STATION 2e editie
Taalverzorging Nederlands vmbo KGT 1 Tussen hoofdletter en punt
TAALVERZORGING | KGT 1 | TUSSEN HOOFDLETTER EN PUNT |
Wat ga je doen? Je gaat aan de slag met allerlei oefeningen en tussen die oefeningen door speel je af en toe een spel. Misschien krijg je van je docent de opdracht om zelf ook een aantal spellen te maken en die uit te proberen. Dan kun je meteen uitzoeken of jij de spelling- en grammaticaregels onder de knie hebt gekregen en of jij je buurman op het gebied van de spelling en grammatica kunt verslaan!
Wat heb je daarbij nodig? Om de opgaven goed te kunnen maken, heb je informatie over spelling en grammatica nodig.
Wat leer je? Je leert: - klinkers, medeklinkers en tweeklanken te onderscheiden; - wat korte en lange klanken zijn; - wat open en gesloten lettergrepen zijn; - in een zin leestekens en hoofdletters te gebruiken; - de spelling van een flink aantal woorden; - een zin in zinsdelen te verdelen; - de persoonvorm, het onderwerp en het werkwoordelijk gezegde te herkennen; - het verschil tussen het zelfstandig werkwoord, het hulpwerkwoord en het koppelwerkwoord; - het lijdend voorwerp te herkennen; - vijf belangrijke woordsoorten (het lidwoord, het zelfstandig naamwoord, het voorzetsel, het bijvoeglijk naamwoord en het werkwoord) te herkennen; - de meervoudsvormen en het verkleinwoord van een zelfstandig naamwoord te schrijven; - de persoonsvorm en het voltooid deelwoord foutloos te schrijven.
2
TAALVERZORGING | KGT 1 | TUSSEN HOOFDLETTER EN PUNT | PERRON 1
1
Spellen en spelen Op dit eerste perron krijg je informatie over de verschillende bouwstenen van het Nederlands. Je leert het verschil tussen klinkers, medeklinkers en tweeklanken. Je leert wat lettergrepen zijn en wat het verschil is tussen korte en lange klanken. En natuurlijk oefenen we ook flink met het gebruik van de leestekens en hoofdletters.
1 1
Hersenkraker Je hebt vast weleens van het spel scrabble gehoord. Of je kent iemand die dag in dag uit op zijn mobiel aan het wordfeuden is. We gaan deze module beginnen met het spelen van zo’n soort spel. Schrijf eerst alle letters van het alfabet op.
2
ng schr
Maak nu woorden met die letters. Je mag elke letter maar één keer gebruiken.
3
Elke letter die je gebruikt hebt, levert één punt op. Aantal punten:
4
Elke letter die je overgehouden hebt, is één strafpunt. Aantal strafpunten:
5
Wie van jullie scoort de meeste punten? Totale score:
2 1
Dat klinkt goed - 1 Na deze kennismaking met de letters van het alfabet ga je wat preciezer naar die letters kijken. Lees de theorie Klinkers, medeklinkers en tweeklanken op bladzijde 4. Beantwoord daarna de vragen. Schrijf zes woorden op die uit drie of vier letters bestaan. De tweede letter moet telkens een klinker zijn. Gebruik elke klinker één keer. Voorbeeld: dak,
2
In het Nederlands kun je ook twee dezelfde klinkers direct achter elkaar gebruiken. Schrijf vier verschillende woorden op waarin twee dezelfde klinkers direct achter elkaar staan. Gebruik voor elk woord een andere klinker.
3
TAALVERZORGING | KGT 1 | TUSSEN HOOFDLETTER EN PUNT | PERRON 1
3 1
Dat klinkt goed - 2 Lees de theorie Klinkers, medeklinkers en tweeklanken. Beantwoord daarna de vragen. Waarom is de y een bijzondere letter?
2
Kun je zelf voorbeelden van woorden geven waarbij de y een medeklinker is? Spiek als dat nodig is in je woordenboek!
3
Kun je meer voorbeelden van woorden geven waarbij de i een klinker is?
4
Je hebt gelezen dat de au en ei tweeklanken zijn. Geef bij elke tweeklank een woord als voorbeeld.
