Contrast
Kunstvakken / ckv
Bovenbouw vmbo
Tweede, geheel herziene editie
Auteurs
Jappe Groenendijk
Pien School
Marieke Steijvers
Floor den Uyl
Anne-Marije Maffei-Rolfes
Hanke Sjamsoedin
Marije Sennema
Irma de Vries
Zippora Elders
Redactie
Monique van der Hulst
Boom Voortgezet Onderwijs | Staal & Roeland
Inhoud
Muziek 8
Doel v Je kunt je ervaringen met muziek beschrijven en hierop reflecteren in je kunstdossier.
Muziek is de kunst van het combineren van klanken. Je maakt muziek door stilte en geluid af te wisselen. Dat kun je doen met muziekinstrumenten of met je stem. Muziek kan gevoelens uitdrukken en overbrengen op de luisteraar: soms word je er blij van, soms juist verdrietig. Al sinds er mensen op de wereld zijn, maken ze muziek.
Dansen Muziek heeft verschillende functies. Zo kun je er bijvoorbeeld op dansen. Een van de succesvolste dj’s van de wereld is de Nederlander Martin Garrix (Martijn Garritsen). Garrix maakt Electronic Dance Music (EDM), kortweg dance. Deze muziekstijl wordt grotendeels gemaakt met computers en elektronische muziekinstrumenten, zoals synthesizers.
Martin Garrix op een festival in Italië (2022)
Opdrachten
1 a Wat zijn op dit moment jouw favoriete nummers? Zijn ze allemaal van één artiest of juist niet? Maak een top 5. T 1
b Kies een klasgenoot (het liefst iemand met een andere muzieksmaak) en laat elkaar je favoriete nummer horen. Schrijf op wat je van het nummer van je klasgenoot vindt. Wissel daarna ervaringen uit in de klas. T 1
2 a Lees de tekst over Martin Garrix hiernaast en bekijk V801, de videoclip van Smile met Caroline Liar. Martin Garrix maakt dance. Vind je dit nummer ook nog steeds dance? Leg uit waarom wel of niet. T 2
b De eerste danceproducers hadden een studio vol elektronica, synthesizers en drumcomputers nodig. Tegenwoordig kun je zelf met een music making app of AI een dancetrack maken. Verdeel de klas in groepjes en maak jullie eigen dancetrack. I
3 a Lees hiernaast het interview met Jaap Bossen, een van de productiemanagers van podium TivoliVredenburg in Utrecht. Jaap moet altijd bereikbaar zijn voor zijn werk. Zou jij dat vervelend vinden of niet? Leg je antwoord uit. T 2
b In Tivoli spelen veel internationale bands. Een productiemanager moet veel regelen en organiseren in het Engels. Zou zo’n internationale baan iets voor jou zijn?
Waarom wel of niet? T 2
Wat doet een productiemanager bij een podium als TivoliVredenburg?
« Zodra een artiest geboekt is, maak ik de roosters, zodat er op de dag van het concert voldoende technici en beveiligers zijn en personeel dat zorgt voor drankjes in de kleedkamers. Ook kijk ik samen met de technici of alle apparatuur, techniek en instrumenten voldoen aan de eisen van de artiest.
Op de dag zelf draag ik het stokje over aan de stagemanager. Die zorgt ervoor dat iedereen zich aan het afgesproken plan houdt om samen tot een mooi concert te komen. »
Wat vind je het leukst aan je werk en wat het minst leuk?
« Ik doe veel verschillende dingen, die afwisseling vind ik het leukst. Het minst leuke is dat je 24/7 bereikbaar moet zijn. Soms voor iets belangrijks, soms voor iets onbenulligs voor een concert dat pas over twee maanden plaatsvindt. »
Wat zou er gebeuren als jouw werk er niet was?
« Zonder de mensen achter de schermen zouden er geen concerten meer gegeven worden. »
Jaap Bossen — productiemanager TivoliVredenburg
Beroep
Zes kenmerken
Ritme
Het ritme van een muziekstuk is de afwisseling van korte en lange noten. Vaak accentueert het ritme de tellen van de maat. Als een accent in de muziek niet op de tel valt, maar ervoor of erna, dan heet dat een syncope.
Tempo
De snelheid waarmee muziek wordt gespeeld, noem je het tempo. Een hoog tempo zorgt voor energie of spanning, een laag tempo brengt vaak rust. Je meet het tempo in beats per minute (bpm). Een secondewijzer telt 60 bpm; veel ballads hebben dit tempo. Danceen popmuziek zijn vaak wel twee keer zo snel en tellen minstens 120 bpm.
