CONCEPT_BBO_Software voor ICT-support

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

COLOFON

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Boomberoepsonderwijs info@boomberoepsonderwijs.nl www.boomberoepsonderwijs.nl

Auteur:RondeGraaf

Titel:SoftwarevoorICT-support

ISBN:9789037267327

Vierdedruk,eeersteoplage

Bronvermelding:LizardSystems,DanielMicay,LineageOS,SabayonLinux|FabioErculiani,UniventionCorporate Server|Marevoula,Tails|tchou,Parrot|Kurtstir,gNewSense,LuisFelipeLópezAcevedo,HandyLinux|Arpinux, MusixGNU+Linux,HyperbolaGNU/Linux-libre|MárcioAlexandraSilvaDelgado(coadde),postmarketOSdeveloper team,SolusProject,PaldoCommunity,LinuxFoundation,KDEneon,KendallWeaver(Co-founder,LeadDeveloper andCTOofPeppermintLLC),Lxlelinux,LinuxMint|ClementLefebvre,CentOS,Fermilab|PaulNienaber,Scientific Linux,HanthanaCommunity,QubesOS,MageiaAtelierTeam,Kubuntu|CanonicalLtd.,Devuan|dyne.org, CrunchBangLinux,TheGarudaLinuxEagle|Nokibur,ForesightLinux|PaulCutler,BSATheSoftwareAlliance, MicrosoftOffice,TheDude3.0beta6|MikroTik,TotuSoft|LANSpeedTestv4,Wireshark,BleepingComputer, Anonymous,Kaspersky,PandaSecurity,Norton,AVG,Norman,Avast,F-Secure,Bitdefender,McAfee,LinuxMint, Centos,Ubuntu,OpenSuse,Fedora

©Boomberoepsonderwijs2024

BehoudensdeinofkrachtensdeAuteurswetgesteldeuitzonderingenmagnietsuitdezeuitgaveworden verveelvoudigd,opgeslagenineengeautomatiseerdgegevensbestand,ofopenbaargemaakt,inenigevormof openigewijze,hetzijelektronisch,mechanisch,doorfotokopieën,opnamenofenigeanderemanier,zonder voorafgaandeschriftelijketoestemmingvandeuitgever.

Voorzoverhetmakenvanreprografischeverveelvoudigingenuitdezeuitgaveistoegestaanopgrondvanartikel 16hAuteurswetdientmendedaarvoorwettelijkverschuldigdevergoedingentevoldoenaandeStichtingReprorecht (www.reprorecht.nl).Voorhetovernemenvaneen(ofmeerdere)gedeelte(n)uitdezeuitgaveinbijvoorbeeldeen (digitale)leeromgevingofeenreaderinhetonderwijs(opgrondvanartikel16,Auteurswet1912)kanmenzich wendentotStichtingUitgeversorganisatievoorOnderwijslicenties(Postbus3060,2130KBHoofddorp, www.stichting-uvo.nl).

Deuitgeverheefternaargestreefddeauteursrechtenteregelenvolgensdewettelijkebepalingen.Degenendie desondanksmenenzekererechtentekunnendoengelden,kunnenzichalsnogtotdeuitgeverwenden.

Doorhetgebruikvandezeuitgaveverklaartukennistehebbengenomenvanenakkoordtegaanmetdespecifieke productvoorwaardenenalgemenevoorwaardenvanBoomberoepsonderwijs,tevindenop www.boomberoepsonderwijs.nl.

VOORWOORD

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Softwarezondercomputerisalseenpilootzondervliegtuig,eenwielrennerzonderracefietsofeen studieprogrammazonderstudent.Maareencomputerzondersoftwareisalseenvliegtuigzonderpiloot,een racefietszonderwielrennerofeenstudentzonderstudieprogramma.Heteenkannietzonderhetander.Zois hetookmetsoftwareencomputers.Omeencomputertelatenwerkenhebjesoftwarenodigensoftwareheeft eencomputernodigomtekunnenwerken.

Software–inhetNederlandsookwelprogrammatuur,applicatieofsimpelweg app genoemd–kunnenweindelen inverschillendegroepen.Debelangrijkstegroepenzijn:

• besturingssoftware(besturingssystemenofoperatingsystems)

• toepassingssoftware(applicatieprogrammatuur,applicatiesoftwareofapplicationsoftware).

DitboekisgeschrevenvoordeopleidingICT-support.Dewerkprocessen,kennisenvaardighedenzoalsdieinhet kwalificatiedossierzijnbeschreven,zijnhierbijleidendgeweest.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Blok1

Besturingssystemen

Besturingssystemenvormendeessentiëlebasisvanelkecomputer.Zeregulerenhetgegevensverkeerenzorgen ervoordatdecomputercommando'sbegrijpt.Daarnaastzorgenzeervoordatprogramma'sopstartenendienen alsbrugnaartoepassingssoftware,zoalsgamesoftekstverwerkers.Inditblokleerjeoverbelangrijke besturingssystemenenhunfuncties,ontdekjehoejedeinstellingenvaneenbesturingssysteemkuntaanpassen, enkrijgjeinzichtinwatvirtuelemachineszijnenhoejezekuntgebruiken.

Leerdoelen

1. Jekuntdebelangrijkstebesturingssystemenopnoemen.

2. Jekuntbeschrijvenwateenbesturingssysteemdoetvooreencomputer.

3. Jekuntdebelangrijkstebestandssystemenopnoemen.

4. JekunteenaantalinstellingeninWindowsaanpassen.

5. JekunteenvirtuelemachineinWindowsinstallerenengebruiken.

Eenbesturingssysteemiseenbasisvoorwaardevoorhetfunctionerenvandecomputer.Zonderbesturingssysteem kunjedecomputernietgebruiken.Eenbesturingssysteem:

• voorzietdecomputervandeverkeersregelsvoordegegevens;

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• zorgtervoordatdecomputercommando’svanafhettoetsenbordofmuisbegrijpt;

• maakthetstartenvanandereprogramma’smogelijkenzorgtervoordatlettertekensofafbeeldingenophet beeldschermverschijnen;

• regeltookdeaansturingvanderandapparatuur,bijvoorbeeldhetsturenvantekensnaarhetbeeldschermof hetlezenvangegevensuiteenbestandopeenusb-stick.

Kortom,eenbesturingssysteemmaaktdecomputerbestuurbaarvoortoepassingssoftware.Toepassingssoftware isdesoftwarediejesysteemeenfunctiegeeft.ZomaaktLeagueofLegendseenspelcomputervanjesysteemen verandertMicrosoftWordjesysteemineentekstverwerker.

Toepassingssoftwaremaaktsteedsgebruikvandedienstenvanhetbesturingssysteem.JemoetdaaromMicrosoft Windowsofeenanderbesturingssysteemladenvoordatjemeteentoepassingsprogrammakuntwerken.

Detoepassingssoftwarediejewiltgebruiken,moetnatuurlijkwelzijnafgestemdophetbesturingssysteemvan decomputer.Isdatniethetgeval,dankandecomputernietwerkenmethetprogramma.Eentekstverwerker dieisgeschrevenvoorhetbesturingssysteemvandeAppleMacintoshkannietwerkenonderhetbesturingssysteem MicrosoftWindows.

Figuur 1.2 Toepassingen

DeontwikkelingenopICT-gebiedvolgenelkaarinhoogtempoopenerkomtsteedsnieuwehardwarebeschikbaar. Besturingssystemenmoetenmetdienieuwehardwarekunnenwerken.Daarommoetendeverschillende fabrikantensteedsnieuweversiesvanhetbesturingssysteemaanbieden.

Opdracht1 Oriëntatieopdrachtbesturingssystemen

Welkebesturingssystemenkenje?Metwelkehebjeweleensgewerkt?

Figuur 1.1 Besturingssystemen

1.1 Besturingssystemen

MS-DOS

In1981ontwikkeldeMicrosoftinopdrachtvanIBMhetbesturingssysteemPC-DOS.Daarnakwamhetbedrijfal snelmeteeneigenversie:MS-DOS Ditwasindebeginjarenvandepchétbesturingssysteemvoorde IBM-compatibelecomputers(computersdievolgenshetIBM-systeemwerken).EndatterwijlMS-DOSniethet meestgebruikersvriendelijkebesturingssysteemwas.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

MS-DOSiseen‘tekengeoriënteerdeinterface’.Jemoetcommando’stypenomdecomputerietstelatendoen. OmmetMS-DOStekunnenwerkenmoetjedusheelwatcommando’skennenengeentypefoutenmaken.Verder isMS-DOSgemaaktvoordepcenisheteensingle-usersysteem.Hetheeftnogmeerbeperkingen:

• MS-DOSkanmaarweiniggeheugenaansturen(640KB).

• Hetkanmaarmetéénprogrammategelijkertijdwerken.

• Demogelijkhedenindebestandsnaamgevingzijnbeperkt:achttekensvoordenaamendrievoordeextensie.

• Hetinstallerenvannieuwerandapparatuurislastig.

Microsoftheeft,netalsverschillendeanderebedrijven,indeloopvandetijdprogramma’sontwikkelddieaan dezebezwarentegemoetmoestenkomen.Echtpopulairzijnaldezeoplossingennooitgeworden.Zewarente veeleisendvoordehardware,kwamenophetverkeerdemomentuit,verhielpendeproblemennietechtofer wasonvoldoendesoftwarebeschikbaar.

InnavolgingvanApplekwamMicrosoftin1992meteenechtedoorbraak:Windows3.1,eengrafischeinterface voorMS-DOS.Omdatafbeeldingenmeervaneencomputervergen,wasvoorWindowseenkrachtigercomputer nodigdanvoorMS-DOS.Hetvoordeelwasdatjekonklikkenmeteenmuisennietallerleicommando’shoefde tetypen.

OS/2

In1987kwamhetbesturingssysteemOS/2opdemarkt.OperatingSystem/2moestdeopvolgerwordenvan MS-DOS.Hetisnooiteenechtsuccesgeworden,terwijlheteenaantalgrotevoordelenhadtenopzichtevan MS-DOS.

OS/2iseenbesturingssysteem,geschrevenvoordewatprofessioneleresoftware(zoalsDTP-en CAD/CAM-programma’s).

DeeersteOS/2-versievooreen286-processorkoneenwerkgeheugenvanmaximaal16MBbeheren.Door uitwisselingvangegevenstussenRAMenexterngeheugenkonhetbovendiennogeenvirtueelwerkgeheugen van1GBsimuleren.Voordeelwasdatverscheideneprogramma’stegelijkinhetwerkgeheugengeladenkonden wordenenookwerkelijktegelijkactiefwaren.Erwasstandaardiseringvandegebruikersinterfaceenhetnetwerk. Jekonernetwerkenmeeaanelkaarkoppelen.Jekonerzelfsserversmeekoppelendiewerkenopeenander besturingssysteem,zoalsUnix.

Figuur 1.3

MS-DOS

Figuur 1.4 OS/2

DebedieningvanOS/2wasnietveelandersdanhetbesturingssysteemMS-DOS.Debekendstecommando’szoals copy,direndergelijkeblevenongewijzigd.Dankzijde compatibility box kondemeestetoepassingssoftwareonder MS-DOSookonderhetnieuwebesturingssysteemwerken.OS/2konjeookbesturenmetdemuisdoor pictogrammenenpulldown-menu’saantewijzen.

HetbesturingssysteemOS/2haddusvelevoordelen.Tochwarenernaastdezevoordelenooknadelen.Het programmasteldemeereisenaandehardware.Omechttewerkenmetdeprogramma’swaarOS/2voorgemaakt was(databasetoepassingenenDTP-ofCAD/CAM-programma’s),moesthetwerkgeheugentochwel4tot8MB grootzijn.Bedenkdat1MBin1987alvlugmeerdan100gulden(€45)kostte.Mededoordeintroductievande eersteWindows-versiessloegOS/2tochnietaanenishetbesturingssysteemnietgewordenwatmenervan verwachtte.

Unix

UnixisontwikkelddooreenaantalcomputerbedrijvenwaaronderEricsson,ICL,Nixdorf,PhilipsenBull.Deeerste versievanUnixwerdontworpenbijBellLabsin1969,doorKenThompsonenDennisRitchie.Inhetbeginwerd Unixgebruiktalsbesturingssysteemvoorgrotecomputers,zoalsmainframesensupercomputersopuniversiteiten enhogescholen.Ditwarenduscomplexeautomatiseringsomgevingen.Dekeuzeinprogrammatuurdieonder Unixdraaidewasdaardoorbeperkt.Laterkwamenerversiesvoorminicomputersenzelfsvoordepc.

Unixiseenvoorbeeldvaneenmulti-user-enmultitasking-systeem.Datwilzeggen:verschillendegebruikers kunnengelijktijdigviahunterminalsofwerkstationsgebruikmakenvandezelfdecomputer.Ookkunnenzijmet hetzelfdeprogrammawerken,alsdesoftwareditmogelijkmaakt.Eenvandemeestopvallendeeigenschappen vanUnixisdeoverdraagbaarheid.EenvoorUnixgeschrevenprogrammakanzonderaanpassingenopiederander Unix-systeemwerken.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Unixhadeenniet-grafischeinterface.Hetwerdineersteinstantiegeschrevenvoordeontwikkelaarsvan programmatuur.Hierdoorwerdgeenrekeninggehoudenmetdeeindgebruiker.Unixisdaaromcomplexenkent meerdan200commando’senhulpprogramma’s,allemaalafkortingenvanEngelsetermen.Omditwatvriendelijker temakenisernueengebruikersvriendelijkeinterfaceindevormvanX-Windows.Unixisontwikkeldvoormet namemainframecomputers.

Figuur 1.5 UNIX

Linux

DeFinLinusTorvaldsschreefin1991eennieuwbesturingssysteemdatgratisviainternetverspreidwerdenwordt. Wereldwijdwerkenprogrammeursinhunvrijetijdmeeaanhetverbeterenvanditproduct.Linuxblijkteen compactbesturingssysteemtezijn.Veelbedrijvenencomputerhobbyistenzienhetalseenaantrekkelijkalternatief voorWindows,omdathetvolgenshenstabielerensnellerisdanWindows.

IneersteinstantielijktLinuxveelopUnix:hetisookeenmulti-user-enmultitasking-systeem.NetalsbijUnixis deoverdraagbaarheideenopvallendeeigenschap.HetbelangrijkstevoordeelvanLinuxisdathetgratisis.Erzit geenbedrijfachterdatprogrammeursmoetbetalen.

InhetbeginhadLinuxeenniet-grafischeinterface.Momenteelisbijnaelkeversie(ookwel‘distributie’genoemd) voorzienvaneengrafischeinterface.Opverschillendeplaatsenopinternetkunjedezeversiesdownloaden.Er zijnmeerdan25verschillendedistributiesdieallemaalgebruikmakenvandezelfdebroncode.

Android

CONCEPT

Hetbesturingssysteemvoormobieletelefoons,tablet-pc’s,camera’s,smartwatchesenzovoortisopditmoment Android AndroidisgebaseerdopdeLinux-kernelenhetJava-programmeerplatform.Hetisontwikkelddoor AndroidInc.,eenbedrijfdatin2005werdovergenomendoorGoogle.HoewelAndroidnuvooralwordtgebruikt voorsmartphonesentablets,werdhetvanoorsprongontwikkeldvoorcamera’s.

Eensamenwerkingsverbandvan34hardware-,software-en telecommunicatiebedrijvenrichtteop5november2007deOHAop(Open HandsetAlliance).DeOHAhoudtzichbezigmethetbevorderenvanopen standaardenvoormobieleapparaten.AndroidisdoorGoogleondergebracht indeOHA.

ErzijninmiddelsverschillendeversiesvanAndroidverschenen.Androidgaf namenvanzoetwarenaanzijnreleasesmee,maarmetdeversieuitaugustus 2019zijnzedaarmeegestopt:dieversieheetgewoon‘Android10’.Denamen zijnalfabetischgerangschiktenzijnmeestalookdenamenzoalsdiedoorde consumentwordengebruikt.

Figuur 1.6 Linux

Figuur 1.7 Android

MacOS

DeeersteAppleI-computerisooitontwikkeldineengarageinCalifornië.In1977werdhetbedrijfAppleComputer Inc.opgericht,datin1983aleenomzetvan983miljoendollarrealiseerde.Injanuari1984werddeAppleMacintosh geïntroduceerdenookditsysteemwasmeteeneensucces.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hetbesturingssysteem(macOS)vandeAppleMacintoshiszeergebruikersvriendelijkvanwegedegrafischeuser interface.Applewasdeeerstediezo’ninterfaceintroduceerdeenhetheeftmeerdantienjaargeduurdvoordat eenconcurrentmeteenvergelijkbareoplossingkwam.

HetbesturingssysteemvandeAppleMacintoshisvooreengrootgedeelteinhetROMvastgelegd.Eenaantal specifiekeprogrammaonderdelenwordtechternahetstarteninhetRAMgeplaatst.Datzijnbijvoorbeeld bestandsdelendierandapparatuurmoetenaansturen.Hetbesturingssysteemistotenmetversie7 single tasking. Tochishetmogelijkombepaaldeopdrachtenopdeachtergrondtelatenplaatsvinden.Hetprintenkanbijvoorbeeld opdeachtergrondgebeuren.Vanafversie8isersprakevaneenechtmultitasking-systeem.

Figuur 1.8 macOS

Applekanvanafdebeginjarenalprobleemloosineennetwerkfunctioneren.Vanafdeeersteversieszorgt plug-and-play(PnP)ervoordatjenieuwerandapparatuur,zoalseenscanner,netwerkkaartofgewooneenprinter, nietmeerhoeftteinstalleren.Zoweldoordetoepassingvanplug-and-playalsdegrafischeuserinterfaceliep Applevervooropdeconcurrenten.ToepassingssoftwarevoordeApple-computerkendevanafhetbegineen absoluteuniformiteit:dezelfdefunctietoetsenwerdenbijverschillendeprogramma’ssteedsvoorvergelijkbare functiesgebruikt.

Erzijnverschillendeemulatieprogramma’sdieervoorzorgendatjeDOS-programma’s(enlater Windows-programma’s)ookopeenApple-computerkuntgebruiken.Nadeelhiervanisdatdecomputerbeduidend mindersnelwordt.OokzijnerApple-computersmeteenhardwarematigeinterfaceverkrijgbaar.

MetdeopkomstvandemobieletelefoonskwamApplein2007metiOS,eenbesturingssysteemvoortelefoons. LaterwerddatookgebruiktvooriPads.Omdatdietocheenanderefunctionaliteitkennendantelefoons,kondigde Applein2019dekomstvaniPADOSaan,eenbesturingssysteemspecifiekvooriPads.

MicrosoftWindows

Injanuari2023stondop73,72%vanalledesktopsenlaptopseenversievanWindowsgeïnstalleerd,waarmee hetveruithetmeestgebruiktbesturingssysteemvoorpc’sis.MacOsvolgtmet15,33%endaarnavolgenChrome OSmet2,18%enLinuxmet2,09%.Deoverige6,68%wordtverdeeldoverdiversenogkleinerebesturingssystemen.

Totaanversie3.11maakteWindowsgebruikvanMS-DOS.DezeeersteversiesvanWindowsstondenaltoedater meerprogramma’s‘ogenschijnlijk’tegelijkkondendraaien.Voordeelhiervanwasdatjeeenprogrammaniet hoefdeaftesluitenvoorjeeenanderprogrammakonstarten.OmdatWindowseentoevoegingwasopMS-DOS, blevenheelveelbeperkingenvanMS-DOSbestaan.Zowarenbijvoorbeelddeproblemenmetbestandsnamen enhetgeheugenbeheernietopgelost.Bovendienliepdecomputerregelmatigvast.Ondankseengeheugenvan 8of16MB(indietijdtamelijkveel)bleekerteweiniggeheugentezijn.

Figuur 1.9

Windows-logo's

MetWindows95zetteMicrosofteenstreeponderhetMS-DOS-verleden.DezeWindows-versieheeftMS-DOSniet meeralsbasisnodigeniseengeheelnieuwbesturingssysteem.OverigensisMS-DOSonderWindows95en98 nogwelaanwezig.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Windows95iseenechtgrafischbesturingssysteemendaardoorzeergebruikersvriendelijk.Hetwerktnogmeer dandeeerdereversiesmetpictogrammen(iconen)enanderebeeldelementen.Microsoftheeftveelmoeitegedaan omdebedieningvanWindows95eenvoudigtehouden.Bestandsnamenmogentot255tekensbevatten,waarbij spatieszijntoegestaan.

Voorhetaansluitenvanrandapparatuurhoefje,netalsbijApple,eenapparaatalleenmaaraantesluiten.Het besturingssysteemverzorgtdeinstallatieenhetsysteemisplug-and-play.Erzijnveelcommunicatiemogelijkheden inWindows95opgenomen,zoalsuitwisselingtussendesktopennotebook.

NaastWindows95kwamMicrosoftookopdemarktmetWindowsNT.Ditbesturingsprogrammawasnietbedoeld voordepc,maarvoornetwerken.WemoetenhetdusvergelijkenmetUnixofNovellNetware.

Windows95enWindowsNTzijndoorontwikkeldinrespectievelijkWindows98(enlaterWindowsMe)enWindows 2000.HieropvolgdenWindowsXPenWindowsVista,waarvanWindowsVistaeenmislukkingwas.Deversie Windows7wasenigetijdhetmeestgebruiktebesturingssysteemopdepcenhetnotebook.Voormobieleplatforms heeftMicrosoftWindows8ontwikkeld.Debesturingvindtplaatsviahetscherminplaatsvandemuisenhet toetsenbord.Eenechtsuccesisdatnooitgewordenenveelgebruikershebbendezeversieovergeslagen.

Windows10issinds29juli2015beschikbaar.DestandaardeditiesvanWindows10(Home,Pro,Enterpriseen Education)kunnenallemaalgedraaidwordenopdesktops,laptopsentablets.Ook2-in-1’szoalsdeMicrosoft Surfacevallenhieronder.

Figuur 1.10

Windows-releases

Windows10zoudelaatstenaamvoorhetbesturingssysteemzijn.Erzoudengeenvervolgnaammeerkomen, vanafdezeversiezouhetWindows10blijvenheten.Datbetekentnietdaternietmeerontwikkeldzouworden, alleenzoudendenieuweversies‘updates’genoemdworden.

EntoenkwamMicrosoftop24juni2021metdemededelingdatWindows11uitgebrachtzougaanworden,wat vervolgensinderdaadgebeurdeop4oktober2021.Windows11isdeeersteversiezonderdeInternetExplorer, dievanafdatmomentisvervangendoorEdge.OokdebeveiligingvanWindowsiszwaardergeworden,waardoor oudereapparatenvaaknietmetWindows11kunnenwerken.

JekuntzienwelkeversievanWindowsjehebt,doorinhetzoekvenstertetypen‘winver’.Jezietdaneenvande venstersuitfiguur1.11.Daarinstaatdatdezecomputerversie22H2heeft.Deeerstetweecijfersgevenaltijdhet jaarvandeuitgaveaan(2022)endelaatstetweecijfersgevendemaandaan(03komtbijvoorbeelduitmaart)of hetdeelvanhetjaarwaarindeversieisuitgegeven.Windowsversie1903isdusuitmaart2019.Deversieinde afbeeldingisuitdetweedehelft(H2)van2022.Infiguur1.11ziejeeenWindows11venstermethetzelfde versienummer:22H2.Hetverschilzitinhetbuildnummer,waaraanjekuntziendatheteenanderebuildbetreft, hoewelbeideversiesuit22H2zijn.Debuildnummersduidenkleineveranderingenindecodeaan,bijvoorbeeld ombugsteherstellenofgatentedichten.

Opdracht2 Belangrijkebesturingssystemen

RaadpleegzonodigdetheorieoverBesturingssystemen.

a. Welkbesturingsyssteemisheteerstontwikkeld?

b. Noemvijfverschillendebesturingssystemen.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

c. Watishetmeestgebruiktebesturingssysteemvoordesktopsenlaptops?

d. HoeheethetbesturingssysteemvoortelefoonsvanApple?

Figuur 1.11 De Windows-versies 10 en 11

e. Onderzoekwelkeversiejehebtvanjouwbesturingssysteemenwelkbuildnummerhetheeft.Vertelwatje daaruitkuntafleiden.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Interngeheugen

Nahetopstarteniseendeelvanhetbesturingssysteemaltijdinhetinternegeheugenvandecomputeraanwezig. Hierdoorkanalletoepassingssoftwaregebruikmakenvanhetbesturingssysteem.Eentoepassingopstartendoe jeviahetbesturingssysteem.Enalsjemeteentoepassingsprogrammaklaarbent,kunjemetcommando’saan hetbesturingssysteemdetoepassingafsluiten.Decomputerisdanklaarvoorhetstartenvaneenander toepassingsprogramma.

Hetbesturingssysteemmaakthetookmogelijkomtweeofmeerprogramma’stegelijktegebruiken.Verderregelt hetbesturingssysteemzakenzoalshetopvragenvandeinhoudsopgavevaneenhardeschijfofhetkopiërenvan eenbestandvanéénschijfnaareenandere.

Decomputerheefthetbesturingssysteemooknodigomgegevensvandehardeschijfnaarhetinternegeheugen tekunnenoverbrengen.Hetbesturingssysteemmoetdaarvoorzelfinhetinternegeheugenvandecomputer aanwezigzijn.Datdoethetviaeenkleinstukjesoftware,hetzogenaamdeROM-geheugen(ReadOnlyMemory). DegegevensinhetROMzitten‘vastgebakken’inhetgeheugenvandecomputerenblijvenookbewaardalsjede computeruitzet.

DerestvanhetinternegeheugenisuitgevoerdalsRAM(RandomAccessMemory).InhetROM-geheugenkan alleengelezenworden,terwijlinhetRAM-geheugengelezenengeschrevenkanworden.Gegevensdieopgeslagen zijninhetRAM-geheugengaanverlorenalsjedecomputeruitzet.

DesoftwarediepermanentaanwezigisinhetROM-geheugenvandecomputernoemenweookwelfirmware

DefirmwarezitineenROM-geheugenophetmoederbord.Vroeger(totongeveer2007)wasdatineenpchetBIOS. SindsdienkomthetBIOSsteedsmindervoorenisUEFIdemeesttoegepastefirmware.

Voorbeideisdewerkingvergelijkbaar.Alsjedecomputeraanzet,zorgtdehardwareervoordateersteenklein programmauithetROM-geheugenwordtuitgevoerd.Ditprogrammaatje,de bootloader,brengtderestvanhet besturingssysteemvandeschijfnaarhetinternegeheugenover.Dankzijdebootloaderkanhetbesturingssysteem zichzelfinhetinternegeheugen‘laden’.

Stap1:Systeemstart

• Nahetaanzettenvandecomputerzaldevoedingdeinternecomponenten(zoalshardeschijvenendvd-drives) vanstroomvoorzien.

• Dechipsetzaleenreset-signaalgenererentotdatdevoedinghetPowerGoodsignalgeeft.

• Omdatnietelkeinternecomponentopdezelfdespanningwerkt,duurthetevenvoordatdevoedingdespanning heeftomgezetvoorelkecomponent.

• OphetmomentdatdespanningengoedstaankrijgjehetPowerGoodsignal.

Stap2:Bootloaderwordtgeladen

• Deinterfacevoordesysteemopslagwordtafgezochtnaareenpartitiemetfirmware.Deinterfacekaneen hardeschijf,SSD,usb,cdofdvdzijn.Hetzouzelfseennetwerkadreskunnenzijn.Hieropstaatdebootloader voorbesturingssystemenenhulpprogramma’s.

• Degeselecteerdebootloaderwordtinhetgeheugengelezenenneemthetopstartprocesverderover.

• Alsermeerbesturingssystemenaanwezigzijnkandegebruikerkiezenwelkeergeladenmoetworden.

Stap3:Inladenbesturingssysteem

• Hetbesturingssysteemwordtgeladenenneemtdebesturingover.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Figuur 1.12 BIOS versus UEFI

Ontwikkelingen

Erkomensteedsnieuwereversiesvanbesturingssystemenbeschikbaar.Nieuweversiesvragenbijnaaltijdmeer interngeheugen.Indeafbeeldinghiernaziejeeenoverzichtvandegroeivanhetgebruikvaninterngeheugen vandeLinux-kernel

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Figuur 1.13 Toename grootte van Linux-kernel

Opdracht3 Interngeheugen

RaadpleegzonodigdetheorieoverInterngeheugen.

a. Watgebeurterbijhetopstartenvaneencomputer?Zetindejuistevolgorde.

EFIBootLoader

Besturingssysteem

UEFI-boot

Kernel

b. Watgebeurterbijdesysteemstart?

c. Watgebeurteralsdebootloaderwordtgeladen?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

d. Hoewordthetbesturingssysteeminhetinternegeheugengebracht?

e. Watisdefunctievanhetbesturingssysteem?

f. Welkesoortenfirmwarewordenonderscheiden?

g. Hoenoemenwedehulpprogrammaatjesbinnenhetbesturingssysteem?

h. Welketakenheefthetmonitorprogramma?

i. Hetmonitorprogrammaverdeeltdebeschikbaretijd.Hoegebeurtdat?

j. Hetmonitorprogrammabeheerthetvirtuelegeheugen.Hoegaatdat?

k. MethoeveelisdeLinux-kerneltoegenomentussen2008en2019?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

l. OnderzoekhoeveelprocentvanhetRAM-geheugeneropditmomentbeschikbaarisopjouwcomputer. HoeveelvanhetRAM-geheugeniserongeveeringebruikenwelkeprogramma'sgebruikenhetmomenteel?

Onderdelenvanhetbesturingssysteem

Eigenlijkishetbesturingssysteemgewooneenprogramma.Hetbestaatzoalselkprogrammauitopdrachtendie deprocessorkanuitvoeren.Hetbesturingssysteemisechterweleenbijzonderingewikkeldprogramma.Omeen besturingssysteemtekunnenschrijvenisveelkennisvandehardwarenodig.

Hetbesturingssysteemisaanweziginhetinternegeheugenvandecomputerzolanghijaanstaat.Maarhetisniet nodigdathethelebesturingssysteemsteedsinhetgeheugenaanwezigis.Alleeneenaantalonderdelenis voldoende,namelijkdeonderdelendieintensiefderandapparatuuraansturen.Zezorgenervoordatdegegevens opdejuistewijzenaarbeeldschermen,printers,hardeschijfofhetinternegeheugengaan.Andereonderdelen wordentijdelijkopeenexterngeheugenmedium(meestaleenhardeschijf)opgeslagentotdatzenodigzijn.Deze hulpprogrammaatjesnoemenwewelutilities

Deechtekernvanhetbesturingssysteemishetmonitorprogramma.Ditprogrammaheeftinfeitederegiein handen.Hetmonitorprogramma,ookwelkortweg monitor genoemd,heeftondermeerdevolgendebelangrijke taken:

1. Demonitorverdeeltdebeschikbaretijdenhetgeheugenoverwerkendeprogramma’s.Daarbijwordtrekening gehoudenmetdebelangrijkheid(prioriteit)vandieprogramma’s.Decomputerschakelthierbijdoorlopend omvanhetenenaarhetandereprogramma.Deprogramma’slijkendoordesnelheidwaarmeedit omschakelengebeurtgelijktijdigtedraaien,maarinfeitewerkenzeomdebeurt.

2. Demonitorbeheerthetzogenoemdevirtuelegeheugen Hetkangebeurendatdecomputernietgenoeg interngeheugenheeftomalleprogramma’sdegeheugenruimtetegevendiezenodighebben.Indatgeval schrijftdecomputerdeprogrammaonderdelendieopdatmomentnietgebruiktwordentijdelijknaarde hardeschijf(externgeheugen).Ditnoemenwe swappen (Engelsvoor uitwisselen).Alsdeinhoudvandit programmaweernodigisinhetgeheugen,wordendegegevensopnieuwvandeschijfinhetinternegeheugen geladen.Decomputerwordthierveellangzamervan,omdathetinternegeheugenveelsnellergelezenkan wordendaneenhardeschijf.

3. Demonitorzorgtvooreenoptimaalgebruikvancommunicatiekanalentussendecomputerende randapparatuur.

4. Demonitorbeschermtprogramma’sdietegelijkertijdinhetgeheugenaanwezigzijn,zodatdezenietverminkt worden.Elkprogrammakanalleengegevenswegschrijvenineendeelvanhetgeheugendatdoordemonitor aanditprogrammaistoegewezen.Decentraleverwerkingseenheid(processor)controleertbijelkeopdracht vaneenprogrammaofhetgebruiktegeheugenadresnogvrijis.

5. Demonitorzorgtvooreenordelijkeafhandelingvanoptredendefouteninprogramma’s.Datmoetzodanig gebeurendatandereprogramma’snietookstoppenmetwerkenwanneererinéénprogrammaeenfout optreedt.

6. Demonitorcoördineertoverigedelenvanhetbesturingssysteem.

Gebruikersinterfaces

Geentweebesturingssystemenzijnhetzelfdeenookdebenamingenvandeonderdelenervanverschillenper fabrikantofontwikkelaar.Ommeteencomputertekunnenwerkenishetlangnietaltijdmeernodigveelvanhet besturingssysteemafteweten.Vroegerwasdatwelhetgeval,maarvooralbijpc’sistegenwoordigdetoegang tothetbesturingssysteemveeleenvoudigerdankzijgrafischeinterfaces Erzijntweesoorteninterfacesvoor gebruikers:tekengeoriënteerdegebruikersinterfacesengrafischgeoriënteerdegebruikersinterfaces.

Tekengeoriënteerdegebruikersinterfaces

Vroegerwerderveelmeergebruikgemaaktvanniet-grafische,tekengeoriënteerdeinterfaces.Diezijnnogal gebruikersonvriendelijk,wantjemoetallecommando’sviahettoetsenbordinvoerenachterdeprompt(de promptisdeplekwaardecomputerwachttotjejeopdrachtentyptinbijvoorbeeldDOSofUnix).Omdatde commando’suittekensbestaan,noemenwezetekengeoriënteerdeinterfaces.Aldiecommando’smoetjekennen (ofopzoeken)enjemaaktsomstypefouten,waardoorhetcommandonietherkendwordt.

Debedieningvanhetbesturingssysteemkunjevereenvoudigendooreenmenutemaken.Eenmenukaner bijvoorbeeldvoorzorgendatjeeenprogrammaopeenmakkelijkemanierkuntstarten.Jegebruiktdecursortoetsen omnaardejuisteregelinhetmenutegaan.Dandrukjeopdeenter-toetsomhetprogrammatestarten.Vaak kunjeeenprogrammaookstartendoorhetprogrammametdemuisaantewijzenenteklikkenmetde linkermuisknop.Ofhetkandoorheticoonophettouchscreenaanteraken.Eenmenukanooknaarvorenkomen nahetinvoerenvaneenbepaaldcommando.

Grafischgeoriënteerdegebruikersinterfaces

Degrafischegebruikersinterfaces(inhetEngels:GraphicalUserInterface,oftewelGUI)makengebruikvanveel grafischeafbeeldingen(pictogrammenoficonen)enogenzeervriendelijk.Eengrafischeinterfaceismeteen herkenbaaraandezegrafischeafbeeldingen.Dieafbeeldingenzijnsymbolenvoordocumentenofprogramma’s. Alsjedubbelklikt(tweekeersnelklikkenmetdelinkermuisknop)ophetpictogram,startjehetprogramma. Afhankelijkvanhettypevensterverschijntbovenaaneenmenubalk.Allecommando’sdiejeaaneenprogramma kuntgeven,vindjeineenvandemenu’s.

Menu’skunjemetdemuisopenendooropdemenunaamteklikken,maarbijvoorbeeldbinnenMicrosoftOffice ookmeteentoetsaanslag.JekrijgtdiemogelijkheiddoorbijvoorbeeldinWorddealt-knopeveningedruktte houden.Alsnelverschijnendaninhetlint(demenu’sbovenaan)zwarteblokjesmetdaarinlettersofcijfers.Als jenuopdetoetsdieindatblokjewordtweergegevendrukt,wordtdebijbehorendeactiegestart.

Bijeenmultitasking-programmazouhetnatuurlijkonhandigzijnalsalleprogramma’sbeeldvullendzijn.Alsje metprogrammaAbezigbent,kunjedandegegevensuitprogrammaBnietzien.Zoujegegevenswillenkopiëren vanhetenenaarhetandereprogramma,danishetprettignietiederekeervanprogrammatewisselen.Daarom krijgtiederprogrammaeeneigenvensterwaarinhetopdemonitorverschijnt.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Grafische gebruikersinterfaces

Alsdegegevensinhetactievedocumentnietinhetvensterpassen,verschijnenerschuifbalkenrechtsenonderaan inhetvenster.Opdeuiteindenvandebalkenbevindenzichknopjesmeteendriehoekje.Dooropdezeknopjes teklikkenverschuivendegegevensophetscherm.Oplichtendetekstbetekentdathierachtereenmenuschuilgaat metdoorgaansverderemogelijkheden.

Commando’shoefjenunietmeertekenvoortekenviahettoetsenbordintevoeren,maargeefjeviadecursor ophetbeeldschermdoorbepaaldeafbeeldingen(knoppen,snelkoppelingen,pictogrammen)aanteklikken.De figuurhiernatoonteenwelheelbekendvoorbeeldvandegrafischeinterface,hetlintvandetoepassingMicrosoft Word.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Figuur 1.15 Word-lint

HetlijktdataldezefunctieseenonderdeelvanMicrosoftWordzijn,maardatisniethelemaalwaar.Knippen, kopiëren,plakkenenprintenzijnechtzakendiehetbesturingssysteemregelt.

Opdracht4 Gebruikerinterfaces

RaadpleegzonodigdetheorieoverGebruikersinterfaces. a. Welketweetypengebruikersinterfaceskennenwe?

Tekengeoriënteerd

Windows

Muisgeoriënteerd

Grafischgeoriënteerd

Multitasking

Menugeoriënteerd

Figuur 1.14

b. Watiseenprompt?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

c. WatishetvoordeelvaneenGUI?

d. WordenallefunctiesdieonderdeelzijnvandeMicrosoftWordwerkbalkookdaadwerkelijkdoorWord uitgevoerd?

e. Jekuntjecomputerbehalvemetdemuisofviadepromptookmettoetsencombinatiesbesturen.Zoekop internettientoetsencombinatiesopenprobeerzeuitopjecomputer.

Takenvanhetbesturingssysteem

Eenbesturingssysteemmoetdecomputergebruikerinstaatstellenzoveelmogelijktedoenmetzominmogelijk moeite.Hetbesturingssysteemzelfisdaardoortelkensingewikkeldergeworden,zodathetsteedsmeereisen steltaandecomputer.Wasin1981256kBeenheelnormalegeheugenomvang,in2023wordtvoorWindows11 minimaal4GBaanbevolen.Datis16.000keermeerdan35jaargeleden.

Eenvandetakenvanhetbesturingssysteemishetuitvoerenvanopdrachtendiedegebruikeraandecomputer geeft,zoals:

• kopieereenbestandvanéénschijfnaareenandere;

• laatprinter2stoppenmetalleafdruktaken;

• stuuralleuitvoer(output)dienormaalgesprokennaarbeeldscherm2gaat,nunaarprinter1;

• laatzienwelkegebruikersopditmomentmethetcomputersysteemwerken;

• laatzienhoedecomputermomenteelzijntijdverdeeltoverdediversewerkendeprogramma’s;

• laatzienwelkebestandenopdesysteemschijf(deschijfwaaropzichookhetbesturingssysteembevindt) staan.

Ditzijnmaareenpaarvoorbeelden.Hetzijnalgemeneopdrachtendienietaaneenbepaaldetoepassinggebonden zijn.Voorhetbesturingssysteemmaakthetnietuitofjeeentekstbestandofeenafbeeldingvandeeneschijfnaar deanderekopieert.Voorbeidevoorbeeldengebruikthetbesturingssysteemdezelfdekopieeropdracht.

Eenheeleenvoudigbesturingssysteemkentmaaréénmanieromeenbepaaldeopdrachtaandecomputerte geven.Bijdemeestebesturingssystemenkanditopmeermanieren.Ookkunnenerbijhetbesturingssysteem verschillende commandotalen geleverdworden.Daardoorkaninverschillendetaleneencommandoaanhet besturingssysteemwordengegeven.Daarnaastkunnenprogramma’sdiealdraaiensomsopdrachtenaanhet besturingssysteemgeven.

Tochvoertuiteindelijkeenenhetzelfdedeelvanhetbesturingssysteemeenbepaaldeopdrachtuit.Alleende manierwaaropdatdeelgeactiveerdwordt,verschiltdus.

Eenbesturingssysteemisopgebouwduitdelen(modules).Dezedelenvanhetbesturingssysteemzijnonafhankelijk vanelkaar,maarhebbenweleenonderlingesamenhang.

• Eriseengedeeltedatcommando’scontroleert,accepteertenvolgenseenvasteproceduredoorgeeft.

• Eriseendeeldatdedoorgegevencommando’suitvoert.

Hetuitvoerendedeelgebruiktweeranderedelenvanhetbesturingssysteemdiegespecialiseerdzijninhetbesturen vaneenbepaaldrandapparaat.Alseenprogrammaopdrachtenaanhetbesturingssysteemgeeft,activeertdat programmameestalrechtstreekshetdeeldatdezecommando’suitvoert.Opdrachtenwordendanineen programmeertaalaanhetbesturingssysteemgegeven.

Vaakkenthetbesturingssysteemookeeneigenprogrammeertaal.Meteensimpeletekstverwerker(bijvoorbeeld een line editor zoalsEdlin)kunjeindezetaaleenhelereeksopdrachten(debesturingsstructuurofcontrol structure)formuleren.Hetbesturingssysteemverwerktdezereeksenopdrachten.Opdiemanierkunnen bijvoorbeeldverschillendeprogramma’sachterelkaarwordengestart.Deopdrachtennoemenweookwel jobs (taken).Deprogrammeertaalwaarinjedejobsschrijft,noemenweeen job control language (letterlijkvertaald: taakbesturingstaal).

Opdracht5 Takenvanhetbesturingssysteem

RaadpleegzonodigdetheorieoverdeTakenvanhetbesturingssysteem.

a. Opwelkemanierenkanhetbesturingssysteemeenopdrachtkrijgen?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

b. Noemtweedelenvanhetbesturingssysteem.

c. Vaakkenthetbesturingssysteemeeneigenprogrammeertaal.Hoekunjehierineenreeksopdrachtengeven?

d. Viaeensimpeletekstverwerkerkunnenverschillendeprogramma’sachterelkaarwordengestart.Hoenoemen wedezeserieopdrachten?

e. Hoenoemenwedeprogrammeertaalwaarinjedeopdrachtenschrijft?

f. Noemeenvandebelangrijkstesoortenrandapparatuur.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

g. Watbetekenthetdattoepassingssoftwareenutilitiesgebruikmakenvaneenschijfgeheugenopbestandsbasis?

h. Watregelthetbesturingssysteemnogmeermetbetrekkingtotdeprinter?

i. Hoenoemenwehetalseenbesturingssysteemdoorslechtsééngebruikergebruiktwordt?

j. Watregelthetbesturingssysteemwanneerjevanmeerdereprogramma’snaastelkaargebruikwiltmaken?

k. Maakeenoverzichtvanallerandapparatuurinenomjecomputer.

Besturingvanrandapparatuur

Eenbelangrijketaakvanhetbesturingssysteemishetbesturenvanderandapparatuur.Andereprogramma’s hoevenerdangeenrekeningmeetehoudendatzedeapparatuurmoetenaansturen.Hiervoorzorgthet besturingssysteem.

Eenvandebelangrijkstesoortenrandapparatuurisdeapparatuurvoorhetexternegeheugen.Hetgaatdanvooral omSSD’s,hardeschijven,dedvd-speler/schrijver,Blu-ray-discenusb-sticks.Eenvandeeerstebesturingssystemen voordepckreegomdezeredendenaamDOS(DiskOperatingSystem).

Toepassingssoftwareenutilitiesgebruikeneenschijfgeheugenopbestandsbasis.Datwilzeggendatdeze programma’sbestandenvanschijflezenenernaartoeschrijven.Hetdoetervoordegebruikerniettoewaarde gegevensinwerkelijkheidopdeschijfterechtkomen.

Andererandapparatendiebestuurdmoetenworden,zijnbijvoorbeeldprinters.Hetbesturingssysteemzorgt ervoordatdeuitvoervaneenprogrammaeerstineenbufferwordtopgeslagen.Deinhoudvandebufferkandan rustigdoordeprinterwordengeprint,zonderdathetprogrammadaarophoefttewachten.Zo’nbufferkaneen stukjezijnvanhetinternegeheugen,maarookvaneenexterngeheugen.Voordegebruikermaaktookditweer nietuit,alshetmaargeregeldwordt.Hetbesturingssysteemonderscheptmeldingenvandeprinter(bijvoorbeeld dathetpapierofdetoner/inktopis)engeeftzedooraandegebruikerofdebeheerder.

Ookvooreenscherm,eentoetsenbord,microfoon,cameraofmuisisbesturingnodig.Enhetbesturingssysteem bestuurtookderandapparatuurvoordatacommunicatie(elektronischegegevensuitwisseling),zoalseenmodem. Doelissteedshetrandapparaatzotebesturen,dathetzoefficiëntmogelijkbenutwordt.Degebruiker,ofde toepassingssoftwaredievandatrandapparaatgebruikmaakt,moetgeenlasthebbenvanalletechnischedetails diebijdebesturingvanhetrandapparaateenrolspelen.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Beheervanhulpmiddelen

Erisnogeenandereredenomdebesturingvanrandapparatennietrechtstreekstelatenverlopenviagebruikers oftoepassingssoftware,maarviahetbesturingssysteem.Bijeenpcmetééngebruiker(desingle-user)isverdeling vandebeschikbaremiddelennietzo’nprobleem.Staanerineenbedrijfmeerpc’s,danwiljevaakalleprogramma’s engegevensvooriedereentegelijkbeschikbaarhebben.Alseenbesturingssysteemtegelijkmeerdereprogramma’s inhetwerkgeheugenkanhebben,noemenweditmultitasking

Deomvangvanhetwerkgeheugenmoetaanmultitaskingzijnaangepast.Daaromzijndeeisenaaneenserver meestalhogerdandeeisenaaneenwerkstation.Opeennetwerkserverisbeheervanderandapparatuur(ook welresourcesgenoemd)vangrootbelang.

Overhetalgemeeniseropeengrootcomputersysteemsprakevaneenaantalschijnbaargelijktijdiglopende programma’svanverschillendegebruikersmetverschillendeprioriteiten.Erisechtermaareenbeperkte processortijd,eenbeperktehoeveelheidcomputergeheugeneneenbeperktaantalprintersenschijfeenheden. Hetgebruikvanaldezehulpmiddelenmoetgeregeldzijn.Programma’smeteenhogeprioriteitmoetenvoorrang krijgen,maarprogramma’smeteenlagereprioriteitmoetenwelaanbodkomen.

