Co ukrywa ambalaż?
Zajęcia nawiązują do idei ambalażu, którym posługiwał się Tadeusz Kantor. W zrozumieniu tego działania twórczego ma pomóc uczniom z jednej strony poznanie prac artysty, a z drugiej – samodzielna próba stworzenia kompozycji z wykorzystaniem ambalażu podczas specjalnie przygotowanych ćwiczeń.
• • • • •
• • • •
Cele lekcji: Uczeń rozumie znaczenie słów: „emballage”, „collage” (ambalaż/kolaż); Uczeń zna obraz Tadeusza Kantora Emballage „Hołdu pruskiego” według Jana Matejki, 1975 (36) i potrafi dokonać jego analizy; Uczeń utrwala wiedzę na temat obrazów wykorzystanych do ćwiczeń; Uczeń zna inne przykłady dzieł Tadeusza Kantora wykorzystujące ideę ambalażu; Uczniowie ćwiczą kreatywność, umiejętność pracy w grupie, dyskusji i umiejętność interpretowania tekstu kultury. Metody i formy pracy: Praca z materiałem ilustracyjnym; Działania plastyczne – wykonanie przez uczniów kolażu; Dyskusja; Praca w grupach.
Przebieg lekcji: Faza wprowadzająca: czynności organizacyjne. 5 minut
Faza realizacyjna: 1 Nauczyciel prosi uczniów o podejście do stołu (otaczają go kręgiem), na którym kładzie dużą szarą kopertę (może być przewiązana sznurkiem, tak jak paczka), widać, że w kopercie coś jest. Przedmiot ten stanie się pretekstem do podjęcia rozmowy, która w konsekwencji pozwoli na poznanie i zrozumienie idei ambalażu.
45 min
UWAGA: Byłoby bardzo wskazane, gdyby zajęcia prowadzone były w dużej sali, aby uczniowie pracujący w 6 grupach nie mieli możliwości podsłuchiwania i podglądania pracy kolegów. Materiały potrzebne do lekcji: • Reprodukcje 6 dzieł zapakowanych w kopertach: 1. J. Van Eyck Portret małżonków Arnolfinich; 2. Michał Anioł Stworzenie Adama; 3. L. da Vinci Dama z gronostajem lub Ostatnia Wieczerza; 4. Rembrandt Lekcja anatomii doktora Nicolasa Tulpa; 5. V. van Gogh Słoneczniki; 6. S. Dali Trwałość pamięci; UWAGA: Nauczyciel może samodzielnie dokonać wyboru w dzieł do tego ćwiczenia. • Dodatkowo reprodukcja Hołdu pruskiego Jana Matejki; • Słownik terminologiczny sztuk pięknych lub języka polskiego; • Reprodukcje dzieł w formie elektronicznej z możliwością prezentacji na ekranie / rzutnik; • 6 arkuszy białego brystolu o wymiarach minimum 50 × 70 cm; • Arkusze szarego papieru i gazety (czarno-białe); • Klej, taśma samoprzylepna, szary sznurek, nożyczki, czarne flamastry
Zanim jednak to określenie/pojęcie zostanie użyte, młodzież ma za zadanie określić/nazwać swoje odczucia/emocje. Nauczyciel pyta uczniów o odczucia, które wzbudza w nich ów przedmiot/ ta koperta. Przypuszczalnie pojawią się wśród odpowiedzi takie słowa jak: „tajemnica”, „ciekawość”, „niespodzianka”, „prezent”, „zagadka”, „niepewność”, „strach” itp. Wszystkie proponowane/ wypowiadane wyrazy nauczyciel zapisuje na tablicy, jednocześnie zwracając uwagę, jak zwykła szara, zapakowana koperta może poruszyć naszą wyobraźnię i ciekawość. 5 minut
2 Teraz prowadzący prosi, aby uczniowie podzielili się na 6 grup (przy około 30-osobowej klasie – po 5 osób), których członkowie ciągle mają pozostać przy wspólnym stole. Następnie odpakowuje kopertę i wyciąga z niej 6 kolejnych pojedynczych kopert, wręcza je losowo przedstawicielom każdej z grup, jednocześnie prosząc, aby ich jeszcze nie otwierali. Sam wyciąga z głównej koperty pozostawioną tam reprodukcję obrazu Jana Matejki Hołd pruski. Pyta uczniów, czy znają ten obraz i czy mogą przytoczyć jakieś fakty związane z przedstawionym na nim wydarzeniem, ewentualnie czy rozpoznają bohaterów obrazu. Najprawdopodobniej nie będzie problemu z rozpoznaniem obrazu. Następnie nauczyciel wyświetla na ekranie obraz Tadeusza Kantora Emballage „Hołdu pruskiego” według Jana Matejki (36), ale bez podpisu,
