekanaalgaat. Tijdensdegeboortemaaktdefoetuseendraaiomdelengte-as.Ditnoemje de inwendigespildraai.Ditdraaienzorgtervoordathetachterhoofdheteerst onderhetschaambeendoorkomt.

Waarschuwenvanklinischverloskundige

Tijdensdeontsluitingsfasezaldeklinischverloskundigenietcontinuaanwezig zijn.Maakdaaromgoedeafsprakenoverwanneerjedeklinischverloskundige waarschuwt.Inspoedsituatieszoalsbijvoorbeeldbijeenuitgezakte navelstreng,ruimbloedverliesofwanneerhetvruchtwatereenanderekleur heeft,waarschuwjedeklinischverloskundigedirect.Deklinischverloskundige beoordeeltzelfwanneerzijeengynaecolooginschakelt.

Deuitdrijvingsfase

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Alsdeklinischverloskundigeheeftvastgestelddatersprakeisvanvolledige ontsluitingbegintde uitdrijvingsfase.Alsdevliezennognietspontaan gebrokenzijn,zaldeverloskundigeditdoen.Hetbrekenvandevliezenkan debevallingsnellerlatenverlopen.Devrouwmaggaanstartenmetpersen.

POVIAS-onderzoek

Omdevolledigeontsluitingvasttestellen,verrichtdeklinischverloskundige eenvaginaalonderzoek.Hierbijonderzoektzeookdeliggingendepositie vandefoetus.Dezecontrolesnoemje POVIAS.Dezeafkortingstaatvoor:

P:portio(baarmoedermond).Deverloskundigeonderzoekthierbijwelkekant deportiowijst.Isditnaarvoren,achterenofzijwaarts?Ookonderzoektzeof deportiostugofweekis.

O:ontsluiting.Hoeveelcentimeterontsluitingheeftdevrouw?

V:vliezen.Deklinischverloskundigeonderzoektofdevliezengebrokenzijn.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

I:indalingvoorliggenddeel.Hierbijonderzoektzijhoeverhetvoorliggende deelingedaaldis.Zekijktdaarbijnaardestandtenopzichtevandesymfyse. DematevanindalenwordtaanduidmetHodgeééntotenmetvier,waarbij vierhetmeestingedaaldis.Indeonderstaandetekeningkunjedezestanden vandeindalingzien.

A:aardvoorliggenddeel.Deklinischverloskundigecontroleerthiernogmaals welkdeelvandefoetusheteerstgeborengaatworden.Hethoofd,destuitof misschienweleenvoetje.

S:standvoorliggenddeel.Hierbijkijktzijwatdeliggingvanhetvoorliggende deelistenopzichtevanhetbekken.

Deklinischverloskundigecontroleertookdeharttonenvandefoetus.Metal dezegegevenskandeverloskundigedevrouwgoedvoorbereidenopde bevalling.

HodgevlakkenBron=MBOBoomverzorgenden

Persweeën

Tijdensdeuitdrijvingsfasespreekjevanpersweeën.Doordekrachtvande persweeënwordtdefoetuslangzaamnaarbuitengeduwd.Nadeinwendige spildraai,komthethoofdinhetwekegedeeltevanhetbaringskanaal.Omdat dewandenvandevaginarekbaarzijn,kanhethoofdhiereenvoudigdoorheen. Hetgrootsteobstakelzijndebekkenbodemspieren.Dezezijnstevigeneris veelweeënkrachtvoornodigomdefoetuserdoorheentepersen.Hetoprekken vandebekkenbodemspierengaatbeetjebijbeetje.Tijdenseenweeverschijnt hethoofdennadeweeverdwijnthetweer.Ditkomtomdatheteventijdkost voordevaginazoverisopgerektdathethoofdjeerhelemaaldoorheenkan. Ditnoemjehet insnijdenvandeschedel.

Wanneerhethoofdnietmeerterugglijdt,staatdekruin.Inoverlegmetde klinischverloskundigekunjeaandevrouwvoorstellenomeenspiegelvoor tehouden.Hetzienvanhethoofdkanmotiverendwerkenvoordevrouw.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/516390250/display_1500/stock-photo-pregnancy-normal-vaginal-birth-shown-top-right-is-the-location-of-an-episiotomy-dashed-line-516390250.jpg

Hetinsnijdenvandeschedel

Episiotomie

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Nadathethoofdstaat,zalhetbijelkepersweeverdernaarbuitenkomen.Als dekruinstaatishetperineum,hetgedeeltehuidtussendevaginaendeanus, maximaalopgerekt.Ditgeefteenbranderiggevoel.Deverloskundigzalhet perineumzoveelmogelijkondersteunenominscheurentevoorkomen.Soms gebeurthetdaterzoveelspanningopdehuidkomtdatdezedreigtte scheuren.Zo'nscheurheeteen ruptuur.Eenruptuurgeneestnietzo gemakkelijkenooknietzomooi.Omeenruptuurtevoorkomenwerdinhet verledenvaakhetperineumingeknipt.Een episiotomie werduitgevoerd, afgekorttoteenepi.Tijdenseenweewerdhetperineumdaningeknipt,met

ofzonderverdoving.Doordeepisiotomiekrijgtdefoetusmeerruimteomhet wekegedeeltevanhetbaringskanaaltepasseren.Tegenwoordigismenveel terughoudenderomeenepitezetten.Ditwordtvaakalleengedaanwanneer ersprakeisvanfoetalenoodofbijeenvacuümverlossing.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Defoetus

Tijdensdeuitdrijvingsfasewordtdefoetusgeboren.Eerstverschijntde achterkantvanhethoofdendaarnahetgezichtvande neonaat.Alshetgezicht geborenis,brengtdeneonaathethoofdterugindepositiezoalsdiewasvoor deinternespildraai.Dezedraaiingnoemjede uitwendigespildraai.Ditishet moment waaropdeklinischverloskundigedevrouwvraagtomevengeen krachttezetten.Zijkandannamelijkcontrolerenofdenavelstrengnietom hethoofdvandeneonaatzit.Wanneerallesinordeis,kandebevallingverder gaan.Tijdenselkevolgendeweezaldeklinischverloskundigedevrouwvragen meetepersen.Hierdoorwordenachtereenvolgensdeschoudersenhetlijfje geboren.Alsookdevoetjeszijngeborenisdeneonaatgeboren.Denavelstreng kanwordendoorgekniptalsdezeuitgekloptis.Eenhandelingdiemeestal doordepartnerwordtgedaan.

Verpleegkundigetakentijdensdeuitdrijvingsfase

Alsjemerktdatdepersweeënzijnbegonnentrekjejehandschoenenenschort aan.Hiermeebeschermjijjezelf.Zorgdatjeeenaantalwashandjesbijde handhebt.Eenkoudenattewashandophetvoorhoofdvindensommige barendevrouwenprettig.Eenwarmewashandophetperineumkaneen barendevrouwookprettigvindenalshethoofd(bijna)staat.Dewarmte ontspanthetperineumenverminderthetbranderigegevoel.Jedoetditalleen inoverlegmetdeklinischverloskundige.

Tijdensdezefasemoedigjedebarendevrouwaanenondersteunthetbeen ofderug.Tijdenshetpersenkandevrouwzovermoeidrakendatzegeen krachtmeerheeftzelfhaarbenenoptetrekken.Jekunthaarondersteunen doordeknieëntehelpenbuigenenvasttehouden.Sommigenvindenhet tijdenshetpersenprettigommetderugietsomhoogtekomen.Maarditkost ookkrachtdiezesomsnietmeerhebben.Vaakvindenvrouwenhetprettig alszehaarvoeteninjouwzijkanzetten.Hiermeegeefjetegenkrachttijdens hetpersen.Jekuntdebarende,alszijditprettigvindt,ookeenslokjewater geveneneennattewashandoverhetgezichthalen.Hetisheelbelangrijkom ookindezefasedevrouwtecoachenenteondersteunen.