Somsmoetjeeenberoepdoenoprandapparatuurdieeenlagesnelheidheeftinvergelijkingmetdeprocessor. Deopdrachtenaanzo’napparaatwordendanindeeltjesgegeven.Hetbesturingssysteemkijktsteedsofhet apparaatvrijis.Isderandapparatuurvrij,dankandeuitvoeringvanhetprogrammadatdieapparatuurnodig hadweerverdergaan.

Figuur 1.16

Bestandopslag: multitasking

Iedereenmoetzijnwerkkunnendoen,maarsommigezakenzijnzobelangrijkdatdievoormoetengaan.Als medewerkerICT-supportprobeerjedebelangenvangebruikerszogoedmogelijkindegatentehouden.Erzou chaosontstaanalsiederegebruikerrechtstreeksallerandapparatenkonbesturenzondertussenkomstvanhet besturingssysteem.Gebruikerszoudenonderlingmoetenbepalenwatnubelangrijkerisenwatereerstmoet gebeuren.Jezoueengrootdeelvandetijdbezigzijnmetdiscussieenerzouwaarschijnlijkvrijwelgeenbruikbaar producthetsysteemverlaten.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Somskrijgteengebruikerofeenbepaaldprogrammamaareenbeperktehoeveelheidprocessortijd.Eengebruiker magbijvoorbeeldmaareenbepaaldehoeveelheidtijdperweekgebruikmakenvanbepaaldefaciliteiten.Het besturingssysteembeheertditsoortbepalingen.

Eenanderemogelijketaakvanhetbesturingssysteemishetdoorberekenenvandegemaaktekostenaande diversegebruikers,opbasisvandeintensiteitwaarmeezedeprocessorendediverserandapparatenhebben gebruikt.

Bestandssystemen

Dekeusvooreenbesturingssysteemisvooreen‘gewone’gebruikervaakdekeusvooreenapparaat:een Windows-computer,eenAndroid-tabletofeenApple-telefoon.Alsjeeenadviserendeofondersteunendefunctie hebt,moetjeookdeachtergrondvaneenenanderweten.Jezultmoetenmotiverenwaaromeenbepaaldekeuze eengoedeofeenverkeerdeis.

Eensteedsbelangrijkeronderdeelvaneensysteemisdeopslagvangegevens,de dataopslag Dedataopslag vindtplaatsopeenopslagmediumzoalseenhardeschijf,solidstatedrive,ineennetwerkenzovoort.Hiervooris hetbestandssysteemcruciaal.Hetbestandssysteemzorgtvooreensoftwarematigeindelingvaneen opslagmedium.Hetbesturingssysteemvandecomputer,tabletofsmartphonegebruiktdezeindelingomtoegang toteenopslagmediumteverzorgen,zowelvoorapplicatiesalszijneigengebruik.Hierdoorkanhetervoorzorgen datdataindevormvanbestandenophetopslagmediumkunnenwordenweggeschrevenenookweerteruggelezen.

Sommigebestandssystemenkunnendoormeerderebesturingssystemenwordengebruikt,terwijlanderealleen inbepaalde(spel)computersgebruiktworden.Erzijnmeerdan100verschillendebestandssystemen,zoalsFAT32, NTFSenHFS+.

Bewerkingenopbestandssystemen

Hetbestandssysteemiseenvandebasisonderdelenvanhetbesturingssysteemencomputergebruik.Het uitwisselenvangegevensmethetbestandssysteemisdanookvaakeencentraalonderdeelvanbijnaiedere applicatie.

Hetbesturingssysteembeschiktovereenaantalstandaardoperatiesophetbestandssysteem.Dezenoemenwe systeemfuncties Hiernavolgteenopsommingvandemeestvoorkomendesysteemfuncties:

• aanmakenvaneenbestand,aldannietmeteenbepaaldegrootte;

• aanmakenvaneennieuwedirectory;

• hernoemenenverplaatsenvaneendirectory;

• hernoemenvaneenbestand;

• kopiërenvaneenbestand;

• kopiërenvaneendirectory;

• uitbreidenvaneenbestandomermeerdatainoptekunnenslaan;

• verplaatsenvaneenbestandoverdedirectorystructuur;

• verwijderenvaneenbestandsnaamenhetvrijgevenvandeervoorgereserveerderuimte;

• verwijderenvaneendirectory,aldannietmetinhoud.

Debewerkingdieweopbestandssystemenkunnenuitvoerenisperbestandssysteemanders.Weonderscheiden devolgendesoorten:schijfbestandssystemen,netwerkbestandssystemenendatabasebestandssystemen.Elk bestandssysteemheeftzijneigenkenmerken.Maarnietelkbestandssysteemkaninelkesituatiegebruiktworden.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

AlsmedewerkerICT-supporthebjevoornamelijktemakenmetschijfbestandssystemen.Datkunnennieuwe bestandssystemenzijn,maarookouderekomjenogregelmatigtegen.Ietswatvooralbijouderebestandssystemen voorkomtenhetsysteemvertraagtisfragmentatie.Hetlijktlogischomééngegevensbestandookalseen ononderbrokengeheelopdeschijfteplaatsen.Datblijktindepraktijkechternietgoedtewerken.

BekendenetwerkbestandssystemenzijnCIFS,GlobalFileSystem,Lustre,NFSenZFS.Dezebestandssystemen zijnvoordenetwerkbeheerdervanbelang.Alsjehiermeetemakenkrijgt,danisdebelangrijksteactiediejemoet ondernemendatjedehulpvandenetwerkbeheerderinroept.

VaakvoorkomendedatabasebestandssystemenzijnBFS,GNOMEStorageenWinFS.Ditzijnbestandssystemen waarvooraleenapplicatiebeheerdermeetemakenkrijgt.AlsmedewerkerICT-supportkunjezetegenkomen, maarmeestalhoefjeernietsmeeofaantedoen.

Figuur 1.17 Bestandsopslag: splitsing van bestanden

Bijouderebestandssystemenontstaateenprobleemalsjeregelmatigbestandenwist,waarnajenieuwebestanden toevoegt(ziefiguur1.17).Steldatjeeentekstbestandvan200.000lettertekenswistdattussentweeandere bestandenopdeschijfstaat.Daarnaslajeeenaantalnieuwebestandenopwaarvanhetkleinstebestand300.000 lettertekensbevat.Dezebestandenzijndanallemaaltegrootomindelegeruimtetepassenvanhetbestanddat jeverwijderdhad.

Alsjeopdiemanierregelmatigbestandenvanwisselendegroottewistentoevoegt,wordtdebeschikbare schijfruimtezeerinefficiëntgebruikt.Erontstaanimmersverspreidoverdeschijfallemaallegeplekkendiemoeilijk zijnoptevullen.Datnoemenwefragmentatie.Daaromwordenbestandenopgeslagenopvoorgesorteerde plaatsen,ofwelclusters

Erisnogeenredenomeenbestandnietaaneengeslotenopschijftezetten.Detijddienodigisomeenaantal aaneengeslotenlettertekenstelezenenteverwerken,islangerdandebenodigdetijdomdeschijfrondtedraaien wanneerjedegegevensnietaaneengeslotenzouwegschrijven.Jekuntdatvergelijkenmetnotuleren:jekunt snellerpratendanschrijven.Wiljetochgewoondoorkunnenpraten,danmoetjetweeofmeermensenlaten notulerenendetakengoedverdelen.Ofjemoeteenanderetechniektoepassen.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Omdatwebijhetwegschrijvenvangegevensgeenvertragingwillen,wordengegevensvaakdoormeer lees-/schrijfkoppentegelijkweggeschreven.Elkekopneemteendeelvoorzijnrekening.Debestandenworden verdeeldovermeersporenensomszelfsovermeerdanéénschijf.Natuurlijkmoetergoedbijgehoudenworden welkgedeeltewaarstaatenhoediedelenweeraanelkaarmoetenwordengezet.DatgebeurtdoordeFile

AllocationTable(FAT).Jekuntdievergelijkenmetdeinhoudsopgavevaneenboek.Hetiseentabelwaarin preciesstaataangegevenwaarietsisterugtevindenenwatallemaalbijelkaarhoort.Dezetabelstaanaanhet beginvandeschijf.Bijeenhardeschijfisdataandebuitenkantenbijeencdjuistaandebinnenkantvandeschijf.

Schijfbestandssystemen

Hierbeperkenweonstotdebelangrijkstekenmerkenvanschijfbestandssystemen.Schijfbestandssystemenzijn systemendiebestemdzijnvoorhetbewarenvanbestandenopeengegevensdrager.Zezijndirectofindirectmet decomputerverbonden.Voorbeeldenzijn:

• Btrfs(hardeschijven,SSD’s)

• exFAT(flash-schijvenbijWindows)

• ext2,ext3enext4(hardeschijvenbijLinux-distributies)

• FAT(diskettes,hardeschijvenenusbbijWindows)

• HFSenHFS+(hardeschijvenbijmacOS)

• ISO9660(cd-roms,dvd’s)

• JFSofJournaled(hardeschijvenbijmacOS,IBMenLinux)

• NTFS(hardeschijven,bijWindowsNT,2000,XPenhoger)

• UDF(cd-rw,dvd’s).

Bijbestandssystemengaathetoverdeopslagvangegevens.BinnendeICTsprekenwedanmeestaloverbytes

Waarwein1981256kilobyte(kB)nogheelveelvonden,hebbenwehetopditmomentoverpebibyte(PiB), exbibyte(EiB),zebibyte(ZiB)enYobibyte(YiB).

1pebibyte=1.125.899.906.842.624bytes

1exbibyte=1.152.921.504.606.846.976bytes

1zebibyte=1.180.591.620.717.411.303.424bytes

1yobibyte=1.208.925.819.614.629.174.706.176bytes

Omdezegetalleneenbeetjetebevatten:alsjij85jaaroudwordt,danhebje2.680.560.000secondengeleefd.

EenPiBis400.000keermeerdanhetaantalsecondendateenmensleeft!

Eenandervoorbeeld:Google,FacebookenYouTubesamenzorgdenin2017voorongeveer31exbibyteaandata.

Hetaantalbytesisnieteenmooigetaldateindigtopeenaantalnullen.DatkomtomdatweindeICTmethet binairetalstelseltemakenhebben.Binnenditstelseliseenkilogeen1000maar1024.Gangbarehoeveelheden indeICTstaanindevolgendetabel:

Dehoeveelheidgegevensdiekanwordenopgeslageniseenvandebelangrijksteeigenschappenvaneen bestandssysteem.

Btrfs(Linux)

Btrfs,B-treeFSofButterFSiseenbestandssysteemdatisontwikkelddoorOracle.Hetwordtuitgebrachtonder deGNUGeneralPublicLicense(GPL)voorLinux-systemen.Hetisbedoeldvoordeopslagophardeschijvenen solidstatedrives(SSD’s).Btrfsisnogvolopinontwikkelingenhetisnognietgeheelduidelijkofhetzaldoorbreken ofzalwordeningehaalddooranderesystemen.WanneerjeeenLinux-systeemmoetinrichtendankanhetzijn datmenervoorheeftgekozenomBtrfsalsbestandssysteemtoetepassen.Metnameinkantooromgevingen waarmenmetOracle-softwarewerktkanditaandeordezijn.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

DebelangrijkstekenmerkenvanBtrfszijn:

• demaximalegroottevanhetbestandssysteemis16EiB(exbibyte);

• demaximalegroottevanéénenkelbestandisook16EiB(exbibyte);

• hetaantalbestandeninelkindividueelbestandssysteemis264.

exFAT(WindowsenLinux)

exFAT(ExtendedFileAllocationTable)isspeciaalbedoeldvoorflash-schijven.HetisontwikkelddoorMicrosoft voorembeddeddevicesinWindowsEmbeddedCE6.0envoorgewonebesturingssystemen.VoorLinuxisereen gratiskernelmodulewaarmeeexFATgelezenkanworden.Flash-schijvenwordenwereldwijdsteedsmeergebruikt. Zemakendesystemenveelsneller.DekansdatjeexFATtegenkomtisdanookerggroot.

Figuur 1.18

Binaire talstelsel

Figuur 1.19 Btrfs

Figuur 1.20 exFAT

DebelangrijkstekenmerkenvanexFATzijn:

• demaximaleschijfgrootteis128PiB(pebibyte);

• detheoretischemaximalebestandsgrootteis16EiB(exbibytes);

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• declustergrootteistot2255sectoren;

• eriseenbeteretoekenningvanvrijeruimteenverwijdersnelheiddoorhetinvoerenvaneenfreespacebitmap;

• ondersteuningvoor65.536bestandenineendirectory.

Ext2,Ext3enExt4(LinuxenWindowsExt4)

ExtendedfilesystemiseenbestandssysteemvoordeLinux-kernel.Jekomtdedrievariantenallemaalnogtegen. Ext4(FourthExtendedFileSystem)isdeopvolgervanExt3(ThirdExtendedFileSystem)watweerdeopvolgeris vanExt2(Secondextendedfilesystem).

Ext2

• eenmaximumbestandsgroottevan2TiB(tebibyte);

• eenmaximumlengtevoordebestandsnaamvan255tekens.

Demaniervanopslagwerktalsvolgt.Eriseenindexmet15 pointers (wijzers).Pointer1tot12adressereneen directblok.Pointer13wijstnaareenindirectblok,pointer14naareendubbelindirectblokenpointer15naar eendriedubbelindirectblok.Inelkblokstaandanweerverwijzingennaarbestanden,zodatdezeterugzijnte vinden.Doordaterwordtgewerktmet richtingaanwijzers ennietallesmoetwordengelezenwerktditsnel.Er kunnengrotestappenwordengezetombijhetjuistebestandtekomen.

Ext3

HetverschiltussenExt3enExt2isdatExt3aangevuldismeteenjournaal.Ditjournaalhoudtbijwaterverandert aanhetbestandssysteemdoorbewerkingenalskopiërenenverwijderen.Hierdoorisveelsnellertecontroleren ofallesgoedisgegaanofwanneererietsmethetsysteemfoutisgegaan,bijvoorbeeldbijstroomuitval.

Figuur 1.21 Bestandsopslag Ext2 en Ext3

Ext4

• Demaximaleschijfgrootteis1EiB(exbibyte),aanbevolenwordt16TiB(tebibyte).

• Demaximalebestandsgrootteis16TiB.

• Hetmaximaalaantalbestandenis4.294.967.296.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Ext4isontwikkeldalseenuitbreidingenverbeteringvanhetExt3-bestandssysteem.ViaExt2Fsdkanondersteuning voorExt4aanWindowstoegevoegdworden.TenopzichtevanExt3kunnengrotereschijvenwordengebruikt.Er kunnenookgroterebestandenenmeersubmappengemaaktwordenmetExt4.Dekwaliteitisvergrootdoorextra zekerhedenintebouwen.Eenbelangrijkpuntisdatdeschijfindelingisgeoptimaliseerdvoorsnelheid.Metname hetopstartenduurtminderlangmethetExt4-bestandssysteem.Ookkanvantevoreneenbepaaldstukopde schijfaangevraagdworden,zodateengrootbestandnietinvelekleinestukjesopgeslagenwordt,maarachter elkaaralseenaaneengeslotengrootstuk.

FAT(MS-DOSenWindows)

FAT(FileAllocationTable)kentdrievarianten:FAT12,FAT16enFAT32.FAT32wordtinveelgevallennoggebruikt opeenusb-drive.DaarnaastkomjeFATooknogtegenopouderesystemen.FATisvroegontwikkeldende ontwerpershebbenhetzosimpelencompactmogelijkgehoudenvoordebeperktegeheugensindietijd.Daardoor heeftFATverscheideneproblemen.

• Deeenvoudigebestandsstructuurleidtgemakkelijktotfragmentatie,watzorgtvoorgrotevertragingtijdens bestandsoperaties.

• FATisnietgoedbestandtegensysteemcrashes.

• DeeersteversiesvanFATlietenslechtsbestandsnamentoevanmaximaal11tekens(8voordebestandsnaam, 3voordeextensie).DaarnawerddoorMicrosoftVFATingevoerd,datbestandsnamentoteenlengtevan255 ondersteunt.

• Voordeinvoeringvanclusterswasdemaximalepartitiegrootte32MiB.

• Degroteclustergroottezorgtvooreeninefficiëntgebruikvandebeschikbareruimtebijkleinebestanden.

Figuur 1.22 Ext4

FAT12

• Demaximaleschijfgrootteis256MiB.

• Demaximalebestandsgrootteis256MiB.

• Hetmaximaalaantalbestandenis4.068.

FAT16

• Demaximaleschijfgrootteis4GiB.

• Demaximalebestandsgrootteis4GiB.

• Hetmaximaalaantalbestandenis65.460.

FAT32

• Demaximaleschijfgrootteis2TiB.

• Demaximalebestandsgrootteis4GiB.

• Hetmaximaalaantalbestandenis268.173.300.

exFAT

• Schaalbaarnaargroteschijfgroottes.

• Theoretischmaximalebestandsgroottevan264 bytes=16exbibytes.

• Beteretoekenningvanvrijeruimteenverwijdersnelheiddoorhetinvoerenvaneenfreespacebitmap.

HFS,HFS+(macOS)

HFS

HFS,HierarchicalFileSystem,iseenbestandssysteemdatisontwikkelddoorAppleInc.voordeeigen Apple-computermetmacOS.WanneerjehetbeheerkrijgtoverApple-systemendankomjeHFStegen.

• Demaximaleschijfgrootteis2TiB.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Demaximalebestandsgrootteis2GiB.

• Hetmaximaalaantalbestandenis65.535.

OorspronkelijkisHFSnietontworpenomgrotehardeschijventebedienen.Maardesnelleveranderingenhebben AppleeennieuwereversievanHFSuitlatenbrengen:HFS+.

Figuur 1.23 Indeling van een schijf onder FAT

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

HFS+

BijHFS+wordtdeschijfruimteveelbeterbenutdanbijHFS.OokmaaktHFS+gebruikvanjournalingwathet gegevensherstel,ingevalvaneenhardeschijf-crash,vereenvoudigt.

• Demaximaleschijfgrootteis8EiB(exabyte).

• Demaximalebestandsgrootteis8EiB(exabyte).

• Hetmaximaalaantalbestandenis4.294.967.295.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

NTFS(Windows)

InNewTechnologyFileSystem(NTFS)wordtallesdattemakenheeftmeteenbestand(denaam,aanmaakdatum, toegangsmachtigingenenookdeinhoud)bewaardalsmetadata.NTFSiseenjournaling-bestandssysteem.Deze bestandssystemenwerkenmeteenlogboekwaarinwordtbijgehoudenwelkehandelingenzijnuitgevoerd.Indit logboekstaanalleoperatiesenerstaatookofdezeoperatiesvoltooidzijnofniet.Decontrolevanhetsysteem wordtdanuitgevoerddoortecontrolerenofalleoperatiescorrectbeëindigdzijn.Ditisveelsnellerdanalle bestandenendirectory’scontroleren.Hetnadeelisdathetjournaalgeengebruikmagmakenvancaching,omdat danhetjournalverlorenzoukunnengaanbijeencrash.Wanneererveeloperatiesplaatsvindenzaldatdesnelheid aanzienlijkbelemmeren.

• Demaximaleschijfgrootteis256TiB(tebibyte).

• Demaximalebestandsgrootteis16EiB(exabyte).

• Hetmaximaalaantalbestanden4.294.967.295.

Devolgendebestandssystemenzijnvoorcden/ofdvdbedoeld.AlsmedewerkerICT-supportzuljeISO9660zeker tegenkomen.Tochzuljeerverderweinigmeehoeventedoen.

ISO9660(Windows,macOSX,LinuxenUnix)

ISO9660iseenstandaardbestandssysteemvoorcd-rom.DestandaardisuitgegevendoordeInternational OrganizationforStandardization.Hijondersteuntdemeestebesturingssystemen,zoalsWindows,macOSX,Linux enUnix,waardoordatatussendezesystemenuitgewisseldkanworden.Voordvd’skanISO9660ookgebruikt worden.Tochzalmenvoordvd’smeerUDFgebruiken.

Figuur 1.25

New Technology File System (NTFS)

JFS(JournaledFileSystem)(macOS,IBMenLinux)

Dehoeveelheiddatadiemenwilopslaanwordtsteedsgroter.Gelukkigkanopdeopslagmediaooksteedsmeer opgeslagenworden.Debestandssystemenmoetenookveelmeerbestandenbeherendanvroeger.Decontrole opfoutenvergtveeltijd.DaaromishetJournaledFileSystemontwikkeld.JFS,isnetalsNTFS,een journaling-bestandssystemen.

• Demaximaleschijfgrootteis32PiB(pebibyte).

• Demaximalebestandsgrootteis4PiB.

• Voorhetmaximaalaantalbestandenisgeenlimietgedefinieerd.

UDF(Windows,macOSX,LinuxenUnix)

HetUniversalDiskFormat(UDF)isdeopvolgervanISO9660.Ditomdathetmeerbestandentoelaat,grotere schijfgroottesaankanenmeerinformatiekanbijhoudenperbestandenpermap.UDFisbedoeldvoorhetbewaren vanbestandenopmediawaaropjekuntopnemen.UDFwerdvooralgebruiktopmediawaarweinigofniet overschrevenmoetwordenzoalscd-rwendvd-r.Tegenwoordigwordthetveeltoegepastvoorvolledig herschrijfbaremediadieopmeerdereplatformsgebruiktworden,zoalsgeheugenkaartenbovendeFAT32-limiet.

Opdracht6 Bestandssysteem

RaadpleegzonodigdetheorieoverhetBestandssysteem.

a. Waarzorgthetbestandssysteemvoor?

b. Hetbesturingssysteembeschiktovereenaantalstandaardoperatiesophetbestandssysteem.Noemde belangrijkste.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

c. Weonderscheidenverschillendesoortenbestandssystemen.Welkezijndat?

d. Watisfragmentatiebijeenbestandssysteem?

e. Hoeschrijvenwebestandenmeestalwegomvertragingbijhetschrijventeminimaliseren?

f. WaarmeeisdeFATtevergelijken?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

g. Welkbestandssysteemgebruiktjouwcomputer?

Opdracht7 Schijfbestandssystemen

RaadpleegzonodigdetheorieoverhetBestandssysteem.

a. Watisgeenschijfbestandssysteem?

NTFS

FAT JFS

HSD HFS

UDF

b. Zetdevolgendeeenhedeninoplopendevolgorde:EiB,GiB,KiB,MiB,PiB,TiB,YiB,ZiB.

c. VoorwelkebesturingssysteemishetBtrfs-bestandssysteemgeschikt?

d. VoorwelkebesturingssystemenishetexFAT-bestandssysteemgeschikt?

e. WatkunjezeggenvanhetFAT-bestandssysteem?

f. WaarvoorstaandelettersHFS?

g. VoorwelkebesturingssystemenishetHFS-bestandssysteemgeschikt?

h. VoorwelkebesturingssystemenishetJFS-bestandssysteemgeschikt?

i. VoorwelkbesturingssysteemishetNTFS-bestandssysteemgeschikt?

j. WaarzijnbestandssysteemUDF,ISO9660,JFSvoorbedoeld?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

k. Yobibyteszuljethuiswaarschijnlijknietgebruiken.Kunjeeenomgevingbedenkenwaarzewelgebruikt worden?

1.2 Instellingenbesturingssysteem

Gebruikerswilleneencomputergraaggebruikenopeenmanierdiebijhenpast.Datkantemakenhebbenmet eenhandicap,waardoorhetbijvoorbeeldvooreenslechthorendpersoonhandigerisalservisueleelementen wordengebruiktinplaatsvangeluiden.Vooreenslechtziendpersoonishetjuisthandigeralserdingenworden voorgelezendieophetschermstaan.

Maarookandereaanpassingen,zoalseenbureaubladachtergrond,eenvoorkeursprinter,pictogrammenophet bureaubladofdetaakbalk,debeeldschermresolutieofeenlinkshandigemuiskunjeinstellenvoordegebruiker.

OmdatMicrosoftWindowsveruithetmeestgebruiktebesturingssysteemvoorcomputersis,latenweaandehand vandatbesturingssysteemeenaantalinstellingsmogelijkhedenzien.Ookinanderebesturingssystemenkunje natuurlijkdergelijkeinstellingenaanpassen.WegaanuitvanWindows11,maarinWindows10vindjevergelijkbare mogelijkheden.

Jekuntveelvandezeinstellingenvindenviahetconfiguratiescherm Daarkomjedoornaarhetzoekvaktegaan viahetWindows-symboolenconfiguratieschermtetypen.

Figuur 1.26

Zoek het configuratiescherm

Klikop Configuratiescherm omdeappteopenen.AfhankelijkvanjeinstellingenziejeschermAofB.

Figuur 1.27 A

Figuur 1.28 B

Alsjehetschermuitfiguur1.27ziet,klikdanrechtsbovenophetpijltjenaast Categorie enkiesdanvoor Kleine pictogrammen.Jezietdaneengedetailleerderoverzichtvandemogelijkheden.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Toegankelijkheidscentrum

Inhettoegankelijkheidscentrumkunjeallerleiinstellingenaanpassenomhetcomputergebruikvoormensen meteenbeperkingtevereenvoudigen.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Jeziethieraanpassingsmogelijkhedenvoorslechtziendenof-horenden,maarookvooranderebeperkingen.

Figuur 1.29

Toegankelijkheidsopties

Voorkeursprinter

Vanuithetconfiguratieschermkunjevia Apparaten en printers aangevenwelkeprinterdevoorkeursprintermoet worden.Datisnatuurlijkalleenvanbelangalsermeerprintersgeïnstalleerdzijn.Jegaatdaninhetgeopende vensternaar‘Printersenscanners’

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Jekomtdaninhetschermuitfiguur1.31.Indatschermziejeeenoverzichtvanalleapparatendieaandecomputer verbondenzijn,waaronderooksoftwarematigeprinters,zoalsdeMicrosoftXPSDocumentWriter.XPS-bestanden zijnvergelijkbaarmetPDF’s,maarwordenweiniggebruikt.DeMicrosoftXPSDocumentWriterprintdusnietnaar papier,maarnaareenanderformaat.

Figuur 1.30 Voorkeursprinter instellen

Figuur 1.31 Verschillende printers

Alserverschillendeprintersgeïnstalleerdzijn,kaneenvandieprintersalsvoorkeursprinteringesteldworden. Klikdaarvooropdegewensteprinterenklikop‘Alsstandaardinstellen’aanderechterbovenkant(ziefiguur1.32). Deprinterstatuswijzigtnunaar‘Standaard’.Mochtjedeknop‘Alsstandaardinstellen’nietzien,danhebjeinhet

vorigeschermdeoptieaanstaanomdestandaardprinterdoorWindowstelatenbeheren.Alsjedatschuifjeuit zet,danzuldeknop‘Alsstandaardinstellen’welzien.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Muis

DemuisisinWindowsstandaardingesteldvoorrechtshandigen.Jekuntdatvoorlinkshandigemensenaanpassen. Opendaarvoorhetconfiguratieschermenklikophetpictogram Muis enhetschermuitfiguur1.33opent.

Figuur 1.32 Als standaard instellen

Figuur 1.33 Muiseigenschappen

Inhetbovenstevakvanhettabblad Knoppen ziejedemogelijkheidomdelinker-enrechtermuisknopomte wisselen.Voorlinkshandigenisdatlogischer.Jezietookdaternogveelmeermogelijkhedenzijnomdewerking vandemuisaantepassen.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Taakbalk

Wehebbennukorteenaantalmogelijkhedenlatenziendiejeviahetconfiguratieschermkuntaanpassen.Ook viadetaakbalkkunjeaanpassingenverzorgen.Klikdaarvoormetjerechtermuisknopopeenlegeplekinde taakbalk.

Hetkortemenuuitfiguur1.34verschijntdan.InWindows10wasditnogeenuitgebreidmenumet15itemsen daarondersub-items,maarinWindows11isdatdrastischteruggebrachtnaarslechtstweeitems.Eenaantalvan dieitemskunjenuviainstellingenaanpassen.

Figuur 1.34 Het menu Taakbalk

Jeziethieraleenaantalmogelijkheden,zoalsknoppendiewelofnietweergegevenkunnenworden,werkbalken diejekuntlatenzienofdevergrendelingvandetaakbalk.

Alsjekiestvoor Taakbalkinstellingen verschijnthetschermuitfiguur1.35.

Aanderechterkantziejeeenaantalmogelijkhedenvoordetaakbalk,waarvanhiereendeelzichtbaaris.Alsje naarbenedenscroltziejenogmeeropties.Aandelinkerkantstaancategorieënwaarinjenogmeerwijzigingen kuntaanbrengen.ViapersoonlijkeinstellingenkunjeWindowsaanjeeigenvoorkeurenaanpassen,zoalsde bureaubladachtergrond,dekleurenvanWindows,eenscreensaver,Windowsthema’sofhetlettertypedatWindows gebruikt.

Figuur 1.35 Taakbalkinstellingen

Bureaubladmenu

Alsjemetjerechtermuisknopopeenlegeplekophetbureaubladklikt,verschijnthetmenuuitfiguur1.36.

Figuur 1.36 Bureaubladmenu

Jekunthierinaangevenofjegroteofkleinepictogrammenwiltzien,hoezegesorteerdmoetenworden(opnaam, grootte,itemtypeofgewijzigdop),nieuwesnelkoppelingenofmappenmaken,debeeldscherminstellingen aanpassenofhetbureaubladaanpassenaanjeeigenvoorkeuren.Dielaatsteoptieleidtjeweernaarfiguur1.35, waarjeookeenaantalinstellingenvanhetbureaubladkonaanpassen.

Alsjekiestvoor Beeldscherminstellingen verschijntfiguur1.37.

Figuur 1.37 Beeldscherminstellingen

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Inditschermkunjedeinstellingenvanhetbeeldschermaanpassen,zoalsdenachtstand(eenaangepastekleur licht,zodatjeogen’savondsmindervermoeidraken),degroottevanteksten,deresolutievanhetbeeldscherm, ofeenanderebeeldschermstand.Aandelinkerkantziejedaternogveelmeercategorieënzijnwaarinjeinstellingen kuntwijzigen.

Back-upsmakenenterugzetten

Wegaannogeventerugnaarhetconfiguratiescherm.Jezietdaarookhetpictogram Back-up maken en terugzetten. Alsjedaaropkliktkomjeinhetschermuitfiguur1.38

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Jekunthierinstellingenvooreenschemavanback-upsmaken.Via ‘Back-up instellen’ kunjeaangevenwaarde back-upopgeslagenmoetworden(opeenandereschijfofergensineennetwerk),welkemappenindeback-up meegenomenmoetenworden,hoevaakeenback-upgemaaktmoetwordenenopwelkemomentendatmoet gebeuren.Ookkunjebuiteneenschemaomnudirecteenback-upmaken.Bijzonderisdatindetitelbalkookin Windows11nogsteedsWindows7wordtvermeld.

Onderinhetschermziejedemogelijkheidomeeneerdergemaakteback-upterugtezetten,mochtdatnodig zijn.Aandelinkerkantziejenogeenaantaloptiesdietemakenhebbenmetback-ups.

MicrosoftwilgraagdatmensenOneDrivegebruiken.AlsjeweernaarhetschermInstellingengaatendaarkiest voor‘Accounts’envervolgensvoor‘WindowsBack-up’,danziejedaaroptiesdienietzozeergaanovereenback-up alsweloversynchronisatie.Natuurlijkwordenbijdiesynchronisatiekopieënvanbestandenofmappeninde cloudbewaard,maareenback-upistochietsmeerdanalleenkopieënvanbestanden.EigenlijkzetMicrosoftde onwetendegebruikerhierophetverkeerdebeen.

Terugzettenfabrieksinstellingen

AlserietsnietgoedwerktnaeenupdateofupgradevanWindows,dankunjeteruggaannaareeneerdereversie vanWindowsdiewelgoedwerkte.

Kiesdaarvoorinhetzoekvak'reset'enkiesinderesultatenvoor Deze pc opnieuw instellen Danverschijnthet vensteruitfiguur1.39.

Figuur 1.38 Back-up

Debovensteoptie, Deze pc opnieuw instellen,geeftjedemogelijkheidomdecomputerterugtezettennaarde fabrieksinstellingen.Jehebttijdenshetprocesdemogelijkheidomjepersoonlijkebestandentehoudenofdie ookteverwijderen.Windowswordtdanopnieuwgeïnstalleerd.Alsjeopdeknop Aan de slag kliktstarthetproces.

Instellingenoverzettentussenmachines

Alsjeeennieuwecomputerinstalleert,ishetmogelijkomgegevensuiteenvorigeinstallatiemeetenemennaar denieuwemachine.Datishandig,omdatjedannietaljeinstellingenopnieuwhoeftteverzorgen,inclusiefhet gebruikersaccount,wachtwoorden,bestandenenanderegegevens.

GadaarvoorviahetWindows-menunaar Instellingen enkiesvoor Accounts envervolgenseeneindjelagervoor ‘Windows Back-up’ Jezietdanhetschermuitfiguur1.40

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Figuur 1.39 Terugzetten naar fabrieksinstellingen

Figuur 1.40 Instellingen synchroniseren

Klikdanopdeknop‘Synchronisatieinstellen’aanderechterkant.Nuverschijnthetschermuitfiguur1.41 Je kuntdaarkiezenwatjewiltsynchronisereninOneDrive.

Alsjekliktop‘Back-upstarten’beginthetproces.Omgebruiktekunnenmakenvandezemogelijkheidmoetje eenMicrosoft-accountofwerk-accountgebruiken.Meteenlokaalaccountisdezeoptienietbeschikbaar.Omdat tochtekunnendoen,moetjejeeerstaanmeldenmeteenMicrosoft-acount.Daarnazetjesynchroniserenaanen geefjeaanwelkeinstellingengesynchroniseerdmoetenworden.

Alsjedithebtingesteldenjemeldtjeaanopeenanderepcmetdezelfdegebruikersnaamenwachtwoord,zulje opbeidemachinesdezelfdeinstellingenhebben.

NaastdehiervoorbesprokenmogelijkhedenzijnernogveleandereoptiesdiejeinWindowskuntaanpassen.Het gaatteverominditboekaldiemogelijkhedentebespreken,maarjekuntopinternetuitgebreidehandleidingen vindenvooraldiemogelijkheden.

Opdracht8 Instellingenbesturingssysteem

RaadpleegzonodigdetheorieoverInstellingenbesturingssysteem.

a. Waaromzoujedelinker-enrechtermuisknopwillenomwisselen?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

b. Waarkunjederesolutievaneenbeeldschermaanpassen?

c. Viawelkpictograminhetconfiguratieschermkunjeeenback-upterugzetten?

Figuur 1.41 OneDrive synchroniseren

d. WaaromzoujeWindowsnaareeneerdereversieterugwillenzetten?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

e. WaarkunjeinWindowsveelinstellingenaanpassen?

InhetConfiguratiescherm

Inhettoegankelijkheidscentrum

Inhetcontextmenu

Ophetbureaublad

f. Waarklikjeomeenvoorkeursprinterintestellen?

g. Waarkunjedetaakbalkinstellingenvinden?

Inhetconfiguratiescherm

Ininstellingen

Viaderechtermuisknopindetaakbalk

Viaderechtermuisknopophetbureaublad

h. Jekuntinstellingentussenverschillendemachinesoverzetten.Wathebjedaarvoornodig?

Eenlokaalaccount

EenGoogle-account

EencomputermetWindows11

EenMicrosoft-ofwerkaccount

i. Waarschijnlijkzijndeinstellingenvanjecomputersindsjehemgekochthebtnietmeergewijzigd.Pasde instellingennuzoaandatdecomputerzichandersgedraagt.Jekuntdenkenaanachtergronden, kleurenschema's,gedragvandeaan/uitknop,screensavers,snelheidvandemuisklikenmeervandatsoort aanpassingen.Alshetjenietbevalt,kunjeallesnatuurlijkweerterugzetten.Maakeenlijstjevaninstellingen diejegewijzigdhebt.

1.3 Virtuelemachines

Eenvirtuelemachineiseenprogrammadatdoetalsofheteenanderecomputeris.Opdienagemaakte(virtuele) anderecomputerkunjewerkenalsofhetechteenanderecomputeris.Jekuntereenbesturingssysteemop installerenofsoftware,diedannetzowerktalsineenechtemachine.Jekuntopdiemaniertweeofzelfsmeer besturingssystemenopdezelfdemachinenaastelkaarlatendraaien.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Erzijnverschillendevirtuelemachines,zoalsVMwareenVirtualBox.Voorprivépersonenzijndiegratistegebruiken. InWindowsPro,EnterpriseenEducationziteenvirtualmachine(Hyper-V)ingebouwd,maardieisnietstandaard geactiveerd.Datkunjeeenvoudigdoenvia Start → Instellingen → Apps → Optionele onderdelen.Scrolhelemaal naarbenedenenklikonder Verwante instellingen op Programma’s en functies Hetscherm Programma’s en onderdelen opentnu.Indelinkerkolomkiesjenuvoor Windowsonderdelen in- of uitschakelen Zoekindelijst naar Hyper-V.Zetdaareenvinkjevoorenklikop OK.

InWindowsHomeisHyper-Vnietstandaardopgenomen,maarviaeenomwegishetweltoetevoegen.Opinternet zijndaarvoorhandleidingentevinden.

Windowswilnueerstopnieuwopstarten.TypdaarnainhetzoekvensterHyper-V,maakverbindingmetdelokale serverenkiesdeoptie Hyper-V snel maken Hetschermuitfiguur1.42opentnu.

Aandelinkerkantstaanvijfbesturingssystemenwaaruitjekuntkiezen.Wijselecterendemeestrecenteversie vanUbuntu(ophetmomentvanschrijven22.04).Klikdaarnaopdeknop Virtuele machine maken Dedownload vanUbuntubegint.Vervolgenswordtdedownloadgecontroleerdendevirtuelemachineaangemaakt.Nadathet procesisdoorlopen,waarvoorjenietshoefttedoen,verschijnthetschermuitfiguur1.43

Figuur 1.42 Hyper-V

Jekuntdemachinenustartenofdeinstellingenbekijken.Alsjedeinstellingenbekijkt,danziejehetschermuit figuur1.44

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Figuur 1.43 De virtuele machine is gemaakt

Figuur 1.44 Instellingen in virtuele machine

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

.

Alsjekiestvoor Verbinden komjeinhetschermuitfiguur1.45

Figuur 1.45 Verbonden met de virtuele machine

Netalsbijeenechtecomputerstaatdevirtuelemachineuit.Jezetdecomputeraandoorteklikkenop Starten

OmdathetdeeerstekeerisdatweUbuntugebruiken,moetenwedeinstallatieproceduredoorlopen.Omte beginnenmoetjeeenvoorkeurstaalaangeven.WekiezenvoorNederlands.

Figuur 1.46 Voorkeurstaal in Ubuntu

Inhetvolgendeschermkiesjeeentoetsenbordindeling.JezietdatdetaalalisaangepastnaarNederlands.

Indestapdaarnageefjeaaninwelketijdzonejebent.StandaardishieralAmsterdamingevuld.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Figuur 1.47 Kies een toetsenbordindeling

Figuur 1.48 Tijdzone instellen

Indelaatstestapvandeconfiguratiemoetjejegegevensinvullen,zodatereengebruikersnaamgemaaktkan worden.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Figuur 1.49 Gegevens invullen

Figuur 1.50 Ingevulde gegevens

VervolgenssteltUbuntueenaantal

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Zodrajejenaamopgeeft,wordterautomatischeengebruikersnaamtoegekendendevirtuelemachineheeftook eennaamgekregen.Jekiesteenwachtwoordengeeftaanofjejeiederekeerwiltaanmeldenofdatdatautomatisch gebeurt.

zakenautomatischvoorjein.

Figuur 1.51 Ubuntu stelt een aantal zaken automatisch in Ubuntuisnuklaarvoorgebruikindevirtuelemachine.

Figuur 1.52 Klaar voor gebruik

JezietdatUbuntudraaitbinneneenschermvanWindows.Jekunthetschermookbeeldvullendzettenalsjedat wilt.HetvoordeelvandraaienbinneneenschermisdatjegewooninWindowsprogramma’skuntopenenterwijl devirtuelemachineookdraait.Bedenkdatdevirtuelemachinenietmeerisdaneenprogramma,zoalsWord, eenbrowserofeengame.

AlsjenuinhetzoekvenstervanWindowstyptHyper-V,danverschijnthetvolgenderesultaat.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Kiesdanvoordebeheer-appennietvoor Snel maken Dathebbenwealgedaan.DeHyper-V-beheer-console opentnu.

Figuur 1.53 Hyper-V- zoekresultaat

Figuur 1.54 De Hyper-V-beheer-console

Inderechterkolomziejedemogelijkheidomverbindingtemakenmeteenserver.Klikdaarop.Debeheerconsole wilnuwetenmetwelkevirtualisatieserverjeverbindingwiltmaken.

JehebtUbuntulokaalgeïnstalleerdinjevirtuelemachine.Jekiestdanookvooreenlokalecomputerenklikt danop OK Hetschermuitfiguur1.56verschijnt.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Figuur 1.55 Welke server?

Figuur 1.56

Gegevens van de virtuele machine

JezietnudegegevensvandeUbuntu-machinediewevirtueelhebbengemaakt.Alsjeverschillendevirtuele machineshebtgemaakt,danziejedieallemaalindemiddelstekolomstaanenkunjekiezenwelkejewilt gebruiken.Infiguur1.57hebbenweeenpaarvirtuelemachinestoegevoegd.Jezietzeindemiddelstekolom staan.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Omeennieuwevirtuelemachinetoetevoegen,klikjeinderechterkolomop Nieuw Jedoorlooptdaneenaantal stappenenopeenbepaaldpuntkunjeaangevenvanuitwelkebronjedeinstallatiebestandenwilthalen.Jekunt kiezenuiteenaantalopties,zoalspaslatereenbesturingssysteeminstalleren,vanafeencdofdvdinstallerenof vanafeennetwerklocatie.

WehebbenjehierlatenzienhoedevirtuelemachinesinHyper-Vwerken,eenonderdeelvanWindowsPro.Mocht jegeenWindowsProhebben,maareenandereversieofeenanderbesturingssysteem,dankunjemetVirtualBox ofVMwarehetzelfdebereiken.Beideprogramma’swerkenopeenvergelijkbaremanier,alziendeschermener natuurlijkandersuit.

Figuur 1.57 Meer virtuele machines

Opdracht9 Virtuelemachines

RaadpleegzonodigdetheorieoverVirtuelemachines.

a. WatiseenVirtuelemachine?

EenmachinedieWindowsnabootst.

Eenextrabeschermlaagtegenvirussenenhackers.

EenDOS-omgevingwaarinjecommando'skuntuitproberen.

Eenprogrammadatdoetalsofheteenanderecomputeris.

b. Watishetvoordeelvanhetwerkenmeteenvirtuelemachine?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

c. Waaromstaatdevirtuelemachineuitalsjehetprogrammaopent?

d. WelkeisgeenbestaandeVirtuelemachine?

VirtualXPerience

VMware VirtualBox

Hyper-V

e. HoeheetdeVirtuelemachinedieinWindowsPro,EnterpriseenEducationingebouwdzit?

f. IneenVirtuelemachinekunjeverschillendebesturingssystemennaastelkaarinstallerenenbijhetopstarten kiezenwelkbesturingssysteemjewiltgebruiken.

Datisjuist

Datisonjuist

Welverschillendebesturingssystemen,maarnietkiezen

Geenverschillendebesturingssystemen,maarwelverschillendeprogramma's

g. Onderzoekwatdevoor-ennadelenvanhetgebruikvanvirtuelemachineszijn.Maakdaarvaneenoverzicht.

1.4 Begrippen

Back-up

Eenkopievanbestandendieopjecomputerstaan.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bestandssysteem

Desoftwarematigeindelingvaneenopslagmedium.

BIOS(BasicInputOutputSystem)

Bevatbasisinstructiesvoordecommunicatietussenhetbesturingssteemendehardware.

Buffer

Eenwachtrij.Hierinwordengegevensgeplaatstomlatertegebruiken.

Bytes

Eengroepvan8bits,oftewel8enenen/ofnullen.

Clusters

Eenplaatsopdehardeschijfwaarbestandenwordenopgeslagen.

Commando’s

OpdrachteninbijvoorbeeldDOS.

Configuratiescherm

EenonderdeelvanWindowswaarverschillendeinstellingenkunnenwordenaangepast.

FileAllocationTable

Eentabelwaarinwordtbijgehoudenwaarbestandenstaanopdehardeschijf.

Firmware

Softwaredieinhardwareisvastgelegd.

Fragmentatie

Hierbijwordengegevensdiebijelkaarhorennietbijelkaaropgeslagenmaarin(veel)kleinestukjesbewaard, doordatzewordenweggeschreveninopenruimtestussenanderbestanden.Hetkostdecomputerextratijdom allesweerbijelkaartezoeken.

Hardeschijf

Ookwelharddiskgenoemd.Hierwordenbestandenopgeslagendieooknahetafsluitenvandecomputerworden bewaard.

Grafischgeoriënteerdegebruikersinterfaces

Eeninterfacewaarbijdegebruikermeteenmuisenpictogrammenopdrachtengeeftaandecomputer.

GUI(GraphicalUserInterface)

Eengrafischegebruikersinterface.

Interface

Zetinformatievaneensysteemominbegrijpelijkeinformatie.Denullenenenenvandecomputerwordenzo gepresenteerddatmensendeinformatiekunnenbegrijpen.

Internegeheugen

OokwelwerkgeheugenofRAMgenoemd.Hierwordttijdelijkhetbesturingssysteemenprogramma'sdieopen staanopgeslagen.Nauitschakelenvandecomputerishetinternegeheugenleeg.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Kernel

Hetcentraledeelvaneenbesturingssysteem.

MacOS

EenbesturingssysteemvanApple.

Multitasking

Eenbesturingssysteemheeftmeerdereprogramma'sinhetwerkgeheugen.

Prompt

DeplekwaarjeopdrachtentyptinbijvoorbeeldDos.

RAM(RandomAccessMemory)

Geheugenwaarinjebestandenkuntlezenofwegschrijven.

Randapparatuur

Apparatendieverbondenzijnmetcomputersomvoorondersteunendetakentezorgen,zoalstoetsenborden, muizen,beeldschermenofprinters.

ROM-geheugen

Vastgeheugenopdecomputerwaarvoordewerkingnoodzakelijkegegevenszijnopgeslagen,zoalsdefirmware. HetROM-geheugenblijftinprincipealtijdongewijzigd.

Single-user

Slechtseengebruikermaaktgebruikvandecomputer,nietmeer.

Synchronisatie

Mappenopverschillendeplaatsen,zoalsdehardeschijfendecloud,bijwerkenzodatzedezelfdeinhoudhebben.

Systeemfuncties

Standaardoperatiesvanhetbesturingssysteem.

