Begeleiding vrijwilligers en mantelzorgers by Boom beroepsonderwijs

Begeleiding vrijwilligers en mantelzorgers

p co yr

Begeleiding vrijwilligers en mantelzorgers De methode Factor-E Welzijn is bedoeld voor de opleidingen Maatschappelijke zorg, Pedagogisch werk en Sociaal werk niveau 3 en 4. In de methode staan kennis, vaardigheden en het samenwerken aan grote opdrachten centraal. Kennis wordt verkregen in de leereenheid Cursus. Hierin wordt de theorie verwerkt door middel van een diversiteit aan verwerkingsopdrachten. In de leereenheid Training worden vaardigheden aangeleerd en geoefend door de student. Samenwerken staat centraal in de diverse Projecten die bij de methode zijn ontwikkeld.

ht ig

In deze Cursus leer je meer over de ‘informele zorg’. Wat is informele zorg? Wie zijn informele zorgverleners? Wat doen zij? Je leert welke rollen mantelzorgers kunnen vervullen. Je leert ook hoe divers het vrijwilligerswerk in de zorg is. Ten slotte is aandacht voor de samenwerking tussen informele zorgverleners en formele zorgverleners. Hoe werken zij goed samen? Welke begeleiding hebben mantelzorgers en zorgvrijwilligers nodig? Na afloop van de Cursus weet je welke ondersteuning zij nodig hebben. Edu’Actief maakt werk van onderwijs Edu’Actief wil jongeren helpen zich te ontwikkelen tot echte vakmensen. Om werk te maken van onderwijs, zoeken we de samenwerking op met docenten, studenten en het bedrijfsleven. Dankzij dat netwerk kunnen we vernieuwende leermiddelen maken die aansluiten op de behoefte van de beroepspraktijk.

9 789037 233070

FE_9789037233070_MZ_cr_v1.indd 1

BASISDEEL MAATSCHAPPELIJKE ZORG

23-01-17 16:44

Cursus

p co

Begeleiding vrijwilligers en mantelzorgers

Colofon Uitgeverij: Edu’Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Mies Blok Inhoudelijke redactie: Bapke Westhoek

p co

Titel: Begeleiding vrijwilligers en mantelzorgers ISBN: 978 90 3723 307 0 ©

Edu’Actief b.v. 2018

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in compilatiewerken op grond van artikel 16 Auteurswet kan men zich wenden tot de Stichting PRO (www.stichting-pro.nl). De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Door het gebruik van deze uitgave verklaart u kennis te hebben genomen van en akkoord te gaan met de specifieke productvoorwaarden en algemene voorwaarden van Edu’Actief, te vinden op www.edu-actief.nl.

Inhoudsopgave Over deze cursus OriĂŤntatie

Informele zorg Mantelzorg

Vrijwilligerszorg

p co Begeleiden van mantelzorgers

Begeleiden van zorgvrijwilligers Reflectie

Theoriebron Informele zorg Theoriebron Mantelzorg

Theoriebron Vrijwilligerszorg

Theoriebron Begeleiden van mantelzorgers

Theoriebron Begeleiden van vrijwilligers

ht 3

Over deze cursus

Over deze cursus Inleiding

p co

‘Mantelzorgers en (zorg)vrijwilligers zijn het cement van de samenleving’, wordt vaak gezegd. Dat is zeker waar. Ze zijn sterk, ze maken sterk en ze verbinden mensen met elkaar. Kortom: ze zijn enorm belangrijk! Misschien ben je zelf mantelzorger of ken je iemand die voor een familielid, vriend, kennis of buur zorgt. En je kent vast wel iemand die vrijwilligerswerk doet in de zorg. Mooi en dankbaar werk, maar ook werk dat veel kan vragen. In deze cursus leer je meer over de ‘informele zorg’. Wat is informele zorg? Wie zijn informele zorgverleners? Wat doen zij? Je leert welke rollen mantelzorgers kunnen vervullen. Je leert ook hoe divers het vrijwilligerswerk in de zorg is. Ten slotte is er aandacht voor de samenwerking tussen informele zorgverleners en formele zorgverleners. Hoe werken ze goed samen? Welke begeleiding hebben mantelzorgers en zorgvrijwilligers nodig? Na afloop van de cursus weet je welke ondersteuning ze nodig hebben.

