Wyjść z obrazu, wejść do obrazu – dzieła malarskie w happeningach Kantora
Punktem wyjścia do zajęć są działania happeningowe Tadeusza Kantora, w których inspirował się on znanymi dziełami malarskimi. Uczniowie poznają pojęcie „happening” i sami zbudują z siebie „żywe obrazy”.
• • • •
Cele lekcji: Uczniowie wiedzą, co to jest happening i znają przykłady happeningów Kantora; Uczniowie rozumieją, w jaki sposób dzieło malarskie może zainspirować inny rodzaj działań artystycznych; Uczniowie znają obrazy Tratwa Meduzy Géricault’a i Lekcja anatomii doktora Tulpa Rembrandta; Uczniowie rozwijają kreatywność, ekspresję twórczą i ćwiczą pracę w grupie.
• • • • •
•
• • • •
45 min
Metody aktywizujące i formy pracy: Burza mózgów; Drama; Praca z materiałem ilustracyjnym. Praca w grupach Praca zbiorowa Materiały potrzebne do lekcji: Materiały poglądowe – reprodukcje w formie elektronicznej z możliwością prezentacji na ekranie (rzutnik): Tratwa Meduzy Géricault’a i Lekcja anatomii doktora Tulpa Rembrandta; Marynarka/kurtka z wieloma kieszeniami albo czarny worek/walizka; 10 jajek ugotowanych na twardo; 10 paczek zapałek; 10 dokumentów/paragonów/kwitów (prawdziwych albo spreparowanych).
Przebieg lekcji: 1 Nauczyciel pyta uczniów, czy rozumieją, czym jest happening. Prosi, aby wymienili swoje skojarzenia związane z tym słowem. Wszystkie zapisuje na tablicy albo na dużym kartonie, potem podsumowuje. Następnie odnosi się do definicji happeningu, korzystając ze Słownika terminologicznego sztuk pięknych: „happening – forma artystycznej wypowiedzi operująca ciągiem
zdarzeń o częściowo zaplanowanej strukturze, otwarta na przypadek i improwizację, dążąca do wciągnięcia w akcję widza i uczynienia z niego współtwórcy wydarzenia”. Pionierem happeningu w sztuce polskiej był Tadeusz Kantor. 5 minut
2 Nauczyciel pokazuje zdjęcia z Panoramicznego happeningu morskiego (1967) – najpierw te z jego drugiej części, w której układano się w Tratwę Meduzy (link 1, link 2, link 3, link 4, link 5, link 6, link 7), następnie z Koncertu morskiego (link 8, link 9, link 10, link 11), w którym malarz Edward Krasiński, ubrany w czarny frak, stojąc na podeście zanurzonym w morzu, dyrygował falami. Prowadzący zajęcia opowiada krótko
o happeningu. Następnie wyświetla Tratwę Meduzy Géricault’a. Zadaniem uczniów jest ułożenie się w ten obraz. Ważne jest, by jak najwierniej odwzorować ustawienie/ułożenie wszystkich postaci. Uczniowie „dobudowują się” do „żywego obrazu” spontanicznie, w jakiej chcą kolejności, obojętnie, ile osób naraz. Gdy „żywy obraz” jest gotowy, nauczyciel robi mu zdjęcie. 10 minut
3 Prowadzący dzieli uczniów na trzy grupy. W tym celu bierze przygotowaną wcześniej marynarkę/kurtkę i prosi, aby każdy po kolei wylosował jedną rzecz z jej kieszeni. W kieszeniach są (włożone tam wcześniej przez nauczyciela): gotowane jajka, pudełka zapałek i dokumenty (mogą to być np. paragony, zużyte bilety, świstki, notatki). Osoby, które wylosują taki sam przedmiot, tworzą grupę. Zamiast marynarki można wykorzystać np. czarny worek czy kartonowe pudełko z dziurą – ważne, żeby uczniowie nie widzieli przedmiotów, które losują. Następnie nauczyciel wyświetla obraz Lekcja anatomii doktora Tulpa Rembrandta i zdjęcia z happeningu Kantora Lekcja anatomii wedle Rembrandta (1968) (link 12, link 13), w którym Kantor wyciągał z kieszeni leżącego na stole i otoczonego przez uczniów mężczyzny przeróżne zwykłe przedmioty: jajko, szczoteczkę do zębów, paszport, zapałki czy ołówek. Nauczyciel, opowiadając krótko o happeningu, wyjaśnia też, że to dobieranie się w grupy służyło nawiązaniu do akcji happeningowej Kantora.
Oto jest interesująca treść i zawartość tych intymnych schowków i ukrytych melin, oto prawdziwa, niezafałszowana strona indywidualności, zapomniane resztki, wstydliwe odpadki, zmięte i pogniecione kieszenie! śmieszne organy ludzkiego instynktu przechowywania i pamięci! (z partytury happeningu)
"Przykładem deambalażu z kolei może być właśnie Lekcja anatomii, gdzie została zademonstrowana anatomia ubrania. Robiłem to w sposób niezwykle ceremonialny, podbudowując akcję happeningu prestiżem słynnego obrazu Rembrandta (Tadeusz Kantor, Rozmowa z Tadeuszem Kantorem, [w:] Wiesław Borowski, Tadeusz Kantor, Warszawa 1982, s. 86).
Następnie uczniowie w swoich grupach układają się w obraz Lekcja anatomii doktora Tulpa Rembrandta. Tym razem „dobudowują się” do „żywego obrazu” pojedynczo, jeden po drugim, zwracając wielką uwagę na to, której postaci jeszcze brakuje. Próbują ustawić się tak dokładnie, by już w pierwszej próbie jak najwierniej odwzorować obraz Rembrandta, tak by nie trzeba było niczego poprawiać – nikogo przestawiać. 10 minut
4 Ostatnie zadanie to ułożenie się w obrazy Kantora. Uczniowie pracują w tych samych grupach co w poprzednim ćwiczeniu. Nauczyciel wyświetla obrazy: Żołnierz niesie obraz, na którym jest namalowany, jak niesie obraz „Pole bitwy ” (spis reprodukcji, nr 15), a następnie Peinture (spis reprodukcji, nr 2). Tym razem
dodatkowym utrudnieniem (poza tym, że nie jest to malarstwo realistyczne, a w wypadku Peinture także nieprzedstawiające) jest to, że uczniowie nie mogą ze sobą rozmawiać – układanie się w „żywy obraz” odbywa się w zupełnej ciszy. 10 minut
5 Na koniec każdy dzieli się jednym wrażeniem z zajęć. Może to być jedno słowo. Uczniowie razem z prowadzącym stają w kręgu. Prowadzący rzuca do jednego z uczniów jajko – uczeń dzieli się
swoim wrażeniem i odrzuca jajko do innej osoby, która wypowiada swoje słowo na podsumowanie. 5 minut