Taakbalk

Debalkonderinhetschermmethetzoekvak,openprogramma'sendestartknop.

Tekengeoriënteerdegebruikersinterfaces

Eeninterfacewaarbijdegebruikercommando'saandecomputergeeftdoorhetintypenvantekens,zoalsinDOS.

Toegankelijkheidscentrum

Hulpmiddelendiehetwerkenmeteencomputereenvoudigermakenvoormensenmeteenbeperking.

UEFI(UnifiedExtensibleFirmwareInterface)

Eenkleinbesturingssysteemdatzorgtvoordecommunicatietussenhetechtebesturingssysteemendehardware.

Update

Eenbijgewerkteversievaneenprogrammaofapparaat.

Upgrade

Eennieuweversievansoftware.Ditgaatverderdaneenupdate,waareenprogrammaalleenwordtbijgewerkt oponderdelen.Eenupgradeiseengeheelnieuwprogramma.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Utilities

Hulpprogramma's,zoalsantivirussoftware,toolsvoorschijfmanagementofbackup-software.

Virtuelegeheugen

Eengedeeltevandehardeschijfdathetbesturingssysteemgebruiktomtijdelijkgegevensopteslaanalserte weinigwerkgeheugenbeschikbaaris.Wordtookwelwisselbestandofswapgenoemd.

Virtuelemachine

Eenprogrammadatdoetalsofheteenzelfstandigecomputeris.

Windows

Eenveelgebruiktbesturingssysteem.

Opdracht10 Praktijkopdracht

ZorgdatinjouwWindowsHyper-Vgeactiveerdis.Zoekeventueelopinternetnaareenhandleidingdaarvoorals datnodigis.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

DownloaddaneenLinux-distributie,zoalsUbuntu,Suse,LinuxMintofeenandereversie.Installeervervolgens degekozenLinux-distributieinHyper-V.

Mochtjebijdeinstallatieproblementegenkomen,probeerdiedanoptelossenennoteerhoejedatgedaanhebt. Bronnenvooroplossingenzijninternet,medestudentenofjedocent.

1.5 Terugblik

Opdracht11 Terugblik

Zeteenkruisjeindekolomdievoorjouvantoepassingis.

Beoordelingscriteria

Jekuntdebelangrijkstebesturingssystemenopnoemen.

Jekuntbeschrijvenwateenbesturingssysteemdoetvooreencomputer.

Jekuntdebelangrijkstebestandssystemenopnoemen.

JekunteenaantalinstellingeninWindowsaanpassen.

JekunteenvirtuelemachineinWindowsinstallerenengebruiken.

Opdracht12 Terugblik

Denknaoverwatjehebtgedaaninditblok.

a. Noemtweedingenwaaroverjetevredenbent.

1.

2.

b. Noemtweedingendiejedevolgendekeeranderswiltdoen.

1.

2.

c. Vraagjedocenten/ofleermeesteromfeedback.

Tops:

Tips:

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Nee Ja

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Blok2

Toepassingssoftware

Toepassingssoftwaregeefteencomputerspecifieketaken.Nahetladenvandezesoftwarekunjeeencomputer gebruikenalseentekstverwerker,gameconsoleofdatabase.Inditblokleerjeoverstandaardsoftware, maatwerksoftwareenhetverschildaartussen.Ookleerjehoejesoftwarelicentieskuntverkrijgenenkrijgjeinzicht inapplicatiebeheerencloudopslag.

Leerdoelen

1. Jekuntstandaardsoftwareenmaatwerksoftwareherkennen.

2. Jekuntverschillendetypelicentiesherkennen.

3. Jekuntprocesseninapplicatiebeheerherkennen.

4. Jekuntonderscheidmakentussenupdatesenupgrades.

5. Jekuntcloudopslagherkennen.

Softwarekunnenweindeleninbesturingssoftwareentoepassingssoftware Inhetvorigeblokhebbenwede besturingssoftwarebehandeld.Wegaannuinopdetoepassingsprogramma’s.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Toepassingssoftwaremaaktdecomputergeschiktvooreenbepaaldetoepassing,vandaardenaam.Eenvoorbeeld iseentekstverwerkingsprogramma.Jekuntdecomputernahetladenvanzo’nprogrammagebruikenalseen moderneschrijfmachinemetveleextramogelijkheden.

Eenandervoorbeeldvantoepassingssoftwareiseenspelletje.Jekuntvandecomputerookeentelevisiemaken doorerfilmsopaftespelen.Weereenanderetoepassingiseendatabaseprogramma,datvandecomputereen geautomatiseerdekaartenbakmaaktvoordeautomatischeverwerkingvaneengrotehoeveelheidgegevens. Zo’nprogrammakanookeenvergelijkingmeteenanderedatabasetoestaan.Datkanbijvoorbeeldgebeurenom antwoordtekrijgenopdevraag:‘Hebbendemensenmeteenautoallemaaleenverzekeringafgesloten,enhebben zijookallemaalwegenbelastingbetaald?’EnmeteenCAD-programmamaakjevandecomputerweereen tekentafelmetheelveelextra’s,zoalssimulatie.

Kortom,eenendezelfdecomputerkunjedusmetverschillendetoepassingssoftwaregeschiktmakenvoorzeer verschillendetoepassingen.

Binnendetoepassingsoftwareistransactieverwerkendesoftwareeenapartegroep.Zonderdezesoftwarezouden veelbedrijvennietkunnenfunctioneren.Dezegroeptoepassingssoftwarebesprekenweapartinblok3: transactieverwerking.

Toepassingssoftwareisookbekendondereenheelaantalanderenamen:applicatiesoftware, applicatieprogramma’s,gebruikersprogrammatuuroftoepassingsprogrammatuur.Hetzijnallemaalverschillende benamingenvoorhetzelfde:softwarewaarmeedecomputereenbepaaldetoepassingkrijgt.Wekunnen toepassingssoftwareopverschillendemanierenindelen.Zozoudenweeenindelingkunnenmakenopfunctie, zoals:tekstverwerkers,spreadsheets,boekhoudprogramma’s,racegamesenzovoort.Maarwekunnennetzo makkelijkdeindelingbetaaldesoftwareengratissoftwaremaken.

Inditboekgebruikenwealshoofdindeling:

• standaardsoftware

• maatwerksoftware

Maatwerksoftwareofstandaardsoftware?

Bijhetkiezentussenmaatwerksoftwareenstandaardsoftwarekunnendevolgendepunteneenrolspelen:

• Organisatorische aspecten:Inhoeverremoetdeorganisatiezichaanhetprogrammaaanpassen?Welkefuncties (medewerkers)komenerbijofvallenweg?

• Informatiebehoefte:Kunnenweeenstandaardpakketvindendataanonzeeisenvoldoet?

• Gebruikersvriendelijkheid:Kanhetpersoneelmakkelijk(leren)omgaanmetdesoftware?

• Kosten en baten:Wegendeinvesteringen(insoftwareenmensen)optegendebaten(deopbrengsten,het nut)?

• Technische aspecten:Ishetprogrammaookopanderemerkencomputerstegebruiken?Kunnenwedit programma‘draaien’oponzecomputers,zonderdatuitbreidingen/aanpassingennodigzijn?

• Service en onderhoud:Ishetmogelijkomeenonderhoudscontractaftesluiten?Zaldeleverancierfoutenin hetprogramma(laten)herstellen?

Cloudcomputing

Ookziejedatsteedsmeerbedrijvenervoorkiezenomindecloudtewerken.Dezemaniervanwerken, cloud computing,heeftgrotegevolgenvoordesoftwareenhetbeheervansoftware.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Alserheelveelbestandenwordenopgeslagenenjehelemaalnietstemakenhebtmetbestandssystemen,dan werkjeindecloud.Zowelbedrijvenalsparticulierenmakengebruikvandecloud.Decloudiseenplaats(of meerdereplaatsen)waarhardwareensoftwarewordtbeheerd.Alsgebruikerweetjenietwaarenhoedatgebeurt ensomsooknietdoorwie.Alsgebruikermaakjegebruikvandefaciliteiten.Inblok6:Office-softwaregaanwe daarietsverderopin.

Opdracht1 OriëntatieopdrachtToepassingssoftware

Welketoepassingssoftwarekunjenoemen?Noemerminimaalvijf.

Figuur 2.1 Cloud Computing

2.1 Standaardsoftwareenmaatwerksoftware

Veelorganisatieseninstellingenkrijgentemakenmetdezelfdeproblemen,dieomeengeautomatiseerdeoplossing vragen.Denkaanhetbeherenvangrotebestandenofhetverwerkenvantekstenofdeboekhouding,watinelk bedrijfmoetgebeuren.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenstandaardprogrammaiszodanigvanopzet,datveelverschillendegebruikersveelbasisfunctieskunnen gebruiken.Omdatdeontwikkelingskostenverdeeldwordenoverveelgebruikers,zijndekostenvoordeaanschaf vaneenstandaardprogrammabeduidendlagerdanvanmaatwerksoftware.Metnamekleinereorganisatiesen privépersonenzullenomdezeredenmeestalgebruikmakenvanstandaardsoftware.

Voor-ennadelenstandaardsoftware

Standaardprogramma’shebbenalsvoordeeldatjezesnelkuntinvoerenmetbehoudvaneengoedekwaliteit. Ookzalervoorhetpakketeengoedehandleidingbeschikbaarzijn.Verderiserhetvoordeeldatgebruikersvan tevorenineendemonstratiekunnenzienwatzeeventueelgaanaanschaffen. Nadelenzijneruiteraardook.Meestalvoldoeteenstandaardpakketnietvoordevollehonderdprocent.Soms zijnkleineaanpassingenaanhetpakketmogelijk,maarmeestalzaleenbedrijfookdeeigenorganisatiewat moetenaanpassen.Demeesteinformatiesystemenhebbeneenkoppelingnaaranderesystemen(bijvoorbeeld tekstverwerking).VeelstandaardpakkettenzijninhetEngelsgedocumenteerdofzijntechnischenmoeilijk geschreven.Eenandernadeelisdateenstandaardprogrammasomsmoeilijkerisaantelerendan maatwerksoftware.Vaakwordtertijdenseencursusveelstofaangebodendiedegebruikerinzijn/haarwerkniet directnodigheeft.

Verticaleenhorizontalepakketten

Wekiezenervooromdestandaardsoftwareonderteverdelenintweehoofdgroepen:

• Branchegerichtepakketten,ookwelverticalepakkettengenoemd.Voorbeeldenzijnprogramma’sdiespecifiek zijngemaaktvooreenbranche,zoalshuisartsen,tandartsen,specialisten,garagebedrijven,aannemersof scholen.

• Algemenepakketten,ookwelhorizontalepakkettengenoemd.Dezehorizontalepakkettenzijngeschiktvoor iederbedrijfenvaakookvoorprivépersonen.Voorbeeldenzijndetekstverwerkingsprogramma’sGoogleDocs, WordenWriterenderekenprogramma’sLotus,CalcenExcel.

Verticalepakketten

Verticalepakkettenzijnspeciaalgeschrevenvooreenbepaaldebranche.Ookbinneneenbrancheofbedrijfstak isnogeengrootaantalovereenkomstigewerkzaamhedenteverrichten.Zomoetenallescholeneen leerlingenadministratievoeren.

Binnenzo’nadministratiekomteenaantalzakenaltijdvoor,zoalshetverwerkenvancijfers,hetmakenen versturenvannota’senbrieven,hetverwerkenvanbetalingenenhetverwerkenvanmutatiesdoorverhuizingen. OokzalelkeschoolregelmatigbepaaldegegevensmoetenleverenaanhetministerieofDUO.Natuurlijkzijner verschillentussendescholen.Zozaldeeneschoolhetrapportviermaalperjaaropmakenendeandereschool doetdatdrie-ofzesmaalperjaar.Inhetverledenmaaktedaaromiedereschoolzijneigengeautomatiseerde leerlingvolgsysteem.

Ditisnatuurlijknietergslimenerzijnveelscholengeleidelijkovergestaptnaarverticalestandaardsoftware.Die softwareiszoflexibeldatkleineaanpassingenmogelijkzijn.Hetmakenvandergelijkestandaardsoftwarewordt overhetalgemeengedaandoorgespecialiseerdesoftwarebedrijven(softwarehouses).

Bekendevoorbeeldenvanverticalesoftwarezijnstandaardprogramma’svoorartsen,fysiotherapeuten, sportverenigingen,scholenenmakelaars.Deafkortingvoorzo’nsysteemeindigtvaakop‘IS’.Zohebbenhuisartsen eenHIS(HuisartsInformatieSysteem)enziekenhuizeneenZIS(ZiekenhuisInformatieSysteem).Deverticale pakkettenzijnvaakzospecialistischdathierapplicatiebeheerdersvoorwordenaangesteld.Datkanzijninhet bedrijfzelfofmenlaathetbeheeropafstanddoen.AlsmedewerkerICT-supportzuljehierweinigmeetemaken krijgen.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Horizontalepakketten

Kenmerkvanhorizontalepakkettenisdatzegeschiktzijnvoorverschillendebedrijven,instellingenen privépersonen.Erzijntallozevandezepakkettenopdemarkt.Welichtenereenaantaluitwaarjijalsmedewerker ICT-supportdirectmeetemakenkuntkrijgen.

Tekstverwerking

Depcheeftervoorgezorgddaterinkantoorruimtesvrijwelgeentypemachinemeertevindenis,terwijlditapparaat meerdaneeneeuwlangtotdevasteuitrustingvaniederkantoorbehoorde.Deredenisdaterverschillende goedetoepassingsprogramma’sbestaan,speciaalgerichtophetmakenenbewerkenvanteksten.Moderne tekstverwerkingsprogramma’salsMicrosoftWordenGoogleDocshebbentallozefunctiesenbiedenoneindig meermogelijkhedendaneenouderwetsetypemachine.

Meteentekstverwerkingspakketkunjesnelenefficiënteentekstopstellen.Detekstkunjelaterwijzigenof kopiëren.Jekunthemookmeermalenenopverschillendepapierformatenafdrukken.Tekstverwerkerszijnniet alleengeschiktvoorcorrespondentie,maarookvoorhetmakenvanverslagenenrapporten.Zebiedende mogelijkheidomzonderschaar,lijmengumtekstenaantepassen.

Tekstverwerkerskunnenmeestalautomatischeeninhoudsopgaveofeenindexmaken.Ookishetmogelijkom brievenmeteenstandaardindelingtecombinerenmeteenuitgebreidadressenbestand,enhetgeheelafte drukken.Jekunttekstverwerkingvaakcombinerenmetrekenmogelijkhedenengrafischemogelijkheden(formules, tabellen,lijnen,afbeeldingen,grafieken).

Meestalisereenuitgebreidespellingscontroleensynoniemenlijstbeschikbaar.Toetsaanslagenofstukkentekst dieregelmatigterugkomen,kunjevastleggenmeteenmacro.Wanneerjedaneenveelvoorkomendetekstwilt tussenvoegen,kunjevolstaanmethetactiverenvandemacronaam.InNederlandisWordalsonderdeelvan MicrosoftOfficehetmeestgebruiktepakket,daarnaastwordenPagesvanAppleenWritervanLibreOfficeveel gebruikt.

Figuur 2.2

Typemachine

Figuur 2.3 Het lint van Microsoft Word

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Figuur 2.4 Taakbalk Writer

Detekstverwerkerslijkensterkopelkaarinwatzekunnen.ZowelWordenPagesalsWriterzijn WYSIWYG-toepassingen.WYSIWYGiseenafkortingvoor‘whatyouseeiswhatyouget’(watjezietiswatjekrijgt). Hetkomteropneerdatjeophetschermzietwateroppapierafgedruktwordt.Datlijktheelvanzelfsprekend, maardertigjaargeledenwasdathelemaalnietzo.

Databases

Hetbeherenvangegevensiseenvandebelangrijkstetakenvancomputers.Programma’svoorhetwerkenmet eenverzamelinggegevensalsadressenofvoorraadlijstennoemenwedatabases(gegevensbanken).Databases zijnbijuitstekgeschiktvoorhetopslaan,opzoekenenbewerkenvangrotehoeveelhedengegevens.Eenheel simpeledatabaseiseigenlijkeensoortelektronischekaartenbak.Inzo’nprogrammakunjebijvoorbeeldde namen,adressen,woonplaatsen,mailadressenentelefoonnummersvanklantenopslaan.Voorbeeldenvan bedrijvendiedezeprogramma’sgebruikenzijnkledingzaken,kappers,garagesenuitzendbureausdiehunklanten regelmatigeenreclameboodschapwillentoesturen.

Databaseskunnengegevenssnelenslimzoeken,combinerenenafdrukken(bijvoorbeeldineentabel)ofgrafisch presenteren.Deleerlingenadministratiekansneldeetikettenprinten.Leerlingendiedeafgelopenweeknietop schoolzijngeweest,krijgenautomatischbericht.Indegaragekunnenzezienwateralaaneenautogedaanisbij eenvorigonderhoud.Maarzezienookhoedeklantzijnofhaarkoffiedrinkt:‘Udrinktuwkoffiezwartmetéén klontje,nietwaar?’Deklantispositiefverrastoverzoveelalertheidvandemedewerker.

Voordatdecomputerindeschooladministratiewerdgebruikt,moestmenleerlinggegevensopzoekenin verschillendekaartenbakken.DeafbeeldingtoonteenRolodexeneenkaartenbaksysteem,ofwelanaloge oplossingenvoorhetbeherenvangegevens.Bijeenwijzigingindegegevensmoestjedezeinallebakken veranderen.Meteendatabasehebbenwedebeschikkingovereenomvangrijke,maarzeertoegankelijke elektronischekaartenbak,enwekunnendezemakkelijksorteren,wijzigenencorrigeren.Wijzigingenworden meteenintegraal(doorhethelesysteem)doorgevoerd.Deprogrammatuurisinstaatomaangebodengegevens volgenseendoordegebruikerzelfontworpenindelingopteslaanenhiersnellijstenenrapportenuitsamente stellen.

Figuur 2.5 Rolodex en kaartenbaksysteem

Erzijnverschillendesoortendatabaseprogramma’sopdemarkt.Jekuntzegebruikenvoorvoorraadbeheer,het bijhoudenvangrotehoeveelhedengelijksoortigegegevens,zoalsleden-enadressenbestanden,maarookvoor literatuurarchieven,voorraadadministratie,bestellingenendebiteuren-encrediteurengegevens.Hetbekendste databaseprogrammaiswellichtMicrosoftAccess.VoorechtgrotedatabaseswordtOraclehetmeesttoegepast. OokLibreOfficekenteendatabasetoepassing.SQLServeriseenbekenderelationeledatabase.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Figuur 2.6

Openingsscherm Microsoft Access

Figuur 2.7 Openingsscherm Oracle

Spreadsheet

Eenspreadsheetprogrammaofkortwegspreadsheet(elektronischrekenblad)moetjejealsvolgtvoorstellen: eenvelpapier,verdeeldinrijen(horizontaal)enkolommen(verticaal),diesamenééngrotetabelvormen.Deze tabelheethetwerkblad.Deplaatswaareenrijeneenkolomelkaarkruisenheeteencel.Eencelkantekst,getallen offormulesbevatten.Metdegetallenenformuleskunjeberekeningenuitvoeren.Spreadsheetszijngemaakt voorhetuitvoerenvangroteberekeningen,zoalshetopstellenvanbegrotingenenhetmakenvan kostenoverzichten.

Eenvoordeelvandespreadsheetisdatjehetrekenmodelmaaréénkeerhoefttemaken.Daarnakunjetelkens metanderegetalleneenzelfdetypeberekeningmaken.Spreadsheetszijnzouitgebreiddatzeooknogandere takenkunnenverrichten.Spreadsheetszijnheelgeschiktvoorhetverwerkenvandefinanciëleadministratieof hetpresenterenvannumeriekegegevensindiagrammenofgrafieken.Degrafiekenkunjemeestalopverschillende manierenweergeven.Spreadsheetshebbenveelopmaakmogelijkhedenals:lettertype,lettergrootte,kleur,het makenvankop-envoetteksten,paginanummering.

Daarnaastzijnerveelmogelijkhedenomdetekstentebewerken,kopiërenenverplaatsen.Ookzijnervaak mogelijkhedenombestandentebeveiligenenzijneruitgebreideprintmogelijkheden.Ookhierkunnenmacro’s veelvoorkomendetekstenenhandelingenvastleggen.WereldwijdwordtMicrosoftExcelhetmeestgebruikt. Maarookhierzijneralternatieven,zoalsNumbersvanAppleofCalcvanLibreOffice.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Technischtekenen(CADenBIM)

Alsvroegereentechnischtekenaareenontwerpmaaktevooreennieuwestoel,auto,brugofhuis,gebruiktehij eentekenbord,tekenpeneneenvelpapier.Tegenwoordigmakenveelbedrijvenvoortechnischtekenengebruik vanCAD(ComputerAidedDesign,ofwelontwerpenmetbehulpvaneencomputerprogramma).Technischtekenen metbehulpvaneenCAD-systeemheeftveelvoordelen.Vroegerwaseenwijzigingaanbrengenineenontwerp eengrootprobleem,omdatjedanallesopnieuwmoesttekenen.Nukunjevolstaanmeteenaanpassingvanhet ontwerpzonderopnieuwtehoevenbeginnen.

Omdatjevanuitverschillendeperspectievenkunttekenen,kunjedeafzonderlijkeonderdelenvanhetontwerp latermakkelijkertotééngeheelcombineren.Eenontwerpkunjedusvoorproductiealuitgebreidopde‘tekentafel’ testen(bijvoorbeeldelektronischeschakelingen).JuistomdezeredenwordtCADveelindeauto-en vliegtuigindustrietoegepast.

ErzijnverschillendeCAD-programma’stekoop,iedervooreenbepaaldetoepassing.Bedrijvendiedagelijksmet behulpvanCAD-programma’sgebruiksvoorwerpenontwerpen,gebruikennatuurlijkzeerverfijndeprogramma’s enzeerkrachtigecomputers.

Figuur 2.8 Werkbalk Microsoft Excel

Figuur 2.9 Werkbalk Numbers

EenCAD-programmabeschikteigenlijkaltijdovereentechnischedatabase.Datiseenbestandmetcomponenten (onderdelen)diejekuntgebruiken.Zohoefjenietelkonderdeelsteedsopnieuwteontwerpen,maarkunje gebruikmakenvanwateralis.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

EenvariantopCAD-tekenenisBIM(BuildingInformationModeling).Indebouwisdezeontwerpsoftwareniet meerwegtedenken.AutodeskRevitwordtinNederlandhetmeesttoegepast.Ditishétpakketvoorhetontwerpen enbouwenvanbouwkundigeelementenin3D.Hierdoorwordtdesamenwerkingtussenarchitect,installateur, aannemer,gebouwbeheerderenanderepartnersaanzienlijkbevorderd.Immers,metBIM,ookwel virtueel bouwen genoemd,wordteendigitaal3D-ontwerpgemaaktvoordatdebouwdaadwerkelijkstart.Allebijdebouwbetrokken partnershebbentoegangtothetmeestactuelevirtueelontwerp.Hierdoorwerkenzealtijdmetdezelfdeinformatie. Hetpakketgeeftookeenwaarschuwingwanneereenonderdeelwelopdetekeningpast,maarnietinhetecht isteplaatsenomdaterbijvoorbeeldgeenruimtevoorhetgereedschapis.

Desktoppublishing(DTP)

Deontwikkelingvandepcendelaserprinterheefttoteennieuwetoepassinggeleid:desktoppublishing(DTP). EenDTP-pakketmaakthetmogelijkomteksttoepassingen,grafischetoepassingenenbeeldtoepassingente combineren.EenDTP-programmaishétpakketomboeken,tijdschriften,kranten,interneberichten,briefpapier, felicitatiekaartenendocumentatietemaken.EenDTP-pakkethoorthetdocumentophetbeeldschermte presenterenzoalshetlaterdoordeprinterwordtafgedrukt.Ditprincipezagenwealbijdeparagraaf ‘Tekstverwerking’ennoemenwedeWYSIWYG-presentatie(whatyouseeiswhatyouget).

Figuur 2.10 Building Information Modeling

Figuur 2.11 DTP-software

ApplebrachthalverwegedejarentachtigheteersteDTP-programmaopdemarkt.Deconcurrenten,waaronder IBM,volgdensnel.InmiddelszijnveelverschillendeDTP-pakkettenverkrijgbaar.Daarbijkomtdatdeontwikkeling vantekstverwerkerszoveris,datdezedeDTP-pakketteninkwaliteitbenaderen.

DTP-pakkettenwordenvaakintweedelenaangeboden:eenbasismodulevoordedoorsneegebruikereneen aanvullendemodulevoordeprofessionelegebruiker.BekendeDTP-pakkettenzijnQuarkXPress,Publisheren InDesign.

Presentatiesoftware

Ompresentatiestemakenzijnerverschillendepakkettenopdemarkt.Presentatiesoftwarekanjehelpenmet hetmakenvandia’senoverheadsheets.Afzonderlijkedia’senoverheadsheetskunjeverzamelenvooreen presentatiemetbehulpvandepc.Meteendrukopdeenter-toets,ofautomatisch,kunjedesheetséénvooréén latenzien.Indiengewenstkunjedepresentatieooknogvoorzienvaneenanimatieofeengeluidsfragment.

Presentatiepakkettenzijnnetalsdeanderepakkettenzeeruitgebreid;jekuntdelenkopiëren,verplaatsenof verwijderen.Jekuntdeopmaakvandepaginaenletterswijzigen.Jekuntookmacro’smakenomeenreeks toetsaanslagenenveelvoorkomendefunctiesvastteleggen.

DebekendstevoorbeeldenvanpresentatiepakkettenzijnPowerPointvanMicrosoft,KeynotevanApple,Preziof ImpressuitLibreOffice.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Figuur 2.12 PowerPoint van Microsoft

Figuur 2.13 Keynote van Apple

Webportal,e-mailensocialmedia

Communicatieviacomputersystemen,vanpctotsmartphone,wordtsteedsbelangrijker.Desoftwarediehiervoor isenwordtontwikkeldnoemenwecommunicatiesoftware Deafgelopenjarenwas elektronische post (e-mail) verreweghetbelangrijkst.Maarvoortdurendkomenerandereapplicatiesterbeschikking.Ookapplicatiesals WhatsApp,MicrosoftTeamsenFacebookwordensteedsvakerbedrijfsmatigingezet.

Elektronischepostwilzeggendatjeviadecomputermetanderepersonenkuntcommuniceren.Teksten, afbeeldingen,bestandenenfaxenkunjeinhetzelfdeberichtverzendenofontvangen.Hiervoorisallerlei verschillendesoftwareopdemarkt:vaneenvoudigee-mailprogramma’s,diesomseenonderdeelvormenvan hetbesturingssysteem,totzeeruitgebreideprogramma’swaarinmensenookhunagenda,afsprakenen werkplanningbijhouden.Ditsoortprogramma’snoemenwe groupware.

Ookzijnerallerleielektronischeontmoetingsplaatsen.Warenerinhetbeginvandejarennegentigalleennog maarBulletinBoardSystems(BBS),nuismetnamedoorinternethetaantalelektronischeontmoetingsplaatsen zeeruitgebreid.VoorbeeldenzijnSharepointofBlackboard.

Zoisopinternethetwebportalontstaan.Ditiseenvirtuelewerelddiejejemoetvoorstellenalseenenorm kantoorofenormeschool.AlsvoorbeeldnemenwehetwebportalvaneenROC.

Eriseengemeenschapsruimtewaariedereenmagkomenenmetelkaarkancommuniceren,chatten.Erzijn lokalenwaardocentenofstudentenmogenkomendiedaartoestemmingvoorhebben.Dedocentkanophet prikbordhethuiswerkzetten,destudentkanhetalleenlezen.Destudentkanhetgemaaktehuiswerkinleveren zonderdatanderestudentenditkunnenzien,maardedocentmoethetnatuurlijkkunnennakijken.

Naastdelokalenisereenbibliotheekwaarjenaslagwerkenkuntraadplegen.Eriseenroosterkamerwaarjekunt zienwanneerwatwelofnietdoorgaatofwaarjekuntzienwaterdevolgendeperiodeallemaalaancursussen wordtaangeboden.Natuurlijkiserookeenadministratiewaarallestudenten-endocentengegevensworden bijgehouden.Hetisdenkbaardatstudentenopeenbepaaldmomentthuisachterhuncomputerbinnendeweb portaleentoetsmaken.Alleswatjekuntbedenkenenzinvolvindt,kunjeinzo’nwebportalopnemen.

Naastdehiervoorgenoemdevoorbeeldenkunjebijhorizontalestandaardsoftwareookdenkenaansocialmedia.

Socialmedia(socialemedia)

Nietalleenprivé,maarookbedrijfsmatigkunjealsmedewerkerICT-supporttemakenkrijgenmetsocialmedia. Jemoetdanwetenwateraansocialmediaisenwaarvoordezewordengebruikt.Indemeestegevallenisdat nodigomcollega’stehelpenenteadviseren.Wordensocialmediabedrijfsmatiggebruikt,danzullendaarmeestal specialemensenvoorindienstzijn.

Socialmediaiswebbasedsoftwarediehetmogelijkmaaktominformatiemetelkaartedelenopeen gebruiksvriendelijkemanier.Andersdanbije-mailgaathetommeerdanalleeninformatieindevormvantekst. Viasocialmediawordenookpodcasts,muziek,fotografieenvideogedeeld.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Figuur 2.14 Web portal

Dewereldwijdvijfmeestgebruiktesocialenetwerkenin2023zijn:

• Facebook

• YouTube

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• WhatApp

• Instagram

• WeChat.

Waaromzesocialmediawordengenoemd

Allesocialmediahebbentweegrotegemeenschappelijkeeigenschappen:debezoekervanhetplatformkomt omerietstedelenenisdegenediemedebepaaltwatergebeurt.Degebruikerszorgenvoorhetvullenvande inhoud.

Natuurlijkzijnerheelverschillendetoepassingenenzaldeinhoudsterkvanelkaarverschillen.ZorichtWikipedia zichophetdelenvankennismetvreemdenmetalsultiemdoelomkennisbeschikbaartemakenvooriedereen, waardanook.

BijYouTubeuploadenenbekijkendegebruikersvideo’s.Datkangaanomdelenvankennis,maarookgewoon voordefun.

BijLinkedIn,sindsjuni2016eigendomvanMicrosoft,gaathetomhettonenvanjeprofessioneleskills.Hetdoel daarbijisomvindbaartezijnvoormensendiewillenwetenwatjijkunt.

Facebookdaarentegenwordtvooralgebruiktomonderbekendenervaringentedelenenervaringenvananderen te‘liken’.

Elksocial-mediakanaalheeftzijneigendoel,maarvaakoverlappendedoelen.Inallegevallengaathetommensen dieietswillendelen.Vaakisdatomsamentecommunicerenoverdeonderwerpendiezeopdatmomentbelangrijk vinden.

Figuur 2.15 Social media (bron: datareportal.com/social-media-users)

Socialmediainmarketingeninternetstrategie

Vroegerwashetvoorbedrijvenergduurommeteengrotegroepmogelijkeklantenincontacttekomen. Reclamefoldersofreclamezendtijdslokteneengrootdeelvanhetbudgetop.Doordeopkomstvansocialemedia vanafongeveer2000iserveelveranderd.Voorbedrijvenishetmogelijkgewordenomingesprektegaanmetde consument.Alszeincontactwillenkomenmetgrotegroepenconsumenten,dankandatzonderdatditmeteen veelgeldkost.Marketingviasocialmediawordtdanooksteedsbelangrijkerenbedrijvenhebbenvaakalmensen indienstdiedeheledagnietsandersdoendanhetbedrijfviasocialmediapromoten.

Veelbedrijvenverplaatsenhunmarketingactiviteitenvandeklassiekefolder,radioentvnaarhetinternet.Daarvoor wordenplannengemaaktdoordebedrijfsleiding.Ditheeftalsresultaatdatsteedsmeerbedrijveneenuitgewerkte internetstrategiehebben.Vaakwordtdituitbesteedaanexpertsdieingehuurdwordenomdatmenzelfdekennis nietheeft.AlsmedewerkerICT-supportkrijgjehieralleenindirectmeetemaken.Waarjeveelmeermeetemaken krijgtishetgebruikvansocialemedia.

Voordelenvangebruiksocialmedia

Aanhetgebruikvansocialmediazittenenkelebelangrijkevoordelen.Debelangrijkstezijn:

• Deinformatieopsocialmediaisvaakergactueel.Erisaltijdweleengebruikerbijeengebeurtenisaanwezig.

• Deinhoudvansocialmediakanzichsnelverspreidenomdatdezebijnaaltijddeelbaarisbinnenhetnetwerk. Ditnoemenweeen viral effect of buzz.

• Socialmediazijnsneldoorzoekbaar.Deinformatieisredelijkobjectiefdoordateenbredegroepmensende inhoudmaakt.Ditnoemenwe the wisdom of the crowd.

• Doordatsocialmediaredelijkobjectiefenbetrouwbaarzijn,scorenzezeergoedinzoekmachinesalsGoogle, diedaaropselecteert.

Voorbedrijvenbiedensocialmedianogeenaantalextramogelijkheden:

• Erismeerinteractiemetdeconsumentmogelijk,waardoorbeteropdiensbehoeftekanwordeningespeeld. Ditkanderelatieverbeteren.

• Eriseengrootresultaatmogelijktegenrelatieflagekosten.

• Erkaneenverbeterdereputatieenconcurrentiepositiewordengerealiseerddoordirecttereagerenopwat eropsocialmediaaandehandis.Gevolgisdathetmerkwordtversterkt.

Erkanmarktonderzoekwordengehouden,onderanderedoorte(laten)scannenwaarklanteningeïnteresseerd zijn.Opbasishiervankanhetbedrijfervoorzorgendatiedereconsumentalleendattezienkrijgtwaarvanverwacht kanwordendatdieconsumentdaaringeïnteresseerdis.Datnoemtmengenererenvan user based content

Demanierwaaropjeberichtgevingopsocialemediamoetbeoordelenislastig.Aandeenekantkunjezeggen datdeuitkomstvaneendiscussieobjectiefwordtdoorhetgroteaantaldeelnemers.Aandeanderekantkanhet gebeurendateenbepaaldberichteenhypewordtofviralgaatterwijlhetniethelemaalofzelfshelemaalniet klopt.

Denadelenvangebruikvansocialmedia

Zoalsaanbijnaelkontwikkeldsysteemzittenerooknadelenaanhetgebruikvansocialmedia.Hiernastaaner eenpaar.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Socialmediazijnmakkelijktoegankelijkeneenvandegevarenhiervanisdatonlinepestenheeleenvoudig is.Ookdreigementenenafpersingkomenregelmatigvoor.Cyberpestenkanvergaandegevolgenhebben.De gepestepersoonkanpsychischbeschadigdwordenenineensociaalisolementkomen.Datisnietwaarsocial mediaooitvoorontwikkeldzijn.Vaakheefteen‘pester’nietdoorhoesterkdeimpactkanzijnophet zelfbewustzijnvandegepestepersoon.Deafgelopenjarenheeftpestenopsocialmediaregelmatigtot zelfmoordgeleid.

• Socialmediazijnlangnietaltijdbetrouwbaar.VeelberichtenopX(voorheenTwitter)betreffenbijvoorbeeld geruchtendiedoordemassawordenversterktenvervolgensnietwaarblijkentezijn.

• Goedeinitiatievenwordenonderdruktomdatresultatenvaakwordenvertoondopbasisvangemiddelden doordewerkingvandemocratie.Daarmeewordtbedoelddatdemeerderheidbepaaltwatergaatgebeuren. Alseengoedideenietwordtherkenddoordemeerderheid,danzalhetonderdruktwordenengeenkans krijgen.Nietdekwaliteitvanhetideemaardeaandachtdiehetkrijgbepaaltofietshethaalt.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Zodraietsophetinternetverschijnt,wordtditzichtbaarvooriedereen.Deprivacywordthierdoorsteeds minder.Alsjeinbrekersopbezoekwiltdanmoetjevooralopsocialmediavertellenwanneerjeopvakantie bent.

Voorbedrijvenschuilternogeenextragevaarinsocialmedia.Datisdanookmedeeenredenwaaromveel bedrijvenmedewerkersindiensthebbenomdesocialmediatevolgenentebedienen.Eenontevredenconsument ofmedewerkerkannamelijkvanalleszeggenoverhetbedrijfopsocialemedia.Hetgevolgisslechtepubliciteit, ookalsdatnietterechtis.Omdittegentegaanhebbensteedsmeerbedrijvensocial-mediarichtlijnenvoorhun medewerkers.Maardeconsumentlaatzichnietdoorrichtlijnensturen.Welkunnenbedrijvenophunbeurt reagerenopklachten.Wanneerreactiesuitblijvenkanheteenslechtimagometzichmeebrengen.

Categorieënvansocialmedia

Socialmediazijnoptedeleninverschillendecategorieën.Hierbijmoetopgemerktwordendatveelvandesocial mediaoverdegrenzenvandezeindelingheengaan.

Socialcommunities

Ditzijndewebapplicatieswaarbezoekerszichkunnenregistrerenenprofielenkunnenaanmaken.Vervolgens kunnenzemetdeanderegebruikersincontactkomenviaoptiesdiezijntoegespitstophetonderwerpvande community.

Kenmerkenvansocialcommunitieszijn:

• veelinteractietussenbezoekers;

• discussiestussenbezoekers;

• verlengstukophobby,passie,werk(uitbreidingsociaalleven);

• vaakthematisch,inspelenopemoties;

• interactietrektinteractieaan:sneeuwbaleffect.

Figuur 2.16 Online pesten op social media (bron: stoppestennu.nl)

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Socialgaming

Socialgamingiseenonlinespeldatwordtgespeelddoormiddelvansocialenetwerken.Bijnaaltijdgaathetom eensynchronemultiplayerenasynchronemodus.Desynchronemultiplayerisinfeitedesocialnetworkgame. Deasynchronemoduskanwordengebruiktalsmenevenalleenwilzijn.Socialnetworkgameszijnbijzonder populairespellenenwordenwereldwijdgespeeld.Erzijngamesmettientallenmiljoenenspelers.Het communicerenmetmedespelersisbijsocialgamingheelbelangrijk.

Kenmerkenvansocialgamingzijn:

• communicatietussenmedespelerstijdensspelenvanspellen(online,console);

• aanmakenvirtuelekaraktersenwerelden(virtualreality);

• internationalecompetities.

Socialphotos

Erzijnveelsocialmediadiezijningerichtophetdelenvanfoto’s.HetbijzonderevanSnapchatisdatde doorgezondenfoto’sslechtsevenzichtbaarzijnbijdeontvanger.Ditkanééntottiensecondenzijnendaarna verdwijnendebestandenweervandeserversvanSnapchat.Gebruikerskunnenwelhetbeelddownloadendoor eenschermafbeeldingtemaken.Alsdeontvangereenscreenshotmaakt,ontvangtdeverzenderdaarechter berichtvan.

Flickriseenwebsitevoorhetdelenvanfoto’s(envideofragmenten).Bijhetuploadenwordenfoto’sineen privégedeeltegeplaatst.Deeigenaarkanopgevenwelkepersonentoestemmingkrijgendefoto’stezien.

Kenmerkenvansocialphotoszijn:

• delenvanfoto’smetanderebezoekersopinternet;

• uitnodigenvoordelenvanfoto’s;

• taggenvanfoto’s;

• reactie/discussiemogelijkheden.

Socialvideo

Bijsocialvideogaathetnetalsbijsocialphotosomhetdelenvanbeelden.Inhetgevalvansocialvideogaathet danombewegendebeelden.YouTubeiseigendomvanGoogleenishétvoorbeeldvaneenwebapplicatiewaar degebruikerfilmpjeskanpubliceren.YouTubeheeftdanwelhetrechtomdefilmpjestehergebruikenente verkopen.Deslagzinvandewebsiteis: YouTube – Broadcast Yourself

Figuur 2.17 Voorbeelden van social communities

Figuur 2.18 Voorbeelden van social gaming

Figuur 2.19 Voorbeelden van social photos

Instagramiseengratismobieleappomdigitalefoto’sofvideo’suittewisselenmetmobieleapparaten.Defoto’s envideo’skunnendigitaalgefilterdwordenenuitgewisseldopInstagramzelf,maarookopanderesociale netwerken.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

OokTiktokiseenplatformomfilmpjestedelen.Datmoetenkortefilmpjeszijn,van3tot30seconden.

Kenmerkenvansocialvideo’szijn:

• delenvanvideo’s;

• categoriserenvanbeeldmateriaal;

• opelkgewenstmomentopelkegewenstelocatievideobekijken;

• productievanmateriaaldooramateurs,ziealleYouTube-kanalen;

• communicatieviavideo’s(discussiemogelijkheden).

Socialblogs

Bijsocialblogsgaathetomhetdelenvangedachtenen/ofnieuwsmetbrededoelgroepen.Meestalgaathetniet omofficiëlenieuwsberichten.Deblog-omgevingenrichtenzichvaakookopdiscussiemogelijkheden.

X(voorheenTwitter)iseensocial-netwerksitewaargebruikersberichtenopkunnenplaatsen.Devolgerskunnen vervolgensopditberichtreageren.Iedereenkanmetkorteberichtjesvanmaximaal280tekensaandewereld latenwetenwathijvanietsvindt.Maarookhetpublicerenvanpoëziein280tekensbehoorttotdemogelijkheden. X(voorheenTwitter)iseengratisinternetdienst.Ookalkunjemaar280tekenskwijt,tochkunjeopX(voorheen Twitter)jegedachtenenideeënkwijt.Jekuntwordengevolgdenerkanopjetweetswordengereageerd.Dat maaktdatX(voorheenTwitter)onderdesocialblogsisingedeeld.

BloggeriseengratisinternetdienstvanGoogle.Bloggermaakthetmogelijkomeenweblogbijtehouden.Dat kaneenreisverslagofeenverslagvaneenandereactiviteitzijn.Eendergelijkverslagkanwordenvoorzienvan foto’sendebloggerkanervoorkiezenhetblogtedelenmetdehelewereldofuitsluitendmetmensendiedaarvoor toestemmingkrijgen.

Pinterestiseensocial-netwerksitediefungeertalsprikbord.Degebruikerkanmoodboardsaanmaken.Vervolgens kanmenafbeeldingenvanhethelewebpinnenopeenvandeaangemaaktemoodboards.Dewebsitewordtin 80%vandegevallendoorvrouwengebruikt.Hetsocialeaspectaandewebsiteisdatdemoodboardsopenbaar zijnenkunnenwordengevolgddooranderegebruikers.Pinteresthadookbijsocialphotosingedeeldkunnen worden.TochiservoorgekozenPinteresthierintedelen,omdatveelvandemoodboardsvastevolgershebben enalsbelangrijkefunctiehetdelenvangedachtenenideeënhebben.

Kenmerkvansocialblogsis:delenvangedachten,nieuwsenideeënmeteenbrededoelgroep.

Figuur 2.20

Voorbeelden van social video

Figuur 2.21 Social blogs

Maatwerksoftware

Eenmaatwerkprogrammaisspeciaalontwikkeldvooréénspecifiekebedrijfstoepassing.Hetgaatomeenunieke toepassingdiemaarvooréénsituatiegeschiktis.Hetprogrammaisgemaaktvoorbijzondereomstandigheden.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Zowordtdebesturingvaneenkerncentralevooreengrootdeelgedaandoorsoftware.Diesoftwarekunjeniet evenopdehoekgaankopen,diemoetgemaaktworden.Daarbijmoetdesoftwarededata(gegevens)gaan gebruiken,diesensorenindecentralegenereren.Ookmogenergeenfoutenindesoftwarezitten.Anderszouer ietsmiskunnengaanindekerncentrale.Daarommoeterheeluitgebreidgetestworden.

Specialeeigenschappenvanmaatwerksoftware

Jebegrijptdatdeprijsvanmaatwerksoftwarevelemalenhogerisdandievanstandaardsoftware.Ditkomt doordatontwerpersenprogrammeursnietvooreenhelegroepafnemerswerken,maarvoorslechtséénafnemer. Deontwerpersenprogrammeursvandezesoftwaremoetenveelmetelkaarcommuniceren,maarookmetde toekomstigegebruikers.Zokunnenzedewensenvandegebruikersnauwkeurigvaststellen.

Inveelgevallenkomthetmaatwerkprogrammamaaraaneendeelvandewensenvandegebruikerstegemoet. Eenmaatwerkprogrammazaldanookvaakeenonderdeelzijnvaneencompleetinformatiesysteem,zoalshet systeemindekerncentrale.Denkdaarbijaandebesturingvandecentrale,hetvastleggenvangegevensuitde kerncentraleenhetmakenvanmanagementrapportages.Iederopmaatontwikkeldprogrammamoetnaadloos aansluitenopdebestaandesituatie,opalingebruikzijndeprogrammatuurenbestaandegegevensverzamelingen. Natuurlijkmoetjehierbijdeontwikkelingvanditprogrammaalrekeningmeehouden,wanteennieuwprogramma magnietzomaarbestaandegegevensstructurenoverhoopgooien.

Bijdeontwikkelingvanmaatwerksoftwaremoetendeontwikkelaarsgoedlettenopdeomgevingsfactoren.Een omgevingsfactorisbijvoorbeeldhetaantalgebruikersdatgelijktijdigeenbepaaldetoepassingwilgebruiken. Ookhetverwachteonderhoudaandeapplicatieiseenomgevingsfactor.Maatwerkprogrammatuurdiezoveel mogelijkisafgestemdopdewensenvandegebruikermoetafgestemdzijnopdezeomgevingsfactoren.

Dewensenvaneengebruikervaneentoepassingkunnenindeloopvandetijdveranderen.Hetprogrammamoet danaangepastwordenomaandenieuwewensentevoldoen.Wasvroegermaatwerkietsbijzondersenexclusief voor‘rijke’bedrijven,tegenwoordigheeftbijnaelkbedrijfweleenstukjemaatwerksoftwareindevormvaneen website.Eenwebsiteisinfeitemaatwerk.Hijmoetpassenbijhetbedrijf,zowelquauitstralingalsfunctiesdie aanwezigzijn.

Databasemanagementsystem(DBMS)

AlsprofessionalindeICTzuljeweleenshorendatereendatabasemanagementsysteemisgeïnstalleerd. Waarschijnlijkzuljehiernietinmogenwerken,wantdatiswerkvoordedatabasebeheerder.Eendatabaseiseen zeeruitgebreidedigitalekaartenbak.Dezedigitalekaartenbakisaangeslotenopverschillendeapplicatiesende gebruikersdiedegegevensuitdedatabasehalen.Hetdatabasemanagementsysteemhelptdegegevenste ordenenenvragentestellenaandedatabasezodatjedegegevensgepresenteerdkrijgtzoalsjezegraagwilt zien.