Leerdoelen

Vrijwilliger aan het werk in de zorg.

Beoordeling Beoordelingsformulier <

Je kunt: • uitleggen wat informele zorg is • uitleggen wat mantelzorg is • uitleggen wat vrijwilligerswerk in de zorg is • uitleggen hoe je mantelzorgers kunt begeleiden • uitleggen hoe je zorgvrijwilligers kunt begeleiden.

Aan het eind van de cursus wordt je parate kennis beoordeeld met een toets. Je praktische beheersing van de leerdoelen wordt getoetst aan de hand van het beroepsproduct ‘Verslag van een interview’. Het beroepsproduct wordt beoordeeld op de inhoud (producteisen) en op de uitvoering (processtappen). Andere belangrijke punten bij de beoordeling van deze cursus zijn: actieve deelname aan de lessen, nette uitwerking van de opdrachten en een goede bijdrage aan de groepsopdrachten. Je vindt de aandachtspunten bij de beoordeling in het beoordelingsformulier.

Over deze cursus

Planning Planningsformulier <

Het beroepsproduct maken kost tijd. Daarom moet je dit goed plannen. Lees eerst de opdracht van het beroepsproduct goed door en vul daarna het planningsformulier in. Neem ook de andere opdrachten van deze cursus op in je totale planning. Zo voorkom je dat je in tijdnood komt.

Beroepsproduct: Verslag van een interview Test ‘Tijd voor jezelf’ <

p co

Casus

Vrijwilligersscan <

Samen met een medestudent ga je een interview houden met een mantelzorger of vrijwilliger in de zorg. Jullie vragen eerst naar de motivatie voor het werk. Vervolgens komen de taken aan bod. Daarna vragen jullie welke begeleiding en/of ondersteuning de persoon van andere hulpverleners krijgt. Tot slot vraag je of de geïnterviewde de test ‘Tijd voor jezelf’ of de Vrijwilligersscan wil doen. Van het interview en het resultaat van de test of scan maken jullie samen één verslag.

Eisen aan de uitvoering

Bedenk ten minste tien vragen voor het interview. Zorg dat drie vragen gaan over de begeleiding van de persoon. Lever de vragen in bij je docent. Verwerk de feedback van de docent. Als je een mantelzorger interviewt: laat hem of haar de test ‘Tijd voor jezelf’ van Mezzo invullen. Als je een zorgvrijwilliger interviewt: laat hem of haar de Vrijwilligersscan van Zorg Beter met Vrijwilligers invullen. Maak samen één verslag.

• • • • • • •

Eisen aan het beroepsproduct • • • • •

Tips

• • • • • •

Zorg voor in ieder geval twee A4’tjes tekst van de interviewvragen en de antwoorden. Neem een voorwoord op in het verslag. Geef hierin aan: a) wie jullie interviewen en b) hoe jullie het vonden om het interview af te nemen. Minimaal een half A4’tje tekst. Neem een nawoord op in het verslag. Geef hierin aan: a) het resultaat van de test of scan en b) de conclusies die jullie uit de test of scan trekken. Minimaal één A4’tje tekst. Zorg voor passende beelden of foto’s bij de tekst. Doe de uitslag van de test of scan als een bijlage bij het verslag. Kies iemand die al wat langer mantelzorger of vrijwilliger is (zodat hij of zij er veel over kan vertellen). Laat van tevoren weten dat jullie ook een test of scan laten invullen. Stuur de vragen voor het interview van tevoren naar de geïnterviewde. Neem het interview op met een opnameapparaat. Oefen van tevoren een keer met opnemen. Spreek af wie tijdens het interview de interviewvragen stelt en wie aantekeningen maakt.

Lever het verslag in bij je docent. Zorg ervoor dat het volledig is en dat het er verzorgd uitziet.

Oriëntatie

Oriëntatie Opdracht 1

Ken je een mantelzorger? Ga eens na of jij, of iemand uit je familie, een mantelzorger kent. Een mantelzorger is iemand die langdurig zorgt voor bijvoorbeeld een partner, kind, kennis, buurman. a. Welke hulp heeft de cliënt nodig?

p co

b. Hoeveel tijd besteedt de mantelzorg wekelijks aan het bieden van ondersteuning aan de cliënt denk jij? Onderbouw je antwoord.

c. Hoe lijkt het jou om mantelzorger te zijn? Beargumenteer je antwoord.