Toon
De toon is de hoogte van een klank. Door de afwisseling van toonhoogtes ontstaat een melodie. Als meerdere zangers of muzikanten precies dezelfde melodie volgen, noemen we de muziek eenstemmig. Worden er meerdere melodielijnen tegelijk gespeeld of gezongen, dan is de muziek meerstemmig. Hoor je drie of meer tonen tegelijk, dan hoor je een akkoord.
Espresso van Sabrina Carpenter is een aanstekelijke zomerhit met een funky popsound.
v Ritme — Je hoort veel syncopen, vooral in de baslijnen.
v Tempo — Het nummer heeft een tempo van 104 bpm. Hierdoor klinkt het wat lomer en relaxter dan veel andere popliedjes.
v Toon — In Espresso zingt Carpenter een aanstekelijke melodie. Achtergrondzangeressen zingen meerstemmige koortjes. De gitaar en keyboards spelen akkoorden.
Sabrina
Opdrachten
4 a Bekijk met de klas V802, de videoclip van Espresso. Elke maat heeft vier tellen. Verdeel de klas in tweeën. De ene helft klapt op tel één en drie, de andere helft op tel twee en vier. Wissel daarna. Op welke twee tellen ligt de meeste nadruk? T 1
b Een sample is een ‘geleend’ stukje muziek dat je in een ander nummer hergebruikt. De meest gesamplede drumbeat aller tijden is die van Funky Drummer van James Brown uit 1970. Luister eerst naar V803, de drumbeat van Funky Drummer. Luister daarna naar V804 (Ed Sheeran, Shirtsleeves), V805 (George Michael, Freedom ’90) en V806 (Public Enemy, Fight the Power). Bij welk van de voorbeelden vind je de drumbeat het best passen? Leg uit waarom. T 2
5 a Bekijk V807, Flight of the Bumblebee door London Cello Orchestra. Dit stuk is oorspronkelijk door Nikolai RimskiKorsakov voor een opera geschreven en werd voor het eerst opgevoerd in 1900. Welk dier hoor je? Luister hetzelfde stuk nu op halve snelheid. Hoor je het dier nog steeds even goed? T 1
b Beluister het stuk nogmaals met pen en papier bij de hand. Kun je het dier volgen met je pen? Maak er een tekening van. T 1
6 a Bekijk V808, het nummer My Favorite Things uit de musical The Sound of Music. Beschrijf het lied met vijf (losse) woorden. T 1
b Bekijk nu V809. Dit is hetzelfde nummer in de uitvoering van het John Coltrane Quartet. Let op het ritme, het tempo en de melodielijnen. Is het volgens jou nog hetzelfde lied? Welke van de twee uitvoeringen vind je het mooist? Leg je antwoord uit. T 2
Jazzsaxofonist John Coltrane in Parijs (1963)
London Cello Orchestra
Zes kenmerken (vervolg)
Dynamiek
Soms wordt er in een muziekstuk hard gespeeld en dan weer zacht. Deze afwisseling van harde en zachte klanken noem je dynamiek. Dynamiek heeft invloed op hoe je muziek ervaart.
Klankkleur
De klank van een piano is anders dan de klank van een gitaar. Het geluid waaraan je een instrument herkent, heet de klankkleur. Dit woord gebruik je ook voor de klank die ontstaat uit een combinatie van instrumenten of zangstemmen. Alle muziek heeft dus een bepaalde klankkleur of sound
Vorm
Een compositie heeft meestal een vaste structuur of vorm. In de klassieke muziek heb je bijvoorbeeld de symfonie. Jazzmuziek gebruikt vaste akkoordenschema’s. Een popsong bestaat meestal uit meerdere coupletten, die worden afgewisseld met een refrein. Soms begint een nummer met een intro en eindigt het met een outro. Vaak is er ook een bridge, een eenmalig stuk tussen het couplet en het refrein. Een structuur die veel voorkomt is: couplet – refrein – couplet – refrein – bridge – refrein (oftewel: ABABCB).