Assisterenvandeklinischverloskundige

Tijdensdeuitdrijvingsfaseondersteunjenietalleendevrouwenpartnermaar assisteerjeookdeklinischverloskundigeofgynaecoloogwaarnodig.Sommige verloskundigendoenbijnaalleszelfenanderenzullenmeereenberoepop joudoen.Jegeeftindezefasedematerialenaanenzorgtdatdeverloskundige haarinstrumentengemakkelijkneerkanleggen.Jehoudthettijdstipvande geboortevandeneonaatindegatenhoudenennoteertdit.Alsdecelstof onderleggersverzadigdzijnmetbloed,vervangjedeze.Ookvoerjedecontroles vandevrouwuitencontroleerjedefoetusdoorhetmakenvaneenCTG.

https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/2328082045/display_1500/stock-photo-first-moment-of-a-newborn-labor-in-a-hospital-after-birth-2328082045.jpg

Deopvangtafelvoordeneonaat

Denageboortefase

COPYRIGHTBOOM

Denageboortefaseisdetijdtussendegeboortevandeneonaatendegeboorte vandeplacenta.Ooktijdensdezefaseblijftdebaarmoederzichsamentrekken zodatdeplacentaendevliezengeborenkunnenworden.Deze nageboorteweeëndurengemiddeldeenkwartier.Degeboortevandeplacenta kanbevorderdwordendoordeneonaatbijdemoederaandeborsttelaten drinken.Hierdoorstartdeproductievanhethormoonoxytocinedathet samentrekkenvandebaarmoederstimuleert.Lukthetnietofduurthetlang

omdeplacentageborentelatenworden,dankandeverloskundigeaande vrouwvragenommeetepersen.Somshelptzedevrouwookdooropde baarmoedertedrukken.Mochtditniethelpenofwanneerdevrouwmeerdan denormalehoeveelheidvan350tot500mlbloedverliest,dankandeklinisch verloskundigeeeninjectiemet syntocinon geven.

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Deplacentaendenavelstreng.Bron=MBOBoom

Nadatdeplacentaisgeboren,controleertdeklinischverloskundigedeze zorgvuldig.Isdeplacentagoedontwikkeldenishetuiterlijknormaal?Ze controleertookofdeplacentacompleetis.Wantachtergebleven placentarestenindebaarmoederveroorzakenbloedingenofontstekingen. Deklinischverloskundigebeoordeeltookhetbloedverliesvandekraamvrouw encontroleerthetperineumopaanwezigheidvaneenruptuur.

Verpleegkundigetakentijdensdenageboortefase

Wanneerereenepisiotomiegezetis,hechtdeklinischverloskundigedewond. Voordatergehechtkanworden,zorgjevooreenschoonwerkveldonderde moeder.Daarnamaakjeeensterielveldwaaropdehechtmaterialen klaargelegdworden.Jeassisteertdeklinischverloskundigeenreiktophaar aanwijzingdebenodigdematerialensterielaan.

Tijdenshethechtenishetbelangrijkommetdemoederteblijven communiceren,zodatjeweetdathetgoedmethaargaat.Hechtenisoverhet algemeendelaatstezorghandelingvandeklinischverloskundige.Nade nageboortefasestartdepostplacentairefase.Ditishetmomentwaaropde lichamelijkeinspanningvanpersenenomgaanmetweeënvoorbijzijn.Dit resulteertbijveelvrouweninbevenentrillendespierenenvaakhebbenze hetkoud.Ditiseennormalereactieopdegeleverdeinspanning.

Deneonaat

Alsdefoetusgeborenis,spreekjeovereenneonaat.Jedroogtdepasgeborene afenbedekthethoofdmeteenmuts.Tijdenshetafdrogenbeoordeeltde klinischverloskundigedepasgeborene.Zekijktnaardehartfrequentie,de ademhalingendekleur.Jewikkeltdeneonaatinwarmedoekenofjelegthet huid-op-huidopdeborstofbuikvandemoederenbedektderugenhethoofd vandeneonaatmetwarmedoeken.

12.3Kunstverlossingen

Erzijnverschillendemanierenwaaropeenfoetusterwereldkankomen.De meestvoorkomendemanierisdevaginalebevallingwaarbijdefasesvan weeën,hetbrekenvandevliezen,deontsluitingendeuitdrijvingsfaseelkaar opvolgen.Somsiseen'normale'vaginalebevallingnietmogelijkenwordt gekozenvooreenkunstverlossing.Redenenvooreenkunstverlossingkunnen zijndatdefoetusingevaaris(foetalenood)ofdatdevrouwingevaaris.Zij kanbijvoorbeeldextreembloedverliesofeenzwangerschapsvergiftiging hebben.Ookdeliggingvandefoetuskindkanervoorzorgendateennormale vaginalebevallingnietmogelijkis.

Vacuümextractie

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Alsdebevallingnietvlotgaat,kaneengynaecoloogbesluitenomeen vacuümextractietoetepassen.Bijeenvacuümextractiewordteenvacuümcup (zuignap)ophethoofdvandefoetusgeplaatst.Meestalwordteenkunststof vacuümcupgebruikt.Dezewordtmetdehandvacuümgetrokken.Somswordt eenmetalenvacuümcupgebruikt,dieisaangeslotenopeenvacuümpomp. Dezuignapwordtvacuümgezogenentijdenshetpersenwordteraande zuignapgetrokken.Opdezemanierwordtdefoetusnaarbuitengeleid.Deze handelingwordtalleeninhetziekenhuisuitgevoerd.

Eenkunststofvacuümcup.

Bron;fotohttps://verloskunde.slingeland.nl/bevallen-met-een-vacuumcup KenniscentrumSlingelandziekenhuis

Verpleegkundigeaandachtspunten

Deverpleegkundigeassisteertdegynaecoloogenondersteuntdevrouwen haarpartner.Deverpleegkundigezorgterookvoordatdeopvangtafelvoor deneonaatgereedisenzuurstofklaarstaat.Opdeopvangtafelkande kinderartsdecontrolesvandepasgeboreneuitvoeren.

Nadegeboorteheeftdeneonaatvaakeenbultophethoofdopdeplekwaar dezuignapheeftgezeten.Depasgeborenekanhoofdpijnhebbenenmisselijk zijn.Debulttrektvanzelfnaeenpaardagenweerweg.Informeerdeouders hierover.Geefdeoudershetadviesdepasgeboreneniettevaak,maarvooral rustigoptepakken.Somswordter24uurrustvoorgeschreven.Depasgeborene wordtdanalleenopgepaktvoordenoodzakelijkehandelingenzoalsvoeden enverschonen.Wanneerhetmeerhuiltvanwegedepijnofmisselijkheid,kan de(kinder)artshiervoormedicijnenvoorschrijven.

Tangverlossing

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Tangverlossingen komentegenwoordignietvaakmeervoor.Hierbijwerden debekkenbodemspierennamelijknogweleensbeschadigd.Bijeen tangverlossingwerdentweemetalenlepelspreciesomhethoofdvandefoetus

geplaatstindevagina.Tijdensdeweeënperstdevrouwterwijldegynaecoloog aanhethoofdvandefoetustrekt.Alshethoofdeenmaalgeborenis,volgthet lichaamvaakvanzelf.

Keizersnede

Eenanderenaamvooreenkeizersnedeiseen"sectiocaesarea".Ditwordt vaakafgekorttotsectio.Erzijnverschillenderedenenvooreenkeizersnede. Defoetuskantegrootzijnennietdoorhetbekkenpassenofhetbekkenvan devrouwistesmal.Defoetuskaninstuitliggenofeendreigendzuurstoftekort hebben.Ookgezondheidsproblemenvandemoeder,zoalseenhogebloeddruk ofdiabeteskunnenaanleidingzijndaterovergegaanwordttoteensectio.Bij eenkeizersnedewordthetkindviadebuikwandgeboren.Ditgebeurtdoor eenoperatiediemeestalplaatsvindtonderlokaleverdovingmeteen ruggenprik.Zokandeaanstaandemoederdegeboortetochbewust meemaken.Deoperatieduurtgemiddeld45minuten.Defoetuswordtmeestal vrijsnelgeboren.Hethechtenvandebuikwondkostmeestalmeertijd. Aangezieneenkeizersnedeeenbehoorlijkegroteoperatieis,wordthieralleen voorgekozenwanneerhetmedischgezienookechtnoodzakelijkis.Overhet algemeenkandevrouwnadekeizersnedeweersnelnaarhuis.