5
Kun je zelf nog andere voorbeelden van tweeklanken geven? Geef bij elke tweeklank die je weet ook een woord als voorbeeld.
6
Noteer tien woorden. Elk woord moet met een andere medeklinker beginnen en de tweede letter moet telkens een klinker zijn. Voorbeelden: banaan, cirkel.
Klinkers, medeklinkers en tweeklanken In de meeste talen, ook in het Nederlands, zijn woorden opgebouwd uit klinkers en medeklinkers. Klinkers en medeklinkers zijn klanken: je hoort ze. Zodra je een klank op papier zet, wordt deze klank een letter. Er zijn in het Nederlands zes klinkers: a / e / i / o / u / y. Medeklinkers zijn klanken die alleen maar duidelijk klinken als je er een klinker bij zet. Probeer maar eens alleen een b uit te spreken. Dat lukt haast niet. Als een klank geen klinker is, noemen we hem een medeklinker: b / c / d / f / g / h / j / k / l / m / n / p / q / r / s / t / v / w / x / z. De letter y kan zowel klinker als medeklinker zijn! Vergelijk de volgende woorden maar met elkaar: Ymie en yoghurt. Als de y klinkt als een j, dan is het een medeklinker. Klinkt de y als een i? Dan is het een klinker! Het Nederlands kent ook zogenaamde tweeklanken. Dat zijn klanken waarbij de beginklank overgaat in een andere klank. De klanken zoals au en ei noemen we tweeklanken.
4
TAALVERZORGING | KGT 1 | TUSSEN HOOFDLETTER EN PUNT | PERRON 1
4 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
5
Klinkers gezocht In de volgende ‘woorden’ ontbreken de klinkers of de tweeklanken. Maak ze volledig. Zorg ervoor dat het bestaande woorden worden. Je zult zien dat er soms meer mogelijkheden zijn! Schrijf er dan twee op. De eerste is voorgedaan.
klinkers mdklnkrs mdrtl Ndrlnds schl splcmptr gmn hswrk rgzk pd snltrn ntrct sprwgvrgng sttn ndsttn klnkrs
Medeklinkers gezocht! In de volgende ‘woorden’ ontbreken de medeklinkers. Kun jij er bestaande woorden van maken door alleen medeklinkers toe te voegen? Schrijf drie mogelijkheden op.
1
a
2
o
3
uu
4
oo
5
aa
6
ui
7
oue
8
ae
9
ei
10
aaa
11
eeee
5
TAALVERZORGING | KGT 1 | TUSSEN HOOFDLETTER EN PUNT | PERRON 1
6
Hakken en breken Lees de theorie Lettergrepen en het afbreken van woorden. Vul daarna de ontbrekende woorden in.
1
Woorden kun je verdelen in
2
Als je een woord aan het einde van de zin af moet breken, mag dat alleen
3
Tweeklanken blijven
4
Het woord lettergreepverdeling bestaat uit
5
Verdeel de volgende woorden in zoveel mogelijk lettergrepen. Zet tussen de verschillende lettergrepen een liggend streepje.
bij elkaar staan. lettergrepen.
kaarten schaakmat duiven pakken voetballen stratego verspringbak dobbelsteen verhuizen wereldspel
Lettergrepen en het afbreken van woorden Woorden bestaan uit medeklinkers, tweeklanken en/of klinkers. Je kunt woorden ook in grotere delen verdelen. Zo’n deel noem je een lettergreep: let-ter-greep. Je kunt heel eenvoudig en geluidloos uitzoeken uit hoeveel lettergrepen een woord bestaat: leg je hand onder je kin en spreek het woord geluidloos uit. Telkens als je kin naar beneden gaat, heb je te maken met een lettergreep. Probeer het maar eens met de volgende woorden: lettergrepen (4), computerspellen (5), vrachtwagenrijbewijs (6). Kijk even naar het voorbeeld: Morgen moet ik een belangrijke voetbalwedstrijd spelen. een belangrijke voet- balwedstrijd spelen.
belangrijke voetbalwedstrijd spelen.