Opdracht 2

Ken je een zorgvrijwilliger?

Ga eens na of jij, of iemand uit je familie, een vrijwilliger in de zorg kent. a. Welke kerntaak heeft de vrijwilliger?

b. Hoeveel tijd is de vrijwilliger wekelijks bezig met deze taken denk jij? Onderbouw je antwoord.

c. Met wie heeft de vrijwilliger een overeenkomst?

Bekijk het filmpje Vrijwilliger zijn is klasse!. Stel je voor dat je, net zoals de vrijwilligers in het filmpje, met ouderen in Zorgcentrum De Braacken werkt. a. Welke taken of activiteiten zou je het liefst willen doen?

Filmpje vrijwilliger zijn is klasse! <

Werken met ouderen

Opdracht 3

b. Wat zou jij als vrijwilliger verwachten van het Zorgcentrum?

Informele zorg

Informele zorg Inleiding Mantelzorgers, vrijwilligers en beroepskrachten hebben ieder hun eigen positie in de zorg. Ze hebben verschillende rollen en verschillende expertise. Maar allemaal hebben ze één gemeenschappelijk doel: zorgen voor de cliënt. De zorgverleners vullen elkaar aan en hebben elkaar hard nodig.

p co

Leerdoelen

Je kunt: • uitleggen wat informele zorg is. • informele zorg en formele zorg van elkaar onderscheiden • uitleggen waarom informele zorg noodzakelijk is • voordelen noemen van informele zorg • adviseren over de samenwerking tussen beroepskrachten en informele zorgverleners.

Opdracht 4

Lees de theorie over informele zorg.

Theoriebron Informele zorg <

Maak een woordspin

yr De cliënt staat centraal.

Je gaat brainstormen over de begrippen ‘formele zorg’ en ‘informele zorg’. Je doet dit met werkmodel Woordspin. Probeer zo veel mogelijk gedachten en ideeën die in je opkomen weer te geven.

Waar denk je aan bij informele zorg? Waar denk je aan bij formele zorg? Maak een woordspin. Vergelijk jouw woordspinnen met die van een medestudent. Zijn er verschillen? Zo ja, welke verschillen zijn er?

Informele zorg

Vul je woordspin aan met gedachten en ideeën van je medestudent. Maak nu samen een overzicht/schema waarin de verschillen en overeenkomsten tussen informele en formele zorg duidelijk worden.

Opdracht 5 Theoriebron Informele zorg <

Positie van de zorgverlener Lees de theorie over informele zorg. Mantelzorgers, vrijwilligers en beroepskrachten hebben ieder hun eigen rol. Beantwoord hierover de volgende vragen.

p co

a. De mantelzorger staat dichter bij de cliënt dan de vrijwilliger en de beroepskracht. Leg uit waarom.

b. Mantelzorgers en vrijwilligers zijn geen professionele zorgverleners. Wat betekent dit? Kies het juiste antwoord. Mantelzorgers en vrijwilligers kunnen niet professioneel handelen / Mantelzorgers en vrijwilligers oefenen niet een bepaald beroep of specifieke functie uit in de zorg.

c. Hoe wordt de ‘professionele zorgverlener’ ook wel genoemd?

d. Is de zorgverlener een formele of een informele zorgverlener? Zet ze op de juiste plek in de tabel. • arts • boodschappenhulp • buddy • buurman • huisarts • koffieschenker • maatschappelijk werker • partner • praktijkassistent • wijkverpleegkundige.

Formele zorgverlener

Informele zorgverlener

Informele zorg

Formele zorgverlener

Informele zorgverlener

p co Opdracht 6

Theoriebron Informele zorg < Filmpje De omwenteling <

We kunnen niet zonder

Lees de theorie over informele zorg.

Vorm een groepje van drie studenten en bekijk het filmpje De omwenteling, dat weergeeft waarom we niet zonder de informele zorg kunnen. a. Maak de zin af: We kunnen niet zonder de informele zorg, omdat … Geef ten minste twee argumenten.

b. Hoe maken we volgens het filmpje de zorg slimmer en goedkoper?

