(Nie) rekwizyt w teatrze Kantora. Scenariusz zajęć teatralnych
Zajęcia dotyczą statusu przedmiotu i rekwizytu w teatrze Tadeusza Kantora i są zbudowane wokół trzech konkretnych przykładów z różnych etapów twórczości artysty. Uczniowie dowiadują się, jak funkcjonowały akcesoria i obiekty w teatrze Kantora i sami pracują z przedmiotem podczas ćwiczeń inspirowanych różnymi podejściami do obiektów jako elementów składowych teatru.
45 min
• Uczniowie potrafią zinterpretować funkcję przedmiotu w konkretnym spektaklu teatralnym; • Uczniowie ćwiczą kreatywność, umiejętność pracy w grupie, dyskusji i umiejętność interpretowania tekstu kultury – spektaklu teatralnego.
Cele lekcji: • Uczniowie wiedzą, jaką rolę pełnił przedmiot w teatrze Tadeusza Kantora; • Uczniowie rozumieją pojęcia: „przedmiot biedny”, „ready-made”, „bio-obiekt”;
Materiały potrzebne do lekcji: • Do ćwiczenia 1: krzesła (tyle, ilu jest uczniów); • Do ćwiczenia 2: parasole (tyle, ilu jest uczniów – każdy przynosi ze sobą na lekcję parasol), sznury, wstążki, gruba taśma klejąca; • Do ćwiczenia 3: 10 przygotowanych przez nauczyciela przedmiotów codziennego użytku (np. filiżanka, grzebień, torebka, widelec itp), przedmioty przyniesione przez uczniów (nieprzygotowane wcześniej).
Przebieg lekcji: 1 Nauczyciel na początek pyta: Co to jest rekwizyt? Czy każdy przedmiot obecny w spektaklu to rekwizyt? Uczniowie dzielą się swoimi opiniami i wymieniają poglądy. Następnie prezentuje zdjęcie makiety do Powrotu Odysa (1944; Podziemny Teatr Niezależny) (60) albo Powrotu Odysa (pastel, akryl, flamaster, papier, collage; nr 22 ze spisu reprodukcji), nawiązując do idei przedmiotu biednego / przedmiotu gotowego / ready-made. Na przykładzie spektaklu Powrót Odysa nauczyciel wyjaśnia te pojęcia oraz pojęcie „realność najniższej rangi”. Prezentuje Pomnik Architektury Niemożliwej – projekt Pomnika Krzesła z 1970 roku (Sympozjum Plastyczne Wrocław '70) (61). Może zacytować fragment z katalogu wystawy, dotyczący Pomników Architektury Niemożliwej (Krzesła), fragment Manifestu
lub innego tekstu Kantora, w którym pisze o krześle – może, pokazując uczniom Pomnik Krzesła, spytać uczniów o wrażenia, a potem wyświetlić fragment tekstu Kantora i wyjaśnić, o co chodzi. Ćwiczenie 1: Każdy uczeń, patrząc na swoje krzesło, ma wymyślić, czym ono mogłoby być, gdyby straciło swoją funkcję i nie służyło do siedzenia. Gdyby przestało być krzesłem – a stało się czymś innym. Uczniowie poszukują zupełnie nowego znaczenia krzesła. Wszyscy pracują jednocześnie, przygotowując krótkie scenki z użyciem nie-krzesła. Następnie nauczyciel wybiera kilku chętnych, którzy po kolei pokazują swoje pomysły całej grupie.
