66832 HZW profiel thema 2 CONCEPT by Boom beroepsonderwijs

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

ONDERSTEUNEN BIJ VOEDING EN HET BEREIDEN VAN MAALTIJDEN

COLOFON

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Boom Beroepsonderwijs info@boomberoepsonderwijs.nl www.boomberoepsonderwijs.nl Auteur(s): R. Prins Inhoudelijke redactie: D. Ariaens

Titel: Profieldeel Helpende Zorg & Welzijn ISBN: 978-90-372-6683-2 1e druk/ 1e oplage Bronvermelding:

©2024 Boom Beroepsonderwijs | Boom Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van een (of meerdere) gedeelte(n) uit deze uitgave in bijvoorbeeld een (digitale) leeromgeving of een reader in het onderwijs (op grond van artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot Stichting Uitgeversorganisatie voor Onderwijslicenties (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.stichting-uvo.nl). De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Door het gebruik van deze uitgave verklaart u kennis te hebben genomen van en akkoord te gaan met de specifieke productvoorwaarden en algemene voorwaarden van Boom Beroepsonderwijs, te vinden op www.boomberoepsonderwijs.nl.

INHOUD Voorwoord .............................................................................................................................. ?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Thema 1 Ondersteunen-bij-voeding-en-het-bereiden-van-maaltijden ......................................... ? Hoe werk je met dit thema? .................................................................................................... 6 1.1 Ondersteunen-bij-voeding-en-het-bereiden-van-maaltijden .............................................. 6 1.2 Plannen-van-de-voorbereidingen-voor-de-maaltijd .......................................................... 10 1.3 Plannen-van-de-bereiding-van-de-maaltijd ........................................................................ 13 1.4 Voeding-en-gezondheid ........................................................................................................ 16 1.5 Vitaminen ............................................................................................................................... 19 1.6 Mineralen ............................................................................................................................... 22 1.7 Gezonde-voeding ................................................................................................................... 23 1.8 Aanbevolen-dagelijkse-hoeveelheid-(ADH) ......................................................................... 24 1.9 Voedingsadvies-op-maat ...................................................................................................... 28 1.10 Eetmomenten ........................................................................................................................ 30 1.11 Invloeden-op-eetgewoonten ................................................................................................ 31 1.12 Eetgewoonten-in-andere-culturen ....................................................................................... 33 1.13 Problemen-met-eten ............................................................................................................. 35 1.14 Observeren-en-registreren-van-eet--en-drinkgedrag-van-de-cliënt .................................. 36 1.15 Eet--en-drinkgedrag-bij-ouderen ......................................................................................... 37 1.16 Wat-is-observeren? ................................................................................................................ 39 1.17 Redenen-om-extra-op-te-letten ........................................................................................... 40 1.18 Registreren ............................................................................................................................. 41 1.19 Rapporteren ........................................................................................................................... 43 1.20 Observeren-en-registreren-eet--en-drinkgedrag-van-kleine-kinderen ............................. 45 1.21 Eetstoornissen ....................................................................................................................... 47 1.22 Voedingspatronen-op-basis-van-principes ......................................................................... 49 1.23 Koolhydraten-en-bloedsuikerspiegel ................................................................................... 51 1.24 Diabetes ................................................................................................................................. 52 1.25 Diëten ..................................................................................................................................... 55 1.26 Cholesterol ............................................................................................................................. 63 1.27 Cholesterol,-vet-en-voeding ................................................................................................. 64 1.28 Babyvoeding .......................................................................................................................... 66 1.29 Een-recept-lezen .................................................................................................................... 67 1.30 Betekenis-van-voedingswaarden ......................................................................................... 69 1.31 Methodisch-werken:-materialen-en-middelen-vaststellen ................................................ 71 1.32 Kooktechnieken ..................................................................................................................... 72 1.33 Technieken-voor-het-bereiden-van-een-maaltijd ............................................................... 73 1.34 Voorraad-en-verantwoordelijkheid ...................................................................................... 82 1.35 Het-bewaren-van-voeding .................................................................................................... 83 1.36 Voedingsmiddelen-opslaan-en-bewaren ............................................................................. 84 1.37 Hygiëne-is-jouw-verantwoordelijkheid ................................................................................ 88 1.38 Persoonlijk-hygiëne ............................................................................................................... 90 1.39 De-HACCP-code-of-hygiënecode .......................................................................................... 93 1.40 HACCP-code-en-schoonmaak .............................................................................................. 94 1.41 Goede-en-schadelijke-bacteriën .......................................................................................... 95 1.42 Bederf-en-besmettingen-voorkomen .................................................................................. 96 1.43 Kruisbesmetting-voorkomen ................................................................................................ 97 1.44 Schimmels .............................................................................................................................. 98

Bewerkt-voedsel-bewaren .................................................................................................... 99 Opdienen-en-serveren ........................................................................................................ 100 Tafelmanieren ..................................................................................................................... 104 Afruimen,-opruimen-en-schoonmaken ............................................................................. 105 Samenwerken-met-de-cliënt .............................................................................................. 109 Een-cliënt-in-zijn-waarde-laten .......................................................................................... 113 Verbale-en-non-verbale-communicatie ............................................................................. 114 Veiligheidsvoorschriften ..................................................................................................... 116 Veilig-omgaan-met-materialen .......................................................................................... 119 Gevaarlijke-situaties-voorkomen ....................................................................................... 121 Project .................................................................................................................................. 122 Praktijktoets ........................................................................................................................ 127 Terugkijken .......................................................................................................................... 129 Begrippen ............................................................................................................................. 130

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

1.45 1.46 1.47 1.48 1.49 1.50 1.51 1.52 1.53 1.54 1.55 1.56 1.57 1.58

Index .................................................................................................................................... 133

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Hoe werk je met dit thema?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Dit thema bestaat uit: • leerdoelen De leerdoelen staan in een kader na de inleiding. Je ziet wat je moet kunnen en kennen. En je ziet waarop je wordt beoordeeld tijdens de theorie- en praktijktoets. Aan het einde van elk thema vind je een opdracht waarbij je terugkijkt op de leerdoelen. • thema-introductie: praktijkvoorbeeld en een inleidende opdracht. Tijdens de introductie in dit thema maak je opdrachten bij de leerdoelen, het praktijkvoorbeeld en bij de inleidende opdracht aan de hand van een filmpje. Het praktijkvoorbeeld bestaat meestal uit een situatie waar je tegenaan kunt lopen in de beroepspraktijk. Hetzelfde geldt voor de inleidende opdracht. • vakkennis, opdrachten en het project Wanneer je de vakkennis leert en de opdrachten doet, leer je over de beroepspraktijk en oefen je ermee. Ieder thema wordt afgesloten met een grote opdracht: het project. Een aantal opdrachten kan in een portfolio worden opgenomen, tenminste als er met een portfolio wordt gewerkt. Die opdrachten herken je aan:

Opdrachten waarmee je actief aan het werk moet herken je aan:

• praktijktoets, oefentoets en eindtoets Aan het einde van elk thema vind je een praktijktoets, een oefentoets en een eindtoets. Wanneer en waar je deze toetsen aflegt, overleg je met de docent. • digitale leeromgeving In de digitale leeromgeving vind je allerlei lesmateriaal, zoals filmpjes en toetsen. Voordat je de digitale leeromgeving kunt gebruiken, moet je je licentie activeren: – Overleg met je docent welk type account je gebruikt. – Ga naar www.boomberoepsonderwijs.nl/licentie. – Bekijk de instructiefilm of lees het stappenplan. – Volg de stappen. – Daarna kun je aan de slag! Opdrachten waarbij je de digitale leeromgeving nodig hebt herken je aan:

1.1 Ondersteunen bij voeding en het bereiden van maaltijden

Dit thema gaat over het ondersteunen bij voeding. Het gaat over de voorbereiding, de bereiding, het opdienen en het opruimen van maaltijden. Je leert zelfstandig een gezonde maaltijd bereiden en ook leer je hoe je een cliënt helpt. Daarbij is kennis van hygiëne-eisen, gezonde voeding, diëten en ziektebeelden van belang. Je kent mogelijke effecten van verkeerde eetgewoonten en hoe die de gezondheid kunnen beïnvloeden. Bij alles houd je rekening met het zorgplan en overleg je met de cliënt en betrokkenen.

Leerdoelen 1. 2.

Je hebt basiskennis van methodisch werken in de sector Zorg en Welzijn. Je hebt basiskennis van gezonde voeding.

Je hebt basiskennis van de overdracht van gegevens. Je kunt informatie over het bereiden van maaltijden uit het zorg- of ondersteuningsplan van de cliënt halen. 5. Je kunt gegevens van werkzaamheden overdragen aan directe en indirecte collega’s. 6. Je kunt de wensen van de cliënt inventariseren. 7. Je hebt basiskennis van het bereiden van maaltijden. 8. Je kunt eenvoudige gerechten en/of dranken bereiden. 9. Je bent in staat een gezonde maaltijd te bereiden voor een of meer cliënten. 10. Je kunt een cliënt ondersteunen bij het bereiden van maaltijden. 11. Je kunt de juiste materialen, middelen en apparatuur verzamelen, klaarzetten en gebruiken. 12. Je kunt basiskennis van voeding en levensmiddelenbeheer toepassen. 13. Je hebt basiskennis van hygiëne/HACCP. 14. Je kunt klantvriendelijk werken en je bent gastvrij.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

3. 4.

Opdracht 1 Voorbereiden

Bekijk de leerdoelen hiervoor. Je ziet wat je moet kunnen en kennen bij voeding en het bereiden van maaltijden. En je ziet waarop je beoordeeld wordt tijdens de theorie- en praktijktoets. a. Welk leerdoel lijkt jou uitdagend? Waarom?

b. Waar zie je tegen op? Leg uit waarom.

c. Welke ervaringen heb je al met deze leerdoelen?

d. Waar denk je dat je deze leerdoelen tegenkomt in je werk?

Opdracht 2 Praktijkvoorbeeld

Gezonde voeding: de sleutel tot een gelukkig en vitaal leven

Gezonde voeding is een essentieel onderdeel van een gezonde levensstijl en speelt een cruciale rol in ons welzijn. Het eten van de juiste voedingsmiddelen kan niet alleen onze fysieke gezondheid verbeteren, maar ook onze mentale en emotionele gesteldheid positief beïnvloeden. In dit artikel bespreken we de impact van gezonde voeding op ons welzijn en delen we enkele praktische tips om een evenwichtige voedingsroutine te ontwikkelen.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Een evenwichtige voeding voorziet ons lichaam van de nodige voedingsstoffen, zoals vitaminen, mineralen, eiwitten en vezels, die het nodig heeft om goed te functioneren. Een gebrek aan essentiële voedingsstoffen kan leiden tot gezondheidsproblemen, vermoeidheid en een verminderde weerstand tegen ziekten. Aan de andere kant kan een voedzaam dieet onze energie verhogen, ons immuunsysteem versterken en onze algehele gezondheid verbeteren. Naast de fysieke voordelen heeft gezonde voeding ook invloed op ons welzijn op mentaal en emotioneel vlak. Verschillende onderzoeken tonen aan dat voedingspatronen rijk aan groenten, fruit, volle granen en magere eiwitten kunnen bijdragen aan een betere stemming en een vermindering van angst en depressie. Dit komt doordat voeding invloed heeft op onze neurotransmitters, de chemische stoffen in de hersenen die onze emoties reguleren. Om gezonde voeding in je leven te integreren, is het belangrijk om een gevarieerd dieet te volgen. Eet een verscheidenheid aan groenten en fruit, kies volkoren granen boven geraffineerde granen, beperk de consumptie van suiker en bewerkte voedingsmiddelen, en zorg voor voldoende eiwitten uit magere bronnen zoals vis, kip, tofu en bonen. Vergeet ook niet om gehydrateerd te blijven door voldoende water te drinken.

Kortom, gezonde voeding is een essentieel onderdeel van ons welzijn. Het heeft niet alleen invloed op onze fysieke gezondheid, maar ook op onze mentale en emotionele gesteldheid. Door bewuste keuzes te maken in wat we eten, kunnen we ons lichaam voorzien van de brandstof die het nodig heeft om optimaal te functioneren en een gelukkig en vitaal leven te leiden.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S https://www.shutterstock.com/image-photo/image-pretty-young-woman-sitting-kitchen-579904396

Gezonde voeding is goed voor je welzijn.

a. Bespreek de woorden die je niet begrijpt of zoek ze op.

b. Waarom denk je dat dit praktijkvoorbeeld bij dit thema gekozen is?

c. Wat leer je van dit praktijkvoorbeeld?

Opdracht 3 Voorbereidende / samenwerkingsopdracht In deze opdracht maak je een woordwolk over het ondersteunen bij voeding en het bereiden van maaltijden. Deze opdracht doe je met twee medestudenten.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

a. Maak een woordwolk over het ondersteunen bij voeding en het bereiden van maaltijden. Welke taken heb je als het gaat om de bereiding van een maaltijd voor de cliënt? Welke kennis heb je nodig voor het samenstellen van het juiste menu? b. Print de woordwolk uit. c. Schuif een aantal tafels aan elkaar, zodat alle uitgeprinte woordwolken naast elkaar kunnen liggen. Bekijk alle woordwolken van je medestudenten. d. Maak met de hele groep een gezamenlijke woordwolk. Bepaal samen welke woorden uit de verschillende woordwolken wel of niet terugkomen in de gezamenlijke woordwolk.

1.2 Plannen van de voorbereidingen voor de maaltijd

Als je een maaltijd bereidt, moet je met veel zaken rekening houden. Het is jouw taak om een gezonde en goede maaltijd voor de cliënt te verzorgen, die ook nog lekker smaakt. En zonder dat er chaos ontstaat in de keuken. Dit betekent dat je methodisch moet werken. Je werkt volgens deze vier stappen bij methodisch werken: 1. de voorbereiding Je weet wat iemand wel of niet mag of wil eten, uit welke onderdelen de maaltijd bestaat, wat je nodig hebt en hoe je te werk gaat. 2. de uitvoering Je zorgt dat je de juiste dingen doet op het juiste moment. Voordat je begint, denk je daar goed over na. Alle stappen die je zet tot aan de afwas doe je in een logische en vooraf bepaalde volgorde. De cliënt die meehelpt, weet dan precies op welk moment jij hulp van hem of haar verlangt. In geval van nood kan een collega zo jouw taak overnemen. 3. de evaluatie Je kijkt wat goed ging en wat verbeterpunten zijn. 4. het bijstellen Je verwerkt de verbeterpunten in je planning voor een volgende keer.

De voorbereiding van de maaltijd Voor het bereiden van een maaltijd maak je een planning. Je stemt de werkzaamheden op elkaar af en hebt alles op het goede moment klaar. Zo zorg je er bijvoorbeeld voor dat er geen ingrediënten ontbreken. Ook mag je geen tot pap gekookte groente krijgen omdat je de tijd fout hebt ingeschat. Dat gaat allemaal ten koste van de kwaliteit en de smaak.

Daarom zet je altijd deze stappen bij de voorbereiding van de maaltijd: 1. Je zoekt uit wat de cliënt wil en mag eten. Je haalt informatie uit het zorgplan. Als dat mogelijk is, overleg je met de cliënt. Niet alleen luister je naar zijn of haar wensen, het is ook belangrijk te weten wat de cliënt wel of juist niet mag eten in verband met een dieet, allergie of ziekte. 2. Je stelt het menu vast. Je zorgt daarbij voor een goede verhouding tussen noodzakelijke voedingsstoffen. 3. Je maakt een lijst van wat je aan ingrediënten en materialen nodig hebt. 4. Je verzamelt wat je nodig hebt. Je controleert de voorraad. Je maakt een boodschappenlijst voor de inkopen. En je verzamelt de juiste materialen. 5. Je bespreekt de verdeling van de taken. Laat de cliënt meehelpen als hij dat wil en waar dat kan.

Opdracht 4 Samenvatting a. Welke stappen zet je bij het bereiden van een maaltijd? 1.

2. 3. 4.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

b. Welke stappen zet je bij de voorbereiding? 1.

2. 3. 4.

c. Methodisch werken is een voorwaarde voor het bereiden van een maaltijd. Wat zijn risico’s die je voorkomt door een methodische aanpak? Schrijf er vier op. 1.

2. 3. 4.

Opdracht 5 Wat heb je nodig?

Stel je voor dat het menu bestaat uit:

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S Schrijf per gerecht op welke materialen je nodig hebt. Voorgerecht:

Hoofdgerecht:

Nagerecht:

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Opdracht 6 Verzamelen

Bekijk de foto’s. Dit is de voorraad die aanwezig is. Je wilt het menu van de vorige opdracht bereiden. Wat moet je nog aan voedingsmiddelen inkopen?

1.3 Plannen van de bereiding van de maaltijd

Na de voorbereidingen denk je goed na over de bereiding zelf. Je maakt een planning voor de bereiding. Je bepaalt: • wat de juiste manier van bereiden is • in welke volgorde je de taken uitvoert. Zo houd je het overzicht en voorkom je dat je gehaast of nerveus wordt. Zou je het iedere keer anders doen, dus geen vaste methode volgen, dan is de kans op chaos groot.

Voor het bereiden van de maaltijd houd je deze stappen aan: 1. Lees de bereidingswijze van de gerechten. 2. Vergelijk de kooktijden van de warme gerechten. Harde groenten moeten langer koken dan zachte groenten. Wat moet het langst koken? Doe dat het eerst. Pas de andere bereidingstijden daarop aan. 3. Bepaal de volgorde van de bereiding. 4. Schil, was of snijd de ingrediënten. 5. Bereid de koude gerechten. 6. Bereid de warme gerechten. 7. Voeg zuur (mayonaise, azijn, cocktailsaus, augurken, zilveruitjes) pas toe vlak voordat je de maaltijd opdient. 8. Zet koude gerechten op een koele plaats. Houd warme gerechten goed warm. Zet verder alleen de materialen klaar die je nodig hebt. Ruim zo veel mogelijk op terwijl je wacht tot een warm onderdeel van het gerecht gaar is. Neem dat in je planning mee.

Opdracht 7 De bereidingswijze Je hebt met de cliënt besproken dat je een maaltijd maakt met een rundertartaartje, aardappelpuree, broccoli en tomatensalade.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Zoek van elk gerecht de bereidingswijze op. Gebruik een kookboek of internet. Je kunt de bereidingswijze ook printen of uitknippen en opplakken.

Opdracht 8 Volgorde van bereiden

In de vorige opdracht heb je de bereidingswijze van de verschillende gerechten bepaald. Welke volgorde van werkzaamheden hanteer je? 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

10. 11.

12.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Opdracht 9 Overzicht houden

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/pile-dirty-dishes-kitchen-compulsive-hoarding-1644073756

a. Bekijk de foto. b. Kun je in deze keuken op een goede manier een maaltijd bereiden? Leg je antwoord uit.

c. Als dit jouw keuken was, wat zou jij dan anders doen? Geef drie tips voor een betere methode. 1.

2. 3.

Opdracht 10 Een goede planning maken

Meneer Corinus lijdt aan de ziekte van Parkinson. Voor het dekken van de tafel heeft hij veel tijd nodig, en soms ook hulp. Jij houdt daar in de planning natuurlijk rekening mee.

a. Zet de stappen van de planning in de juiste volgorde. informatie verzamelen keukenmaterialen en ingrediënten verzamelen en klaarzetten

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

maaltijd bereiden menu vaststellen tafeldekken

b. Leg uit waarom je dit een goede planning vindt.

Meneer Corinus woont zelfstandig in het huis waar hij ook met zijn vrouw heeft gewoond. Mevrouw is overleden. Meneer heeft de ziekte van Parkinson. De ziekte maakt dat zijn handen trillen en schokken. Zelf koken zou onveilig zijn, daarom assisteer je bij het bereiden van een maaltijd voor hem. Meneer is blij dat hij hulp krijgt. Het valt hem zwaar gezond te blijven eten. Hij heeft jou wegwijs gemaakt in de keuken en geeft jou de vrije hand. Je mag alles neerzetten en plannen zoals het voor jou prettig is. Meneer Corinus is gewend dat zijn vrouw altijd kookte en het huishouden deed. Je vindt het belangrijk dat meneer helpt bij dingen die hij wel kan, bijvoorbeeld appels of aardappels pureren en tafeldekken en afruimen.

c. Bekijk de handelingen die horen bij het bereiden van de maaltijd. Welke handelingen kun je meneer Corinus zonder risico voor zijn gezondheid laten doen? aardappels schillen uien schillen aardappels afgieten sla wassen tartaar bakken aardappels pureren appels in stukjes snijden pan met sperziebonen op het vuur zetten

d. Waarom laat je meneer Corinus wel een pan met sperziebonen op het vuur zetten, maar niet de aardappels van het vuur nemen en afgieten?

1.4 Voeding en gezondheid Goede voeding en gezondheid hebben alles met elkaar te maken. Het lichaam haalt uit het voedsel de voedingsstoffen die nodig zijn om te kunnen functioneren. Krijgt het lichaam niet voldoende van de juiste voedingsstoffen binnen, dan functioneert het niet goed. Dat heeft een negatieve invloed op de

gezondheid. Daarom is kennis van voeding, voedingsstoffen en hoe het lichaam functioneert een belangrijk onderdeel van het bereiden van maaltijden. Zeker als het om een cliënt gaat die misschien een speciaal dieet moet volgen.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Stofwisseling Het lichaam is een bouwwerk van botten, spieren, organen, zenuwen, bloed en stoffen zoals hormonen. In het lichaam vinden allerlei processen plaats. Voedsel wordt omgezet in noodzakelijke stoffen om het lichaam gezond te houden. Dat is de stofwisseling.

https://www.shutterstock.com/image-vector/chart-human-body-system-267174050

Het menselijk lichaam.

Het lichaam functioneert niet goed zonder voedingsstoffen als eiwitten, koolhydraten en vetten. Deze leveren de energie om lichaam en geest goed te laten werken. Samen bepalen ze de voedingswaarde van een voedingsmiddel. Eiwitten zijn ook nodig voor de groei (bouwstof) en de aanmaak van nieuwe cellen.

Het is belangrijk om in plaats vanverzadigde vetten zo veel mogelijk onverzadigde vetten te gebruiken. Verzadigde vetten verhogen het risico op harten vaatziekten. Vitaminen, mineralen en spoorelementen zijn ook voedingsstoffen. Zij ondersteunen de stofwisselingsprocessen. Vocht en vezels zijn geen voedingsstoffen, maar wel belangrijke stoffen voor de stofwisseling. Voedingsstof

Nodig voor

Voedingsmiddelen

Eiwitten of proteïnen

• Bouwstof voor groei en onderhoud • van cellen • Energie •

Plantaardige eiwitten in brood, graanproducten, peulvruchten, noten, paddenstoelen Dierlijke eiwitten in vlees, vis, kaas, melk, eieren

Nodig voor

Voedingsmiddelen

Koolhydraten

• Energie • Bouwstof

Brood, pasta, aardappels, gezoete voedingsmiddelen

Vetten

• Energie • Bouwstof

• Meer verzadigde vetten in vlees, gebak, snacks, harde boter, frituurvet • Meer onverzadigde vetten in vis, olie, zachte margarine, frituurolie, noten

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Voedingsstof

Vitaminen

• Ondersteuning van groei en stofwisselingsprocessen • Bescherming tegen ziekte

Vooral in verse voedingsmiddelen zoals groente, fruit, vlees, vis, graanproducten

Mineralen

• Ondersteuning van groei en stofwisselingsprocessen

In verse voedingsmiddelen zoals groente, fruit, vlees, vis, graanproducten

Geen voedingsstof maar wel noodzakelijk: Vocht

• Transport en opname van voedingsstoffen • Regelen van de lichaamstemperatuur

Water, koffie, thee, dranken, sappen, alle vloeibare voedingsmiddelen

Vezels

• Een goede spijsvertering

Volkorenproducten, groente, fruit, peulvruchten

Opdracht 11 Voedsel en voedingsstoffen

In voedsel zitten verschillende soorten voedingsstoffen. a. Geef per voedingsstof drie voorbeelden van voedingsmiddelen. Voedingsstof Eiwitten

Koolhydraten Vetten

Vocht (geen voedingsstof, maar wel noodzakelijk)

Vezels (geen voedingsstof, maar wel noodzakelijk)

Voorbeeld 1

Voorbeeld 2

Voorbeeld 3

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/classic-homemade-carbonara-pasta-pancetta-egg-1315460417

Is dit gevarieerde voeding? Leg je antwoord uit.

c. Krijg je met deze maaltijd van alle voedingsstoffen een goede hoeveelheid binnen? Leg je antwoord uit.

d. Is dit een geschikte gezonde maaltijd voor een cliënt? ja / nee e. Wat zou je moeten veranderen om de maaltijd geschikt te maken voor een cliënt?

1.5 Vitaminen

Vitaminen helpen bij de stofwisseling. Ze zijn nodig bij diverse lichaamsprocessen, zoals de spijsvertering, de opbouw en het behoud van stevige botten, het immuunsysteem en het herstel van het lichaam. Je kunt de meeste vitaminen niet zelf aanmaken, daarom zorg je voor een gevarieerde voeding. Je loopt dan het minste risico op een tekort. Bij een gevarieerde voeding komen vitaminetekorten bijna niet voor. Een teveel aan vitaminen kan zelfs schadelijk zijn voor je gezondheid. Vitamine A Vitamine A is goed voor je weerstand, ogen, huid en tandvlees.

Vitamine A zit in bijvoorbeeld vis, boter, lever, groenten en fruit.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Vitamine B Vitamine B is onderverdeeld in een heleboel B-vitaminen. Daarom wordt dit het vitamine B-complex genoemd. In het vitamine B-complex zitten de vitaminen B1, B2, B3, B5, B6, B8, B11, B12 en het bètacaroteen. Vitamine B is belangrijk voor de afbraak van vetten, eiwitten en koolhydraten en de aanmaak van vetzuren. Het speelt een rol bij bijna alle lichaamsprocessen. Daarnaast helpt vitamine B je huid, haar, botten en gebit gezond te houden. Vitaminen B zitten bijvoorbeeld in graanproducten, zuivel, vlees, vis, eieren, fruit, groenten, aardappels, peulvruchten, koolsoorten, wortelen, sojabonen en noten. Bètacaroteen Bètacaroteen is een aparte vitamine. Het wordt in het lichaam omgezet in vitamine A.

Je vindt bètacaroteen bijvoorbeeld in spinazie en andere groene bladgroenten, in koolsoorten, wortelen, mango’s en mandarijnen. Vitamine C Vitamine C is belangrijk voor je weerstand en zorgt voor gezonde botten, huid, tanden en bloedvaten. Vitamine C is ook een antioxidant. Het beschermt het lichaam tegen stoffen die schadelijk kunnen zijn voor het lichaam. Vitamine C zit vooral in fruit, groenten en aardappels.