Verpleegkundigeaandachtspuntenbijeenkeizersnede Wanneerdevrouwzichinhetziekenhuismeldtvooreenkeizersnedewordt dehartslagvanhetkindendeactiviteitvandebaarmoederonderzocht.Een verpleegkundigemaakthetCTG,neemtbloedafbijdevrouwenbrengteen blaaskatheterin.Ookbrengteenverpleegkundigedevrouwinbednaarde operatiekamerenhijsthelptdepartnerinoperatiekleding.Tijdensde keizersnedemagdepartnervandevrouwnaasthaarzitten.De verpleegkundigehoudtdepartnergoedindegaten.Nietiedereenkanimmers tegeneenoperatie.Wanneerdeverpleegkundigemerktdatdepartnerhet nietaankan,begeleidtzijdepartnerenverlaatalshetnodigisde operatiekamer.

Alsdeneonaatgeborenis,beoordeeltdegynaecoloogofdepasgeborenebij demoedergelegdkanwordenofeerstopdeopvangtafelgelegdmoetworden. Dekinderartsdoetdeallereerstecontrolesvandeneonaat.Deverpleegkundige zorgtvoordepasgeboreneenvoertdecontrolesuit.Zijzorgtookvoorde partnertijdenshethechtenvandebuikwand.Deanesthesioloogzorgtvoor decontrolesvandemoeder.

Wanneerdevrouwterugopdeafdelingis,verrichteenverpleegkundigede controlesenverwijdertdeblaaskatheter.Deverpleegkundigegeeftalsdat nodigispijnmedicatieeneenheparineinjectietervoorkomingvantrombose. Ongeveerzesuurnadekeizersnedehelptdeverpleegkundigedevrouwom voordeeerstekeeruitbedtegaan(MaastrichtUMC,z.d.)

Emotiesrondomkunstverlossing

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenvrouwkaneenkunstverlossingheelverschillendervaren.Sommige vrouwenzijnopgeluchtdateringegrepenwordtnaalleinspanning.Soms vindenvrouwenhetmoeilijkdatdebevallingnietnatuurlijkverlopenis.Ze hebbenhetgevoelgefaaldtehebben.Ofzezijngefrustreerdomdatzehet ideehebbendateennormalebevallingvanhenisafgenomen.Eenandere emotiediejekunttegenkomenisangst.Deangstkanveroorzaaktworden doordegedachtedatdekunstverlossingwerdgedaanomdatdeconditievan debabyverslechterde.Alsverpleegkundigebiedjeeenluisterendoor.Laat dekraamvrouwhaargevoelensuitspreken.Ookgeefjeinformatiealsdevrouw enhaarpartneraangevendaarbehoefteaantehebben.Ditkanhelpenbijde verwerkingvanemoties.

Pijnbestrijdingtijdensdebevalling

Pijnhoortbijdebevalling.Iederevrouwprobeertzichdaarzogoedmogelijk opvoortebereiden.Demateenlangdurigheidvandepijnverschilt.Hoeverder debevallingdoorzet,hoepijnlijkerdeweeënkunnenzijn.Debaringspijnkan zoheftigzijndathetvoordevrouweenopluchtingisomeindelijktemogen gaanpersen.Tijdensdebevallingkanhettochnodigzijnomeenkeuzevoor pijnbestrijdingtemaken.Pijnenangstkunnenervoorzorgendateenbevalling namelijklangerduurtdaneigenlijknodig.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

InNederlandwordtsteedsvakerinhetziekenhuispijnbestrijdingtoegepast. Mogelijkebijwerkingenkunnenzijndatereenbloeddrukdalingbijdevrouw plaatsvindt.Dewerkingvandepijnbestrijdingkanookvaninvloedzijnopde foetus.Nadegeboortekandeneonaatooksufferzijnvanwegede pijnmedicatieofproblemenhebbenmethetgoeddoorademen.

Medicamenteuzepijnbestrijding

Onderverantwoordelijkheidvandegynaecoloogzijnermogelijkhedenvoor medicamenteuzepijnbestrijding,zoalseeninjectiemetpijnstillendemiddelen, epiduralepijnbestrijdingofspinaleanesthesie.

Injectiemetpijnstillendemiddelen

SubcutaanofintramusculairgespotengeeftPethidineoverhetalgemeen binnendertigminuteneenontspannendeffect.Somslukthetdeaanstaande moederzelfsomevenwatteslapen.Dezemedicatiewerktongeveertweetot vieruur.Eenenkelekeerwordterzelfseenslaapmiddelbijgegeven,zodatde aanstaandemoederechtkanuitrusten.Pethidinewordtnietvlakvoorde uitdrijvingsfasegegeven,omdatdeaanstaandemoederenfoetuserbeiden ooksufvankunnenworden.

Morfinepomp

Devrouwkanookeeninfuusingebrachtkrijgenvoor remifentanil.Ditiseen sterkepijnstiller,eensoortmorfine.Dooropdeknopvandemorfinepompte drukken,bepaaltdevrouwzelfhoeveelremifentanilzijnodigheeft.Hetwerkt elkekeersnelenkortennatweetotvieruurwerkthetmindergoed.Devrouw kanookbijwerkingenkrijgen,zoalseenlangzameademhaling.Dezemethode isvooralnuttigomdelaatstefasevandeontsluitingteoverbruggenofalser redenenzijnwaaromeenruggenprikniettoegepastkanworden.

Epiduralepijnbestrijding

Viaderuggenprikbrengtdeanesthesisteenslangetje,deepiduraalkatheter, inhetruggenmergkanaal.Viaeeninfuuspompwordthetverdovingsmiddel inhetruggenmergkanaalgebracht.Ditheefteffectopzowelhetonderlichaam alsdebenen.Ditkomtomdatdezenuwendieinhetruggenmergkanaallopen doordevloeistofwordenuitgeschakeld.Zekunnendepijnprikkelnietmeer doorgevenaandehersenen.Tijdenshetaanbrengenvandeepiduraalkatheter engedurendedetijddatde epiduralepijnbestrijding loopt,wordendevrouw endefoetusgoedindegatengehouden.Tegendetijddatdepersweeëngaan beginnen,wordtdemedicatieverminderd.Deaanstaandemoedervoeltde weedanbeterwaardoorzeweetwanneerzemoetgaanpersen.Zonderde pijnbestrijdingheeftzeookweermachtoverhaarspierenzodatzekanpersen. Epiduralepijnbestrijdingisnietgeheelzonderrisico.Erkunnenbijwerkingen optredendievariërenvanzichnietlekkervoelen,duizeligzijn,hoofdpijn, rugpijnenjeuktotbloeddrukdalingen.

Walkingepidural

SindskortwordtindeNederlandseverloskamersookgebruikgemaaktvan dewalkingepidural.Hetiseenruggenprikwaarjemeekuntrondlopen.Het voordeelisdatdebewegingsruimtevandevrouwtoeneemtendatzij bijvoorbeeldnaarhettoiletkangaan.Maarookbehoudtdevrouwdekracht omtepersen,maarookomzichzelfomtedraaieninbedofomeventegaan staan.Bijdestandaardruggenprikverliestdevrouwnamelijkbijnaallekracht uithaarbenen.Voorhetverloopvandebevallingishetjuistgoeddatdevrouw zichkanbewegen.Bewegingstimuleertnamelijkdeontsluitingenhetindalen vandefoetus.Dedoseringvandepijnstillingisooklager(Slingeland Ziekenhuis,z.d.).

Spinaleanesthesie

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Ditiseenvormvanpijnbestrijdingdiewordttoegepastbijoperatieveingrepen zoalseenkeizersnede.Bijdezevormvananesthesieisdeproceduregelijkaan dievandeepiduralepijnbestrijding,dusdoormiddelvaneenruggenprik. Alleenheteffectisgroter:eristotaalgeengevoelmeerenerisgeenbeweging mogelijk.Hetvoordeelvanspinaleanesthesiebijeen(spoed)keizersnedeis datdeaanstaandemoederdegeboortebewustmeemaakt.Debijwerkingen zijnhetzelfdealsbijdeepiduralepijnbestrijding.

https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/538993768/display_1500/stock-photo-spinal-anaesthesia-d-illustration-538993768.jpg

Spinaleanesthesiewordttoegepastbijoperatieveingrepenzoalseenkeizersnede

12.4Directnadebevalling

Directnadebevallingstaatinhettekenvandeverzorgingvandekraamvrouw enhetuitvoerenvandecontroles.Alsverpleegkundigecontroleerjede temperatuur,hetbloedverlies,deuitscheidingendebaarmoederstandvan demoeder.