Het is belangrijk dat je een woord in lettergrepen kunt verdelen. Soms moet je namelijk een woord aan het einde van de zin afbreken en dat mag alleen aan het einde van een lettergreep. Onthoud dat je een tweeklank niet verdelen mag, die letters blijven altijd bij elkaar staan! In kranten en tijdschriften zie je steeds vaker fouten als het om het afbreken van woorden gaat. Misschien komt dat, omdat de computer de regels niet kent ď Š. Leer jij de regels daarom goed!
6
TAALVERZORGING | KGT 1 | TUSSEN HOOFDLETTER EN PUNT | PERRON 1
7 1
Het einde Stel je voor dat je de volgende woorden aan het einde van de regel zou moeten schrijven, terwijl er te weinig ruimte voor het hele woord is. Breek de woorden dan aan het einde van een lettergreep af. Er zijn soms meer mogelijkheden. Schrijf er dan twee op. bijvoorbeeld
2
sprookjeskwartet
3
ganzenbord
4
jokeren
5
tegenstanders
8 1
Ap-pel-tje... ei-tje! Lees de theorie Over lettergrepen en klanken op bladzijde 8. Beantwoord daarna de volgende vragen. Wat is een open lettergreep? Een open lettergreep is
2
Noteer zes woorden met een open lettergreep. Laat die lettergreep telkens op een andere klinker eindigen: dus één keer op de a, één keer op de o, de e, de i, de u en de y!
3
Wat is een gesloten lettergreep? Een gesloten lettergreep is
4
Geef vijf woorden met een gesloten lettergreep. Begin met korte woorden en maak ze steeds wat langer!
5
Is de letter a in het woord agent een korte of een lange klank? Die klank is
6
Is de letter e in het woord speld een korte of een lange klank? Die klank is
7
.
.
Welke a-klanken hoor je in het woord dagtaak? Kies uit: kort en kort - kort en lang - lang en kort - lang en lang. Die klanken zijn
.
7
TAALVERZORGING | KGT 1 | TUSSEN HOOFDLETTER EN PUNT | PERRON 1
Over lettergrepen en klanken Lettergrepen Als je woorden op een goede manier in lettergrepen verdeelt, kun je meteen uitzoeken of je te maken hebt met een open of een gesloten lettergeep. Een open lettergreep is een lettergreep die eindigt op een klinker: ko-men, ka-ter. Een gesloten lettergreep is een lettergreep die eindigt op een medeklinker: kaar-ten, dub-bel. Klanken Als je naar de klinkers kijkt, of beter gezegd, als je naar de klinkers luistert, hoor je dat het Nederlands korte en lange klanken heeft. Korte klanken worden in het Nederlands doorgaans met één letter geschreven. Ze klinken zoals de klanken in: man / tent / rits / vlok / mus. Klanken kun je kort houden door een extra medeklinker te schrijven: man ⊲ mannen / vlok ⊲ vlokken. Je zorgt er zo voor dat de lettergreep gesloten blijft. Als je geen extra medeklinker schrijft, wordt de korte klank vanzelf een lange klank: Vergelijk maar: bom ⊲ bommen tak ⊲ takken bom ⊲ bomen tak ⊲ taken Lange klanken worden in het Nederlands meestal met twee letters geschreven. Ze klinken zoals de klanken in: maan / beest / doos / schuur. Als je te maken hebt met een gesloten lettergreep, heb je voor een lange klank twee letters nodig. Lange klanken kunnen in het Nederlands ook met één letter geschreven worden. Als je te maken hebt met een open lettergreep, moet je die lange klank meestal met één letter schrijven: bo-men, ga-pen, schu-ren.
9 1
Open of gesloten… Hebben de volgende woorden een open of een gesloten lettergreep? Zet ze achter de juiste omschrijving: bord - schaak - ga - niet - langs - start - zo - win - keer - spel - ja nee - laatst - we. één open lettergreep
2
één gesloten lettergreep
Uitzondering op de regel De letter e is een uitzonderlijke letter. Als die letter e aan het einde van een woord staat, klinkt deze als de u in het woord drukken. Dit is een korte klank. Als je aan het einde van een woord de lange klank wilt horen, moet je op een enkele uitzondering na (bijvoorbeeld privé en André) twee e’s gebruiken: mee, zee. En daarom schrijven we ook: meewerken, zeemeeuw.