Figuur 2.22 Schematische werking DBMS

AlsvoorbeeldnemenweeenschooldiezijnleerlingenadministratiealineenOracle-databaseheeftstaanendaar nietvoldoendeuitkanhalen.Metbehulpvanzo’ndatabasemanagementsysteem(vierde-generatietool)kunnen eenontwikkelaareneenprogrammeurdiemetdievierde-generatieprogrammeertaalkunnenwerkenopde bestaandeapplicatiealveelaanvullingenschrijven,dievoorzienindenieuwebehoefte.Detaakvandeontwikkelaar isdiebehoeftepreciesinkaarttebrengen.Deprogrammeurmoetdezedanindegeautomatiseerdeomgeving realiseren.

Steedsvakerzienwemaatwerksoftwareontstaanineenstandaardontwikkelomgeving.Jekuntdanlaterde koppelingtussendediversedeelsystemenmakkelijkermaken.

Opdracht2 Standaardsoftwareenmaatwerksoftware

RaadpleegzonodigdetheorieoverStandaardsoftwareenmaatwerksoftware.

a. Watishetkenmerkvaneenstandaardprogramma?

b. Watishetvoordeelvanstandaardpakketten?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

c. Watishetkenmerkvaneenmaatwerkprogramma?

d. Watishetgrootstenadeelvaneenmaatwerkprogramma?

e. Watisdemeestvoorkomendeverschijningsvormvanmaatwerksoftware?

Opdracht3 Verticaleenhorizontalepakketten

RaadpleegzonodigdetheorieoverStandaardsoftwareenmaatwerksoftware.

a. Watzijnverticalepakketten?

b. WaarvoorstaatdeafkortingWYSIWYG?

c. Hoenoemenweprogramma’svoorhetwerkenmeteenverzamelinggegevens?

d. Watzijnbelangrijkeeigenschappenvandatabases?

e. Waarzijnspreadsheetsvoorbedoeld?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

f. Watishetbelangrijkstevoordeelvaneenspreadsheet?

g. WaarvooriseenCAD-programmabedoeld?

h. WatisdevoornaamstefunctievanBIM?

i. WaarvooriseenDTP-programmabedoeld?

j. Watzijnbekendepresentatiepakketten?

k. Bedenkwelkeverticaleenhorizontalepakkettenjijgebruikt.Geefvanbeidecategorieëntweevoorbeelden.

Opdracht4 Socialmediaenmaatwerksoftware

RaadpleegzonodigdetheorieoverStandaardsoftwareenmaatwerksoftware.

a. Watishetgrootstenadeel/gevaarvanhetgebruikvansocialmedia?

b. Watis‘thewisdomofthecrowd’?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

c. Welksocialmediumwordenvoornamelijkdoorvrouwengebruikt?

d. Welksocialmediumzoujijkiezenomfamilieenvriendenopdehoogtetehoudenentelatendeleninjouw reisdoorCentraalAmerika?

e. WaarvoorstaandelettersBBS?

f. WatiseenBBS?

g. Watiseenwebportal?

h. Watisvaakdebasisvanmaatwerksoftware?

i. WatiseenDBMS?

2.2 Softwarelicenties

Eendoosjecd’sofeendownloadkoopjevooreenpaareuro.Eenhandleidingkostnietmeerdaneenaantal kopieënofstaatonline.Tochzijnprogramma’svaakergduur.Datisgoedteverklaren.Deprogrammeursmoeten ookgeldverdienen,evenalshetsoftwarebedrijf,deverkoper,hettransportbedrijfendetijdschriftendiede advertentiespubliceren.Hetkantienduizendenofzelfsmiljoeneneuro’skostenvoordateenprogrammaaaneen klantverkochtkanworden.

Erzijnprogrammeursdieditsysteemmaarnietsvindenenhunprogramma’sgewoonterbeschikkingstellen. Wanneerhetprogrammajebevalt,verzoekenzejeeenbepaaldbedragnaarhenovertemaken.Dathoeftniet veeltezijn,omdatzenietcommercieelhoeventewerken.Deprogramma’sdiezijopdezemanieropdemarkt brengen,vallenonderdecategorieshareware.Debedragendiezevoorsharewarevragen,liggentussende€10,en€100,-.Wanneerjeeenchequeopstuurtofeenbetalingdoetviaeencreditcard,krijgjevandesoftwaremakers denieuwsteversie,eenlicentieeneenhandleiding.

Erisookheelveelsoftwarebeschikbaardie‘gratis’is.Ditkanuitideologischeoverwegingenzijn,maarhetkan ookzijnomdatereenanderverdienmodelachterzit.Zokansoftwaregratiswordenaangebodenmetalsbedoeling datjeandereonderdelengaatkopen.Maarmenkanookgeldverdienenaan‘gratis’softwaredoordaterreclame wordtgemaaktviadesoftware.Nogeenandereredenomsoftwaregratisaantebiedenisdatmendegegevens vandegebruikerwilhebben,bijvoorbeeldomdiegegevensweerdoorteverkopen.

Commerciëlesoftware

Desoftware-industrielooptdoorpiraterijenillegaalkopiëren(stelen)vansoftwarevoortientallenmiljarden euro’saaninkomstenmis.Daaromisersteedsmeeraandachtvoorhetvoorkomenvanillegaalgebruikenvoor hetbeveiligenvansoftwaretegenmisbruikenkopiëren.EengoedvoorbeeldhiervanisMicrosoft.Debedoeling wasdatjemetWindowsalleenkonwerkenalsjejezouregistrerenbijMicrosoft.Erwerdendangegevensvande configuratieopgeslagenzodatdezelfderegistratienietopeenanderecomputerzouwerken.Tochblijktachteraf dat27%vandegebruikteversieswereldwijdillegaalgekopieerdwas.Natuurlijkmagditnietenbetrouwbare bedrijvenzullenzichhieraannietschuldigwillenmaken.

Demuziekindustrieprobeertkopiërentegentegaandoorcd’sofdownloadstevoorzienvaneenkopieerbeveiliging. BijsoftwarecontroleertdeBSA,eensamenwerkingsverbandvangrotesoftwarefabrikanten,ofsoftwarelegaal isgeïnstalleerd.Zoproberenzijhetgebruikvanillegalesoftwareterugtedringen.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Softwarebeheer:noodzakelijkebeveiliging,zakelijkekans

Hetgebruikvansoftwarezonderlicentieis,hoewelhetietsafneemt,nogsteedswijdverspreid.Ondanksdatde hoeveelheidgeïnstalleerdesoftwarezonderlicentiegedurendedeafgelopentweejaarwereldwijdmettwee procentgedaaldis,wordtsoftwarezonderlicentienogsteedszorgwekkendveelgebruikt.Concreetgaathetom 37procentvandesoftwaredieoppc’sisgeïnstalleerd.Hoeweldealgemenecommerciëlewaardevansoftware zonderlicentieookisgedaald,wordtinhetgrootstedeelvandeonderzochtelanden50procentofmeervande softwarenogsteedszonderlicentiegebruikt.Dezehogepercentagesvertragennietalleendelokaleeconomische voordelendiegepaardgaanmeteengoedtechnologiegebruik,zebemoeilijkenookdegroeivanbedrijfsresultaten enzorgenvoorongekendeveiligheidsrisico’s.

Bron: BSA, juni 2018

Figuur 2.23 Logo BSA

In2018gafdeBSA(BusinessSoftwareAlliance)devolgendecijfers:

• InNederlandwordt22%vandegeïnstalleerdebedrijfssoftwareillegaalgebruikt.

• Organisatieshebbennueenkansvanéénopdrieomslachtoffertewordenvanmalwarewanneerzeeen softwarepakketzonderlicentieaanschaffenofinstalleren,ofeencomputerkopenwaarsoftwarezonder licentieopisgeïnstalleerd.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Elkeaanvalvanmalwarekaneenbedrijfgemiddeld2,4miljoendollarkostenenhetkantotwel50dagen durenomeendergelijkesituatieteverhelpen.

• Bedrijvendiegebruikmakenvansoftwaremetlicentiezijngemiddeld11%winstgevenderdanbedrijvendie softwarezonderlicentiegebruiken.

• Dewaardevanillegaalgebruiktebedrijfssoftwarein2018bedroeginNederland448miljoeneuro.

• Inéénopdedriegekopieerdesoftwarepakkettenzitmalware.

• Cybercriminaliteitisomvangrijkerdandewereldwijdezwartemarktinmarihuana,cocaïneenheroïnebij elkaar.

• Recentonderzoektoonteensterkverbandtussensoftwarezonderlicentieenmalware.

Naasthetfeitdathetillegaalkopiërenvansoftwareonethischisennietmag,ishetookstrafbaar!Eenonderzoek vanFlexeraSoftwarelaatziendatgrotesoftwareontwikkelaarsalsMicrosoft,Adobe,Oracle,IBMenVMware(in dievolgorde)actiefopzoekzijnnaarillegalegebruikers.BijdedoorFlexeraSoftwareonderzochtebedrijvenbleek datnabetalingenenboetesvaakbovende$100.000uitkomen.Maarookprivékanillegaaleenfilmkijkenjeal opeenboetekomentestaanvan€150,-.

Softwareaanschaffen

Demeestedozenwaarinprogramma’swordengeleverd,bevattenvoornamelijklucht,kartonenpiepschuim.Dit doetdefabrikantterbescherming,maarookomdedooswatgroterenindrukwekkendertelatenlijken.Maar hetbelangrijksteindedooszijnnatuurlijkdecd-romsofdvd’smetdaarophetprogrammavanjekeuze.

Langnietallesoftwarezitindozen.Veelsoftwarekunjeookonlinekopen.Metnameontwikkelaarsvanspelletjes gebruikenhetinternetomhunsoftwareteverkopen.Hetkanzijndatjenahetdownloadenderekeningkrijgt toegestuurd.Ookkandeleverancieromjecreditcardgegevensvragenomdebetalingteregelen.

Vooroftijdenshetinstallerenmoetjeeenlicentieovereenkomstsluiten.Daarinstaandevoorwaardenwaaronder jehetprogrammamaggebruiken.Dithoudtvaakindatjehetprogrammanietmagkopiërenvoorderden.Je bentenblijftverantwoordelijkvoorhetprogrammaenjemaghetprogrammamaaropééncomputer(tegelijk) gebruiken.

Figuur 2.24 Een softwaredoos

Opdedvd’sofindedownloadstaathetprogrammavaakingecomprimeerdevorm.Omhetprogrammaopde hardeschijftezetten,plaatsjedeeerstedvdindedvd-spelerwaarnadezemeestalvanzelfstart.Somsmoetje nogeencommandogeven,bijvoorbeeldeendubbelklikopeenicoontjeof install of setup Vervolgenswordthet programmauitgepaktenopdehardeschijfgeïnstalleerd.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Demeesteprogramma’szijnvoorzienvaneenhandleidingmetuitlegoverdewerking.Steedsminder softwaremakersleverendezehandleidingingedruktevorm.Hetisveelgoedkoperdehandleidingopdvdofonline tezetten.

Deregistratiekaartdiebijdeprogrammatuurzit,zorgtervoordatjebekendbentbijdeleverancier.Jekuntdeze kaartgewoonviadepostversturen,maarvaakisookelektronischeregistratiemogelijkviainternet.Wanneer foutenofniet-werkendeopdrachteninhetprogrammaontdektworden,krijgjedan(soms)berichtpere-mail. Ookbijhetverschijnenvannieuweversieskrijgjebericht.Sommigesoftwaremakersgevenalleentoegangtot detelefonischehelpdeskalsjeeenregistratienummerencontactpersoonkuntnoemen.

Softwareisvaakergduur,zekervoorparticulieren.Daarnaastgebruikenparticulierendoorgaansnietalle mogelijkhedenvanhetprogramma,terwijlzetochdevolleprijsmoetenbetalen.Ditbrengthenvaakinde verleidingmeteenillegalekopietewerken.

BijWindowsheeftMicrosoftdelicentieproblematiekzoproberenteregelen,datalleenpersonendiehetpakket registrerenbijMicrosofthetdaadwerkelijkkunnengebruiken.Indezeregistratiezitdanookinformatieoverde computerwaaropWindowsisgeïnstalleerd.Eenkopieopeenanderecomputerzettenkandanniet,omdatelk onderdeelineencomputervanuitdefabrikanteenuniekecodeheeftmeegekregen.Tweeophetooggelijke computerszijndoordezecodedustochverschillend.

Hetisookmogelijkomsoftwareweltegebruiken,maarnietteinstallerenopjemachine.Indiesituatiestaatde softwaregeïnstalleerdopdeservervaneenbedrijf.

Viainternetkunjediesoftwaredanonlinegebruiken.MicrosoftbiedtdiemogelijkheidbijvoorbeeldmetMicrosoft 365.JekuntdanonlinewerkenmetWord,ExcelofPowerPointzonderhetprogrammazelfteinstalleren.Deze maniervansoftwareaanbiedenheetSaaS(SoftwareasaService).Eengrootvoordeelisdatjezelfniethoeftte beheren,wantjehoeftniettezorgenvoorupdatesofnieuweversies.Eennadeelisdatjealtijdeen internetverbindingnodighebt.

Figuur 2.25 Software op dvd

Erzijnookprogrammeursdiehunprogramma’sweggevenenernooitgeldvoorvragen.Zegaanervanuitdatze methunprogramma’seenbescheidenbijdrageleverenaaneen‘betere’computerwereld.Dezegratis programmatuurnoemenwefreewareofpublic-domainsoftware.Eenzeerbekendfreeware-of public-domainpakketisLinux,eenbesturingssysteemdatwealinblok1tegenkwamen. VoordeLinux-omgevingisveelfreewaretevindenopinternet,vanspelletjestotcompleteOffice-pakkettenzoals LibreOfficeenOpenOffice.

Deapp-/playstoresvanzowelApple,GooglealsWindowsbevattenveelvoorbeeldenvangoedkope(somszelf gratis)software.

Licenties

Computerprogramma’szijnauteursrechtelijkbeschermd.Eensoftwarelicentieiseenvergunningomzo’n programmategebruiken.Depreciezewettelijkeregelskunnenvanlandtotlandverschillen,maarhetkomterop neerdatjehetprogrammanietmagkopiëren.

Devergunningomeencomputerprogrammatemogengebruikenwordtdusvastgelegdineencontractofwelde licentie.Indelicentiestaanonderanderedevoorwaardenmetbetrekkingtotkopiërenvanhetprogrammaof hetaantalgebruikersdathetprogrammagelijktijdigmaggebruiken.

Zoalsgezegdwordtsoftwareindiversevormenaangeboden:vanstriktcommercieeltothelemaalgratis.Daardoor zijnookdelicentievormenverschillend.

Commercieel

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Overcommerciëlesoftwarelicentieshebbenwehetaleerdergehad.Erhebbenontwikkelaarstijdengeldgestoken indesoftwaremetalsdoelerietsaanteverdienen.Indelicentiezaloverhetalgemeenstaandatverspreiden, aanpassenofaangepastverspreidenofverkopennietistoegestaan.Indemeestegevallenbeschiktmenookniet overdebroncode.

Figuur 2.26

Figuur 2.27 Verschillen tussen licentievormen

Shareware

Sharewareissoftwarediezonderofmetweinigbeperkingenverspreidmagworden.Wanneerdesoftwarevaker wordtgebruikt,moetermeestaleenbedragvoorwordenbetaald.Overhetalgemeenisookeendeelvande functionaliteitverwijderdindegratisversie,zodatdegebruikerzijnwerkbijvoorbeeldnietkanopslaan.Of bepaaldefunctieswerkenniet.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Indelicentiestaatmeestalwieerrechtenopdistributievandesoftwarehebben.Ditkaniedereenzijn,maarook eenselectegroep.Hetkanookdatgebruikersdesoftwaremogenproberenineenproefperiode.Nadezeperiode moeterbetaaldgaanworden.Vaakwordendeversiesdienietdevolledigefunctionaliteithebbenookwel liteware genoemd.

Freeware

Freewareisdebenamingvoorsoftwarediegratisgebruiktenverderverspreidmagworden.Voorwaardeisdan weldatditgebeurtinongewijzigdevormenzonderereenvergoedingvoortevragen.Freewareisnamelijkvolledig beschermddoorauteursrechten.Hetisdanookniettoegestaandesoftwareteverbeteren,aantepassen,te verspreidenofteverkopen.HetEngelsewoord free vanfreewarebetekenthier gratis enniet vrij.

OpensourceBSD

DeBSD-licentieskomenvanBerkeleySoftwareDistribution,softwarediezonderkostenwerdgedistribueerddoor deUniversiteitvanCalifornië,Berkeley.Dezelicentiewerdvoorheteerstgebruiktindejarenzeventig.

DeBSD-licentieszijnvrijeenvoudigenkort.Deeisendieaangebruikerswordengesteldzijn:

• denaamvandeauteurendelicentiemoetenwordenvermeldalszedesoftwareinhuneigenproducten verwerken;

• denaamvanderechthebbenden/auteursmagnietzondertoestemminginadvertentiemateriaalworden gebruikt.

Verderzijnallegebruikenallevormenvanverderverspreidenzondermeertoegestaan.Ditmaaktdelicentie vooralgeschiktvoormensendiededoorhenontwikkeldesoftwaregraagdoorveelmensengebruiktzienworden energeenproblemenmeehebbendatanderenergeldmeekunnenverdienen.Onderanderede besturingssystemenFreeBSDenOpenBSDwordenonderdezelicentieverspreid.

OpenSourceApache

DeApache-licentieiseensoftwarelicentievoorvrijesoftwaredieisuitgebrachtdoordeApacheSoftware Foundation.Indelicentiestaatdatsoftwareaangepasten/ofopnieuwverspreidmagwordenopvoorwaardedat eenkopievandeApacheLicensewordtmeegeleverdendeeerderecopyrightvermeldingenbehoudenblijven.

ErzijndrieverschillendeversiesvandeApacheLicense beschikbaar:ApacheLicensev1.0,v1.1env2.0.

DeApacheLicensestaatiederegebruikertoeomdesoftwarete gebruikenvoorelkwillekeurigdoel.Jemagdesoftwarewijzigen en/ofopnieuwverspreiden.

Figuur 2.28 Logo van BSD-software

Figuur 2.29 Logo van Apache Software

OpenSourceLGPL

DeGNULesserGeneralPublicLicense(LGPL)iseenlicentievoorvrijesoftware.Dezelicentieisbedachtdoor RichardM.StallmanenEbenMoglen.

DeLGPLisbedoeldvoorcomputersoftwarediealsonderdeelvaneengesloten programmagebruiktmagworden.Wijzigingenindebroncodevande LGPL-delenvaneenproductmoetenterbeschikkingwordengesteldaanalle gebruikers.Denieuwgeschrevencodediealleenmaargelinktisaande LGPL-codehoeftnietterbeschikkingtewordengesteld.

OpenSourceGPL

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Figuur 2.30 LGPL Free Software

DeGNUGeneralPublicLicense(GPL)isbedachtdoorRichardM.StallmanvanGNU.Delicentiehoudtindatje metdesoftwaremagdoenwatjewilt,inclusiefaanpassenenverkopen.Ditintegenstellingtotfreewarewaarje desoftwarevrijmaggebruikenmaarnietmagaanpassen.Voorwaardeisweldatjedatrechtookdoorgeeftaan anderenendatjedeauteur(s)vandesoftwarevermeldt.AlsjouwsoftwareonderdeGPLisgepubliceerdenje wiltdezeverderverspreiden,danmoetjedebroncodemeeleveren.Dezebroncodemagdanweerverderworden verspreidonderdeGPL.

SoftwaredieonderdeGPL-licentiewordtuitgegevenisvrij.Vrijisnietgratis, metgeldheeftdelicentieweinigtemaken.HetgaatbijGPLoverhetrecht desoftwaretemogenaanpassen,daarwaarhetbijfreewarejuist niet mag wordenaangepast.WelishetzodatpraktischalleGPL-softwaregratiste downloadenisenalsmenertochvoormoetbetalen,menhetrechtheeftom desoftwarezelfwegtegevenofzelfsdoorteverkopen.

Opdracht5 Commerciëlesoftware

Raadpleegzonodigdetheorieoversoftwarelicenties.

a. Ophoeveelprocentvandepc’sstaatillegalesoftware?

b. WaarvoorstaandelettersBSA?

c. WatdoetdeBSA?

d. HoegrootwashetcommercieelverliesinNederlandin2018doorgebruikvanillegalesoftware?

e. HoeveelprocentvandegeïnstalleerdebedrijfssoftwareinNederlandisillegaalgebruikt?

f. Hoeveelkosteenaanvalvanmalwareeenbedrijfgemiddeld?

Figuur 2.31 GPL Free Software

g. Watishetnutvanhetinvullenvanderegistratiekaartdiebijsoftwarezit?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

h. Hebjijzelfillegalesoftwareopjecomputerstaan?Welkedan?

Opdracht6 Licenties

Raadpleegzonodigdetheorieoversoftwarelicenties.

a. Watiseensoftwarelicentie?

b. Watstaaterineenlicentie?

c. Watzijndebelangrijkstekenmerkenvanshareware?

d. Waaromzoudensoftware-ontwikkelaarsgebruikmakenvandesharewarelicentie?

e. Watzijndebelangrijkstekenmerkenvanfreeware?

f. Welkebeperkingenstaanerindefreeware-licentie?

g. WatzijndevoornaamstevoorwaardenvandeOpenSourceBSD-licentie?

h. WatzijndevoornaamstevoorwaardenvandeOpenSourceApache-licentie?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

i. WatzijndevoornaamstevoorwaardenvandeOpenSourceGNULesserGeneralPublicLicense?

j. WathoudtdeOpenSourceGNUGeneralPublicLicensein?

k. IsGPL-softwarealtijdgratis?

l. Zoekopinternetsoftwaremeteenfreewarelicentie.Geefvijfvoorbeelden.

2.3 Applicatiebeheerencloudopslag

AlsmedewerkerICT-supportzuljeverschillendebeheertakenmoetenuitvoeren.Eenonderdeelvanjetakenzal hetbeheervansoftwarezijn,ofwelapplicatiebeheer.Datisnietietswatopzichzelfstaatmaareenonderdeelis vandeorganisatieinhetgeheel.Binnengroteorganisatieszalmenvaakgebruikmakenvanstandaardregels.Dat noemenweproceduresenprocessen.Eenveelgebruiktemanieromzichttehoudenopdeaanwezigheiden toestandvansoftwareisASL,ofwelApplicationServicesLibrary.MethetgrootstedeelvanalleswaarASLover gaathebjeslechtszijdelingstemaken.Maarvooreenkleindeelspeeljedaarineenbelangrijkerol.Hiernawordt uitgelegdwatASLophoofdlijnenwilzeggen.Ophetdeelwaarinjijeenrolgaatspelenwordtuitgebreideringegaan.

ApplicationServicesLibrary

ApplicationServicesLibrary(ASL)iseenprocesmodel.Datwilzeggendatdewerkzaamhedenwordenbeschreven aandehandvanprocessen.Hetmanagementmoetervoorzorgendatallesovervijfjaarooknogwerkt.Dat plannenenorganiserenvoordetoekomstnoemtmen sturende processen.Sturendeprocessenzijnonderte verdelenin:

• OrganizationCycleManagement(OCM)

• ApplicationsCycleManagement(ACM)

Maarnatuurlijkmoetvandaagenmorgenookalleswerken,inoperatiezijn.Daarvoorzijnerdanookde operationele processen ontwikkeld.Operationeleprocessenzijnonderteverdelenin:

• Beheerprocessen

• Onderhouds-envernieuwingsprocessen

• Verbindendeprocessen

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

AlsbeginnendberoepsbeoefenaarICT-supportkrijgjevoornamelijktemakenmetdeoperationeleprocessen. DesturendeprocessenOCMenACMzijnvoorhetmanagement.Natuurlijkzullenbeslissingenweldirectgevolgen hebbenvoorjewerk.Daarombehandelenwedezeheelglobaal.

Sturendeprocessen

WanneerjeineenbedrijfwerktdanhebjijalsmedewerkerICT-supporttemakenmetdedagelijksegangvan zaken.Alshetgoedis,merkjeeigenlijknietzoveelvandemanagersdiezichbezighoudenmetdetoekomstvan hetbedrijf.Maareenvandedingenwaaroverzemoetennadenkenmetbetrekkingtotdelangetermijnisde toekomstvandeingebruikzijndeapplicaties.

OrganizationCycleManagement

OrganizationCycleManagement(OCM)gaatoverdeheleICT-organisatie.Hetmanagementmoeteenplanhebben voordetoekomst.Hetmoetbedenkenwelkeapplicatiesmenwilblijvengebruikenenwelkeapplicatiesvervangen moetenworden.AlsmedewerkerICThebjijhierindirectmeetemakenomdatbeslissingenuiteindelijkgevolgen hebbenvoorjouwwerkzaamheden.

ApplicationsCycleManagement

BijApplicationsCycleManagementkijktmennaarhetgebruikvanelkeapplicatieafzonderlijk.Debelangrijkste vraagis:‘Watisernodigomervoortezorgendatmorgenallesooknoggoedwerkt?’Eenapplicatieaanpassen kostgeld.Wanneerhetbeheerenonderhoudduurderwordendanoverstappenopeennieuweapplicatie,zal menervoorkiezendeoudeapplicatietevervangen.

OperationeleprocessenvanASL

Operationeleprocessenzijndeprocessendieopkortetermijnwordenuitgevoerd.Hetgaatomhetoperationeel (goedwerkend)houdenvandelopendezaken.Daarvoorisineersteinstantiegoedbeheernodig.Erzijnvijf verschillendebeheerprocessen:Incidentbeheer,Configuratiebeheer,Beschikbaarheidsbeheer,Capaciteitsbeheer enContinuïteitsbeheer.

Figuur 2.32 Sturende processen gaan over de toekomst van het bedrijf

Naastdebeheerprocessenishetbinnendeoperationeleprocessennodigomgoedhetonderhoudende vernieuwingentemanagen.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Tenslotteishetnodigdathetbeheerendenodigeaanpassingengoedopelkaarwordenafgestemdenworden gestroomlijnd.WijzigingsbeheerenApplicatiebeheerzijndaarbinnendeprocessendiehiervoorzorgen.We noemenditdanookverbindendeprocessen.

Beheerprocessen

Erzijn,zoalsgezegd,vijfbeheerprocessen,waarjeinjewerkmeetemakenkuntkrijgen.Dezeprocessenzijn belangrijkomdatzehetgebruikvandeapplicatiesondersteunenmetzoweinigmogelijkmiddelenenzoweinig mogelijkapplicatieonderbrekingen.Zemoetendecontinuïteitvandeautomatiseringwaarborgen.

Incidentbeheer

Tijdensgebruikvaneenapplicatiekunnenstoringen,vragenofwensenontstaan.Dezewordenalsincidentgemeld bijeenhelpdeskofservicedesk,dieonderdeelisvanhetprocesIncidentbeheer.Hetkanzijndatjijalsmedewerker ICT-supportde call (melding)vaneenstoringinontvangstneemt.Belangrijkisdandatjijdeafgesprokenacties onderneemt.Jegeeftbijvoorbeeldeenstandaardoplossingdiejeuitdeservicedesktoolhaalt.Maarregelmatig zuljedecallmoetendoorgevenaanexperts,bijvoorbeeldvanApplicatiebeheer.

Incidentbeheergaatomdienstverlening.Menwildatvoldaanwordtaandeafgesprokenservicelevels.Ingewikkelde incidentenofvaakoptredendeincidentenwordenalsprobleemdoorgezetnaarKwaliteitsmanagement.

Naasthetreagerenopincidentenkanhetookzijndatjougevraagdwordtgebruikersteinformerenoverzaken dieeraankomen.Datnoemenweproactiefhandelen.Datkanbijvoorbeelddoorhetcommunicerenvan ontwikkelingenrondeenbepaaldeapplicatie,zoalseennieuweversieofeenupdate.

Configuratiebeheer

Indeconfigurationmanagementdatabase(CMDB)staanallegegevensoverallesystemen(configuraties)inhet bedrijf,ookdeapplicatiesenonderdelendaarvan.Maarookdeafgesprokendienstenenservicelevelsmoeten geadministreerdworden.Ditisdetaakvanconfiguratiebeheer.Ookwanneerietsopditvlakwijzigt,moeter geadministreerdworden.Vanjouwordtverwachtdatjealleaanpassingeninhetsysteemgoedbijhoudt.Daarvoor wordtmeestaleenservicedesktoolgebruikt.InNederlandisdatmeestalTOPdesk.

Figuur 2.33

Incidentbeheer gaat om dienstverlening

Figuur 2.34 TOPdesk is een veelgebruikt servicedesktool

Beschikbaarheidsbeheer

MetditdeelvanhetASL-proceshebjealleenzijdelingstemaken.Hetisbelangrijkdateenapplicatiedeafgesproken engewenstefunctionaliteitkanbiedenopdeafgesprokentijden.Ofweldeapplicatiedoetwathijmoetdoen.

Beschikbaarheidsbeheerzorgthiervoordoorhetmetenenrapporterenvanbeschikbaarheid.Degegevensworden geanalyseerdeneventueletekortkomingenzullenwordenbetrokkenbijhetplannenvannieuwewijzigingen.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Capaciteitsbeheer

OokcapaciteitsbeheerbehoortniettothetwerkvandemedewerkerICT-support.Tochkrijgjemetderesultaten hiervantemaken.Wanneerblijktdathetgeheugendateenapplicatiegebruiktnietvoldoetomdathetteklein is,dankanjougevraagdwordenindesystemenhetgeheugenuittebreiden.Capaciteitsbeheerzoals geheugenruimte,schijfruimteenCPU-vermogenmoetenoptimaalwordeningezet.Hetmoment,dehoeveelheid endekostenzijnhierbijbelangrijkeaspecten.Capaciteitsbeheerverrichtmetingentenaanzienvandegevraagde enbeschikbarecapaciteit,analyseertdemetingen,rapporteerthieroverenneemtzonodigmaatregelen.Metals gevolgdatjijdeconfiguratieaanmoetpassenendeCMDBnetjesbijmoetwerken.

Continuïteitsbeheer

NetalsbijCapaciteitsbeheerkrijgjijtemakenmetdegevolgenvanContinuïteitsbeheer.Allemaatregelendie moetengaranderendatdeapplicatiesendedienstverlening,zegmaarhetsysteem,oplangeretermijnkunnen blijvenfunctioneren,vallenonderContinuïteitsbeheer.Ermoettegenverschillendebedreigingenbeveiligd worden.Hetgaatombedreigingenzoalsvirussen,hackers,fraude,brand,overstroming.Maarookmoeterrekening gehoudenwordenmethetwegvallenvanleveranciersvanwiemenafhankelijkis.Aldezeactiviteitenen maatregelenwordenineencontinuïteitsplanvastgelegd.Voorjoukanhetbetekenendatallesystemenbepaald onderhoudmoetenhebben,bijvoorbeelddeinstallatievannieuweantivirussoftware.

Figuur 2.35 Voor Capaciteitsbeheer plaats je soms CPU-vermogen bij

Figuur 2.36

Voor Continuïteitsbeheer neem je maatregelen tegen bedreigingen

Onderhouds-envernieuwingsprocessen

Ditdeelisvooralbelangrijkvoordeapplicatie-enmediaontwikkelaar.Jijkrijgterslechtszijdelingsmeetemaken. Ditomdatermetenigeregelmaatnieuweupdatesbeschikbaarkomendiegeïnstalleerdenbeheerdmoeten wordenendatzoujouwwerkkunnenzijn.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Verbindendeprocessen

BinnenhetASL-modelzijnertweeverbindendeprocessen:WijzigingsbeheerenSoftwarebeheerendistributie. Dezetweeverbindendeprocessenzorgenervoordathetprocesbeheer,hetonderhoudendevernieuwingengoed opelkaarwordenafgestemd.Alsdezeprocessengoedlopendanhebjijerinjewerkvoordeelvanomdatalles goedisgeregeldenduidelijkiswatervanjouwordtverwacht.

Wijzigingsbeheer

Wijzigingsbeheeristypischietswaarapplicatieontwikkelaarsenapplicatiebeheerdersmeetemakenkrijgen.Het bewaaktdeuitvoeringvanhetmakenvaneennieuwerelease.Diverseprocessendienenwijzigingsverzoekenin bijwijzigingsbeheer.Dezewijzigingenwordengeregistreerd,geclusterdeningeplandinreleases.Ditgebeurtin overlegmetdeprocessenServicelevelmanagement,Functioneelbeheer,PlanningencontrolenImpactanalyse. AlsmedewerkerICT-supportzoujeerietsvankunnenmerken,omdatgebruikersvragengaanstellenover aanpassingendiedoorWijzigingsbeheerzijningezet.

Softwarebeheer en distributie

HetprocesSoftwarebeheerendistributiemoetvoorkomendaterongeautoriseerdewijzigingenplaatsvinden. Ditproceszalzorgenvoordedistributiezodatdejuisteapplicatie-onderdelenkunnenwordeningezet.Derolvan demedewerkerICT-supportisperbedrijfverschillend.Werkteenbedrijfindeclouddanzaldeapplicatiebeheerder hierwerkaanhebben.Ookkanhetdatdedistributievansoftwareviahetnetwerkwordtgeregeld.Maarinkleinere bedrijvenzalhetnogregelmatigvoorkomendatalleconfiguratiesmoetenwordengecontroleerdendaarwaar nodigmoetenwordenbijgewerkt.DatisdantypischeentaakvandemedewerkerICT-support.

Versiesenversienummers

Wanneereenbedrijfeennieuwprogrammauitbrengt,krijgtdithetversienummer1.0(release1.0).Integenstelling totdemeestepublicatieszoalseenromanveranderteenprogrammadoorlopend:erwordenfoutengecorrigeerd ennieuwefunctiestoegevoegdomhetpakketteverbeteren.Eenverbeterdprogrammawordtmeteenvolgend versienummeropdemarktgebracht.Zijndewijzigingenbetrekkelijkgering,danwordthetcijferachterdepunt verhoogd.Eenkleinewijziginginversie1.0levertversie1.1op.Ditnoemenweeenupdate.Eenupdateisduseen kleineaanpassingdiejetegenwoordigvaakviainternetkuntdownloaden.EenvoorbeeldvaneenupdateisMAC OSX10.1,datalsnelheteerdereMACOSX10.0opvolgde.

Figuur 2.37

Versiegeschiedenis MacOS

Wanneereengrootaantalfoutenisgecorrigeerdofalserveelnieuwemogelijkhedenaanhetpakketzijn toegevoegd,wordtditaangegevendoorhetheleversienummermetéénteverhogen.Ditnoemenweeenupgrade. Eenwezenlijkeverbeteringvanversie1.1wordtdanversie2.0.Eenupgradeisduseenechtnieuweversie, uitgegevenopeenofmeercd’sofalsdownload.Eenvoorbeeld:MicrosoftWindows7.0wasnietgeschiktvoor mobieleplatformen.Nadatextrafunctieswarentoegevoegdenheteenomgevingvoormobieleplatformenwas geworden,kreeghetversienummer8.0.Windows8wasechterniethetsucceswaarMicrosoftophoopteendaarom werdzosnelmogelijkWindows10geïntroduceerd,waarbijversienummer9werdovergeslagen.

Demeestesoftwarebedrijvenverkopenupgradesmeteenaanzienlijkekortingaandegebruikersdieeen registratiekaartvaneeneerdereversiehebbenopgestuurd.Programmaversiesdieopeen0eindigen(OSX10.0), biedenbijnaaltijdveelnieuwefunctiesenmogelijkheden.Tochkanhetsomsverstandigzijnzo’nversieniette kopenmaartewachtenopeenvolgendeversie(OSX10.1).Demakershebbendandegelegenheidgehadeventuele kinderziektesuithetprogrammatehalen.

Somskomenweeensubversietegen.Hieruitzijndanwatkleinefoutengehaald.VoorbeeldenzijnMS-DOS4.0la enWindows98dateenaangepasteversiekreegmetdetoevoegingSE(secondedition).

Hetkomtookvoordatsoftwaremakersverbeteringenaanbrengenaaneenpakketdatalinomloopis.Zijstellen daneen service pack beschikbaar.Wanneerjedatinstalleert,zijndeverbeteringendiedesoftwaremakerinhet nieuwepakketheeftaangebrachtookbijjoudoorgevoerd.Aanzo’nservicepackkunjeopverschillendemanieren komen.Hetkanzijndatdesoftwaremakerzeopstuurtopcd-rom.Vaakkunjeopdewebsitevandesoftwaremaker delaatsteservicepacksofupdatesvinden.Dezekunjedandownloadenenvervolgensinstalleren.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Compatibel

Nieuweversiesvanbestaandesoftwaremoetenwelkunnenwerkenmetbestanden(zoalsdocumentenof spreadsheets)diemeteeneerdereversievanhetprogrammazijngemaakt.Kortom,zemoetencompatibelzijn meteerdereversies.Stel,eenbepaalddocumentisineenoudereversieaangemaakt(bijvoorbeeldmetMicrosoft Office2010).Ditdocumentkunjezonderproblemenbinnenhalenineennieuwere(hogere)versie(zoalsMicrosoft Office2021ofMicrosoft365).Dehogereversieherkentdecommando’sendestructuurvandeoudereversienog. Andersomwerktditechternietzo.Eenhogereversieheeftnieuwemogelijkhedenendusvaaknieuwecommando’s.

Hetgevolgisdateenlagere(dusoudere)versiedezenieuwecommando’snietzomaarkanlezen.Hiervoormoet jehetbestandeerstconverteren(wegschrijvenineenanderformaat).Deoudereversievanhetprogrammakan hetbestanddaarnawellezen.Nadeelhiervankanzijndateenaantalvandenieuwemogelijkheden(bijvoorbeeld opmaakkenmerken)verlorengaat.

Cloudopslag

Veelmensengebruikenopslagruimteindecloud,maareengrootdeelvandezegebruikersheeftgeenideewaar hunbestandenwordenopgeslagenenofdiebestandenwelveiligzijn.Determ‘cloud’komtuitdejarennegentig vandevorigeeeuw,toeninternetontstond.Demensendiedaartoenaanwerkten,gebruikteninhun ontwerptekeningeneenwolkje(cloud)omhetinternetaanteduiden.

Debestandendieindecloudwordenopgeslagenstaanopserversingrotedatacentersdieverspreidoverdehele wereldstaan.Bestandendielokaalwordenopgeslagenstaanopdehardeschijfvandecomputerzelfenkunnen ookalleenbenaderdwordenopdiemachine.Hetgrotevoordeelvancloudopslagisdatjedebestandenvanaf iederemachineenwaarjeookbentopdewereldkuntbenaderenviainternet.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenandergrootvoordeelisdatjejebestandennietkwijtraaktalsjecomputercrasht.Eenderdevoordeelisdat jeschijfnietmeervolwordt.Jehoeftdusniettelkensweernieuweopslagruimteaanteschaffen.Daarnaastkun jejebestandenheeleenvoudigdelenmetfamilieofvrienden.Tenslotteisernoghetvoordeeldatjegeenback-ups meerhoefttemaken,wantdiehebje

Figuur 2.38

Cloudopslag

al:indecloud.

Somsmakengebruikerszichzorgenoverdeveiligheidvanhunbestandenindecloud.Datisnietnodig:de veiligheidsnormenvandatacentersliggenvelemalenhogerdandievanjecomputerthuis.Dekansdatjebestanden daargestolenwordenisverwaarloosbaarvergelekenmetdekansdatjebestandengestolenwordenvanafje eigencomputer.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Ookdekansdatjebestandenverlorengaandoordecrashvaneenhardeschijfiseigenlijknietaanwezig.De bestandenineendatacenterwordenredundantopgeslagen.Datbetekentdatzedubbelofzelfsdriedubbel wordenbewaard.Mochtereenschijfkapotgaan,danstaandebestandenooknogopminstenséénandereschijf. Ookwordenbestandenopgeslageninverschillendedatacentersergensopdewereld.Alserdanbranduitbreekt, eenoverstroming,eenaardbevingofeenandererampplaatsvindt,iserinhetanderedatacenteraltijdnogeen back-upvanjouwbestanden.

DemeestgebruikteonlineopslagdienstenzijniCloud,GoogleDrive,MicosoftOneDriveenDropbox.

Infiguur2.39ziejehoeveeldeopslagperGBpermaandkostbijverschillendeaanbieders.OneDriveforbusiness biedteenTBaanopslagaan,maardatisnietgratis:dewerkgeverbetaaltdaarvoor.Alleaanbiedersbiedenook aanomeenbepaaldaantalGB’sopteslaan,variërendvan2tot15GB.

Doorverschillendegratisaccountstecombineren,kunjeaardigwatopslagruimtekrijgen.

Figuur 2.39 Cloudopslag vergeleken

iCloudisdeopslagruimtedieApplebiedt.OokonderWindowskunjedaargebruikvanmaken,dooriCloudvoor Windowstedownloadeneninstalleren.GoogleDrivewordtaangebodendoorGoogleenOneDrivedoorMicrosoft. Jezietdatallegrotespelerseeneigenclouddienstaanbieden.

Dropboxbiedtalleenonlineopslagaanenverderniets.Dedienstisin2007begonnenenwastoeneenvande eerstendieonlineopslagruimteaanbood.IndietijdheeftDropboxeengrotenaamsbekendheidgekregen,waarvan zenunogsteedsprofiterentussendegroteaanbiedersdiewehiervoornoemden.

Alsjeeenonlineopslagdienstingebruikneemt,kunjeeenmapopjehardeschijfmakenofeenbestaande selecterendiegesynchroniseerdwordtmetjeonlineopslag.Hetvoordeelisdatjeookbijdebestandenkuntals jegeeninternetverbindinghebt.Hetnadeelisdatdebestandentochruimteopjehardeschijfinbeslagnemen. Jekunterookvoorkiezenomsynchroniserennietinteschakelenenuitsluitendonlinetewerken.

Omgebruiktemakenvaneenonlineopslagdienstmoetjeeenaccountaanmaken. Jemeldtjeaanbijdataccountenjekuntvervolgensaangevenwelkebestandenofmappenjewiltsynchroniseren (alsjedatwilt).Zodrajeallemappenhebtgeselecteerdenjeakkoordgeeft,begintdesynchronisatieenstaan naenigetijdallebestandenuitdiemap(pen)online.Zodrajenueenbestandverwijdertuitoftoevoegtaandie map,merktdeonlineopslagdienstdatenkopieertdatbestandnaardeserver,zodatdemapinhoudopbeide plaatsenweer100%overeenkomt.

Opdracht7 Applicatiebeheer

RaadpleegzonodigdetheorieoverApplicatiebeheerencloudopslag.

a. WaarvoorstaandelettersASL?

b. WatisASL?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

c. WaargaatOrganizationCycleManagementover?

Figuur 2.40 De meest gebruikte online opslag-aanbieders

d. WaargaatApplicationsCycleManagementover?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

e. WatzijnOperationeleprocessen?

f. WatisIncidentbeheer?

g. WatisConfiguratiebeheer?

h. WatisBeschikbaarheidsbeheer?

i. WatisCapaciteitsbeheer?

j. WatisContinuïteitsbeheer?

k. WatisWijzigingsbeheer?

l. WatisSoftwarebeheerendistributie?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Opdracht8 Versienummersencloudopslag

RaadpleegzonodigdetheorieoverApplicatiebeheerencloudopslag.

a. Hetversienummervansoftwareis4.5enerwordteennieuwereleaseuitgebrachtomeenpaarkleinebugs optelossen.Welkversienummerkrijgtdezerelease?

b. Hetversienummervansoftwareis7.3enerwordteennieuwereleaseuitgebrachtwaarinnieuwefunctionaliteit aandesoftwarewordttoegevoegd.Welkversienummerkrijgtdezereleasedan?

c. Watiseenservicepack?

d. Watiscompatibel?

e. Waarwordenbestandenopgeslagenalszeindecloudstaan?

f. Noemviervoordelenvancloudopslag.

g. Watzijndemeestgebruikteonlineopslagdiensten?

h. Vanwelkecloud-opslagdienstenmaakjijzelfgebruik?Hebjevoorkeurvooreenvandiediensten?Watis daarvoordereden?

2.4 Begrippen

Apache-licentie

Softwarediegratisgebruiktmagwordenondervoorwaarden.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Applicatiebeheer

Hetbeheervansoftware.

ASL(ApplicationServicesLibrary)

Eenmanieromzichttehoudenopsoftware.

BBS(BulletinBoardSystem)

Elektronischeontmoetingsplaatsen,zoalsSharepointofBlackboard.

BIM(BuildingInformationModeling)

Softwareomgebouwenteontwerpen.

BSA(BusinessSoftwareAlliance)

Eenorganisatiediehetgebruikvanillegalesoftwareterugprobeerttedringen.

BSD(BerkeleySoftwareDistribution)

Softwarediegratisgebruiktenverspreidmagwordenondervoorwaarden.

CAD(ComputerAidedDesign)

Eenontwerpprogrammamethulpvaneencomputer.

Cloud

Hetinternet.

Communicatiesoftware

Softwarevoorcommunicatie,zoalse-mail,WhatsApp,MicrosoftTeamsofFacebook.

Compatibel

Bijelkaarpassend;kunnenwerkenmetouderebestanden.

Datacenters

Eengebouwmetvolmetservers.

DTP(DesktopPublishing)

Softwareompublicatiesmeetemaken.

Databases

Programma'svoorhetwerkenmeteenverzamelinggegevens.

Freeware

Gratissoftware.

GPL(GeneralPublicLicense)

Gratissoftwaredieondervoorwaardengebruiktmagworden.

Horizontalepakketten

Softwarepakkettendiedooriedereengebruiktkunnenworden.

Licentie

Eenrechtomsoftwaretegebruiken.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Licentieovereenkomst

Devoorwaardenwaaronderjedesoftwaremaggebruiken.

LGPL(LesserGeneralPublicLicense)

Gratissoftwaredieondervoorwaardengebruiktmagworden.

Maatwerksoftware

Softwarediespeciaalisgemaaktvooreenbepaaldesituatieofeenbepaaldbedrijf.

Presentatiesoftware

Softwareompresentatiesmeetemaken.

Public-domainsoftware

Gratissoftware.

Redundant

Twee-ofdriedubbelbewaard.

Shareware

Softwarediejerechtstreeksvandemakerkooptvooreenkleinbedrag.

Socialmedia

Webbasedsoftwareominformatiemetelkaartedelen.

Spreadsheet

Eenelektronischrekenblad.

Standaardsoftware

Softwarediealgemeengebruiktkanworden.

Toepassingssoftware

Softwarediedecomputereenbepaaldemogelijkheidgeeft,zoalseentekstverwerker,eengameofeenvideoplayer.

Versienummer

Eennummerdataangeeftwelkeversievaneenprogrammaisgeïnstalleerd.

Verticalepakketten

Softwarepakkettenvooreenbepaaldebranche.

WYSIWYG(WhatYouSeeIsWhatYouGet)

Watjeopjeschermzietishetzelfdealsindegeprinteversie.