Postpartumzorgaandekraamvrouw

Wanneerdeplacentaookgeborenis,breektdefaseaanwaaropdelichamelijke inspanningvanpersenenomgaanmetweeënvoorbijis.Ditisde postplacentairefaseendeouderskunnengefeliciteerdworden.Jezorgtdat dekraamvrouwopeendrogecelstofmatkomtteliggen.Deklinisch verloskundigefeliciteert,nahethechten,deoudersalseerste.Defelicitatie vandeverloskundigeishettekendatdebevallingisafgerond.Daarnakunjij deoudersfeliciteren.Alsdesituatiehettoelaat,trekjijjeterugenlaatjede oudersevenalleenmethunkind.Jekuntdezetijdgebruikenometenen drinkenteregelenvoordekraamvrouw.Devrouwheeftimmerseenflinke inspanninggeleverdenzalweeraanmoetensterkenenopkrachtenmoeten komen.Zorgdaaromdatdekraamvrouwvoldoendeeetendrinktnade bevalling.

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Alsdekraamvrouwborstvoedingwilgaangeven,wordtdepasgeborenebinnen eenuurnadegeboorteaangelegd.Doedithetliefsthuidophuid,ditbevordert deborstvoedingenzouookdemoeder-kindbindingvergemakkelijken.Nade bevallingwordtalseerstedepasgeboreneverzorgd.Daarnastartjemetde verzorgingvandevrouw.Jeluistertnaarhaarwensenenoverlegtoverde mogelijkheden.Ditisafhankelijkvanhoedebevallingisverlopen,deconditie vandevrouwenwatdecontrolesvandevrouwzijn.Demeestevrouwenvinden

hetprettigomtekunnendouchen.Leterbijhetdouchenopdatde temperatuurvanhetwaternietteheetis.Letoptekenenvanvermoeidheid. Jekuntdekraamvrouwondersteunenofjevraagtofhaarpartnerhaarwil helpen.Blijfdevrouwwelindegatenhouden.Ookopeenstoelkanzeonwel worden.Terwijldekraamvrouwdoucht,kunjedematerialenopruimenen hetbedverschonen.

Postpartumcontroles

Directnadebevallingstartjemetdecontroles.Deeerstetweeuur postpartum voerjedecontrolesiederkwartieruit.

Temperatuurenhartslag

Wanneerdetemperatuurstijgt,kanditeeneerstesignaalvaneenontsteking zijn.Hetkandangaanomeenurineweginfectie,borstontsteking,endometritis ofeentromboflebitis.Eentemperatuurvan38gradenCelsiusofmeermeld jealtijdbijdeklinischverloskundige.

Dehartfrequentiekanookgaanstijgenalsgevolgvanveelbloedverlies. Wanneerjemerktdatdehartfrequentiestijgt,controleerjealtijdofersprake isvanbloedverlies.Detemperatuurwordtrectaalmeteendigitale thermometeropgenomen,tenzijandersisafgesprokenmetdeklinisch verloskundige.Hetkanzijndatdevrouwbijvoorbeeldzeerpijnlijkehechtingen heeft,aambeienheeftofeenruptuurvandekringspier.

Observatievanlochia

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Netnadebevallingishetvloeienvanhelderroodbloednormaal.Indedagen nadebevallingzalhetvloeienminderwordenenzaldekleursteedsdonkerder worden(oudbloed).Wanneerdekraamvrouwperverschoningeenzeervol kraamverbandheeftkanditwijzenopdeaanwezigheidvaneenplacentarest indebaarmoeder.Verschoningenvindenomdedrieuurplaats..Jewaarschuwt deverloskundigealsde lochia stinkt.Normaalgesprokenheeftdelochiaeen weeïgegeur.Maarookalsdevrouwpijnheeftbijhetaanrakenvandeuterus ofalsdezenietgoedsamentrekt,waarschuwjedeverloskundige.Dezeklachten kunnenwijzenopeenontstekingvanhetbaarmoederslijmvlies(het endometrium).

Uitscheidingvanurineenontlasting

Deeerstekeerurinerenkanpijnlijkzijn,zekeralserwondjesaanhetperineum zijn.Jekuntdekraamvrouwdetipgevenomtijdensheturinerentespoelen metbehulpvaneenfleswater.Doorwaterlangsdehechtingentegieten, verdunjedeurineenwordtplassenminderpijnlijk.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Baarmoederstand

Jecontroleertdematewaarindebaarmoederweerissamengetrokkentotde omvangvanvoordezwangerschap.Hierbijbeoordeeljedehoogtevan defundus (baarmoederstand).Ditdoejedoorindebuiktevoelenmetde zijkantvanjehand.Vanafdenavelrichtinghetschaambeen.Destandwordt uitgedruktinnavelhoogminofplushetaantalvingersdatdebaarmoeder onderofbovendenavelis.BijvoorbeeldN-2betekentdatdebaarmoeder2 vingersonderdenavelis.

Eengoedsamengetrokkenbaarmoedervoeltaanalseentennisbal.Alsde baarmoederhoogblijftstaanenweekaanvoelt,danisdateenredenomde verloskundigetewaarschuwen.Ditkanwijzenopeennabloeding.Extreem bloedverliesnoemjeeen fluxus.Hetnietgoedsamentrekkenvande baarmoederkanontstaanalsgevolgvaneenvolleblaas,obstipatie,adipositas ofeenafwijkingaandebaarmoeder.

12.5Complicaties

Alleaanstaandeoudershopenopeensnelle,voorspoedigebevallingmetals eindresultaateengezondkindje.Tochkanerookietsmisgaanvoorentijdens eenbevalling.Complicatieskunnenzichbijbeidenvoordoen.Alserop voorhandalproblementeverwachtenzijn,isereenziekenhuisbevalling geïndiceerd.

Afwijkendeliggingfoetus

Nietaltijdwordteersthethoofdgeboren.Hetkanzijndatdefoetuseenandere liggingheeftenbijvoorbeeldeerstdevoetjeswordengeboren.Alsbekendis datdefoetuseenafwijkendeliggingheeft,bevaltdevrouwinhetziekenhuis .Devolgendeafwijkendeliggingenkunnenzichvoordoen:

• volkomenstuitligging

• onvolkomenstuitligging

• halfonvolkomenstuitligging

• voetligging

• dwarsligging

• hetgezichtjenaarvoren

• aangezichtsligging

• voorhoofdsligging

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Verschillendeliggingenvandefoetus:hoofdligging(cephalic),stuitligging (breech),schuineligging(oblique)endwarsliggin(transverse)

Bron= https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/2034897470/display_1500/stock-vector-different-wrong-baby-positions-in-uterus-during-pregnancy-cephalic-breech-transverse-oblique-2034897470.jpg

Stuit-envoetligging

Bijeen volkomenstuitligging heeftdefoetusdebenengebogenenzithetals hetwareineenkleermakerszit.Bijeen onvolkomenstuitligging wijzende benenrechtnaarbovenenliggendevoetennaasthethoofd.Bijeen half onvolkomenstuitligging ligteenbeenomgevouweneneentjegehurkt.Erkan ooksprakezijnvaneen voetligging waarbijdefoetusmetéénoftweebenen gestrektnaarbenedenligt.Devoetenliggenlagerdandestuit.

Dwarsligging

Bijeendwarsligging,ligtdefoetusdwarsindebuikinplaatsvanindelengte. Vanwegederisico’svoordefoetuswordtvaakgekozenvoorkeizersnede.

Afwijkendepositievanhethoofd

Bijeenstuit-,voet-endwarsligging,ligthetgehelelichaamvandefoetus afwijkend.Maarerkanooksprakezijndatalleenhetgezichtvandefoetus andersligt.Wanneerhetgezichtnaarvorenligt,spreekjeovereen sterrenkijker.Defoetusligtwelmetzijnhoofdomlaag,maarkijktomhoog –naardesterren.Bijeensterrenkijkerisvaaksprakevaneenlastigerebevalling.