Vitamine D Vitamine D zorgt voor sterke botten en een gezond gebit. Het ondersteunt de weerstand en de werking van de spieren.

Vitamine D wordt in de huid gemaakt onder invloed van zonlicht. Daarnaast zit vitamine D in vette vis. In Nederland wordt vitamine D toegevoegd aan bak- en braadproducten en margarine. Bij mensen die weinig in de zon komen of hun huid te veel bedekken, kan een vitamine D-tekort ontstaan. Dit komt vooral voor bij jonge kinderen, mensen met een donkere huidskleur, ouderen en mensen die altijd hun huid bedekken. Dit is op te lossen met supplementen. Vitamine E Vitamine E speelt een rol bij het aanmaken van rode bloedlichaampjes. Daarnaast helpt het, net als de andere vitaminen, bij het goed functioneren van spieren en andere weefsels. Ook vitamine E is een antioxidant en helpt het lichaam tegen de invloed van schadelijke stoffen.

Vitamine E zit vooral in plantaardige oliën en producten zoals olijfolie, noten, zaden, granen, groenten en fruit. Een klein deel komt uit dierlijke voedingsmiddelen.

Vitamine K Vitamine K speelt een rol bij het stollen van het bloed en bij de gezondheid van de botten.

Vitamine K maak je voor een deel zelf aan in je dikke darm. Voor een ander deel vind je het in groene bladgroenten, plantaardige olie, kaas, kip, ei, vlees, melkproducten en in kleine hoeveelheden in fruit en brood.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Voedingssupplementen Voedingssupplementen zijn producten in de vorm van pillen, poeders, druppels, capsules of drankjes en bedoeld als aanvulling op de dagelijkse voeding. De meningen over het gebruik van deze supplementen lopen nogal uiteen. De meeste mensen hebben geen voedingssupplementen nodig, want ze krijgen al voldoende voedingsstoffen binnen door gevarieerd te eten. Alleen speciale groepen die extra voedingsstoffen nodig hebben, zoals jonge kinderen (vitamine D), ouderen (vitamine D) en zwangere vrouwen (foliumzuur en vitamine D), hebben baat bij het gebruik van voedingssupplementen.

Uit eigen beeldbank: https://stock.edu-actief.nl/mediafiler/start/film?view=preview&fuid=img22/vitamine1.jpg

Voedingssupplementen.

Opdracht 12 Vitaminen

Voedingsschema • • • • • •

ontbijt: banaan, krentenbol met roomboter, glas karnemelk tussendoor: plak ontbijtkoek met roomboter, cappuccino lunch: tosti ham-kaas, glas vers sinaasappelsap tussendoor: banaan, portie chips avondeten: rijst, Indiase curry met kip en spinazie, bakje yoghurt met mango tussendoor: bakje noten, warme chocolademelk.

a. Je wilt iedere dag iets van alle vitaminen in de voeding opnemen. Zitten alle vitaminen in het voedingsschema? ja / nee

b. Van welke vitamine zit in het voedingsschema bijna niets?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

c. Schrijf per eetmoment op welke vitaminen erin zitten.

1.6 Mineralen

Mineralen zijn net zo belangrijk voor de stofwisseling als vitaminen. Je krijgt ze binnen via het voedsel. Mineralen zijn calcium, chloor, fosfor, kalium, natrium en magnesium. Mineralen waarvan je maar heel weinig nodig hebt, hoogstens enkele milligrammen, noem je spoorelementen. Voorbeelden van spoorelementen zijn chroom, fluoride, ijzer, jodium, seleen en zink. Iemand die in goede gezondheid verkeert en een afwisselend voedingspatroon heeft, krijgt over het algemeen voldoende mineralen binnen. Een cliënt met een zorgvraag, of iemand die een specifiek dieet volgt, kan extra mineralen nodig hebben. Zorgt voor een goede ...

Vooral in deze voedingsmiddelen

Kalium

Vochtbalans, bloeddruk, zenuwprikkels, spiersamentrekking

Groente, vlees, fruit, aardappels, noten, brood

Calcium

Opbouw van botten en gebit

Zuivelproducten, noten

Magnesium

Werking van spieren, zenuwstelsel, opbouw van botten en gebit

Drinkwater, chocola, schelpdieren, groene groente, noten, volkorenproducten

Natrium

Vochthuishouding, spierwerking, bloeddruk

Kant-en-klaarproducten, zout, zuurkool, tomaten

Chloor

Vochtbalans

Keukenzout, kant-en-klaarproducten, brood

Fosfor

Stevigheid van botten en tanden

Melk, melkproducten, kaas, peulvruchten, volkorenproducten

IJzer

Aanmaak van hemoglobine (dit is een Vlees, aardappels, brood, groente, onderdeel van de rode bloedlichaampjes, die volkorenproducten, nodig zijn voor transport van zuurstof door het citrusvruchten, peulvruchten lichaam)

Fluoride

Beschermt tegen tandbederf

Jodium

Aanmaak van schildklierhormonen, Zeevis, eieren, zeewier, ontwikkeling van het zenuwstelsel, goede groei keukenzout, zuivelproducten van het lichaam, stofwisseling

Mineraal/ spoorelement

Tandpasta met fluoride, fluoridetabletten

Opdracht 13 Mineralen a. Welk mineraal is extra aan te bevelen bij: • bloedarmoede? • kramp in spieren?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

• tandbederf?

b. Wat is een spoorelement? Geef ook drie voorbeelden.

c. Bij een gezonde persoon met een afwisselend eetpatroon komt een tekort aan mineralen bijna niet voor. Toch adviseert een tandarts vooral bij kinderen wel een extra fluorbehandeling. Waarom is dit, denk je?

1.7 Gezonde voeding

Een gezonde maaltijd bevat alle voedingsstoffen. Daar let je dus op bij het voorbereiden en bereiden. Een goed uitgangspunt is een maaltijd van veel verse producten met voldoende variatie. Dan heb je al snel een goede balans.

De schijf van vijf.

Je eet gevarieerd en gezond als je de schijf van vijf volgt. Daarop zijn alle producten naar voedingsstoffen ingedeeld en ze staan in de goede verhouding. Een maaltijd van bijvoorbeeld verse groentesoep, volkorenpasta met zalm en tomaten, rauwkost en yoghurt met walnoten en vers fruit bevat de noodzakelijke voedingsstoffen.

De schijf van vijf is vastgesteld door de Gezondheidsraad, de overheidsinstelling die adviezen geeft over gezonde voeding.

Opdracht 14 Variatie in voeding en voedingsstoffen

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

a. Bekijk de voedingsstoffen en andere onderdelen van voeding. Welke van deze voedingsmiddelen bevatten vooral veel van deze onderdelen? Kies uit: fruit – groente – walnoten – pasta – soep – volkorenpasta – walnoten – yoghurt – zalm. Sommige voedingsmiddelen kun je op meerdere plaatsen invullen. eiwitten:

koolhydraten: vetten: vezels: vocht:

b. Bedenk een maaltijd met voldoende variatie en een goede balans. Gebruik een ander voorbeeld dan in de tekst over gezonde voeding.

1.8 Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH)

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/food-products-calorific-value-tags-on-2233402141

Het aantal calorieën per product.

Voedsel levert energie voor alle lichaamsprocessen, het bewegingsapparaat en de dagelijkse activiteit. Deze energie wordt berekend in calorieën. De Gezondheidsraad geeft advies over het aantal calorieën dat iemand per dag nodig heeft. Dat is voor een volwassen vrouw gemiddeld 2000 calorieën per dag en voor een man gemiddeld 2500 calorieën.

De schijf van vijf is gebaseerd op deze hoeveelheden. Let op: Het gaat om een gemiddelde. Het advies houdt geen rekening met specifieke omstandigheden. Iemand die zwaar werk doet, heeft misschien meer nodig. Iemand die moet afvallen, heeft minder nodig. Daar houd je rekening mee bij het vaststellen van een menu.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Voor de hoeveelheid vitaminen en mineralen bestaat ook een ADH-advies. ADH staat voor aanbevolen dagelijkse hoeveelheid. De belangrijkste bronnen van vitamine C zijn groente, fruit en aardappels. Vitamine C per portie

Hoeveelheid (mg)

% ADH (volwassene)

1 opscheplepel gekookte spruitjes (70 gram)

92 mg

123%

halve rode paprika (60 gram rauw)

90 mg

120%

1 sinaasappel (130 gram)

66 mg

88%

1 schaaltje aardbeien (100 gram) 60 mg

80%

1 kiwi (75 gram)

59 mg

79%

1 gekookte aardappel (70 gram) 6 mg

Bron: https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/vitamine-c.aspx

Belangrijk is ook om de vochtbalans goed te houden. Mensen hebben ongeveer 2 liter vocht per dag nodig voor: • het transport van alle voedingsstoffen naar de cellen • het regelen van de lichaamstemperatuur en • het afvoeren van afvalstoffen. Voldoende vocht is extra belangrijk bij ziekten met koorts of bij een aandoening als diabetes. Dan is de kans op uitdroging groot, vooral bij kinderen en ouderen.

Opdracht 15 Omrekenen

Als je met recepten bezig bent, moet je vaak omrekenen om de juiste hoeveelheid in de goede verhouding te weten. Reken de eenheden om. Hoeveel ml is 1 dl?

Hoeveel gram is 1 kilo? Hoeveel ml is ½ liter?

Hoeveel gram is ¼ kilo?

Hoeveel gram is ½ kilo? Hoeveel ml is 2 dl?

Hoeveel ml is ¼ liter? Hoeveel kg is 1500 gram?

Hoeveel gram is 2½ kilo? Hoeveel dl is 1 liter? Hoeveel kilo is 250 gram? Hoeveel gram is 2 kilo?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Hoeveel liter is 3 dl?

Opdracht 16 Van 4 naar 6 personen

Je wilt een ovenschotel klaarmaken. Het recept is voor 4 personen. Je hebt dan nodig: • 1 kg prei • 1 kg aardappels • 400 ml slagroom • 200 g kipfilet • 100 g kaas. a. Reken uit hoeveel je nodig hebt voor 6 personen.

b. Is dit een gezond recept? Waarom wel of niet?

Opdracht 17 Voldoende voeding a. • • • •

Vul jouw gegevens in en lees het advies. Kijk waaruit jouw dagmenu hoort te bestaan. Bekijk ook een paar voorbeelden van dagmenu’s. Eet jij voldoende of juist te veel of te weinig? Leg je antwoord uit.

b. Wat vind je van dit advies?

Opdracht 18 Een gevarieerd en compleet dagmenu Je assisteert een gezin van twee volwassenen en twee kinderen bij het bereiden van de maaltijden. Wat zou een gezond dagmenu kunnen zijn voor de twee volwassenen in dit gezin? Let op de vochtbalans. Het dagmenu moet voorzien in minimaal 2 liter vocht.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Bespreek in jouw groep wat een gezond dagmenu is. Gebruik de schijf van vijf als uitgangspunt. Ontbijt:

Lunch:

Avondmaaltijd

Zet een streep onder de dingen die zorgen voor een goede vochtbalans.

Opdracht 19 Een gezond menu samenstellen

In het zorgplan staat: cliënt is een man van 71, zijn vrouw is vorig jaar overleden. Meneer heeft verdriet en kan niet wennen aan het alleen-zijn. Hij kan niet goed voor zichzelf zorgen, vooral niet als het om eten en drinken gaat. Meneer is een makkelijke eter, met voorkeur voor de Hollandse pot. Hij heeft geen speciale wensen, maar kiest zelf snel voor vooral stevige maaltijden met veel vet. Heeft de neiging zijn verdriet weg te eten en eet onregelmatig. Daardoor is meneer veel te zwaar geworden. Het cholesterolgehalte en het gewicht moeten omlaag. Voedingseisen: matig met vet, letten op calorieën. Extra aandacht: meneer heeft veel meer beweging nodig.

a. Stel voor deze cliënt een gezond menu samen met een voorgerecht, hoofdgerecht en nagerecht. Een gezond menu bevat alle voedingsstoffen in een verhouding die de cliënt nodig heeft. Voorbereiden

b. Bedenk: • Wat zijn de aandachtspunten voor meneer? • Wat zijn eisen die je aan zijn voeding stelt? • Van welke voedingsmiddelen gebruik je zo min mogelijk? • Van welke voedingsmiddelen gebruik je veel? • Hoeveel calorieën mag de maaltijd in zijn geheel bevatten? Uitvoeren

c. Volg voor het samenstellen van het menu deze stappen: 1. Bedenk welke producten meneer lekker zal vinden. 2. Beslis welke producten je daarvan kiest om overgewicht te voorkomen. 3. Kies producten die helpen het cholesterolgehalte te verlagen. 4. Bepaal het aantal calorieën voor de hele maaltijd. 5. Bepaal het aantal calorieën per onderdeel van de maaltijd.

Stel het menu samen. Voorgerecht: Hoofdgerecht:

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Nagerecht: Terugkijken d. Bekijk de voedingswaarden van jouw menu in een voedingswaardetabel op internet. Bijvoorbeeld onder de link bij deze opdracht. Voorziet jouw menu in alle voedingsstoffen? ja / nee Is het aantal calorieën juist om overgewicht te voorkomen? ja / nee Heb je voldoende rekening kunnen houden met de wensen van de cliënt? ja / nee Pas jouw maaltijd aan als het nodig is.

Opdracht 20 Gezin Voogd

Ik werk als helpende in het gezin Voogd. De alleenstaande moeder is depressief en zorgt niet goed voor zichzelf en haar twee kinderen. Verse groenten komen er niet vaak in huis. Fruit gelukkig wat vaker, vooral bananen en mandarijnen. De kinderen eten veel chips en snoep, van de ochtend tot het naar bed gaan, want de moeder stelt geen grenzen als een van de kinderen zeurt. Lizzy, de dochter van 13, heeft een onrustige huid en Freddy, haar broertje van 10, is te zwaar en hyperactief. Via de huisarts en thuiszorg kwam ik in het gezin om te assisteren bij de maaltijden. Een gezond en regelmatig eetpatroon ontwikkelen was mijn opdracht. Maar dat is nog een hele klus, want hoe krijg ik voor elkaar dat iedereen het leuk en lekker gaat vinden om zo te eten?

a. Het is jouw taak de familie Voogd te begeleiden naar een gezonder eetpatroon. Welke voedingsstoffen vermijd je vooral?

b. Zoek drie voorbeelden van snacks die gezond zijn en toch ook lekker. Maak daarbij gebruik van informatie op internet en uit kookboeken.

1.9 Voedingsadvies op maat

Elke leeftijdsgroep heeft andere voeding nodig. Het verschil zit vooral in de hoeveelheden. Een volwassene moet bijvoorbeeld meer boterhammen eten dan een kleuter. Het Voedingscentrum geeft richtlijnen voor de hoeveelheden die elke leeftijdsgroep moet eten.

Voedingsadvies op maat Een nauwkeurige verdeling van voedingsstoffen kan onderdeel van de zorg zijn. Dan is een nauwkeurig samengestelde maaltijd, met aandacht voor extra noodzakelijke voedingsstoffen, belangrijk. Bijvoorbeeld:

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

• Een zwangere vrouw heeft extra melk, kaas, brood, aardappels en fruit nodig. Verder is het goed om extra foliumzuur te slikken. Dat verlaagt het risico op een kind met een open ruggetje. • Vrouwen na de overgang kunnen botontkalking krijgen. Zij moeten erop letten dat ze voldoende melk en melkproducten gebruiken. • Ouderen hebben minder calorieën nodig. Wanneer ze hetzelfde blijven eten als toen ze jong waren, komen ze snel aan. Er ontstaat dan overgewicht. Overgewicht kan leiden tot problemen als diabetes en harten vaatziekten, of problemen met heupen en knieën. Het is dus belangrijk om het lichaamsgewicht goed in de gaten te houden. Daarom is het goed dat ouderen voldoende blijven bewegen. Hierdoor blijven ze ook soepeler. Ze zullen dan minder snel iets breken als ze vallen. • Oudere mensen zijn vaak minder mobiel. Soms vinden ze het lastig als ze steeds naar de wc moeten. Ze gaan dan minder drinken. Maar dat is helemaal niet goed. Ouderen drogen sneller uit, omdat ze een dunnere huid hebben en de nierfunctie minder wordt. Door uitdroging kunnen ze suf en verward raken. Bovendien is het slecht voor de nieren. • Baby’s hebben licht verteerbaar voedsel nodig. • Schoolgaande kinderen, zwangere vrouwen en ouderen hebben extra eiwitten nodig voor de opbouw van botten en spieren en de aanmaak van nieuwe cellen. • Topsporters en mensen die zware arbeid verrichten, hebben brandstof nodig, dus voldoende koolhydraten. • Iemand in een rolstoel of iemand die weinig beweegt in bijvoorbeeld een zittende baan, heeft energiebeperkt voedsel nodig. Met al deze factoren houd je rekening als je een menu vaststelt.

Voor mensen die niet meer kunnen of willen koken, zijn er maaltijdvoorzieningen, bijvoorbeeld Tafeltje-dek-je. Maar deze mensen kunnen soms ook in een woon-zorgcentrum in de buurt gaan eten. Dat is natuurlijk ook prima voor het leggen van nieuwe contacten.

Opdracht 21 Verschillen in advies

a. Vul nu de ADH-gegevens in alsof je een kind van 7 bent. En vul ze daarna in voor een man van 84 jaar. Vergelijk de ADH-adviezen met het advies voor jezelf. b. Wat valt je op?

c. Hoe kun je rekening houden met deze informatie?

Opdracht 22 Noodzaak van extra voedingsstoffen

Jij bereidt een maaltijd voor een cliënt, mevrouw Thomas. a. Mevrouw Thomas heeft diverse botten gebroken bij een ongeluk. Waar let je in dit geval goed op? dat ze extra eiwitten krijgt dat ze extra koolhydraten krijgt b. Leg je antwoord uit.

c. Welke voedselproducten zou mevrouw Thomas vooral moeten eten?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

1.10 Eetmomenten

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/fitness-breathing-tired-man-road-training-2353001261

Sporten vraagt veel energie.

Komt het je bekend voor? Je hebt een poosje niets gegeten en dan opeens word je slap en trillerig. Je kunt je niet meer concentreren. De voorraad energie die je nodig hebt om nog te kunnen werken, is op. Je hebt te lang niets gegeten en nu heb je plotseling een tekort aan voedingsstoffen en dus een tekort aan energie. Je krijgt veel zin om snel de energievoorraad bij te vullen. Eerst veel eten en dan een hele tijd niets is niet goed voor je gezondheid. Dat veroorzaakt tekorten en overvloeden. Daar moet het lichaam dan telkens weer op reageren. Voor je stofwisselingsprocessen en de energie die je nodig hebt, kun je het best gelijkmatig eten. Als je de calorieën die je nodig hebt, verdeelt over zes tot zeven eetmomenten op de dag, dan houd je de energievoorraad op peil. Dan is er balans tussen de aanvoer van brandstoffen en bouwstoffen en de verbranding.

Opdracht 23 Verdeling van eetmomenten

Het is gezond om je eetpatroon zo in te richten dat je alle voedsel verdeelt over de dag: 1. in drie grotere porties en drie à vier kleinere tussendoortjes 2. in zes gelijke porties over de dag.

a. Bedenk argumenten voor en tegen beide opvattingen. Argumenten voor 1:

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Argumenten tegen 1:

Argumenten voor 2:

Argumenten tegen 2:

b. Waar gaat jouw eigen voorkeur naar uit? Eetmomenten volgens 1 / 2. c. Leg je antwoord uit.

Opdracht 24 Sla het ontbijt niet over

a. Je staat ’s morgens op en dan … Waaruit bestaat jouw ontbijt?

b. Zou je jouw manier van ontbijten adviseren aan een cliënt? Leg je antwoord uit.

c. Normaal gesproken is het lichaam ’s nachts in de ruststand. Je eet en drinkt dan niet. Daarom is het advies: begin de dag met een goed ontbijt, zeker als je naar school of naar je werk moet.

Waarom is dit een goed advies? Geef twee redenen.

1.11 Invloeden op eetgewoonten Eten is meer dan zorgen voor energie en voedingsstoffen. Meerdere factoren spelen een rol, bijvoorbeeld:

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

• de buitentemperatuur Bij kou heeft het lichaam extra energie nodig om de lichaamstemperatuur op peil te houden, vandaar de behoefte aan eiwitrijke en koolhydraatrijke maaltijden in de winter. Bij warmte is die extra energie niet nodig, je verbrandt dan minder calorieën. • sociale factoren Een mens heeft een sociale omgeving, bijvoorbeeld het gezin, de familie, de vriendenkring, de buurt, het werk, de religie. Samen eten is een blijk van verbondenheid. Op feestdagen en bij belangrijke gebeurtenissen zoeken mensen elkaar op en eten ze samen de speciale gerechten die bij die gelegenheid horen, bijvoorbeeld bij religieuze feesten, zoals Kerstmis en het Offerfeest, of bij persoonlijke gelegenheden zoals een bruiloft of een begrafenis. • emotionele factoren Iemand die zich ongelukkig, gestrest, boos of verdrietig voelt, kan troost vinden in eten. Door het eten wordt endorfine aangemaakt. Endorfine stilt pijn en geeft een kortstondig geluksgevoel. Het omgekeerde kan ook: iemand krijgt door emoties geen hap door de keel. Verveling is een andere emotionele factor. Verveling kan de behoefte aan lekker eten oproepen.

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/christmas-dinner-feast-521166691

Tradities die bij een feestelijk moment horen.

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/gay-couple-hands-cutting-wedding-cake-1121451917

Opdracht 25 Invloed van de buitentemperatuur

a. Bekijk de menu’s. Schrijf onder elk menu in welke tijd van het jaar het beter past.

Voorgerecht Champignons gebakken in knoflookboter

Voorgerecht Runderbouillon met champignons

Hoofdgerecht Witlofschotel met bacon, peer en kaas; aardappelpuree

Hoofdgerecht Witlofschotel met appel en crème fraîche; volkorenbrood

Nagerecht Warme griesmeelpudding met bessensaus

Nagerecht Vanillevla met aardbeienpuree

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

b. Leg uit waarom je dit gekozen hebt.

1.12 Eetgewoonten in andere culturen

Eten heeft in veel culturen een belangrijke sociale functie. In de Nederlandse samenleving zijn veel culturen vertegenwoordigd. Het kan dus zijn dat je bij iemand uit een andere cultuur zorg gaat verlenen.

In sommige culturen is iedere gelegenheid, ook een verdrietige bijeenkomst of zomaar een visite, een reden om allerlei lekkere gerechten te presenteren. Het bereiden van een maaltijd is in sommige culturen of religies aan voorwaarden gebonden. Christenen hebben geen speciale wetten, maar moslims eten halal. Dit houdt in dat ze alleen maar eten wat volgens de Koran goed en rein is. In de Joodse keuken wordt koosjer gekookt. Dat betekent dat niet alleen het eten rein moet zijn, maar ook de keuken waar het eten wordt bereid. Een Joodse maaltijd maak je niet zomaar in een willekeurige keuken. Veel hindoestanen eten alleen vegetarische gerechten.

Opdracht 26 Eetgewoonten in andere culturen a. Wat is jouw eigen achtergrond?

b. Ben je vanuit je achtergrond gebonden aan gewoonten en wetten als het gaat om het bereiden van een maaltijd?

c. Wat betekent dit in jouw dagelijks leven?

d. Wat vind je een lekker gerecht uit je eigen cultuur?

e. Wat vind je een lekker gerecht uit een van de andere culturen?

f. Kies een gerecht uit een andere cultuur dan die van jezelf. Zoek hier het recept bij. Zet het in de linkerkolom van de tabel. Pas het recept zo aan dat het volgens jouw eigen eetgewoonten bereid kan worden. Zet het in de rechterkolom van de tabel.

Recept met aanpassingen

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Het originele recept

Opdracht 27 Sociale factoren

Doe deze opdracht met de hele groep. Kerstmis, Suikerfeest en Pasen zijn voorbeelden van religieuze feestdagen. a. Wat is voor christenen een gebruikelijke manier om Kerstmis te vieren?

b. Welke gerechten horen hierbij?

c. Wat is voor moslims de manier om het Offerfeest te vieren?

d. Welke gerechten horen hierbij?

e. Noem nog drie gebeurtenissen of feesten en de speciale gerechten die erbij horen.

Opdracht 28 Eten met anderen

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

a. Wanneer eet jij graag met anderen?

b. Wat eet je dan het liefst?

Opdracht 29 Emotionele factoren a. Wat is endorfine?

b. Denk na over een situatie die jou of iemand uit jouw omgeving uitlokt tot emotioneel eten. Schrijf je voorbeeld in trefwoorden op.

1.13 Problemen met eten

Een onevenwichtig eetpatroon kan de gezondheid bedreigen. Dan is er sprake van een eetprobleem. Beweging speelt daarbij een rol. Mogelijke problemen in het eet- en beweegpatroon: • Door veel eten en weinig bewegen ontstaat een overschot aan energie. Dat overschot gebruikt het lichaam als reservevoorraad, in de vorm van vet. Het vet wordt opgeslagen en bewaard in de vetweefsels in het lichaam: in de buik, de billen, maar ook rond de organen. Symptomen kunnen zijn: traagheid, kortademigheid, moeheid, overgewicht. • Van weinig eten en veel bewegen krijg je een energietekort. Alle energie gaat naar de stofwisseling. Je houdt geen energie over voor het regelen van de lichaamstemperatuur, de weerstand en het werk dat je moet doen. Symptomen kunnen zijn: het snel koud hebben, vatbaar zijn voor ziekte, moeheid, ondergewicht. • Van weinig variatie in voeding, bijvoorbeeld vooral groente of vooral snacks, raakt de balans in de war. Iemand krijgt dan te veel van één soort voedingsstof binnen en te weinig van alle andere voedingsstoffen. Daardoor kan het lichaam in zijn geheel niet voldoende functioneren. Symptomen kunnen zijn: huidaandoeningen, darmproblemen, jicht. • Onregelmatig eten veroorzaakt sterke schommelingen in de stofwisseling. Er is dan geen gelijkmatige toevoer van alle noodzakelijke voedingsstoffen. Symptomen kunnen zijn: slapte, dorst, concentratieverlies, eetbuien, overgewicht.