2 Nauczyciel prezentuje zdjęcia ze spektaklu Nadobnisie i koczkodany (1973, Teatr Niemożliwy) pokazujących bio-obiekty (62, 63), wyjaśnia na ich przykładzie, czym był bio-obiekt w teatrze Kantora. Ćwiczenie 2: Uczniowie kładą przyniesione parasole w jednym miejscu, następnie każdy wybiera jeden (nie swój). Za pomocą sznurów, wstążek, grubej taśmy klejącej przymocowują parasol do swojego ciała. Mogą go przymocować do pleców, ramienia, ręki, nogi – jednak powyżej stopy, tak żeby mogli się przemieszczać. Następnie, z przymocowanymi parasolami, grają w pewną grę. Osoba, która zaczyna, proponuje jakiś wymyślony przez siebie, dziwny sposób poruszania się, a pozostali ją naśladują. Próbuje kogoś złapać, a gdy to zrobi, osoba ta proponuje nowy sposób ruchu, który znowu wszyscy przejmują. Warto zwrócić uwagę i zasugerować ruchy, które w jakiś sposób ograniczają swobodę: powłóczenie nogą, szuranie, skakanie na jednej nodze itp. Na koniec warto zapytać uczniów: Jak czuliście się podczas tej zabawy? Jak wpływał na was przedmiot – parasol? Jak wpływał na wasz sposób poruszania się? Czy podczas uciekania/ gonienia myśleliście o przedmiocie, który macie na sobie? Nauczyciel prezentuje przedmioty – klisze pamięci, rekwizyty
ze spektaklu Wielopole, Wielopole (1980)(46) – buty, owijacze, pasek z ładownicami, czapkę (elementy kostiumów rekrutów), fotografie rekrutów będące inspiracją spektaklu (45) oraz Wózeczka-Drezynki ze spektaklu Niech sczezną artyści (1985) (67, 68). Następnie wyjaśnia za pomocą podanych przykładów, jak przedmioty uruchamiają w teatrze Kantora klisze pamięci (Teatr Śmierci). Ćwiczenie 3: Przyniesione przez nauczyciela przedmioty zostają zgromadzone w jednym miejscu. Każdy z uczniów dokłada do nich jeden wybrany przedmiot, który ma przy sobie (może być fragment garderoby, któryś z przyborów szkolnych albo jakaś rzecz osobista). Następnie każda osoba wybiera jeden przedmiot, który coś o niej mówi. Nie można wybrać przyniesionego przez siebie przedmiotu. Uczniowie razem z nauczycielem siadają w kręgu. Następuje rundka: każdy po kolei pokazuje, jaki wybrał przedmiot i krótko mówi, jaki ten przedmiot ma związek z nim samym. Trzeba jednak uniknąć prostych skojarzeń z funkcjonalnością przedmiotu. Opowiadamy o jego cechach, nie o funkcji (czyli np.: wybieram kubek, bo tak jak on czuję się pusta w środku, zanim ktoś nie napełni mnie ciepłą energią, a nie: wybieram kubek, bo lubię pić gorącą herbatę).
3 W podsumowaniu nauczyciel wraca do początkowego pytania. Jak teraz uczniowie odpowiedzą na to pytanie: Czy każdy
przedmiot użyty w spektaklu to rekwizyt? Czy przedmioty obecne w spektaklach Kantora nazwaliby rekwizytami? Dlaczego?
4 Realność najniższej rangi – jedna z podstawowych idei w twórczości Kantora. „Realne” oznacza „wzięte z życia”, przeniesione do dzieła wprost z rzeczywistości. Realność najniższej rangi to realność biedna, przedmioty „najprostsze”, prymitywne, stare, z wyraźnymi śladami zużycia, przedmioty codzienne, niezdatne do użycia w swojej pierwotnej funkcji. Wszystkie te objet trouvé poprzez artystyczne zabiegi Kantora nabierały nowych znaczeń i symboliki.
Wózeczek-drezynka – obiekt odtworzony przez Tadeusza Kantora na potrzeby spektaklu Niech sczezną artyści na podstawie wspomnień artysty z dzieciństwa. Kantor poruszał się na podobnym wózeczku jako 6-letni chłopiec. Drezynka wykonana jest z drewna i jest prototypem współczesnych rowerków. Pojazd ten można wprawić w ruch, poruszając w przód i w tył długim dyszlem.