Tradycyjny Ogród Ekologiczny t.2 by Eko Media

Ekologiczne preparaty na szkodniki i choroby

ZBIGNIEW PRZYBYLAK

TRADYCYJNY OGRÓD EKOLOGICZNY TOM II

EKOLOGICZNE PREPARATY NA SZKODNIKI I CHOROBY PORADNIK PRAKTYCZNY

Eko Media Bydgoszcz 2013 1

Tradycyjny ogród ekologiczny (2)

WYDAWCA Eko Media Siedlecka 62, 85-412 Bydgoszcz biuro@ekomedia.com.pl tel.: (52)581 52 90 (pn-pt, 9-15) / fax. (52)327 91 22

Zdrowie i ekologia

ZAMÓWIENIA KSIĄŻEK sklep internetowy: wydawnictwogaj.pl tel.: (52)581 52 90 (pn-pt, 9-15) / fax. (52)327 91 22 sklep@wydawnictwogaj.pl „Słynne leki i porady” Redaktor naczelny: Karol Przybylak Wydrukowano na papierze ecco book

Patronaty: Biokurier.pl - portal i czasopismo o produktach ekologicznych Eko Arka - czasopismo dla rolników i ogrodników ekologicznych Stowarzyszenie „Dla Dawnych Odmian i Ras” (WIĘCEJ, PATRZ S. 77)

Ekologiczne preparaty na szkodniki i choroby

Spis treści 1. zapomniane mądrości z dawnych ogrodów… / 5 2. w zgodzie z naturą czyli najprostsza metoda pozbycia się chorób i szkodników / 7 3. pomocna mikoryza czyli jak grzyby mikoryzowe wpływają na plony, GLEBĘ oraz zdrowie i odporność roślin na choroby i szkodniki / 10 4. kwasowość gleby i jej wpływ na zdrowie i wzrost roślin / 17 5. jak w prosty sposób zapobiegać chorobom grzybowym, zarazom, pleśniom i rdzom? / 22 A. Kiedy należy się obawiać nasilenia chorób grzybowych / 22 B. Przede wszystkim mądrze zapobiegać / 26 C. Prawidłowy dobór nasion i roślin / 28 D. Pracować i chronić w zgodzie z rytmami natury / 29

6. receptury NA ekologicznE preparatY grzybobójczE / 31 A. Preparaty z cebuli i czosnku / 31 B. Skrzyp przeciw grzybom / 32 C. Jak chronić pomidory przed chorobami grzybowymi / 35

7. receptury na EKOLOGICZNE PREPARATY owadobójcze / 37 3

Tradycyjny ogród ekologiczny (2)

8. receptury owadobójczych emulsji / 41 9. mączka bazaltowa i popiół drzewny w ochronie roślin / 44 A. Pożytki z popiołu drzewnego / 44 B. Mączka bazaltowa - cenny nawóz i preparat ochronny / 47

10. Owadobójcze i grzybobójcze preparaty na bazie mydła czyli najprostszy sposób na liczne choroby grzybowe i szkodniki / 50 A. Jak Amerykanie mydłem owady zwalczali? / 50 B. Wykonywanie zabiegów preparatami z mydłem / 53 C. Receptury owadobójczych i grzybobójczych preparatów, emulsji, odwarów na bazie mydła szarego / 55 D. Preparaty z szarego mydła potasowego przeciw mszycom / 57 E. Preparaty z mydła odstraszające szkodniki i innych nieproszonych gości w ogrodzie / 59

11. jak zapobiegać pladze mszyc / 61 A. Kiedy mszyce najbardziej zagrażają ogrodom / 61 B. Nie każda mszyca zagraża roślinom / 63 C. Sposoby walki z mszycami / 64 D. Wyłącznie preparaty naturalne / 64

12. przyklasztorny ogród w pniewach - praktyczny sposób ekologicznej uprawy i ochrony / 68

Ekologiczne preparaty na szkodniki i choroby

„Nie czuj wstrętu do pracy uciążliwej i do uprawy roli, której Twórcą jest Najwyższy.” Księga Syracydesa 7, 15