Hetisafhankelijkvandeverdereliggingendegroottevandebabyofeen natuurlijkebevallingmogelijkis.Devrouwkananderehoudingenproberen aantenemenzodatdefoetusalsnogdraait.Luktditnietdanvolgteen keizersnedeofkunstverlossing.

Bijeen aangezichtsligging heeftdefoetusdeneknaarachterengebogen, zodathetgezichtalseerstindaalt.Defoetusligtmetzijngezichtnaarbeneden. Dedoorsnedevanhetgezichtisgroterdandedoorsnedebijde achterhoofdsligging.Ditzorgtvooreenmoeilijkerebevallingengroterekans opcomplicaties.Bijeenaangezichtsliggingiseennatuurlijkebevallingmogelijk, maarerwordtrelatiefwelvakervooreenkeizersnedegekozen.

Bijeenvoorhoofdsligging is denekvandefoetuslichtgebogen,waardoorhet voorhoofdalseerstindaalt.Defoetusligtintegenstellingtotde achterhoofdsliggingmethetvoorhoofdnaarbeneden.Dezezeldzameligging iszeerongunstig.Hetbekkenvandebarendeisbijdezeliggingdoorgaanste kleinvoordeomvangvanhethoofd.Dezehoudingzalbijnaaltijdleidentot eenkeizersnede.

Complicatiesbijhetkind

Tijdensofvlaknadebevallingkunnenzichverschillendecomplicatiesbijhet kindvoordoen,zoalsbijvoorbeeldfoetalenood,geenademhaling, schouderdystocie ofeenuitgezaktenavelstreng.Wanneerhetvruchtwater meconiumbevat,weetjedatdefoetusinnoodis.

Foetalenood

Foetalenood wilzeggendatdefoetusonvoldoendezuurstofkrijg.Deredenen hiervoorzijndivers.DefoetalenoodwordtzichtbaarophetCTG.Jezietdat dehartfrequentievandefoetusdaaltennietofonvoldoendesnelweer terugkeertnaarnormaal.Opaanwijzenvandegynaecoloogkande verpleegkundigemedicatieklaarmaken.Devrouwkrijgtbijvoorbeeldeen weeënremmertoegediendomdefoetusevenrusttegeven.

Geenademhalingnageboorte

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Alsdeneonaatgeenademhaaltnadegeboorte,zalergestartmoetenworden meteenreanimatie.

Schouderdystocie

Hierbijwordthethoofdvandefoetusgeboren,maarblijftdeschoudersteken achterhetschaambeenvandemoeder.Hetgevolgkanzijndatdeneonaat eenbeschadigingoplooptaandezenuwenindearm.Ditkaneenverlamming totgevolghebben.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Opaanwijzingvandeklinischverloskundigeneemjealsverpleegkundige plaatsaandezijdevanderugvandefoetusenondersteunjedebarende,bij voorkeurineenverticalehouding.Jehelptdebarendeophandenenknieën. Bijeenhorizontalehoudingzorgjedatdevrouwhaarbenenmaximaalwijd enopgetrokkenhoudt.Haarknieënongeveerzijndannaastdeoren,zodater maximaleruimteinhetbekkenontstaat.

Jegeeft(suprapubische)impressie aandekantvanderugvanhetkind. Impressieishetuitoefenenvankrachtbovenhetschaambeenvandebarende. Deverloskundigegeeftdeverpleegkundigeinstructie.Volgdezeinstructie goedop.

Impressiegeven

Hetgevenvaneenimpressiegaatalsvolgt.Allereerstgajenaastdebarende staanaandezijdewaarderugvandebabyzichbevindt.Vervolgensplaatsje jehandenmetaaneengeslotenvingersenplatopelkaaropdeschoudervan debabyenduwinderichtingdieaangegevenwordtdoordeverloskundige.

Uitzakkingvandenavelstreng

Eenuitgezaktenavelstrengwilzeggendatdenavelstrenglangshethoofdvan defoetusnaarbuitenisgezakt.Denavelstrengkomtdaneerderdandefoetus naarbuitenenkandebloedtoevoernaardefoetusbelemmeren.Debloedvaten indenavelstrengwordennamelijkdichtgedruktalsdenavelstrengklemligt tussenhoofdenbekken.Eenuitgezaktenavelstrengiseenindicatievooreen keizersnede.Alsverpleegkundigezorgjedatjebijeenuitgezaktenavelstreng debillenvandevrouwhooglegt.Zovoorkomjeverderuitzakkenvande navelstreng.Jehoudtdenavelstrengookvochtigdoordezemetnatteluiers aftedekken.Deklinischverloskundigekanproberenhethoofdwatterugte duwen.Ookkanzemeteenkatheterdeblaasvullenenzoproberendeweeën afteremmen.

https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/1255666381/display_1500/stock-photo--d-illustration-of-entanglement-of-umbilical-cord-around-the-fetus-1255666381.jpg

Foetuswaarbijdenavelstrengomdenekisgedraaid.

Navelstrengomdenek

Bijdezecomplicatiezitdenavelstrengtijdensdebevallingomdenekvande foetus.Ditkangevolgenhebbenvoordefoetus.Bijelkeweewordtde navelstrengdichtgedruktenbestaatdekansdatdefoetusminderzuurstof krijgt.Deverloskundigekandenavelstrengoverhethoofdterugschuivenen alsdenavelstrengtestrakzit,alafknippentijdensdebevalling.

Meconiumhoudendvruchtwater

Meconiumisdeeersteontlastingvanhetkind.Wanneerhetvruchtwatergroen is,isditeentekendatdefoetusmeconiumgeloosdheeft.Defoetuskanhet danmoeilijkhebben,dithoeftnietaltijdhetgevaltezijn.Meconiumhoudend vruchtwaterkanduidenopeenzuurstofgebrek,infectiesof ademhalingsproblemen.

Complicatiesbijdevrouw

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Nietallecomplicatieszijnlevensbedreigend,maarzekunnenwelgrote gevolgenhebbenvoormoederen/ofhetkind.Decomplicatiesdiebijde aanstaandemoederkunnenoptreden,kunnenbetrekkinghebbenopde placentaoferkansprakezijnvaneenhelesnellebevalling.

Problemenmetdeplacenta

Hetkanvoorkomendatdeplacentavoordeportioligt.Vaakisditalvoorde bevallingopeenechogesignaleerd.Ditiseenindicatievooreenkeizersnede.

Stortbevalling

Eensnellebevallingvanminderdanvieruurnoemjeeen stortbevalling.De vrouwheeftgeenweeëngevoeld,zelfsniettijdenshetpersen.Ditzijnde situatieswaarbijeenvrouwineenspersdrangheeft.Zekanzelfsineenseen hoofdtussendebenenvoelen.Eenstortbevallingkomtvakervoorbijeen vrouwdiealeerderisbevallen,maarkanzekerookbijeeneerstebevalling gebeuren.Wanneerdevrouwalinhetziekenhuisis,kandeklinisch verloskundigeofgynaecoloogsnelterplekkezijn.

Complicatiesnadebevalling

Ooknadebevallingkunnenzichsituatiesvoordoendiegroteimpacthebben ophetverloopvanhetkraambed,zoalsbijeen(pre)eclamsie,eenfluxusen hetHELLP-syndroom.

Pre-eclampsie

Een pre-eclampsie (zwangerschapsvergiftiging)kanooknadebevallingnog totcomplicatiesleiden.Verslechteringvandeconditievandemoederin combinatiemetvochtvasthoudeneneenhogebloeddruk,hoofdpijnen misselijkheidwijzenindierichting.Alsverpleegkundigemeldjeditdirectaan deklinischverloskundige,zodatereenbehandelingingezetkanworden. Behalvedehogebloeddrukheeftdevrouwookeenabnormalehoeveelheid eiwitindeurine.Eenpre-eclampsiediegepaardgaatmetinsultennoemje een eclampsie.Wanneerdevrouwinsultenkrijgt,legjedevrouwnahetinsult ineenstabielezijliggingenzorgjevooreenvrijeademweg.Jeschakeltdirect deklinischverloskundigein.Jestartmetreanimerenwanneerersprakeis vaneenademstilstand.

