Nasza klasa – portret zbiorowy. Kompozycja konceptualna
Zajęcia mają wyjaśnić, na czym polega sztuka konceptualna. Opierając się na przykładowych pracach Tadeusza Kantora, śledząc historię jego twórczości, możemy uczniom przybliżyć to zagadnienie. Zaproponowane ćwiczenie ma pokazać, jak może przebiegać proces przy tworzeniu idei, która praktycznie wcale nie musi zostać zrealizowana, a pozostać jedynie zapisem, szkicem myśli.
Cele lekcji: • Uczeń rozumie znaczenie pojęć: „sztuka konceptualna”/ „konceptualizm”, „instalacja”; • Uczeń zna i potrafi zinterpretować pracę Tadeusza Kantora Portret matki, 1976 (42); • Uczeń zna i potrafi dokonać analizy pracy Tadeusza Kantora Klasa szkolna – dzieło zamknięte, 1976 (31); • Uczeń rozumie ideę emballage’u.
Przebieg lekcji: Faza wprowadzająca: czynności organizacyjne. 5 minut
Faza realizacyjna: 1 Nauczyciel rozdaje uczniom koperty i prosi, aby każdy z nich napisał na małej karteczce coś o sobie, jak wygląda, co lubi
• • • • • •
• • • • •
45 min
Metody i formy pracy: Praca z materiałem ilustracyjnym; Działania plastyczne; Burza mózgów; Mapa myśli; Dyskusja; Pracuje cała klasa / praca zespołowa. Materiały potrzebne do lekcji: Słownik terminologiczny sztuk pięknych lub języka polskiego; Reprodukcje dzieł w formie elektronicznej z możliwością prezentacji na ekranie / rzutnik; Małe koperty w liczbie odpowiedniej dla liczby uczniów jest w klasie; Arkusze szarego papieru i gazety (czarno-białe); Klej, taśma samoprzylepna, szary sznurek, nożyczki, czarne flamastry.
lub czego nie lubi, co go interesuje (daje zupełną dowolność, informując jednocześnie, że nikt do tej informacji nie będzie miał wglądu); następnie każdy uczeń chowa karteczkę do koperty i podpisuje ją swoim imieniem (jeżeli chce, może też nazwiskiem lub przezwiskiem), następnie zakleja. Nauczyciel zbiera koperty do jednego pudełka. 5 minut
2 Prowadzący prosi, aby uczniowie zgromadzili się na środku klasy przy dużym szarym arkuszu papieru z napisem na środku: „Nasza klasa jest jak…”. Nauczyciel prosi, aby każdy w klasie przez chwilę pomyślał nad dokończeniem tego zdania. Metodą „burzy mózgów” gromadzimy propozycje. Uczniowie proponują różne słowa, sugerujące porównania z przedmiotami, określające emocje itp. Ważne jest to, aby propozycje były szczere i osobiste (subiektywne), można je też rozwinąć, wytłumaczyć, dlaczego tak
sądzimy. Wypowiadane słowa, określenia wpisuje się na arkuszu, tworząc „mapę myśli”. Następnie nauczyciel odczytuje teksty i prosi, aby każdy zastanowił się, które z określeń najbardziej mu się podoba, pyta o to każdego i zaznacza na arkuszu liczbę wyborów przy zapisanych określeniach. Zaznacza trzy najczęściej powtarzane. Zapisuje je na tablicy. 10 minut
3 Nauczyciel wyświetla na ekranie zdjęcie pracy Kantora Portret matki, 1976 (42), i rozmawia z uczniami na temat próby interpretacji tego dzieła. Zwraca uwagę na niejednoznaczność, tajemniczość, oryginalność kompozycji, nowatorstwo pomysłu (koncept). Tłumaczy, co oznacza ambalaż, zwraca uwagę na to, że tego typu idea jest w twórczości Tadeusza Kantora. Prosi, aby w dwie osoby, tak jak siedzą w ławkach, zastanowiły się i następnie zaproponowały, jak mogłaby wyglądać praca zatytułowana Portret naszej klasy – w której zostałyby wykorzystane wcześniej przygotowane, podpisane przez uczniów koperty oraz pomysły zapisywane na arkuszu papieru i wybrane przez
