OSOBOWOŚĆ TEORIE OSOBOWOŚCI 1. METAFIZYCZNE 2. EMPIRYCZNE 1. BIOLOGICZNE 2. PSYCHOLOGICZNE 3. SOCJOLOGICZNE / BIOSPOŁECZNE MURRAY; 1. PERYFERYJNE 2. CENTRALISTYCZNE GENEZA; 1. INTROGENNE 2. EKSTRAGENNE WPŁYW NA TEORIĘ OSOBOWOŚCI 1. Obserwacje kliniczne 2. Psychologia postaci 3. Koncepcja Sterna 4. Psychologia eksperymentalna 5. Psychologia różnic indywidualnych / tradycja psychometryczna / 6. Genetyka, pozytywizm logiczny, antropologia społeczna WŁASNOŚCI: Akcent na obserwacje kliniczne Związki z medycyną i praktyką lekarską Niezależność od innych teorii Ukierunkowanie funkcjonalne Nacisk na procesy motywacyjne Ujęcie całościowe Funkcja integrująca Bardziej spekulatywne niż nastawione na pomiar OSOBOWOŚĆ: Umiejętność, zręczność To, co najbardziej ważne u człowieka WEDŁUG ALLPORTA: 1. Definicje biospołeczne 2. Definicje biofizyczne
3. Definicje zbiorcze 4. Definicje akcentujące funkcję integrującą 5. Definicje różnicowe DOBRA TEORIA OSOBOWOŚCI POWINNA: Być zbiorem założeń dotyczącym zachowań człowieka Zawierać definicje empiryczne Umożliwiać wyjaśnianie i wyprowadzanie przewidywań dotyczących szerokiego zakresu ludzkich zachowań Obejmować wszelkie aspekty zachowań WADY: Brak sformułowania założeń i aksjomatów Nieusystematyzowana Brak jasnych i bezpośrednich sformułowań Sprzeczne implikacje Niejasny, przypadkowy proces wyciągania wniosków WARTOŚCI: Zespół podstaw dotyczących zachowania Akcentują istotne kierunki Stymulują ogólne kierunki badań oraz specyficzne obszary Heurystyczna wartość teorii TEORIE CECHOWE: G.W. ALLPORT Ur. 1897 Osobowość - to, czym człowiek jest w rzeczywistości Osobowość - dynamiczna organizacja tych psychofizycznych układów tkwiących w jednostce, które determinują jej jedyne przystosowanie do środowiska Osobowość jest czymś i czyni coś, jest poza poszczególnymi aktami jednostki i wewnątrz niej. Charakter / etyczny aspekt / nie jest osobowością Warunki, jakie dobra teoria powinna spełniać • Osobowość tkwi w organizmie • Traktuje organizm pełny, a nie pusty • Motywacja to wynik teraźniejszej struktury i funkcji • Jednostka analizy = cecha • Musi uwzględniać zjawisko świadomości CECHA;
Uogólniony i zlokalizowany układ neuropsychologiczny posiadający zdolność czynienia wielu bodźców funkcjonalnie równoważnymi i zdolność inicjowania oraz ukierunkowania różnych form zachowania ekspresyjnego i przystosowawczego • Cechy wspólne - cechy • Dyspozycje osobiste - cechy morfogeniczne / indywidualne /
WŁAŚCIWOŚCI CECHY; Mają biofizykalne źródło • Ogniskowość , stanowią "ogniska" • Ogólniejsze niż nawyk • Można ich istnienie stwierdzić empirycznie • Odnoszą się do wielu sytuacji • Względnie niezależne, ale istnieją związki pomiędzy nimi • Nie są synonimem oceny moralno-społecznej • Mogą być badane w dwu aspektach - jako jedyne i jako wspólne • Akty i nawyki niespójne nie przeczą danej cesze TYPY CECH: • WSPÓLNE • INDYWIDUALNE / DYSPOZYCJE /; DOMINUJĄCE , ZASADNICZE , DRUGORZĘDNE
1. 2. 3.