2.5 Praktijkopdrachten

Opdracht9 Inventarisatie

Onderzoekwelkestandaardsoftwareopjouweigencomputerisgeïnstalleerd.Hebjeookmaatwerksoftwareop jecomputerstaan?Hebjeopen-sourcesoftwaregeïnstalleerd?Enhebjeillegalesoftwareopjemachine?(Wees eerlijk!)

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Opdracht10 Cloudopslag

Welkevorm(en)vancloudopslaggebruikje?Hoeveelopslagruimtehebjedaarintotaal?Hoeveelvandieruimte gebruikjeopditmoment?

2.6 Terugblik

Opdracht11 Terugblik

Zeteenkruisjeindekolomdievoorjouvantoepassingis.

Beoordelingscriteria

Jekuntstandaardsoftwareenmaatwerksoftwareherkennen.

Jekuntverschillendetypelicentiesherkennen.

Jekuntprocesseninapplicatiebeheerherkennen.

Jekuntonderscheidmakentussenupdatesenupgrades.

Jekuntcloudopslagherkennen.

Opdracht12 Terugblik

Denknaoverwatjehebtgedaaninditblok.

a. Noemtweedingenwaaroverjetevredenbent.

1.

2.

b. Noemtweedingendiejedevolgendekeeranderswiltdoen.

1.

2.

c. Vraagjedocenten/ofleermeesteromfeedback.

Tops:

Tips:

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Nee Ja

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Blok3

Transactieverwerking

Eenbijzonderevormvantoepassingssoftwareistransactieverwerkendesoftware.Dezesoftwareisontwikkeld omingewikkeldetransactiestussenbedrijvengoedtelatenverlopen.Bedrijvenwillenzoveelmogelijktransacties dooreeninformatiesysteemlatenverwerken.Dekernhiervanishettransactieverwerkendsysteem.Inditblok leerjeovertransactieverwerkendesoftware,hoeeeninformatiesysteemwerkt,enkrijgjeinzichtinde transactieverwerkendecyclus.

Leerdoelen

1. Jekunttransactieverwerkendesoftwareuitleggen.

2. JekuntBlockchaineenvoudiguitleggen.

3. Jekunteeninformatiesysteemuitleggen.

4. Jekuntdestappenineentransactieverwerkendecyclusnoemen.

Transactiebetekentruil.AlsjijnaarMcDonald’sgaatendaareenhamburgerkoopt,danruiljefeitelijkdeze hamburgertegeneenbedragaaneuro’s.Ophetmomentdatjijendeverkoperbeidenakkoordzijnheeftzich eentransactievoltrokken.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Ineengeautomatiseerdsysteemiseentransactienetevenanders.Eentransactieineendatabasebetekentdat ereenaantalsamenhangendewijzigingenindedatabaseplaatsvindt.Belangrijkhierbijisdatervoorwordtgezorgd datdezewijzigingenofwelallemaalplaatsvinden,ofwelgeenvanalle.Detransactieisvoltooidalsallewijzigingen zijndoorgevoerd.

Figuur 3.1 Afsluiten van een transactie

Voordatwemettransactieverwerkendesystementemakenhaddenwaserdekantoorautomatisering.Dezebegon vanaf1975metdeintredevandeeerstetekstverwerkers.

Opdracht1 Oriëntatieopdrachttransactieverwerking

Leguitwatjijverstaatondertransactieverwerkendesoftware.Noemeenpaarvoorbeeldenwaarmeejijinhet dagelijkseleventemakenhebt.

3.1 Transactieverwerkendesoftware

Alswehethebbenovertransactieverwerkendesoftwaregaatheteigenlijkgewoonovertoepassingssoftware. Albetrefthetdanweleenheelbijzonderegroeptoepassingssoftware.

Transactieverwerkendesoftwareisprecieswatdewoordenzeggen:softwaredieisgemaaktomtransactieste verwerken.Eentransactieiseenovereenkomstwaarinuitwisselingvanzakenplaatsvindt.Neembijvoorbeeldde aankoopvancola.Jijpaktindesupermarkteenflescolaenzetdieopdelopendebandbijdekassa.Danbegint hettransactieverwerkendeproces:

• Depersoonachterdekassazaldewaardevandecolabepalenenjouvragenditbedragtebetalen.

• Vervolgenskrijgjeeenbetalingsbewijs(bonnetje).

• Decolaisdaarmeejouweigendomgewordenenhetgeldheteigendomvandesupermarkt.

• Detransactieisafgerond.

Maarmisschiengebeurtertijdensdetransactieveelmeer.Hetzouookzokunnengaan.Jijpaktindesupermarkt eenflescolaenzetdieopdelopendebandbijdekassa.Danbeginthettransactieverwerkendeproces:

• Depersoonachterdekassascantdecola.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Dewaardevandecolawordtopgehaalduitdedatabase.

• Jouwordtgevraagdviaeenpinautomaathetbedragovertemaken.

• Jouwbankbevestigthetovergemaaktebedrag.

• Hetvoorraadsysteemvandesupermarktzaldevoorraadcolametéénverminderen.

• Decolaisvanjouenhetbedragheteigendomvandesupermarkt.

• Detransactieisafgerond.

Alsjeeenhuiskooptomvatdetransactienatuurlijkmeerstappenenisingewikkelder.Transactiestussenbedrijven zijnvaaknogingewikkelder.Omtezorgendatditallemaalgoedverlooptishiervoorindeloopderjaren transactieverwerkendesoftwareontwikkeld.

Transactieverwerkendesystemenzijninformatiesystemendiehetbedrijfssysteemmoetenondersteunen.Een bedrijfssysteemheefttweebelangrijkehoofdfuncties.Deeersteishetsturenvanbedrijfsprocessen.Daarnaast wordthetgebruiktvoorhetinternenexternafleggenvanverantwoording.

Eenbedrijfheeftgeenbaatbijeeninformatiesysteemdatalleenmaargeldkost.Persaldozaleeninformatiesysteem hetbedrijfwinstmoetenopleveren.Alsjededoelstelling‘hetsysteemmoetwinstopleveren’bekijkt,isdatvaak lastigtemeten.Iswinstalleengeldofishetookwinstalshetpersoneelmindervaakziekis?‘Hoeveelwinsten wanneer?’zijnvragendiebeantwoordmoetenworden.Alsjeaanwinstdenkt,dankandatoverdevolgende zakengaan:

• kostenbesparingdoorvoeren;

• moderneninnovatiefwerkentegenlagerekosten;

• hogereproductiviteit,dusmeerproducerentegenlagerekosten;

• beterekwaliteitvandeproductenenzomogelijkvandeorganisatiebereiken;

• betereverslaglegging;

• monotoonenvuilwerkdoorrobotslatendoen;

• minderuitval(ziekte,ongevallen)vanpersoneel;

• mindermenselijkefouten.

Figuur 3.2 Huis kopen

Ditoverzichtisnietcompleet.Zozoudenmilieuenduurzaamheidalsdoelenindelijstkunnenstaan.Eneen klachtenbehandelingssysteemzouhetaantalklachtenkunnenverminderen.Debatenzijninditgevalmeer tevredenheidbijklantenenklantendieblijventerugkomen.Maardituitdrukkeningetallenofinwinstenverlies isergmoeilijk.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Blokchain

Bijzonderbinnendetransactieverwerkendesoftwareisdeblockchain-technology.Bijdeblockchainwordteen transactiegecontroleerddoordiversecomputersineennetwerk.Allecomputershoudeneenlogboekbijvande veranderingenindeblockchain.Alsereentransactieplaatsvindt,controleertiederecomputerofdietransactie voldoetaanallevoorwaardenenkeurtdietransactiedangoed.Ofnietnatuurlijk,alserietsmismeeis.Alsalle computershetgoedkeuren,danwordtdetransactieinhetlogboekbijgeschrevenalsvoltooid.

Eenvoorbeeld:Suzankoopteenfietsvoor€100,-.Zebetaaltdefietsenhandelaareninhetlogboekvanhaar computerstaatnu‘Suzanheefteenfietsgekochtvandefietsenhandelaarvoor€100,-’.Inhetnetwerkwordtdie notitierazendsnelverspreidenallecomputersvoegendetransactietoeaanhuneigenlogboek.Detransactieis goedgekeurdendefietsenhandelaarkrijgtzijngeld.

StelnudatSuzannieteenhelefietsheeftgekocht,maaralleeneenventieldopje.Danzouerstaan‘Suzanheeft eenventieldopjegekochtvandefietsenhandelaarvoor€100,-’.Denotitiewordtweerrazendsnelverspreidin hetnetwerk,maarnuvindendecomputersdatweleenbeetjeveelvooreenventieldopje.Decomputersslaan alarm:hetiseenvreemdetransactiedienietaandeafgesprokenregelsvoldoet.Omdatnietallecomputersde transactiegoedkeuren,wordtdeheletransactieafgekeurdennietuitgevoerd.Defietsenhandelaarkrijgtzijngeld niet.Allecomputersveranderennietsinhunlogboek,zodatdesituatieonveranderdblijft.

Zodraeentransactiewelwordtgoedgekeurdenallecomputersdieinhunlogboekopnemen,isereennieuwe paginainhetlogboekopgenomen.Oferiseennieuwbloktoegevoegdaandeserietransactiesdieeerderalwaren goedgekeurd.Zoontstaatereenkettingvangoedgekeurdeblokken:eenblockchain.

Figuur 3.3 People, planet, profit

Blockchainwordtgebruiktbijdigitalebetaalmiddelen(cryptocurrencies)zoalsbitcoin,litecoinenethereum. Doordatergeencentraalpuntis,zoalseenbank,zijndekostenbijdigitaalgeldlaag.Erzijngeenbankendie samenbepalenhoeveeleenmuntwaardis,datwordtgeheelbepaalddoorvraagenaanbod.Ineendatabase (hetlogboekuitonsvoorbeeld)wordtiederetransactiebijgehouden.Diedatabasestaatnietopeenbepaalde plek,maarheeftkopieënopduizendencomputerswereldwijd.Diecomputershoudenelkaaropdehoogtevan iedereverandering.Doordeverspreidedatabaseishetonmogelijkomfraudeteplegenmetdigitaalgeld.Jezou aldiedatabasestegelijkertijdmoetenhackenenaanpassen.

Naastdetoepassingbijcryptocurrencieskanblockchainooktoegepastwordeninallerleiomgevingenwaarbij ietsgecontroleerdmoetworden,zoalsbijdeverkoopvaneenhuis,medischegegevensofverkiezingen.Blockchain zalindetoekomstbelangrijkwordenopnogveelmeergebieden.

Opdracht2 Transactieverwerkendesoftware

Raadpleegzonodigdetheorieovertransactieverwerkendesoftware.

a. Watistransactieverwerkendesoftware?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

b. Watzijntransactieverwerkendesystemen?

Figuur 3.4 Blockchain

c. Watiseentransactieineendatabase?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

d. Eenbedrijfssysteemheefttweebelangrijkehoofdfuncties,welkezijndat?

e. Alsjehetoverwinsthebt,waarkunjedanaandenken?

f. Zetdelijstindevolgordevanwatjijhetbelangrijkstvindt.

g. Legkorthetprincipevanblockchainuit.

h. Zoekopinternetdrietoepassingenvanblockchain.Legvooreenvandiedrieuitopwelkemanierblockchain wordttoegepast.

3.2 Informatiesystemen

Eeninformatiesysteemiseensysteemwaarmeeinformatieoverobjectenofpersonenkanwordenverzameld, bewerkt,geanalyseerd,samengevoegdengepresenteerd.Voorbeeldenvangeautomatiseerdeinformatiesystemen zijndescansystemenbijdekassa’svandesupermarkt,deinformatiezuilindebibliotheek,het cijferregistratieprogrammaopschoolenzovoort.

Eengeautomatiseerdinformatiesysteembevatgegevens,programma’sofprocedures,gegevensdragers, formulierenenzovoortenvaakeenofmeermachines.Deverwerkinggebeurtvooreendeelformeel,datwilzeggen volgensproceduresenprogramma’s.

Eeninformatiesysteemishetgeheelvanmensen,hulpmiddelenenproceduresmetalsdoelgegevensteverwerken totinformatie.Webekijkenhiernadeverschillendeonderdelen.

Gegevens

Gegevensvormendegrondstofvanhetinformatiesysteem.Zezijnvooreeninformatiesysteemwatijzerertsis voorhoogovens.Indegegevensmoetveeltijdenenergiegestokenwordenomeengoedeindproducttekrijgen. Eenvoorbeeldvaneengegevenisdetemperatuur.

Informatie

Heteindproductvaneeninformatiesysteemisinformatie.Informatieiswatwenodighebbeninonsbedrijfen ookderedenwaaromweeeninformatiesysteemhebben.Zoalsijzereeneindproductisvanhoogovens,is informatieeeneindproductvaneeninformatiesysteem.Netalsijzerweergrondstofkanzijnvooreenander proces,kaninformatieuitheteneprocesweereengegevenzijn(degrondstofvormen)vooreenandersysteem. Detemperatuuriseengegeven.Hetgeeftonsinformatieoverofhetkoudisenofweeenjasaanmoetendoen.

Procedures

Metprocedureswordendevoorschriftenbedoelddievertellenhoemensenmetdegegevensmoetenomgaan. Eeninformatiesysteemisnetalselkandersysteemonderworpenaansturing.Hetmoetwordenbeheerd, onderhoudenenbijgesteldalsdatnoodzakelijkis.Alswevandaageenjasaanmoetendoen,betekentdatniet datdatmorgenooknodigis.Nieuwegegevenskunnenleidentotnieuweprocedures.

Mensen

Binnenhetinformatiesysteemwerkenmensen.Hetisnietzodateengeautomatiseerdinformatiesysteemgeen handmatigehandelingenmeerkent.Oferhandmatigverwerktkanofmoetworden,hangtafvandeomvangen decomplexiteitvanhetverwerkingsproces.Jekuntzelfdetemperatuuropdethermometerzien,maarjekunt ookeensysteemeenseintjelatengevendathetondereenbepaaldetemperatuurisendateenjasnodigis.

Verwerking

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Verwerkingisdeplaatswaaruitgegevensinformatiewordtgemaakt.Gegevensmoetentotinformatiegemaakt worden.Hetfeitdatheteenbepaaldetemperatuuris,iseengegeven.Alsjebesluitomdaaromeenjasaante doen,verwerkjedatfeittotinformatie(jevindthetkoud)envervolgenstotactie:jedoeteenjasaan.

Figuur 3.5 Informatiesystemen

Centraalofdecentraal

Informatiesystemenkunnencentraalofdecentraalzijn.Metcentraalbedoelenweeeninformatiesysteemwaarvan hetbeheerisopgedragenaaneencentraalonderdeel.ZoheeftdeBelastingdienstverschillendekantorenover hetland.Maarallegegevensenhetbeheerdaarvangebeurtvanuitéénplaats.Natuurlijkzijnerwelmedewerkers opdeverschillendelocaties,maarzijwerkenvanuithetcentralesysteem.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Decentraalbeheerdesystemenzijnsystemenwaarvandegegevensverwerkingopverschillendeplekkenplaatsvindt. Hetisgeenprobleemomhetbeheerendegegevensverwerkingvoorwatbetreftdeplaatsindeorganisatievan elkaartescheiden.ZozijnallegaragebedrijvendievoorVolkswagenwerkenverbondenmetdeimporteur.Toch hebbenzeallemaalhuneigensysteemwaarinzijhetonderhoudaandeauto’sbijhouden.Dezesystemenworden oplocatiebeheerd.Tochiserregelmatiguitwisselingvangegevensmetdeimporteur.

Mengvormenzijnerook:decentraleinvoer,opslagenuitvoer,maarcentraleverwerking.

Verschillendeinformatiesystemen

Erzijntallozesoorteninformatiesystemen.Enerzijnookzeerveelmanierenomzeintedelenincategorieën.In ditboekmakenweonderscheidtussenmanagementinformatiesystemen(MIS)enbeslissingsondersteunende systemen,ofwelDecisionSupportSystems(DSS).

DecisionSupportSystems(DSS)

EenDSSisbedoeldvoorhetopslaanenbewerkenvanzeergrotehoeveelhedenadministratievegegevens.De gegevensdiebinnenkomenwordendoorhetsysteemgeanalyseerdvolgensvoorgeprogrammeerderegels. Vervolgenswordtervolgensdiezelfdeprogrammaregelseenbeslissinggenomen.Alsregelsgoedzijnomschreven zijnzeinprogrammaregelstezetten.Bijhetnemenvanbeslissingenzijndangeenmensenmeernodig.

Tegenwoordigkomenweditsoortsystemenooksteedsvakerinonsdagelijksleventegen.Zelfrijdendeauto’s zullenzelfstandigbeslissingengaannemen:remmen,doorrijdenofuitwijken.Datiseenbeslissingdiedebestuurder ineenreflexneemtwanneererietsonverwachtsgebeurt.Maarbijeenbeslissingssysteemineenzelfrijdende autozalallesvantevoreninprogrammaregelsmoetenzijnopgenomen.

• Watmoethetsysteemdoenalsereenegeloversteekt:remmen,doorrijdenofuitwijken?

• Maarwatmoethetdoenalserdichtachteronseenenormevrachtwagenrijdt:doorrijdenofuitwijken?

• Maaralserlinksenrechtsvandewegbomenstaanofkinderenspelen:doorrijden?

Figuur 3.6 Centraal-decentraal

EenDSSisduseensysteemdathetnemenvanbeslissingenondersteunt.Eenvoorbeelduitjouwberoepishet DSS-systeemvaneenservicedesk,waarineenmedewerkeraangeeftwatdeklachtofhetprobleemvandeklant is.Hetsysteemkanaandehandvaneendatabaseendesoftwarebepalenwatwelenwatgeenmogelijkeoorzaken zijnvandeklacht.Opgrondhiervankandeservicedeskmedewerkerbepalenwatermoetgebeuren.Demedewerker wordtondersteundbijhetnemenvaneenbeslissing(decisionsupport).EengoedDSSheeftdevolgende kenmerken:

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• hetisgeschiktvoorhetstellenvanvragenenmakenvananalyses;

• hetisbestemdvoorongestructureerdeproblemen;

• hetisflexibel.

Managementinformatiesysteem(MIS)

Eenmanagementinformatiesysteemgeeftinzichtindingendievanbelangzijnomdevoortgangteregelen,oftewel temanagen.Managementinformatiesystemenzijnsystemendiegegevensoverhetprocesopslaanenverwerken ominformatieteleverenoverhettemanagenproces.

HetverschiltussenDSSenMISisdateenMISveelmeergerichtisophetbeheervandetotaleorganisatie.Binnen hetsysteemzijnallerleianalysestemaken,opgrondwaarvandanweerbeslissingenkunnenwordengenomen. Eenbeslissingsondersteunendsysteemisvaakeenonderdeelvanhetmanagementinformatiesysteem.Het managementmoetbeslissingennemenoverdetoekomstvanhetbedrijf.Datkanhetnietdoenopbasisvaneen ‘goedgevoel’.Eenbeslissingmoetonderbouwdzijnendaarisveelinformatievoornodig,managementinformatie.

SteldatProRailophetideekomtomeengoederenspoorlijnaanteleggentussenRotterdamenhetRoergebied inDuitsland.Danmoetereenbeslissinggenomenwordenovereenprojectdat12jaargaatdurenenheelveel geldgaatkosten.Ookheefthetinvloedophetlevenvanveelmensen.Jehuiszalmaarafgebrokenwordenom ruimtetemakenvoordespoorlijn.Ofjehebtvanafnueenspoorlijndoorjetuinlopen.

Jebegrijpt,zo’nbeslissingneemjenietzomaar,dieneemjeopbasisvanzoveelmogelijkactueleinformatie.In ditvoorbeeld,datnietisverzonnen,maareenechtprojectwas,isdatniethelemaalgoedgegaan.Menzateen beetjefoutmetdetotalekostenvan4,7miljard.Diewaren2,2miljardhogerdandeoorspronkelijkbegrootte2,5 miljard.Ookhetgebruikvaltnogaltijdtegen.Errijdenvoorlopigveelmindertreinendanoorspronkelijkgepland was.

Bijhetnemenvandebeslissingbeschiktemennietoverdejuisteinformatieenooknietovervoldoendeinformatie. Allebedrijvenhebben,meestalgelukkigminderheftig,hiermeetemaken.Menmoetbeslissingennemenover zakenindetoekomst.EenMISkanhierbijhelpen.Alsvanuitveelverschillendeoogpuntenobjectieveinformatie beschikbaaris,danisereenkansdathetallemaalgaatzoalsmendathoopt,denktofverwacht.

Momentvangegevensverwerking

Degegevensdieineensysteemwordeningevoerd,moetennatuurlijkverwerktworden.Eenorderkanpertelefoon opgenomenworden.Depersoondiedeorderopneemt,voertdezeinviahetwerkstation.Erisdansprakevan handmatigeengeautomatiseerdeverwerking.Deorderwordtvervolgensverwerktenopgeslagen,bijvoorbeeld ineenorderstatusbestandwaarbijdevoortgang‘uitvoeringorder’bewaaktwordt.Detransactieisde orderverwerking.Erzijndrieverschillende,algemeengebruiktemethodenwaarmeetransactiesenbestandenof databaseswordenbijgewerkt:

• destapelverwerking,ofperiodeverwerkingperstapelofgroep(ookwelbatchverwerkinggenoemd);

• deonlineinvoer(directeinvoer)dielaterperstapelofgroepwordtverwerkt;

• hetonlineverwerkingsproces:deonlineinvoerdiedirect(online)verwerktwordt(ditnoemenweookwel realtime).

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Alshetbasisproceseentransactiegerichtprocesiseneendirecteafhandelingvandetransactiewenselijkis,is eenonlineverwerkingdeaangewezenmethode.Alshetprocesperiodiekplaatsvindt(bijvoorbeeldeenmaalper maanddeloonadministratie),kunjedestapelverwerkingsmethode(batch)gebruiken.

Bijrealtimetoepassingenisbatchverwerkingnatuurlijkniettoegestaan.Wiljebijvoorbeeldeenvliegreisboeken naareenverrebestemming,danmoetjeophetmomentvanboekenwetenofernogeenstoelvrijisinhetvliegtuig. Ophetmomentdatjijgeboekthebt,moetdatookwordenvastgelegd,anderszoujehetrisicolopendestoelte moetendelenmeteenander.Hetsysteemmoetonlineenrealtimezijn.Eenklantheefternietsaantewetendat destoelgisterennogvrijwas.Wathijwilwetenisofhijnuoverdiestoelkanbeschikken.

Opdracht3 Informatiesystemen

RaadpleegzonodigdetheorieoverInformatiesystemen.

a. Kijknaardevolgendeafbeelding.Plaatsdebegrippen gegevens, hulpmiddelen, informatie, mens, procedures, verwerking achterhetjuistegetalindetabel.

Figuur 3.7

Gegevensverwerking

b. Watzijngegevens?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

c. Watisinformatie?

d. Watzijnprocedures?

e. Watiseencentraalinformatiesysteem?

f. Watiseendecentraalinformatiesysteem?

g. Welkeverschillendeinformatiesystemenzijner?

h. WatiseenDSS?

i. WaarvooriseenDSSbedoeld?

j. WatiseenMIS?

k. WaarvooriseenMISbedoeld?

l. Welkedrieverschillendemethodenzijnteonderscheidenwaarmeetransactiesenbestandenofdatabases wordenbijgewerkt?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

m. ZoekopinternetdrievoorbeeldenvaneenDSS.Legvaneenvandievoorbeeldenuitopwelkgebiedbesluiten wordengenomen.

3.3 Transactieverwerkendecyclus

Zoalsindeinleidingvanditblokuitgelegdiseentransactieeenruil:bijMcDonald'skunjeinruilvooreuro’seen hamburgerkrijgen.Wanneerjepintendusbetaaltviaelektronischbetaalverkeer,zaldetransactiebestaanuit deruilvandehamburgertegeneenakkoordvandebetrokkenbanken.DebankvanMcDonald’senjouwbank zullenbeidekijkenofernietsmisismetbijvoorbeeldjepincodeenofervoldoendesaldois.Pasalsallesklopt, kandetransactiewordenvoltrokkenenkrijgjijjehamburger.

Alsjeweetwelketransactiesjewiltuitvoerenenjeweetwateeninformatiesysteemis,danbegrijpjedatditveel metelkaarheefttemaken.Bedrijvenwillenzoveelmogelijktransactiesviaeeninformatiesysteemlatenverwerken. Datmaaktdekansopfoutenkleinerenismeestalgoedkoper.Schematischzietdateralsvolgtuit:

Transactieverwerkend systeem

Deinvoertransactiewordtviadeinvoerapparatuuruitgevoerd.

• Ervindtvalidatie(controle)plaatsophetgegevenuithetbestand(hetrecord).

• Afhankelijkvanderealtime-ofbatch-modewordtdetransactieverwerkt.

Invoer

Erkanbijofflinesystemengewerktwordenmetspecialeapparatuurenspecialesoftwareomdegegevensvoor tebereiden.IndezetijdmoetenwehiervooraldenkenaanscannersenOCR-software(OpticalCharacter Recognition).Hiermeewordenvoordecomputerleesbaregegevensgemaaktdielaterpergroepkunnenworden ingevoerdindecomputer.

Alsbijvoorbeelddesalarisadministratieuitbesteedwordt,kunnendegegevensopverschillendemanieren vastgelegdwordenzoalsopeenformulier(perpost)ofopeeneigenpc.Vervolgenskunnenzeperusb-stickoffline ofviaeenrouteronlinewordendoorgezondennaardeverwerkendecomputer.Maarookstemgestuurdesystemen komensteedsvakervoor.

Figuur 3.8

Validatie

Alstweedestapwordtdeinvoergecontroleerd.Validatiebetekenthetcontrolerenvandeingevoerdegegevens omvasttestellenofzecorrectenvolledigzijn.Dezecontrolekannooitmethonderdprocentzekerheidworden vastgesteld.Maarhetismeestalwelmogelijkomdegeldigheidvandegegevensredelijknauwkeurigtecontroleren. Controleopdegeldigheidmoetjeopiederonderdeelvandegegevensdoen,maarookopdeverzamelingvan gegevensalsgeheel.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Controlesdiejekuntuitvoerenzijnonderandere:

• degeldige,vereistelengtevaneengegeven;

• eenfoutindeindelingofcompositie–eenNederlandsepostcodebestaatbijvoorbeeldaltijduitviercijfers, eenspatieentweeletters;

• eenonder-en/ofbovengrensaaneenbedrag.

Erzijnallerleimanierenomdeingevoerdegegevenstecontroleren.Eenveelgebruiktcontrole-instrumentishet controlecijfer.Ditiseenextracijferdatdoorberekeningenwordtbepaald.Opeenidentificatienummerwordt eenberekeninguitgevoerd.Deuitkomstwordtvergelekenmethetcontrolecijfer.Komtditovereendankande transactiedoorgaan,zonietdanwordtdetransactieafgebroken.

Eenbekendvoorbeeldhiervanishetnummerdataanboekenwordtmeegegeven,ISBN,bijvoorbeeldISBN978 9039516171.De1isdeuitkomstvaneenberekeningmetdeeerstetwaalfgetallen,978903951617.Alsereen cijferverkeerdisingevoerd,blijktbijdedecoderingdatereenandercontrolecijferuitdeberekeningkomt.Men weetdandatereenfoutbijdevastleggingofdeinvoeringvanhetidentificatienummergemaaktis.Eenvergelijkbare controlewordtooktoegepastbijbankrekeningnummers.

Verwerkingenuitvoer

Alsdegegevensvandeinvoerophungeldigheidzijngecontroleerd,wordendegeldigerecordsverwerkt.Tijdens detransactieverwerkingvindtereenaantalbelangrijkeactiviteitenplaats:

• hetgeschiktmakenvandeingevoerdegegevensingegevensdievoordecomputerendeopslaggeschiktzijn;

• devoorbereidingvandeuitvoer.

Bijbeideactiviteitenwordtookzogenoemdemanagementinformatiegeproduceerd.Dezenoemenwe transactiedocumenten Hettweededeelvanhetwoord,‘documenten’,doetvermoedendathetomuitvoerop papiergaat.Indemeestegevallenisdatnietzoengaathetomdigitaleuitvoer.Erzijndriebelangrijkeredenen waaromdezemanagementinformatiewordtgeproduceerd:

• voorinformatievedoeleinden,datwilzeggenomeenactiedievoorgesteldwordtofuitgevoerdistemelden, tebevestigenofteverklaren;

• omhandelingenteinitiëren,datwilzeggenomdeinstructietegevendateentransactiemoetplaatsvinden;

• voorraadplegingachteraf:voorachtergrondinformatieofalsnaslagmogelijkheidvoordeontvangendepartij.

Totdetransactiedocumentenbehorenbijvoorbeeldverzendopdrachten,inkooporders,productieorders, rekeningoverzichtenvanklantenenzovoort.Dezedocumentengeveneenopdrachtomietstedoen.Een inkooporderbijvoorbeeldgeeftdeverkoperdeopdrachtomgoederenteverzenden.Eenchequegeefteenbank deopdrachtomuittebetalen.Eendocumentdatontworpenisomeenhandelingoptestartenenvervolgens teruggestuurdtewordenvoorhetverwerkenvandeuitvoeringvaneentransactie,heeteen kringloopdocument Eenvoorbeeldhiervaniseendigitaalformulierdatdoordeontvangerwordtingevuldenteruggestuurd.

Degegevensvanhetformulierwordenineenbestand(database)opgeslagen,datvoornaslagdoeleindendient. Iedereendiedaartoebevoegdisendiedezeinformatienodigheeft,kandeinformatieviaeenwerkstation terugzoeken.

Alsdetransactiesverwerktworden,wordtermeestaleenoverzichtgemaaktvandegegevensdieopalletransacties betrekkinghebben.Dezelijstbeschrijfteenstapel(batch)transactiesof,alsersprakeisvaneenonline verwerkingsproces,deverwerkingendieineenbepaaldeperiodezijnuitgevoerd.Delijstiseenmiddelwaardoor hetnaslaanvandeverwerkingshandelingenmogelijkwordt,evenalsfoutencontrole.Decontroleerbarevastlegging (of audit trail)ishetspoorvanverwijzingen(bijvoorbeelddocumentnummer)waarmeeeentransactiegevolgd kanworden:vanhetmomentdathijwordtvastgelegdtotaandelijstenwaarophijmetanderetransacties samengesteldwordt.Ditverwerkingsspoorisnodigvoorzowelinterneadministratievedoeleindenals managementdoeleinden.Hetisimmersvaaknodigdedetailswaaruiteentotaalisopgebouwdnauwkeurigte onderzoeken.Jewiltvaakookkunnennagaanwatermeteenbepaaldetransactieisgebeurd.

Inhetalgemeenbeginnendeverwijzingennaardecontroleerbarevastleggingenaloptransactieniveaudoor:

• eentevorentoegekendnummervoorhetdocument;

• eenstapelnummerdataaneenstapeldocumentistoegekend;

• eentransactienummerdatdoordecomputeristoegekend.

Hettransactieverwerkendsysteemisdekernvanonsinformatiesysteem.Defiguurhiernalaatzienhoedatin elkaargrijpt.

Ineentransactieverwerkendsysteemheeftonlineinvoereenbelangrijkvoordeelbovenperiodieke gegevensvoorbereidingenperiodiekeinvoer.Datkomtdoordattijdensdetransactiehetgrootstedeelvande geldigheidscontrolealuitgevoerdkanworden.Daardoorkunnenveelfoutenonmiddellijkwordengecorrigeerd, terwijldepersoondiedetransactieinvoertnogaanwezigisenzelfdecorrectieskanaanbrengen.

Dewebwinkelalsvoorbeeld

Hetonlinekopenvancomputeronderdelenbevatverschillendetransactieverwerkendesystemen.Heteerste systeemisdatvandewebwinkel.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Figuur 3.9

Transactieverwerkend systeem

Figuur 3.10

Transactieverwerkend systeem webwinkel

• Hetbegintmetdeinvoervangegevens.

• Dezewordengecontroleerd,bijvoorbeeldopvoorraad.Hetkanookopvolledigheidofcodes,nummers enzovoort.Inhetvoorbeeldisdecontroleopvoorraadingetekend.Wanneeriemandietsbestelteneris onvoldoendevoorraad,danmoetereennieuw,lageraantalingevoerdworden.

• Alsdegegevensvolledigzijnenkloppenenalsdeartikelenaanwezigzijn,dankandedatabaseworden bijgewerktenkunnendegegevensvoordeuitvoerwordenklaargemaakt.

• Deuitvoerbestaatonderandereuiteenpakbonvoorhetmagazijn,management-informatiezoals verkoopresultatenengegevensvoordebestellingvannieuwevoorraad.

Nadatdebestellinggedaanismoeterinhetmagazijneenenandergebeuren.

• Debetreffendeartikelenmoetenindedoos.

• Deinhoudmoetwordengecontroleerdopbasisvandegegevensvande‘winkelmand’.Alsgegevensniet kloppen,danmoetdeinvoeropnieuwwordengedaannetzolangtotallesklopt.

• Deverzendgegevensmoetenopdedooskomen.

• Detrack-en-tracecodemoetwordenaangemaakt.

Vervolgensbegintereentransactieverwerkendsysteemtelopenbijhetbedrijfdathetpakjegaatbezorgen.

Opdracht4 Transactieverwerkendecyclus

RaadpleegzonodigdetheorieoverdeTransactieverwerkendecyclus.

a. Vulinhetschemahiernadevolgendebegrippenin:Invoer,Uitvoer,Validatie,Verwerking.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

b. Watbetekentvalidatie?

Figuur 3.11 Transactieverwerkend systeem magazijn

c. Hoekunnengegevensgevalideerdworden?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

d. Watzijndebelangrijkstestappentijdensdeverwerking?

e. Omwelkeredenenwordtmanagementinformatiegeproduceerd?

f. Waaromheeftonlineinvoerdevoorkeurineentransactieverwerkendsysteem?

g. Hoehebjijindeafgelopenmaandtemakengehadmeteentransactieverwerkendsysteem?Welkegegevens moestjetoeninvoeren?

3.4 Begrippen

Blockchain

Eensysteemwaarbijdetransactieswordengecontroleerddoordiversecomputersineennetwerk.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Cryptocurrencies

DigitalebetaalmiddelenzoalsBitcoinofLitecoin.

DSS(DecisionSupportSystem)

Bedoeldvoorhetopslaan,verwerkenenanalyserenvanzeergrotehoeveelhedengegevens.

Gegevens

Degrondstofvaninformatiesystemen.

Informatie

Heteindproductvaneeninformatiesysteem.

Informatiesysteem

Eensysteemwaarmeeinformatiekanwordenverzameld,bewerkt,geanalyseerd,samengevoegdengepresenteerd. Hetgeheelvanmensen,hulpmiddelenenproceduresmetalsdoelgegevensteverwerkentotinformatie.

MIS(ManagementInformatieSysteem)

Geeftinzichtindingendiebelangrijkzijnomvoortgangteregelen.

Procedures

Voorschriftendievertellenhoemensenietsmoetendoen.

Transactie

Ruil.Ineendatabase:eenaantalsamenhangendewijzigingenindedatabase.

Transactieverwerkendesoftware

Softwaredieisgemaaktomtransactiesteverwerken.

Validatie

Hetcontrolerenvangegevens.

Opdracht5 Praktijkopdracht

Houeendaglangbijinwelkesituatiesjeinjedagelijkseleventemakenkrijgtmettransactieverwerkendesoftware.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

3.5 Terugblik

Opdracht6 Terugblik

Zeteenkruisjeindekolomdievoorjouvantoepassingis.

Beoordelingscriteria

Jekunttransactieverwerkendesoftwareuitleggen.

JekuntBlockchaineenvoudiguitleggen.

Jekunteeninformatiesysteemuitleggen.

Jekuntdestappenineentransactieverwerkendecyclusnoemen.

Opdracht7 Terugblik

Denknaoverwatjehebtgedaaninditblok.

a. Noemtweedingenwaaroverjetevredenbent.

1. 2.

b. Noemtweedingendiejedevolgendekeeranderswiltdoen.

1. 2.

c. Vraagjedocenten/ofleermeesteromfeedback.

Tops:

Tips:

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Nee Ja

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Blok4

Softwareineennetwerkomgeving

Tegenwoordigheeftbijnaelkbedrijfenveelhuishoudenseennetwerk,waarinverschillendenetwerkvormen, protocollenenbeheersoftwareeencentralerolspelen.Hoecomputersmetelkaarverbondenzijn,kunje schematischweergevenmethetOSI-model.Inditblokleerjeoververschillendesoortennetwerkenenbijbehorende architecturen,krijgjeinzichtinwelkeverbindingenerzijnenhoejediekuntrealiserenenleerjehoejediverse netwerktoolskuntgebruiken.

Leerdoelen

1. Jekuntverschillendetypennetwerkenonderscheiden.

2. JekuntdelagenvanhetOSI-modelbenoemen.

3. Jekuntdiversenetwerktoolsgebruiken.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bedrijvenbeschiktenvoordejarentachtigoverhooguitééncomputer.Wasereerstéénwerkaansluitingopzo’n computer,laterwarendatermeer.Maarelkwerkstationerbijgingtenkostevandewerksnelheid.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Metdeintredevandepcin1981kwamenerveelmeercomputersineenbedrijf.Inhetbeginliepmenvancomputer naarcomputermetfloppy’s(diskettesvan5½inchineenflexibelehoes)ombestandentedelen.Alvluggingmen dezecomputersaanelkaarkoppelenmetbehulpvannetwerkkaartenencoaxkabel.

Tegenwoordigbeschiktbijnaelkbedrijfwelovereennetwerk.Ookveelparticulierenbeschikkenthuisover netwerkjes,alwashetmaarominternettedelen.

Inditblokgaanweinopdeverschillendenetwerkvormen,protocollenenwaterverdernodigisomeen netwerkomgevingterealiseren.Inhetnetwerkhebjesoftwareomtegebruikenviahetnetwerkensoftwareom hetnetwerktebeheren.DaarvoorishetnodigietsoverdeverschillendenetwerkstructurenenhetOSI-modelte weten.Omallesvolledigtehoudenwordtookdatstukjebehandelddatnietdirectmetsoftwaretemakenheeft.

Opdracht1 Oriëntatieopdrachtsoftwareineennetwerkomgeving

Eennetwerkgebruikjezondererbijnatedenken.Maarhoefunctioneertdatnetwerkeigenlijk?Legdatuitin ongeveer350woorden.

4.1 Netwerkenennetwerkarchitectuur

Netwerkstructuur

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Microcomputerskunnenineennetwerkmetelkaarinformatieuitwisselen.Datkanineenbeperktgebied,zoals eenschoolofeenbedrijf.Dannoemenwezo’nnetwerkeenlokaalnetwerkofeenLAN(LocalAreaNetwork).Het kanookdateennetwerkeenveelgrotergebiedbeslaat(bijvoorbeeldinternet).Dannoemenwezo’nnetwerk eenWAN(WideAreaNetwork).

Eentussenvormiseennetwerkdatzichuitstrektovereengroot(stedelijk)gebied(metropool).Zo’nnetwerk noemenwedaneenMAN(MetropolitanAreaNetwork).Inditboekgaathethoofdzakelijkoverlokalenetwerken.

Lokalenetwerken

Binneneenbeperkt(lokaal)gebied,meestalmetafstandenvanminderdaneenkilometer,noemenweeen netwerkvancomputerseenLAN(LocalAreaNetwork).Deindividuelewerkstationsmoetendaarinaanelkaarzijn gekoppeld.Datkanfysiek,metkabelsennetwerkapparatuur,maarhetkanookdraadloos,wireless.

Opdecomputersmoetnetwerksoftwarewordengeïnstalleerd,zodatdegebruikersgezamenlijkderandapparatuur, gegevensenapplicatieprogrammatuurkunnengebruiken.

TotbeginjarennegentigwerdenLAN’svoornamelijkgebruiktvoorhetgezamenlijkgebruikvanrandapparatuur, zoalsprinters,hardeschijvenenplotters.Ditgebeurdeomdatrandapparatuurergduurwasenbinnenveel bedrijvendegrootstekostenpostvormde.Tegenwoordigisdetoepassingvannetwerkenvooralgerichtophet delenvangegevensenprogramma’s.

Netwerkstation

Demeestebedrijvengebruikeneenlokaalnetwerkomdatzevoorhunbedrijfsvoeringafhankelijkzijnvancentraal opgeslagengegevensenprogrammatuur.Iederepcdieophetnetwerkisaangesloten,kanwerkenalseen onafhankelijkecomputermetzijneigensoftwareofalseennetwerkstationdattoegangheefttotalleinformatie dieopeencentraleserverstaat.

Voorhetnetwerkstationisspecialenetwerksoftwarenodigomtekunnencommunicerenmetdeserverende anderewerkstationsinhetnetwerk.Ookisereenspecialeinterface,eennetwerkkaartnodig.DezeNetwork InterfaceCard(NIC)wordtineenvandeuitbreidingssleuvenvandepcgestoken.Veelapparatuurisstandaard voorzienvaneenNetworkInterfaceCard.Denetwerkapparatuuristegenwoordigveelmeerdaneenwerkstation indevormvaneenpc.

Figuur 4.1 Netwerkstructuren

Tegenwoordigzijnookdevicesalssmartphone,tablets,laptops,maarookdesmartwatchverbondenmethet netwerk.Indeprivésfeerkanhetzomaarzijndatdemagnetronendeverwarmingaanhetnetwerkzijnaangesloten. Ookindeindustrieendekantoorautomatiseringwordtsteedsmeerapparatuurmethetnetwerkverbonden.Dat noemenweookwelInternetofThings

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Netwerkarchitectuur

Een(lokaal)netwerkkanverschillendevormenhebben.Demanierwaaropeennetwerkisgebouwdnoemenwe denetwerktopologieofde netwerkarchitectuur Topologieiseenlastigbegripdatuitdewiskundekomt.Methet woordnetwerktopologiebedoelenwehoedeverschillendenetwerkonderdelenmetelkaarverbondenzijn.We onderscheidendevolgendehoofdvormen:

• sternetwerk

• busnetwerk

• ringnetwerk

• maasnetwerk.

Dezebasisvormenkomjeindepraktijkvaaktegen,ookincombinatiemetelkaar.Omdedaarbijbenodigde koppelingenterealiserenhebjeweerapartehardwarenodig.

Sternetwerk

Eenvandeoudstenetwerkvormenisdester.Hetversturenenontvangenvanberichtengaatbijeensternetwerk opdezelfdemanierinzijnwerkalsbijhettelefoonsysteem.Telefoontjesvandeeneklant(werkstation)naarde andereklant(werkstation)vindenplaatsviadetelefooncentrale.Opeenvergelijkbaremaniergaanalle boodschappenineenLAN-sternetwerkviaeencentralecomputerdiedegegevensstroombestuurt.

Uitfiguur4.2blijktdatheteenvoudigisomindezearchitectuurwerkstationstoetevoegen.Jehoeftalleenmaar eenkabelteleggenvandecentralecomputernaarhetwerkstationeneennetwerkinterfacekaartinhetwerkstation teinstalleren.

Eenandervoordeelvandestertopologieisdatdenetwerkbeheerderbepaaldeknooppunteneenhogerestatus kangevendanandere.Decentralecomputerzaldanwachtenopsignalenmethogereprioriteitdievandeze werkstationsafkomstigzijn,voordaterandereknooppuntenwordenherkend.Dezeeigenschapisbijvoorbeeld heelbelangrijkvoornetwerkenwaareenpaarbelangrijkegebruikersonmiddellijkantwoordmoetenhebbenop hunonlineverzoekenominformatie.

Figuur 4.2 Sternetwerk

Ookishetmogelijkombinneneenstervormigearchitectuurcentralediagnosestestellenvoorallenetwerkfuncties. Omdatalleberichtenviadecentralecomputerlopen,isheteenvoudigomopallewerkstationberichtente analyseren.Jekuntdanrapportenproducerenwaarindebestandenstaandiedoorelkknooppuntworden gebruikt.Zo’nrapportkanwaardevolzijnomtevoorkomendatdenetwerkbeveiligingwordtdoorbroken.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eensternetwerkheeftooknadelen.Bijdecentralecomputerkunnentientallenkabelsuitkomen,voorelk werkstationeenkabel.Datgeeftvaakproblemenmetderuimte.Dezwaksteschakelineenstervormigearchitectuur isdathetcompletelokalenetwerkfaaltalserietsmetdecentralecomputergebeurt.

Hetinternetisstervormigopgebouwd.Maarerzijn‘extra’verbindingengemaakttussendecentralecomputers. Ookinwirelessnetwerkenwordtinzekerezingebruikgemaaktvandester-architectuur.Eenserieapparaten maaktgezamenlijkgebruikvanéénrouterofaccesspointdatopzijnbeurtisverbondenmeteencentralecomputer.

Busnetwerk

Eentweedenetwerktopologieishetbusnetwerk.Datlijktopeengegevenssnelwegdieverscheidene LAN-werkstationsmetelkaarverbindt(figuur4.4).Inveelvandergelijkenetwerkenvoerendewerkstationseen controleuitofereenberichtoverdesnelwegbinnenkomtvoordatereenberichtuitgaat.Aangezienalle werkstationsdezebusmetelkaardelen,passerenalleberichtendeanderewerkstationsopwegnaarhun bestemming.Elkwerkstationcontroleerthetadresvanhetberichtomtekijkenofhetmetzijneigenadres overeenkomt.Andersdanbijeensternetwerkisbijeenbusnetwerkdebekabelingeensimpeleaangelegenheid. Veellowbudget-LAN’sgebruikeneenbusarchitectuur.

Figuur 4.3 Sternetwerk wireless

Figuur 4.4 Busnetwerk

Eenandervoordeelvandebusstructuurisdateenfoutineenwerkstationnietdoorwerktinderestvanhet netwerk.Eennadeelvandebustopologieisdateroverhetalgemeeneenminimumafstandmoetzijntussende werkstationsomsignaalinterferentietevoorkomen.Jemoetjedatvoorstellenalseensignaaldatterugkomten hetoorspronkelijkesignaalopongewenstewijzeverstoort.Ookisergeengemakkelijkemaniervooreen systeembeheerderomhetvolledigenetwerkaaneendiagnoseteonderwerpen.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Verderheefteenbusarchitectuurgeenbeveiligingsfunctiesvoorhetnetwerk,watwebijdestertopologiewel aantroffen.Aangezienalleberichtenlangseengemeenschappelijkesnelwegwordenverstuurd,kandebeveiliging dooreenonbevoegdenetwerkgebruikerindewarwordengestuurd.

Ringnetwerk

Figuur4.5geefteenbeeldvandederdebelangrijkevormvannetwerkarchitectuur:dering.Eenringnetwerk bestaatuitverscheideneknooppuntendieineengeslotenringaanelkaarzijngekoppeld.Berichtenlopenin eenrichtingsverkeervanhetenenaarhetandereknooppunt.

