Co to za przedmiot?
Pojęcie „przedmiot najniższej rangi” wprowadzamy na początku zajęć, oczywiście w kontekście twórczości Tadeusza Kantora. Następnym etapem lekcji będzie poznanie na podstawowym poziomie prac rysunkowych, szkiców artysty. W konsekwencji pozwoli to na przygotowanie ucznia do działania twórczego z wykorzystaniem technik rysunkowych na polu kreacji form niemożliwych.
45 min
• • • •
• • Cele lekcji: • Uczeń rozumie znaczenie słów: „szkic”, „rekwizyt”; • Uczeń rozpoznaje przykładowe obrazy Tadeusza Kantora: Powrót Odysa (22), Szatnia (24), Łapka na szczury (25), Trąba Sądu Ostatecznego (29), Dzieci w wózku na śmieci (30), Kobieta i dywan (20); • Uczeń rozumie pojęcie „przedmiot najniższej rangi”.
• •
•
Przebieg lekcji: Faza wprowadzająca: czynności organizacyjne 5 minut
Faza realizacyjna: 1 Na początku zajęć nauczyciel prowadzi z uczniami rozmowę o tym, czy wiedzą, czym jest i jak wykonuje się szkic. Omawia różne techniki szkicu ze względu na użyty materiał i dziedzinę plastyczną (np. bozzetto jako szkic rzeźbiarski). Następnie prezentuje na ekranie wybrane rysunki Tadeusza Kantora:
Metody i formy pracy: Praca z materiałem ilustracyjnym; Dyskusja; Aktywizowanie uczniów poprzez działania plastyczne; Praca indywidualna i zespołowa. Potrzebne do lekcji: Słownik terminologiczny sztuk pięknych lub języka polskiego; Reprodukcje dzieł w formie elektronicznej z możliwością prezentacji na ekranie / rzutnik; Kalki techniczne lub / i folie przezroczyste; Karteczki z tematami do rysunków: gwóźdź, wieszak, parasol, spinacz do bielizny, krzesło, żelazko, młotek, deska, ołówek, koło od roweru, guzik, zapałka, nożyczki, grzebień, korek; Nożyczki, czarne flamastry, ołówki, klej; Aparat fotograficzny / smartfon z aparatem fotograficznym.
Powrót Odysa (22), Szatnia (24), Łapka na szczury (25), Trąba Sądu Ostatecznego (29), Dzieci w wózku na śmieci (30), Kobieta i dywan (20), i wspólnie z klasą zastanawia się, czy mają one charakter szkicu i jakie było ich przeznaczenie (projekty scenografii, rekwizytów, cykle rysunkowe). W kilku słowach stara się uczniom wytłumaczyć, jaki był stosunek Kantora do przedmiotów i co rozumiał przez stworzone przez siebie pojęcie „przedmiot najniższej rangi”. Na ekranie pozostaje wyświetlona reprodukcja Trąby Sądu Ostatecznego (29). 10 minut
2 Nauczyciel każdemu z uczniów rozdaje materiały do pracy: kalki techniczne, ołówki, pisaki i nożyczki. Teraz uczniowie losują kartki z nazwami przedmiotów, które będą starali się narysować z pamięci. Mogą je ująć z różnych stron, w różnej skali. Ważne, aby podkreślili zewnętrze krawędzie/kontury czarnym flamastrem. Każdy rysuje, jak potrafi, nie ma znaczenia, czy przedmioty będą bardzo realnie oddane, czy tylko schematycznie, syntetycznie. Kolejnym etapem pracy będzie praca w małych grupach – po cztery osoby. Każdy w grupie bierze swój rysunek i wspólnie z pozostałymi nakłada na siebie kalki, próbując skonstruować jakiś ciekawy
obiekt będący wynikiem połączenia tych czterech przedmiotów, które każdy z nich narysował. Gdy uczniowie zdecydują, że są zadowoleni ze swojej kompozycji, muszą posklejać ze sobą kalki, tak aby się nie ruszały, i podkreślić kształt (kontur) całej nowej formy flamastrem. Teraz grupa ma zadanie zaproponować, jaką funkcję może spełniać tak „zaprojektowany” przez nich przedmiot, do czego możemy go wykorzystać; uczniowie mogą też się zabawić, nadając nazwy takiej nowej rzeczy. Przed prezentacją każda kompozycja powinna być wycięta wzdłuż linii konturu. 20 minut
3 Uczniowie prezentują swoje projekty i opowiadają o przeznaczeniu „nowych” przedmiotów. Nauczyciel prosi również o próbę scharakteryzowania, nazwania odczuć, emocji, jakie wywołują wykreowane formy. Proponowane przez młodzież nazwy mogą być również tego wyrazem. W klasie 32-osobowej powinno być 8 takich projektów. Po ułożeniu ich na podłodze młodzież gromadzi się dookoła – każdy widzi pace kolegów. Nauczyciel pyta uczniów o to, czy mają jakieś propozycje połączenia ze sobą kompozycji,
które do siebie by pasowały? W podsumowaniu wraca do prac Kantora, raz jeszcze przywołując Trąby Sądu Ostatecznego (29) jako obiekt połączony z kilku prostych elementów i przypomina ideę przedmiotu najniższej rangi, od którego zaczęły się ćwiczenia. Na koniec nauczyciel wykonuje dokumentację fotograficzną prac uczniów. 10 minut
Realność najniższej rangi – jedna z podstawowych idei w twórczości Kantora. „Realne” oznacza „wzięte z życia”, przeniesione do dzieła wprost z rzeczywistości. Realność najniższej rangi to realność biedna, przedmioty „najprostsze”, prymitywne, stare,
z wyraźnymi śladami zużycia, przedmioty codzienne, niezdatne do użycia w swojej pierwotnej funkcji. Wszystkie te objet trouvé poprzez artystyczne zabiegi Kantora nabierały nowych znaczeń i symboliki.