1. Zapomniane mądrości z dawnych ogrodów Kiedy szukam jakiegoś wzoru tradycyjnego ogrodu ekologicznego, który daje zdrowe i wystarczająco obfite plony warzyw i owoców (jednocześnie pozbawiony jest prawie zagrożeń ze strony szkodników oraz chorób), często staje mi przed oczami ogród mojej babci. Jak to było możliwe, że kobieta nie mająca wcale wielkiej wiedzy ogrodniczej, żadnych specjalnych poradników ogrodnictwa, radziła sobie doskonale z uprawami? A dlaczego współcześni ogrodnicy, działkowcy (zwłaszcza stosujący chemię), dysponujący znacznie większą wiedzą, bogactwem odmian różnych roślin warzywnych i owoców, tysiącami preparatów, nawozów itp. ciągle narzekają i walczą z chorobami i szkodnikami? Co więcej nawet uważają, że bez licznych preparatów i całej tej nowoczesnej otoczki sobie nie poradzą i nie zbiorą żadnych plonów. Odpowiedź po latach obserwacji wydaje mi się już nadzwyczaj oczywista. Nasze problemy i kłopoty z chorobami wynikają z jednej podstawowej przyczyny. Przestaliśmy współpracować, gospodarować w ogrodach, w harmonii, w zgodzie z naturą. Przestaliśmy

patrzeć na ogrody oczyma Stwórcy, który wszystko stworzył dobre. Zaczęliśmy zaś patrzeć oczyma ludzkimi często pełnymi nadmiernej pychy, pewności siebie oraz chciwości na wysokie, bez wielkich wysiłków pozyskiwane, obfite plony. Zaczęliśmy również ufać przedstawicielom tysięcy firm, którzy wyprowadzają ogromne rzesze ludzi na manowce i wmawiają im, że to oni staną się wręcz bogami we własnych ogrodach i osiągną wszystko co będą chcieli. A za pomocą czego? Produkowanych przez nich preparatów, środków ochrony, nawozów itp. Wzbudzają oni w ogrodnikach lęk, że nie da się już wyhodować zdrowych warzyw, owoców bez ich produktów. A przecież tak jak dawniej w tradycyjnym ekologicznym ogrodzie ideałem zawsze była i będzie maksymalna samowystarczalność i naturalna prostota. Moim zdaniem tylko taki sposób gospodarowania jest w pełni bezpieczny (w długim przedziale czasu) dla ogrodnika oraz zdrowia osób zjadających owoce i warzywa, a także dla całej przyrody, naszej Matki Ziemi, na której żyjemy my i powinny żyć także następne pokolenia. 5

Tradycyjny ogród ekologiczny (2)

10 przykazań ekologicznego ogrodnika 1. Patrząc na przyrodę, ogród i świat wzoruj się na św. Franciszku. Pamiętaj, że wszystkie rośliny i stworzenia, najdrobniejsze organizmy żywe zostały stworzone jako dobre i znajdują się w ogrodzie zazwyczaj nieprzypadkowo. Ty masz się tylko tym wszystkim mądrze, roztropnie i z miłością opiekować. 2. Pozostawiaj w ogrodzie pewien fragment ziemi nie uprawiany, gdzie natura będzie rządziła się własnymi prawami. Stwórz w ogrodzie także w miarę dzikie, naturalne miejsce do odpoczynku i refleksji nad swoją pracą w ogrodzie. W takim miejscu odpoczynku zawsze najszybciej zregenerujesz siły ciała i ducha. Przebywaj tam z rodziną, przyjaciółmi, znajomymi. 3. Bądź uważnym obserwatorem życia i zjawisk w ogrodzie. W działaniu naśladuj naturę. Prowadź systematycznie własne notatki. 4. Bądź prawdziwym gospodarzem na danym Ci kawałku ziemi. Bądź delikatny w stosunku do roślin, gleby i innych stworzeń. Staraj się wykonywać prace z sercem pełnym radości i miłości. Nie smuć się i nie martw z powodu pewnych niepowodzeń, są one zjawiskiem normalnym. 5. Korzystaj obficie, ale mądrze z tradycji i praktycznego doświadczenia przodków. Nie rezygnuj również ze współczesnego doświadczenia, wiedzy, badań naukowych na temat ekologicznego ogrodnictwa i przebiegów zjawisk przyrodniczych. Do nowości podchodź bardzo rozważnie - wybieraj tylko to, co do czego jesteś pewny, że nie zagrozi zdrowiu oraz harmonii natury. 6. Dbaj o bioróżnorodność w całym ogrodzie i na poszczególnych zagonach, rabatach. Staraj się uprawiać jak najwięcej roślin rodzimych, możliwie dawnych odmian. 7. Dostosuj prace harmonijnie do rytmu przyrody, rytmu wyznaczonego głównie ruchem Ziemi wokół Słońca i Księżyca wokół Ziemi. 8. Dbaj o glebę, wykorzystuj kompost, nawozy organiczne i zielone. Pamiętaj, że tylko zdrowa gleba gwarantuje zdrowie ogrodu. 9. Ograniczaj liczbę chwastów i szkodników tylko gdy naprawdę jest ich nadmiar. Pamiętaj, że pewna niewielka ilość chwastów i szkodników nie jest groźna, a często jest wręcz potrzebna dla zdrowia twojego ogrodu. Zamiast zwalczać szkodniki staraj się bardziej zachęcić do odwiedzania ogrodu ich wrogów, pożyteczne organizmy, owady i zwierzęta. 10. Nigdy zbytnio nie spiesz się z zabiegami ochronnymi. Przyroda często poradzi sobie sama z zagrożeniem. W razie potrzeby stosuj najlepiej domowe, proste, samodzielnie wytwarzane, naturalne preparaty ochronne. 6