klasę jako najciekawsze. Po 4–5 minutach nauczyciel prosi, by uczniowie przedstawili swoje pomysły. Istotne jest to, aby założyli, że koperty z nazwiskami stanowić mają część kompozycji, która prezentuje ich samych, ich wygląd, charakter „ukryty” niekiedy w „kopercie”. Podpis na kopercie, wykonany ręcznie, jest symbolem ich indywidualności. Wcześniej należy wyjaśnić pojęcie ambalażu. Pomysły można zapisać na tablicy i weryfikować. Wspólnie tworzymy pracę konceptualną. Nauczyciel tłumaczy (można się posłużyć słownikiem), czym jest sztuka konceptualna i jak należy ją rozumieć. 20 minut
4 Ostatnie 5 minut to próba wyboru najlepszego pomysłu. Nauczyciel wyświetla pracę Tadeusza Kantora Klasa szkolna – dzieło zamknięte, 1976 (31), i pyta uczniów o emocje, które w nich wywołuje ten obraz. Prosi, by spróbowali go zestawić, uwzględniając właśnie odczucie, ekspresję, z ich własnym pomysłem. Nauczyciel wystawia oceny za aktywność poszczególnych uczniów w klasie.
Na koniec pyta, co uczniowie chcą zrobić z kopertami? Czy chcą je zabrać, czy chcą, aby je zniszczyć, a może mają ochotę spróbować wykonać wymyśloną przez siebie pracę i wykorzystać w niej zaklejone koperty. Można też zaproponować, aby przygotowali „kapsułę czasu” i zakopały koperty, umieszczając je wcześniej w jakimś pojemniku.
Ambalaż (fr. emballage) – dosł. opakowywanie. Jest to rodzaj działania artystycznego związany z opakowywaniem przedmiotów, dzieł, obiektów. Tadeusz Kantor ze szczególną fascynacją wykorzystywał w swojej sztuce od połowy lat 60. XX wieku opakowania – koperty, torby lub tkaniny – jako elementy pełne tajemnej narracji, włączając w przestrzeń obrazu wymienione elementy. Ambalaże odgrywały znaczącą rolę w jego twórczości malarskiej, zaznaczając obecność rzeczy poprzez coś, co je ukrywa. Tadeusz Kantor ideę ambalaży wykorzystywał także na innych polach swojej twórczości, między innymi w spektaklach Teatru Cricot 2 i w happeningach. Innym artystą znanym z tworzenia ambalaży jest Christo. Artysta opakował całe budynki (m.in niemiecki Reichstag), a nawet wyspy.
Instalacja – to dzieło sztuki, które powstaje z kilku oddzielnych elementów ułożonych w relacji względem siebie w określonej przestrzeni. Elementy instalacji mogą być dziełem artysty, może on również wykorzystać gotowe, już istniejące przedmioty. Sztuka konceptualna – koncept oznacza pomysł, ideę. Sztuka konceptualna opiera się na założeniu, że wytwór artysty stanowi realizację jego idei i jest owej idei ściśle podporządkowany. Materialnyobiekt, wytwór (na przykład obraz, rzeźba lub spektakl) pełni rolę drugorzędną, nieraz wręcz nie musi powstać. Wystarczy, że koncept zostanie zapisany na kartce papieru, a nawet że zaistnieje jedynie w umyśle artysty. Kantor uprawiał sztukę konceptua ną w latach 70. XX wieku, m.in. tworząc Ambalaże konceptualne. W pracach tych treść wyrażana była przez kartki z zadrukowanym napisem, jak Nos Kleopatry, Pięta Achillesa, Jabłko Adama etc.