Opdracht 30 De balans in het eetpatroon a. Maak een lijst van wat jij de afgelopen twee tot drie dagen gegeten hebt.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S b. Naar welke voedingsmiddelen gaat jouw voorkeur uit?

c. Bevatten deze voedingsmiddelen voldoende: koolhydraten ja / nee eiwitten ja / nee vetten ja / nee vitaminen en mineralen ja / nee vocht ja / nee d. Kruis aan hoe jouw eetpatroon eruitziet. in balans onregelmatig te veel eten, te weinig beweging te weinig eten te weinig eten, te veel beweging eenzijdig

e. Wat zou je kunnen aanpassen om een gezonder eetpatroon te ontwikkelen?

1.14 Observeren en registreren van eet- en drinkgedrag van de cliënt

Als helpende kom je regelmatig bij cliënten. Je hebt een belangrijke rol bij het observeren van het gedrag van de cliënt, bijvoorbeeld nagaan of iemand wel gegeten heeft. Bij sommige cliënten staat vast wat je dagelijks moet registreren. De instructies hiervoor vind je altijd in het zorgplan.

Eet- en drinkgedrag Ieder mens is anders en leeft volgens een ander patroon. De ene persoon drinkt bijvoorbeeld in de ochtend vier koppen koffie en start met een flink ontbijt. De ander moet eerst even op gang komen en begint pas in de loop van de dag met eten en drinken. Zolang iemand over de hele dag genomen voldoende voedingsstoffen en vloeistoffen binnenkrijgt en zich goed voelt bij dit eetpatroon, is dit geen probleem. Als iemand afwijkt van het bekende patroon, kan er iets aan de hand zijn. Als een cliënt bijvoorbeeld opeens geen zin heeft in eten, veel meer drinkt dan normaal of steeds meer gaat eten, dan kan dat betekenen dat er iets aan de hand is.

Houd rekening met de omstandigheden: bij warm weer of extra inspanning heeft een cliënt natuurlijk meer dorst. Als iemand een tijdlang aangeeft veel dorst te hebben, kan er iets anders aan de hand zijn. Dit kan een symptoom zijn van diabetes.

Opdracht 31 Waarom observeren?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

a. Waarom is het belangrijk om het eet- en drinkgedrag van een cliënt bij te houden?

b. Een cliënt gaat plotseling meer drinken. Moet je je zorgen maken? Leg je antwoord uit.

1.15 Eet- en drinkgedrag bij ouderen

Bij sommige groepen moet je extra alert zijn op het eet- en drinkgedrag. Ouderen in het algemeen hebben minder gevoel voor honger en dorst. Zij voelen minder goed aan wanneer hun lichaam behoefte heeft aan eten of drinken. Bij een hittegolf zullen zij minder snel dorst aangeven. Toch is dit juist een periode waarin iedereen extra moet drinken. Een paar jaar geleden zijn bij een hittegolf in Frankrijk veel ouderen overleden omdat ze te weinig extra drinken kregen. Tegenwoordig let iedereen meer op bij een hittegolf. Ouderen moet je bewust extra drinken aanbieden, ook al vragen ze hier zelf niet om.

Naast minder gevoel voor honger en dorst kunnen er andere zaken meespelen waardoor ouderen slechter eten en drinken. Denk aan een slecht zittend gebit, moeite met boodschappen doen en koken, eenzaamheid en depressie. Ook ruiken en proeven ouderen minder. De smaakpapillen op de tong werken minder goed, waardoor het eten flauw smaakt.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S https://www.shutterstock.com/image-photo/senior-man-smiling-confident-pouring-salt-2183583015

Ouderen gebruiken vaak te veel zout.

Omdat er veel verschillende redenen kunnen zijn waarom ouderen minder eten en drinken, is het goed om eerst duidelijk te hebben waar dit door komt. Soms is er een eenvoudige oplossing voor het probleem, zoals een bezoek aan de tandarts om het gebit in orde te maken.

Opdracht 32 Ouderen

a. Noem drie redenen waarom je bij ouderen extra moet letten op hun eet- en drinkgedrag.

b. Waarom is het goed om te onderzoeken wat de oorzaak is wanneer een oudere minder eet of drinkt?

c. Wat is het gevaar van te veel zout gebruiken door ouderen?

Opdracht 33 Hitteprotocol a. Bekijk het filmpje. b. Bij welke temperatuur werkt deze instelling volgens het hitteprotocol?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

c. Welke maatregelen neemt de instelling volgens het hitteprotocol?

1.16 Wat is observeren?

Observeren betekent letterlijk: waarnemen. Je bekijkt welk gedrag de cliënt vertoont. Dit doe je door letterlijk en nauwkeurig te noteren hoe een cliënt zich gedraagt. De gegevens worden later geïnterpreteerd door een leidinggevende. Interpreteren betekent: er een betekenis aan geven. Observeren doe je altijd met een reden. Je gaat niet zonder reden het eet- en drinkgedrag van een cliënt bijhouden. Je doet dit omdat dit is afgesproken. Ook is bepaald wát je gaat observeren. Dit kan het drinkgedrag of het eetgedrag zijn, maar ook het bijhouden van de uitscheiding (urine en ontlasting) van de cliënt.

Soms ben jij de enige die observeert, maar het kan ook zijn dat er nog andere mensen observeren. Een voorbeeld is een oudere van wie het drinkgedrag bijgehouden moet worden. Jij en je collega komen twee keer per dag bij de cliënt. De familie komt ook langs. Allemaal noteren jullie de observaties.

Daarnaast kan het je in je dagelijkse contact met een cliënt opvallen dat er iets verandert. Dit kan voor jou een reden zijn om dit signaal door te geven aan je leidinggevende. Nauwkeurig observeren Als helpende noteer je het eet- en drinkgedrag van een cliënt tijdens een afgesproken periode. Ook is het belangrijk om na te gaan of de cliënt meer of minder actief is. De leidinggevende en/of een arts interpreteert de gegevens en bepaalt wat er moet gebeuren, bijvoorbeeld behandeling of verder onderzoek.

Er is een verschil tussen het aanbieden van eten en drinken en het daadwerkelijk binnenkrijgen. Je kunt wel een glas drinken neerzetten en dit noteren, maar weet je of de cliënt het ook heeft opgedronken? Het kan net zo goed zijn gemorst of weggegooid. Kijk dus goed of de cliënt het eten of drinken daadwerkelijk binnenkrijgt.

Bij observeren gaat het om het nauwkeurig bijhouden zonder daarbij een mening te geven. Een voorbeeld van een nauwkeurige observatie: ‘Mevrouw De Boer heeft twee glazen van 200 ml gedronken.’ Een voorbeeld van een onnauwkeurige observatie: ‘Het drinken van de heer Ahmadi wilde weer niet zo goed.’ In het laatste geval heeft een ander geen idee van de hoeveelheid die de heer Ahmadi toch heeft binnengekregen.

Opdracht 34 Observeren Je gaat iemands gedrag observeren. Voorbereiden a. Bedenk:

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

• Welk gedrag van wie ga je observeren? Het gaat nu om een oefening, er hoeft dus geen specifieke reden te zijn. Houd het simpel. Bijvoorbeeld: hoe loopt iemand? Wat doet hij met zijn handen tijdens de les? • Hoelang ga je het gedrag observeren? Doe je dit de hele dag of een bepaalde periode (bijvoorbeeld een lesuur of 10 minuten)? • Hoe ga je je observatie uitvoeren en hoe ga je registreren? Bereid dit voor. Uitvoeren

b. Voer je observatie uit. Evalueren

c. Bespreek de observaties met elkaar.

1.17 Redenen om extra op te letten

In sommige gevallen is het nodig om extra goed op het eet- en drinkgedrag van een cliënt te letten.

Dementie Bij dementie weten mensen zelf niet meer wat zij gegeten en gedronken hebben. Een cliënt met dementie kun je vragen wat hij gegeten heeft, maar door het verminderde geheugen weet hij of zij het niet meer of je krijgt een onbetrouwbaar antwoord. Daarnaast is het gevoel voor honger of dorst ook minder. Bekend is dat mensen met dementie vaker ondervoed zijn. In het algemeen geldt dat goede voeding ervoor zorgt dat mensen langer in een goede conditie blijven. Diabetes Voor iemand met diabetes mellitus is het belangrijk om goed afgestemd en regelmatig te eten. Iets later eten of drinken is voor een cliënt met diabetes niet verstandig. De bloedsuikerspiegel kan dan juist ontregeld raken, met vervelende gevolgen.

Medicatie Cliënten die medicatie innemen moeten dit vaak doen met voedsel. Dit staat dan op het voorschrift van de medicijnen. Voor hen is het van belang om regelmatig te eten en om de medicatie tijdig in te nemen. Sommige medicijnen hebben als bijwerking dat iemand minder trek heeft. Je let dan extra op of de cliënt voldoende eet en drinkt en je rapporteert nauwkeurig.

Zieken Iemand die ziek is, heeft in de regel meer vocht nodig. Door koorts of diarree verliest een zieke meer vocht dan gebruikelijk. Voldoende vocht is nodig om afvalstoffen kwijt te raken. Mensen die ziek zijn, moeten daarom meer drinken dan normaal. Ook is het zinvol om op goede voeding te letten, omdat mensen bij ziekte vaak minder trek hebben.

Depressie Voor mensen met een depressie geldt dat ze in het algemeen lusteloos zijn. Ze hebben geen zin in eten klaarmaken, maar ook niet veel zin om goed te eten.

Opdracht 35 Dementie 1

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Geef twee redenen waarom je als helpende bij dementerenden op het eet- en drinkgedrag moet letten.

Opdracht 36 Dementie 2

a. Bekijk de website. Lees de tips over het voorkomen van uitdroging en ondervoeding bij dementerenden. b. Noem vijf tips die je nuttig vindt en die je in de praktijk gaat gebruiken.

Opdracht 37 Andere groepen

Waarom moet je bij deze groepen extra letten op het eet- en drinkgedrag? Gezondheidsprobleem

Redenen om extra te letten op eet- en drinkgedrag

Diabetes mellitus

Cliënten met medicatie Zieken in het algemeen Depressie

1.18 Registreren

Na je observatie noteer je datgene wat je gezien hebt op een lijst of in een dossier. Dit noem je registreren. Bij de registratie is het belangrijk dat je nauwkeurig bent. Om nauwkeurig te registreren moet je weten welke hoeveelheden er in een kopje of een beker gaan. Als je in een instelling werkt, dan zijn de maten van de bekers en kopjes bekend. Werk je bij iemand thuis en registreer je de vochtinname, dan is het goed om met een maatbeker na te gaan hoeveel vocht er in een beker of kommetje gaat. Je test dit eenmalig en maakt hier een notitie van.

Bij het registreren van voeding ga je na hoeveel iemand gegeten heeft. Wees nauwkeurig. De term ‘een portie’ kan verschillend uitgelegd worden. Wanneer je zegt: ‘100 gram gekookte pasta, met 50 gram gehaktballetjes’ dan is het duidelijk en precies. Het kan ook zijn dat een cliënt gecontroleerd moet worden op een bepaald soort voeding. Een diabetespatiënt moet over het algemeen specifiek letten op de inname van koolhydraten. Alleen dit wordt dan geregistreerd. Wat je moet registreren, hangt dus af van de afspraken die in het zorgplan staan.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Manieren van registreren Er bestaan verschillende manieren om te registreren. Dit kan een eenvoudig lijstje zijn of een formulier in het zorgdossier van de cliënt. Ook zijn er digitale systemen en apps om eet- en drinkgedrag te registreren. Zo zijn er voor mensen met diabetes handige apps waarin zij hun bloedwaarden bij kunnen houden. Daarnaast kunnen ze hierin de voedselinname en activiteit registreren. Ook voor mensen die andere diëten volgen, zijn er verschillende mogelijkheden om met behulp van apps het eetgedrag bij te houden.

Voor het registreren is een handig systeem nodig, waarmee de gebruiker overweg kan. Zo zal de ene persoon het prima vinden om in een app zelf zijn gegevens bij te houden. Maar soms wordt een oudere door meerdere personen verzorgd. Dan is het noodzakelijk dat er een manier van registreren is die iedereen kan bijhouden. Vaak wordt dan een lijst in een zorgdossier ingevuld.

Opdracht 38 Registreren 1

Doe deze opdracht met een medestudent. a. Registreer een lesdag lang wat de ander eet en drinkt. Je houdt dit bij in de lijst. De lijst kun je ook kopiëren en tijdens de dag bij je houden om te registreren. Tijdstip

Drinken: wat? Drinken: Eten: wat? hoeveel (ml)?

b. Hoe was het om dit bij te houden?

c. Bespreek met elkaar of de lijst klopt. Is er iets vergeten?

d. Hoe nauwkeurig heb je kunnen registreren?

Eten: hoeveel?

Bijzonderheden

Opdracht 39 Registreren 2

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Er bestaan verschillende apps om het eetgedrag bij te houden. a. Bekijk de websites. b. Welke informatie kun je verzamelen met deze apps?

c. Zijn er nog andere apps die je kunt gebruiken?

d. Wat moet een cliënt kunnen om gegevens bij te houden in een app?

e. Hoe kan zo’n app mensen helpen om gezonder te eten?

f. Zou deze app jou ook kunnen helpen om gezonder te gaan eten? Waarom wel of niet?

1.19 Rapporteren

Bij de zorgverlening aan een cliënt zijn veel mensen betrokken, bijvoorbeeld de huisarts, een diëtist, verpleegkundigen, de thuiszorg, jouw leidinggevende en misschien collega’s. Om goede zorg te kunnen leveren, moet iedere zorgverlener weten wat de stand van zaken is. Alle informatie samen vormt de basis voor het vaststellen van het zorgplan. Daarom is rapporteren noodzakelijk. Informatie delen Bij de zorg voor een cliënt zijn altijd meerdere mensen betrokken. Andere zorgverleners hebben jouw informatie nodig om zo goed mogelijk zorg te kunnen verlenen. Of om het zorgplan aan te passen als het nodig is.

Je rapporteert over: • het menu en de verdeling van voedingsstoffen en voedingswaarde • de uitvoering van de taken: zelfredzaamheid bevorderen • de samenwerking en communicatie tussen jou en de cliënt: verliep de samenwerking volgens afspraak of was die moeizaam? • afwijkingen in het (eet)gedrag: weinig drinken, te veel eten, geen trek hebben; dit meld je ook aan de leidinggevende, want dat kan belangrijke informatie zijn, bijvoorbeeld als er sprake is van diabetes • vermoedens van problemen: emotioneel, verkeerd medicijngebruik, alcohol.

Meld plotselinge veranderingen als duizeligheid, slapte, trillen of flauwvallen altijd direct! De situatie kan heel ernstig of levensbedreigend zijn. Mogelijk is er direct andere zorg nodig. Die inschatting moet jouw leidinggevende maken. Jij hebt hierin meldingsplicht. Je verwerkt deze informatie later in je rapportage.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Opdracht 40 Rapporteren is noodzaak Je rapporteert alle zaken die van belang zijn voor de zorg. Wat zijn volgens jou belangrijke zaken om te rapporteren? Overleg dat met elkaar. Leg uit: a. Waarom zet je in je rapportage het menu dat je hebt samengesteld?

b. Waarom vermeld je in de rapportage hoe de communicatie en samenwerking tussen jou en de cliënt is?

c. Waarom rapporteer je hoe de cliënt de afgesproken taken uitvoert?

d. Waarom rapporteer je afwijkingen in het (eet)gedrag?

e. Waarom meld je plotselinge veranderingen of bedreigende situaties direct en rapporteer je ze later?

f. Waarom rapporteer je het wanneer je vermoedt dat er een probleem speelt?

Opdracht 41 Aangepaste medicijnen

Ik ben nu al een tijdje helpende bij meneer Corinus. Daardoor leer ik hem natuurlijk steeds beter kennen. Dat maakt het werken bij hem ook zo prettig, want hij is een fijne man. We voeren altijd hele gesprekken over van alles en nog wat als we met de maaltijd bezig zijn. Alleen de laatste weken wordt het anders. Is dat ongeveer vanaf het moment dat zijn medicijnen aangepast zijn? Ik weet het niet helemaal zeker.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Meneer loopt af en toe plotseling weg uit de keuken. Als ik even ga kijken waar hij is, vind ik hem in zijn leunstoel. Hij zit dan wat stil voor zich uit te kijken. Het trillen en schokken lijkt wel veel minder op dit moment. Volgens mij verliest hij gewicht. Na de maaltijd vind ik vaak eten terug in de afvalemmer. Als ik dan vraag of het eten hem niet smaakte, doet hij net alsof er niets aan de hand is. Ik heb al aangeboden alleen nog zijn lievelingshapjes voor hem te koken. Dat vindt hij een goed idee, maar hij vertelt niet waar hij trek in heeft. Ik kom er niet achter wat er precies aan de hand is.

a. Denk je dat het belangrijk is dat je de andere zorgverleners snel op de hoogte brengt van jouw zorgen? Leg je antwoord uit.

b. Jouw leidinggevende is met vakantie. Dat is jammer, want je bespreekt je zorgen altijd als eerste met hem. Hij zorgt er dan voor dat de informatie bij alle betrokkenen terechtkomt. Wat zou je – behalve goed rapporteren – op korte termijn kunnen doen om je zorgen over de gezondheid van meneer Corinus bekend te maken?

c. In je rapportage staan deze observatiepunten: • Meneer lijkt gauw moe. • Hij loopt regelmatig even weg als we met de maaltijd bezig zijn. • Hij lijkt geen eetlust te hebben.

Welke observatiepunten uit de casus zijn nog meer belangrijk en moeten zeker door jou worden gerapporteerd?

1.20 Observeren en registreren eet- en drinkgedrag van kleine kinderen

In de kinderopvang houd je bij baby’s tot 1 jaar het eet- en drinkgedrag bij. Deze kinderen zijn nog erg klein. Een schommeling in het gewicht als gevolg van te weinig eten of drinken kan snel gevolgen hebben voor de gezondheid. Bij kinderen vanaf 1 jaar houd je alleen het eet- en drinkgedrag bij wanneer hier een reden voor is, bijvoorbeeld bij koorts of een allergie. Dit laatste zal altijd gebeuren op verzoek van de ouders. Ook hier houd je je ogen en oren open. Gaat een kind opeens veel meer of veel minder drinken of eten? Let dan goed op en bespreek dit met je leidinggevende. Baby’s krijgen in hun eerste jaar op de opvang voeding uit de fles. Op de voedingsflessen staan streepjes met hoeveelheden in ml. Hierdoor kun je vrij nauwkeurig nagaan hoeveel voeding een baby binnen heeft gekregen.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/milk-all-that-my-baby-needs-2167183761

Baby’s krijgen op de opvang hun voeding via een fles. Op de fles staan streepjes om precies de goede hoeveelheid te geven. Je hebt dan vrij snel in de gaten of een baby wel of niet genoeg drinkt.

Je registreert de hoeveelheid voeding die de baby heeft gedronken en de tijdstippen waarop hij/zij de fles krijgt. Op de meeste kinderdagverblijven werk je met een schriftje dat meegaat met het kind.

Opdracht 42 Registreren babyvoeding

a. Roy van 5 maanden krijgt 210 ml voeding. Je hebt hem de fles gegeven en er blijft 30 ml over in de fles. Hoeveel heeft Roy binnengekregen?

b. Anisa van 4 maanden krijgt 180 ml voeding. Ze heeft de fles helemaal leeggedronken. Wanneer je Anisa daarna in bed wilt leggen, spuugt ze je helemaal onder. Wat registreer je?

Opdracht 43 Verandering

Als helpende kom ik een paar keer in de week bij de heer Jonkers. Als ik ’s ochtends binnenkom, heeft hij altijd het ontbijt al op. Hij zit dan met een kop koffie bij de tafel en leest de krant. De laatste weken is het een paar keer voorgekomen dat de heer Jonkers nog in bed ligt als ik kom. Ook kan ik merken dat hij veel minder eet.

Wat doe jij? Noem ten minste drie dingen.

1.21 Eetstoornissen Een eetstoornis is een psychische aandoening. Het is niet zomaar een kwestie van willen afvallen of aankomen en daarom een dieet volgen. De aandacht voor voedsel en het eigen gewicht wordt een obsessie. Het is het enige waaraan iemand kan denken. Hoe een eetstoornis ontstaat, is niet altijd duidelijk. Meerdere factoren spelen een rol.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Anorexia nervosa is een aandoening waarbij iemand zichzelf altijd te dik blijft vinden. De drang om zo min mogelijk calorieën binnen te krijgen, is extreem groot. Dat geldt ook voor de drang om de genuttigde calorieën weer snel kwijt te raken door bijvoorbeeld braken, laxeerpillen en explosief bewegen of vasten. Boulimia is een aandoening waarbij iemand in korte tijd heel veel eet. Meteen daarna doet een boulimiapatiënt alle mogelijke moeite al die calorieën weer kwijt te raken, bijvoorbeeld door te vasten, te braken of extreem veel te sporten. Dat lukt niet altijd, waardoor overgewicht ontstaat. Iemand die enorme eetbuien heeft, maar niet de obsessieve drang om de calorieën weer kwijt te raken, wordt heel dik.

Een eetstoornis kan ernstige gevolgen hebben, bijvoorbeeld: chronische moeheid, beschadigde organen, haaruitval, botontkalking, hartritmestoornissen, depressiviteit, schuldgevoel, hoge bloeddruk, onvruchtbaarheid. Kenmerken van eetstoornissen

Anorexia nervosa

Symptomen

Eetbuistoornis

Extreme aandacht voor Extreme eetbuien, in korte Extreme eetbuien eten en gewicht, niet eten, tijd heel veel eten, dan zo min mogelijk calorieën proberen de calorieën binnenkrijgen, braken, kwijt te raken door braken, laxeermiddelen slikken, laxeermiddelen slikken, enorm veel bewegen enorm veel bewegen

Te herkennen aan Mager, moe, ongezonde huid Gevolgen

Boulimia

Overgewicht

Veel te zwaar

Hartritmestoornissen, Hartritmestoornissen, Moeheid, hoge haaruitval, moeheid, hoge haaruitval, moeheid, hoge bloeddruk, depressiviteit, bloeddruk, beschadigde bloeddruk, beschadigde schuldgevoel organen, depressiviteit, organen, depressiviteit, schuldgevoel schuldgevoel

Opdracht 44 Kenmerken van eetstoornissen

a. Een eetstoornis kan ontstaan door maatschappelijke, sociale en emotionele factoren. Schrijf bij elke soort twee voorbeelden. Emotionele factoren:

Sociale factoren: Maatschappelijke factoren:

b. Vergelijk jouw voorbeelden met die van een ander. Bespreek de overeenkomsten en verschillen in de antwoorden en schrijf ze kort op.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Opdracht 45 Jouw eetmomenten

Houd een aantal dagen een eetdagboek bij. Bespreek met je docent het aantal dagen. Vul voor jezelf jouw eetmomenten in. Gebruik het schema als voorbeeld. Tijdstip

Eetmomenten

Waarom eet ik?

07.30 uur

Ontbijt

Om goed de dag te beginnen

10.00 uur

Plak ontbijtkoek

Pauze

Opdracht 46 Evaluatie eetmomenten

a. Bespreek jouw schema met eetmomenten met je docent of een medestudent. Ik volg een regelmatig / onregelmatig eetpatroon. Ik kies logische / onlogische eetmomenten. b. Welke factoren zijn van invloed op jouw eetmomenten?

c. Zou je voor een gezond eetpatroon jouw eetmomenten moeten aanpassen? ja / nee d. Bespreek wat je anders zou kunnen doen. Schrijf een voorbeeld op.

e. Omschrijf je eetpatroon in één zin.

Opdracht 47 Gezonder eten

Bij het gezin Voogd zie ik hoe belangrijk een regelmatig eetpatroon is. Lizzy en Freddy ontbeten al een poos niet normaal voordat ze naar school gingen. Moeder lag dan nog in bed. Vanaf de eerste dag dat ik in het gezin kwam, zorgde ik voor een gezond ontbijt. Ik stond erop dat ze dat helemaal opaten. Ook

maakte ik voor allebei de kinderen een lunchpakket klaar. Het grootste succes was dat Freddy na verloop van tijd een compliment van zijn meester kreeg: hij was rustiger en lette veel beter op. Lizzy viel na wat aanloopproblemen toch maar mooi een paar kilo af.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

De moeder bleef een probleem. Ik kreeg geen vat op haar. Ze zat het grootste gedeelte van de dag achter haar laptop of voor de tv. Daar krijg je natuurlijk ook niet veel trek van. Ze at haast niks, tenminste niet als ik in de buurt was. Ze was niet echt mager, maar je zag dat ze niet gezond was en niet lekker in haar vel zat. Ze liet zich door mij helaas niks zeggen. Dat heb ik toen met mijn leidinggevende besproken.

De zorgverlener probeert mevrouw Voogd toch aan het eten te krijgen, zonder dat er van dwang sprake is.

Bedenk vier manieren om een cliënt in een soortgelijke situatie te verleiden om meer en gezond te gaan eten.

1.22 Voedingspatronen op basis van principes

Iemand kan een voedingspatroon of dieet volgen uit religieuze overwegingen, maar ook andere principiële overwegingen kunnen een rol spelen: mensen letten op of voedsel gezond is, of het milieu geen schade oploopt bij de productie en of er goed met dieren wordt omgegaan.

Het fokken en vervoeren van dieren kan dierenleed veroorzaken en het eten van veel vlees is niet goed voor de gezondheid. Ook leidt het eten van vlees tot veel CO2-uitstoot. Landbouwgif spuiten op groente en fruit is slecht, omdat het gif ook in het milieu terechtkomt. Hierdoor kiezen mensen steeds vaker voor voedsel dat op een biologische, diervriendelijke manier geproduceerd wordt.

Hier volgen enkele voorbeelden van voedingspatronen die rekening houden met dit soort overwegingen. Een flexitarisch voedingspatroon/dieet Bij dit voedingspatroon eet je vooral groenten, graanproducten en fruit. Je eet af en toe wel vlees, vis en zuivel, maar niet iedere dag en in kleine porties. Zo krijg je goede voedingsstoffen uit dierlijke producten binnen, maar niet te veel en dat is goed voor de gezondheid. Daarnaast help je dierenleed te verminderen en wordt er minder CO2 geproduceerd. Een vegetarisch voedingspatroon/dieet Een vegetariër eet geen vlees, maar gebruikt wel dierlijke producten. Denk daarbij aan kaas, eieren, boter enzovoort. Bij een vegetarisch dieet is het belangrijk te zorgen voor voldoende voedingsstoffen zoals eiwitten en bepaalde vitaminen. Een vegetariër kan deze voedingsstoffen bijvoorbeeld uit peulvruchten, noten, zaden, eieren en zuivel halen.