8
TAALVERZORGING | KGT 1 | TUSSEN HOOFDLETTER EN PUNT | PERRON 1
10
Kort en klein Lees Uitzondering op de regel. Kijk naar het schema en vul nu zelf per kolom drie woorden van één lettergreep met een korte klank in.
a
e
i
o
u
kan
11
Lange Frans Vul in het volgende schema telkens een woord met een lange klank in. Eerst een woord van één lettergreep met een lange klank die je met twee letters schrijft. Dan een woord van twee lettergrepen met een lange klank die je met één letter schrijft. Kijk eerst even naar het voorbeeld. Jij weet vast nog meer woorden te bedenken! Controleer of de klanken ook echt lang zijn!
aa a aa a ee e ee e
12
maan manen veel
oo o oo o uu u uu u
Oren wijd open! Luister naar Dictee. Schrijf eerst de woorden die je hoort foutloos op. Dan verdeel je elk woord in lettergrepen en tot slot controleer je je spelling. Schrijf het woord opnieuw op, als dat nodig is. Het eerste woord is voorgedaan.
dobbelsteen
dob-bel-steen
dobbelsteen
9
TAALVERZORGING | KGT 1 | TUSSEN HOOFDLETTER EN PUNT | PERRON 1
13
Combineren Lees de theorie Los of vast? Kies uit de linkerrij een woord en maak er met een woord uit de rechterrij een bestaand woord van. Gebruik alle woorden één keer! De eerste is voorgedaan.
1
het huis
het net
2
de wereld
de vakantie
3
de auto
de heuvel
4
de vis
de ruit
5
de herfst
het deel
6
het hoofd
de berg
7
het hooi
de letter
8
de vlucht
het werk
het huiswerk
Los of vast? We gaan er eigenlijk vanuit dat je automatisch weet wat een woord is en dat je weet wanneer je een kleine ruimte moet laten tussen de woorden onderling. Soms is het best lastig om uit te zoeken of woorden los of juist aan elkaar geschreven moeten worden! Als je woorden, die los geschreven moeten worden, aan elkaar schrijft, krijg je vaak een andere betekenis. En dat geldt andersom ook. Soms wordt het zelfs onzin. Vergelijk maar! Ik heb een huis en in dat huis werk ik aan mijn huiswerk. Dit is een logische zin! Ik heb een huis en in dat huiswerk ik aan mijn huis werk. Dit is een rare, onlogische zin! De woorden die hieronder staan, zijn allemaal los geschreven. Maar je kunt ze ook aan elkaar plakken. Je merkt dat hun betekenis dan verandert!
Ik heb een huis.
huis
14
werk
Ik heb huiswerk!
huiswerk
Lekker lang! Je kunt twee woorden aan elkaar plakken, bijvoorbeeld voetbal. En ook achter die samenstelling kun je weer een woord plakken, bijvoorbeeld voetbalveld. Op die manier kun je heel erg lange woorden maken. Misschien heb je weleens gehoord van die hottentottententententoonstelling! Dat is zo’n extra lange samenstelling. Probeer jij nu ook eens een aantal extreem lange woorden te maken. Wie uit jullie klas maakt het allerlangste woord?
10
Ik heb werk.
TAALVERZORGING | KGT 1 | TUSSEN HOOFDLETTER EN PUNT | PERRON 1
15 1
Zinnig Lees de theorie Een zin en zijn leestekens. Beantwoord dan de volgende vragen. Uit hoeveel zinnen bestaat de tekst Een zin en zijn leestekens? Deze tekst bestaat uit
2
zinnen.
Uit hoeveel woorden bestaat de tweede zin? Geef je antwoord nu zelf in een zin!