Figuur 4.5 Ringnetwerk

Eenringvormigetopologiekentveelvoordelen.Erkanbijvoorbeeldwordenvastgesteldofeenberichtinderdaad isaangekomen.Wanneeropeenknooppunteenberichtarriveertdatbestemdisvoordatknooppunt,wordthet berichtgekopieerd,waarnahetberichtwordtteruggezondenaandeafzender.

IneenLANdatisopgezetalseen token ring wordteenpakketjemetgegevens,ofwelhet token (Engelsvoor bewijs), vanafhetverzendendewerkstationaanhethelenetwerkdoorgegeven.Hettokenbevathetadresvandeafzender enhetadresvanhetknooppuntwaarhetberichtterechtmoetkomen.Alshetontvangendestationzijnbericht heeftgekopieerd,stuurtdithettokenterugnaarhetwerkstationvanherkomst.Ditstuurthetopzijnbeurtdoor naarhetvolgendewerkstationindering.

Omhetsysteemtekunnenbeherenmoetéénwerkstationwordenaangewezenalshetcontrolerendeknooppunt binnenhetnetwerk.Ditwerkstationregeltallediagnostischefuncties.Gaathetwerkstationindefout,danishet netwerkzelfbeveiligd,aangezieneenanderwerkstationdezetaakkanovernemen.Verderkanmetzogenoemde bypass-software hetnetwerkeventueeldefectewerkstationsomzeilen,waarbijdenetwerkintegriteitgehandhaafd blijft.

Eenringnetwerkheeftooknadelen.Alsverscheidenewerkstationsineenringvormigetopologieaanelkaarzijn gekoppeld,ishetmoeilijkomereenwerkstationtussentezetten.Hethelenetwerkmoeteerstwordenafgesloten terwijlereennieuwwerkstationwordttoegevoegdendebekabelingopnieuwwordtaangebracht.Gelukkigiser iseeneenvoudigeoplossing.Demeestetokenringnetwerkenwordengeleverdmetzogenoemde wire centers

Metbehulpvandezeconnectorenkunnennetwerkbeheerderswerkstationserbijplaatsenofweghalendoorze aandewirecenterstekoppelenofdaarvanlostekoppelen.Intussenblijfthetnetwerkintactenkanerrustig wordendoorgewerkt.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Maasnetwerk

EenmaasnetwerkwordtineenLAN-omgevingsteedsvakertoegepast.Eenredenomdatniettedoenisdathet maasnetwerkmoeilijkistebehereneninaanlegduurencomplexwordt.Bijeenmaasnetwerkmakenwe onderscheidtusseneenvolledigmaasnetwerkeneenonvolledigmaasnetwerk.Bijeenvolledigmaasnetwerk zijnallebetrokkencomputersverbondenmetalleanderecomputers.

Bijeenonvolledigmaasnetwerkzijnallebetrokkencomputersverbondenmettenminsteéénanderecomputer. Hoeveelverbindingenerprecieszijn,ispercomputerverschillend.

Opdracht2 Netwerken

RaadpleegzonodigdetheorieoverNetwerkenennetwerkarchitectuur.

a. WaarvoorstaandelettersLAN?

b. WatiseenLAN?

Figuur 4.6 Volledig maasnetwerk

Figuur 4.7 Onvolledig maasnetwerk

c. WaarvoorstaandelettersWAN?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

d. WatiseenWAN?

e. WaarvoorstaandelettersMAN?

f. WatiseenMAN?

g. Watzijndemeestvoorkomendedevicesineennetwerk?

h. Welkedeviceskunjeineennetwerktegenkomen?

i. Hoenoemenwehetinternetwaarinheelveelverschillendesoortenapparatuurendevicesmetelkaar communiceren?

Opdracht3 Netwerktopologie

RaadpleegzonodigdetheorieoverNetwerkenennetwerkarchitectuur.

a. Watiseennetwerktopologie?

b. Welkevierhoofdvormenvannetwerktopologieonderscheidenwe?

c. Watzijndevoordelenvaneensternetwerk?

d. Watzijndenadelenvaneensternetwerk?

e. Watishetkenmerkvaneenbusnetwerk?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

f. Watzijndenadelenvaneenbusnetwerk?

g. Watishetkenmerkvaneenringnetwerk?

h. Watzijndevoordelenvaneenringnetwerk?

i. Watishetkenmerkvaneenmaasnetwerk?

j. Watzijndevoordelenvaneenmaasnetwerk?

k. Watzijndenadelenvaneenmaasnetwerk?

l. Hebjethuiseenbekabeldnetwerk?Zoja,welketopologieheeftdatnetwerk?Zonee,welketopologiezouje gebruikenbijhetaanleggenvaneennetwerkbijjouthuis?

4.2 Netwerkstandaarden

Totnutoehebbenweinditblokdebelangrijkstetypologieënvaneenlokaalnetwerkbekeken.Wanneerde computers,deapplicatiesoftware,denetwerksoftwareendebekabelingallemaalzoudenwordengemaaktdoor dezelfdeleverancier,danzouhetnietzomoeilijkzijnallesgoedtelatenverlopen.Inwerkelijkheidzal netwerksoftwarevandeeneLAN-leveranciervaaknietwerkenopeennetwerkvandeconcurrent.Bovendien moetdeapplicatiesoftwareenzelfsdebekabelingvooreenlokaalnetwerkspeciaalwordenuitgezocht. Omtekomentoteenbepaaldniveauvanafstemming(uniformiteit)tussennetwerkleveranciersheeftde InternationalStandardsOrganization(deISO)destandaardOpenSystemsInterconnection(OSI)ontwikkeld.

OSI-model

HetOSI-modeliseenserieafsprakenwaaraandemakersvanhardwareensoftwarezichhouden.Hierdoorwordt hetmogelijkverschillendesoortensoftwaretelatenwerkenopverschillendehardware.Verschillendemerken computersdieineennetwerkstaan,moetenweteninwelkevormzedeinformatiezullenontvangen.Waarbegint eenspecifiekwoord,waareindigthetenwaarzalhetvolgendewoordbeginnen?Isereenmanieromeencomputer telatencontrolerenofzijnberichttijdensdeoverdrachtnietisverminkt?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

MetbehulpvanhetOSI-modelkrijgjeantwoordopdezeennogveelmeervragenaandehandvaneenserie standaarden.Doordezestandaardenwordthetmogelijknetwerkproductentekopenvanverschillendeleveranciers meteenbepaaldegarantiedatzezullenwerken.FeitelijkishetOSI-modeleenserieafsprakenoverdeverschillende netwerkonderdelen.Omhetoverzichtelijktehoudenheeftmenditmodelverdeeldineenaantal lagen

Ziehetalslagenvanafspraken.Omtebeginnenzijnhetafsprakenoverdehardware.Vervolgenszijnhetafspraken overhoedebitsdoordehardwaregaan,omteeindigenoverafsprakenovereenwerkendeapplicatiedieopeen schermwordtgepresenteerd.DeonderstelagenvanhetOSI-modelzeggenweinigoversoftware,wantzegaan overhardware.Pasvanaflaag4gaatsoftwareeenbelangrijkerolspelen.Endiewordtsteedsbelangrijkernaarmate jeineenhogerelaagkomt.

Figuur 4.8 OSI-model

Laag1:fysiekelaag

Defysiekelaagmaaktwerkenmetsoftwaremogelijk,maarheeftverdermetsoftwareweinigtemaken.Inde fysiekelaagwordthetfysiekemediumbeschrevenzoalskabelsendeNetwerkInterfaceCard(NIC).Ookis beschrevenwaardeelektrischeenmechanischeeigenschappenvanhettransportmediumenhetsignaalaan moetenvoldoen.Hetfysiekemedium(denetwerkkaart)verzendtbits(deenenennullen)overdetransmissieweg (kabel,glasvezel,wifi).Defysiekelaagbeschrijftdriezaken:

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• hetvertalenvanbinaireinformatieineensignaalenandersom;

• deafsprakenoverdemechanischeeigenschappenvankabel,connectoren(stekkers)enmaximalelengte;

• deafsprakenoverdesignaaleigenschappenzoalshetelektrischesignaalbijtransportoverkoper,hetoptische signaalbijtransportoverglasvezelofhetradiosignaalbijtransportdoordeether.

Laag2:datalinklaag

Dedatalinklaagzorgtvoorhetbetrouwbaartransporterenvandataviaeenverbinding(link).Dedatalinklaag ontvangtbitsvandefysiekelaagenstuurterbitsnaartoe.Hetgaathierbijomdeverbindingtussende netwerkkaartenvaneencomputereneenrouter.Dedatalinklaagbetreftdusniethetfysiekemedium,dekabel zelf,maardesignalendieoverdezekabelgaan.Deadresseringgebeurtopbasisvanhetdoordefabrikantgegeven MAC-adres.Hetapparaatdatdeadresseringregeltiseenswitch.

MAC-adres

MACstaatvoorMediaAccessControlenwordtookwel hardware-adres of fysiek adres genoemd.Vrijwelieder netwerkapparaatheefteendoordefabrikantbepaaldMAC-adres.Omdateenswitchdeadresseringvia MAC-adressenregelt,zijnzealleenlokaalbelangrijk.

Jekunthetjealsvolgtproberenvoortestellen:zoalselkgebouwofhuiseenadresheeft,zohebbenookalle apparatenophetinterneteenadres,hetIP-adres.Zoalsbinneneenofficieelgebouwkamerseennummerhebben, zoheeftelkapparaatbinneneennetwerkeeneigenMAC-adres.DezeMAC-adressenwordengebruiktomeen berichtofpakketbijhetjuisteapparaat(dekamerinhetgebouw)tekrijgen.Zodraeenpakketeenrouterpasseert, verandertzowelhetbron-alsbestemmings-MAC-adres.Hetbronadresisdandecomputer(ofrouter)diehet berichtstuurt.HetbestemmingsadresishetMAC-adresvandeontvangendecomputer.Welkecomputerwelk MAC-adresheeft,wordtdoordeswitchineenzogenaamdeMAC-tabelbijgehouden.

Figuur 4.9 Fysieke laag

HetMAC-adreswordtinhexadecimalevormweergegeven,bijvoorbeeld00:A1:3B:A3:F1:B9.Ditlevert 281.474.976.710.656(2566)mogelijkeadressenop.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Datisergveelenleekheellanggenoeg.Het Internet of Things maaktdatbijnaelkapparaatindenaastetoekomst aangeslotenisophetinternet.Daaromwordtverwachtdatdeuniekenummeringooit‘op’zalraken.Elkapparaat moeteenuniekMAC-adreshebbenenermogengeentweedezelfdeadressenzijnineennetwerk.Doorelke fabrikantvannetwerkapparatuureenverschillendbereikvanadressentoetekennenwordthiervoorgezorgd. Eenfabrikantmagelkadresmaareenmaalgebruiken.Aandeeerstehelft(deeerste24bits)vaneenMAC-adres kandefabrikantwordenherkend.

SommigeinternetprovidersgebruikenhetMAC-adresomhunklantentekunnenidentificeren.Alsde internetverbindingnietmeerwerktnahetinstallerenvaneennieuwecomputerofnetwerkkaart,dienjede providertevrageneenARP-flushuittevoerenofkunjemeteensoftwarematigetruchetvorigeMAC-adres nabootsen(MAC-cloning).

HetisheeleenvoudigeenMAC-adresnatebootsen.DaaromishetgebruikvanMAC-adressenineendraadloos netwerkomdeauthenticiteitvangebruikerstecontrolerengeenoplossingvoordebeveiliging.

Metdeindefysiekelaagdoorgegevendatakanveelfoutgaan.Storingenvanbuitenafzorgenervaakvoordat bitsveranderenofzelfsverdwijnen.Datkankomendoorelektromagnetischevelden(EMF).Diekomenvaakvoor indebuurtvanelektromotoren,zoalseengenerator,maarookeen(wasmachine)motor.Daaromwordenalle dataopgedeeldinpakketjesdieookwelframeswordengenoemd.Elkframewordtvoorzienvaneenaantal foutcontrolesdiebijontvangstnagaanofhetframenoginordeis.Wanneererveelfoutenzijnofframeszoekraken, gaandeprestatiesvandeverbindingsterkachteruit.

Laag3:netwerklaag

Denetwerklaagiservoorverantwoordelijkdatdedataopdejuistewijzedoorhetnetwerkwordenverstuurd.Dit wordtrouterengenoemd.Indezelaagwordtinformatieuitgewisseldoverdewijzewaaropdatamoetenworden doorgezonden.Gegevensmoetenimmersbijdejuistecomputeraankomen.Debeslissingoverdecomputersdie eenpakketzullenontvangenendoorgeven,wordtindenetwerklaaggenomen.Wanneerdenetwerklaageen hoeveelheiddatainpakkettenverdeelt,danbepaaltdenetwerklaaghoediepakkettenoverhetnetwerkverstuurd worden.Daarvoorzijntweemanieren:de vaste route ende verbindingsloze route

Figuur 4.10 Datalinklaag

Devasteroute

Eriseenvasteroutevoorallepakkettentussenbegin-eneindpunt.Datnoemenwe verbindingsgeoriënteerde routering,ofookwel routering van een virtueel circuit

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Voordelenvandevasteroutezijndeeenvoudigeingebruikname(implementatie)endefoutencorrectie.Alle pakkettenvolgendezelfderoutetussenbegin-eneindpunt.Hetisdanalleennodigomeenroutetebepalen.

Zakenalsdedrukteopderoutedoenerniettoeenfoutendoorverlorenpakkettenkomenmeestalnietvoor.

Omdatallepakketteninvolgordeaankomenishetterugbouwenvandedatastroomookgeenprobleem.Dat werktalsvolgt.Wanneerereengrotehoeveelheiddatavanhetenesysteemnaarhetanderemoet,wordthet pakketopgedeeldinstukken.Datnoemenweframes.Dezestukkengaanallemaalafzonderlijkvanelkaaropweg naarhunbestemming.Wanneerzeallemaaldezelfdewegafleggen,danhoefthetontvangendesysteemzealleen maaraanelkaartezettenopvolgordevanbinnenkomst.Hetterugbouwenvandedatastroomisdaaromeenvoudig. Nadeelvandevasterouteisdatalsereenverbindingwegvalt(bijvoorbeelddoorkabelbreuk)hetcircuitermeestal niettegenkan:erismaaréénroutebekend.Ookkaneenverbindingsgeoriënteerderouteringgeenrekening houdenmetdrukteopderoute.

Eenvasterouteofvirtueelcircuitisvoornamelijkgeschiktvoorverbindingendiezeerbetrouwbaarzijn.

Deverbindingslozeroute

Ineenverbindingslozeroutekrijgtiederpakketzijneigenrouteringtussenbegin-eneindpunt.Datnoemenwe datagram routering

Voordeelvandeverbindingslozerouteisdatwanneereenfysiekeverbindingwegvaltdepakketteneenandere routeringkunnenmeekrijgen.Ookkandrukteopeenbepaaldelijnwordenopgevangendooreenandereroute tekiezenofpakkettenoververschillenderoutestesturen.

Nadeelisdathetveelingewikkelderiseendergelijkerouteringgoedoptezetten.Ookhetplaatsenvande pakkettenindejuistevolgordeomdedatastroomweertekrijgenvraagtmeeraandacht.Elkpakketvolgtzijn eigenweg.Detijddieeenpakketeroverdoetisdaarmeeookverschillend.Opdeplaatsvanontvangstkomen depakkettendanooknietmeerindegoedevolgordeaan.Daarommoetenzenaontvangstnogindejuiste volgordewordengezetomerweereenbruikbaargeheelvantemaken.

Eenverbindingslozerouteringisvoornamelijkgeschiktvoornetwerkenwaarinindividueleverbindingennieterg betrouwbaarzijn(hetopeninternet).HiervoorzijnprotocollenontwikkeldzoalsIP(InternetProtocol)enIPX (InternetPackedeXchange).

Figuur 4.11 Netwerklaag

Adressering

Denetwerklaagregeltookhoecomputersinhetnetwerkaangesprokenworden.Watishetadresbinnenhet netwerkenisereventueeladresvertalingnodig?HetIP-protocolisopditniveauactief.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

InternetProtocol

VanhetInternetProtocolgebruikenweopditmomenttweeversies:InternetProtocolversie4(IPv4)enInternet Protocolversie6(IPv6).IPv5betrofeentussenliggendeexperimenteleversiedienooitisgebruikt.

IPv4

InternetProtocolversie4(IPv4)isdevierdeversievanhetinternetprotocol.Hetiseenmaniervanadressering opbasisvaneenadresdatbestaatuitvierbytes(eenbyteiseengroepjevan8bits).Hetaantalmogelijkeadressen ishierdoorbeperkt.

Intheoriezijnermaximaal4.294.967.296adressenmogelijk(232).Hetadreswordtmeestalgeschreveninvier groepjesvantweehexadecimalecijfers(hexadecimaaliszestientallig:0t/m9,A,B,C,D,E).

IPv4isbeschikbaarvanaf1981.Indietijddachtmendaterruimvoldoendeadressenwaren.Opdatmomenthad menernoggeenflauwideevandatslechtseenpaardecennialaterhetgrootstegedeeltevandemenseneen smartphonezouhebben.Menkonooknietbedenkendatveelapparatenaangeslotenzoudenwordenophet internet.Aldieapparatenensmartphoneshebbeneenadresnodig.MethetaantaladressenvanIPv4kandat allemaalnietmeer.DaaromisIPv6ontwikkeld.

IPv6

InternetProtocolversie6(IPv6)isdezesdeversievanhetinternetprotocol.Dezeversieisbeschikbaarvanaf2012. IPv6-adressenzijn128bitslangenwordengeschrevenals8groepenvan4hexadecimalecijfers.MetIPv6ishet aantalmogelijkeadressen2128 .Met7miljardmensenzijnervoorelkmensmeeradressenbeschikbaardanhijin zijnhelelevenooitbijelkaarkantellen.

Laag4:transportlaag

Detransportlaagmoetzorgenvooreenprobleemloostransportvandedatavoordeapplicatie.Hierkomthet belangvandeapplicatieduidelijknaarvoren.WaarhetIP-protocolopdenetwerklaagervoorzorgtdatdepakketjes ophetjuisteadreswordenafgeleverd,daarzorgtdetransportlaagvoordebetrouwbaarheid.Voordetransportlaag maakhetnietuitofdepakketjes(segmenten)viaeenvasteroutelopenofviaeenverbindingslozeroute.

DemeestgebruikteprotocollenuitdezelaagzijnhetTransmissionControlProtocol(TCP)enhetUserDatagram Protocol(UDP).Debelangrijkstedeelfunctiesvandetransportlaagzijn:

• betrouwbaarheid

• congestiecontrole

• volgordecontrole

• foutcontrolevanverbindingen

• poortentoewijzen

Betrouwbaarheid

Bepaaldeprotocollenuitdetransportlaag(bijvoorbeeldTCP)controlerenofwelallepakkettenzijnaangekomen enofdezecompleetzijn.

Congestiecontrole

Congestieiseenduurwoordvoorverstopping.Bijgrotehoeveelhedendatakanercongestieoptreden.Alsinde headervaneensegmentaandeverzenderwordtdoorgegevendatdeontvangerophetmomenttezwaarbelast is,kanerevengewachtwordenmethetversturenvandata.Zokanwordenvoorkomendatineenoverbelast netwerkdeverzendershetnetwerkoverbelastblijvenhoudendoorsteedsopnieuwsegmententeversturen.

Volgordecontrole

Devolgordecontroleindetransportlaagzorgtvooreenvolgnummerdatwordttoegevoegdaanelksegment. Hierdoorwordthetmogelijkompakkettendieindeverkeerdevolgordeaankomen(zoalswanneerdepakketten viaverschillendeknooppuntenovereennetwerkzijngestuurd),tochnogteherstellenenopnieuwingoede volgordeteplaatsen.

Foutcontrolevanverbindingen

Detransportlaagzorgtookvoorfoutcontrolevanverbindingen.Hetprotocolberekentvooralleuitgaandedata eencontrolegetal:dechecksum.Dezechecksumwordtaandeheadervanhetuitgaandesegmenttoegevoegd. Bijbinnenkomendedatawordtdechecksumvergeleken,opnieuwuitgerekendenmetdeontvangenchecksum vergeleken.Opdezemanierkanwordengecontroleerdofallesintactisaangekomen.

Poortentoewijzen

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Aaniedereapplicatiewordteenuniekpoortnummergegeven.Hierdoorwordthetmogelijkommeerdereapplicaties tegelijktelatencommunicerenmetanderesystemen.Hetprotocolvandetransportlaagzaldanvoorelksegment datbinnenkomtzorgendathetnaardesocket(deverbindingtussentweeprogramma’soverhetnetwerk)wordt gestuurddiebijhetpoortnummerhoort.

Laag5:sessielaag

Delogischeverbindingtussensystemenvoordata-uitwisselingnoemenweeensessie.Desessielaagis verantwoordelijkvoorhettotstandbrengen,onderhoudenenbeëindigenvanlogischeverbindingen.

Figuur 4.12 Transportlaag

Alsvoorbeeldkunjedenkenaaneenwebserver.Dewebserverwordtdoormeerderecomputerstegelijkertijd benaderd.Erzullenveelcommunicatiekanalentegelijkertijdopenstaan.Hetisbelangrijkombijtehoudenwelke gebruikeropwelkkanaalzitzodatallenetwerkverkeervanennaardeservergoedverloopt.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Laag6:presentatielaag

Depresentatielaagisdetolk-vertalervanhetnetwerk.Bijhetzendendesysteemvertaaltdezelaagdedataineen gemeenschappelijkerkendtussenformaat.Bijhetontvangendesysteemwordthettussenformaatinhetjuiste formaatgezet.Datisdaneenformaatdatdoordetoepassingslaagvandiecomputerwordtondersteund.Zo kunnenverschillendesoortensystemenmetelkaarcommuniceren.Depresentatielaagspeeltookeenbelangrijke rolbijdebeveiligingdoormiddelvan data-encryptie (versleutelenvandata).Ookdatacompressiewordtdoorde presentatielaaggeregeld,zodatdehoeveelheidbitsdiedaadwerkelijkoverdelijnengaatzokleinmogelijkis.

Figuur 4.13

Sessielaag

Figuur 4.14

Presentatielaag

Laag7:applicatielaag

DeapplicatielaagoftoepassingslaagisdezevendeenlaatstelaagvanhetOSI-model.

Deapplicatielaagcommuniceertdirectmetdeapplicatieengeeftopdrachtenaandepresentatielaag.De applicatielaagstaathetdichtstbijdegebruiker.Hijonderscheidtzichvandeanderelagendoordathijgeen servicesbiedtnaardeandereOSI-lagen,maaralleennaardeapplicatiebuitenhetOSI-model.

SamenvattingOSI-model

OSI-Model

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Gegevenseenheid

Data Software-lagen

Laag

Applicatielaag

Presentatielaag

Sessielaag

Packet Hardware-lagen

Functie

directeuitwisselingmetdeapplicatie

tolk-vertaler,data-encryptie, datacompressie

Segment routeren

Bit

Netwerklaag

Datalinklaag

Fysiekelaag

logischeverbindingtussensystemen

betrouwbaartransporterenvandata

fysiekemediumbeschreven

Figuur 4.15

Applicatielaag

Opdracht4 Netwerkstandaarden

RaadpleegzonodigdetheorieoverNetwerkstandaarden.

a. WaarvoorstaatdeafkortingOSI?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

b. UithoeveellagenbestaathetOSI-model?

c. WaarvoorstaatdeafkortingMACinMAC-adres?

d. Watzoueenredenkunnenzijnvoordataverliesindebekabeling?

e. Watisdefunctievandenetwerklaag?

f. Welketweemechanismenzijneromdatadoorhetnetwerktesturen?

g. Watwordtgebruiktalsadresindenetwerklaag?

h. Watiseenchecksum?

i. Watzijndebelangrijkstedeelfunctiesvandepresentatielaag?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

j. Watisdefunctievandeapplicatielaag?

k. ZoekopYouTubeeenvideodiehetOSI-modelvoorjouduidelijkuitlegt.Bespreekmeteenmedestudent waaromdievideovoorjouduidelijkis.

4.3 Netwerktools

Netwerktoolszijnsoftwaretoolsdiespeciaalzijnontwikkeldvoordemonitoring,hetbeheerendediagnosein hetnetwerk.Eenwerkendnetwerkzalweinigproblemenopleveren,tochkanhetgebeurendaterietsnietnaar behorenfunctioneert.Danzijnerhulpprogramma’s(denetwerktools)diejekunnenhelpenbijhetinkaartbrengen vandeproblemen.Standaardzijnereenpaarvandezehulpprogramma’sopjesysteemaanwezig.Anderezulje moetendownloaden.Detoolsdiehierwordenbehandeldzijnslechtseenpaarvandemogelijketoolsdie beschikbaarzijn.Hetisaanjouomverderonderzoektedoenendietoolstekiezendiehetbestpassenbijjouen bijdeomgevingwaarvoorjezenodighebt.

Standaard-tools

Opelksysteemzijneenpaarstandaard-toolsaanwezig.Hiernaeenkortebeschrijving.Daarvoorkanhetnodig zijndatjedeopdrachtpromptmoetstarten.Datkunjedoendoor opdrachtprompt of cmd tetypennadatjeinhet Windows-zoekvensterhebtgeklikt.Hetvolgendeschermopentzich.

ipconfig

Detoolipconfigiseenhulpprogrammadatvanafdeopdrachtpromptkanwordengestart.Hetiseenprogramma voorWindows-systemenwaarmeedeinstellingenvandenetwerkkaartgecontroleerdkunnenworden.Metbehulp vanipconfigkunjeinformatieopvragenoverdenetwerkverbindingen,netwerkkaarten,degatewayvanhetlokale IP-adresenhoedeIP-communicatieverloopt.Opendeopdrachtpromptentypachterdeprompt ipconfig Een vergelijkbaarschermzalopenen:

Figuur 4.16 Opdrachtprompt

Figuur 4.17 ipconfig

DeinformatiediejehieruitkunthalenisdathetbetreffendesysteemverbondenismeteenDNSvanZiggo,met degegevenIP-adressen,v4env6.Debluetoothadapterisuitgeschakeld.

Jekuntmethetcommandoipconfignogmeerinformatieopvragen.Datdoejedoor/alltoetevoegenaanhet commando.Jekrijgtdanookde host name endegegevensvandeverschillendeadapterstezien.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Ping

Pingiseenhulpprogrammadatkanwordengebruiktomdebereikbaarheidvaneensysteemtetestenopeen computernetwerk.Pingiswelhetmeesteenvoudigeprogramma,maartochishetheelhandigomsnelvastte stellenofeenbepaaldsysteem/apparaatbereikbaaris.Ookdelatency,vertragingstijdindeverbinding,wordt gemetenenerwordtvermeldhoeveelpakkettenerverlorenzijngegaanindesessie.Dereactietijdtussenhet versturenenhetontvangenvandebevestigingwordtaangegevenalsderound-triptimeenwordtweergegeven inmilliseconden.Desnelheidvaneenverbindingismetping niet temeten.Deround-triptimegeeftweleen indicatieoverdekwaliteitvaneenverbinding,maarhetisnietmogelijkomdesnelheidvandeverbindingeruit afteleiden.

Omhetping-commandotekunnenuitvoerenishetnodigomdeopdracht-promptoptestarten.Alsjeachterde prompt ping www.google.com typt,zalervergelijkbareinformatieverschijnenalsinfiguur4.18:

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Infiguur4.18ziejedaterindesessievierpakketjeszijnverstuurdnaardeservervanGoogle.Vandeservermet IP-adres216.58.214.4komen32bytesterugna15,18,23en16ms.AchterelkeregelstaatTTL,timetolive.Ditis eenwaarde,ofweldetijddateenhoeveelheiddatainhetnetwerkkanbestaanvoordathetwordtweggegooid. Bijelkepassagevaneenrouterwordtdezewaardemetéénverminderd.Zodradewaardeopnulkomtwordthet pakketjeweggegooid.Ditisvanbelangomtevoorkomendatpakkettenoneindigopeennetwerkblijvenrondgaan.

Figuur 4.18

Netwerkcentrum

EennetwerktooldiestandaardindeWindows-omgevingzitishetNetwerkcentrum.JeopenthetNetwerkcentrum doorinhetzoekvensterindetaakbalktetypen instellingen

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Vervolgensklikjeop Netwerk en internet,waarnajefiguur4.20ziet.

Jekunthierallerlei

Figuur 4.19 Instellingen openen

Figuur 4.20 Instellingen

instellingenvanjenetwerkaanpassen.

Eenandereoptieisominhetzoekvakniettetypen‘Instellingen’maar‘Configuratiescherm’.Inhet configuratieschermkunjekiezenvoor‘Netwerkcentrum’,waarjeopeenanderemanierdingeninjenetwerkkunt instellen(figuur4.21).

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hebjeproblemenmetjenetwerkverbinding,dankunjehierklikkenop‘Problemenoplossen’,waarnaWindows deprobleemoplossersvoordiversenetwerkproblementoont.Klikopdenetwerkverbindingenvervolgensop Details omjeIP-adres,MAC-adresenhetIP-adresvandestandaard-gateway(router)tezien.

Opdrachten

Freewaretools

Naastdesoftwarediestandaardaanwezigisopeensysteemzijnerookheelveelfreewaretools(gratis softwaretools)tevindenophetweb.Dezetoolskostennietsenzijnevengoedalsbetaaldesoftware.Hiernazie jeeenpaarprogramma’sofsiteswaarjevoordeelbijkunthebben.Ditoverzichtiszekernietvolledig!Ookde volgordewaarineenenanderstaatzegtniets.Erisvoorgekozendesoftwarealfabetischterangschikken.

TheDude

TheDudescanteennetwerkenlaatzienwelkeapparatuurerophetnetwerkisaangesloten.Alsnietalleapparaten gevondenworden,kunjeookhandmatigapparatentoevoegen.Nadatdenetwerkapparatenzijntoegevoegd, kunjedeapparatuurschematischindelenzodatjeeenkaartvanhetnetwerkkrijgt.Doorophetplusjeteklikken zijnerlijnentetrekken.BehalvehettekenenvaneenkaartkanTheDudeookindegatenhoudenofbepaalde dienstenwerkenopdeapparatuur.

Figuur 4.21 Netwerkcentrum

OpYouTubezijnverschillendehandleidingentevinden.

LAN.FS

Hetbelangrijkstevoordeelvaneennetwerkisdatje bestandeneenvoudigtussencomputerskuntuitwisselen. Meestalgaatditgoed,maarsomswilhetnietlukken.LAN.FS isdaneenuitkomst.Ditprogrammakanzonderspecifieke instellingenbestandenuitwisselentussentweecomputers. Jekuntviaeenauto-scanoptienaarcomputersinhetnetwerk zoeken.TochishethandigomdeIP-adressenbijdehandte hebben.LAN.FSmoetopbeidecomputerswaartussenje bestandenwiltuitwisselengeïnstalleerdzijn.MetLAN.FSkun jeookdebesturingvananderecomputersovernemen. HoewelLAN.FSaleenouderprogrammais,doethetook onderWindows11precieswathetbelooft.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Figuur 4.22 The Dude

Figuur 4.23 LAN.FS

LANSpeedTest(Lite)

LANSpeedTest(Lite)iseeneenvoudigprogrammawaarmeejedeoverdrachtssnelheidtussentweecomputers kuntmeten.Jedoetditdooreengedeeldemapopdeanderepcoptegeven.Hetprogrammaheeftgeenspeciale serverophetanderenetwerkapparaatnodig.Ditandereapparaatkanookheelgoedeengedeeldemapopeen NASzijn.LanSpeedTestisbeschikbaarvoorWindowsenApple.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

NetworkScanner

NetworkScannerzoektjenetwerkafnaarapparatuur.Hetprogrammatoontdegevondenapparatuurvervolgens ineensimpellijstje.Daarbijlaathetprogrammaookzienwelkemappenerdooreenapparaatgedeeldworden. Zoziejeofapparatenmogelijkonbedoeldgegevensdelen.Wanneerjeopeengevondengedeeldemapdubbelklikt, danwordtdezemapindeVerkennergeopend.DeNetworkScannerisbijzondersnelenisgratisvoorpersoonlijk gebruik.Jemoetweleenregistratiecodeaanvragen.

Figuur 4.24 LAN Speed Test (Lite)

Figuur 4.25 Network Scanner

Speedtest.net

Speedtestgeeftjedemogelijkheidomdesnelheidvanjedownload,uploadenjepingonlinetemeten.Hebje eensnelinternetabonnementmeteenhogeupload,dankanhetzijndatdeuploadsnelheidnietgoedverwerkt wordt.Speedtest.netheeftserversinNederlandenwerktlekkersnel.Omdathetprogrammaonlineis,hoefje nietsteinstalleren.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

TeamViewer

Somsishethandigomopafstandeenanderepcinjenetwerktebedienen.TeamViewerishiervooreenvande programma’somdatvoorelkaartekrijgenenisgratisvoorprivégebruik.Jemoethetprogrammainstallerenop zoweldecomputerdiejeoverneemtalsdecomputerdiejedaadwerkelijkgebruikt.Hetprogrammaisookzonder admin-rechtentegebruiken.TeamViewergeeftjeeenpartner-IDeneenwachtwoord.Dezegegevenshebjenodig opdepcdiejegebruiktomdecontroleovertenemen.Deverbindingwordtdantotstandgebracht.

Figuur 4.26 Speedtest.net

Figuur 4.27 TeamViewer

WirelessKeyView

AlsdeWPA2-beveiligingsleutelvergetenis,danisheteenoptieominteloggenopdewebinterfacevanderouter omzodesleutelteachterhalen.Alsdatnietmogelijkisomdatookhetwachtwoordvandewebinterfacezoekis, danbiedtWirelessKeyViewwellichtuitkomst.DitprogrammaleestdewachtwoordenvandeinWindowsopgeslagen draadlozenetwerkenuit.Opdezemanierkaneennieuwapparaatiniedergevaltoegangwordengegeventothet netwerk.Sommigevirusscannersherkennenditprogrammaalseenvirusendaarommoetdevirusscannertijdelijk wordenuitgezet.Dathetwordtgezienalsvirusisnietzoverwonderlijkalsjebedenktwatdewerkingis.

WirelessNetworkWatcher

WirelessNetworkWatcherscanteennetwerkopzoeknaarapparatuurentoonteenlijstmetdegevonden netwerkapparatuur.ErwordtnaasteenIP-adresookeenMAC-adresgetoond.Handigisdatdefabrikantdiehoort bijhetMAC-adresookgetoondwordt.ZoisheteenvoudigereenapparaataaneenIP-adrestekoppelen.Het programmaisookgeschiktvoorniet-draadlozenetwerken.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Figuur 4.28

WirelessKeyView

Figuur 4.29

Wireless Network Watcher

Wireshark

MetWiresharkkunjehetdataverkeertusseneenpcenandereapparatenopeennetwerkinzichtelijkmaken.

Figuur 4.30 Wireshark

Nadathetprogrammaisopgestartmoetdejuistenetwerkadaptergeselecteerdworden.Alserop Start isgedrukt, ziejeeenlijstmetalledatapakketjesdievanennaardepcgaan.Vaneenaantalpakketjeszalgelijkduidelijkzijn waarvoorzedienen.Wiresharkkanookdatapakketjestussenandereapparatuurophetnetwerktonen,maar vaakwordtditverhinderddoorswitchesdiepakketjesgerichtdoorsturen.Erzijnuitgebreideinstructiesoverhet gebruikvanWiresharkbeschikbaar.

Opdracht5 Netwerktools

RaadpleegzonodigdetheorieoverNetwerktools.

a. Watiseennetwerktool?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

b. Welkestandaard-toolszitteneropalleWindows-systemen?

c. Hoestartjedeopdrachtprompt?

d. Watdoetipconfig?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

e. Watdoetipconfig/all?

f. Watdoetping?

g. Watislatency?

h. HoekomjebijhetNetwerkcentrum?

i. Waaromzoujevoorfreewaretoolskiezen?

j. Zoekeenhiernietbesprokennetwerktoolentestwatdetooldoet.Pasnatuurlijkopvoormalware!

4.4 Begrippen

Checksum

Eencontrolegetalwaarmeedecompleetheidvaneenpakketineennetwerkkanwordengecontroleerd.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

LAN(LocalAreaNetwork)

Eenlokaalnetwerk.

Latency

Vertragingstijdvaneenverbinding.

InternetofThings

Hetnetwerkvanapparatendieonderlingverbondenzijn.

IP(InternetProtocol)

Eenafspraakoverdeadresseringinnetwerken.

IP-adres

Hetadresvandecomputerineennetwerk.

Ipconfig

Eenhulpprogrammavoornetwerkenwaarmeeinformatieopvraagtoververbindingen.

ISO InternationalStandardsOrganization.

MAC(MediaAccesControl)

Hetfysiekeadresvandenetwerkkaart.

MAN(MetropolitanAreaNetwork)

Eennetwerkineenstedelijkgebied.

NAS(NetworkAttachedStorage)

Eencentralecomputeromfilesopopteslaan.

Netwerktopologie

Demanierwaaropeennetwerkisgebouwd.

NIC(NetworkInterfaceCard)

Denetwerkkaart.

OSI

OpenSystemsInterconnection.

OSI-model

Eenserieafsprakenwaaraanmakersvanhard-ensoftwarezichhouden.

Ping

Eenhulpprogrammavoornetwerkenwaarmeejedebereikbaarheidvaneenadreskuntnagaan.

Signaalinterferentie

Ongewensteverstoringvanhetsignaalineennetwerk.

Switch

Eennetwerkapparaatdatdeadresseringvansignalenregelt.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

TCP(TransmissionControlProtocol)

Eenafspraakoverhetcontrolerenvandeaankomstvanpakkettenineennetwerk.

WAN(WideAreaNetwork)

Eennetwerkdateengrootgebiedbeslaat.

WPA2

Eenencryptedprotocolomverkeerineendraadloosnetwerktebeschermen.

Opdracht6 Praktijkopdracht

a. Inditblokhebbenwedevolgendetoolsbesproken:

• TheDude

• Lan.FS

• LanSpeedTest(Lite)

• NetworkScanner

• Speedtest.net

• Teamviewer

• WirelessKeyView

• WirelessNetworkWatcher

• Wireshark

Kiesviervandezetoolsentestzeindepraktijk.Maakeenscreenshotvanderesultaten.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

1.

b. Bekijkdegegevensvanjesysteemdoordeopdrachtprompttestartenenhetprogrammaipconfigte starten.

2. Bekijkdegegevensvanjesysteemnogmaalsdoorachterdeopdrachtpromptipconfig/alltestarten.

3. Vergelijkjouwresultaatdanmetdatvaneencollega-student.

4. Kijkofjedesystemenvanjecollega-studentenkuntbereikendoorhetIP-nummervaneensysteemachter hetping-commandotetypen:c:>ping123.123.123.123.

5. KijkofjedeservermetdeURLvanjeschoolkuntbereiken.

6. KijkofjedeservervanGooglekuntbereiken.

7. KijkofjehetnetwerkcentrumvanWindowskuntopenen.

8. Watishetadresvandestandaard-gateway(router)?

9. ZoekjeIP-adresopdoorop Details teklikken.

4.5 Terugblik

Opdracht7 Terugblik

Zeteenkruisjeindekolomdievoorjouvantoepassingis.

Beoordelingscriteria

Jekuntverschillendetypennetwerkenonderscheiden.

JekuntdelagenvanhetOSI-modelbenoemen.

Jekuntdiversenetwerktoolsgebruiken.

Opdracht8 Terugblik

Denknaoverwatjehebtgedaaninditblok.

a. Noemtweedingenwaaroverjetevredenbent.

1.

2.

b. Noemtweedingendiejedevolgendekeeranderswiltdoen.

1.

2.

c. Vraagjedocenten/ofleermeesteromfeedback.

Tops:

Tips:

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Nee Ja

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Blok5

Systeembeveiliging

Hetgebruikvannetwerkenzoalshetinternetbrengtveiligheidsrisico'smetzichmee.Systemenkunnenworden bedreigddoorbijvoorbeeldmalwareofcrackers.Daaromishetbelangrijkomgoedebeveiligingsmaatregelente nemen,zoalshetinstallerenvanfirewallsenantivirussoftware.Ondanksdatjenogzoveelmaatregelenkunt nemenquahardwareensoftware,blijftdemensdezwaksteschakel.Inditblokleerjeoverdiversebedreigingen, ontdekjewelkemaatregelenjekuntnemen,enleerjehoejebeveiligingssoftwarekuntinstallerenencontroleren.

Leerdoelen

1. Jekuntverschillendesoortenbedreigingenopnoemen.

2. Jekuntmaatregelennemenopbeveiligingsgebied.

3. Jekuntdebeveiligingvaneencomputerinstellenencontroleren.

Eensysteemkanéénpczijndiestand-alonewerkt,hetkaneenpczijnineennetwerk,maarookeennetwerkin zijngeheel.Debeveiligingvandeverschillendesystemenvraagteenaangepasteaanpak.Maarinallegevallen zalhetsysteemzoveiligmogelijkmoetenzijn.Datveiligmakenvansystemennoemenwecomputerbeveiliging.

Hetgaatomhetinrichtenvaneensysteem(computer)omditsysteemtebeschermentegenbedreigingen.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Opdracht1 Oriëntatieopdrachtsysteembeveiliging

Welkemaatregelenhebjezelfgenomenomjecomputertebeschermen?Watzoujealszwakstepuntinjebeveiliging noemen?Watkunjedoenomdatteverbeteren?

5.1 Bedreigingen

Doordatveelcomputerszijnaangeslotenophetinternetbestaanerverschillenderisico’s.Maarook stand-alone-systemenhebbenlastvanbedreigingen.Hiernaeenoverzichtdatzekernietvolledigis:vanmalware, hackers,crackersensocialengineeringtotverschillendeaanvalstechnieken.

Malware

Malwareiseenvormvanschadelijkesoftware.Hetiseenverzamelnaamvoorkwaadaardigesoftware.Determ komtvandeEngelsewoordenmaliciousensoftware:mal-ware.Opeensysteemaanwezigemalwarekanveel schadeveroorzaken.Zoisermalwaredieeensmartphoneautomatischlaatinbellennaareenduur(buitenlands) nummer,metalsgevolgeenenormerekeningvoordeeigenaar.Erisookmalwarediebelangrijkegegevensvan eensysteemafhaalt,zoalsinlogcodes,bankgegevensenpersoonlijkegegevens.

Gelukkigveroorzaaktdemeestemalwareietsminderschade.Dangaathetomzakenalseentragecomputer, vervelendepop-ups,geencontrolemeeroverjestartpagina’senonverklaarbarefoutmeldingen.Vervelendblijft hethoedanook.DaaromzalICT-supporterallesaanmoetendoenomtevoorkomendatsystemenbesmet worden.Mochteenbesmettingtochoptreden,ietswatnooitisuittesluiten,danmoetditprobleemzosnel mogelijkwordenopgelost.

Figuur 5.1

Security

Typenmalware

Malwareiseenverzamelnaamvoorkwaadwillendesoftwareenkanverschijneninverschillendegedaantes.We zettenhiernadebekendsteenmeestvoorkomendetypenmalwareinalfabetischevolgorde.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Adware

Adwareinfecteerteensysteemmeteenoverdaadaanpop-upsenanderereclame-uitingen.Ditwordtdoor gebruikersmeestalalsirritantenstorendervaren.Adwarewordtvaakmeegestuurdmetgratisprogramma’s.De makersvanzo’nprogrammaproberenopdezemanierinkomstenuithunprogrammategenereren.De programmamakersverkopendegegevensaanbedrijven.Dezebedrijvenbestokendegebruikervervolgensmet pop-upsenadvertentiesdiezijnafgestemdophetspecifiekesurfgedragvandiegebruiker.

Browserhijacker

Eenbrowserhijackerkaapt debrowserentoontwebsitesophetschermwaardegebruikerhelemaalnietnaartoe wilde.Vaakwordtditgedaandoorindebrowsersdestartpaginaintestellen.Browserhijackerszijnsomszeer moeilijkteverwijderentotgroteergernisvandesysteemgebruiker.Browserhijackerszijnindemeestegevallen browsergebonden.

Dropper

Eendropperiseenprogrammaatjedataanwezigemalwareafschermtvandevirusscan.Hetheet dropper omdat hetooknieuwevariantenvanmalwareopjesysteemdropt.Heefteensysteemvagekurenenkrijgjeviade virusscanalleendemeldingdatergeenonrechtmatighedengevondenzijn,danisereenkansdatereendropper ophetsysteemstaat.

Figuur 5.2 Jyhjyy.top Browser Hijacker

Figuur 5.3 Dropper

Hoaxes

Viae-mailkunnenhoaxes,nepberichten,verspreidworden.Dezezijnopzichonschuldig.Zezullendeindruk wekkendatzeeenbelangrijkeboodschapbevatten,bijvoorbeelddatereenvirusopjepcstaatdiejemoet verwijderen.Daarvoormoetjedanietsvanjecomputerverwijderen.De‘System32hoax’bijvoorbeeldlegtuit datjedemap system32 vanjepcmoetverwijderen,omdatdateenviruszoubevatten.Alsjedatdoet,danisde enigeoptienogomWindowsopnieuwteinstalleren,want system32 iseenessentiëlemapvanWindows.Dehoax dringterookopaandatjedewaarschuwingdoorstuurtnaariedereendiejekent.Hoeweleendergelijkehoaxop zichnietmeerisdaneene-mail,zorgthetwelvooraanzienlijkeschadebijonwetendegebruikers.

Keylogger

Eenkeyloggerregistreerttoetsaanslagen.De‘eigenaar’vandekeyloggerkanopafstandnagegaanwelkegegevens erwordeningevoerd.Degeavanceerderekeyloggersregistrerenookmuisbewegingen.Meteenkeyloggerkunnen wachtwoordenenloginnamenwordenachterhaald.Dezemalwareiszeergevaarlijk,omdatopdezemanierook zeergevoeligegegevensofbankgegevenskunnenwordengestolen.Eenkeyloggerkaneenstukjesoftwarezijn maarookalshardwarezijnuitgevoerdenisgewoontekoop.

Ransomware

Alsjesysteembesmetismetransomware,danwordenjebestandenversleuteldzodatjeernietmeerbijkunt. Alleenalsjelosgeld(ransom)betaaltkrijgjeeencodewaarmeejejebestandenkuntontgrendelen.Althans,dat hoopje,wantalsjebetaaltmoetjemaarafwachtenofjeinderdaadeencodekrijgt.