BEROEPSONDERWIJS

TAALREDACTIE)

https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/1813931561/display_1500/stock-vector-preeclampsia-pregnancy-disorder-hypertension-toxemia-urine-risk-birth-care-test-check-liver-kidney-1813931561.jpg Alsverpleegkundigemeldjeeenhogebloeddrukaandeklinischverloskundige

HELLP-syndroom

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

HetHELLP-syndroom iseenlevensbedreigendeaandoeningvoordemoeder. HetHELLP-syndroomisdeafkortingvoorHemolyse,ElevatedLiverenzymes enLowPlatelets.Hetkantijdensdezwangerschapontstaan,maarooktijdens debevallingofindeeersteachtdagendaarna.BijhetHELLP-syndroomiser sprakevanleverbeschadiging,bloedafbraakenstollingstoornissen.Hetkan gepaardgaanmeteenhogebloeddruk,maardithoeftniet.Debehandeling bestaatuitbestrijdenvandesymptomen.Alsdevrouwnognietbevallenis, wordtdebevallingopgewekt.Buikpijnismeestalheteersteduidelijke symptoom.Depijnzitvaakindebovenbuikenkanuitstralennaarderestvan debuikofrug.Omdatdelevernietgoedfunctioneert,veroorzaaktdeze waarschijnlijkdepijnklachten.Anderemogelijkeklachtenensymptomenzijn vochtophoping,weinigplassen,braken,ontkleurdeontlasting, concentratieproblemen,eengelehuidendonkereurine.

Fluxus

Alseenvrouwnadebevallingmeerdaneenhalveliterbloedverliest,wordt diteenfluxuspostpartumgenoemd.Deoorzakenzijndivers.Hetkan bijvoorbeeldgaanomeennietgoedsamentrekkendebaarmoederofeen incompleteplacenta.Alsverpleegkundigemeldjehetovermatigebloedverlies direct.Deklinischverloskundigekanmetmassageofmedicatieproberende baarmoedermeertelatensamentrekken.Alsditnietlukt,kanderestvande placentaoperatiefverwijderdwordenendebloedvatenworden dichtgeschroeid.

Alsjezietdatdevrouwdoorhetbloedverliestekenenvaneenshockvertoont, handeljedirect.Symptomendieopeenshockwijzenzijnonrust,duizeligheid, klamaanvoelenenerbleekuitzien.

Verpleegkundigeaandachtspuntenbijeenfluxus Wanneerersprakeisvaneenfluxus,handeljealsvolgt:

• Zorgdatdeblaasgeleegdwordt.Jekuntdevrouwopeencelstofmatje latenurineren.Dooreenlegeblaaskandebaarmoederbetersamentrekken. Jekuntookdeneonaataanleggen.Zuigenaandeborstenkanervoor zorgendatdebaarmoederzichsamentrektomdatoxytocinevrijkomt.

• Zorgdatdevrouwnietafkoelt.

• Laatdevrouwnietetenendrinken.Opdiemaniervoorkomjenamelijkdat hetbloedzichnaarhetmaag-darmkanaalbegeeft.

• Controleerdehartfrequentievandevrouw,destandvandefundusenhet bewustzijn.Blijfdemoederaanspreken.

• Legdevrouwdiealsgevolgvaneenfluxusinshockdreigtteraken,nietin Trendelenburg.Hierdoorbestaatnamelijkdekansdatdeuterusvolloopt metbloedwaardoorin70%vandegevallendeuterusnietsamentrekt.

Algemenetakenvandeverpleegkundigebijcomplicaties

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bijonverwachtecomplicatiesishetbelangrijkomhetoverzichttebehouden. Jebewaartderustenhandeltopaangevenvandeklinischverloskundige.Dit kanvariërenvanhetaangevenvanbenodigdematerialen,hetalarmerenvan degynaecoloogtothetassisterenbijeenreanimatie.Daarnaasthebjeook dezorgvoordepartnervandekraamvrouw.Ineenacutefasekanditsoms opdeachtergrondrakenomdatdeprioriteitligtbijhetoplossenvanhet (medische)probleem.

12.6Bijzonderesituaties

Somskunjealsverpleegkundigeooktemakenkrijgenmetbijzonderesituaties. Zokaniemandbijvoorbeeldbevallenvaneenmeerling.Een meerlingzwangerschapenbevallingiszwaarderdanwanneerdevrouwéén kinddraagt.Erdoenzichoverhetalgemeenvakercomplicatiesvoor.Wanneer devrouwalcoholofdrugsgebruikt,ziejeookveelcomplicatiestijdensde bevallingenbestaatereenkansopeenvroeggeboorteofopeendoodgeboren foetus.Debevallingvaneentienermoeder,vraagtookextravaardighedenen begeleidingvanjoualsverpleegkundige.

Meerlingenzwangerschap

De20-wekenechotijdensdezwangerschapkanaantonendatdevrouwzwanger isvanmeerkinderen.Meerlingenkomenvakervoorinfamilies.InNederland komenongeveer15tweelingzwangerschappenvooropdeduizend zwangerschappen.Doordejarenheenziejedatsteedsmindermeerlingen geborenworden.Debelangrijksteoorzaakhiervanisdatervanaf2013 maximaaltweebevruchteeitjeswordenteruggeplaatstbijeenIVF-behandeling. Demeestemeerlingenzijn twee-eiig.Ongeveertweevandedrietweelingen istwee-eiig.Eentwee-eiigetweelingontstaatwanneerertweeafzonderlijke eicellenwordenbevruchtdoortweeafzonderlijkespermacellen.Dezetwee embryo’szijngenetischnietidentiekenkunnendaaromookvaneen verschillendegeslachtzijn.Zehebbenhuneigenplacentaenvruchtwater. Drielingenzijnvaakdrie-eiig.Een eeneiige tweelingontstaatwanneeréén bevruchteeicelzichsplitstintweedelen.Detweeembryo’szijngenetisch identiekenhebbenhetzelfdegeslachtendezelfdebloedgroep.Zelijkenqua uiterlijkenpersoonlijkheidveelmeeropelkaardanwanneerzijeentwee-eiige tweelingzijn.Indebaarmoederdelenzijdeplacentaenhetvruchtwater (UMCG,z.d.)

Dekraamvrouwblijftnadegeboortevaneenmeerlingvaaklangerinhet ziekenhuis.Ditzalafhankelijkzijnvandegezondheidenhetgewichtvande neonaten.Vaakzijndrielingennogprematuurenhebbenzijcouveusezorg nodig,vakerdantweelingen.

Complicaties

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Meestaliseenmeerlingzwangerschapzwaarderdanwanneerdevrouwéén kinddraagt.Zijheefteengroterekansopmisselijkheidenbraken.Omdatde baarmoedersnelgroeit,kanzijookvakerklachtenhebbenalshardebuiken,

moeheidenhetsnellerontstaanvan striae.Vrouwenhebbenookvakerlast vaneenhogebloeddruk,bloedarmoedeenzwangerschapsdiabetes.Ookis ereengroterekansop zwangerschapstoxicose (UMCG,z.d.).

Bijeenmeerlingzwangerschapziejevakercomplicatieszoalseen groeiachterstand,liggingsafwijkingenoftevroeggeborenfoetussen.Hetis normaaldattweelingenvan32wekenzwangerschaplangzamergroeiendan eenlingenenookminderzwaarzijnbijdegeboorte.Alséénofmeerfoetussen teweiniggroeien,ismeestaleenopnameinhetziekenhuisnodig.Defoetussen kunnendanimmersindegatengehoudenwordenmeteenCTGeneenecho. Somskrijgtdezwangerevrouwinjectiesmetcorticosteroïdenomtezorgen datdelongenvandefoetussenzichbeterontwikkelen.