Een veganistisch voedingspatroon/dieet Hierbij eet je helemaal geen dierlijke producten. Dus geen vlees en vis, maar ook geen producten als boter, melk en eieren. Het is daarom belangrijk te zorgen voor andere bronnen. Denk aan peulvruchten, kant-en-klare vleesvervangers zonder zuivel en ei, sojaproducten, noten en zaden.

Opdracht 48 Voedingspatronen met weinig of geen dierlijke producten

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

a. Bekijk de gerechten. Bij welk voedingspatroon past het gerecht het best? Kies uit: flexitarisch – veganistisch – vegetarisch.

Groenteomelet. Ingrediënten: ui, knoflook, tomaten, prei, zout, paprika, lente-ui, eieren.

Prei uit de oven. Ingrediënten: prei, boter om in te vetten, aardappelpuree, ham, kaas, kruiden.

Aubergineschotel. Ingrediënten: aubergine, paprika, knoflook, tomaten, peterselie, peper, zout, olijfolie.

b. Een cliënt wil graag vegetarisch gaan eten. Hij vraagt jou om advies: welke producten kunnen vis en vlees vervangen?

Welke producten zijn een goede vervanging van vlees? champignons peulvruchten tempé kaas eieren brood olie sushi noten tofu granen

c. Leg voor elk product dat je hebt gekozen uit waarom het een goede vlees- of visvervanger is.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

d. Doe deze opdracht samen met een medestudent. Kies een van de drie voedingspatronen: Wij maken een menu volgens het

voedingspatroon.

e. Stel voor dit voedingspatroon een menu samen voor de avondmaaltijd. Gebruik eventueel kookboeken of internet. Zorg voor een gezond en gebalanceerd menu.

f. Laat het menu beoordelen door een medestudent of de docent. Wat is het oordeel over jullie menu?

1.23 Koolhydraten en bloedsuikerspiegel

Soms ben je lekker bezig en ga je ineens zweten, krijg je ontzettend zin in iets zoets, word je slap en ga je trillen. Ook verlies je je concentratie op de taak waar je mee bezig bent. Dan is je bloedsuikerspiegel te laag geworden. Dat betekent dat de voorraad suikers of koolhydraten – de brandstof – op is en er te weinig glucose wordt aangemaakt. Glucose levert energie aan de lichaamscellen. Op korte termijn helpt het eten van iets zoets, zoals een stuk fruit of druivensuiker. Beter is natuurlijk om schommelingen te voorkomen en te zorgen dat de bloedsuikerspiegel stabiel blijft. Schommelingen in de bloedsuikerspiegel voorkom je op de volgende manier: • Zorg voor een evenwichtig eetpatroon met zes à zeven eetmomenten verdeeld over de dag. • Laat koek, gebak, chocolade en snoep staan. De ‘snelle’ koolhydraten uit deze producten leveren snel energie, maar die is ook zo weer opgebruikt en dan moet je de voorraad weer aanvullen. • Eet vooral ‘langzame’ koolhydraten uit volkorenproducten. De verbranding hiervan gaat langzamer, waardoor je langer energie houdt. • Schat de verhouding tussen voedsel en activiteit goed in.

Opdracht 49 Snelle of langzame koolhydraten

Je verzorgt het ontbijt voor mevrouw Hartog, die een knieoperatie heeft ondergaan. Mevrouw heeft last van schommelingen in de bloedsuikerspiegel. Ze heeft sinds de operatie weinig eetlust en wil alleen maar droge crackers. Vanmorgen gaat ze voor het eerst naar fysiotherapie.

a. Stel een goed ontbijt voor mevrouw Hartog samen.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

b. Wat geef je mevrouw mee als snack voor na de therapiesessie?

1.24 Diabetes

Diabetes ontstaat doordat de alvleesklier geen of te weinig insuline maakt. Insuline is een stof die ervoor zorgt dat glucose (koolhydraten) in de cellen opgenomen kan worden. Bij iemand die diabetes heeft, is het bloedsuikergehalte te laag of te hoog. De cliënt kan daarvan allerlei klachten krijgen: dorst, veel plassen, jeuk, vermagering en vermoeidheid. Bovendien is een hoog bloedsuikergehalte niet goed voor het lichaam. Het kan schade aan verschillende organen geven, zoals het hart en de nieren.

Er zijn twee typen diabetes: • Type I ontstaat als je jong bent, meestal als kind. Als je deze vorm van diabetes hebt, moet je insuline spuiten. • Type II ontstaat vaak op latere leeftijd. Een belangrijke oorzaak van deze vorm van diabetes is overgewicht. Mensen die deze vorm hebben, moeten eerst afvallen. Ze krijgen vaak tabletten, hoewel het ook mogelijk is dat ze moeten spuiten. Diabetes type II komt ook steeds meer bij jonge kinderen voor. Dat komt doordat veel kinderen al te dik zijn.

Kenmerken van een hypo en een hyper. Iemand met diabetes kan een hypo of hyper krijgen:

• Een hypo is een te laag bloedsuikergehalte. De symptomen zijn: wisselend humeur, hoofdpijn, moeheid, zweten en trillen, duizeligheid, honger, in coma raken. • Een hyper is een te hoog bloedsuikergehalte. De symptomen daarvan zijn: moeheid, droge tong, veel dorst, vaak plassen, flauwvallen, in coma raken.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Iemand met diabetes moet daarom vooral regelmatig eten en bij extra inspanning ook extra koolhydraten eten. Zo blijft de bloedsuikerspiegel gelijkmatig en voorkom je een hypo of hyper. Daar kun jij bij helpen. Wat doe je bij een hypo of hyper? • Laat de cliënt niet alleen. • Zorg ervoor dat de omgeving veilig is. • Dien insuline toe of geef de cliënt koolhydraten te eten (bijvoorbeeld druivensuiker). • Laat de cliënt veel drinken. Lijkt dat niet te helpen, dan kan de cliënt in coma raken. Bel dan 112!

Mensen met diabetes moeten zich heel goed aan de schijf van vijf houden. Belangrijk bij dit dieet is dat de voeding goed over de dag verdeeld wordt, omdat het bloedsuikergehalte dan zo stabiel mogelijk blijft. Pieken zijn niet goed. Het is bijvoorbeeld niet goed om het ontbijt over te slaan en dan heel uitgebreid te lunchen. Bij dit dieet moet je elke dag ongeveer evenveel koolhydraten gebruiken en deze goed over de dag verdelen. Het is beter om zes kleine maaltijden te gebruiken dan drie grote. Suiker mag wel, maar moet ingebouwd worden in de totale voeding. Als je een keer een gebakje eet, laat je bijvoorbeeld een boterham staan. Verder moet je voorzichtig zijn met vet. Mensen met diabetes hebben meer kans op harten vaatziekten. Gebruik liever onverzadigd vet en wees zuinig met verzadigd vet.

Opdracht 50 Een dieet bij diabetes

In een woon-zorgcentrum heb je keuzemenu’s voor de cliënten. Meneer Davids heeft diabetes. Overdag kan hij zich slecht beheersen en neemt hij af en toe wat zoetigheid. Hij vraagt jou om advies. Welke maaltijd zou jij meneer Davids adviseren? Bekijk de maaltijden en maak gebruik van de Caloriechecker op de website van het Voedingscentrum. Maandag

Menu A • Champignonsoep (soepkom 250 gram) • Rundertartaar, bereid (1 stuk 70 gram) • Gekookte aardappels (1 opscheplepel) • Sperziebonen, gekookt (1 opscheplepel) • Vanilleyoghurt (schaaltje 150 gram)

Menu B • Pasteitje met ragout (1 stuk 100 gram) • Varkenskarbonade (stukje 200 gram) • Aardappelgratin (1 opscheplepel) • Bloemkool (1 opscheplepel) • Roomijs met vruchtensmaak (2 bolletjes 100 gram) • Slagroom, spuitbus (1 toef)

Dinsdag

Menu B • Tomatensoep (soepkom 250 gram) • Gekookte aardappels (1 opscheplepel) • Bruine bonen, gekookt (1 opscheplepel) • Magere vruchtenyoghurt (schaaltje 150 gram)

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Menu A • Kippensoep (soepkom 250 gram) • Nasi goreng met ei (portie 350 gram) • Kipsaté zonder saus (2 stokjes 94 gram) • Chocoladepudding (schaaltje 150 gram)

a. Welke menu’s zou je meneer Davids adviseren? Maandag: menu A / B Dinsdag: menu A / B b. Leg uit waarom je deze menu’s adviseert.

Opdracht 51 Hypo of hyper

a. Beschrijf in je eigen woorden het verschil tussen een hypo en een hyper. Schrijf erbij waaraan je een hypo of hyper kunt herkennen.

b. Wat is een veelvoorkomende oorzaak van diabetes type 2?

Opdracht 52 Hulp bieden bij een hypo of hyper

Bij een hypo of hyper kun je vijf dingen doen. Welke zijn dat? Schrijf ze kort op. Maak er een opvallende notitie van, die je bijvoorbeeld op de koelkast of op een deur zou kunnen plakken.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

1.25 Diëten

Een dieet is een aanpassing in het voedingspatroon. Veel mensen doen een dieet uit gezondheidsoverwegingen. Maar ook bij allergieën en ziekten kan een dieet gevolgd worden. Iemand is te zwaar of juist te mager of kan bepaalde voedingsstoffen niet verdragen. Een dieet wordt meestal voorgeschreven door een arts. Een diëtist werkt het verder uit. Deze kijkt eerst wat een cliënt gewend was om te eten. Dan bespreekt hij samen met de cliënt hoe het dieet in dit voedingspatroon kan passen. Hij past het dieet dus aan de gewoonten van de cliënt aan. In je werk als helpende zul je meerdere soorten diëten tegenkomen.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Sommige cliënten hebben moeite met kauwen. Dan kan gemalen voeding noodzakelijk zijn. Er zijn verschillende mogelijkheden. De voeding kan fijn of grof gemalen worden, afhankelijk van de beperking van de cliënt. Ook kan de voeding vloeibaar zijn. Dit komt vaak voor tijdens de eerste dagen na een operatie. Het is ook mogelijk dat mensen sondevoeding krijgen. Dit komt niet uit de keuken van een instelling, maar wordt kant-en-klaar gekocht. De cliënt krijgt dan voeding via een slangetje in de neus.

Vloeibare voeding. Minder of meer energie Je energie haal je uit voeding. Voor sommige mensen is het verstandig om veel energie binnen te krijgen, voor andere juist weer niet.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Energiebeperkt dieet Een energiebeperkt dieet wordt voorgeschreven bij overgewicht. De voeding moet dan minder calorieën bevatten. De cliënt moet vooral voorzichtig zijn met suiker en vet. Ook van alcohol kun je dik worden. De voeding moet veel voedingsvezel bevatten. Voedingsvezel is goed voor de darmen, maar zorgt ook voor een vol gevoel. Je hebt minder snel honger. Veel drinken is belangrijk. Als je gaat afvallen, wordt vet verbrand. Hierbij komen afvalstoffen vrij. Om deze af te voeren, is water nodig. Je moet dranken kiezen die geen energie leveren, zoals water, thee en koffie zonder suiker en lightfrisdranken. Het drinken van lightfrisdrank moet worden beperkt, omdat daarin kunstmatige zoetstoffen zitten. Verder is het natuurlijk belangrijk om veel te bewegen. Daardoor verbrand je makkelijker lichaamsvet. Energieverrijkt dieet Mensen die erg mager of zwak zijn, hebben tijdelijk wat extra energie nodig. Bijvoorbeeld na een grote operatie of bij kanker hebben ze hier behoefte aan. De voeding moet naast extra energie ook extra eiwit bevatten, want eiwit is een bouwstof voor lichaamscellen. Als mensen weinig trek hebben, moet je altijd vragen wat ze lekker vinden. Als je iets geeft wat iemand tegenstaat, heb je weinig kans dat hij het opeet. Natriumbeperkt dieet Een natriumbeperkt dieet wordt voorgeschreven bij een hoge bloeddruk en bij sommige nierziekten. Natrium zit in zout. Zout zit in veel voedingsmiddelen, vaak zonder dat je er erg in hebt. Vooral kant-en-klaarproducten bevatten veel zout, bijvoorbeeld soep uit blik, rookworst, bouillonblokjes en hamburgers. Een cliënt met een natriumbeperkt dieet mag geen zout aan zijn maaltijden toevoegen. Verder moet hij voorzichtig zijn met voedingsmiddelen waar zout in zit. Bij een licht natriumbeperkt dieet mag iemand gewoon brood en broodbeleg gebruiken. Bij een matig natriumbeperkt dieet moet hij brood, vleeswaren en kaas met minder zout gebruiken.

Lactosevrij dieet Lactose is een suiker die voorkomt in de melk van alle zoogdieren. Koemelk bevat 4 tot 5% lactose. Lactose zit dus ook in de meeste zuivelproducten, zoals kaas en yoghurt, maar ook in chocolade. Het menselijk lichaam verteert de lactose door een enzym genaamd lactase. Sommige mensen kunnen de lactose uit voeding niet goed verteren. Ze krijgen lichamelijke klachten, zoals een opgeblazen gevoel, winderigheid, buikpijn, diarree en misselijkheid. Het lichaam maakt dan nauwelijks of geen lactase aan. Een lactosevrij dieet is in zo’n geval een oplossing.

Iemand die een lactosevrij dieet heeft, krijgt voeding zonder lactose. Melk en zuivel worden dan vervangen door een alternatief. Producten op basis van soja (zoals sojamelk) zijn hiervan een voorbeeld. Ook in voedingsmiddelen die zijn samengesteld, zit lactose verwerkt. Denk maar aan koekjes en gebak. Je zult dan goed op het etiket moeten kijken of er lactose in is verwerkt.

Glutenvrij dieet Tarwe, rogge, gerst en spelt zijn graansoorten die gluten bevatten, een eiwit. Gluten zit ook in producten die van deze granen zijn gemaakt. Denk aan brood, crackers, griesmeel, pizza, pasta, paneermeel, koek, cake en taart. Maar gluten zit ook in producten waar je dit niet direct in verwacht. Bijvoorbeeld in soepen als bindmiddel, in sauzen, sommige snoepjes, ijssoorten en bier.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Mensen met coeliakie kunnen niet tegen deze gluten. De darmwand raakt dan beschadigd. Door deze beschadiging ontstaat hevige buikpijn, worden de voedingsstoffen niet meer goed opgenomen in het bloed en treden tekorten op. Mensen voelen zich dan moe en lusteloos. Er zijn ook mensen die geen glutenallergie hebben, maar wel minder lichamelijke klachten ervaren wanneer zij een glutenvrij dieet volgen. In zo’n geval spreken we van glutensensitiviteit.

Uit eigen beeldbank: https://stock.edu-actief.nl/mediafiler/start/mediabank?view=preview&fuid=img57/L7-16.jpg

Dit logo geeft aan dat een product glutenvrij is.

Eiwitbeperkt en eiwitverrijkt dieet Het menselijk lichaam, onder andere de spieren, bestaat uit eiwitten. Eiwitten spelen een rol bij het onderhoud en herstel van alle lichaamscellen. Sommige mensen met nierziekten moeten een eiwitarm dieet volgen. In dat geval moeten voedingsmiddelen als vlees, melkproducten, vis, soja, noten en vleesvervangers worden vermeden. Een volledig eiwitvrij dieet wordt nooit voorgeschreven. Het lichaam heeft namelijk altijd eiwitten nodig om goed te kunnen functioneren. Bij een eiwitallergie wordt alleen het specifieke eiwit waarvoor iemand allergisch is uit de voeding weggelaten. Denk aan koemelkeiwit of gluten. Bij een eiwitbeperkt dieet is het belangrijk dat de voeding voldoende calorieën bevat in de vorm van vetten en koolhydraten. Anders gaat het lichaam de eiwitten als brandstof gebruiken en niet meer voor de opbouw van weefsel en spieren. Een eiwitrijk dieet is bijvoorbeeld nodig bij ondervoeding, rond een grote operatie, bij veel bloedverlies en tijdens het herstel van een ziekte. Zo’n dieet wordt vaak voorgeschreven in combinatie met een energieverrijkt dieet.

Opdracht 53 Voeding aanpassen

Buikpijn

Maarten de Wit heeft al tijden buikpijn. Hij heeft ook veel last van verstopping. Uiteindelijk is hij naar de dokter gegaan. Toen bleek dat hij een spastische darm heeft. Hij heeft een drukke baan met veel stress. Hij vraagt de dokter of zijn buikklachten daarvandaan komen. De dokter geeft aan dat er waarschijnlijk wel een relatie met stress is. Maar er is zeker met voeding ook iets aan te doen.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Maarten is veel onderweg en in vergadering. Daardoor eet hij vaak op onregelmatige tijden. Het komt geregeld voor dat hij pas om 15.00 uur luncht. Hij heeft regelmatig zakenetentjes ’s avonds. Hij neemt witte boterhammen met kaas mee naar zijn werk. Tussendoortjes eet hij wel, maar alleen ongezonde snacks van bijvoorbeeld de benzinepomp. Hij sport af en toe, maar alleen als hij tijd heeft.

a. Welke voedingsmiddelen zou je Maarten adviseren te eten?

b. Leg uit waarom je die voedingsmiddelen adviseert.

c. Waarom is het belangrijk om voldoende te drinken?

d. Hoeveel moet Maarten de Wit per dag drinken?

e. Regelmatig eten is belangrijk als je een spastische darm hebt. Schrijf drie voorbeelden op van voedingsmiddelen die Maarten kan meenemen als hij onderweg is en die goed voor zijn darmen zijn.

f. Hoe kan Maarten zijn lunch verbeteren?

g. Wat kan hij nog meer aan zijn levenspatroon veranderen om zijn klachten te verminderen?

Opdracht 54 Diarree

a. Voor welke leeftijdsgroepen kan diarree vooral gevaarlijk zijn?

b. Hoe komt dat?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

c. Welk middel kunnen deze mensen het best gebruiken?

d. Wat zit daarin?

Opdracht 55 Intolerantie voor bepaalde voedingsmiddelen a. Waarvoor ben je overgevoelig als je een lactose-intolerantie hebt?

b. Aan welke symptomen merk je dat vooral?

c. Waarvoor ben je overgevoelig als je een glutenintolerantie hebt?

d. Aan welke symptomen merk je dat vooral?

e. Je kunt ook een steenvruchtenintolerantie hebben. Zoek op internet op wat dat is.

f. Aan welke symptomen merk je dat vooral?

g. Je kunt ook een notenallergie hebben. Zoek op internet op wat dat is.

h. Aan welke symptomen merk je dat vooral?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Opdracht 56 Voorkomen van allergische reacties Maak samen met een medestudent een folder of presentatie met informatie over allergische reacties op voedsel. Bespreek met je docent wat je maakt. Voorbereiden

a. Kies een thema, bijvoorbeeld: notenallergie, anafylactische shock, glutenallergie. b. Zoek informatie. Gebruik naslagwerken en internet. Gebruik als zoekterm het onderwerp van jullie keuze. Vraag folders bij de huisartsenpraktijk of bibliotheek. Uitvoeren

c. Maak een folder of presentatie. Verwerk hierin de volgende zaken: • Geef informatie over de allergie en de verschijnselen. • Geef informatie over de voedingsmiddelen die deze allergie kunnen opwekken. • Geef tips om een allergische reactie te voorkomen. d. Gebruik het stappenplan Folder maken en het stappenplan Presentatie maken (Powerpoint).

e. Geef de presentatie of laat de folder lezen aan de docent en de anderen. Bespreek het resultaat met hen na. Evalueren

f. Vul voor jezelf het feedbackschema in. Feedbackschema

De uitvoering van de folder/presentatie is goed. De informatie klopt.

De informatie is compleet.

De tips zijn duidelijk en bruikbaar. Tips:

Tops:

Opdracht 57 Intolerantie of allergie

Leg het verschil uit tussen een allergie en een intolerantie voor een voedingsstof.

Opdracht 58 Overgevoeligheid voor voedsel

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Voor wie is dit product niet geschikt? Schrijf het naast ieder etiket.

Opdracht 59 Coeliakie

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

a. Wat is coeliakie?

b. Wat zijn de klachten die horen bij coeliakie?

c. Welke voedingsmiddelen mag een cliënt dan niet hebben?

1.26 Cholesterol

Cholesterol is een belangrijke en noodzakelijke bouwstof voor bijvoorbeeld de cellen en hormonen. Maar… zodra het percentage cholesterol te hoog is, vormt cholesterol een bedreiging.

Het lichaam maakt zelf cholesterol aan. Dit gebeurt in de lever. Via het bloed gaat de cholesterol naar alle cellen. Er zijn twee soorten cholesterol: • HDL, de goede soort • LDL, de slechte soort. Het is belangrijk dat de verhouding tussen beide soorten cholesterol goed is. HDL zorgt ervoor dat een teveel aan cholesterol naar de lever vervoerd wordt. De lever breekt het slechte LDL af. LDL vervoert cholesterol door het lichaam. Wat over is, gaat vastzitten. Dat wordt opgeslagen aan de binnenkant van aderen en organen. Die raken dan langzaamaan verstopt. Dat geeft een risico op harten vaatziekten.

Opdracht 60 HDL tegenover LDL

a. HDL-cholesterol is: goed / slecht. b. Waarom?

c. LDL-cholesterol is: goed / slecht. d. Waarom?

1.27 Cholesterol, vet en voeding

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Cholesterol komt ook in het lichaam door de vetten in de voeding. Als iemand veel vet eet, wordt het cholesterolgehalte te hoog. Het is niet mogelijk om geen vetten meer te eten, want vet is een noodzakelijke voedingsstof. Het zorgt voor de opname van vitamine A, D en E in de darmen. Het geeft ook een beschermend laagje onder de huid en het levert vetzuren, bijvoorbeeld linolzuur. Linolzuur speelt een belangrijke rol in de afbraak van het slechte LDL-cholesterol, maar het lichaam kan dit zuur niet zelf maken. Daarom is iets van vet in de voeding nodig.

Er is verschil in soorten vet: • onverzadigd vet Dit helpt bij de afbraak van LDL en is daarom goed vet. Onverzadigd vet zit in vloeibare (plantaardige) oliën en bakproducten, vis en noten. • verzadigd vet Dit verhoogt het LDL-cholesterol en is daarom slecht vet. Verzadigd vet zit in hard frituurvet, harde bakproducten, snacks, vette vleessoorten en kaas. Het is voor een gezond eetpatroon van belang zo veel mogelijk te kiezen voor onverzadigd vet.

Opdracht 61 Vetten in de voeding

a. Waarom is vet een noodzakelijke voedingsstof?

b. Welke vetten passen vooral in een gezond eetpatroon?

c. Geef drie voorbeelden van voedingsstoffen waar deze vetten in zitten.

Opdracht 62 Cholesterolverlagende producten

Wat zegt internet over manieren om het cholesterolgehalte te verlagen? Bekijk een paar websites. Gebruik de zoekterm "cholesterol verlagen".

Noteer drie manieren die jij verstandig en/of interessant vindt. Schrijf ook de websites op waar je deze informatie hebt gevonden.

Opdracht 63 Voedingsadvies

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Meneer Corinus heeft behalve parkinson ook een te hoge bloeddruk. Om het medicijn tegen parkinson goed zijn werk te laten doen, moet meneer voorkomen dat hij te veel eiwitten binnenkrijgt. Hij moet zijn medicijn niet slikken op een volle maag. Bovendien is het belangrijk dat verstopping wordt voorkomen. Meneer vindt het prettig om op verschillende momenten verdeeld over de dag iets te eten. De tijd tussen drie hoofdmaaltijden is hem veel te lang. Bovendien wordt hij van een uitgebreide maaltijd nogal moe vanwege het voorzichtige slikken. In goed overleg bepalen we iedere dag welke voedingsmiddelen hij eet en hoe we de eetmomenten over de dag verdelen. Ik zorg dat ik met volkorenproducten kook en dat meneer voldoende vocht binnenkrijgt. Daarnaast houden we het aantal eiwitten aan de lage kant en verdelen we ze goed over de dag.

a. Kruis de voedingsmiddelen aan die je het best kunt vermijden bij het samenstellen van de maaltijd. witbrood bloemkool bruine bonen witte rijst yoghurt kwark pompoen broccoli spinazie eiersalade avocado’s patat bruin brood sla tomatensoep biefstuk b. Hoe help je met voeding om de bloeddruk laag te houden?

c. Hoe help je meneer Corinus om verstopping te voorkomen?

d. Is het verstandig om in de situatie van meneer Corinus te kiezen voor zes eetmomenten per dag? Leg je antwoord uit.

e. Stel voor meneer Corinus een uitgebalanceerd en gezond dagmenu samen dat bestaat uit zes eetmomenten per dag. Eetmoment 1: Eetmoment 2: Eetmoment 3: Eetmoment 4:

Eetmoment 5: Eetmoment 6: Te beoordelen door de docent.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

1.28 Babyvoeding

Borstvoeding bevat alle noodzakelijke voedingsstoffen voor baby’s. Daarnaast zitten er ook antistoffen in tegen ziekten. Soms kan of wil een moeder geen borstvoeding geven, bijvoorbeeld omdat ze werkt. Dan is er flesvoeding. Normaal gesproken kies je de gewone flesvoeding. Er is ook speciale flesvoeding te koop voor baby’s met een voedingsstoornis, zoals een koemelkallergie. Voor baby’s vanaf 6 maanden is er opvolgmelk. Hieraan zijn verschillende vitaminen en mineralen toegevoegd, zoals vitamine A en D. Bij het bereiden van flesvoeding moet je hygiënisch werken, want een baby is kwetsbaar. Was altijd je handen voordat je de voeding klaarmaakt en zorg ervoor dat het water voor de voeding warm genoeg is.

Na 3 tot 6 maanden krijgt de baby bijvoeding. Het consultatiebureau geeft hierover advies. Het begint met groente en fruit, dan brood en ten slotte een warme maaltijd. Een fruithapje kan bestaan uit allerlei soorten vers fruit, dat fijngemaakt wordt. Vanaf 6 maanden mag de baby bruinbrood. Voor die tijd kan hij nog geen gluten verdragen. Vanaf 7 maanden krijgt een baby af en toe gemalen vlees, vis, ei of gezeefde peulvruchten. Je kunt ook babyvoeding in potjes kopen.

Opdracht 64 Babyvoeding

a. Voor welke baby’s is er speciale flesvoeding? Leg je antwoord uit.

b. Wat is opvolgmelk?

c. Vanaf welke leeftijd krijgt een baby opvolgmelk?

d. Vanaf welke leeftijd krijgt een baby bijvoeding?

e. Hoe wordt het geven van bijvoeding opgebouwd?

f. Waarom mag een baby pas vanaf 6 maanden bruinbrood?