Rogueware

Roguewareiskwaadaardigesoftwarediezichvoordoetalsbeveiligingssoftware,eenregistrycleanerofeen onderhoudsprogramma.Alsderoguewaregeïnstalleerdis,bombardeertdiedegebruikermetmeldingenover gevondenvirussenentrojans.Dezekunnendan‘alleen’verwijderdwordendoordebetaaldeversievanhet programmaaanteschaffen.Inwerkelijkheidhebjetemakenmetroguewareenisergeenwormofvirusopde pctebekennen.Sterkernog:veelroguewaredoethelemaalnietsenzoektdusooknietnaarvirussen.Hetenige wathetdoetiswaarschuwingenopjebeeldschermzetten.Erisookroguewaredieeensysteemingijzelingneemt. Alleenalserbetaaldwordtkanmenweerbijdedata.

Rootkit

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Zoalsdenaamalzegt,eenrootkitnesteltzichinderootvanhetsysteem.Hetiseensetjecomputerprogramma’s datinhetbesturingssysteemwordtgeïnstalleerd.Hetbesturingssysteemkanhierdoorinstabielwordenener zullenfoutengaanoptreden.Iseensysteemgeïnfecteerdmeteenrootkit,danishetmeestallastigdezete verwijderenzonderhetbesturingssysteemtebeschadigen.Hetsysteemopnieuwformattereneninrichtenis somsdeenigeoptie.

Figuur 5.4 Keylogger

Worm

Eenwormisgeencomputervirus.Eenwormiseenzichzelfvermenigvuldigendcomputerprogramma.Kopieën vandewormwordenviahetnetwerkdoorgestuurdzondertussenkomstvaneengebruiker.Dewormheeftdan ookgeencomputerprogrammanodigomzichaanvasttehechten.Hetiseenzelfstandigopererendprogramma datoverhetalgemeenschadetoebrengtaaneennetwerk.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Dewormprobeertopalleopenpoortenvaneencomputereengeïnfecteerdecodenaarbinnentesturen.Eenlek ineenbrowserisvoldoendevoordeverspreidingeneenverbindingmethetinternetisalgenoegomeenworm tekrijgen.

Hackersencrackers

Systemenwordenmetgroteregelmaataangevallendoorcomputerkrakers.Datkanzijninopdracht,voordekick, maarookmethetdoeldecomputerintezettenalsspamverzender.

Hackenklinktvaaknegatiefmaardathoefthetniettezijn.Eenhackerisiemanddiesystementestopfouten.Op hetmomentdatiemandverkeerdebedoelingenheeftmethetkrakenvaneensysteemdanwordthijeencracker genoemd.

Hackers

Hackerszienzichzelfnietalscriminelenenwillendanooknietmetcrackengeassocieerdworden!Eenhackeris eenpersoondiegenietvandeuitdagingomopeencreatievemanieraantechnischebeperkingenteontsnappen, omopdezemaniereensysteembinnentekomen.Dehackerzalmeldingmakenvanhetgevonden lek inhet systeem,metalsenigdoel‘eeuwigeroem’.

Crackers

Crackerszijncomputercriminelendiebeveiligingentrachtentedoorbrekenentemisbruiken.Ditdoenzedoor gegevenstestelenofteverminken.Wanneerdetoegangisgekraakt,noemenwedateen crack.Erworden specifiekeprogramma’saangebodenomwebsitestekrakenmetalsdoelomdaaronrechtmatiggebruikvante kunnenmaken.Dezewordenaangebodenalscracks.

Figuur 5.5 Hacker of cracker

Eenprogrammacrackenishetvervangenvaneenstukprogrammacodedooreengewijzigdeversievandiecode. Vaakheeftditalsdoelomdegebruikersbeperkingen(autorisatie)opteheffenofjuisttebeperken.Hetlegaal crackenvaneenprogrammametgebruikersbeperkingenkannoodzakelijkzijnomdevolledigeversievanhet programmatekunnengebruiken.Vaakwordteencrackechtergebruiktomillegaaleenvolledigeversievanhet programmatekunnengebruiken.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hacktivisme

Hacktivismeiseencombinatievanhackenenactivisme.Hetiseenlastigbegrip.Eenhackerisiemanddiesystemen testopfouten.Politiekactivismewilzeggendatdoormiddelvanactieswordtgeprobeerdomdepolitiekofde samenlevingteveranderen.Doorhackenenpolitiekactivismesamentevoegen,krijgjehacktivisme:eenvorm vanhackenomeenpolitiekofsociaaldoeltebereiken.

Hacktivismezalermeestalopgerichtzijndewebsitevaneenoverheidofbedrijfaantepassen.Dezeaanpassing zaldanzodanigzijndaterietsopdewebsitewordtgezetalsstatement.Hetkanookzijndathacktivisteneen website‘platleggen’.EenbekendehacktivistengroepisAnonymous.

Socialengineering

Socialengineeringiseentechniekwaarbijdezwaksteschakelindecomputerbeveiliging,namelijkdemens, wordtbenaderdomeensysteemtekraken.Socialengineeringisgerichtophetverkrijgenvanvertrouwelijkeof geheimeinformatie.Metdezeinformatiekandehackerofcrackerinhetsysteemkomen.

De‘aanvaller’zalmeestalproberenomdenieuwsgierigheidvaneenslachtoffertewekken,hemofhaarbangte makenofmedelijdenbijeenslachtofferoptewekken.

Inbijnaallegevallendoetdeaanvallerzichzelfvooralsiemandanders.Ditdoethijomdoormiddelvanzijn aangenomenrolinformatielostekrijgen,dieopeenanderemanierniettekrijgenis.Hiernaziejeeenaantal aanvalstechniekenvandesocialengineer.

Persoonlijkcontact

Dehackerprobeertpersoonlijkcontactteleggenmethetslachtoffer,vaakdoorzichvoortedoenals helpdeskmedewerker.Voorafgaandaanhetcontactverzameltdehackerinformatieoverhetslachtofferzodat hijhemeenovertuigendverhaalkanvertellen.HiervoorwordenzoekmachinesalsGoogleensocialenetwerksites alsFacebookgebruikt.Ditisindepraktijkeeneenvoudigeeneffectievetechniek.Overbijnaiedereeniswel informatieteverzamelen.

Figuur 5.6 Gehackte site van de Australische overheid

E-mail(phishing)

Erwordteene-mailtjegestuurdmeteentekstdiedeaandachtvraagt.Dezetechniekwordtondermeeruitgevoerd bijeenphishing-aanval.Degebruikerwordtverleidomopeenauthentiekogendesitevertrouwelijkegegevens zoalspincodesencreditcardnummersoptegeven.Ooke-mailwormenhanterendezetechniek.Viaeen vertrouwenwekkendofjuistbangmakendmailtjewordengebruikersertoeverleidomongemerkteenTrojaans paardtelateninstalleren.Deaanvallerkandaarmeevervolgensdecomputercontrolerenengebruikenvoorzijn eigendoeleinden.

Vishingisdetelefoonvariantvanphishingwaarbijdeaanvallergeenmailstuurt,maartelefonischcontactopneemt methetslachtoffer.

Dumpsterdiving

Dumpsterdivingiseenmethodewaarbijdecomputerkrakerprobeertvertrouwelijkeinformatietekrijgendoor hetsnuffeleninvuilnisbakken,containersenprullenbakken.Vaakzaleenaanvallerrondkijkenbijkopieermachines waarnogweleensvertrouwelijkedocumentenwordenweggegooid.

Opdracht2 Bedreigingen

RaadpleegzonodigdetheorieoverBedreigingen.

a. Watismalware?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

b. Watisadware?

c. Hoekomjeaanadware?

d. Watiseenbrowserhijacker?

e. Watzijnhoaxes?

f. Watishetgevaarvaneenkeylogger?

g. Watisrogueware?

h. Watdoetrogueware?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

i. Watiseenrootkit?

j. Watkanhetgevolgvaneenrootkitzijn?

k. Watiseenworm?

l. Hebjezelfweleenseenvirusmeegemaaktopjeeigencomputerofopdievaneenander?Hoemerktejedat hetviruserwas?

Opdracht3 Hackersencrackers

RaadpleegzonodigdetheorieoverBedreigingen.

a. Watiseenhacker?

b. Watiseencracker?

c. Watisprogramma’scracken?

d. Watiseenveelvoorkomenderedenomprogramma’stecracken?

e. Watishacktivisme?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

f. Watzijndemeesttoegepasteuitingenvanhacktivisme?

g. Watissocialengineering?

h. Hoewerktsocialengineering?

i. Welkedriemiddelenheeftdeaanvallerbijsocialengineeringtotzijnbeschikking?

j. Letdekomendeweekeensophoeanderemensenomgaanmethuninloggegevens.Kunjemeekijkenals iemandzijngegevensinvoert?Latenmensenhunpconbewaaktenopenachter?Delenzehungegevensmet anderen?Noteerwelkesituatiesjeziet.

5.2 Maatregelen

Debestaandebedreigingenmoetenwordentegengegaandoorhettreffenvandejuistemaatregelen.Ditkangaan om:

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• menselijkeenorganisatorischemaatregelen

• softwarematigemaatregelen

• hardwarematigemaatregelen

• fysiekebeveiligingsmaatregelen

Menselijkeenorganisatorischemaatregelen

Wezeidenhetal,dezwaksteschakelindecomputerbeveiligingisdemens.Jekuntnogzoveelmaatregelen nemenquahardwareensoftware,wanneerdegebruikersvandesystemenmaarwataanrommelen,danhebben malware,crackersensocialengineersnogsteedseengrotekans.Daaromhiernadiversetips.Zekunnenjouals medewerkerICT-supportbehulpzaamzijnomdegebruikersinjouwwerkomgevingvandejuisteinformatiete voorzien.

Bewustzijn

Opmeerdan95%vandepc’smetWindowsalsbesturingssysteemistenminsteéénprogrammaaanwezigwaarvan delaatsteveiligheidsupdatenietisgeïnstalleerd.

HetDeensebeveiligingsbedrijfSecuniaverzameldecijfersmetbehulpvansoftwaredieopongeveer20.000 computerscontroleerthoeveilighetsysteemis.Omdatdecontrolesoftwarevooralwordtgebruiktdoor computerbezittersdiebewustbezigzijnmetdebeveiligingvanhunsysteemzullendecijfersnogtepositiefzijn.

Veelgebruikersdenkendatzeveiligzijn

• ‘Ik loop geen gevaar. Ik bezoek geen pornosites.’ Maarookonschuldigegebruikersvanwebwinkelslopengevaar.Recentnogwaseenaantalgrotewebwinkels besmetmetmalware,zoalsMediamarktin2022,eendatalekin2020inMagento,waardoortweeduizend webwinkelswerdengetroffenofLandalGreenParksinjuni2023.Eenkettingisnetzozwakalsdezwakste schakel.Dezwakkeschakelkanzittenindesoftwarevanjouwcomputer,maarookindievandewebsitedie jebezoekt.

• ‘Ik loop geen gevaar, want ik internet bijna nooit.’

Virussenenmalwarewordennietalleenviawebsitesverspreid.Dee-mailenmetnamedebijlagen,kunnen eenbronvanellendezijn.Eenlinknaareenleukfilmpjevaneengoedevriend,diejevolledigvertrouwt,kan degrootsteellendetotgevolghebben.Maarookéénkeereensitebezoekenkanalproblemenopleveren.Een kortbezoekjeaaneenwebsitekanalvoldoendezijnommalwareopeencomputertekrijgen.

• ‘Ik loop geen gevaar, want ik bewaar geen privacygevoelige informatie op mijn computer.’

OpWindows-systemenstaanopdehardeschijflijstenmetdelaatstbezochtesites.DezogenaamdeMRU-lijsten (MRU=MostRecentlyUsed).Indezelijstenstaangebruiktezoekwoorden,gedownloadebestanden,laatst gebruikteengeopendebestandenenbezochteinternetpagina’s.Staaterechtnietsopjecomputerwaarvan jehetergzouvindendathetinhetbezitvaneenkwaadwillendezoukomen?

Figuur 5.7 Bewustzijn

Goedeuitlegenopleiding

BinneneenbedrijfisereenbelangrijketaakvoorICT-support.Erzaloverallerleizakenuitlegensomstraining moetenwordengegeven.Veiligwerkenisnietietswatmensenuitzichzelfdoen.Alsdeschermbeveiligingis ingeschakeldop30secondendanzullengebruikers,alszedatalkunnen,dezesneluitschakelenofpaslaten ingaannameerdan30seconden.Tochzalereengoederedenzijnwaaromdatzoisingesteld.Isdieredenbijde gebruikersduidelijkenisallesgoeduitgelegd,danzullenzewaarschijnlijkmindermoeitehebbenmetdemaatregel.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Gebruikerswillenookweleensthuiswerken.Maarwatgebeurteralswedelaptopmetgevoeligeinformatiein detreinlatenstaan?Datisdom!Tochgebeurthetdagelijks.Daaromzullenerredenenzijnwaarommenbepaalde informatienietlokaalmagopslaan.Ofmenmagaandebetreffendeonderdelennietvanafhuiswerken.

Gebruikersmoeteneengoedwachtwoordhebben!

Heelbelangrijkbijinformatiesystemenishetgebruikvanwachtwoorden.Wachtwoordenmoetenervoorzorgen datonbevoegdenmindermakkelijkbijgevoeligeinformatiekomen.Allegebruikersvaninformatiesystemen zoudengoedewachtwoordenmoetenkiezen.Zezijnverantwoordelijkvoordegeheimhoudingvanhun wachtwoordeneninloggegevens.

Eenwachtwoordisnietmeerdaneenrijtekens.Dezerijtekensgeefttoegangtotinformatieofeensysteem. Wanneereengebruikereenwachtwoordmaaktdanmoethijdeze‘sterk’maken.Hetwachtwoordmoetmoeilijk teradenoftekrakenzijn.Eenwachtwoordmoetaltijdzijntoegewezenaaneengebruikersnaam,dieeenfysieke gebruikeruniekidentificeert.

Figuur 5.8 Training

Figuur 5.9 Wachtwoord

Sterkeenzwakkewachtwoorden

Desterktevaneenwachtwoordwordtbepaalddoordelengte,decomplexiteitendeonvoorspelbaarheid.Zwakke wachtwoordenzijnvaaktekortofhebbeneenteeenvoudigwoordofeenteeenvoudigetoetsencombinatie.Om tevoorkomendateenwachtwoordkanwordengeradenishetgebruikvaneensterkwachtwoordnodig.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Sterkewachtwoordenzijnmeestalmoeilijkomteonthouden.Omdattevereenvoudigenkunjeeenwachtwoordzin gebruikendievoorjoualsgebruikerbetekenisheeft.Neemeenzindiejekuntonthouden.Zorgdatereengetal zitindezin.

Neemvaniederwoorddeeersteletter.Bijvoorbeeld:‘Nielsisop26apriljarig’wordtdan:Nio26-04jofalsjeook tekenswiltgebruikenN=o26-04j.Jekuntnatuurlijkookdehelezinalswachtwoordgebruiken,maardatvraagt bijhetinvoerenwatmeertypwerk.

Wachtwoord-gedragsregels

• Bijeengrotehoeveelheidloginsenwachtwoordenmogendezealleenwordenopgeslagenineendaarvoor bedoeldeveiligeapplicatie.

• Gebruikgeenprivéwachtwoordenophetwerk.

• Gebruikverschillendewachtwoordenvoorverschillendeapplicatiesdiegevoeligeinformatiebevatten.

• Gebruikverschillendewachtwoordenvoorverschillendesystemen/doelen.

• Gebruikvooressentiëlesystemeneensterkwachtwoordenwisselditregelmatig.

• Geefgeenaltemakkelijkehintsofcontrolevraagoverhetwachtwoord,bijvoorbeeldjenaamofdemeisjesnaam vanjemoeder.

• Geefnooitjewachtwoordopvooronderzoeken,vragenvananderenofomiemandtehelpen.Hetvragenom eenwachtwoordmoetwordenaangemerktalseenveiligheidsincident.

• Geefwachtwoordenaanniemand.

• Maakaltijdgebruikvansterkewachtwoorden.

• Maakgeengebruikvandeonthoudfunctievoorwachtwoordenvanwebbrowsers.

• Maakgeengebruikvandefunctieomingelogdteblijven.

• Schrijfgeenwachtwoordenop.

• Wijzigeenwachtwoordonmiddellijkbijvermoedenvanmisbruik.

Risico'sinrelatietotwachtwoorden

Risico’sdienietdirecttemakenlijkentehebbenmetwachtwoordenmaardatwelzijn:

Keyboard-loggers

Keyboard-loggerskunnenvoorkomenalshardware,indevormvaneentoetsenbordstekker.Maarzekunnenook voorkomenalssoftware,danishetvaakeenillegaalgeïnstalleerdprogrammaatje.Dekeyboard-loggersslaan alletoetsaanslagenopendaarmeeookdeingetoetstegebruikersnamenenwachtwoorden.

Tegenhardwarekeyboard-loggersishetnodigomregelmatigaandebuitenkantdePC-toetsenbordaansluiting tecontroleren.Demeesteantivirussoftwareherkentdemeestesoftwarematigekeyboard-loggers.

Phishing

Bijphishingwordt,zoalsgezegd,gebruikgemaaktvane-mail.Degebruikerwordtverleidomzijn gebruikersgegevens,waaronderhetwachtwoord,intevullenopeenmalafidewebsite.Vaakwordtgewerktmet eennagemaaktewebsitediedegebruikerlaatdenkendathijmetdeechtewebsite,bijvoorbeeldeenbank,te makenheeft.Zekerdaaromishetzaakdatjejealsgebruikerbewustbentwanneerjewelofnieteene-mailbijlage opent.Overigenshelptookeengoedup-to-dateantivirusprogrammaphishingteonderscheppen.

Socialengineering

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Zoalswealzagenzijnermensendiezichvoordoenalseenander.Datkaneenservicedeskmedewerkerzijnof eenmedewerkervaneenbank.Eensocialengineerzalproberengebruikersgegevenstekrijgendoordegebruiker opzijngemaktestellenenhemvervolgensomeenwachtwoordengebruikersgegevensvragen.Vaakisdat gekoppeldaaneenprobleemdatmoetwordenopgelost.Debelangrijkstemaatregeltegensocialengineeringis daterbewustwordingscursussenwordengegeven.

Figuur 5.10

Phishing: een nepmail van de Rabobank

Meekijken(Shouldersurfing)

Meekijkenmethetinvoerenvanwachtwoordengebeurtvaak.Eenmaatregeltegenmeekijkenisdatmenzich hierbewustvanmoetzijnenhetmeekijkenoverdeschoudervoorkomt.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Softwarefouten

Doorgebrekaankwaliteitvansoftwarekunnenwachtwoordenwordengeraden.Fouteninwebapplicatiesmaken datzegevoeligkunnenzijnvoorSQL-injectieaanvallen.Hierdoorzoudengebruikersnamenenwachtwoordenuit eentabelvandedatabase,diebijdewebsitehoort,gehaaldkunnenworden.

Eentegenmaatregelkanzijndatmenkwaliteitsprocessenvoordesoftwareinvoert,dezeookhandhaaftende softwaretestvoordathijingebruikgenomenwordt.

Softwareisgemaaktmetprogrammeercode.Eencodediewordtgebruiktomgegevensuiteendatabasetehalen wordtSQLgenoemd(StructuredQueryLanguage).

Wanneereenprogrammanietgoedisbeveiligd,kaneenhackerineeninvoerformulierinplaatsvaneennaamof adreseenSQL-codeopgeven.Alsdiehackerdatgoeddoet,danzaldiecodegegevensuitdedatabasehalenen opzijnschermlatenzien.Datkunnenallerleigegevenszijn,zelfsinloggegevensenwachtwoorden.Hetisdus belangrijkdatweveiligesoftwaregebruikenendatdiegoedwordtgetest.

Dumpsterdiving

Ookdumpsterdivingzagenwealeerder:hetverzamelenvaninformatiedoortezoekeninafval.Hetkandaarbij gaanominformatiedienodigisomeensocial-engineering-aanvaluittevoeren.Eenmaatregeltegendumpster divingisdatjevoorkomtdatvuilnismakkelijktoegankelijkisendat(gevoelige)informatieoppapierwordt versnipperd/vernietigd.

Figuur 5.11 Shoulder surfing

Post-it-briefjes

Wachtwoordenwordensomsopbriefjesopgeschrevenenaandemonitorgeplaktofonderhettoetsenbordof opeenandereonveiligeplaatsbewaard.Eenmaatregelhiertegenisdatmenbewustwordtgemaaktvandeze onveiligheidinbewustwordingscursussen.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Afluisterenvannetwerkkabels

Netwerkverkeerkanwordenafgeluisterd.Daarmeekanookdeaanmeldingbijdecomputer(challengeresponse) wordenafgeluisterd.Zokaninformatiewordenverkregenomwachtwoordeneenvoudigteradenentegebruiken. Gebruikmakenvanencryptedverbindingenmaaktditrisicokleiner.

Periodiekecontroleopnalevingvandemaatregelen

Alserregelszijndanmoetendieookwordenopgevolgd.Eenregelmatigecontroleopdezeregelsisdanook noodzakelijk.

Softwarematigemaatregelen

Ooksoftwarematigisereenaantalmogelijkhedenomsystemenveiligertemaken.Hetbegintnatuurlijkallemaal bijhetzorgenvoordeinstallatievandelaatsteupdates.Verderisdeinstallatievanvirusscannerseneenfirewall noodzakelijk.Daarnaastzijnernogenkelespecifiekemogelijkheden.

Scannenopvirussen,spywareofadware

Metbehulpvananti-malwaresoftwarevoorkomtmenindemeestegevallendevolgendebesmettingen:

• Virussenkunneneenhooplastveroorzaken.Zekunnendecomputertragermaken,hemsteedsopnieuwlaten opstartenofzelfsbestandengijzelen.

• Spywarezalongewensteinformatieverzamelenoverdegebruikerendeinformatienaareenserverdoorsturen. Daarnawordtdieinformatievaakverkochtofgebruiktvoorreclamedoeleinden.

• Adwarelaatopwillekeurigemomentenreclameszienwaarveelgebruikerszichaanergeren.

Figuur 5.12 Post-it

Eenfirewallinstalleren

Eenfirewallisbedoeldomin-enuitgaandverkeertefilteren.Hetverkeerdatniettoegestaanisofdatpotentieel gevaarlijkiswordtgeblokkeerd.Eenfirewalliseengoedebeschermingtegencrackers.Ookkaneenfirewallhelpen bijhetopmerkenvanspyware,dieverzameldeinformatienaarzijnmakerwilsturen,ofvancomputerwormen diezichproberenteverspreiden.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Netwerkverkeerlooptvia‘poorten’.Datzijngeenechtepoorten,maareennummerdathetTCP/IP-protocolgeeft aangegevensdieoverhetnetwerkverstuurdworden.Zomaaktinternetverkeergebruikvanpoort80,inkomende mailvanpoort110enuitgaandemailvanpoort25.Decomputer‘luistert’steedsoferverkeervoordiepoorten ontvangenwordt.Diepoortenstaandaardooraltijdopen.Iemanddiejecomputerbinnenwildringenkanproberen omviadieopenpoortenbinnentesluipen.

Eenfirewallhoudtdiepoortenookindegatenenwaarschuwtalserverdachteactiviteitenvoorkomen.Eenfirewall kaneenstukhardwarezijndatbijderouteralhetverkeercontroleert.Daardoorkomtverdachtverkeernieteens indebuurtvandecomputers.Eenfirewallkanooksoftwarezijndiejeopjepcinstalleert,zoalsZoneAlarm, TinywallofGlasswire.NatuurlijkbiedtWindowsookstandaardeeneigenfirewallaan:Defender.

JekunttestenofjefirewallgoedwerktviasitesalsShieldsup,Hackerwatch.orgofauditmypc.com.

Encryptietoepassen

Encryptieishetversleutelenvanbestandenofverbindingenomtezorgendatzenietgemanipuleerdofafgeluisterd kunnenworden.

Anoniemsurfen

Bijanoniemsurfenopinternetblijvenzoveelmogelijkpersoonlijkegegevens,zoalseenIP-adres,verborgenvoor derden.DitkanmeteenproxyserverofVPN-server Eenproxyserveriseenserverdietussenjouenhetinternet staat.Jemaaktdusnietrechtstreeksverbindingmeteenwebsite,maarmetdeproxyserver,dievervolgens verbindingmaaktmetdewebsite.DaardoorisnietjouwIP-adreszichtbaarvooranderen,maarhetadresvanje proxyserver.

Figuur 5.13 Firewall

EenVPN-server(VirtualPrivateNetwork)maaktookverbindingmeteenexterneserver,waardoorookhierjouw IP-adresnietzichtbaaris.Hetverschilmeteenproxyserverisdatjeeenversleuteldebeveiligdeverbindingmet deserverhebt,eensoortprivé-netwerkwaaropalleenjijendeserverkunnen.DatmaakteenVPNeenstukje anoniemerdaneenproxyserver.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hardwarematigemaatregelen

Ookophetgebiedvandehardwarezijnermogelijkhedentotbeschermingtegenbedreigingen.

Biometrischeherkenning

Doorsystementevoorzienvanbijvoorbeeldvingerafdrukherkenningofeenirisscannerkandeidentiteitvan iemandmetgrotezekerheidvastgesteldworden.

Hiermeewordtdekansdatonbevoegdentoegangkrijgentoteensysteemveelkleiner.Biometrischebeveiliging wordtsteedsvakerstandaardgeïnstalleerdopsystemen.Erzijnverschillendelaptopswaaropkanwordeningelogd meteenvingerafdruk.

Hardwarematigeencryptie

Doorhardwarematigbestandenofdatastromenteversleutelen(encryptie)wordtdeprocessorontlast.Daardoor wordthetmogelijkmeerencryptietoetepassen.

NX-bitofXD-bit

Deprocessorfabrikantenhebbeninhunprocessoren(NX-bitbijAMDofXD-bitbijIntel)eenspecialefunctie opgenomen.Dezefunctiekanhetsysteembeschermentegenbufferoverloop.Debufferoverloopisietswatdoor eencrackerkanwordenveroorzaakt.Dezebitzorgtervoordatcodedienietalscodebedoeldwasnietwordt uitgevoerd.Gevolgisweldatdeapplicatie‘hard’wordtafgesloten.

Fysiekebeveiligingsmaatregelen

Naastallebeveiligingenvanhetsysteemmoetookdeomgevingveiligzijn.Alsvreemdennietbinnenkunnen komen,danzullenzeooknietskunnenstelen.Alseenlaptopmeteenanti-diefstal-staalkabelwordtvastgelegd ishijalveelmoeilijkertestelen.Vooreenrelatieflaagbedragisdelaptopvoorzienvaneenbeveiligingssysteem waarbijhijtochverplaatsbaarblijft.

Ookusb-poortenvancomputerszijnfysiekaftesluitendoorzeteontkoppelen.Hierdoorishetnietlangermogelijk ommeteenusb-stickjeongeoorloofdinformatieuiteencomputertehalen.

Figuur 5.14 Een irisscanner

Opdracht4 Menselijkeenorganisatorischemaatregelen

RaadpleegzonodigdetheorieoverMaatregelen.

a. Opwelkevieronderdelenkunnenbeveiligingsmaatregelenbetrekkinghebben?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

b. OphoeveelprocentvandeWindows-computersisereenmogelijkveiligheidsprobleem?

c. Watishetnutvanhetuitleggenvanveiligheidsmaatregelen?

d. Watisphishing?

e. Welkemaatregelenkunnenwordengenomentegenphishing?

f. Watissocialengineering?

g. Welkemaatregelenkunnenwordengenomentegensocialengineering?

h. Watisshouldersurfing?

i. Watisdumpsterdiving?

j. Hoekunjeervoorzorgendatgebruikers‘sterke’wachtwoordenonthouden?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

k. Noemminstenstienbelangrijkewachtwoordregels.

l. Hoesterkisjouweigenwachtwoord?Voldoethetaanalleregels?

Opdracht5 Overigemaatregelen

RaadpleegzonodigdetheorieoverMaatregelen.

a. Watishetgevaarvanvirussen?

b. Watishetgevaarvanspyware?

c. Watishetgevaarvanadware?

d. Watishetdoelvaneenfirewall?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

e. Waarbiedteenfirewallbeschermingtegen?

f. Watisencryptie?

g. Watisanoniemsurfen?

h. Welkehardwarematigebeschermingisermogelijk?

i. Watisbiometrischeherkenning?

j. Welkefysiekemaatregelenkunnenwordengenomen?

k. Welkebeveiligingsmaatregelenhebjijzelfgenomenopjecomputer?

5.3 Beveiligingssoftware

Windows11issnellerenveiligerdaneerdereversiesdankzijdeverbeterdeversievanWindowsDefenderen WindowsFirewall.AlsjeeenoudereversievanWindowshebt,ishetverstandigomeenexternevirusscanneren firewallteinstalleren.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

WindowsDefenderApplicationControl

MicrosoftheefteenextrabeveiligingtoegevoegdaanWindows11inbedrijfsmatigeomgevingen.Dezebeveiliging draagtdenaamWindowsDefenderApplicationControleniseensoftwarebeveiliging.WindowsDefenderApplication Controlcontroleertofeenapplicatiediewordtgestartovereenjuistehandtekeningbeschikt.Alsdehandtekening nietklopt,dankandeapplicatienietwordengestart.Hetiseeneffectievemanierommalwaretegentegaan.

VoornamelijkapparatendiepuurenalleendraaienopdeWindowsStore,zullenveelbaathebbenbijWindows DefenderApplicationControl.AlsdehandtekeningvanuitdeWindowsStorenietovereenkomtmetdehandtekening vandeapplicatie,betekentditdatdezeisaangepastenmogelijkvoorzienisvanmalware.

NaasthetgebruikvaneenhandtekeningzalWindowsDefenderApplicationControlookhardwarematigworden ondersteunddoorcomputerfabrikanten.WindowsDefenderApplicationControlkandaardoorookgebruikmaken van virtualisatie.Virtualisatiewilzeggendathetsysteemalsafbeelding(grafisch)wordtgetoond.Inditsysteem kunnendanmakkelijkdebeveiligingszakenwordeningesteld,waarjedatandersviacodeenprocesregelsmoet doen.SystemendiegebruikmakenvanWindowsDefenderApplicationControlzijneenstukmeergeslotenen daardoorookveiliger.TochmaaktWindowsDefenderApplicationControleenvirusscannernognietoverbodig!

MicrosoftzorgtervoordaterindeWindowsStoregeenkwaadaardigeapplicatiesmeervoorkomendoordaar strengoptecontroleren.VoorbedrijvendiehunappsnietwillentoevoegenaandeWindowsStore,maarzewel beschikbaarwillenmakenvoorhunpersoneel,komtereenmethodeomzelfdeappsteondertekenen.

WindowsHello

MicrosoftintroduceerdeWindowsHelloinWindows10.Dezefeaturemoetwachtwoordengaanvervangendoor biometrischebeveiliging.GebruikersvanWindows11kunnenmetWindowsHelloinloggenmetvingerafdrukken, irisscansofgezichtsscans.

Microsoftbenadruktdatbiometrischegegevensalleenlokaalwordenopgeslagen.Dedatastaannietophet internet.Detoegangwordtbeveiligdmetspecialeencryptiesleutels.AlsjegebruikwiltmakenvanWindowsHello hebjewelbepaaldehardwarenodig.Desoftwarekanoverwegmetbestaandevingerafdrukscanners,maarkan vooriris-engezichtsscansalleenoverwegmetdeRealsense3D-camera’svanIntel.

WindowsDefender

WanneerjeWindows11voordeeerstekeeropstartisWindowsDefenderstandaardingeschakeld.Hetbeschermt hetsysteemdoordezetescannenopschadelijkesoftware.WindowsDefenderwordtuitgeschakeldalsjeeen andereantivirusappinstalleert.WindowsDefendermaaktgebruikvaneenrealtimebeveiligingomallestescannen watjedownloadtofuitvoertophetsysteem.

WindowsDefenderhadvroegergeengoedereputatiealsvirusscanner,maarisdelaatstejarensterkverbeterd. TegenwoordigstaatWindowsDefendervaakindetopvandebestevirusscanners.Eengrootvoordeelisdathet standaardbijWindowswordtmeegeleverdenjedaardoordusgeenbetaaldabonnementopeenexternescanner nodighebt.

ScannenmetWindowsDefender

Alsjebepaaldebestandenofmappenwiltscannen,selecteerjedeze.Klikvervolgensmetderechtermuisknop (ofdrukenhoudvast)enkiesinhetmenuvoor ‘Meer opties weergeven' envervolgensvoor'Scannen met Windows Defender'

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

AlsWindowsDefenderietsvindtdatschadelijkkanzijn,krijgjeeenmeldingindeapp.Dezemeldingbevateen aanbevolenactieomdepcveiligtehouden.AlsWindowsDefendereenvirusvindtdatnietkanwordenverwijderd, wordtgevraagdomWindowsDefenderOfflinetedownloadenenuittevoeren.Alsdedownloadvoltooidis,wordt depcautomatischopnieuwopgestartindeherstelomgevingwaarDefenderinwerkt.Erwordtdaneenvolledige scanvanhetsysteemuitgevoerdendreigingenwordenverwijderd.

Figuur 5.15

Scannen met Windows Defender

EenscaninWindowsDefenderplannen

WindowsDefendercontroleertregelmatighetsysteemomhettebeveiligen.Jekuntalsvolgteeneigenplanning voorscansinstellen:

• Opende Taakplanner doorinhetzoekvaktetypen ‘Taakplanner’

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• VouwinhetlinkerdeelvenstervandeBibliotheekvoor Taakplanner → Microsoft → Windows uit,scrolomlaag endubbelklikopdemap Windows Defender

Figuur 5.16 Taakplanner

Figuur 5.17 Taakplanner 2

Dubbelklikinhetmiddelstedeelvensterbovenop Windows Defender Geplande scan Kiesvoor Eigenschappen in hetrechtervenster.

• Selecteerhettabblad Triggers enkiesvervolgens Nieuw

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Figuur 5.18 Taakplanner 3

Figuur 5.19 Taakplanner 4

WindowsFirewall

WindowsFirewallfiltertinformatiedievanafinternetopdepcterechtkomtofnaarinternetgestuurdwordten blokkeertprogramma’sdiemogelijkschadelijkzijn.Jekuntditin-ofuitschakelendoornaarhetzoekvaktegaan doorophetWindowssymboolteklikkenenconfiguratieschermtetypen.Hetconfiguratieschermhebbenweal eerderinditboekbehandeld.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Klikop Configuratiescherm omdeappteopenen.AfhankelijkvanjeinstellingenziejeschermAofB.

Figuur 5.20 Zoek het Configuratiescherm

Figuur 5.21 A

Figuur 5.22 B

Alsjefiguur5.21ziet,klikdanrechtsbovenophetpijltjenaast Categorie enkiesdanvoor Grote pictogrammen of voor Kleine pictogrammen.Jezietdaneengedetailleerderoverzichtvandemogelijkheden.

Eenvandiemogelijkhedenis Windows Defender Firewall Klikdaarop.Nuverschijnthetschermuitfiguur5.23

Figuur 5.23

Windows Defender Firewall

Klikdanaandelinkerkantop Geavanceerde instellingen,waarnajehetschermuitfiguur5.24ziet.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Wanneerjeaanderechterkantkiestvoor Eigenschappen vanWindowsFirewall,danopenthetschermalsin figuur5.25zich.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

WindowsFirewallin-ofuitschakelen

Jekuntervoorkiezenomdefirewalluitteschakelen.JemoetWindowsDefenderFirewallechteralleenuitschakelen alsereenanderefirewallisingeschakeld.AlsjeWindowsDefenderFirewalluitschakelt,danishetsysteem kwetsbaardervoorwormenofcrackers.Hierhebjeookdemogelijkheiddefirewallintestellenophetblokkeren vooralhetinkomendeofuitgaandeverkeer.Verderkunjeprofieleninstellen.Ditwordtuitgebreidbehandeldin hetboek Windows 11 installeren, configureren en beheren.

Figuur 5.24 Firewall

Figuur 5.25

Windows Firewall

Beveiligingssoftware

Erzijnheelveelverschillendeantiviruspakketten.Indemeestegevallendoendezemeerdanalleenscannenop virussen.Alleantiviruspakkettenhebbenveelovereenkomsten,maarzeverschillenoponderdelen.Afhankelijk vanwatdeexacteinzetiszoujezealsslecht,middelmatigofgoedkunnenbetitelen.Erzijnheelveelverschillende testenwaarindezeprogramma’smetelkaarwordenvergeleken.Somszijndietestenuitgevoerddoor consumentenorganisaties,somsdoorminderonafhankelijketesters.Daaromishetbelangrijkdatjebijdeaanschaf weetwelkeelementeneenrolspelenineentest.Ookmoetjeproberendebronvandetestteachterhalen.Het isverstandigomderesultatenvandeverschillendetestennaastelkaarteleggen.

Eengoedantivirusprogrammabeschermtminimaaltegenvirussen,wormen,Trojanhorses(programma'sdie onschuldiglijken,zoalseengame,maaropdeachtergrondmalwareinstalleren)enspyware.Inveelgevallen wordterookbescherminggebodentegendenieuwebedreigingenalse-mailbedreigingen,phishingwebsitesen rootkits.

Onderdelenwaaropantivirusprogramma’skunnenwordenvergelekenzijnfunctiesdieingeslotenzijn,demate enmaniervanondersteuning,hetinstallatiegemakencertificatendiezijnafgegeven.

Bescherming

Functiesdieaanwezigkunnenzijn:

• anti-malware

• anti-phishing

• anti-rootkit

• anti-spam

• anti-spyware

• anti-ransomware

• antivirus

• e-mailbescherming

• fileadvisor

• gamermode

• herstel-cd

• laptopstand

• searchadvisor

• URL-advisor

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• usb-controle.

Matevanondersteuning

E-mail

Demeesteantivirussoftwarekentondersteuningviae-mail.Dereactiesnelheidkanwisselen,maarindemeeste gevallenisdekwaliteitvanhetantwoordheelredelijk.

Figuur 5.26 Antivirussoftware

FAQ/forum

EenFAQ,bijvoorkeurmeteenforum,werktsnel.Ervaringenvananderengeveninveelgevallenookvoorjouw probleemeenoplossing.Bijnaalleaanbiedershebbeneendergelijkefaciliteit.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Livechat

In2023biedenvrijwelalleaanbiedersdemogelijkheidtoteenlivechat.Inhoeverrejetemakenhebtmet kunstmatigeintelligentieofeenechtpersoonisnietduidelijk.Echtbelangrijkisdatnuookweerniet,alsje probleemmaarwordtopgelost.

Telefonischesupport

Voortelefonischesupportgeldtdatbijnaalleaanbiedersdezefaciliteitbieden.Letop:dekostenkunnennogal verschillen!

Onafhankelijkgetest

Beveiligingspakkettenenvirusscannerswordenregelmatiggetestophunwerking.Hetisbelangrijkdatdit onafhankelijkgebeurt.Testersdieeencertificaatafgevenzijnonderandere:

• AV-TESTiseenonafhankelijkonderzoekscentrummetstriktewetenschappelijketestprocedures.Virusscanners dieaanbepaaldekwaliteitseisenvoldoen,ontvangeneengoedebeoordelingeneenAV-TEST-certificaat (www.av-test.org).

• AV-Comparativesiseenonafhankelijkeorganisatiediedeeffectiviteitvanvirusscannersenbeveiligingssoftware test.AV-ComparativesismetnamebekenddoordeReal-WorldProtectionTest.Volgensexpertsisditeenvan debestetestsvoorantivirussoftware.GoedscorendevirusscannersontvangeneenAV-Comparatives-certificaat (www.av-comparatives.org).

• VirusBulletiniseenonafhankelijketest-encertificeringsinstelling,actiefintesten,evaluerenenbenchmarking vanbeveiligingsoplossingen.Zijpubliceertopenbarevergelijkendecijfersovermalwarebescherming (www.virusbulletin.com).

Installatie

Deinstallatievaneenantivirus-softwarepakketdientvrijeenvoudigensneltezijn.Hiermeebedoelenwehethele trajectvandownloadentotenmetdeeerstescan.

Gebruikersgemak

Antivirussoftwareisvaakzeeruitgebreideningewikkeldmetheelveelfunctieszoalsfileadvisor,searchadvisor, usb-controle,e-mailbescherming,gamermodeenanti-spam.Deuitgebreideantivirusprogramma’s,waarjein deICT-supportmeegaatwerken,bezitteninveelgevallentallozefuncties.Jehebtechtergeentijdomeenstudie vanurenofdagentedoennaardewerkingvandesoftware.Desoftwaremoettegelijkertijderguitgebreidzijn, maarzekerookeenvoudigingebruik.Belangrijkisdathetproductzelfstandigeenaantalzakenkanregelen, zodatdegebruikerernauwelijksnaaromhoefttekijken.

Pushupdates

Omgoedbeschermdteblijventegenvirussenishetvanbelangdatdesoftwarezelfstandigenautomatischcontinu updatesdoorvoert.Demeesteantiviruspakkettenbeschikkenoverditsoortapplicaties.Doorcontinukleine updatesdoortevoerenondervindthetsysteemnagenoeggeenhinderentreedtnauwelijksprestatieverliesop tijdenshetupdaten.Deontwikkelaarsvanantivirusproductengebruikenhiervoordezogenaamdepushupdates Hierdoorwordenupdatesmeteenophetsysteemgeïnstalleerdalszebeschikbaarkomen.

Figuur 5.27 Certificaat

Opdracht6 Beveiligingssoftware

RaadpleegzonodigdetheorieoverBeveiligingssoftware.

a. WaaromisWindows11veiligerdandeoudereversies?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

b. WatkunjedoenomeencomputermeteenoudereWindowsversieveiligertemaken?

c. WatdoetWindowsDefenderApplicationControl?

d. VoorwelkeomgevingisWindowsDefenderApplicationControluitermategeschikt?

e. WatisdefunctievanWindowsHello?

f. WatdoetWindowsDefender?

g. WatdoetWindowsFirewall?

h. Watdoeteengoedantivirusprogrammaminimaal?

i. Welkeondersteuningkanwordengegevenalsjeantivirussoftwareaanschaft?

j. Noemdrieantivirustestersdieeencertificaatafgeven.

k. Watzijnpushupdates?

l. Welkebeveiligingssoftwarehebjijopjecomputer?Waaromhebjevoordiesoftwaregekozen?

5.4 Begrippen

Adware

Laatongewenstepop-upsenreclamezien.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Browserhijacker

Neemtdebrowseroverentoontwebsiteswaardegebruikernietomgevraagdheeft.

Cracker

Iemanddiehetsysteemtestopfoutenenverkeerdebedoelingheeft.

Dropper

Schermtaanwezigemalwareafvoordevirusscan,zodatzenietontdektworden.

Encryptie

Hetversleutelenvanbestandenofverbindingen.

FAQ(FrequentlyAskedQuestions)

Veelgesteldevragen.

Firewall

Software(somsookhardware)omin-enuitgaandverkeertefilterenopgevaarlijkebedoelingen.

Hacker

Iemanddiesystementestopfouten.

Hoaxes

Nepberichtenindevormvaneene-maildiedeontvangerproberenteverleidentoteenactie.

Keylogger

Registreerttoetsaanslagen,zodatbijvoorbeeldwachtwoordenachterhaaldkunnenworden.

Malware

Eenverzamelnaamvoorschadelijkesoftware.

Phishing

Eenmaildieverstuurdwordtmethetdoelomdegebruikerergenszijnwachtwoordofanderegegevensachter laten.

Proxyserver

Eenserverdietussenjouwcomputerenhetinternetstaat,zodatjouwIP-adresnietzichtbaarisvooranderen.

Pushupdates

Updatesdiemeteenophetsysteemwordengeïnstalleerdzodrazebeschikbaarkomen.

Ransomware

Gijzelteencomputertotjelosgeldhebtbetaald.

Rogueware

Softwarediezichvoordoetalseenanderprogramma,maarkwadebedoelingenheeft.

Rootkit

Nesteltzichinderootvaneensysteemenisdaardoormoeilijkofonmogelijkteverwijderen.

SQL(StructuredQueryLanguage)

Eencodeomgegevensuiteendatabasetehalen.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Shouldersurfing

Stiekemmeekijkenbijhetinvoerenvaneenwachtwoord.

Socialengineering

Eentechniekwaarbijdegebruikerwordtbenaderdombijvoorbeeldeenwachtwoordtegeven.

VPN-server(VirtualPrivateNetwork-server)

Serverwaarmeejeeenversleuteldebeveiligdeverbindingmaakt.

Worm

Eenzichzelfvermenigvuldigendstukjesoftware.

Opdracht7 Praktijkopdracht

Alsjeeenantivirusprogrammaopjepchebt,gebruikdiedanomdepctescannenopvirussenenanderemalware. Alsjegeenantivirussoftwarevaneenanderepartijopjepchebt,gebruikdanWindowsDefendervoordescan. Daarnascanjejepcopnieuwmeteengratisonlinevirusscanner,zoalsHousecallvanTrendMicro,deonline virusscannervanF-secure,deonlinescannervanESETofeenvandeveleanderegratisonlinescanners.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Tip

Kieseenscannerwaarbijjenietjegegevenshoeftintevullenomtevoorkomendatjedekomendetijdtelkens mailkrijgtmetaanbiedingenvanvirusscanners.

Merkjeverschilindeuitkomsten?Hoezoudatkunnenkomen?

5.5 Terugblik

Opdracht8 Terugblik

Zeteenkruisjeindekolomdievoorjouvantoepassingis.

Beoordelingscriteria

Jekuntverschillendesoortenbedreigingenopnoemen.

Jekuntmaatregelennemenopbeveiligingsgebied.

Jekuntdebeveiligingvaneencomputerinstellenencontroleren.

Opdracht9 Terugblik

Denknaoverwatjehebtgedaaninditblok.

a. Noemtweedingenwaaroverjetevredenbent.

1.

2.

b. Noemtweedingendiejedevolgendekeeranderswiltdoen.

1.

2.

c. Vraagjedocenten/ofleermeesteromfeedback.

Tops:

Tips:

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Nee Ja

Blok6

Office-software

KantoortoepassingenzoalsMicrosoftOfficeenGoogleWorkspacewordenveelgebruiktvooradministratieve taken.TegenwoordigmakenveelOffice-toepassingengebruikvandecloud.Werkenindecloudbrengtveel flexibiliteit,maarookgevarenmetzichmee.InditblokleerjeoververschillendeOffice-pakketten,ontdekjede toepassingenvandezesoftware,enleerjehoejejecollega'skuntondersteunenbijhetgebruikervan.

Leerdoelen

1. JekuntwerkenmetMicrosoftOffice.

2. JekuntwerkenmetGoogleDocs.

3. JekuntwerkenmetLibreOffice.

4. JekuntwerkenmetApacheOpenOffice.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

DemeestgebruiktekantoortoepassingenzijndeOffice-pakketten Metdekomstvandecloudkomteendeelvan deOffice-toepassingenookinenuitdecloud.Documentenkunnendaarookwordenopgeslagen.Enditisdan ookmeteeneenvandenadelen.Hetisimmersnietduidelijkwatermetdedocumentengebeurt.Ookalsjeze hebtverwijderdisonduidelijkofzenietergensopeenserverzijnblijvenstaan.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Tochzijnerookveelvoordelen.Eenbelangrijkvoordeelisdatopelkeplaats,waardanookterwereld,kanworden gewerktalsertoegangistothetinternet.Voorbedrijvenisditeenredenomwel,nietofgedeeltelijkindecloud tewerken.Hetisaanhetmanagementomhierovertebeslissen.