Ekologiczne preparaty na szkodniki i choroby

„Ogród zamknięty i miły, zawsze wszelkiego kwiatu pełny.” anonimowe strofy z XIV wieku

6. Receptury na ekologiczne preparaty grzybobójcze (a) preparaty z cebuli i czosnku Naturalne preparaty grzybobójcze działają zazwyczaj łagodnie. Do najsilniejszych należą gnojówki sporządzane z czosnku i cebuli. Rośliny te zawierają wiele silnie działających związków utrudniających rozwój chorób grzybowych.

wszystkim na gnojówkę z czosnku i cebuli. Oto przepis: rozgnieść 500 g cebuli i ząbków czosnku (albo nieco mniej cebul i ząbków) wraz z łodygami, szczypiorem, które warto dodatkowo pokroić lub zmiażdżyć. Tak przygotowaną masę należy zalać 10 litrami wody (wiadrem), najlepiej deszczówki. OdstaZ roślin wić w wiadrze z doświeżych stępem powietrza i suszu i najlepiej w miejDo przygosce słoneczne na towania prepakilkanaście dni, aż ratów używa się przestanie się pieroślin świeżych (ponić. Potem rozcieńzyskiwanych z ogrodu czać w stosunku 1 w lipcu i sierpniu) albo do 10, polewać zagony suszu. W handlu dostępne są i kręgi pod koronami drzew też różne firmowe preparaty czosn- i krzewów. Preparat wzmacnia silnie kowe. Przeróżne skondensowane różne rośliny zwłaszcza ziemniaki, wyciągi, m.in. w formie pigułek na- truskawki. leży rozpuszczać w wodzie i takim Gnojówki z łusek roztworem opryskiwać rośliny. Gnojówki w podobny sposób Ochronna gnojówka przygotowuje się z samej cebuli z cebuli i czosnku lub czosnku. Można też do nich Oprócz bulw, do sporządzania dodać nieco ziela kozłka lekarskiegrzybobójczych preparatów wyko- go dla zmniejszenia zapachu. Jerzystać można łuski i świeże łodygi. żeli nie mamy, ani roślin świeżych, Wspaniale nadają się one przede ani suszonych można gnojówki 31

Tradycyjny ogród ekologiczny (2)

sporządzać z łusek wymienionych roślin. Najprościej zastosować łuski cebuli. Zazwyczaj trafiają na kompost, ale można z powodzeniem przez całą jesień i zimę je zbierać by potem mieć solidny zapas. Około 50- 100 g łusek na-

leży zalać dwoma litrami wody, najlepiej deszczówki. Odstawić na tydzień. Po rozcieńczeniu zwalczać opryskami roztocze i choroby grzybowe, m.in. na ziemniakach i pomidorach.