1.29 Een recept lezen

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Een recept is de instructie voor het bereiden van een gerecht. Er staan in ieder geval drie soorten aanwijzingen in, maar tegenwoordig zijn het er vaak vier. Dan staat er ook voedingsinformatie bij. De aanwijzingen zijn: 1. de ingrediënten: voedingsmiddelen als olie, boter, groente, rijst, pasta of aardappels 2. de behandeling van de ingrediënten, bijvoorbeeld: snijden, pellen, wassen, weken 3. de bereidingswijze, bijvoorbeeld: rauw, koud, warm, koken, bakken, braden, stoven 4. voedingsinformatie, zoals calorieën, eiwitten, koolhydraten, vetten.

In een recept staan vaak afkortingen. Die moet je kennen om de juiste hoeveelheden te kunnen afwegen. Het is een heel verschil of je een tl (theelepel) zout gebruikt of een el (eetlepel). De meest voorkomende afkortingen zijn: g of gr

gram

kilogram (is 1000 g)

milliliter

centiliter (10 ml)

kilogram (is 1000 g)

deciliter (100 ml)

liter (1000 ml)

eetlepel

theelepel

min

minuut

snufje

klein beetje, hoogstens een tl

scheutje

klein beetje, hoogstens 10 ml

Opdracht 65 Recept lezen a. Lees het recept.

Kruidige kip met bleekselderij Ingrediënten voor 4 personen: 600 g bleekselderij 380 g kipfilet 900 g aardappelpartjes 2 el olijfolie

2 uien 250 g (kastanje)champignons 45 g pesto (alla genovese)

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Bereiden: 1. Snijd de stengels van de knol. Was de stengels bleekselderij en snijd in stukjes van 3 cm. Breng ruim water aan de kook en kook de bleekselderij 3 min. Laat uitlekken. 2. Dep de kipfilet droog met keukenpapier. 3. Bereid de aardappelpartjes in een koekenpan volgens de aanwijzingen op de verpakking. 4. Verhit ondertussen de olie in een wok en bak de kipfilet goudbruin in 5 min. 5. Snijd de ui in partjes, voeg toe en roerbak 3 min. 6. Borstel de champignons en halveer ze. Voeg toe en roerbak tot ze vocht loslaten. 7. Roer de bleekselderij en de pesto erdoor en verwarm al omscheppend. 8. Serveer direct met de aardappelpartjes erbij. Voedingswaarden (per eenpersoonsportie): Energie 720 kcal Eiwit 34 g Koolhydraten 70 g Vet 34 g, waarvan verzadigd 0 g

Bron: http://www.ah.nl/allerhande/recept/R-R631178/kruidige-kip-en-bleekselderij.

b. Bekijk de voedingsstoffen bij dit recept. Is dit volgens jou een gezond recept? Waarom wel of niet?

c. Je maakt dit recept geschikt voor een energiebeperkt dieet. Welke aanpassingen doe je?

d. Bereken hoeveel tijd je ongeveer nodig hebt om dit recept te maken. Vergeet de voorbereidingstijd niet.

e. Champignons was je niet, maar borstel je schoon. Wat is daarvan de reden?

f. Het recept zegt: ‘Bak de kipfilet goudbruin in 5 min.’ Als de kip dan nog niet door en door gaar is, kan dit een risico voor de gezondheid opleveren. Wat is dat risico? Zoek het op.

g. Je maakt dit recept geschikt voor een eiwitrijk, koolhydraatarm dieet. Welke aanpassingen doe je?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

h. Vind je dit een makkelijk recept om te maken? Waarom wel of niet?

i. Vind je dit een leuk recept om te maken? Waarom wel of niet?

Opdracht 66 Voedingswaarde

a. Vind jij het belangrijk om te kunnen lezen wat de voedingswaarde van een recept is? ja / nee b. Leg uit waarom je dat vindt.

1.30 Betekenis van voedingswaarden

De voedingswaarde geeft aan hoeveel je van de voedingsstof binnenkrijgt. De totale waarde wordt uitgedrukt in calorieën. Daarnaast wordt de waarde per voedingsstof berekend. Zo zie je snel of een gerecht past in een gezond eetpatroon. Stel dat je in een recept vier eetlepels olie gebruikt in plaats van twee eetlepels. Dat verandert de voedingswaarde. Er zou opeens 34 gram extra vet bij komen. Het aantal calorieën stijgt dan ook. De vraag is dan of het een gezonde maaltijd is.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Het is voor je cliënt belangrijk dat jij daar kennis van hebt. De schijf van vijf helpt je daarbij. Bovendien zijn er op internet heel goede voedingstabellen te vinden.

Opdracht 67 Voedingswaarde berekenen a. Bekijk de website. b. Lees het recept.

Kiptajine voor 4 personen Ingrediënten: 400 g kippenbouten 400 g uien 1 tl gemberpoeder 1 tl kaneel of kaneelstokje 1 teentje knoflook 400 ml bouillon 400 g pruimen of abrikozen 50 g geschaafde amandelen.

c. Bereken de voedingswaarde van: Product per persoon

Calorieën

Eiwitten

Koolhydraten Vetten

100 g kippenbout 100 g ui

100 g gedroogde abrikozen 100 ml bouillon Totaal

d. In de berekening zijn de kruiden en specerijen niet meegerekend. Ook de amandelen komen niet voor in het overzicht. Zoek de voedingswaarde van 50 gram amandelen per persoon op.

Calorieën:

Eiwitten:

Koolhydraten: Vetten:

e. Zoek de voedingswaarde van 100 g gedroogde pruimen op. Calorieën: Eiwitten: Koolhydraten:

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Vetten:

f. Vervang de abrikozen in het recept door de gedroogde pruimen. De gedroogde pruimen hebben een lagere / hogere voedingswaarde dan de abrikozen. g. Vind je dat dit recept in een gezond eetpatroon past? Waarom wel of niet?

1.31 Methodisch werken: materialen en middelen vaststellen

De materialen zijn alle spullen die je nodig hebt om het voedsel te kunnen behandelen en bereiden. Al bij het lezen van het recept bedenk je welke materialen je nodig hebt. Noteer ze op een aparte lijst of onderstreep ze in het recept. Zet alles vooraf klaar, zeker in een vreemde keuken. Anders moet je tijdens het bereiden op zoek gaan, met het risico dat een deel van je maaltijd verbrandt. Bekijk ook welke kookmiddelen je gebruikt. Kook je op gas, elektra of inductie? Heb je de oven nodig? Of de grill? Dat zoek je uit voordat je met het bereiden zelf begint. Ben je niet bekend met het gebruik van een kooktoestel, dan ga je op zoek naar een gebruiksaanwijzing.

Opdracht 68 Materialen en middelen aflezen uit het recept a. Lees het recept.

Gyrosreepjes met ovenfrites Ingrediënten: 1 kg ovenfrites 5 el olijfolie 400 g gyrosvlees in reepjes 75 g yoghurt 50 g verse roomkaas 600 g spinazie.

Bereiden: Bak de frites in de oven volgens de aanwijzingen op de verpakking. Verhit 2 el olie en bak de gyrosreepjes in 8 minuten gaar. Meng de yoghurt met de roomkaas. Verhit 1 el olie in een wok of grote hapjespan en voeg een derde van de spinazie toe. Bak al omscheppend op hoog vuur 1 minuut. Schep de spinazie zodra hij geslonken is in een schaal. Herhaal dit met de rest van de spinazie en breng op smaak met peper en zout. Serveer de yoghurtsaus bij de spinazie, gyros en frites. Voedingswaarden: 765 calorieën, 30 g eiwit, 66 g koolhydraten, 44 g vet. Bron: https://www.ah.nl/allerhande/recept/R-R568780/gyrosreepjes-met-ovenfrites-en-spinazie

b. Schrijf daarna op welke materialen je nodig hebt en welke middelen je gaat gebruiken. Materialen:

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Middelen:

1.32 Kooktechnieken

Voordat je aan de bereiding van een maaltijd kunt beginnen, moet je de juiste bereidingswijzen kennen en kooktechnieken goed kunnen toepassen.

Hygiënisch omgaan met voedsel.

Beheers je deze technieken niet goed, dan kan dat vervelende gevolgen hebben, bijvoorbeeld voor: • de hygiëne Bij het omgaan met voedsel let je op hygiëne. Je wast je handen goed, je wast groente, je verhit voedsel voldoende om bacteriën te doden en je behandelt vlees en groenten gescheiden. Gebrek aan hygiëne kan jouw gezondheid en die van anderen in gevaar brengen. • de kwaliteit van de maaltijd Snijden, snipperen, koken en frituren zijn onderdeel van de bereiding. Te grote aardappels worden niet gaar, te kort gefrituurde frites blijven zacht. Door een verkeerde behandeling en bereiding mislukt de maaltijd. • duurzaam werken Als je kennis van de technieken bezit, kun je voedsel op de juiste manier behandelen. Daardoor voorkom je dat het voedsel onbruikbaar wordt en dat je het weg moet gooien. • veilig werken voor jezelf Door de technieken goed toe te passen voorkom je dat je jezelf snijdt of dat je brandwonden oploopt. • veilig werken voor de omgeving Kennis van kooktechnieken is nodig om apparatuur, fornuis, oven, pannen en toebehoren op de juiste manier te gebruiken. Zo voorkom je ongelukken en is de omgeving ook voor anderen veilig.

Opdracht 69 Keukentechnieken beheersen ‘Als je thuis kunt koken, kun je het ook bij een cliënt’.

a. Ben je het eens of oneens met deze stelling? Leg je antwoord uit.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

b. Waar let je op tijdens het bereiden van een maaltijd? Geef bij ieder punt twee voorbeelden. 1.

Hygiëne:

Duurzaamheid:

Kwaliteit:

Veiligheid voor jezelf:

Veiligheid voor de omgeving:

c. Wat is volgens jou de veiligste manier om aardappels of pasta af te gieten?

d. Welke manier gebruik je in je eigen keuken?

e. Welke manier gebruik je bij een cliënt in de keuken?

1.33 Technieken voor het bereiden van een maaltijd

De basistechnieken die het meest gebruikt worden zijn: wassen, snijden, hakken, schillen, snipperen, roeren, opkloppen, zeven, mengen en aanmaken. Gangbare kooktechnieken zijn: koken, bakken, roerbakken en stomen.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S https:/www.shutterstock.com/nl/image-photo/close-silver-whisk-isolated-on-white-1100887283

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/knife-set-kitchen-334837880

https:/www.shutterstock.com/nl/image-photo/food-processor-isolated-on-white-2072957981

Keukenmaterialen.

Veel technieken gebruik je zelf al in je dagelijks leven. Bijvoorbeeld het schillen van aardappels en fruit, het opkloppen van slagroom of het mengen van een smoothie. In een professionele keuken gebruik je voor iedere bereiding speciaal gereedschap. In een huiselijke situatie gebruik je wat voorhanden is, want daar heb je meestal niet tien soorten messen tot je beschikking. Steeds meer huishoudens beschikken over elektrische apparaten voor het snijden, hakken, kloppen en mengen. Deze kooktechnieken gebruik je het meest:

Koude bereiding: goed gewassen en goed gare producten mengen en aanmaken. Waswater laat je goed uit de sla of andere groente lekken.

Koude bereiding

Koken: voedsel in water verhitten tot het kookpunt en dan laten garen. Een product dat gaar is, giet je af en laat je even droogstomen.

Koken

Bakken en braden: voedsel in olie of boter verhitten in koekenpan, braadpan of oven.

Bakken en braden

Frituren: voedsel garen in heet frituurvet.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Frituren

Stomen: voedsel garen door de damp van kokend water.

Stomen

Roerbakken: al roerend kleine stukjes voedsel op hoge temperatuur kort in olie in een wok bakken.

Roerbakken

Bedenk bij alle technieken: kleine stukjes zijn snel gaar, grote stukken worden langzamer gaar. Volg altijd de aanwijzingen voor de bereidingstijd.

Opdracht 70 Keukentechnieken

a. Welke technieken beheers jij al wel? En welke niet? Wel

Niet

b. Beheers jij technieken die hier niet genoemd worden? Leg uit hoe deze techniek werkt.

Opdracht 71 Thuis oefenen in de praktijk

Op internet vind je filmpjes met instructies voor snijtechnieken en kooktechnieken, zoals: • roerbakken • groente stomen • aardappels koken • ui snipperen • broccoli schoonmaken en verwerken.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

a. Kies een van de technieken en bekijk het filmpje. Je kunt ook zelf een techniek kiezen waar je meer over wilt leren. b. Heb je thuis de materialen en ingrediënten? Oefen dan de techniek. c. Maak een foto op het moment dat je alle materialen en ingrediënten klaar hebt staan en op het moment dat alles klaar is.

d. Vergelijk jouw resultaat met dat in het filmpje. Wat vind je van het resultaat?

Opdracht 72 Een instructiefilm maken

Doe deze opdracht met een medestudent. a. Maak een instructiefilm van een kooktechniek of van een bereidingstechniek. Je kunt ook een reclamespot maken voor een keukenapparaat of -machine. Kies de techniek die je in de film laat zien.

Voorbereiden

b. • Bespreek welke stappen bij de techniek horen en in welke volgorde je ze laat zien. • Verzamel de middelen en materialen. • Verdeel de taken. Wie verzorgt de opname? Wie geeft de instructie? Je kunt ook wisselen van rol.

Uitvoeren

c. Gebruik het stappenplan Film maken. d. Maak een proefversie van de opname. e. Bespreek mogelijke verbeteringen. f. Maak de definitieve instructiefilm. g. Na afloop vult ieder voor zichzelf het feedbackschema in. Evalueren

h. Bekijk de filmpjes van je medestudenten en geef elkaar feedback. i. Vul de tabel voor jezelf in.

Feedbackschema

Het filmpje is goed te verstaan. Er wordt een goede uitleg gegeven. De materialen en middelen zijn op de correcte manier gebruikt.

Feedbackschema

Tips:

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Tops:

Opdracht 73 Materialen en ingrediënten verzamelen

Je bereidt een warme maaltijd voor. Overleg met je docent over deze opdracht. a. Waaruit bestaat de warme maaltijd?

Voorbereiden

b. Bedenk wat je voor deze maaltijd nodig hebt aan: • ingrediënten • materialen • apparaten en/of machines. Uitvoeren

c. Onderzoek welke ingrediënten voor jouw maaltijd op voorraad zijn. Maak een boodschappenlijst voor de inkopen die je moet doen. d. Kun je met wat in voorraad is en je inkopen de maaltijd niet bereiden? Pas dan je boodschappenlijst aan of ga op zoek naar een alternatief voor wat niet in voorraad is. e. Doe de inkopen als het nodig is. f. Zet alle materialen en ingrediënten klaar. Evalueren

g. Vul na afloop voor jezelf het feedbackschema in. Feedbackschema

Ik zorg dat ik weet waar ik ingrediënten, materialen, apparaten en machines kan vinden. Ik onderzoek welke ingrediënten op voorraad zijn. Ik doe inkopen als het nodig is.

Ik kan met wat in voorraad is en mijn inkopen de maaltijd bereiden. Tips: Tops:

Opdracht 74 Materialen en ingrediënten klaarzetten Je bereidt de maaltijd uit de vorige opdracht. Overleg met je docent waar en wanneer je dit doet. Voorbereiden

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

a. Je hebt alle ingrediënten en materialen al verzameld in de vorige opdracht. Bedenk: • Welke apparaten en/of gereedschappen heb je nodig? • Op welke plek zet je alles logisch en veilig klaar? • Zijn de keukenoppervlakken hygiënisch schoon? • Is alles wat je klaarzet hygiënisch schoon? Wat moet je aanpassen?

Uitvoeren

b. Pas aan wat nodig is. Bijvoorbeeld: • Maak eerst de oppervlakken schoon. • Controleer de versheid en kwaliteit van alle ingrediënten. • Verzamel de materialen die je nodig hebt (messen, pannen, snijplanken). • Zet de apparaten en machines klaar. Controleer of ze hygiënisch schoon zijn. Zo niet, maak de apparaten en/of machines schoon. • Zorg dat het kooktoestel dat je gebruikt hygiënisch schoon en veilig is. • Geef alle spullen een logische en veilige plek om methodisch te kunnen werken. • Verbeter de opstelling als het nodig is. Maak een foto van het resultaat. Terugkijken

c. Bekijk het resultaat. Vul na afloop voor jezelf het feedbackschema in. Feedbackschema

Ik heb alles klaargezet wat ik nodig heb. Ik kan overal goed bij.

Alles heeft een handige plek, zodat er geen kans is op besmetting of een gevaarlijke situatie.

Alle spullen zijn hygiënisch schoon.

Met de opstelling kan ik makkelijk en methodisch de maaltijd bereiden. Tips: Tops:

Opdracht 75 Voorbereidende werkzaamheden a. Schil, snijd en was de ingrediënten voor de maaltijd uit de vorige opdracht. Overleg met je docent waar en wanneer je dat doet.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Voorbereiden b. Welke materialen heb je nodig voor het: Schillen: Snijden:

Wassen:

c. In welke volgorde doe je de bewerkingen?

Uitvoeren

d. Bewerk de producten op de juiste manier: • Schil hygiënisch en veilig met het juiste gereedschap. Gooi de schillen bij het gft-afval. • Snijd hygiënisch en veilig met het juiste gereedschap en de juiste snijplank. • Was met de juiste materialen. Zorg dat de bewerkingen geen gevaar opleveren voor de hygiëne en veiligheid. e. Ben je niet tevreden over het resultaat van de bewerkingen? Verbeter wat niet helemaal goed is. f. Maak een foto van het resultaat. Terugkijken

g. Vul na afloop voor jezelf het feedbackschema in. Feedbackschema

Ik werk hygiënisch.

Ik gebruik de juiste benodigdheden en materialen. Ik bewerk de producten op de juiste manier. Ik werk veilig. Tips:

Tops:

Opdracht 76 Voorbereidingen treffen en een maaltijd bereiden a. Bereid de maaltijd uit de vorige opdracht. Overleg met je docent waar en wanneer je dit doet.

Voorbereiden

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

b. Je hebt alles geschild, gesneden en gewassen. Bedenk welke voorbereidende handelingen je nog moet doen voordat je de maaltijd kunt gaan koken. • Welke materialen heb je nodig? Waar kun je deze materialen vinden? • Welke hygiënische maatregelen zijn belangrijk? • Welke veiligheidseisen zijn van belang? • In welke volgorde doe je de bewerkingen? • Hoe bewaak je de kwaliteit van de producten? c. Zet alles wat je nodig hebt klaar. d. Maak een planning van de werkzaamheden. Doe je deze opdracht met een medestudent? Zet dan in de planning wie wat wanneer doet. Uitvoeren

e. Bewerk de producten op de juiste manier, volgens de planning. f. Maak foto’s of filmpjes van de bereiding. g. Maak na afloop alle materialen schoon en ruim alles op. Terugkijken

h. Bekijk het resultaat. Ben je tevreden? ja / nee i. Vul na afloop voor jezelf het feedbackschema in. Feedbackschema

Ik werk hygiënisch.

Ik verzamel alle benodigdheden en materialen. Ik bewerk de producten op de juiste manier. Ik werk veilig.

Ik houd me aan de planning en taakverdeling. Tips:

Tops:

j. Maak van de voorbereidingen en het bereiden van de maaltijd een kort verslag. Beantwoord in het verslag in ieder geval de volgende vragen: • Wat hebben jullie bereid en welke handelingen moesten jullie verrichten? • Heb je de maaltijd alleen of met een medestudent bereid? • Wat waren jouw taken? • Welk cijfer geef jij het eindresultaat op een schaal van 1 tot 10? Gebruik beeldmateriaal in je verslag.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S Opdracht 77 Kookhulpmiddelen

De keuken van de familie Voogd was een chaos. Daar moest ik de eerste keer bijna alles afwassen, schoonmaken en een goede plek geven. Voordeel daarvan was dat ik daarna makkelijk alles kon vinden en dat het me weinig moeite kostte alle spullen klaar te zetten. Om de moeder te ontlasten heb ik haar geadviseerd een airfryer aan te schaffen. Hierin is het eten snel gaar en je gebruikt veel minder vet, ook voor snacks. Dat heeft zeker voor de snackbehoefte van de twee kinderen grote voordelen. Zo eten ze wel lekkere kroketten en patat, maar krijgen ze veel minder vet binnen. Bij meneer Corinus is de keuken juist erg schoon. Alles staat op een vaste plek. Meneer laat mij rustig mijn gang gaan. Hij houdt zelf ook van orde en overzicht, dus dat helpt mij om methodisch te werken. Het enige wat me moeite kostte, was leren omgaan met de stoomoven. Daar had ik nog nooit eerder mee gewerkt. Gelukkig heeft meneer er wel verstand van en heeft hij me een en ander uitgelegd. En ik heb thuis op internet filmpjes gevonden die laten zien hoe het werkt. Die heb ik ook goed bekeken. In de stoomoven kun je lekkere en gezonde maaltijden bereiden.

a. Zoek op internet naar een voordeel van koken in de magnetron.

b. Zoek op internet naar een nadeel van koken in de magnetron.

c. Zoek op internet naar een voordeel van koken in de airfryer.

d. Zoek op internet naar een nadeel van koken in de airfryer.

e. Zoek op internet naar een voordeel van koken in de stoomoven.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

f. Zoek op internet naar een nadeel van koken in de stoomoven.

1.34 Voorraad en verantwoordelijkheid

Als je op methodische wijze een maaltijd gaat bereiden, moet er voorraad zijn van de benodigde voedingsmiddelen en materialen. Als je vanillevla kookt en ontdekt dat je geen spatel hebt wanneer de ingrediënten al in de pan op het vuur staan, dan ben je te laat. De vla klontert en brandt aan.

Als je gekookte aardappels hebt laten afkoelen om ze in boter te bakken en de boter is op, heb je al het voorbereidende werk voor niets gedaan. Op het laatste moment moet je dan een alternatief zoeken. Dat is lastig als je al midden in de maaltijdbereiding zit. Methodisch werken lukt dan niet meer.

Voorraad en verantwoordelijkheid In een grote instelling is de kok of leidinggevende verantwoordelijk voor de voorraad. Je assisteert daarbij volgens geldende afspraken en het protocol. In kleinere instellingen, bijvoorbeeld een gezinsvervangende woonvorm of een kleinschalige opvang voor ouderen, is het beheren van de voorraad een gedeelde verantwoordelijkheid van zorgverleners en bewoners. Bereid je een maaltijd bij een cliënt in de thuissituatie, dan hoort het beheer – vaak in overleg met de cliënt – bij jouw taken. Het is onderdeel van de voorbereidingen voor de maaltijd. In alle situaties waarin je met voedsel werkt, gelden de HACCP-voorschriften en afspraken. Dat zijn regels voor het hygiënisch, en dus veilig, werken met voedsel. Ben jij verantwoordelijk voor het beheren van de voorraad, dan zorg je ervoor dat: • er voldoende voorraad is • de voorraad geen kwaliteit verliest • je de voorraad beheert volgens de HACCP-voorschriften.

Dit betekent in de praktijk dat je controleert of de voorraad: • van goede kwaliteit is • binnen de THT- of TGT-datum valt • niet bedorven is • op de goede plek bewaard wordt • onder de juiste omstandigheden bewaard wordt.

Na jouw controle besluit je in overleg welke inkopen gedaan moeten worden. De inkopen ruim je volgens de bewaaradviezen op.

Opdracht 78 Voorraad controleren

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Mevrouw Steenvoorden heeft reuma en is slecht ter been. Daarom assisteer jij bij het bereiden van de maaltijd. Door het slechte weer is mevrouw al een week niet in staat zelf boodschappen te doen. Jullie bespreken het menu voor de dag. Mevrouw geeft aan dat er nog melk in de koelkast staat en dat ze nog vleeswaren heeft als broodbeleg. Daar hoef jij je geen zorgen over te maken. Als je maar vers brood haalt. De avondmaaltijd laat ze aan jou over. Je besluit dat je een stamppot maakt van spruitjes met een hamlapje en verse appelmoes. Als dessert kies je voor yoghurt met sinaasappel en walnoten.

Jij controleert de voorraad. Waar moet je allemaal aan denken?

1.35 Het bewaren van voeding

Op verpakkingen kunnen twee soorten houdbaarheidsdatums staan: • een Ten minste Houdbaar Tot-datum (THT) • een Te Gebruiken Tot-datum (TGT).

TGT-producten zijn niet meer goed na de verstreken datum en je moet ze dan dus weggooien. Je vindt een TGT-datum bijvoorbeeld op vleesproducten. Bij een product met een THT-datum, bijvoorbeeld zilvervliesrijst, kan de kwaliteit van het product na de verstreken datum achteruitgaan. Maar het is dan nog wel veilig om het product te verwerken of te eten. Er zijn ook voedingsmiddelen waarbij een houdbaarheidsdatum niet verplicht is. Voorbeelden zijn: • verse groenten, aardappels en vers fruit, niet geschild of gesneden • wijn en dranken met een alcoholgehalte van 10% of meer • vers brood en banket dat op dezelfde dag wordt gegeten • azijn • keukenzout • suiker • suikerwerk, zoals snoep • kauwgom. Bij deze producten kun je zelf de kwaliteit in de gaten houden door te kijken, ruiken en proeven.

Opdracht 79 Letten op de THT-datum of de TGT-datum

a. Waarom is het van belang de THT-datum of TGT-datum goed in de gaten te houden?

b. Waarom is het, zeker voor een cliënt, belangrijk dat je de THT-datum of TGT-datum goed in de gaten houdt?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Opdracht 80 Wat je zelf doet

Let jij goed op de THT- of TGT-datum? Waarom wel of niet?

1.36 Voedingsmiddelen opslaan en bewaren

Als je boodschappen hebt gedaan, moet je de levensmiddelen opbergen. Het is belangrijk dat je ze op de juiste manier bewaart. Als je dat niet doet, is de kans dat een levensmiddel bederft groter. Zet de levensmiddelen die je net hebt gekocht achteraan. Als je dat doet, komen de ‘oudere’ producten vooraan te staan. Je pakt die dan het eerst. Dat noem je fifo: first in, first out.

Je kunt levensmiddelen bewaren in de voorraadkast, koelkast of diepvries. In een voorraad zitten veel verschillende soorten levensmiddelen: vers, rauw, kort of lang houdbaar, vloeibaar, zacht, hard, droog, verpakt, los enzovoort. Voor ieder product bestaat een ideale bewaartemperatuur en een ideale bewaarplek: onder die omstandigheden blijft het product het best. Meestal staat het bewaaradvies op het etiket.