KONCEPCJA WŁAŚCIWOŚCI " PROPRIUM " - coś , co jednoczy wszystkie cechy, postawy, wartości, - nie jest wrodzone, rozwija się w czasie - " ja"- jako znane, pozytywna twórcza siła, ukierunkowana na wzrost jednostki - " ja"- jako osobnik X i to co jest w osobniku X ROZWÓJ " PROPRIUM " / aspekty ''ja'' / • doświadczenie własnego ciała • doświadczenie własnej tożsamości / 2 r.ż. / • poczucie samooceny lub duma / 3 r.ż. / • poczucie samorozszerzania / 4 r.ż./ • obraz samego siebie / 5-6 r.ż. / • poczucie siebie jako istoty racjonalnej / myślenie / • właściwe dążenia / młodość /; plany, cele TEORIA MOTYWACJI •
Istota koncepcji Allporta;
• • • •
motywy są współczesne od dzieciństwa do dojrzałości charakter motywów zmienia się dojrzałość osobowości można mierzyć stopniem funkcjonalnej autonomii środowisko i temperament stwarzają motywy
AUTONOMIA FUNKCJONALNA MOTYWÓW KONCEPCJA DOJRZAŁEJ OSOBOWOŚCI PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA DOTYCZĄCE NATURY LUDZKIEJ • wolność* - determinizm • racjonalność* - nieracjonalność • holizm* - elementalizm • konstytucjonalizm - * - enwiromentalizm • subiektywność* - obiektywność • *proaktywność - aktywność • homeostaza - heterostaza * • poznawalne -*-niepoznawalne OCENA • wpływ na psychologię kliniczną • umocnił pojęcie "ja" • znaczenie autonomii funkcjonalnej • akcent na świadome motywy • akcent na bezpośrednie metody • podejście idiograficzne • pomost pomiędzy psychologią akademicką a kliniczną i osobowości • akcent na teraźniejszość i przyszłość R.B. CATTELL TEORIA CZYNNIKOWA CECHA = struktura psychiczna, coś wywnioskowanego z obserwowanego zachowania w celu wyjaśnienia regularności czy spójności zachowania DANE • L- data / dokumentacja życia / > 12 cech źródłowych • Q- data / samoopisowy kwestionariusz, introspekcja / > 16 cech, 12 poprzednich i 4 nowe • T -data / testy obiektywny / > 18 czynników CECHY Czynniki II stopnia: • • •
/ Niepokój - Integracja, Exvia - Invia, Chłodny racjonalizm- Popędliwość,
• • •
Niezależność - Zależność, Taktowność- Impulsywność, Egocentryczny brak wrażliwości- Konwencjonalna wrażliwość
Czynniki III stopnia: • •
Exvia - Invia Neurotyzm- Uspołecznienie
RÓWNANIE SPECYFIKACYJNE R = S1T1 + S2 T2 + ... S nTn S - wskaźniki sytuacyjne T - cechy / cecha istotna +, cecha bez wpływu 0, cecha hamująca - / Wady: • • • •
Założenie liniowości Addytywność wpływów Zachowanie = funkcja osoby i środowiska Wymaga znajomości profilu cech i profilu czynników sytuacyjnych
CECHY DYNAMICZNE • POSTAWY /działanie w jakimś kierunku / • ERGI /popędy, biologiczne cechy / • SENTYMENTY/ nabyta dynamiczna cecha źródłowa / SIEĆ DYNAMICZNA = UKŁAD SŁUŻEBNOŚCI Układ służebności Postawy są służebne wobec sentymentów, sentymenty wobec ergów, te z kolei są podstawowymi siłami napędowymi. Wnioskowanie o ergach na podstawie sentymentów. Niekiedy postawy wyrażają się w sposób bezpośredni, zaś sentymenty mogą być służebne wobec innych sentymentów. WŁASNE "JA" - bardzo ważny sentyment, wiąże się z ekspresją wszystkich ergów. Odgrywa decydującą rolę w integracji osobowości. Zaspokojenie własnego "ja" jest warunkiem zaspokojenia każdego sentymentu. ROZWÓJ OSOBOWOŚCI jakie zmiany zachodzą w strukturze osobowości w ciągu lat? Wpływ czynników genetycznych i środowiskowych, dojrzewania na rozwój OPRACOWAŁ: metody adekwatne do pomiaru cech czynniki zmienne w zależności od wieku Metody MAVA / Wielokrotna Abstrakcyjna Analiza Wariancji /;
Bada wpływ środowiska i genetyki na rozwój - korelacje ujemne oznaczają, iż wpływy genetyczne i środowiskowe przeciwstawiają się sobie, tzw. prawo doprowadzania do średniej biospołecznej. TECHNIKI KORELACYJNE • • • •
technika R / czy osoby w 1 teście uzyskują takie same wyniki w 2 teście / technika P / wyniki wielu pomiarów dla jednej osoby / technika Q / duża liczba pomiarów dla dwu osób / technika różnicowa R / pomiary powtarza się dwukrotnie, koreluje się różnice między nimi, np. w badaniu stanów /.