(B) skrzyp przeciw grzybom W ogrodnictwie naturalnym do zapobiegania chorobom grzybowym używa się różnych preparatów roślinnych. Przede wszystkim ceni się napary i wywary ze skrzypu, często traktowanego przez ogrodników jako uciążliwy chwast. Jego

silnie rozrastające się kłącza spotykane na miedzach, w rowach czy na opuszczonych polach osłabiają rośliny. Wczesną wiosną z kłączy wyrastają brązoworóżowe pędy zarodnikowe zakończone szyszeczką z zarodnikami. Od maja z kolei pojawiają się pędy zielone i rosną do lipca. Potem zaczynają lekko żółknąć i tak pozostają do jesieni. Dawniej używano ich do mycia naczyń, stąd wywodzi się jego niemiecka nazwa: ziele cynowe.

Najwięcej krzemionki w sierpniu Latem i wiosną zwolennicy ogrodów w zgodzie z naturą chronią rośliny przed chorobami grzybowymi różnymi domowymi preparatami sporządzanymi ze świeżego ziela skrzypu. Zielone części tej rośliny (przypominające do złudzenia mini jodełki) zbiera się wiosną lub latem i sporządza odwary, napary. Skrzyp rośnie z reguły w miejscach gdzie gleby są stosunkowo kwaśne. Do suszenia i na przechowywanie lepiej pozyskiwać skrzyp doWiosenne brązowe pędy skrzypu polnego piero w sierpniu (wtedy jest w nim 32

Ekologiczne preparaty na szkodniki i choroby

najwięcej krzemionki). To właśnie krzem jest czynnikiem wzmacniającym rośliny i przez to zapobiegającym rozwojowi chorób grzybowych (pewne znaczenie przypisuje się również niewielkiej ilości siarczanów). Ziele suszy się w miejscu zacienionym i przewiewnym, potem workuje. Przed użyciem można pokruszyć, ale nie jest to konieczne.

Jak najłatwiej przygotować odwar? Odwar ze skrzypu przygotowuje się zazwyczaj z pół kilograma świeżego albo 70-80 gramów suszoneZ PORADNIKA DZIADKA OGRODNIKA Skrzyp - wskaźnik zakwaszenia? Ziele skrzypu traktuje się jako naturalny wskaźnik zakwaszenia gleby. Jeżeli ten chwast pojawia się w nadmiarze, można przypuszczać, że ziemia jest zbyt kwaśna. Praktyka dowiodła jednak, że nie zawsze musi tak być. W kilku znanych mi gospodarstwach ekologicznych rolnicy zauważyli, że skrzyp (choć nie w nadmiernej ilości) pojawia się także na polach, gdy gleba ma właściwe pH. W przypadku gdy gleba jest zakwaszona, najprostszą metodą jego zwalczenia lub przynajmniej znacznego ograniczenia występowania, jest dostarczenie glebie wapnia. Najlepiej robić to drogą pośrednią, przez dodawanie do kompostu.

Letnie zielone „choinki” skrzypu wykorzystywane do sporządzania ochronnych preparatów

go ziela. Podaną porcję zalewa się 5 litrami wody odstawia do wytrawienia na jedną lub dwie doby i potem gotuje pod przykryciem na małym ogniu, nie dopuszczając do wrzenia przez 20 do 30 minut. Po ostudzeniu, odcedzeniu i rozcieńczeniu wodą, najlepiej zawsze deszczówką (w stosunku 1 do 5) można wykorzystywać go do oprysków.

Opryski profilaktyczne odwarami i naparami Profilaktycznie (zwłaszcza w trakcie wilgotnej i ciepłej wiosny oraz latem aż do jesieni) opryskuje się rośliny raz na 7 do 14 dni, najlepiej 33

Ekologiczne preparaty na szkodniki i choroby

„Owadobójcze odwary, wyciągi, proszki do opylania stosuje się w miarę potrzeby, nigdy jednak podczas kwitnienia chronionych roślin aby nie zatruć pszczół i owadów pożytecznych.” Alewtina Wasina

8. Receptury owadobójczych emulsji Przed laty w ogrodnictwie i sadownictwie najbardziej popularne były sporządzane na bazie szarego mydła i różnych płynnych tłuszczy preparaty, zwane emulsjami. Poniżej przytaczam kilka receptur wynotowanych ze starych poradników. Receptury nic nie straciły ze swej aktualności i z powodzeniem można je stosować, przygotowywać w każdym ogrodzie i gospodarstwie.