Mogelijke adviezen zijn: • bewaren op kamertemperatuur Deze producten bewaar je bijvoorbeeld in de woonkamer of in de keuken. Daar is het tussen de 18 en 25 °C. Dit is goed voor veel fruit en harde groenten. • donker, droog en koel bewaren / koel bewaren De temperatuur op zo’n plek mag maximaal 18 °C zijn, een voorraadkast of keukenkast bijvoorbeeld. In de voorraadkast bewaar je levensmiddelen die niet snel bederven, bijvoorbeeld koffie, suiker, macaroni en rijst. Ook blikken en potten met bijvoorbeeld groenten bewaar je in de voorraadkast. • gekoeld bewaren Producten met ‘gekoeld bewaren’ op het etiket horen in de koelkast. De temperatuur in de koelkast is meestal tussen de 3 en 4 °C, maar nooit hoger dan 7 °C. Bij een hogere temperatuur gaan schadelijke bacteriën groeien. In de koelkast bewaar je levensmiddelen die snel bederven, bijvoorbeeld vlees en vleeswaren, vis, melkproducten en groenten. Verse groenten kun je in de koelkast ongeveer vijf dagen bewaren. Bladgroenten, vers vlees en verse vis kun je in de koelkast twee dagen bewaren. Als je restjes in de koelkast bewaart, dek deze dan af. Plak er een sticker met een datum op, zodat je weet hoe oud ze zijn. Restjes kun je niet langer dan twee dagen bewaren, daarna gaan ze bederven. • bewaren in de vriezer De ideale temperatuur in de vriezer varieert van -15 tot -18 °C. Kijk altijd hoeveel sterren er op de vriezer staan. Je kunt alleen zelf levensmiddelen invriezen als er vier sterren op staan. Bij minder sterren is het vriesvak alleen geschikt om levensmiddelen die al bevroren zijn te bewaren. Ingevroren voedingsmiddelen kun je in de vriezer tot drie maanden bewaren, behalve voedingsmiddelen waarin veel vet zit, bijvoorbeeld vette vis. Die kun je maar één maand bewaren. Zet nooit warme voedingsmiddelen in de koelkast of vriezer, maar laat deze eerst goed afkoelen.

Opdracht 81 Voedingsmiddelen bewaren Je kunt levensmiddelen bewaren in de voorraadkast, koelkast of diepvries. a. Waar bewaar je de levensmiddelen? Zet een kruisje op de juiste plek. Koelkast

Diepvries

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Voorraadkast

htpsw /: wws.huterstockc.omn /m i/l agep -hotor/awb -rocco si-olaltedo -nw - hteib -ackground1 -052186909

htpsw /: wws.huterstockc.omn /m i/l agep -hotop /eicec-heesesi-oaltedo -nw - hteib -ackground1 -416372146

htps/w : wws.huterstockc.om/nm /il agep -hoto/packageds-am l ons-aelo -verw - hte i1 -641572Graag de prijs vaag maken.

htps/:wwws.huterstockc.om/nm /il age-photo/packaged-sam l on-sael-over-whtie-1641572

htps/w : wws.huterstockc.om/nm /il age-photo/ostrava-czech-repubcilu -jne-21-2023-2409312815

Koelkast

Diepvries

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Voorraadkast

htps/w : wws.huterstockc.om/nm /il agep -hoto/cannedsf-ihri-onc-ansd -feirentc-ompaneis2 -269815735

htps/:wwws.huterstockc.om/n/m li age-photo/strp iy-coo lrfuc-lie-o ly l-on-whtie-54778477

htps/w : wws.huterstockc.om/nm /il agep -hoto/brusseslb -eglu imm - arch3 -02 -022m - ora2 -142774515

htps/w : wws.huterstockc.om/nm /il agep -hoto/sweden7 -o -ctober2 -023k -noral-sagne2 -372112783

b. Hoelang kun je deze levensmiddelen in de koelkast bewaren? • vers vlees:

• bladgroente:

• andere groenten:

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

• verse vis:

Opdracht 82 Opdracht checklist

a. Gebruik het stappenplan Checklist maken. b. Maak een checklist voor het veilig bewaren van voedingsmiddelen. Waarop moet je letten?

Opdracht 83 Voorraad controleren Overleg met de docent over deze opdracht.

Controleer de voorraad. Let daarbij op: • de TGT- of THT-datum • de juiste bewaarplaats voor onbewerkte producten • de juiste bewaarmethode voor bewerkt voedsel.

Wat staat goed? Wat hoort op een andere manier bewaard te worden? Maak aantekeningen op een lijst. Werk dan de lijst af en sla de voorraad op zoals het hoort.

Opdracht 84 Meneer Corinus

Meneer Corinus heeft een aardige voorraad aan voedingsmiddelen. Hij wil niet zonder komen te zitten als hij eens een slechte dag heeft. Alleen verse producten koopt hij bijna dagelijks. Dat komt doordat hij veel geeft om gezonde voeding en geen risico wil lopen op bederf. Ik vraag me af of er wel een systeem is voor de aanschaf van blik- en potgroenten. Ik vermoed dat meneer gevoelig is voor aanbiedingen. In het groentevak van de koelkast zie ik zo al drie verschillende merken soep staan. Meneer bewaart alle potten en blikken in de koelkast, terwijl de voorraadkast bijna leeg is. De blikken laten roestkringen in de koelkast achter en de etiketten worden vochtig. Dat is niet zo hygiënisch. Ik heb voorgesteld de koelkast en voorraadkast goed uit te soppen en dan de voorraad op de juiste plek neer te zetten. Zo kan ik meteen goed nagaan wat meneer allemaal aan voorraad in huis heeft.

a. Bepaal de logische volgorde van jouw methode om de voorraad van meneer Corinus te organiseren. Wat doe je eerst en wat daarna? Koelkastvoorraad terugzetten in de koelkast Bespreken wat weg moet, in de voorraadkast kan of in de koelkast moet blijven Koelkast schoonmaken

Koelkast leeghalen Planken voorraadkast leeghalen Koelkastvoorraad controleren op TGT-datum

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Bespreken welke producten die over de datum zijn nog wel bewaard en gebruikt kunnen worden Kastplanken schoonmaken

Overige producten in de voorraadkast plaatsen

Kastvoorraad controleren op THT- of TGT-datum en rangschikken naar datum Producten die bewaard blijven, terugplaatsen in de voorraadkast

b. Zet je producten die gevoelig zijn voor vocht op een hoge plank of juist onderin?

c. Stel, je hebt zes blikjes snijbonen met een verschillende THT-datum: 31-08-2022, 01-01-2022, 01-01-2022, 31-09-2023, 01-10-2023. Welke zet je helemaal achteraan op de plank?

1.37 Hygiëne is jouw verantwoordelijkheid

Natuurlijk moet je hygiënisch werken als je een maaltijd bereidt voor een cliënt. Je bent de zorgverlener, dus je bent verantwoordelijk voor de gezondheid en het welzijn van alle leden van het gezin waar je werkt. Door hygiënisch te werken voorkom je dat kwetsbare mensen (zoals zieken, ouderen en baby’s) ziek worden van schadelijke micro-organismen. Een gezond mens kan een voedselvergiftiging meestal wel aan. Wanneer een oudere of zieke een voedselvergiftiging oploopt, kan dat ernstige schade toebrengen en zelfs de dood tot gevolg hebben. Hygiëne is jouw verantwoordelijkheid Als je aan het werk bent, werk je voor en met een cliënt. Dat zal altijd iemand zijn die extra zorg nodig heeft, anders was jij daar niet in huis. Iemand die extra zorg nodig heeft, is kwetsbaar en wordt sneller ziek door micro-organismen. Daarom zorg je dat het bereiden van de maaltijd in een schone en veilige omgeving gebeurt. Het voedsel moet veilig zijn voor de mensen die het eten. Er zijn dus regels voor de hygiëne.

Die regels zijn: • Werk met schone handen: was regelmatig tussendoor je handen. • Werk in een opgeruimde en schone keuken. • Werk met schone en hele materialen. • Gebruik schone werkdoeken en vaatdoekjes. • Houd vuile vaat en voedingsmiddelen gescheiden. • Houd schone vaat en vuile vaat gescheiden. • Werk vuile vaat meteen weg, dus niet laten staan. • Gebruik voor het proeven iedere keer schoon bestek.

Houd schoongemaakt voedsel gescheiden van niet schoongemaakt voedsel. Houd rauw en klaargemaakt voedsel gescheiden. Dek etenswaren af. Ga goed om met afval en ruim zorgvuldig op.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

• • • •

Uit eigen beeldbank: https://stock.edu-actief.nl/mediafiler/start/mediabank?view=preview&fuid=dir38/id-d0a77373-78b9-4d38-845e-537da6194939.jpg

Met een haarnetje voorkom je haren in het eten

Opdracht 85 Een opgeruimde en schone keuken

a. Bekijk de foto van de keuken.

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/compulsive-hoarding-syndrom-messy-kitchen-pile-1316403434

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

b. Is deze keuken geschikt om een maaltijd voor een cliënt te bereiden? ja / nee c. Schrijf op wat er moet veranderen voordat je aan het bereiden van de maaltijd kunt beginnen.

1.38 Persoonlijk hygiëne

Overal in en op je lichaam zitten goede en schadelijke bacteriën. Zelf merk je daar misschien niets van, omdat je goed gezond bent. Iemand met weinig weerstand kan ziek worden van schadelijke bacteriën. Daarom is goede hygiëne zo belangrijk.

Goede hygiëne begint bij jezelf, bij je persoonlijke hygiëne. Belangrijke punten zijn: • Zorg voor een schoon lichaam, schone voeten en een verzorgd gebit. • Houd je nagels kort en gebruik geen nagellak. • Draag geen sieraden aan handen en polsen. • Was je handen! Niet alleen voordat je voedsel aanraakt, maar ook als je aan een volgende taak begint of als je van de keuken naar een andere ruimte gaat. • Draag schone en hele (werk)kleding. • Draag tijdens het bereiden een schort die je op hoge temperatuur kunt wassen. • Draag schone en dichte (werk)schoenen. • Maak (lange) haren vast. • Gebruik latex wegwerphandschoenen als je een wondje aan je handen hebt. • Nies, hoest of proest altijd van een ander afgewend. Was daarna je handen. • Rook, kauw of eet niet tijdens het werk. • Gebruik een papieren zakdoek bij verkoudheid en gooi deze meteen in de afvalbak. Was direct je handen als je je neus gesnoten hebt. • Overleg met je leidinggevende als je een infectie, eczeem of diarree hebt.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/portrait-smiling-millennial-waitress-standing-wearing-1463235275

Goed verzorgd aan het werk.

Opdracht 86 Het belang van persoonlijke hygiëne

a. Waarom is het belangrijk om te zorgen voor een goede persoonlijke hygiëne?

b. Wat vind jij belangrijke maatregelen bij persoonlijke hygiëne? Leg je antwoord uit.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Opdracht 87 Wat denkt de cliënt?

Jim gaat als helpende in deze kleding bij meneer Visch thuis de maaltijd verzorgen. Het is een warme dag. En dan krijg je het nog warmer van koken. a. Wat zal de reactie van meneer Visch zijn?

b. Wat zal de reactie van de leidinggevende van de organisatie zijn?

Opdracht 88 Handen wassen

Doe deze opdracht samen met een medestudent. a. Bekijk het filmpje. b. Was je handen volgens de instructie in het filmpje. Je medestudent maakt een opname van hoe jij je handen wast. Jij maakt een opname van hoe je medestudent de handen wast. c. Na afloop vul je voor jezelf het feedbackschema in. Feedbackschema

d. Ik verwijder handen polssieraden.

Ik open de kraan op een hygiënische manier, bijvoorbeeld met een papiertje. Ik maak mijn handen nat en houd ze lager dan mijn ellebogen. Ik stimuleer de cliënt om te helpen. Ik was mijn handen goed zonder dat deze onder het water komen.

Ik reinig alle delen van de polsen, handpalmen, handruggen en vingers goed. Ik denk ook aan de ruimtes tussen de vingers. Dat duurt ongeveer 10 seconden.

Feedbackschema

Ik spoel de zeepresten af onder het stromende water. Ik begin bij de polsen. Ik sluit de kraan op een hygiënische manier, bijvoorbeeld met een papiertje.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Ik droog mijn handen met papier, zacht wrijvend of deppend. Ik doe dat vanaf de vingers richting de polsen.

De papieren handdoeken doe ik in de afvalemmer zonder de emmer aan te raken. Ik doe alle stappen in de juiste volgorde. Tips:

Tops:

Opdracht 89 Geschikte handen voor de maaltijdbereiding

Doe deze opdracht samen met een medestudent. a. Vraag een aantal mensen of je een foto van hun handen mag maken na het handen wassen. b. Print de foto’s en plak ze op een apart vel papier. c. Vergelijk de foto’s met elkaar. Welke handen zijn schoon genoeg volgens de richtlijnen om hygiënisch een maaltijd te bereiden? Zet daar een streep onder. d. Welke handen zijn niet geschikt voor het hygiënisch bereiden van een maaltijd? Zet daar een kruis bij. Schrijf erbij wat er nog aan de handen moet gebeuren voordat ze goed hygiënisch schoon zijn.

1.39 De HACCP-code of hygiënecode

De HACCP-code staat in een wet van de overheid. Iedere instelling en organisatie waar met voedsel wordt gewerkt, is verplicht de hygiënecode te volgen. De code bestaat uit een aantal voorschriften en maatregelen die ervoor zorgen dat levensmiddelen hygiënisch worden bewerkt en bewaard, en veilig zijn voor consumptie. Vooral voor kwetsbare mensen is dat van groot belang. Zij zijn immers erg gevoelig voor schadelijke bacteriën.

De HACCP-code geeft regels voor opslag en de THT- en TGT-datum, regels voor het hygiënisch behandelen en bereiden van voedsel, voor een hygiënische werkomgeving en het gebruik van schoonmaakmiddelen. Maar ook voor de persoonlijke hygiëne waaraan iedere werknemer zich moet houden. De inspecteur van de Warenwet controleert of een bedrijf de voorschriften ook uitvoert. In het slechtste geval moet een instelling sluiten.

Opdracht 90 De hygiënecode

a. De hygiënecode is door de overheid ingesteld en lijkt vooral gericht op instellingen en bedrijven. Waarom is het belangrijk dat ook jij als zorgverlener bij iemand thuis je houdt aan de regels van deze code?

b. Vind je het terecht dat in het ergste geval een instelling moet sluiten als de regels van de hygiënecode niet gevolgd worden? Leg je antwoord uit.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

c. Wat zijn volgens jou de belangrijkste gedragsregels binnen de hygiënecode? Schrijf erbij waarom je deze regels belangrijk vindt.

1.40 HACCP-code en schoonmaak

De werkomgeving moet aan hygiënische veiligheidseisen voldoen. Een kipfilet die op een aanrecht terechtkomt, laat bacteriën achter. Omgekeerd besmet een vies aanrecht de kipfilet. Zo is het ook met bacteriën aan je handen. Alles wat je aanraakt, komt in contact met die bacteriën. Daarom stelt de HACCP-code eisen aan het schoonmaakplan. Dit zorgt ervoor dat: • alle werkzaamheden in een hygiënische omgeving plaatsvinden • schadelijke bacteriën en schimmels geen kans krijgen om te groeien • je kruisbesmetting, contactbesmetting en bederf voorkomt • achtergelaten voedsel geen ongedierte aantrekt • voedselresten en vlekken niet indrogen en vastplakken. In het schoonmaakplan staat bijvoorbeeld: • Gebruik goedgekeurde (ontsmettende) schoonmaakmaterialen en middelen. • Werk met schone materialen. • Gebruik handdoeken, theedoeken en vaatdoeken hoogstens één dag. • Maak de keuken voor en na iedere maaltijdbereiding schoon. • Laat geen afwas staan. • Zorg dat apparaten en kooktoestellen schoon en heel zijn. • Maak aanrecht, tegels, kranen, vloer, handgrepen, deuren en deurklinken schoon. • Zorg dat de koelkast schoon is en overzichtelijk ingericht. Let op de rubberen afsluitrand. • Volg de voorschriften voor etikettering, opslag, THT- of TGT-tijd en temperatuur van voedsel.

Opdracht 91 Een schoonmaakplan voor een gewone keuken

a. Je kunt een maaltijd bereiden in een instelling of bij een cliënt thuis. In het laatste geval zal het volgen van een schoonmaakplan op jouw initiatief gebeuren. Het zal jouw verantwoordelijkheid zijn.

Wat zijn punten die je controleert voordat je met de bereiding begint?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

b. Wat zijn jouw taken na het bereiden van de maaltijd?

1.41 Goede en schadelijke bacteriën

Bacteriën zitten op voedingsmiddelen, op materialen, in de lucht om je heen en op en in het lichaam. Meestal zijn ze niet gevaarlijk, ze zijn zelfs nodig bij de vertering van voedsel. Maar er zijn ook schadelijke bacteriën. Die vormen een bedreiging voor de gezondheid, zeker van kwetsbare mensen. Schadelijke bacteriën kunnen op voedsel zitten dat bedorven of niet goed schoongemaakt is, of dat niet op de juiste plek of op de juiste temperatuur is bewaard.

Schadelijke bacteriën maken gifstoffen aan. Deze veroorzaken een voedselinfectie of voedselvergiftiging. Daar horen klachten bij als misselijkheid, buikpijn, braken, diarree en koorts. Soms zijn de klachten van korte duur, maar een besmetting kan iemand ook ernstig ziek maken. Ouderen, kinderen en zieken kunnen er zelfs aan overlijden. Bekende voorbeelden van schadelijke bacteriën zijn: • de salmonellabacterie Deze komt vooral voor op rauw voedsel en op ongewassen of ongekookte groente. • de schadelijke soort van de E. colibacterie De goede E. coli komt altijd voor in de darmen en beschermt het lichaam tegen de groei van schadelijke bacteriën. De schadelijke E. coli komt voor op rauwe producten zoals vlees en groente, maar ook in de ontlasting van mens en dier.

Opdracht 92 Voedselvergiftiging

a. Heb je zelf weleens een voedselvergiftiging gehad? ja / nee b. Ken je iemand in jouw omgeving die weleens een voedselvergiftiging heeft gehad? ja / nee c. Zo ja, beschrijf de omstandigheden waaronder dat gebeurde.

d. Waaraan merkte je dat het een voedselvergiftiging was?

e. Beschrijf een voorbeeld van een situatie waarin je makkelijk een voedselvergiftiging oploopt.

Opdracht 93 Kennis is belangrijk

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

a. Bespreek de volgende punten met elkaar. b. Waarom is het zo belangrijk dat je iets weet over schadelijke bacteriën?

c. Waarom moet je altijd je handen wassen als je naar het toilet bent geweest?

1.42 Bederf en besmettingen voorkomen

Besmetting met schadelijke bacteriën voorkom je door de HACCP-code te volgen. Daarin staan de regels voor het schoonmaken, bereiden en bewaren van voedsel en alles wat erbij hoort. Voorschriften zijn bijvoorbeeld: • altijd je handen wassen • zorgen voor schone oppervlakken en materialen • zorgen voor een schoon aanrecht, schone vloer en kooktoestellen • voedingsmiddelen goed wassen in stromend water • voedingsmiddelen op de juiste manier bewaren • voedingsmiddelen op de juiste manier klaarmaken • de TGT-datum op de voedingsmiddelen controleren • voedingsmiddelen gescheiden van elkaar behandelen en bereiden • iedere keer schoon bestek gebruiken om te proeven.

Opdracht 94 De eigen keukentest

Maak een filmpje van de keuken bij jou thuis. Laat zien hoe jouw keuken eruitziet, waar je voedsel bewaart en hoe je het bewaart. a. Gebruik het stappenplan Film maken. b. Laat zien en vertel: • hoe jouw aanrecht eruitziet • waar en hoe je verse groente bewaart • hoe je eten dat overgebleven is in de koelkast bewaart • op welke plek je vleeswaren bewaart • hoe de bestekladen er vanbinnen uitzien • hoe het kooktoestel eruitziet. c. Vind je jouw keuken hygiënisch schoon? ja / nee d. Leg je antwoord uit.

e. Schrijf enkele dingen op die je kunt doen om in jouw keuken besmetting met schadelijke bacteriën te voorkomen.

1.43 Kruisbesmetting voorkomen

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Op ieder voedingsmiddel zitten bacteriën. Bij kruisbesmetting komen schadelijke bacteriën van het ene product op het andere. Hoe kun je kruisbesmetting voorkomen? Dat kan op een aantal manieren, bijvoorbeeld door: • telkens als je met een ander product werkt je handen te wassen • een handdoek alleen te gebruiken voor schone handen • voor iedere soort voedsel schone materialen te gebruiken • rauwe producten niet bij gekookte producten te bewaren • voedingsmiddelen die je bewaart goed af te sluiten • voor iedere soort voedsel een aparte gladde snijplank te gebruiken.

Uit eigen beeldbank: https://stock.edu-actief.nl/mediafiler/start/mediabank?view=preview&fuid=dir21/54778-504.jpg Graag de kleur van de rondjesomlijning neutraal maken (zwart).

Verschillende kleuren volgens de HACCP-code.

Is het in jouw situatie niet mogelijk de verschillende snijplanken te gebruiken? Was dan een snijplank tussen elke bereiding goed af met heet water en schoonmaakmiddel.

Gebruik houten snijplanken alleen voor het snijden van droog voedsel. Bacteriën gaan tussen de vezels van het hout zitten. Dat maakt de kans op kruisbesmetting groot.

Opdracht 95 Kruisbesmetting voorkomen a. Waarom moet een snijplank glad zijn?

b. Je werkt in een gezin waar maar één snijplank is. Hoe kun je dit oplossen? Bedenk twee dingen.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Opdracht 96 Wanneer handen wassen? Stel je voor dat een cliënt een voedselvergiftiging krijgt door eten wat ik heb klaargemaakt. Ik moet er niet aan denken. Gelukkig hebben we uitgebreid les gehad over de hygiënecode. Die geeft houvast, zeker ook bij iemand thuis. Ik controleer altijd of alles wat ik gebruik schoon is. Als ik een voedingsmiddel gebruik dat in voorraad is, ruik ik goed en controleer ik de THT-datum of de TGT-datum. Zo kan ik nagaan of voedsel nog vers is. In het restaurant waar ik gewerkt heb, hadden we voor iedere snijklus een aparte snijplank. Bij een cliënt thuis heb je dat natuurlijk niet altijd.

Meneer Corinus heeft twee snijplanken: een voor vlees, kip en vis, en een voor groenten. Bij het vorige gezin had ik helemaal geen snijplank. Toen heb ik iedere keer platte borden gebruikt. Soms moet je roeien met de riemen die je hebt. Wat ik ook belangrijk vind, is schone handen. Ik was ze tig keer tijdens het bereiden van de maaltijd.

Je bereidt een groenteschotel met zalm. Je gaat methodisch te werk. Geef met sterretjes tussen de handelingen aan op welke momenten je je handen wast. • aardappels schillen en in blokjes verdelen • aardappels bijna gaar koken en afgieten • broccoli, paprika, courgette, peterselie wassen en snijden • ui en knoflook pellen en snipperen • zalm insmeren met peper en zout • ovenschotel invetten met boter • groenten, peterselie, aardappelblokjes op de bodem verdelen • zalm erbovenop leggen • schotel bedekken met aluminiumfolie • in 30 minuten gaar stoven.

1.44 Schimmels

Schimmels groeien op producten die aan het bederven zijn. Je kunt ze goed zien, ruiken en proeven. Ze groeien bijvoorbeeld op een zwakke plek op fruit of op verkeerd bewaarde voedingsmiddelen.

Ontdek je schimmel op een voedingsmiddel? Gooi het maar meteen weg. Het product is bedorven. Ook al zie je de schimmel alleen maar aan de buitenkant, de schimmel groeit door het hele product. Schimmels kunnen gevaarlijk zijn, omdat ze gifstoffen ontwikkelen. En van die gifstoffen kun je ziek worden.

Opdracht 97 Bacterie of schimmel, of allebei? Lees de kenmerken. Schrijf erachter of het kenmerk hoort bij bacteriën, bij schimmels of bij allebei. Groeit door warmte en vocht:

Proef je: Proef je niet: Maakt gifstoffen aan: Komt op alle voedingsmiddelen voor:

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Ruik je:

Ruik je niet:

Komt op bedorven voedsel voor: Kan ziekte veroorzaken: Kun je zien:

Kun je niet zien:

Opdracht 98 Een goed-foutfilm over hygiëne maken

a. Kies samen een onderwerp dat belangrijk is voor de hygiëne bij het bereiden van voedsel. b. Bedenk een voorbeeld van hoe je niet hygiënisch werkt (fout) en een voorbeeld van hoe je wel hygiënisch werkt (goed). Laat de voorbeelden zien in een filmpje. c. Bespreek de film met de docent en een aantal medestudenten. Wat vinden zij van de voorbeelden in de film?

1.45 Bewerkt voedsel bewaren

Bewerkt en gekookt voedsel kun je over het algemeen nog twee dagen bewaren. De HACCP-code geeft daar richtlijnen voor. • Laat verwarmd voedsel snel afkoelen en bewaar het dan in de koeling. Invriezen kan ook. • Verdeel het voedsel in kleine porties. Koelen of invriezen van grote porties duurt langer. Daardoor verliest voedsel kwaliteit en kan het alsnog bederven. • Dek voedsel af met een deksel of folie, of bewaar het in een goed afgesloten voorraaddoos. • Voorkom dat verschillende producten elkaar raken. • Plak er een etiket op, met daarop de naam van het product en de dag dat je het afgedekt in koeling of vriezer hebt gezet. • Bewaar rauwe en bederfelijke producten altijd in een koeling met een temperatuur van niet meer dan 7 °C. • Je kunt voedsel luchtdicht verpakken of vacumeren. Daarvoor heb je een vacumeermachine nodig. • Vers fruit en groenten kun je buiten de koeling bewaren. • Bladgroenten en kruiden bewaar je in de koeling. Wikkel ze in een vochtige doek, of bewaar ze in folie of een ruime plastic zak. Dan blijven ze langer vers. • Gerechten aangemaakt met zuur kun je niet bewaren.

Opdracht 99 Bewaren van bewerkt voedsel a. Wat is het voordeel van vacumeren?

b. Denk je dat je bij een cliënt thuis snel een vacumeermachine zult tegenkomen? Waarom wel of niet?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

c. Bewerkt voedsel dat je bewaart moet een etiket hebben. Waarom zal dit een van de HACCP-voorschriften zijn?