3
Hoeveel verschillende leestekens zie je in deze tekst? Noem ze bij hun naam. In de tekst staan
verschillende leestekens namelijk:
Een zin en zijn leestekens Een zin bestaat natuurlijk uit woorden. Het eerste volledige woord van die zin schrijf je altijd met een hoofdletter. In ons nieuwe huis werk ik altijd in de keuken. Maakt hij zijn huiswerk in de woonkamer? Wat is dat een leuk spel! Op zondag kaarten mijn ouders samen. Verder worden er in een zin leestekens gebruikt. Die leestekens zorgen ervoor dat je de zin goed kunt lezen en zo de tekst beter kunt begrijpen. De meeste leestekens vind je aan het einde van de zin. Als een zin erg lang wordt, moet je soms een komma zetten. Ook bij een opsomming zet je tussen de verschillende delen van die opsomming een komma. De volgende leestekens zijn de belangrijkste. Die moet jij kunnen gebruiken. , de komma De komma is een pauzeteken en geeft aan dat je even moet stoppen, voordat je verder leest. . de punt De punt laat zien dat de zin afgelopen is. ? het vraagteken Het vraagteken staat aan het einde van een vraagzin. ! het uitroepteken Het uitroepteken staat aan het einde van een zin waarin iemand iets roept of schreeuwt. Ook na een bevel komt een uitroepteken. Bijvoorbeeld: - Omdat wij een nieuw spel hebben gekregen, gaan we dat vanmiddag uitproberen. - Het kind was erg blij met de mooie, nieuwe, rode bal. - Dit is de nieuwste versie van RollerCoaster Tycoon. - Kom jij vanmiddag ook gamen? - Dat is gaaf! - Kom ook!
11
TAALVERZORGING | KGT 1 | TUSSEN HOOFDLETTER EN PUNT | PERRON 1
De hoofdletter Eigenlijk is de hoofdletter ook een leesteken, maar dan in de vorm van een letter. Een hoofdletter geeft aan dat er een zin begint of dat er een naam genoemd wordt. Als jij een hoofdletter schrijft, kan de lezer die informatie vaak goed gebruiken. Voorbeelden van woorden die een hoofdletter krijgen, zijn: - je eigen voornaam: Ymie - je eigen achternaam: Koolstra - de naam van je straat: Kastanjelaan 5 - de naam van je woonplaats: Maasdijk - de letters in je postcode: 2403 JA - de naam van je geboorteplaats: Kerkrade - de naam van je geboorteland: Nederland - de naam van je favoriete sportclub: Feyenoord - de naam van je favoriete artiest: Gordon - de naam van je favoriete boek: Kruimeltje Je weet nu dat je namen met een hoofdletter schrijft. Maar ook de woorden die afgeleid zijn van die namen krijgen een hoofdletter: Amsterdam en daarom: een Amsterdamse jongen Japan en daarom: een Japanse auto Afrika en daarom: een Afrikaanse marathonloper Wel of geen hoofdletter? In sommige veelvoorkomende woorden worden de hoofdletters steeds vaker verkeerd gebruikt. Leer die woorden daarom gewoon uit je hoofd. de Tweede Wereldoorlog in de maand mei station Amsterdam-West de westenwind met Kerstmis in de kerstvakantie
16
Hier invullen alstublieft! Lees de theorie De hoofdletter. Vul daarna het formulier bij deze opdracht in. Je gebruikt natuurlijk je eigen gegevens. Die moet je tenslotte vaak en goed gebruiken. Lees je antwoorden nauwkeurig na.
Persoonlijke gegevens Naam: Voornaam: Straatnaam: Postcode: Woonplaats: Geboorteplaats: Geboorteland: Geboortemaand: Favoriete sportclub: Favoriete artiest: Favoriete boek:
12
TAALVERZORGING | KGT 1 | TUSSEN HOOFDLETTER EN PUNT | PERRON 1
17
Aan de slag In de volgende zinnen ontbreken de hoofdletters en de leestekens. Het is zelfs niet duidelijk meer wanneer er een nieuwe zin begint. Jij schrijft de zinnen over en je zet de hoofdletters en leestekens op de goede plek. Let op: je moet zeven hoofdletters plaatsen, vier punten, twee komma’s en één uitroepteken. Nummer de zinnen. Doe dat zo, dat je vijf zinnen krijgt. boaz heeft in januari een nieuw spel gekregen hij kreeg het van zijn oma die in appingedam woont ze hoopt dat hij zijn spelling ermee kan verbeteren toen boaz het spel zag was hij eerst niet echt blij gelukkig blijkt het toch een erg leuk spel te zijn
1 2 3 4 5
18 1
Niet te lang … niet te kort Hieronder staan telkens twee korte zinnen. Maak er één zin van. Gebruik in elke zin een komma én het woord dat tussen haakjes staat. Let goed op, want soms moet je dat woord dat tussen haakjes staat vooraan in de zin zetten! De eerste zin is voorgedaan. Mijn moeder speelt Pacman. Ze kan het echt niet. (maar)
Mijn moeder speelt Pacman, maar ze kan het echt niet. 2
Mohamed en Klaas spelen stratego. Ze krijgen telkens ruzie. (als)
3
Daan mocht een spel kopen. Hij koos Tactics. (toen)
4
Mijn oma bakt pannenkoeken. Wij spelen RollerCoaster Tycoon. (terwijl)
5
Sanne vindt pimpampet een leuk spel. Ze speelt het elke dag. (omdat)
13
TAALVERZORGING | KGT 1 | TUSSEN HOOFDLETTER EN PUNT | PERRON 1
19
14
Woord voor woord, de spelling Kijk goed naar de volgende woorden en schrijf ze dan foutloos over. Je denkt misschien dat dat simpel is, maar vergis je niet. Concentreer je en laat zien dat het jou lukt.