Tijdensdebevallingkunnenookcomplicatiesoptreden.Omdatdebaarmoeder erggrootwordt,kunnendeontsluitings-ofuitdrijvingsweeënsomsnietsterk genoegzijn.Ditkantotgevolghebbendatdebarendeeeninfuusmetoxytocine krijgt.Ookkanhetgebeurendatdetweedeofderdefoetusnietgoedindaalt. Defoetussenblijvendwarsliggen.Wanneerhetdegynaecoloognietluktom defoetustedraaiennaarhoofdliggingofsluitligging,vindteralsnogeen keizersnedeplaats(CatharinaZiekenhuis,2022).

https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/2069106803/display_1500/stock-vector-triplets-in-uterus-three-fetuses-in-the-womb-multiple-pregnancy-one-amniotic-sac-risk-factor-2069106803.jpg

Driefoetussen(fetus)delenéénplacenta.

Umbilicalcord=navelstreng

Uterus=baarmoeder

Cervix=baarmoederhals

Uterinewall=baarmoederwand

Amnioticsac=amnion(hetbinnenstevlies)

Placentadelen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bijeentweelingdieeenplacentadeelt,kunnenzichnoganderecomplicaties voordoenzoalshet transfuseur-transfusé-syndroom of hettwin-to-twin-transfusiesyndroom (TTS).Bijditsyndroomisde bloeduitwisselingtussendefoetussennietinevenwicht.Erstroomtmeer

bloedvandeenefoetusnaardeanderefoetus.Hierdoorontstaanproblemen bijbeidefoetussen.Eenanderecomplicatiediekanoptredenwordtselectieve Intra-UterineGroeiRetardatie (sIUGR)genoemd.Ditbetekentdatéénvan detweefoetussenonvoldoendevoedingkrijgtviadeplacenta.Dezefoetus ontwikkelthierdooreengroeiachterstand(UMCG,z.d.).

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Verpleegkundigeaandachtspunten

Wanneereenvrouwgaatbevallenvaneenmeerlingishetergdrukinde verloskamer.Behalvedatervooriedereneonaateenkinderartsaanwezigis, iserookvooriedereneonaateenverpleegkundigeaanwezig.De verpleegkundigenhebbendezelfdetaken,zoalshetassisterenvande gynaecoloogendeondersteuningvandebarendeenhaarpartner.De verpleegkundigezorgterookvoordatdeopvangtafelvoordeneonaatgereed staat.Endatallematerialenklaarliggenvooreenkunstverlossing.Iedere verpleegkundigevangtvervolgenséénneonaatop,zodatzijallezorgaandeze pasgeborenekangeven.

Dezorgvandezepasgeboreneisergintensief.Maarookhetvoedenkaneen enormeuitdagingzijn,zekeralsdemoederborstvoedingwilgeven.Als verpleegkundigezuljeveelinformatieenadviezengeven.

Alcoholendrugs

Hetgebruikvanveelalcoholendrugsgeeftoverhetalgemeencomplicaties tijdensdezwangerschapendebevalling.Maarhetkanookaleerdergevolgen hebbenopdevruchtbaarheidvanzoweldemanalsdevrouw.Erkunnenook geslachtscellenmetafwijkendechromosomenontstaan.Hetdrinkenvan alcoholen/ofhetgebruikvandrugstijdensdezwangerschapkantoteen miskraamleiden.Erbestaatookeenkansopeenvroeggeboorteofopeen doodgeborenfoetus.Teveelalcoholtijdensdezwangerschapkanookzorgen voorallerleiafwijkingenvandeneonaat.Ditstaatbekendonderhetfoetaal alcoholsyndroom.

Foetaalalcoholsyndroom

Het foetaalalcoholsyndroom(FAS) iseenzeerernstiggevolgvan alcoholmisbruiktijdensdezwangerschap.Bijhetkindziejeverschillende gezichtsafwijkingenenneurologischebeschadigingen.Hetgezichtheeft specifiekekenmerkenzoalsonderandereeenkleineschedel,smalle oogspleetjes,lageoren,eenafgeplatneusgootje.Dezegezichtsafwijkingen ziejeindevolgendeafbeelding.

FasGezichtsafwijkingen.

Bron=MBOBOOM

Doordeneurologischebeschadigenkandepasgeboreneproblemenervaren ophetgebiedvanslapen,prikkelsengroei.Wanneerhetkindouderwordt, blijvenerproblemen.Erkunnenzichleerachterstandenontwikkelenenspraakengedragsproblemen(Trimbos-instituut,2024).

Heroïne

Wanneerdemoederverslaafdisaanheroïne,wordthetkindookverslaafd geboren.Ditbetekentdatdepasgeborenestartmeteenkorteperiodemet ontwenningsverschijnselen.Bijeenzwangere,heroïne-afhankelijkevrouw kunnenzichveelenernstigecomplicatiesvoordoen,zoals:

• Verhoogdrisicoopeenmiskraam;

• Overlijdenvanhetkindvoordebevalling;

• Loslatenvanplacentavoorgeboorte;

• Ernstigeinfectiesenziektesdooreenmoederdiespuit;

• Ademhalingsstoornissen;

• Aangeborenafwijkingen;

• Ondergewichten/ofgroeivertraging;

• Abnormaleontwikkelingindehersenenzoalseenabnormaalslaappatroon;

• Wiegendood(Trimbos-instituut,2025).

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Zuurstoftekort

Wanneerdevrouwvlakvoordebevallingeendosisheroïneheeftgehad,kan defoetustijdensdebevallingeenzuurstoftekortkrijgen.Normaalgesproken heeftdefoetustijdensdebevallingeenkorteperiodeeenlagerzuurstofgehalte.

Pasalsditzuurstoftekortlangerduurt,kanditschadeaanrichten.Erzijn verschillenderedenenwaaromdefoetusteweinigzuurstofkrijgt.Hetkanzijn datdeplacentaonvoldoendewerktofloslaat.Maarookwanneerdefoetus verkeerdligt,denavelstrenguitgezaktisoftestrakdenekomstrengelt.Bij eenweeënstorm,maarookbijeenlangdurigeuitdrijvingkaneenzuurstoftekort ontstaandoordeafklemmingvandenavelstreng.Bijeenpasgeborenekan ereenobstructiezijnvandeluchtwegen,bijvoorbeelddoormeconiumofslijm. Ofhetkanzijndatdelongenvandeneonaatnognietrijpzijn.Delongen kunnenzichdannognietontplooien,waardoordepasgeboreneonvoldoende zuurstofkrijgt.Ditziejevooralbijvroeggeboorte.Wanneerdemoederbepaalde medicijnengebruiktdiehetademhalingscentrumvanhetkindremmen,kan zichnadegeboorteookzuurstoftekortvoordoen.Alsverpleegkundigekunje zienwanneereenpasgeboreneeentekortaanzuurstofheeft.Hijzietdanbleek ofblauw.Ookhetdalenvandehartslagkanduidenopzuurstoftekort.Het poepeninhetvruchtwaterisookeentekenvanbenauwdheid.

Reanimatiepasgeborene

Erkansprakezijnvaneenbedreigendesituatiewaarindeklinisch verloskundigeofgynaecoloogbesluitomdepasgeborenetereanimeren.Zij zullenderichtlijnenvandeNederlandseReanimatieraad(NRR)volgenenhet ziekenhuisprotocol.Alsverpleegkundigevolgjealtijddeinstructiesvande klinischverloskundigeofgynaecoloogop.

BEROEPSONDERWIJS

TAALREDACTIE)

HetstroomschemainderichtlijnvanhetNederlandseReanimatieRaadomeen pasgeborenetereanimeren. Bron= https://www.reanimatieraad.nl/app/uploads/2021/11/HS-7-Richtlijnen-2021.pdf 6.3

Tienermoeders

Nederlandheefteenvrijlaagpercentagetienermoeders.Wanneereenvrouw voorhaartwintigsteverjaardagmoederwordt,spreekjeovereen tienermoeder.Overhetalgemeenisdezwangerschapnietgeplandeniszij onbedoeldzwangergeworden.Vaakwordtdezwangerschapafgebroken,

maarongeveeréénderdevandezetienerskrijgthetkind.Nederlandtelde 1.385tienermoedersop1januari2023(NederlandsJeugdinstituut,2024b). Naeenjarenlangedaling,ziejenuweereenlichtestijging.Ditkantemaken hebbenmetdeontwikkelingdatvrouwenvan18totenmet29jaarvaker natuurlijkemethodentoepassenomeenzwangerschaptevoorkomen.Zij willennamelijkgeenhormonengebruikenenlatenzichovertuigendoorde positieveverhalenopsocialemediaovernatuurlijkemethoden(Nederlands Jeugdinstituut,2024a).