Opdracht 100 Op zoek naar een vacumeermachine

a. Doe deze opdracht samen met een medestudent. Bedenk in welke keuken of welk bedrijf een vacumeermachine aanwezig zal zijn. Bespreek met je docent waar je naartoe gaat.

b. Bel dit bedrijf of spreek de bezitter aan, en vraag of je een demonstratie van de werking kunt krijgen. Maak een afspraak. Volg samen de uitleg van de demonstratie. Maak aantekeningen. Vergeet niet de persoon die je uitleg gaf te bedanken. Werk de aantekeningen uit in een kort verslag.

1.46 Opdienen en serveren

Als je een maaltijd bereidt, verzamel je informatie, kies je een menu, tref je voorbereidingen en zet je materialen, ingrediënten en andere benodigdheden klaar. Maar er moeten nog meer werkzaamheden georganiseerd worden, namelijk: het dekken van de tafel, opdienen van het eten, afruimen van de tafel na afloop, doen van de afwas en schoonmaken van de keuken. Al deze werkzaamheden maken deel uit van het bereiden van een maaltijd. Misschien kun je de cliënt of familieleden een aantal taken laten doen, maar dan nog ligt de verantwoordelijkheid voor een goede organisatie bij jou.

Opdienen en serveren Een instelling heeft vaste regels voor het opdienen van maaltijden, bijvoorbeeld: een buffet, een indeling per ingedekte tafel of de maaltijd op een dienblad. Volg je de regels, dan houd je je aan de hygiënecode. Bij een cliënt in huis is dat anders. Daar gelden de regels en (ingesleten) gewoonten van de cliënt en familieleden. Daar is uiteraard niets mis mee, zolang die gewoonten niet in strijd zijn met wat jij weet van hygiëne. Jij hoort te zorgen dat alles rondom de maaltijd – van voorbereiden tot opruimen –

100

hygiënisch gebeurt. Jij geeft het goede voorbeeld. Dit betekent dat je de gerechten met zorg opdient, in schone pannen of schalen, of op schone borden. Je neemt schoon bestek en gebruikt dat op de goede manier. De plek waar gegeten wordt, is schoon. Een gerecht dat smaakvol wordt opgediend, nodigt uit tot eten. Dus hoe je het ook opdient – aan tafel, op een bord of op een dienblad – zorg dat het er verzorgd uitziet.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Het kan nodig zijn te overleggen over aanpassing van de hygiëne rondom het eten.

https://www.shutterstock.com/image-photo/medical-worker-walking-two-plates-food-2149199999

Een verzorgde maaltijd.

101

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Opdracht 101 Voorwaarden scheppen

a. Bekijk de foto. Schrijf op wat er moet veranderen voordat deze tafel voldoet aan hygiënische voorwaarden.

b. Vergelijk jouw antwoorden met die van een medestudent. Waarover zijn jullie het eens?

c. Over welke punten verschillen jullie van mening?

102

Opdracht 102 Verzorgd opdienen en serveren Jouw cliënt krijgt het eten op een dienblad. De maaltijd bestaat uit een kom soep, twee sneden brood met hartig beleg en een schaaltje yoghurt met fruit.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Teken in het dienblad hoe je deze maaltijd opdient. Laat ook zien welk bestek je klaarlegt en hoe je dat klaarlegt.

Graag namaken in de stijl van de flexibele pipeline HZW. Uit eigen beeldbank: https://stock.edu-actief.nl/mediafiler/start/mediabank?fc=browse&queryid=59fa9d39de840c871e8c489ee8900d9f&column=9&listview=overview&view=preview&fileid=789&fuid=img6%2F26614-2-24.jpg

Opdracht 103 Tafel dekken

Je gaat een tafel dekken voor het opdienen van de maaltijd. Daarna richt je een dienblad in voor een maaltijd. Voorbereiden

a. Welke tafel ga je dekken? b. Welke materialen horen op de tafel? c. Waar kun je alle benodigdheden vinden? d. Verzamel alles wat je nodig hebt. Uitvoeren

e. Dek de tafel. Evalueren

f. Vergelijk jouw gedekte tafel met een voorbeeld van een vakblad of internet. • Is het resultaat goed? • Is het resultaat niet goed? Pas je gedekte tafel dan aan. g. Maak een foto. h. Herhaal de opdracht voor de inrichting van een dienblad voor een bedlegerige cliënt. i. Bedenk wat er op het dienblad moet kunnen staan.

103

j. Kies een geschikt dienblad. k. Richt het dienblad in. l. Vergelijk het dienblad met een foto uit een vakblad of van internet. m. Maak een foto als het resultaat goed is.

1.47 Tafelmanieren

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Voor, tijdens en na het eten gelden afspraken over de manier waarop je de maaltijd gebruikt: de tafelmanieren. Die afspraken zijn voor een deel hygiëneregels en voor een deel fatsoensregels. Niet alleen voor gezinnen met kinderen, maar ook voor oudere cliënten. Regels zorgen voor rust aan tafel. Zo hebben mensen veel meer tijd en aandacht voor het eten. Ze eten dan ook beter! De regels zijn niet altijd en overal hetzelfde, dat verschilt per gelegenheid. Als zorgverlener hoor je ze te kennen om in voorkomende gevallen het goede voorbeeld te geven. Algemene afspraken zijn bijvoorbeeld: • Ga naar het toilet voordat je aan tafel gaat, niet tijdens de maaltijd. • Was je handen voor het eten. • Eet met bestek. • Knoei niet met het eten. • Praat niet met volle mond. • Gebruik een servet. • Hang niet over tafel om iets van de andere kant te pakken, maar vraag het. • Ga niet tussentijds van tafel; blijf zitten totdat iedereen klaar is met eten. • Begin pas met eten als iedereen aan tafel zit. • Ga gebruikt servies niet alvast stapelen terwijl je nog aan tafel zit.

Opdracht 104 Fatsoensregels

a. Bespreek met elkaar de volgende punten. b. Wat is de functie en noodzaak van fatsoensregels tijdens de maaltijd?

c. Welke fatsoensregels vinden jullie belangrijk?

Opdracht 105 Overbodige tafelmanieren?

a. Zijn er tafelmanieren die je overbodig vindt? Schrijf deze regels puntsgewijs op.

b. Vind je deze regels overbodig voor jezelf? Leg uit.

104

c. Vind je deze regels ook overbodig in de praktijk als helpende? Leg je antwoord uit.

1.48 Afruimen, opruimen en schoonmaken

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Bij de maaltijdbereiding hoort dat je na afloop afruimt, opruimt en schoonmaakt. Dat is een richtlijn in de hygiënecode. Het is daarnaast jouw plicht als zorgverlener om alle taken af te maken. Laat je de cliënt met de rommel zitten, dan doe je je werk niet zorgvuldig.

Na de maaltijd werk je als volgt: 1. De gebruikte materialen voor het bereiden maak je zo veel mogelijk schoon, was je af en ruim je op. 2. De tafel of het dienblad ruim je af, de spullen breng je naar de keuken. 3. Een tafelkleed klop je uit en doe je bij de was als het vies is. 4. Toebehoren als broodbeleg, peper en zout neem je af met een vochtige doek en ruim je op. 5. Gladde oppervlakken als tafel, aanrecht en kranen, fornuis en kastdeuren neem je af met een vochtige doek en schoonmaakmiddel. 6. Machines als magnetron, oven en afzuigkap neem je af met een vochtige doek en schoonmaakmiddel. 7. Etensresten en vettige aanslag verwijder je uit de gootsteen. 8. Indien nodig stofzuig en/of dweil je de vloer. 9. Is er een vaatwasmachine, dan zorg je dat alles er netjes in staat. Je zet de vaatwasser aan of stelt de tijdklok in.

105

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S https://www.shutterstock.com/image-photo/young-housewife-wear-rubber-protective-gloves-2144499481

Na het bereiden van de maaltijd maak je de keuken schoon.

Denk om het milieu. Probeer bij het bereiden en opruimen afval zo veel mogelijk te scheiden: • verteerbare etensresten (groente, schillen en fruit) bij elkaar • plastic bij plastic • glas bij glas • papier bij papier.

Opdracht 106 Afruimen en opruimen

a. Welke opruimtaak gebeurt in jouw eigen keuken iedere dag?

b. Welke opruimtaken vergeet je weleens of doe je weleens later?

Opdracht 107 Een hygiënisch schone keuken a. Maak een foto van hoe jouw keuken eruitziet. Print de foto uit. b. Kan in jouw keuken een maaltijd voor een cliënt bereid worden? Zet op je foto een pijl bij de zaken die aan de hygiënecode voldoen. Zet een kruis bij de zaken die je zou moeten aanpassen.

106

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

c. Waarom is het belangrijk dat je bij een cliënt zorgt dat alle taken gedaan worden?

Opdracht 108 Afruimen, opruimen en schoon achterlaten

Je gaat een tafel afruimen en de keuken opruimen en schoonmaken. Afruimen, opruimen, afwassen en schoonmaken horen bij elkaar. Bespreek met je docent waar en wanneer je deze opdracht uitvoert. Voorbereiden

a. Waar laat je alles van de tafel?

b. Wat moet opgeruimd worden in de keuken?

c. Welke spullen maak je schoon in de afwas?

d. Wat maak je hygiënisch schoon met een doek en schoonmaakmiddel?

e. Welke methode volg je voor de werkzaamheden?

f. In welke volgorde doe je ze?

g. Maak een lijst van alles wat moet gebeuren.

h. Maak een planning voor de schoonmaakwerkzaamheden.

Uitvoeren

i. Ruim de tafel af. Zet alles schoon op de goede plaats. j. Doe de afwas of ruim de vaatwasser in. k. Maak de keuken schoon.

107

l. Gebruik het stappenplan Keuken schoonmaken. Evalueren m. Bespreek het resultaat. Vul na afloop voor jezelf het feedbackschema in.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Feedbackschema

De tafel is opgeruimd. De tafel is schoon.

De keuken is opgeruimd. De keuken is schoon. Tips:

Tops:

n. Is de tafel schoon en opgeruimd? ja / nee Is de keuken schoon en opgeruimd? ja / nee Nee? Maak extra schoon wat nog niet goed is.

Opdracht 109 Vaatwasser inruimen

a. Een vaatwasser moet je op de juiste manier vullen om een goed resultaat te krijgen. Bekijk de rekken in de vaatwasser op de foto. Alle rekken hebben een eigen functie. Geef de juiste plek aan in de afbeelding.

108

borden glaswerk bestek

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

pannen

schoteltjes kopjes

b. Welke keukenmaterialen of welk serviesgoed zou jij nooit in de afwasmachine doen? Leg je antwoord uit.

1.49 Samenwerken met de cliënt

In de zorgverlening is het belangrijk de cliënt zo veel mogelijk dagelijkse handelingen zelf te laten verrichten. Als zorgverlener moet je inschatten wat iemand kan. En je moet overleggen over wat jij doet en wat je cliënt doet. Iemand kan geneigd zijn zelf nog veel te veel te doen. Dan moet je in het belang van de cliënt ingrijpen. Dat doe je natuurlijk niet zomaar. Dat probeer je tactisch te bespreken.

Het kan ook voorkomen dat iemand juist veel meer zelf zou kunnen, maar onzeker is. Of hij vindt het wel prettig dat iemand anders het doet. In dat geval overleg je ook en spoor je de cliënt aan meer taken op zich te nemen. In alle gevallen is het belangrijk dat de cliënt vertrouwt op jouw oordeel en zich gesteund weet. Dat lukt alleen maar als jullie goed samenwerken. Het zorg- of ondersteuningsplan als uitgangspunt In het zorg- of ondersteuningsplan staat wat noodzakelijk is rond eten en drinken. Je kunt hier lezen wat de wensen en mogelijkheden van de cliënt zijn en welke afspraken verder gelden. Er staat bijvoorbeeld in: • op welke tijdstippen de cliënt eet en drinkt • wat de cliënt graag eet en drinkt (met aandacht voor religieuze voorschriften, dieet of allergie) • wat de cliënt beslist niet lekker vindt • het dieet dat de cliënt wil of moet volgen • welke ondersteuning nodig is en op welke momenten.

Vanuit het zorg- of ondersteuningsplan zijn afspraken gemaakt over de ondersteuning die jij levert, wat precies jouw taken zijn. Het is belangrijk de cliënt zelf te laten doen wat hij zelf kan en hem soms uit te dagen tot een beetje meer, als iemand daartoe in staat zou zijn. Zo behoud of vergroot je de zelfredzaamheid van de cliënt. Vooraf taken en afspraken bespreken Jij bereidt de maaltijd met of voor de cliënt. De cliënt heeft zo veel mogelijk eigen inbreng. Daarom overleggen jullie vooraf samen over: • het menu en de recepten • de taakverdeling: wie doet wat? • de voorraad in huis

109

• • • •

de inkopen die gedaan moeten worden, de boodschappenlijst hoe het koken hygiënisch kan gebeuren wie welke materialen en benodigdheden klaarzet wie welke ingrediënten schilt, wast en gebruiksklaar maakt.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Bedenk dat je bij een cliënt thuis bent. Die persoon zal zijn eigen gewoonten en gebruiken hebben bij het voorbereiden en koken. Ze sluiten niet altijd precies aan bij jouw kennis en de eisen die de hygiënecode stelt. Houd rekening met die gewoonten, maar probeer daarnaast bespreekbaar te maken dat het volgen van hygiënische voorschriften belangrijk is, juist voor de cliënt. Zorg dat de cliënt zo min mogelijk taken doet die gevaar kunnen opleveren. Werk alleen met spullen die goed functioneren. Zoek alternatieven als dat nodig is. Bijvoorbeeld: is de handgreep van de koekenpan stuk en kun je nu de aardappels niet bakken? Bak ze dan in de oven. Bespreek dit samen.

Opdracht 110 Een gesprek met de cliënt

Deze opdracht doe je in een groepje van vier of vijf studenten. a. Je speelt een situatie na. b. Je voert een gesprek met een cliënt. Onderwerpen die aan de orde komen zijn: • het menu • de taakverdeling.

Rolverdeling: • rol 1: de helpende bij het bereiden van de maaltijd • rol 2: de cliënt (deze rol kan ingevuld worden door een medestudent of de docent) • twee of drie mensen die het spel observeren.

Voorbereiden De helpende c. Vraag de docent jou te vertellen wat belangrijke zaken zijn uit het zorgplan. d. Bedenk wat een geschikt menu voor deze cliënt kan zijn. e. Bedenk hoe je het menu bespreekt en welke argumenten je geeft. f. Bedenk welke taken de cliënt zou kunnen doen. Welke argumenten geef je?

De cliënt g. Vraag de docent je te vertellen wat de eigenschappen van de cliënt zijn en welke factoren onder deze omstandigheden een rol spelen.

110

De observanten h. Schrijf aandachtspunten op een lijst: • Hoe is de houding van de helpende? • Kiest hij of zij de goede toon? • Geeft hij of zij de goede argumenten? • Luistert hij of zij naar de cliënt? • Is de beroepshouding van de helpende goed? • Wat zijn plus- of minpunten in de communicatie? • Vat de helpende aan het eind van het gesprek duidelijk samen wat er besloten is?

Uitvoeren i. Speel de situatie. Je kunt de rol van cliënt en helpende afwisselen. Of laat anderen ‘inbreken’ in het spel en een andere oplossing laten zien. Sluit het gesprek af met een duidelijke conclusie en/of afspraak.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Evalueren

j. Bespreek het spel na met de observanten. k. Vul na afloop voor jezelf het feedbackschema in. Feedbackschema

Ik heb een houding die past bij de cliënt. Ik praat met de juiste toon.

Ik gebruik goede argumenten. Ik luister naar de cliënt.

Ik heb een goede beroepshouding.

Ik vat aan het eind van het gesprek duidelijk samen wat er besloten is. Tips:

Tops:

Opdracht 111 Rapporteren

a. Oefen met rapporteren. Schrijf een verslag van de vorige opdracht, op papier of digitaal. Voorbereiden

b. Bedenk voor wie het verslag bedoeld is: voor je collega’s, voor de leidinggevende? c. Bedenk op welke manier je jouw verslag schrijft. d. Bedenk welke punten in het verslag moeten komen: • punten over de cliënt • punten over jouw rol als helpende • opmerkingen uit de evaluatie van de observanten • de eindconclusie en afspraken van het gesprek. Uitvoeren

e. Schrijf het verslag. Evalueren f. Lees het verslag na.

111

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

g. Komen alle punten in het verslag voor? ja / nee h. Laat de docent of een van de observanten het verslag lezen. • Klopt het verslag met wat zij ervan gezien en gehoord hebben? • Vinden zij dat alle punten goed in het verslag zijn opgenomen? Zo nee, vul de ontbrekende punten aan.

Opdracht 112 Zorgplan en zelfredzaamheid

Mevrouw Suyudi is 81. Ze komt oorspronkelijk uit Indonesië. Daar was ze gewend aan huishoudsters en kindermeisjes. Toen ze naar Nederland kwam was dat voorbij, maar ze had gelukkig haar dochter Nita. Die deed alles voor haar. Toen Nita naar het buitenland vertrok, moest mevrouw voor het eerst voor zichzelf zorgen.

Mevrouw Suyudi kan nog veel zelf, al is zelfstandig een gezonde maaltijd koken te zwaar en te vermoeiend. Ze heeft gevaarlijk overgewicht ontwikkeld door vooral voor gemaksvoedsel te kiezen. In overleg met de huisarts en de thuiszorg is een dieet samengesteld. In het zorgplan staan de afspraken rondom de maaltijd en haar eigen activiteiten. Groente schoonmaken en schillen doet ze zelf. Zo ook het ontbijt, de lunch, de afwas en het opruimen. Dat kan allemaal in haar eigen tempo. Bovendien geven deze bezigheden haar enige afleiding, want ze mist Nita enorm en piekert veel. Alleen voor de inkopen en het bereiden van de warme maaltijd krijgt ze hulp. Zo staat het in het zorgplan.

Mevrouw vindt het prettig dat er weer iemand is die haar al het werk rondom de boodschappen uit handen neemt en hulp biedt bij het klaarmaken van de warme maaltijd. Ze vindt het belangrijk dat de maaltijd wordt bereid zoals zij die graag eet. Ze geeft graag tips en opmerkingen bij de bereiding van de maaltijd.

a. Mevrouw Suyudi heeft een gezonde en caloriearme maaltijd nodig. Stel voor haar een volledige maaltijd samen die aan deze eisen voldoet.

b. Maak een lijst van de taken voor de maaltijd die de helpende uitvoert.

c. Maak een lijst van de taken voor de maaltijd die mevrouw zelf doet.

d. Mevrouw Suyudi wil graag dat de helpende ook de groente schoonmaakt en snijdt, de aardappels schilt en de afwas doet. Wat moet je doen als helpende? Bespreek dit samen. Hoe zeg je dat tegen mevrouw Suyudi?

112

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

e. Oefen in een rollenspel wat je zegt en hoe je dat zegt. Bespreek het rollenspel samen en verbeter wat beter of anders kan. • Je kunt een opname van het rollenspel maken. • Laat jullie oplossing zien aan een andere groep. • Hoe denkt deze groep erover? Bespreek dat samen. • Schrijf de uitkomst van de bespreking op. Is de oplossing een goed voorbeeld van wat je kunt zeggen? Had je een opname gemaakt? Plaats dan de opname op de website van de school. Overleg dit met je docent.

1.50 Een cliënt in zijn waarde laten

Een cliënt bevindt zich in een kwetsbare positie. Ziekte of ouderdom maakt dat hij uit zijn gewone doen is en hulp moet accepteren. Hulp moeten vragen kan voelen als een teken van onvermogen of van zwakte. Dat maakt dat de cliënt emotioneel en verdrietig kan zijn. Als hulpverlener houd je rekening met deze gevoelens en andere emoties. Je toont respect voor de omstandigheden waarin iemand zich bevindt. Een cliënt in zijn waarde laten Jij moet erop kunnen vertrouwen dat de cliënt zijn of haar deel van de afspraken nakomt. Zoals de cliënt daar omgekeerd bij jou ook op mag vertrouwen. Het is zaak goed te weten wat de cliënt aankan, wat persoonlijke mogelijkheden en beperkingen zijn. We noemen dit ook wel ‘eigen kracht van de cliënt’. Eigen kracht betekent: je eigen leven kunnen vormgeven en problemen zelf kunnen oplossen.

Stelregels zijn: 1. Daag de cliënt uit zo veel mogelijk zelf te doen, maar vraag geen dingen waarvan je zeker weet dat de cliënt die niet kan. Confronteer hem niet met zijn onvermogen. Zo voorkom je frustratie, pijn, terugval in ziekte, verdriet of boosheid. 2. Laat de cliënt doen wat hij of zij ook zelf wil doen. Neem niet onnodig werk uit handen. De cliënt kan dat als betuttelend ervaren. Bovendien is jouw taak ook de zelfredzaamheid zo veel mogelijk te behouden of te bevorderen. 3. Laat merken dat je waardering hebt voor wat de cliënt zelf kan doen. Het is altijd fijn een oprecht gemeend en eerlijk compliment te ontvangen. 4. Overleg met de cliënt op een rustige en respectvolle manier over taken die niet goed gingen. Vraag hoe dit komt. Zoek samen een oplossing.

113

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S https://www.shutterstock.com/image-photo/businesswoman-wheelchair-disability-looking-digital-tablet-2207448971

Overleg met de cliënt over werkzaamheden.

Opdracht 113 De cliënt in zijn waarde laten

a. Bekijk het filmpje. b. Bespreek met elkaar welke fouten de helpende maakt. Maak aantekeningen. c. Bedenk samen hoe je de cliënt wel in zijn waarde laat. d. Schrijf een kort toneelscript. e. Maak met het script een eigen opname, of laat anderen het script spelen en maak de opname. f. Gebruik het stappenplan Film maken.

1.51 Verbale en non-verbale communicatie

Een gesprek is meer dan datgene wat er gezegd wordt. Toon, gezichtsuitdrukking, houding, handelingen en gebaren spreken mee. Die geven signalen af die belangrijk kunnen zijn. Daarom kijk en luister je goed en probeer je de signalen op te vangen.

114

Voorbeeld Mevrouw Struik vraagt jou de aardappels te schillen. Dat is niet de afspraak, want dat zou ze zelf doen. Merk je aan haar toon en houding dat ze dat vraagt omdat ze zelf geen zin heeft? Probeer mevrouw dan toch zelf het werk te laten doen, in het belang van haar zelfredzaamheid. Doe dat op een respectvolle en vriendelijke manier, maar ook overtuigend. In dit geval komt het dus niet alleen neer op wat je zegt, maar is het hoe, wat er in jouw toon doorklinkt (respect, overtuiging en vriendelijkheid), ook belangrijk.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Vraagt mevrouw Struik het omdat ze pijn heeft en dat niet wil toegeven? Probeer deze signalen te herkennen. Neem de taken in dat geval over. Je zorgt er altijd voor dat in jouw communicatie respect doorklinkt en dat wat je zegt natuurlijk en gemeend is. Je werkt samen met de cliënt. Wat je zegt, mag nooit onnatuurlijk overkomen.

Non-verbale communicatie: aan de gezichtsuitdrukking is de emotie af te lezen.

Opdracht 114 Een gesprek oefenen

Mevrouw Sanders heeft COPD. Ze kan moeilijk ademhalen en wordt erg snel moe van inspanning. Vooral lopen en tillen kosten haar veel moeite. Als mevrouw Sanders zit, kan ze meestal wel rustige activiteiten doen, al vindt ze zelf van niet.

Oefen een gesprek met een cliënt. Het gesprek gaat over de taakverdeling. Gebruik het voorbeeld van mevrouw Sanders of verzin zelf een voorbeeld. • rol 1: de cliënt • rol 2: de helpende (jijzelf) • rol 3: de observant(en). De helpende bereidt het gesprek over de maaltijd voor. Je bedenkt hoe jullie op een goede manier samen afspreken wat de taakverdeling zou kunnen zijn. Je bedenkt hoe jullie dat samen goed kunnen bespreken en waar je in je toon, houding en communicatie op moet letten. De observant let op: • wat de helpende zegt en hoe hij of zij het zegt (natuurlijke toon, houding, respect) • de samenwerking tussen de cliënt en de helpende • aandacht van de helpende voor de zelfstandigheid en zelfredzaamheid van de cliënt.

a. Voer het gesprek. b. Evalueer het gesprek. Schrijf jouw aandachtspunten, complimenten en andere gekregen feedback op.

Opdracht 115 Ervaring uit de praktijk

Het is alweer een tijdje geleden dat ik helpende was bij mevrouw Suyudi. Dat was geen makkelijke periode. Mevrouw vroeg erg veel van mij. Ze vroeg mij zelfs op dwingende toon de bloembollen in de tuin te poten. Ik heb het gedaan, maar dit hoorde niet bij mijn taak. Ik kon mevrouw vaak niet duidelijk maken dat ze bepaalde dingen niet van mij mocht verwachten. Mevrouw Suyudi gaf me al snel het

115

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

gevoel dat ik brutaal was en één keer zei ze dat zelfs. Terwijl ik alleen maar probeerde duidelijk te maken hoe belangrijk het was dat ze zelfredzaam bleef en de dingen deed die ze zelf kon doen. Ik heb in die tijd weleens overlegd met mijn leidinggevende en collega’s, en geoefend hoe ik dingen tegen haar kon zeggen.

Doe deze opdracht samen met twee anderen. a. Maak een instructiefilmpje. Hierin laten jullie zien hoe je op een goede, respectvolle en duidelijke manier de cliënt vertelt dat: • bepaalde taken niet bij de zorgverlening horen • de helpende bepaalde taken aan de cliënt overlaat om niet overbelast te worden. b. Gebruik het stappenplan Film maken.

c. Student 1 is de helpende. Student 2 speelt de rol van mevrouw Suyudi. Student 3 neemt het filmpje op. Oefen, als het nodig is, een paar keer. d. Bespreek de instructiefilm met de docent. e. Vul na afloop voor jezelf het feedbackschema in. Feedbackschema

De film is goed verstaanbaar.

In de film worden minstens drie tips gegeven.

In de film wordt uitgelegd hoe je respectvol, maar toch duidelijk kunt zijn. Het gesprek in de film is realistisch. Tips:

Tops:

1.52 Veiligheidsvoorschriften

Veilig werken geldt allereerst voor de situatie en de omgeving waarin je werkt. Een cliënt en zijn of haar familieleden mogen geen gevaar lopen door jouw toedoen. Veilig werken betekent uiteraard ook dat je zorg draagt voor de veiligheid van je eigen lichaam en geest. Stel dat jij in de keuken van de cliënt een ongelukje krijgt. Wie onderneemt dan actie? Daar zou je in principe zelf voor moeten zorgen, want jij bent de zorgverlener. De cliënt heeft al genoeg zorgen, anders was jij daar niet om de maaltijd te bereiden.