Website Vrijwilligerswerk Waddinxveen <

Steeds meer vrijwilligers nodig

Opdracht 7

c. Hebben jullie zelf nog andere ideeën om de zorg slimmer en goedkoper te maken?

Vorm tweetallen en lees het bericht op de website Vrijwilligerswerk Waddinxveen. Het bericht gaat over de veranderingen in de zorg. a. Geef aan welke veranderingen in de zorg worden bedoeld.

b. Wat wordt er bedoeld met het woord ‘participatiesamenleving’? Splits het woord: participatie + samenleving.

Informele zorg

c. Wat zijn volgens jullie goede manieren om vrijwilligers te werven?

Opdracht 8

In deze opdracht geven jullie je mening over de participatiesamenleving. Vorm een groepje van vier en bekijk de twee filmpjes bij deze opdracht. a. Wat vind jij van de participatiesamenleving? Leg je mening uit.

p co

Filmpje Verzorgingsstaat verandert in participatiesamenleving <

Participatiesamenleving

Filmpje Participatiesamenleving <

Drieluik Mantelzorg IKAZIA <

Opdracht 9

b. Vergelijk je mening met die van de anderen uit je groep. Geef de verschillen en overeenkomsten aan.

Voordelen voor iedereen

Informele zorg heeft voordelen voor de cliënt, de mantelzorger en vrijwilliger én de professionele zorgverlener. Lees het artikel over mantelzorg van het Ikazia Ziekenhuis Rotterdam. a. Noem twee voordelen van mantelzorg voor de verpleegkundige.

b. Welk voordeel van de mantelzorg heeft de cliënt?

c. Wat is de winst voor de mantelzorger zelf?

Informele zorg

Opdracht 10

Maak een poster Vorm tweetallen. Jullie coördineren het vrijwilligerswerk in een dagverblijf voor verstandelijk gehandicapten. Het dagverblijf is hard op zoek naar drie nieuwe vrijwilligers, omdat er veel cliënten bij zijn gekomen. Om iedereen voldoende aandacht te geven, zijn de volgende vrijwilligers nodig: 1. iemand die helpt met activiteiten (schilderen, spelletjes doen, bewegen) 2. iemand die helpt rondom de maaltijden (klaarzetten maaltijden, helpen met eten) 3. iemand die helpt met vervoer van en naar het dagverblijf.

p co

Maak een poster met als doel om het vrijwilligerswerk te promoten. Stel je voor dat de poster wordt opgehangen op diverse openbare plekken in de stad. Zorg ervoor dat de poster er overzichtelijk en uitnodigend uitziet. Ga als volgt te werk: Maak eerst een opzet van de poster. Vraag een ander tweetal uit de klas om feedback. Verwerk de feedback en maak de poster helemaal af. Op de poster maken jullie in tekst of beeld duidelijk: • dat de vrijwilligers hard nodig zijn • dat de vrijwilligers veel betekenen voor de cliënten • dat de vrijwilligers veel voldoening van het werk hebben. Hang de poster vervolgens op in de klas en bespreek de verschillende posters na. Welke vinden jullie het beste en waarom?

Gelijkwaardige partners

Lees de theorie over informele zorg en gebruik eventueel internet. Beroepskrachten hebben veel te maken met mantelzorgers en vrijwilligers. Hoe werken zij goed met elkaar samen? Het uitgangspunt hierbij is dat zij elkaar als gelijkwaardige partners zien.

Theoriebron Informele zorg <

Opdracht 11

a. Wat betekent ‘gelijkwaardig’ zijn?

b. Wat is het verschil met ‘gelijk’ zijn?

c. Waarom is het belangrijk dat zorgverleners elkaar als gelijkwaardige partners zien?

Informele zorg

Opdracht 12

Maak een advieskaart Vorm een groepje van drie en lees de casus.