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Deontwikkelingvanhetaantaltienermoerdersovereenperiodevantienjaar. DegegevenszijnafkomstigvanhetNederlandsJeugdinstituut Bron:https://www.nji.nl/cijfers/tienermoeders.

Somswordtdetienermoedermetveelproblemengeconfronteerd.Misschien isergeenvaderinbeeldofmisschienwildevaderdepasgeboreneniet erkennen.Misschienwoontdetienermoedernogthuisbijhaarouders.Het levenvandetienermoederzalophaarkopstaan.Zijkrijgteenenorme verantwoordelijkvanwegedezorgvoorhetkind.Haarleeftijdgenotengaan nognaarschoolenzijnbezigmetuitgaan.

Risico’stijdensdebevalling

Overhetalgemeenziejedatdebevallinggemakkelijkverlooptendatde tienermoederooksnellerherstelt.Ookzaktdebaarmoedersnellerbijeen tienermoeder.Deborstvoedingkanooksoepelverlopen.Erisvaakveelminder sprakevanstuwing.Alsverpleegkundigekanhetzijndatjeveelinformatie moetgevenaandetienermoeder.Vaakzijndezemoedersnamelijknietnaar eenvoorbereidendezwangerschapscursusgeweest.Ditkanbetekenendatje veelbegeleidingbiedttijdensdebevalling.Zekeralsergeenpartnerinbeeld is,ishetcoachenencontinubegeleidingbiedennoodzakelijk.

Erzijneenaantalrisico’sdiesamenhangenmeteentienerzwangerschap.De neonaatheeftvaakeenlaaggeboortegewicht.Ditkanveroorzaaktworden doordathetlichaamvandetienermoedernognietvolgroeidisofdoor ongezondeleefgewoonten.Wanneerhetlichaamvandemoedernogniet volgroeidis,iserookvakersprakevaneenvroeggeboorte.Deneonaatkan ookafwijkingenhebben.Indezegroepvantienerzwangerschappenziejeook vakerperinatalesterfte.Defoetusoverlijdtnaeenzwangerschapsduurvan 24wekenofmeerofoverlijdttijdensdegeboorteofindeeersteweeknade geboorte.

12.7Begrippen

Begrip:Uitlegbegrip

12.8Bronnen

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

CatharinaZiekenhuis.(2022,17februari).Meerlingen.Geraadpleegdop6maart 2025,van

https://www.catharinaziekenhuis.nl/patientenfolders/meerlingen-gyn-068/

CollegePerinataleZorg(CPZ).(2020). ZorgstandaardIntegraleGeboortezorg. Geraadpleegdop7maart2025,van https://www.kennisnetgeboortezorg.nl/wp-content/uploads/2020/11/zorgstandaard-integrale-geboortezorg-1.2.pdf

CollegePerinataleZorg(CPZ).(2025,3maart). GeboortecijfersNederland. Geraadpleegdop6maart2025,van

https://www.kennisnetgeboortezorg.nl/dossiers/geboortecijfers-nederland/#:~:text=Onderstaande%20grafiek%20toont%20de%20ontwikkeling,meer%20dan%20in%20januari%202024.

DeVerloskundige.(z.d.). Debevallinginleiden.Geraadpleegdop3maart2025, vanhttps://deverloskundige.nl/themas/bevallen/de-bevalling-inleiden

DiakonessenhuisUtrecht.(z.d.-a). Draaienvanuwkindbijeenstuitligging. Geraadpleegdop3maart2025,van https://www.diakonessenhuis.nl/folders/draaien-uw-kind-stuitligging DiakonessenhuisUtrecht.(z.d.-b). Inleidenvandebevalling.Diakonessenhuis. Geraadpleegdop3maart2025,van https://www.diakonessenhuis.nl/folders/inleiden-bevalling DiakonessenhuisUtrecht.(z.d.-c). TriageopdeafdelingVerloskunde/ Gynaecologie.Geraadpleegdop8maart2025,van https://www.diakonessenhuis.nl/folders/triage-afdeling-verloskunde-gynaecologie#:~:text=De%20triageverpleegkundige%20voert%20de%20eerste,zo%20nodig%20verder%20onderzoek%20verrichten.

Isala,Zwolle.(z.d.). Inleidenvandebevalling(primen).Geraadpleegdop3 maart2025,van

https://www.isala.nl/patientenfolders/5416-inleiden-bevalling/#link2

KenniscentrumKraamzorg.(2016,27maart).KCKZ-KenniscentrumKraamzorg. Geraadpleegdop18februari2025,vanhttps://www.kckz.nl/

KNOV(KoninklijkeNederlandseOrganisatievanVerloskundigen),LHV (LandelijkeHuisartsenVereniging)waaronderookdeverloskundigactieve huisartsen(verenigdindeVVAH),NVOG(NederlandseVerenigingvoorObstetrie enGynaecologie),NVK(NederlandseVerenigingvoorKindergeneeskunde)en NVVP(NederlandseVerenigingvoorPathologie).(z.d.). Peristat.nl. Geraadpleegdop25februari2025,vanhttps://www.peristat.nl/

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

MaastrichtUMC.(z.d.). Dekeizersnede|Informatiefolders.Geraadpleegdop27 februari2025,van https://info.mumc.nl/pub-605#:~:text=of%20een%20meisje%3F-,Na%20de%20keizersnede,voor%20de%20eerste%20keer%20plassen.

MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport.(z.d.). Bevallingen.DeStaat vanVolksgezondheidenZorg.Geraadpleegdop25februari2025,van https://www.staatvenz.nl/kerncijfers/bevallingen

NederlandsJeugdinstituut.(2024a,januari31). 14%jongevrouwenkiest natuurlijkeanticonceptie.Geraadpleegdop10maart2025,van https://www.nji.nl/nieuws/14-jonge-vrouwen-kiest-natuurlijke-anticonceptie

NederlandsJeugdinstituut.(2024b,april2). Cijfersovertienermoeders. Geraadpleegdop10maart2025,vanhttps://www.nji.nl/cijfers/tienermoeders

NederlandseReanimatieRaad.(z.d.). Reanimatieenondersteuningvande transitievanhetkinddirectnadegeboorte.Geraadpleegdop11maart2025, van https://www.reanimatieraad.nl/app/uploads/2021/11/HS-7-Richtlijnen-2021.pdf

NederlandseVerenigingvoorObstetrie&Gynaecologie.(2020). NVOG-richtlijn ‘Methodenvaninductievandebaring’ 2.0.Geraadpleegdop18februari2025, van https://www.nvog.nl/wp-content/uploads/2020/12/Methoden-van-inductie-van-de-baring-30-12-2020.pdf

RIVM.(z.d.). Monitoronbedoeldezwangerschappen:Cijferoverzicht2023. Geraadpleegdop6maart2025,van https://www.rivm.nl/publicaties/monitor-onbedoelde-zwangerschappen-cijferoverzicht-2023

SlingelandZiekenhuis.(z.d.). ‘Walkingepidural’ bijbevalling.Geraadpleegd op8maart2025,vanhttps://www.slingeland.nl/walking-epidural-bij-bevalling

Trimbos-instituut.(2024,23december).Alcoholenzwangerschap.Geraadpleegd op10maart2025,van https://www.trimbos.nl/kennis/alcohol/alcohol-en-zwangerschap/

COPYRIGHTBOOM

Trimbos-instituut.(2025,14februari). Heroïne:zwangerschap.Geraadpleegd op18februari2025,van https://www.drugsinfo.nl/heroine/zwangerschap-en-heroine/

UMCG.(z.d.). Twee-ofmeerlingenzwangerschap.Geraadpleegdop6maart 2025,vanhttps://www.umcg.nl/-/tweeling-meerlingzwangerschap

V&amp;VN.(z.d.). Vrouw&Kind|V&VN.Geraadpleegdop18februari2025,van https://www.venvn.nl/afdelingen/vrouw-kind/

VanDerMaat,H.P.M.(2017). Kraamzorg.ThiemeMeulenhoff.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)