Smells Like Teen Spirit is de grootste hit van de Amerikaanse grungeband Nirvana.
v Dynamiek — Het nummer heeft een groot verschil in dynamiek tussen het couplet en het refrein. Dit verschil in dynamiek is een van de kenmerken van de grungemuziek.
v Klankkleur — De sound van Nirvana is te herkennen aan elektrische gitaren waaraan veel effecten zijn toegevoegd, het krachtige maar precieze drumwerk van Dave Grohl en het schreeuwend zingen van zanger Kurt Cobain. Hiermee brengt de band heftige emoties over.
v Vorm — Smells Like Teen Spirit heeft geen bridge, maar wel steeds een stuk tussen het couplet en het refrein: een prechorus. De structuur van het nummer is drie keer herhaald couplet – pre-chorus – refrein (oftewel: ABCABCABC).
Zanger Kurt Cobain van Nirvana, concert bij MTV Live (1993)
Opdrachten
7 a Bekijk V810, Smells Like Teen Spirit van Nirvana. Beschrijf welke emoties je ervaart terwijl je naar dit nummer luistert. T 1
b Luister naar je favoriete nummer en maak er een moodboard bij dat je emoties bij deze muziek laat zien. Welke kleuren, plaatjes en materialen passen voor jou het best bij de muziek? T 2
8 a Bekijk V811, A Quiet Place van de groep Take 6. Deze zes mannen zingen meerstemmig. Noem een ander voorbeeld van een meerstemmig liedje. Heb je weleens met anderen geprobeerd meerstemmig te zingen? Hoe vond je dat? T 1
b Een beatboxer is iemand die met zijn of haar stem de klank van percussieinstrumenten kan nabootsen. Bekijk V812 Je ziet Adriana Nikolova (artiestennaam Pe4enkata), de vrouwelijke beatboxkampioen van 2023. Bekijk V813, Beatbox les 1 van Rudebeats. Oefen daarna in kleine groepjes en laat het resultaat dan horen aan de klas. Wie kan de bassdrum het best beatboxen? T 2
9 a De Britse band The Beatles maakte in zijn liedjes gebruik van veel verschillende soorten structuren. Beluister V814 (Because), V815 (Ticket to Ride) en V816 (Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band). Welke structuur past bij welk nummer? Kies uit AAA; AABA of ABCDCBA. T 1
b Beluister V817, het nummer A Day in the Life van The Beatles. Twee keer in het nummer wordt de spanning door het orkest opgevoerd. Welk muzikaal kenmerk wordt hiervoor gebruikt ? T 1
The Beatles (ongeveer 1968)
Take 6 in Nashville (2023)
10 Beluister V818, V819, V820, V821 en V822. Zet de nummers in jouw volgorde van meest favoriet naar minst favoriet. Beschrijf de kenmerken ritme, tempo, toon, dynamiek en klankkleur van jouw meest favoriete nummer. T 1
11 Deze vrouwelijke artiesten zijn allemaal rebellen op hun eigen manier. Kies twee artiesten en leg uit waarom ze als rebels (opstandig) worden gezien. Gebruik websites zoals Wikipedia om meer over de artiesten te weten te komen. T 2 1 2
12 a De vrouwen op deze bladzijden hebben een boodschap voor de maatschappij en zijn ook een voorbeeld (geweest) voor mensen. Wie zijn jouw voorbeelden in je dagelijkse leven? Wat heb je van ze geleerd en waarom is dat belangrijk voor je? T 2 b Schrijf een eerbetoon aan een van je voorbeelden in de vorm van een liedtekst/raptekst. Presenteer je tekst aan de klas. Zet er een beat onder als dat past bij je lied. I
Patti Smith in Wisconsin (1978)
Nina Simone op het Newport Jazz Festival in de VS (1968)
Vijf rebelse vrouwen — Opdrachten
Eigen productie
13 Maak met je klas een radioshow waarin je een top 40 presenteert van de nummers die de klas het best vindt. Iedereen mag nummers aandragen. De liedjes die het vaakst gekozen zijn, komen het hoogst in de top 40. Werk in groepjes en verdeel de taken. Wie maken de lijst? Wie zorgen voor interessante weetjes over de liedjes of de artiest? Wie maken het draaiboek? Wie presenteren de show? Wie doen de jingles en de techniek? Zorg ervoor dat alle leraren en leerlingen van de school en jullie vrienden en familie de radioshow kunnen beluisteren. Kijk voor tips in hoofdstuk 11. I
Billie Eilish in Quebec, Canada (2024)
Lizzo bij de BRIT Awards in Londen (2023)
Sinéad O’Connor op het Glastonbury Festival in Engeland (1991)