Casus

p co

Anja Diepenveld (50) is fulltime mantelzorger van haar verstandelijk beperkte zus Jennie Diepenveld (46). Anja woont bij Jennie in huis en is haar centrale mantelzorger. Ze hebben een goede band met elkaar en doen samen veel leuke dingen. Anja was als kind ook al mantelzorger voor haar zus. De laatste tijd wordt het Anja te veel. Zij heeft meer tijd voor zichzelf nodig. Bovendien heeft ze de laatste tijd problemen met haar hart en is ze onder behandeling van de cardioloog. Zij wil dat Jennie een paar dagen per week naar een dagbesteding of dagopvang gaat. Daarnaast zoekt zij iemand die de zorg thuis zo nu en dan van haar overneemt. Jennie is erg gehecht aan Anja en kan niet zonder haar. Zij wil niet dat iemand anders voor haar zorgt.

Geef advies over de situatie door het invullen van de advieskaart. Eerst formuleren jullie het probleem, vervolgens het doel en tot slot de actie die kan worden ondernomen. Namen betrokkenen

Probleem

Doel

Acties

ht 12

Mantelzorg

Mantelzorg Inleiding Mantelzorg draagt bij aan het welbevinden van de cliënt. Veel mantelzorgers vinden de zorg vanzelfsprekend. ‘Dat doe je toch voor iemand waar je een speciale band mee hebt?’ Maar het kan ook zwaar zijn of te veel worden. Sommige mantelzorgers lopen meer risico op overbelasting dan andere. En soms gaat het mis, dan verleent de mantelzorger verkeerde zorg.

p co Leerdoelen

Je kunt: • de term mantelzorg uitleggen • de taken van mantelzorgers benoemen • aangeven welke mantelzorgers risico lopen op overbelasting • oplossingen aandragen voor overbelasting en ontspoorde mantelzorg.

yr Een jonge mantelzorger.

Opdracht 13

Lees de theorie over mantelzorg door en vorm tweetallen. a. Waar komt de term ‘mantelzorg’ vandaan?

Theoriebron Mantelzorg <

Het begrip mantelzorg

b. Waarom zou het ‘mantelzorg’ heten? Let op het woord ‘mantel’. Maak eventueel gebruik van internet.

Mantelzorg

c. Noem drie kenmerken van mantelzorg.

d. Wanneer is iemand volgens de overheid een mantelzorger?

p co

e. Er wordt wel eens gezegd: ‘Vrijwilligerswerk kies je, mantelzorg overkomt je.’ Leg uit wat hiermee bedoeld wordt.

Opdracht 14

Theoriebron Mantelzorg <

Kenmerken van mantelzorg

Vorm tweetallen en lees de theorie over mantelzorg. a. Noem drie kenmerken van mantelzorg.

b. Wanneer is iemand volgens de overheid een mantelzorger?

c. ‘Vrijwilligerswerk kies je, mantelzorg overkomt je.’ Kunnen jullie dit uitleggen?

ht 14

Mantelzorg

Opdracht 15 Theoriebron Mantelzorg <

Taken van de mantelzorger Lees de theorie en bekijk de lijst ‘Taken mantelzorger’. a. Zet de taken in de juiste kolom. Als je meer taken weet, zet die er dan bij. Taken mantelzorger: helpen met wassen, begeleiden naar het ziekenhuis, luisterend oor bieden, coördineren van de zorg, aandacht geven, helpen met eten, helpen met aankleden, sondevoeding toedienen, schoonmaken, koken, strijken, boodschappen doen, helpen met de financiën, spelletje doen, medicijnen verstrekken, psychische steun bieden, de was doen, uitzuigen bij ademhalingsproblemen Persoonlijke verzorging

Huishoudelijke verzorging

Praktische hulp/ gezelligheid

Medische zorg (risicovolle handelingen)

p co

Emotionele ondersteuning

Opdracht 16

Mantelzorg stopt niet als het familielid, de vriend, kennis of buur in een instelling wordt opgenomen. Lees de theorie en beantwoord de vragen.

Theoriebron Mantelzorg <

Familieparticipatie

b. Voor het uitvoeren van risicovolle handelingen moeten mantelzorgers toestemming hebben. Van wie moeten zij toestemming hebben?

a. Leg uit wat wordt bedoeld met ‘familieparticipatie’.

b. Wat kunnen mantelzorgers allemaal betekenen voor de naaste die in een instelling woont?