i pyta, czy i ten obraz jest uczestnikom znany i czy ktoś zna nazwisko jego twórcy. Nauczyciel pyta uczniów, na czym polega zasadnicza różnica pomiędzy dwoma obrazami. Jego zadaniem jest tak nakierować rozmową, aby uczniowie dostrzegli motyw opakowania postaci. Bardzo krótko tłumaczy historię powstania dzieła Kantora (potrzebne informacje można uzyskać, korzystając ze strony Muzeum Narodowego w Krakowie), podaje tytuł, wyjaśnia pojęcie ambalażu i cytuje fragment wypowiedzi Kantora: „Dumne postacie królewskie, rycerskie, biskupie »opakowałem« z desperacją, lękiem i pietyzmem na wieczność. Żywego pozostawiłem tylko wielkiego Błazna Królewskiego – Stańczyka”. (Można w tym miejscu wprowadzić dodatkowo pojęcie asamblaż.) 5 minut
3 Każda grupa otrzymuje arkusz szarego papieru, jeden biały brystol oraz pozostałe materiały do pracy. Nauczyciel wyjaśnia uczniom, co będzie ich zadaniem. Ich celem jest stworzenie kolażu (uczący wyjaśnia pojęcie) na podstawie reprodukcji, którą znajdą w otrzymanych kopertach, ale oczywiście, idąc tropem Kantora, ich praca ma być jednocześnie ambalażem. Ma im posłużyć do tego szary papier i taśmy – z których to materiałów stworzą formy opakowania dla postaci czy przedmiotów znajdujących się na
reprodukcjach znanych dzieł. Jednak każda grupa musi również zdecydować, który przedmiot/postać zostanie nieopakowany i wrysowany flamastrem na ich pracy. Ma to później ułatwić pozostałym grupom identyfikację oryginału. Istotne jest również to, aby grupy nawzajem nie miały możliwości podglądania pracy pozostałych, gdyż finalnie będą proszenie o rozpoznanie w pracach kolegów źródeł inspiracji. 20 minut
4 Ostatnie 10 minut to prezentacja prac wszystkich grup i próba identyfikacji oryginału (w założeniu, że dzieła dobrane do ćwiczenia są powszechnie rozpoznawalne); przy każdej pracy zwracamy się z pytaniem do grupy wykonującej daną kompozycję o to, czym kierowali się przy wyborze niezakrytego elementu obrazu.
W podsumowaniu dokonujemy oceny prac, a na koniec zajęć wyświetlamy na ekranie ambalaż obrazu Goi Rozstrzelanie powstańców madryckich Tadeusza Kantora (38) i pytamy uczniów, do którego znanego dzieła odwołał się Kantor. Możemy to również zrobić, wykorzystując obraz Kantora Infantka wedle Velazqueza (12).
Ambalaż (fr. emballage) – dosł. opakowywanie. Jest to rodzaj działania artystycznego związany z opakowywaniem przedmiotów, dzieł, obiektów. Tadeusz Kantor ze szczególną fascynacją wykorzystywał w swojej sztuce od połowy lat 60. XX wieku opakowania – koperty, torby lub tkaniny – jako elementy pełne tajemnej narracji, włączając w przestrzeń obrazu wymienione elementy. Ambalaże odgrywały znaczącą rolę w jego twórczości malarskiej, zaznaczając obecność rzeczy poprzez coś, co je ukrywa. Tadeusz Kantor ideę ambalaży wykorzystywał także na innych polach swojej twórczości, między innymi w spektaklach Teatru Cricot 2 i w happeningach. Innym artystą znanym z tworzenia ambalaży jest Christo. Artysta opakował całe budynki (m.in niemiecki Reichstag), a nawet wyspy.
Emballage Hołdu pruskiego według Jana Matejki (1975) W związku z odbywającym się w Krakowie w 1975 roku prestiżowym Kongresem Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Sztuki (AICA) w Galerii Muzeum Narodowego w Sukiennicach miała miejsce wystawa „Widzieć i rozumieć”, której kuratorem był krakowski krytyk i teoretyk sztuki Mieczysław Porębski. Zaprosił on krakowskich artystów do stworzenia dzieł, które odwoływałyby się do krakowskiej historii i nawiązały dialog z dziełami wielkich mistrzów. Tadeusz Kantor wziął na warsztat Hołd pruski Matejki, na którym to obrazie postacie zostały opakowane przez artystę, a całe przedstawienie nabiera wielu znaczeń, nie dając się łatwo zdefiniować.