116

Veiligheidsvoorschriften Overal waar je werkt gelden veiligheidsvoorschriften, bijvoorbeeld voorschriften voor: • tillen • beschermende en hygiënische kleding en schoenen • omgaan met scherpe voorwerpen.

Deze voorschriften zijn er om jou en je omgeving – cliënten, collega’s en familie bijvoorbeeld – te beschermen tegen gevaar. Bedenk dat jij de persoon bent die de regels volgt. Veilig werken begint dus bij jezelf, ook bij een cliënt in de thuissituatie.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Materialen, apparaten en machines mogen geen gevaar opleveren voor de veiligheid van jou of anderen. Volg altijd de gebruiksaanwijzing. Daarin staat precies hoe je ermee omgaat. Bijvoorbeeld: • het plaatsen op een stabiele gladde ondergrond • het gebruik van hulpstukken zoals een deksel en een aan-uitknop • de controle of er niets ontbreekt of stuk is • de volgorde van aanzetten en gebruiken. Werk altijd zorgvuldig met elektra! Voorkom kortsluiting. Kortsluiting kan ontstaan door: • een natte of kapotte stekker • een vochtig of los stopcontact • een open of kapot snoer • een kapot elektrisch apparaat • een vochtige machine • met natte handen werken.

Opdracht 116 Voorbereiden en taken verdelen Op het menu staat bloemkoolsoep.

Recept: Bloemkool in kleine roosjes snijden en wassen, oude kaas raspen, room en kruiden klaarzetten. De bloemkool gaarkoken, de kaas, room en kruiden toevoegen en pureren met staafmixer. Bij de voorbereidingen hoort dat je de materialen controleert. a. Welke materialen gebruik je?

b. Welk van deze materialen controleer je beslist zelf? Waarom?

c. Welke drie dingen controleer je dan precies?

Opdracht 117 Veilig werken

a. Wat is gevaarlijk keukengereedschap volgens jou? Geef twee voorbeelden.

117

b. Hoe kun je veilig werken met deze gereedschappen?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

c. Hoe zorg je dat je veilig met messen werkt?

d. Draag je weleens beschermende kleding? ja / nee e. Bij welke gelegenheid draag je deze kleding?

Opdracht 118 Veilig werken met elektra

Zet een kruis door het foute voorbeeld. Schrijf onder het goede voorbeeld waarom het volgens jou goed is.

118

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

1.53 Veilig omgaan met materialen

Je bent zorgverlener bij mensen thuis. Je cliënt kan een oudere zijn. Deze persoon heeft over het algemeen geen bescherming nodig tegen de gevaarlijke materialen in huis, behalve natuurlijk als er lichamelijke oorzaken zijn die het werken onveilig maken. Een cliënt die door een aandoening ongecontroleerde bewegingen maakt, kan bijvoorbeeld beter niet met een scherp mes werken. Jullie overleggen dan samen wat wel en niet veilig is.

Een gezin met kinderen stelt andere eisen aan je verantwoordelijkheid. Je kunt niet alles wegbergen wat een gevaar op zou kunnen leveren. Het normale leven moet – ook in de keuken – zo veel mogelijk doorgaan. Het is zaak dat een kind, afhankelijk van de leeftijd natuurlijk, leert omgaan met messen en andere materialen. Je kunt kinderen vanaf een bepaalde leeftijd betrekken bij het bereiden van de maaltijd en ze zo spelenderwijs technieken laten ontdekken.

Opdracht 119 Veilig schilmateriaal voor kinderen

Je gaat verschillende schilmaterialen uitproberen. Daarna besluit je welk materiaal het meest geschikt is voor gebruik door een kind. Overleg over deze opdracht met de docent. a. Schil een stukje met het aardappelschilmesje. Schil dan ook een stukje met de dunschiller. b. Wat is het verschil in schillen volgens jou?

119

c. Met welke van de twee kan een kind het veiligst schillen? Met

, want

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

. d. Een kind wil graag helpen en oefenen in het schillen met een scherp schilmesje. Wat zou je dan het best kunnen laten schillen: een appel, een aardappel of iets anders? Waarom?

Opdracht 120 Handige keukenapparaten veilig gebruiken

Doe onderzoek naar een slim huishoudelijk apparaat. Het moet een apparaat zijn dat het bereiden van een maaltijd makkelijker maakt, zolang je de gebruiksaanwijzing maar goed volgt. Overleg over deze opdracht met de docent. • Ga naar een zaak voor huishoudelijke artikelen en apparaten of bezoek een website. • Kijk rond en kies een apparaat dat jij graag in de keuken zou gebruiken. Lees de functie en de gebruiksaanwijzing. Let vooral op hoe je dit apparaat veilig gebruikt. • Maak dan samen een reclamespot of reclamefolder voor dit artikel. Leg de nadruk op het veilige gebruik. • Laat de reclame aan anderen zien. Stel, als dat mogelijk is, met de reclames van andere groepen een eigen reclamefolder samen.

Opdracht 121 Keukenmachine

Wij hebben thuis niet veel apparaten en machines. Daar wist ik dan ook niet zo veel van af. De eerste keer dat ik met een blender moest werken, heb ik een instructiefilmpje en gebruiksaanwijzing op internet gezocht. Zo probeer ik dat dan op te lossen. Messen vind ik een ander verhaal. Een keer zag ik tot mijn schrik Freddy, het zoontje van mevrouw Voogd, met een elektrisch mes. Daar probeerde hij kippenbotjes mee door te zagen. Vanaf dat moment gold de afspraak dat ik de enige in huis was die elektrische apparaten gebruikte als mevrouw zelf niet in staat was op te letten. Door de ziekte van mevrouw was er toch al veel stukgegaan. Dochter Lizzy is bijna 14. Mevrouw en ik hebben bedacht dat zij wel oud genoeg is om de elektrische apparaten te gaan gebruiken zonder gevaar voor haar veiligheid of die van anderen. Voorlopig gebruikt ze de apparaten alleen als ik in de buurt ben. Lizzy wil graag donuts maken. Daarvoor gebruikt ze de keukenmachine met beslagkom.

120

a. Gebruik het stappenplan Instructie of gebruiksaanwijzing schrijven. b. Maak voor Lizzy een duidelijke gebruiksaanwijzing, waarbij je puntsgewijs aangeeft waar ze de beslaghaken plaatst, hoe ze controleert of de onderdelen goed vastzitten en hoe ze voorzichtig omgaat met de elektriciteit. Je kunt een voorbeeld zoeken op internet.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

1.54 Gevaarlijke situaties voorkomen

Je assisteert bij de bereiding van de maaltijd als een cliënt beperkt is in de mogelijkheden om dat zelf te doen. Je hebt dan altijd een dubbele taak tijdens het bereiden van de maaltijd: • Je assisteert bij het koken volgens afspraak en taakverdeling. • Je houdt de gedragingen van de cliënt in de gaten.

Als het gevaarlijk kan zijn dat een cliënt met scherpe voorwerpen, met apparaten of elektra werkt, maak je de taakverdeling zo dat jij die taken doet. Dan is de kans op ongelukken kleiner. Merk je dat de cliënt gaat beven of trillen, concentratie verliest, duizelig of slap wordt, stop dan meteen alle werkzaamheden. Zorg eerst dat de cliënt veilig is en geef de nodige zorg. Pas daarna ga je verder met het bereiden van de maaltijd.

Opdracht 122 Gevaarlijke situaties voorkomen Herstel na ziekte

Jouw cliënt Marjolein is als gevolg van haar ziekte nog erg snel moe. Dan gaat ze over haar hele lichaam trillen en beven en verliest de kracht in haar handen en benen. Staan of veel heen en weer lopen van kamer naar keuken is niet goed voor haar.

Bedenk enkele taken rondom de maaltijd die Marjolein goed zou kunnen doen. Schrijf erbij waarom je denkt dat die taak geschikt is.

Opdracht 123 Meneer Corinus

Meneer Corinus heeft de ziekte van Parkinson. Dat betekent voor hem op dit moment dat het lopen moeilijker gaat en dat hij schokken en trillingen in armen en benen heeft. Over het algemeen heeft meneer de verschijnselen aardig onder controle. Hij kent zijn grenzen en weet wat hij wel en niet aan inspanning kan doen. Maar omdat meneer zo actief is en graag bezig is, verliest hij zijn grenzen ook weleens uit het oog. En dan merkt hij dat meteen. Het schokken en trillen wordt erger. Bovendien krijgt hij dan problemen met slikken en praten. Dat maakt hem ernstig vermoeid. Meneer kan ook zomaar

121

tussendoor een slechte dag hebben. Daarom overleggen we iedere dag wat haalbaar is en bepalen we op grond daarvan onze taakverdeling. Op slechte dagen doe ik alle snijtaken en het koken, maar dan merk ik dat meneer toch behoefte heeft aan wat activiteit ter afleiding.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

a. Meneer Corinus heeft weleens een slechte dag. Je merkt dan toch dat hij graag wat te doen heeft.

Bedenk een menu voor de avondmaaltijd. Houd rekening met het feit dat meneer bij vermoeidheid moeite kan hebben met slikken. Daarbij eet hij op zes momenten per dag, dus zorg je voor een lichtere maaltijd met veel vocht en vezels en in verhouding minder eiwitten.

b. Meneer Corinus is te vermoeid om te staan en heeft vandaag extra last van trillen en schokken. Beschrijf de taken in de bereiding van dit menu die meneer zonder grote inspanning en veilig zou kunnen doen.

1.55 Project

In dit project bereid je met een groep een diner voor een groep cliënten van thuiszorgorganisatie Zorgsamen.

De aanleiding voor het feest is het jubileum van de thuiszorgorganisatie. Je houdt bij de bereiding rekening met mogelijke dieetwensen, andere wensen en beperkingen van de gasten.

De opdrachtgever De directeur van de thuiszorgorganisatie heeft jouw docent gevraagd om de maaltijd te verzorgen. De bedoeling is dat de groep helpt bij de organisatie van het diner. Voorafgaand stellen jullie een taakverdeling op, bepalen jullie het menu en bereiden jullie het diner voor. Na afloop zorgen jullie voor het afruimen, afwassen en schoonmaken van de keuken.

Een feestelijk diner

Thuiszorgorganisatie Zorgsamen bestaat dertig jaar: reden voor een feest. Er zullen diverse feestelijke activiteiten georganiseerd worden, waaronder een feestelijk diner voor mensen uit de wijk, vooral ouderen en mensen die eenzaam en/of ziek zijn. Hiervoor werkt Zorgsamen nauw samen met het wijkcentrum, want dat verzorgt regelmatig een lunch, buffet of diner voor mensen uit de wijk. Alle genodigden voor het feestdiner zijn cliënt bij Zorgsamen en de meesten van hen wonen in de wijk. Er hebben zich evenveel cliënten aangemeld als er personen in jouw groep zitten. Van de cliënten is één persoon vegetariër, twee cliënten zijn moslim en één mevrouw heeft een glutenallergie.

122

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S https://www.shutterstock.com/image-photo/senior-friends-home-having-fun-preparing-1052109326

De opdracht Doe de voorbereiding voor het diner en bereid het diner.

Producteisen • De uitnodiging is verwelkomend en nodigt uit om deel te nemen. • Het menu houdt rekening met de eetwensen en beperkingen van genodigden. • Het menu voldoet aan de voorwaarden voor een gezonde maaltijd. • De voorbereidingen en bereiding voldoen aan de eisen voor de veiligheid. • Voedsel en materialen worden behandeld volgens de HACCP-code. • Voedsel wordt bereid volgens de kookvoorschriften.

Opdracht 124 Voorbereiden

a. Met wie werk je samen?

b. Wat is precies de opdracht?

123

c. Waarom heeft de opdrachtgever jullie deze opdracht gegeven?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

d. Wat wil de opdrachtgever precies?

e. Voor een project moet er veel gebeuren. Bespreek wat er moet gebeuren. f. Vul daarna de actielijst in. Noteer in kolom 1 uit welke onderdelen de opdracht bestaat. Maak een tijdpad voor de werkzaamheden. • Hoeveel tijd heeft ieder onderdeel nodig? • Wat moet eerst, wat moet later? • Wat kan tegelijkertijd gebeuren? Noteer dat in kolom 3. Activiteit

Groepsleden

Tijdsplanning

1 2 3 4 5 6 7 8 9

10 11

124

g. Deel iedere student in bij een van de werkzaamheden. Schrijf de namen op in kolom 2 van het schema. Vorm per onderdeel een groepje van twee à drie personen. h. Voordat je aan het bereiden van de maaltijd begint, moet je een aantal dingen weten. Bespreek de vragen en maak aantekeningen. 1. Uit welke onderdelen bestaat het menu? 2. Met welke dieeteisen houd je rekening? 3. Hoe stel je, rekening houdend met de dieeteisen, een gezond menu samen? 4. Wat is het aantal mensen dat mee-eet? Welke hoeveelheden heb je nodig? 5. In welke keuken wordt de maaltijd bereid? 6. In welke ruimte vindt het diner plaats?

i. Maak een werkplan. Jullie hebben nu alle informatie over het diner, maar wie gaat wat doen? Verdeel de groep in kleinere groepjes. Ieder groepje is verantwoordelijk voor een aantal werkzaamheden. Maak dan een werkplan. Hierin staat precies wat ieder groepje moet doen en hoeveel tijd hiervoor is.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Opdracht 125 Uitvoeren

a. Bespreek in jouw groepje welke taken gedaan moeten worden en hoeveel tijd je daarvoor hebt. b. Verdeel de taken. c. Werk goed samen, maar doe ook zelfstandig wat er van je gevraagd wordt. Let op de voortgang in de andere groepjes. d. Stal de bereide gerechten uit op de gedekte tafel. e. Proef van alle gerechten. f. Maak er met de gehele groep een feestmaaltijd van. Nodig eventueel gasten uit aan tafel. Zorg na het diner dat alles afgeruimd, opgeruimd, afgewassen en schoongemaakt is.

Opdracht 126 Evalueren

Evalueer het project aan de hand van de volgende vragen. Wat vind je van het eindresultaat? • goed • voldoende • onvoldoende

Wat zou je een volgende keer anders doen?

Hoe was de afstemming van de taakverdeling? • goed • voldoende • onvoldoende Wat zou je een volgende keer anders doen? Hoe was de tijdsplanning? • goed • voldoende • onvoldoende

Wat zou je een volgende keer anders doen?

Hoe ging de samenwerking in de eigen groep? • goed • voldoende • onvoldoende Wat zou je een volgende keer anders doen?

Wat vind je van jouw eigen aandeel in de taakuitvoering? • goed • voldoende • onvoldoende

125

Wat zou je een volgende keer anders doen?

Opdracht 127 Beoordeling project

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Beoordelingscriteria

a. 1.

De voorbereiding van de maaltijd is goed uitgevoerd.

• De uitnodiging is duidelijk, compleet en verwelkomend. • Het menu houdt rekening met de eetwensen en beperkingen van genodigden. • Het menu voldoet aan de voorwaarden voor een gezonde maaltijd. • De voorbereidingen en bereiding voldoen aan de eisen voor de veiligheid. • Het voedsel en de materialen zijn behandeld volgens de HACCP-code. • Het voedsel is bereid volgens de kookvoorschriften. • Er is een duidelijk totaaloverzicht wie wat wanneer uitvoert. • De tafel is goed gedekt.

Na het diner is alles afgeruimd, opgeruimd, afgewassen en schoongemaakt.

Samenwerken: Ik vraag om hulp als ik dat nodig heb.

Samenwerken: Ik vraag anderen om hun mening over mijn werk.

Samenwerken: Ik doe mee aan werkbesprekingen.

Samenwerken: We luisteren naar elkaar.

Samenwerken: Ik luister naar de mening van een ander.

Samenwerken: Ik deel mijn kennis en ideeën met anderen.

10. Samenwerken: Ik draag bij aan een goede sfeer in de groep. 11. Samenwerken: We verdelen samen de taken.

12. Samenwerken: Ik houd me aan mijn afspraken.

13. Plannen/organiseren: Ik heb alle spullen die ik nodig heb bij me. 14. Plannen/organiseren: Ik kan mijn werk plannen en organiseren. 15. Plannen/organiseren: Ik kan prioriteiten stellen.

16. Plannen/organiseren: Ik zorg ervoor dat ik op tijd aanwezig ben.

17. Plannen/organiseren: Ik doe de dingen op de afgesproken tijden.

b. Bespreek de beoordeling van dit project met je docent en/of praktijkbegeleider. Als jullie het samen eens zijn, tekenen jullie beiden voor akkoord. Naam docent en/of praktijkopleider: Handtekening: Akkoord of gezien? Datum: Naam student:

126

Handtekening: Akkoord of gezien? Datum:

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

1.56 Praktijktoets

In deze praktijktoets laat je zien dat je een maaltijd kunt bereiden. De toets kun je uitvoeren op school, op je stage- of werkplek. Je doet deze praktijktoets individueel of in een groep. Overleg met je docent waar je de toets doet.

Opdracht 128 Praktijktoets

Werksituatie Je bereidt een eenvoudige gezonde maaltijd voor een cliënt.

Voorbereiden Bekijk de leerdoelen van dit thema. Beantwoord de vragen hierna. Overleg wanneer je deze opdracht in een groep uitvoert. Sommige dingen verzin je zelf, waarbij je rekening houdt met de situatie op school, je werk- of stageplek. Op welke werkplek ben je?

Heeft je cliënt een dieet? Waarmee moet je rekening houden? Welke protocollen moet je toepassen?

Welke materialen en producten heb je nodig? Welke maaltijd ga je bereiden?

Welke bereidingswijzen ga je toepassen? Hoe zorg je dat je methodisch werkt? Hoe zorg je dat je hygiënisch werkt?

Moet je iets rapporteren? Zo ja, wat?

Verzamel wat je nodig hebt en bereid je werk voor. Oefen eerst. Bekijk het beoordelingsformulier. Laat jij alles zien en doe je alles wat er van je verwacht wordt? Uitvoeren Als jullie vinden dat je er klaar voor bent, dan voer je de praktijktoets uit.

Evalueren Je docent of praktijkbegeleider beoordeelt je. Met je docent en/of je praktijkbegeleider heb je een evaluatiegesprek. Gebruik daarbij het beoordelingsformulier.

127

Opdracht 129 Beoordeling praktijktoets a. Vul de beoordeling in.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Beoordelen

Je hebt basiskennis van methodisch werken in de sector Zorg en Welzijn.

Je hebt basiskennis van gezonde voeding.

Je hebt basiskennis van de overdracht van gegevens.

Je kunt informatie over het bereiden van maaltijden uit het zorg- of ondersteuningsplan van de cliënt halen.

Je kunt gegevens overdragen van werkzaamheden aan directe en indirecte collega’s.

Je kunt de wensen van de cliënt inventariseren.

Je hebt basiskennis van het bereiden van maaltijden.

Je kunt eenvoudige gerechten en/of dranken bereiden.

Je bent in staat een gezonde maaltijd te bereiden voor een of meer cliënten.

10.

Je kunt een cliënt ondersteunen bij het bereiden van maaltijden.

11.

Je kunt de juiste materialen, middelen en apparatuur verzamelen, klaarzetten en gebruiken.

12.

Je kunt basiskennis van voeding en levensmiddelenbeheer toepassen.

13.

Je hebt basiskennis van hygiëne/HACCP.

14.

Je kunt klantvriendelijk werken en je bent gastvrij.

Beoordeel jezelf

b. Noem twee dingen waarover je tevreden bent. 1. 2.

c. Noem twee dingen die je de volgende keer anders zou willen doen. 1.

Opmerkingen van de docent of praktijkbegeleider die beoordeelt d. TIP

128

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

e. TOP

f. Bespreek de beoordeling van deze praktijktoets met je docent en/of praktijkbegeleider. Als jullie het samen eens zijn, tekenen jullie beiden voor akkoord. Naam docent en/of praktijkopleider: Handtekening:

Akkoord of gezien? Datum:

Naam student: Handtekening:

Akkoord of gezien? Datum:

1.57 Terugkijken

Opdracht 130 Leerdoelen

a. Kijk naar de leerdoelen van dit thema. Beschrijf kort of je de leerdoelen bereikt hebt. Als je niet alle leerdoelen volledig bereikt hebt, geef dan aan op welke manier je dit alsnog kunt doen.

b. Vul de beoordeling in. Leerdoelen

Je hebt basiskennis van methodisch werken in de sector Zorg en Welzijn.

Je hebt basiskennis van gezonde voeding.

Je hebt basiskennis van de overdracht van gegevens.

Je kunt informatie over het bereiden van maaltijden uit het zorg- of ondersteuningsplan van de cliënt halen.

Je kunt gegevens overdragen van werkzaamheden aan directe en indirecte collega’s.

Je kunt de wensen van de cliënt inventariseren.

129

Leerdoelen

Je hebt basiskennis van het bereiden van maaltijden.

Je kunt eenvoudige gerechten en/of dranken bereiden.

Je bent in staat een gezonde maaltijd te bereiden voor een of meer cliënten.

10.

Je kunt een cliënt ondersteunen bij het bereiden van maaltijden.

11.

Je kunt de juiste materialen, middelen en apparatuur verzamelen, klaarzetten en gebruiken.

12.

Je kunt basiskennis van voeding en levensmiddelenbeheer toepassen.

13.

Je hebt basiskennis van hygiëne/HACCP.

14.

Je kunt klantvriendelijk werken en je bent gastvrij.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

1.58 Begrippen

Allergie Mensen met een allergie kunnen een bepaalde stof niet verdragen.

Balans Evenwicht, alle noodzakelijke onderdelen zijn in gelijke mate aanwezig. Borstvoeding De baby drinkt melk uit de borst van de moeder.

Calorieën De eenheid die de voedingswaarde van een product aangeeft, de hoeveelheid energie die je binnenkrijgt. Vet bevat veel calorieën. Groente bevat weinig calorieën. Coeliakie Een auto-immuunziekte die uitgelokt wordt door de inname van gluten.

Consultatiebureau Zorginstelling waar ouders advies en controles kunnen krijgen voor hun kinderen van 0 tot 4 jaar. Diabetes Ziekte waarbij het lichaam de bloedsuiker niet goed (meer) kan regelen.

Eetprobleem Iemand heeft moeite om een gezond en evenwichtig eetpatroon vol te houden.

Eetstoornis Iemand met een eetstoornis houdt zich de hele dag bezig met eten. Normaal functioneren is onmogelijk. Een eetstoornis bedreigt de gezondheid. Energie De kracht die je lichaam nodig heeft om te kunnen functioneren. Je krijgt energie van de calorieën die je eet.

130

Evenwichtig eetpatroon Zo eten dat je alle noodzakelijke voedingsstoffen voldoende binnenkrijgt. Fifo First in first out: de goederen die het eerst in de voorraad komen, moeten er het eerst uit.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Flesvoeding De baby drinkt melk, gemaakt van melkpoeder, uit een flesje.

Gluten Een mengsel van eiwitten dat van nature voorkomt in bepaalde granen.

Glutensensitiviteit Aandoening waarbij mensen na het eten van producten met gluten klachten hebben. HACCP Hygiënecode voor voeding.

Hygiëne Zorgen dat mens en omgeving zo schoon zijn dat schadelijke bacteriën en schimmels geen kans krijgen zich te ontwikkelen. Ingrediënten Voedingsmiddelen die voor de samenstelling van een gerecht nodig zijn. Intolerantie Iemand kan een bepaalde stof helemaal niet verdragen. Lactose Een suiker die voorkomt in de melk van alle zoogdieren. Methodisch werken Vaste manier van handelen met een bepaald doel.

Observeren In de zorg betekent dit iemands gedrag en fysieke en mentale gezondheid goed in de gaten houden, zodat je op tijd maatregelen kunt nemen als dat nodig is. Onverzadigd vet Vet in olie en vloeibare vetten, vis en noten. Dit vet is beter voor mensen dan verzadigde vet.

Proces De ontwikkeling waarbij de ene activiteit volgt op de volgende activiteit. Je eet, het voedsel wordt omgezet in voedingsstoffen, deze worden door je lichaam vervoerd en doen daar hun werk. Registreren Vastleggen van gegevens, bijvoorbeeld in een zorgplan of computersysteem. Soja Een voedingsproduct gemaakt uit de sojaboon.

131

Stofwisseling Het proces waarbij alle noodzakelijke voedingsstoffen uit de voeding worden opgenomen om het lichaam goed te laten functioneren.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Symptoom Verschijnsel waaraan je kunt zien dat er iets aan de hand is. THT Tenminste houdbaar tot. TGT Te gebruiken tot.

Vacumeren Voedsel zo behandelen dat alle lucht uit de verpakking gezogen wordt en het luchtdicht verpakt is. Variatie Afwisseling.

Verzadigd vet Vet in dierlijke producten. Dit vet is niet goed voor mensen. Voedingsmiddel Alles wat je eet en drinkt en waar voedingsstoffen in zitten.

Voedingsstoffen Stoffen die nodig zijn voor de levensprocessen in het lichaam.

Voedingssupplementen Producten in de vorm van pillen, poeders, druppels, capsules of drankjes en bedoeld als aanvulling op de dagelijkse voeding.

Voedingswaarde De optelsom van de verschillende voedingsstoffen in een voedingsmiddel.

132

INDEX R Registreren ........................................................ 36

B Balans ................................................................ 23 Borstvoeding ..................................................... 66

S Soja .................................................................... 57 Stofwisseling ..................................................... 17 Symptoom ......................................................... 35

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

A Allergie ......................................................... 10, 55

C Calorieën ........................................................... 24 Coeliakie ............................................................ 58 Consultatiebureau ............................................ 66

D Diabetes ............................................................. 25

E Eetprobleem ...................................................... 35 Energie ............................................................... 17 Evenwichtig eetpatroon ................................... 51

T TGT ..................................................................... 82 THT ..................................................................... 82

V Vacumeren ........................................................ 99 Variatie ............................................................... 23 Verzadigd vet ..................................................... 17 Voedingsmiddel ................................................ 17 Voedingsstoffen ................................................ 10 Voedingssupplementen .................................... 21 Voedingswaarde ............................................... 17

F Fifo ..................................................................... 84 Flesvoeding ....................................................... 66

G Gluten ................................................................ 57 Glutensensitiviteit ............................................. 58 H HACCP ................................................................ 82 Hygiëne .............................................................. 72

I Ingrediënten ...................................................... 10 L Lactose .............................................................. 57

M Methodisch werken ........................................... 10

O Observeren ........................................................ 36 Onverzadigde vetten ......................................... 17 P Proces ................................................................ 17

133