Oproer op de dansvloer: Choreomanie in Middeleeuws Europa

isaBel linnartz - We hebben er allemaal wel eens mee te maken gehad: de spontane behoefte om even lekker te dansen. En daar is helemaal niks mis mee! Dansen is niet alleen goed om wat calorietjes te verbranden, maar zorgt ook voor een gezellig gevoel van samenzijn met je mededansers, allen verenigd door hetzelfde ritme. In 1518 gingen de bewoners van Straatsburg echter wel erg ver in deze saamhorigheid: er ontstond een maandlange compulsieve danssessie op het dorpsplein, waar de inwoners letterlijk dansten tot ze erbij neervielen.

Dit bizarre incident is het bekendste maar bij lange na niet het enige historische voorbeeld van choreomanie. In de Middeleeuwen zien wij spontane dansuitbarstingen in verschillende Europese dorpen. Zo zou een grote groep onstuimige dansers in dertiende-eeuws Maastricht een brug hebben laten instorten, en werd Trier geteisterd door een huppelepidemie van wel zes maanden. Diverse bronnen maken duidelijk dat het hier niet gaat om een uit de hand gelopen carnaval of een dronken bacchanaal: dansers raakten in een onbreekbare trance of huilden van de pijn. De vrije wil leek het keer op keer te verliezen van de dansdrang. Zowel de oorzaak als de oplossing voor choreomanie is gehuld in mysterie. Hebben wij hier te maken met een virus, een massale psychose, een uitdrukking van religieuze extase of juist van gedeelde stress? De zoektocht om orde in deze choreografische chaos te scheppen neemt door de eeuwen heen verschillende vreemde vormen aan. In de Middeleeuwse medische leer heersten de vier humores: het geloof dat het menselijk lichaam is gevuld met slijm, gele gal, zwarte gal en bloed, waarbij ongelijke verhoudingen het gedrag zouden beïnvloeden. Emotionele uitspattingen en excessieve fysieke energie werden dikwijls gezien als symptomen van te veel of te heet bloed, meestal op te lossen met een bloedzuigerkuurtje of even badderen in ijswater. De autoriteiten van Straatsburg besloten echter de tegenovergestelde kant op te gaan: zij stimuleerden het volk om het er lekker uit te dansen, en lieten hiertoe zelfs een podium bouwen voor een band. Als er dan toch chaos ontstaat, waarom niet met een lekkere beat eronder? Hoewel ik deze aanpak niet zo snel een ‘oplossing’ zou noemen, aangezien de groep bleef groeien tot wel 400 dansers - waarvan er velen overleden aan uitdroging of hartfalen - leek de manie na een maand spontaan voorbij. Choreomanie werd - zoals vrijwel alle Middeleeuwse problemen - meestal gezien als een straf van god. Uitbundig dansen droeg een sterke seksuele connotatie, en was dus zondig. In een van de Middeleeuwse verklaringsmythes vervloekt een priester een groep dansende jongeren die de mis

Twee epileptische vrouwen afgebeeld door Pieter Bruegel de Oude; zonder kennis over de onderliggende oorzaak kon dit makkelijk aangezien worden voor een dwangmatige dans.