DemeesttoegepasteOffice-softwarepakkettenzijnMicrosoftOffice(48,8%in2022)enGoogleWorkspace(46.6% in2022).Deandere5%wordtverdeeldtussendeveleoverigepakketten,zoalsiWork,LibreOfficeenApache OpenOffice.VandetoepassingendieinjouwbedrijfgebruiktwordenmoetjijalsmedewerkeropdeICT-support wetenwaternodigisomdetoepassingtekunnenbeheren.Daarnaastzuljemedewerkersmoetenondersteunen bijhetgebruikvandebetreffendetoepassing.Daarvoormoetjedestandaardfunctiesvandeverschillende toepassingenkennen,dienietinditboekwordenuitgelegd.Naastdestandaardfunctieszijnerenkelezakendie specifiekzijnvoorhetbeheer.Diewordenwelinditblokbehandeld.

Opdracht1 OriëntatieopdrachtOffice-software

WaarschijnlijkbenjebekendmeteenversievanMicrosoftOffice.MaarkenjeookandereOffice-software?Onderzoek welkeandereOffice-softwareerbestaat.

6.1 MicrosoftOffice

WelkeversievanMicrosoftOffice?

MicrosoftlevertzoweleenOffice-versieindecloudalseenlokaleversie.Voorgebruikersdieopéénpcveelmet Officewerkenendienietopwisselendesystemenofeentableten/oftelefoonwillenwerkeniseenlokale Office-installatievoldoende.Optermijnisdatgoedkoperdaneenabonnement.WiljeOfficeoveralmeenemen enopveelverschillendeapparatenwerken,danisdeMicrosoft365-servicehetgeschiktst.Hetdelenvanbestanden isergeenvoudigenmaaktdatallebestandenaltijdenoveral,vooriedereen,beschikbaarzijn.

Figuur 6.1

Microsoft Office 2021

Figuur6.1laatzienwelkevariantenvanOffice2021Microsoftaanbiedt.OnderOffice2021vallenonderandere bekendeprogramma’salsWord,PowerPoint,ExcelenOutlook.ErzijnookmobieleversiesvanOffice,maarde mobieleversieszijnweldeuitgekledeversiesvanOffice2021voordepc.Zehebbendanookveelminder mogelijkheden.

Microsoft365

Microsoft365iseenverzamelingvaninternetdiensten.Deverschillendedienstenwordenvooreendeelonline aangeboden.Vooreenanderdeelmoetenerapplicatiesophetsysteemwordengeïnstalleerd.Ookzijner onderdelendiealseencombinatievaneengeïnstalleerddeelmeteenonlinedeelwerken.Microsoftziet365als detoekomstenontwikkeltditdaaromverder.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hetvoordeelvoorgebruikersisdatzijaltijdbeschikkenoverdelaatsteversie.Microsoft365richtzichopvijf doelgroepen:thuisgebruik,kleinebedrijven,grotebedrijven,overheidenonderwijs.Infiguur6.2kunjezienwat Microsoft365kosttevoorparticuliereninfebruari2023.VoorbedrijvenenonderwijsheeftMicrosoftandere abonnementenenandereprijzen.

Onlinediensten

Microsoft365bestaatuitonlinedienstenopserversdiedoorMicrosoftgeïnstalleerdenbeheerdworden.Dit noemenwecloudcomputing Datgaatongeveervolgenshetidee:‘Wegebruikenhet,hetwerktgoedenwe hebbengeenbeheerkosten.Hoehetwordtbeheerd,wehebbengeenidee,maarwehebbenerallevertrouwen in’.

IndepraktijkslaatMicrosoftdedatainmeerderedatacentraopendegebruikermaaktverbindingmetde dichtstbijzijndeserver.DeinternetdienstenzijngebaseerdopbestaandesoftwarevanMicrosoft.Dee-mailservice draaitopMicrosoftExchangeServer2019.Eenintranetomgeving,SharePoint2019,kanwordenopgezetvoor interneénexternecommunicatie.DegebruikerheefttoegangtotstandaardMicrosoft-365-applicatieszoalsWord, Excel,PowerPointenOneNote.

Figuur 6.2 Microsoft 365 voor particulieren

Beheer

WanneereenbedrijfgebruikmaaktvanMicrosoft365hoefthetdaarvoorgeeneigenserverstehebben.Datscheelt hetinstallerenenbeherenvandeMicrosoft-365-applicatiesopdecomputersvangebruikers.Bijhetgebruikvan Microsoft365ishetnietnodigomgebruiktemakenvaneenspecifiekecomputer.Hetconcept‘Bringyourown device’zuljeindeICT-supportsteedsvakertegenkomen.Degebruikerkooptenbeheertzijneigensysteem.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

AlseenbedrijfzichaanmeldtvoorMicrosoft365voorprofessionalsenkleinebedrijvendanwordtdegenediezich aanmeldtautomatischeenbeheerdervanhetbedrijf.Alsbeheerderbenjeverantwoordelijkvoor:

• hetaanmakenvannieuwegebruikersaccounts;

• hettoewijzenvanlicenties;

• hetdistribuerenvanreferentiesnaarnieuwegebruikers;

• hetbeherenvaninstellingenvoordegeheleservice.

Dezefunctieszijnbeschikbaaropdepagina Beheerderstaken.Degewonegebruikerskunnendezepaginaniet bekijken.Natuurlijkishetmogelijkommeerbeheerdersintestellen.OmMicrosoft365tekunnengebruikenmoet jeeenaccountaanmakenopdeserversvanMicrosoft.ViaeenwebportalkunnenIT-beheerderseen Microsoft-365-accountaanmakenwaarbijrechtenkunnenwordentoegekend.Daarvooriseenaantalzakenvan belang.

• Watishete-mailadresvandegebruiker?

• Welkedatakandegebruikerlezenen/ofbewerken?

• WelkerechtenheeftdegebruikerbinnenSharepoint?

• WelkeonlineMicrosoft-365-pakkettenzijnbeschikbaarvoordegebruiker?

Ondersteuning

Binnenhetbedrijfzaldegebruikerzichmetvragentotdeservicedeskrichten.Maargebruikerskunnenook gebruikmakenvandeMicrosoft-365-helpdesk.Gebruikerszijnvandebeheerderafhankelijkomervoortezorgen datallescorrectisingesteldvoordeorganisatie.Bijhetvergetenvaneenwachtwoordzullenzijdebeheerderom hulpvragen.

WerkenmetMicrosoft365

WanneereengebruikerMicrosoft365wilopenendanmoetdezedevolgendeURLintypenindebrowser: portal.microsoftonline.com. Hetaanmeldscherm,figuur6.3,zalzichopenen.

Eengebruikermeldtzichaanmethetvolledige e-mailadresenhetwachtwoorddathijvandebeheerder heeftgekregen.Degebruikerheeftdemogelijkheideen vinktezettenbijdeoptie Aangemeld blijven Het belangrijkstevoordeeldaarvanisdatdegebruikerniet steedsopnieuwdeaanmeldgegevensopnieuwhoeft intevoeren.Tochisdatnietinallegevallenaante raden.Alsjemetveelgevoeligeinformatiewerkt,dan houdtditeenextraveiligheidsrisicoin.Wanneerde gebruikerevennaardewclooptzonderdepcofhet schermaftesluiten,kaniedereenbijdegegevensvan degebruikerdoorevensnelachterdepctegaanzitten enMicrosoft365optestarten.

Figuur 6.3 Aanmeldscherm

Alseengebruikerisaangemelddanopentde Startpagina Dezezieterophoofdlijnenuitalsinfiguur6.4 Opde paginastaateenaantaltegelswaarvanindemeestegevallenduidelijkzalzijnwatdebelangrijkstefunctiedaarvan is.Beheerderskunnendestartpaginaeeneigenuiterlijkgeven,watdemeesteorganisatiesookzullendoen.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

WanneereengebruikerindeMicrosoft-365-omgevingaanhetwerkis kanhijdetegelsaltijdoproependoorteklikkenophettegelsymbool linksboveninhetscherm.Detegelsdieactiefzijnzullendanverschijnen alsinfiguur6.5.Aandeschuifbalkkunjeziendaternogveelmeerapps, bijvoorbeeldWordenPowerPoint,beschikbaarzijnalsjenaarbeneden scrolt.

Vandemeestetegelsisduidelijkwatdeonderliggendefunctieis.Hierna besprekenweeenpaarminderbekendeapps.

Figuur 6.4 Tegels startscherm

Figuur 6.5 Apps achter het tegelsymbool

Yammer

Yammeriseenoptievoorsocialefunctiesbinnenhetbedrijf.Hetiseenmicrobloggingwebdienst.Yammerricht zichopgebruikbinnendebedrijfsomgeving.Gebruikerskunnenberichten(post-updates)plaatsen,post-updates vananderenvolgen,onderwerpen taggen enzovoort.ErzijntweemanierenomaansluitingbijeenYammer-netwerk tekrijgen:

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Personenmethetzelfdee-maildomeinkunnenaansluitenbijeenbepaaldnetwerk.

• Opuitnodigingvanuithetnetwerkkunnenbepaaldepersonentoetredentothetnetwerk.

OmYammerinofuitteschakelenmoetjealsbeheerdernaarhetSharePointOnlinebeheercentrumgaan,opde volgendemanier.

• MeldjeaanbijMicrosoft365metjeaccount.

• Kiesinhet Beheercentrum → Beheerder → SharePoint.JekomtdaninhetSharePointOnline-beheercentrum.

• Kies Instellingen (aandelinkerkant).

• Kies Activeren of Deactiveren bijYammeronder Sociale netwerken binnen de onderneming.

Sway

Swayiseenpresentatieprogramma.MetSwaykunnengebruikerstekstenmediacombinerentoteenpresentatie diemeteenwebbrowserofmobieletelefoonbekekenkanworden.Gebruikerskunnencontentuitverschillende bronnentoevoegeninhunSway-presentaties.

Sway-productenwordenopgeslagenopdeserversvanMicrosoftenzijngebondenaandegebruikersvaneen Microsoft-account.Zekunnenwordenbekekenenbewerktviaelkewebbrowser.Zezijnviadebrowserbeschikbaar inMicrosoft365.AlsbeheerderhebjecontroleoverhoeSwayswordengemaaktenbekekenindeorganisatie.Je kuntSwayvoordeorganisatiein-ofuitschakelen.Datkanvoordeorganisatieinzijngeheel,maarookvoor individuelegebruikers.DaarnaastkanwordeningesteldofSwayin-ofexterngedeeldmagworden.Ookkan wordengeregeldwelkebronnenwelofnietinSwayzijntoegestaan.

MicrosoftOneDrivevoorbedrijven

BinnendeOffice-omgevingishetmogelijkeensjabloon(ookweltemplate)tegebruiken.Eensjabloonmaakt hetmogelijkomvooringesteldeopmaaktoetepassen.Jekuntdocumentenenbestandenmakenmetspeciale opmaakvooreenspecialefunctie.Zozoujealeenvooringesteldeformelebriefeneeninformelebriefkunnen installeren.Ookvoorhetmakenvanagenda’s,voorbladen,brochures,facturen,foldersenbijvoorbeeldcertificaten zijnsjablonentegebruiken.Dooreensjabloonaantemakenisalleopmaakalklaarenhoefjealleennogmaar deinhoudtoetevoegen.

DeOffice-appswordengeleverdmeteenaantalvoorafgeïnstalleerdesjablonen.Ookkunjegebruikmakenvan deduizendensjablonendiealzijnaangemaakt.Op templates.office.com staateengrootaantalonline-sjablonen. JekuntdezedirectinjebrowsergebruikeninOffice-online-programma’s.

Omeengeschiktesjabloontevindengajealsvolgttewerk:klikineenOffice-programmaop Bestand → Nieuw.

Figuur 6.6 Sjabloon Microsoft Office vinden

Jekunthierkiezenvooreenvooringesteldeopmaakindevormvaneensjabloon.Jekuntookeennieuw,leeg documentmaken.

Wanneerjekiestvoordeoptie Leeg document startdetekstverwerkerWordOnline(figuur6.7).Demenubalk heeftveelovereenkomstenmeteerdereversiesvanMicrosoftWord.Hetwerkenmettekstenisdanooknietveel anders.Watwelandersis,isdatnetalsbijGoogleDocsdedocumentenrealtimewordenopgeslagen.Datwil zeggendatelkeaanslagdirectwordtbewaardopOneDrive.Eenknop Opslaan zuljedanooknietmeervinden, dieisnietmeernodig.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Figuur 6.7 Microsoft Office Word Online

NetalsbijGoogleDocsishetmogelijkomsamenaanbestandentewerken.Ookhierweerinrealtime.Daarvoor klikjeopdeknop Delen Hetmenu Delen zalopenenenhierkunjepersonenuitnodigenmetwiejewilt samenwerken.DefunctionaliteitisweergelijkaandieinGoogleDocs.Jemoetopgevenwelkerechteneenpersoon heeftdiejeuitnodigt.Hierhebjedekeusuitlatenbewerkenofalleenlatenbekijken(figuur6.8).

Jekuntervoorkiezenuitdeonlineomgevingtegaan.Daarvoorkiesjevoordeoptieboveninhetscherm Bewerken endaarna Openen in desktop-app.HetdocumentzaldangeladenwordenindeWord-versiedieophetsysteem isgeïnstalleerd.

MicrosoftOffice

BijMicrosoftOfficekunjegebruikmakenvandeduizendensjablonendiealzijnaangemaakt.Zoalseerder aangegevenstaatOp templates.office.com eengrootaantalonlinesjablonen.Jekuntdezedirectinjebrowser gebruikeninOffice-Online-programma’sofdownloadenvoorgebruikmetlokaleprogramma’s.Omeengeschikte sjabloontevindenineenOffice-programmagajealsvolgttewerk:

• KlikineenOffice-programmaop Bestand → Nieuw

• Typinhetzoekvakeentrefwoordvoorhettypesjabloondatjezoekt.Eenandereoptieisinhetzoekvak bepaaldecategorieënteselecteren.Jekuntdanallerleisjablonenbekijkenonder Zakelijk, Persoonlijk, Afdrukken en Ontwerpsets

• Selecteerhetsjabloondatjewiltgebruikenindezoekresultatenenklikvervolgensop Maken.Erwordteen nieuwbestandgeopendopbasisvanhetdoorjougeselecteerdesjabloon.

Figuur 6.8 Microsoft Office Delen

Wanneerjeeensjabloonwiltaanpassendankandat.Jemoethetaangepastesjabloonalsvolgtlokaalopslaan:

• Klikop Bestand → Opslaan als omeenbestandopteslaanalseensjabloon.

• Dubbelklikop Deze pc

• Geefhetbestandeennaam

• Kiesinhetmenuaanderechterkantvoor‘Word-sjabloon(*.dotx)

• Klikop Opslaan

Opdracht2 MicrosoftOffice

RaadpleegzonodigdetheorieoverMicrosoftOffice.

a. WanneerkiesjevooreenlokaleinstallatievanMicrosoftOffice?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

b. WanneerkiesjevoorMicrosoft365?

c. WaarslaatMicrosoftdedatavanMicrosoft-365-gebruikersop?

d. WelkevoordelenmetbetrekkingtotbeheerheefthetgebruikvanMicrosoft365?

Figuur 6.9 Sjabloon opslaan

e. WelkebeheertakenblijvenervoordebeheerderoverbijhetgebruikvanMicrosoft365?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

f. WelkeinformatieisernodigomeennieuwegebruikertoetevoegenaandeMicrosoft-365-omgeving?

g. WatisdefunctievanYammer?

h. WatisSway?

i. ZoekopinternetwelkeonderdelenerallemaalbijOffice365gebruiktkunnenworden.Noteerervijfdiejeniet kendeenleguitwaarvoorzebedoeldzijn.

6.2 GoogleWorkspace

GoogleWorkspaceiseenwebgebaseerdeomgevingvanGoogle.Eriseengratistekstverwerker,een spreadsheetprogramma,eenpresentatieprogrammaeneenenquête-programma.Hetiseenvirtuele kantooromgevingdievaltonderdeGoogleDrive-service.Defunctionaliteitbestaatuitdemogelijkheidomonline documententemakenendezerealtimetebewerken,tegelijkmetanderegebruikers.WanneerjeGoogleWorkspace wiltgebruiken,gajenaar https://workspace.google.com/.

AlsjevoorheteerstgebruikmaaktvanGoogleWorkspacewordjenetjesontvangenenkunjekiezenvooreen rondleiding.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Deappszijnbeschikbaaralswebapplicaties,alsChrome-apps,dieofflinegebruiktkunnenworden,enalsmobiele appsvoorAndroideniOS.Deappszijncompatibelmetverschillendebestandsindelingen,ookmetdievan MicrosoftOffice.

AlleswatgemaaktwordtmetdeGooglewebapplicatiesofmetdeapps,wordtstandaardopgeslageninGoogle Drive.

InGoogleWorkspacekunnendocumenten,spreadsheets,presentatiesenenquêtesgemaaktworden.Dezekunnen geïmporteerdwordenviadewebinterfaceen/ofverzondenviae-mail.Degemaaktedocumentenkunnenookop decomputervandegebruikerwordenopgeslagen.Bijdeopslagkanwordengekozenvoorverschillendeindelingen:

• Documenten:.docm,.doc,.docx,.dot,.dotm,.dotx,.html,.odt,.rtf,.txt

• Spreadsheets:.csv,.ods,.tab,.tsv,.txt,.xls,.xlsx,.xlsm,.xlt.xltx,.xltm

• Presentaties:.pot,.potm,.potx,.ppt,.pptx,.pptm,.pps,.ppsm,.ppsx

Figuur 6.10 Welkom bij Google Documenten

Figuur 6.11 Openingsscherm Google Workspace

Deconversievandeenenaardeandereindelinggaatnietaltijdhelemaalcorrect.Somszijneronnauwkeurigheden dievoornamelijktemakenhebbenmetdeopmaak.DedocumenteninGoogleWorkspacewordenautomatisch opgeslagenopdeserversvanGoogle.Standaardwordtereenrevisiegeschiedenisbijgehouden.Ditwilzeggen daterwordtbijgehoudenwiewelkewijzigingwanneerheeftgemaakt.

Hierdoorkunnenwijzigingenwordenbekekenvancollega’smetwieaaneendocumentwordtsamengewerkt.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Opdrachten

• OpenGoogleWorkspace.AlsjenoggeenGoogle-accounthebt,maakjeeersteenaccountaan.Denkeraan datdegebruikersnaamzoalsjedieopgeeft,wordtgebruiktinsamenwerkingsdocumentendiewestraksgaan maken.

• Maakeendocumentaanenprobeereenaantalstandaardfunctiesuitals:vetdrukken,onderstrepenencursief.

• Maakinjedocumentookeenopsomming,metdeopsommingsfunctie.

SamenwerkeninGoogleWorkspace

GoogleWorkspaceisgroupwarevoorhetbewerkenvandocumenteninrealtime.Datwilzeggendatdocumenten gedeeldkunnenworden.Documentenkunnengeopendenbewerktwordendoormeerderegebruikerstegelijkertijd, vergelijkbaarmetMicrosoftOffice.Wijzigingenwordenoptekenniveaugetoond.Deappkangebruikersmelden wanneerereenopmerking,discussieofreactieopeenopmerkingwordtgeplaatst.

Wanneerjeeenbestaanddocumentwiltbewerken,dankunjedatopenen.Daarvoormoethetwelvanafdelocatie waarhetstaatwordengeüploadnaarDrive.Allebestandenenwijzigingenaanbestandenwordenrealtime opgeslageninGoogleDrive.Datwilzeggendatelkeaanslagwordtbewaard.Daaromverschijnthetscherm Bestand openen,waarnajekuntkiezenomeenbestandteuploadennaarDrive(figuur6.13).

Figuur 6.12

Document ophalen

Alsjeeenbestandbewerktkunjeervoorkiezendittedelenmetanderen.Jekuntdansameninhetzelfdebestand aanhetwerk.Daarvoorgebruikjedeknoprechtsboveninjemenubalk.Standaardstaatdezeingesteldop Privé voor mij alleen (figuur6.14).

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Figuur 6.13 Document uploaden

Figuur 6.14 Document delen

Figuur 6.15 Delen met anderen

Wanneerjeervoorkiesteenbestandmetanderentedelenhebjetweeopties.Jekuntdestandaardinstelling ‘Beperkt’aanpassennaar‘Iedereenmetdelink’.Vervolgenskunjedankiezenwelkerolje‘Iedereen’geeft:kijker, reageerderofbewerker.Persituatiezuljemoetenkiezenwelkeoptiehetbesteis.Wanneerjeeenoptiekiest,dan moetjeopgevenmetwiejegaatsamenwerken.Datkanmeerdanéénpersoonzijn.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

6.16

DegenodigdeontvangtnuviaGmaileenuitnodiging(figuur6.17).

Figuur 6.17 Uitnodiging document bewerken

Wanneerjedezemailopent,dankunjehetdocumentinWorkspaceopenendooropdeknop Openen teklikken (figuur6.18).Jezitdanookmeteenindemodusvansamenwerken.

Figuur

Document delen uitnodigen

Figuur 6.18 Uitnodiging document openen

Alsjehetdocumentopentdanbenjevrijomaanvullingenen/ofwijzigingendoortevoeren.Datgebeurtrealtime. Deanderepersoonzietwieopwelkmomentwelkeaanpassingdoorvoert(figuur6.19).

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Figuur 6.20 Scherm

Deplaatsinhetdocumentwaareenschrijveropdatmomentaanhetwerkis,wordtaangegevenmeteen kleur/cursor.Elkeschrijverheefteeneigenkleur.Iederesamenwerkendeschrijverdiedatgedeeltevanhet documentbekijkt,zietrealtimewatdeandereschrijverdoet.

Metdechatfunctieindezijbalkkunnenschrijversvangedachtenwisselenzondermeteenaanpassingeninhet documenttehoevendoen(figuur6.21).Datdoejedoorvoordeoptie Opmerking tekiezenrechtsinhetscherm.

Figuur 6.21 Document bewerken opmerking plaatsen

Degemaakteopmerkingkomtdanindekantlijn,naasthetgeselecteerdeonderdeel,testaan.Aandegebruikers ishetnuomtekijkenofzeietsmetdeopmerkingdoen(figuur6.22).Jekuntookdirecteenvoorsteldoen.Datis danookechtietsandersdanrealtimebewerkenwaarwijzigingenmeteenwordendoorgevoerd.

Figuur 6.19 Scherm van persoon 1

van persoon 2

Inderevisiegeschiedeniskunjezienwiewelkeaanpassingwanneerheeftgedaan.Ditmaakjezichtbaardoorte klikkenop ‘Laatste bewerking was xxxxxx geleden’ (figuur6.23).

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Inde Revisiegeschiedenis hebbendeschrijversdezelfdeeigenkleur.

Opdracht3 GoogleWorkspace

RaadpleegzonodigdetheorieoverGoogleWorkspace.

a. WatisGoogleWorkspace?

b. WatiseenbelangrijkefunctionaliteitvanGoogleWorkspace?

Figuur 6.22 Document bewerken opmerking

Figuur 6.23 Revisiegeschiedenis openen

Figuur 6.24 Revisiegeschiedenis

c. VanwelkeopslaglocatiemaaktGoogleWorkspacegebruik?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

d. Wathoudtrealtimesamenwerkenin?

e. Waarvoorisdechatfunctiebedoeld?

f. BekijkwelkeonderdelenerzijninGoogleWorkspace.Noteerdrieappsdaaruitdiejenietkendeenleguitwaar zevoorbedoeldzijn.

6.3 LibreOfficeenApacheOpenOffice

ApacheOpenOfficeenLibreOfficezijnbeidedoorontwikkelingenvanOpenOffice.In2010richttenvrijwilligers vanOpenOffice.orgTheDocumentFoundationopomOpenOffice.orgverderteontwikkelenonderdenaam LibreOffice.HetprojectwordtgesteunddoorICT-bedrijvenalsRedHat,NovellenCanonical.

ApacheOpenOfficewordtontwikkelddoorApacheenwordtverspreidonderversie2.0vandeApache-licentie. DeeersteversievanApachewerduitgebrachtin2012.

Figuur 6.25 OpenOffice

ZowelApacheOpenOfficealsLibreOfficezijnbeschikbaarvoorWindows,MacenLinux.NetalsbijMicrosoftOffice zijnerreadersvoorsmartphoneentabletbeschikbaar.Depakkettenbevattendevolgendeonderdelen:

• WritervoortekstdocumentenenHTML-documenten

• Calcvoorwerkbladen(spreadsheets)

• Drawvoortekeningen(opbasisvanvectorgrafiek)

• Impressvoorpresentaties

• Basevoordatabases

• Mathvoorformules.

OntwikkelingvanOpenOffice

InditboekwerkenweverdermetLibreOffice,medeomdatdeondersteuningvanLibreOfficeisuitgebreid.Zo heeftdeEngelseoverheidin2015beslotenomookLibreOfficeteondersteunen.

Infiguur6.25ziejehetaantaldownloadsbijdeEngelseoverheidinheteerstekwartaalvan2018.CSViseenopen formaat,waarindoorkomma’sgescheidengegevensstaan.Ditishetmeestgedownloadeformaat.Daarnavolgen deformatendoc(hetoudeWord-formaat),xlsx(Excel),docx(hetnieuweWord-formaat),ODS(OpenDocuments Spreadsheet)enxls(hetoudeExcel-formaat).GeziendeverhoudingvanMicrosoftOffice-formatentenopzichte vanLibreOffice-formatenisMicrosoftOfficeookbijdeEngelseoverheidnogsteedshetvoorkeurspakket.

Figuur 6.26 Gedownloade formaten bij de Engelse overheid in 2018

HetwerkenmetLibreOfficebijdeEngelseoverheidmoetresulterenindevolgendeonderdelen:

• compatibelmetMicrosoftOfficeenGoogleDocs;

• maatwerkenL3-ondersteuningbeschikbaar;

• 5jaarverlengdeLTS-ondersteuning,inclusiefbeveiligingenonderhoudupdates;

• WindowsInstallerdoormiddelvanMSP-patch;

• WindowsGroupPolicyObject-beheer;

• belangrijkenieuwereleasesperjaar.

Hiernawerkenwedrievandehiervoorgenoemdebegrippenuit: L3, LTS-ondersteuning en MSP-patch.

L3:derdelijnssupport

Erzijnvierniveausvansupport:L1t/mL4.

• L1staatvoor eerstelijnsondersteuning engaatmeestalomeentelefonischehelpdeskofcallcentrum,waarde medewerkersvoorgeprogrammeerdeantwoordengeven.

• L2staatvoor tweedelijnsondersteuning enbetrefttechnicimetwatkennisvanzaken.Zijvolgenvastgestelde processenenworkflowsdiezijnafgesprokenmetcliënten,leveranciers,productmanagementenzovoort.

• L3staatvoor derdelijnsondersteuning Ditgaatomengineersmetroot-ofadministrator-toegangtotde systemen.Hetzijnbijnaaltijdzeerervarenmedewerkers.

• L4staatvoor vierdelijnsondersteuning.Hiergaathetomondersteuningvandeleverancier.Meestalzijn productarchitecten,ingenieurs,software-ontwikkelaars,hardware-ontwerpersendergelijkehierbijbetrokken.

BijL3zullentechnischdeskundigen(engineers)deproblemenoplossen.Dezeondersteunendeingenieurshebben meestalspecifieke,diepgaandekennis.

LTS-ondersteuning

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

LTSofLongTermSupportbetreftdeduurvanondersteuningdieaaneenbepaaldereleasewordtgegeven.Meestal wordteenreleasevooreenperiodevanongeveertweejaarondersteund.AlsditmetLTSwordtverlengd,danis datindewereldvansoftware-ontwikkelingheelerglang!

MSP-patch

MSPiseenextensievooreenWindowsInstaller-patch-bestandsformaatdatgebruiktwordtdoorWindowsen Microsoft-programma’s,typischvoorbugfixes,beveiligingsupdatesenhotfixes.DemeesteWindows-patches wordenverzondenalsMSP-bestanden.DeMSP-bestandenwordengeopendinWindowsInstaller.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

NaastoverhedenenbedrijvenkunjealsprivépersoonookgebruikmakenvanLibreOfficeenApacheOpenOffice. Depakkettenzijngratistegebruiken.Zebevattenallebenodigdefunctionaliteitenenwordenbreedondersteund. DemeningenoverLibreOfficeopdiverseinternetforazijnverschillend.Sommigenvindenhetuiterlijkouderwets, dewerkingtraagendeincompatibiliteitmetandereformatenniethandig.AnderenvindenLibreOfficeeenprima alternatiefvoorMicrosoftOffice,zekervoorthuisgebruikers.Voorbedrijvenhebbenveelgebruikerswelbedenkingen doordatveruitdemeesteklantenwerkenmetMicrosoftOfficeendocumentendaardoornietaltijdmakkelijkuit tewisselenzijn.Ookhetfeitdatjealsorganisatiemetgratissoftwarewerktmaaktvolgenssommigengeen professioneleindruknaarjeklantentoe.

Installeren(versiebeheren)

Deinstallatievaneennieuwereversieverlooptgelijkaaneeneersteinstallatie.WanneerLibreOfficeisgeïnstalleerd, krijgjeeenmeldingalsereennieuwereversiebeschikbaaris.Natuurlijkkunjeookzelfkijkenofereennieuwere versieis.

Datdoejedoorineenvandeapplicatiesteklikkenop Help, Controleren op versie bijwerken (figuur6.27).

Alsdemelding LibreOffice update beschikbaar verschijnt(figuur6.28),danvolstaateenklikopdemelding.

Figuur 6.27

Controleren op versie bijwerken

Figuur 6.28

LibreOffice update beschikbaar

Inbeidegevallenzalwordengekekenwelkeversiebeschikbaarisenwelkeversiegeïnstalleerdis(figuur6.29).

Figuur 6.29 Controleren op updates

Wanneerjeervoorkiestomde(nieuwere)versieteinstallerenenkliktop Downloaden,dankomjeinhet LibreOffice-downloadcentrum(figuur6.30).

Figuur 6.30 LibreOffice-downloadcentrum

Hierkunjemeerdandelaatsteversiedownloaden.Zoiserookondersteuningeneenontwikkelversiebeschikbaar. Klikkenop Download zalhetMSI-bestandopslaanopjesysteem.

Deinstallatiekentvervolgenseenaantalvastestappenwaaronderhetvoorbereidenvandeinstallatie.Hierin wordtonderanderegecontroleerdofernietalLibreOffice-bestandeningebruikzijn.Mochtdathetgevalzijndan wordtverzochtdezetesluitenofandersdeinstallatieaftebreken.Erisdemogelijkheidomaftewijkenvande standaardinstallatie.Indemeestegevallenzalmendatnietdoen.

UiteindelijkwordtdeinstallatieafgeslotenenisLibreOfficetegebruiken.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Opdrachten

• InstalleerLibreOfficeopjesysteem.

• OpenLibreOfficeencontroleerofallesnaarbehorenwerkt.

ConfigurerenLibreOffice

Veelbedrijvenvindenhetbelangrijkdataandocumentengegevenswordentoegevoegdmetbetrekkingtotde eigenaar.Tevenswilmeneenstandaardopmaakvandocumentendievooriedereenteherkennenis. Deconfiguratievandetekstverwerker,despreadsheet,hettekenprogrammaenhetpresentatiepakketzijnin LibreOfficevergelijkbaar.Voorelkvandeomgevingenkangeldendaterwordtgewerktmeteenhuisstijl Wij kiezenervooreenaantalbelangrijkeconfiguratie-itemstebehandelenaandehandvandetekstverwerker(Writer). Omtebeginnenwillenwedaterindedocumenteigenschappenaltijdstaatdoorwiehetdocumentgemaaktis. AlsjeLibreOfficeWriterhebtgeopenddankunjeindemenubalkkiezenvoor: Extra → Opties (figuur6.32).

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Figuur 6.31

LibreOffice-installatie

Figuur 6.32 LibreOffice configureren

HetschermLibreOffice Gebruikersgegevens zalzichopenen.Hierkunnendebedrijfsnaamennaam,adres, woonplaatsgegevenswordeningevuld.Dezegegevenswordenvervolgensaanelkgemaaktdocumentgekoppeld. Datkanbelangrijkzijnophetmomentdateigendomvanbepaaldedocumentenbelangrijkwordt.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Binnenhetbedrijfsleveniseenstandaardopmaakgebruikelijk.Dezemaakjeinditvensteraandoor Extra → Opties → LibreOffice Writer → Standaardlettertype (Westers) tekiezen.

Nuopentzicheenschermzoalsinfiguur6.33.Eriseengrootaantallettertypesbeschikbaar.Naasthetlettertype isookdegroottevanbelang.Zowelhetlettertypealsdegroottekunnenwordeningesteld.AlsjeopStandaard kliktenopOKwordthetnieuwingesteldelettertypedestandaard.

Opslaanenautomatischherstelfunctie

HetkanzijndatLibreOfficeWriterzomoetwordeningestelddateendocumentstandaardwordtopgeslagenals Word-document(.docx).DeredenhiervoorkanzijndatdeuitwisselbaarheidmetgebruikersvanMicrosoftOffice belangrijkwordtgevonden.Ditkunjeopdevolgendemanierinstellen. WerkbalkLibreOfficeWriter→ Extra → Opties... → Laden/opslaan → Algemeen → Altijd Opslaan als

Ookkanhierdetijdvoorde Autoherstel-informatiewordeningesteld.Hetkanverstandigzijndezeop5minuten tezetten.Bijcomputer-ofstroomstoringenkandannooitmeerdan5minutenwerkverlorengaan.

Figuur 6.33 Lettertype Writer

Autocorrectieaanpassen

Gebruikerskunnenfunctiesuitdeautocorrectiealshinderlijkervaren.Eenhoofdletternaeenenteralsdatniet bedoeldisof¾alsje3/4bedoelt.Daaromishetnodigtewetenhoejedecontrolekrijgtoverdezeinstellingen.

Datdoejedoor: Open, Extra → AutoCorrectie → Opties voor AutoCorrectie

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Figuur 6.34

Autocorrectie openen

Nuopentzichhetscherm AutoCorrectie uitfiguur6.35.Hierkunjeeengrootaantalzakeninstellen.Linksinhet schermziejetweekolommen.Dekolommetde[N]erbovenisdekolomwaarinjeaangeeftofbijhetbewerken vanbestaandetekstzakenautomatischaangepastmoetenworden.Dekolommet[T]erbovengeeftaanwelke correctiesautomatischwordenuitgevoerdtijdenshettypen.

Sjablonen

Alsjeeennieuwdocumentopentmet Bestand → Nieuw verschijntereenleegdocumentgebaseerdopeen LibreOffice-sjabloon.Ditdocumentkenteenaantalopmaakstandaardenalslettertype,lettergrootte,margesen dergelijke.

Eenbedrijfkiestmeestalvooreenbepaaldeopmaakalsbedrijfsstandaard.Alseengebruikerdanvoorelkdocument opnieuwdiestandaardmoetinstellen,isdatopzijnminstonhandig.Daaromkunnenweervoorkiezende standaardsjabloonaantepassenaandebedrijfsstandaard.

Insommigegevallengebruikthetbedrijfvoorverschillendedoeleindenverschillendesjablonen.Dankanereen aantalsjablonenwordengemaakt,elkmeteeneigentoepassing,dieindenaamherkenbaarmoetzijn.Jekunt denkenaannamenals:

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Boom_formeel

• Boom_informeel

• Boom_factuur

• enzovoort.

Figuur 6.35 AutoCorrectie

Sjablonenmaken

Alsjesjablonenwiltgebruiken,danishethandigomhiervooreenapartemapaantemakenwaarinwedesjablonen plaatsen.Ditisbijvoorkeur niet eenmapwaarinookanderebestandenstaan.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Opdrachten

VolgdeinstructiehiernaomeensjablooninLibreOfficetemaken.

• Maakeenmapaanwaarindesjablonenwordengeplaatst.

• Openeennieuwdocument.

• Maakinditdocumenteenkoptekst,waarinjeeenafbeeldingzet.

• VeranderhetlettertypeinArial,puntgrootte11.

• Ganaarhettekstdeel,drukdriekeeropenterentypBeste.Alshetgoediszietjedocumentkoperuitalsin figuur6.36.

Figuur 6.36 Sjabloon maken

• Slahetdocumentopalssjabloon.Datdoejedoortekiezenvoor Bestand → Sjablonen → Opslaan als sjabloon

Figuur 6.37 Opslaan als sjabloon

• Kiesinhetvenster Sjablonen voordeoptie Opslaan als sjabloon linksbovenin(figuur6.37).

• Geefhetgemaaktesjablooneennaam,bijvoorbeeld'Naaminformeel'enklikop OK.

• Sluithetdocumentaf.Dithoefjenietopteslaan,dathebjealgedaanalssjabloon.

Dangaanwenukijkenofalleswerkt:

• OpenLibreOffice.

• Kiesvoor Bestand → Nieuw → Sjablonen Datkunjeookdoenviadesneltoetscombinatiectrl+shift+n.Het scherm Sjabloonbeheer zalzichopenen(figuur6.39).

• Kieshetdoorjougemaaktesjabloon.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Figuur 6.38 Sjabloonbeheer

Figuur 6.39 Sjabloonbeheer

Sjabloonalsstandaardinstellen

Natuurlijkishetookmogelijkeensjabloonzointestellendathetzichautomatischopentwanneerjeeennieuw documentopent.Daarvooropenje Sjabloonbeheer (ctrl+shift+n).Selecteerhetbewustesjabloonenkiesvoorde optie Als standaard instellen (figuur6.40).

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Alsjehetsjabloonwiltbewerken,kiesje: Bestand → Nieuw → Sjablonen,selecteerhetsjabloonenklikopdeknop Bewerken.

Figuur 6.40 Sjabloon Als standaard instellen

Opdrachten

Jegaatnueensjabloonmakenvoorpersoonlijkgebruikdatjealsstandaardgaatinstellen.

• OpeneendocumentinLibreOfficeWriter.

• Pashetdocumentzoaandathetvoldoetaanjeeisen,waarbijjeiniedergevaldevolgendeonderdelenaanpast: lettertype,marges,kopen/ofvoettekst,paginanummering.

• Sladitdocumentopalssjabloon.

• Ganaar Sjabloonbeheer enstelhetdoorjougemaaktesjablooninalsstandaardsjabloon.

• Controleerofhetsjabloonookdaadwerkelijkfunctioneelisbijhetopenenvaneennieuwdocument.

ZoalsjeindevoorgaandeopdrachtengezienhebtkunjeLibreOfficebehoorlijkaanpassennaarjewensen.Daarin iserweinigofgeenverschilmetMicrosoftOffice,waarinhetzelfdekanwatjenuindeopdrachtenmetLibreOffice hebtgedaan.

Opdracht4 ApacheOpenOfficeenLibreOffice

RaadpleegzonodigdetheorieoverLibreOfficeenOpenOffice.

a. WatisdeovereenkomsttussenApacheOpenOfficeenLibreOffice?

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

b. UitwelkeonderdelenbestaanApacheOpenOfficeenLibreOffice?

c. WatzoueenbelangrijkeredenkunnenzijnomApacheOpenOfficeofLibreOfficetegebruiken?

d. OnderzoekofApacheOpenOfficeenLibreOfficeinhunpakketevenveelextraappsbiedenalsOffice365of GoogleWorkspace.Noteerjebevindingen.

6.4 Begrippen

Bringyourowndevice(BYOD)

Dewerknemerneemtzijneigenlaptopmeenaarhetbedrijfomdaaroptewerken.Dewerkgeververgoedt(een deelvan)deaanschafkosten,maardewerknemeriseigenaar.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Cloudcomputing

Onlinewerkenmetprogramma'sdieopserversvanbijvoorbeeldMicrosoftofGooglestaan.

Conversie

Omzettenvaneenbestandstypenaareenanderbestandstype.

GroupPolicyObject

Eenvirtuelesetvaninstellingenwaarmeeeenbeheerderkanafdwingenhoecomputersineenbedrijfsomgeving eruitzienenwelkerechtenzehebben.

Groupware

Hierinkunjetegelijkmetandereninhetzelfdedocumentwerken.VoorbeeldenzijnOffice365enGoogleWorkspace.

Huisstijl

Destandaardopmaakinbedrijfscommunicatie,zoalsenlogo,bepaaldekleuroflettertype.

Intranetomgeving

Eenomgevingopdeeigenservervanhetbedrijf.

L3

Derdelijnssupport.

LTS(LongTermSupport)

Ondersteuningoplangeretermijn.

Microsoft365

Eenverzamelingvaninternetdienstenvooradministratievewerkzaamheden.

MSI(MicrosoftSoftwareInstaller)

EenformatvoorinstallatiepakketteninWindows.

MSP-patch

DeextensievooreenWindowsInstallerpatch.

Office-pakketten

Softwaredieadministratievewerkzaamhedenmakkelijkermaakt,zoalsMicrosoftOfficeenGoogleSuite.

Sjabloon(template)

Eenvooringesteldeopmaakvoorbijvoorbeeldeendocumentofpresentatie.

Sway

Eenpresentatieprogramma.

Yammer

EenmicrobloggingwebdienstvanMicrosoft,bedoeldvoorgebruikbinnendebedrijfsomgeving.

6.5 Praktijkopdrachten

Opdracht5 Office365

• Zoekeensamenwerkingspartnermetwiejedezeopdrachtgaatdoen.

• ElkvanjulliemaakteendocumentinMicrosoft365.

• EenvanjulliebeschrijftwelkevoordelenerzijnaanhetgebruikvanMicrosoft365.

• DeanderbeschrijftwelkenadelenerzijnaanhetgebruikvanMicrosoft365.

• Deelhetgemaaktedocumentmetjesamenwerkingspartner.

• Vulhetdocumentaanofverbeterhetdocumentvanjesamenwerkingspartner.

• Plaatsminimaaléénopmerking.

• Kijkinde Revisiegeschiedenis wanneerdedocumentenklaarzijn.

• Maaknueenafspraakmeteenandergroepjeomdezedocumententedelenmethetrecht Mag worden bewerkt

• Plaatsminimaaléénwijzigingindedocumentenvanhetanderegroepje.

• Kijkinde Revisiegeschiedenis wanneerdedocumentenklaarzijn.

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Opdracht6 LibreOffice

• InstalleerLibreOfficealshetnognietopjepcstaat(LibreOfficeisgratis)

• OpenLibreOfficeWriter.

• Typeenstukjetekstensladitop.

• Kijkbij Bestand → Eigenschappen

• Stelbij Extra → Opties → LibreOffice → Gebruikersgegevens,jeeigengegevensin.

• Typeenstukjetekstensladitop.

• Watstaaterbij Gebruikersgegevens?

• Typeenstukjetekstwaarbijjeopenterdruktendoorgaatzondergebruikvanhoofdletters.

• Open AutoCorrectie enhaaldevinkjeswegvoor‘Elkezinmeteenhoofdletterbeginnen’.

• Typhetstukjetekstnogeenkeerenbekijkwathetverschilismetheteerderestukjedatjetypte.

6.6 Terugblik

Opdracht7 Terugblik

Zeteenkruisjeindekolomdievoorjouvantoepassingis.

Beoordelingscriteria

JekuntwerkenmetMicrosoftOffice.

JekuntwerkenmetGoogleDocs.

JekuntwerkenmetLibreOffice.

JekuntwerkenmetApacheOpenOffice.

Opdracht8 Terugblik

Denknaoverwatjehebtgedaaninditblok.

a. Noemtweedingenwaaroverjetevredenbent.

1.

2.

b. Noemtweedingendiejedevolgendekeeranderswiltdoen.

1.

2.

c. Vraagjedocenten/ofleermeesteromfeedback.

Tops:

Tips:

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Nee Ja

A

Adware161

Android9

Apache-licentie87

Applicatiebeheer90

ASL90

B

Back-up43

BBS72

Bestandssysteem25

BIM71

BIOS14

Blockchain108

Bringyourowndevice196

Browserhijacker161

BSA83

BSD87

Buffer23

Bytes27

C

CAD70

Checksum139

Cloud65

Cloudcomputing195

Clusters26

Commando’s19

Communicatiesoftware72

Compatibel96

Configuratiescherm36

Conversie203

Cracker163

Cryptocurrencies109

D

Databases68

Datacenters97

Dropper161

DSS112

DTP71

I

Firewall174

Firmware14

Fragmentatie26

Freeware86

G

Gegevens111

GPL88

Grafischgeoriënteerdegebruikersinterfaces19

GroupPolicyObject209

Groupware203

GUI19

H

Hacker163

Hardeschijf14

Hoaxes162

Horizontalepakketten66

Huisstijl212

TAALREDACTIE)

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN

E

Encryptie174

F

FAQ187

FileAllocationTable27

Informatie111

Informatiesysteem110

Interfaces19

Internegeheugen14

InternetofThings128

Intranetomgeving195

IP137

IP-adres135

Ipconfig143

ISO134

K

Kernel16

Keylogger162

L

L3209

LAN127

Latency145

LGPL88

Licentie82

Licentieovereenkomst84

Linux9

LTS209

M

Maatwerksoftware64

MAC135

MacOS11

Malware160

MAN127

Microsoft365194

MIS113

MS-DOS7

MSI211

MSP-patch209

Multitasking24

N

NAS149

Netwerktopologie128

NIC127

O

Office-pakketten194

OS/27

OSI134

OSI-model134

P

Phishing165

Ping145

Presentatiesoftware72

Procedures111

Prompt19

Proxyserver174

Public-domainsoftware86

Pushupdates187

R

RAM14

Randapparatuur18

Ransomware162

Redundant97

Revisiegeschiedenis203

Rogueware162

ROM-geheugen14

Rootkit162

S

Shareware82

Shouldersurfing172

SQL172

Standaardsoftware64

Sway198

Switch135

Synchronisatie45

Systeemfuncties25

T

Taakbalk41

TCP138

Tekengeoriënteerdegebruikersinterfaces19

Template198

Toegankelijkheidscentrum38

Toepassingssoftware64

Transactie106

Transactieverwerkendesoftware106

U

UEFI14

Unix8

Update43

Upgrade43

Utilities18

V

Validatie117

Versienummer94

Verticalepakketten66

Virtuelegeheugen18

Virtuelemachine47

VPN-server174

W

WAN127

Windows11

Worm163

WPA2151

WYSIWYG68

Y

Yammer198

CONCEPT (ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Signaalinterferentie130

Single-user24

Sjabloon198

Socialengineering164

Socialmedia73

Spreadsheet70