Emulsja mydlana z olejem rzepakowym Emulsję wykorzystuje się przede wszystkim do zwalczania mszyc i gąsienic pożerających liście drzew owocowych i warzyw. Poza tym jest bardzo bezpieczna w stosowaniu. W 8-9 litrach wody należy rozpuścić dokładnie 1,5 litra oleju rzepakowego oraz 100g mydła szarego. Wszystkie składniki mieszać tak długo, aż dokładnie się rozpuszczą.

Emulsja mydlana z alkoholem

Emulsja mydlana z olejem lnianym

Na bazie mydła szarego sporządzano dawniej różne proste emulsje stosowane do zwalczania wybranych gatunków owadów. Na przykład przeciw mszycom występującym na porzeczkach, agreście i warzywach skuteczna bywa emulsja mydlana z alkoholem. Na 10 litrów wody bierze się około 300g mydła szarego i 300g denaturatu. Składniki należy dokładnie rozpuścić w letniej wodzie, mydło wcześniej pokroić na drobne kawałki. Pozostawić na dwie, trzy godziny. Rozmieszać i opryskiwać.

Kiedyś olej lniany był powszechnie stosowany, dzisiaj jest trudniej dostępny, ale można go kupić np. w sklepach ekologicznych. Dlatego warto recepturę przypomnieć. Na 10 litrów wody (pełne wiadro), może być deszczowa, bierze się 60g mydła zwykłego białego oraz 1 litr oleju lnianego. Mydło rozdrobnić. Potem wsypać do wody. Pozostawić na pewien czas. Rozmieszać. W trakcie mieszania powoli dolewać olej lniany. Po dokładnym wymieszaniu znów odstawić na jakiś czas. Ponownie zamieszać i stosować. 41

Tradycyjny ogród ekologiczny (2)

„Pierwszym krokiem w naturalnym podejściu do szkodników jest zaprzestanie używania pestycydów.” Peter Harper

10. Owadobójcze i grzybobójcze preparaty na bazie mydła czyli najprostszy sposób na liczne choroby grzybowe i szkodniki Szare mydło od połowy XIX wieku, do lat pięćdziesiątych XX wieku było najprostszym i najtańszym preparatem wykorzystywanym do zwalczania nadmiaru szkodników i chorób grzybowych w uprawach ogrodniczych, sadowniczych i polowych. W drugiej połowie XX wieku wyparły mydło, jako środek ochrony różne preparaty chemiczne, najpierw „słynne” DDT (popularny w Polsce Azotoks), później jeszcze wiele innych. Gdy odkryto jak wielkim zagrożeniem dla środowiska oraz zdrowia ludzi i zwierząt są niektóre chemiczne trucizny - początkowo uznawane za dobrodziejstwo dla ludzkości - ponownie zwrócono się do dawniej stosowanych, znacznie bezpieczniejszych środków i preparatów,

w tym mydła. Największym propagatorem ponownego jego wykorzystania w ochronie roślin, stał się ruch rolnictwa i ogrodnictwa ekologicznego. Obecnie w ogrodach ekologicznych mydło dosyć powszechnie się wykorzystuje w ochronie roślin, ale w sytuacjach naprawdę trudnych.

W tradycyjnych ogrodach jedną z najpopularniejszych metod zwalczania szkodników były emulsje z dodatkiem mydła szarego

(A) jak amerykanie mydłem owady zwalczali? W ogrodnictwie i rolnictwie ekologicznym mydło potasowe, czyli inaczej szare mydło, jest jednym z najtańszych i najprostszych środków wy50

korzystywanych do zwalczania owadów od mszyc, roztoczy począwszy na gąsienicach licznych motyli m.in. bielinkach skończywszy.