1
de Tweede Wereldoorlog
2
Pasen
3
maandag
4
het Suikerfeest
5
januari
6
Koningsdag
7
God
8
Allah
9
de winter
10
de Tweede Kamer
11
nieuwsgierig
12
de spaghetti
13
de macaroni
14
de nasi
15
de sinaasappel
16
de alinea
17
de liniaal
18
leuke
19
grote
20
dikke
21
het abonnement
22
het akkoord
23
de begrafenis
24
de cirkel
25
het compliment
26
dyslectisch
27
gezamenlijk
28
de herinnering
29
het interview
30
de actie
TAALVERZORGING | KGT 1 | TUSSEN HOOFDLETTER EN PUNT | PERRON 1
22
In de herhaling (3) In het onderstaande artikeltje is de schrijver vergeten dat er hoofdletters en leestekens zijn. Gelukkig staan er wel punten aan het einde van de zin! Lees de tekst goed door en schrijf de zinnen op een apart vel papier. Plaats hoofdletters en leestekens waar dat nodig is. batman 2 het is inderdaad de zoveelste game maar batman 2 doet wel degelijk nieuwe dingen en het spel is zeer de moeite waard. de poppetjes praten. als je al eerder games gespeeld hebt is dat waarschijnlijk het eerste wat je opvalt. waar ze eerst alleen maar sullig konden gebaren en wat konden mompelen spreken ze nu volledige teksten uit. dat is nieuw en de games worden er completer en begrijpelijker van. heel veel in dit spel is gelukkig zoals we het van deze leverancier gewend zijn. je moet bouwen en heel veel breken. af en toe moet je met een voertuig racen en puzzels oplossen. dat laatste is soms nog best lastig. je begint zoals je zou verwachten met batman en zijn trouwe helper robin. nadat de joker een feestje bruut verstoord heeft gaan de twee helden naar hem op jacht. na een paar levels krijg je hulp uit onverwachte hoek. superman komt je namelijk te hulp. omdat hij kan vliegen en de hele stad van bovenaf bekijken kan geeft zijn gastoptreden deze game een extra dimensie.
23
Beoordeel je niveau Je bent aan het einde van het eerste perron gekomen. Lees nu de volgende beweringen en ga na hoeveel je geleerd hebt. Als je denkt dat je de toets over de theorie van dit perron nog niet goed genoeg kunt gaan maken, moet je nog wat extra oefenen! Op Station-online vind je extra uitleg en opdrachten. Ik kan het goed
een beetje
nog niet
Ik weet wanneer ik hoofdletters en leestekens moet gebruiken.
Ik kan de woorden van Woord voor woord, de spelling foutloos spellen.
Ik weet wat klinkers, medeklinkers en tweeklanken zijn. Ik hoor het verschil tussen korte en lange klanken. Ik kan een woord in lettergrepen verdelen. Ik weet wanneer ik een dubbele medeklinker moet schrijven. Ik weet wanneer ik in een woord ĂŠĂŠn klinker of een dubbele klinker moet schrijven.
16
Celciusweg 41 8912 AM Leeuwarden Postbus 459 8901 BG Leeuwarden T (088) 294 48 80

edumedia@eisma.nl
www.eisma.nl/edumedia
Beoordelingspakket aanvragen