Zakres badań: • syntykalność / charakter grupy /-obiektywne wymiary, cechy różnych narodów • inteligencja • twórczość, humor, • metody projekcyjne • przywództwo • preferencje muzyczne • psychopatologia OCENA • rozległa, zróżnicowana teoria osobowości • dużo danych empirycznych • znaczna część teorii ma dobre podstawy empiryczne • uściślenie warunków, kontrola zmiennych • prosty, jasny zbiór czynników • powtarzalna, obiektywna metoda • awersje budził skomplikowany aparat analizy czynnikowej • subiektywizm w stadium wyboru testów • subiektywizm w nazywaniu czynników • schematyczne ujęcie osobowości, brak analizy rozwoju • niedoskonała analiza czynnikowa / ortogonalny czy ukośny układ / • Allport ; teoria czynnikowa dotyczy osobowości przeciętnej, a taka nie istnieje - jest to więc system artefaktów. H.J. EYSENCK Eysenck OSOBOWOŚĆ - to mniej lub bardziej trwała organizacja 4 wymienionych komponentów Zasadnicze determinanty zachowania: - dziedziczność, - środowisko
Postuluje paradygmat; S - O - R O - są to zmienne pośredniczące CECHA - współzmienny układ behawioralnych aktów, organizująca zasada wywnioskowana z ogólności zachowania TYP - grupa korelujących ze sobą cech HIERARCHICZNY MODEL OSOBOWOŚCI: - typy - cechy / pewna liczba reakcji nawykowych / - poziom reakcji nawykowych - poziom reakcji specyficznych / jednorazowe, wyznacza je bodziec / Koncepcja typu jest bardziej ogólna niż koncepcja cech osobowości. TECHNIKI: analiza czynnikowa, analiza dyskryminacyjna, analiza funkcji, analiza kryterialna / łączenie analizy czynnikowej z metodą hipotetyczno-dedukcyjną; najpierw stawianie hipotez a później ich weryfikacja, nie tak jak w analizie czynnikowej - weryfikacja dużej liczby danych, a potem stawianie hipotez. Poza intelektualnymi i uzdolnieniowymi istnieją 3 główne czynniki osobowości: 1. Neurotyzm / niestałość emocjonalna, zależność od innych, słabe zdrowie fizyczne, nierównomierność osiągnięć w pracy, martwienie się, urażanie się, pobudliwość, bezsenność, dokuczliwe sny, poczucie niskiej wartości, niski poziom aspiracji, mniejsza zręczność, podatność na sugestię PODŁOŻE: determinizm konstytucjonalny / autonomiczny i centralny układ nerwowy / 2. Ekstrawersja - Introwersja / otwartość bądź zamknięcie się / Ekstrawersja + Neurotyzm / histeria, niesumienność, hipochondria, brak wytrwałości, pracuje szybko i niedokładnie, reaguje adekwatnie na bodźce, poziom inteligencji niewysoki, niskie aspiracje, podkreślanie swoich osiągnięć Introwersja + Neurotyzm / niepokój, depresja, apatia, bezsenność, nieśmiałość, słabość, asteniczność, wysoka inteligencja, bogate słownictwo, wysokie aspiracje, brak poczucia humoru, konserwatyzm / ŹRÓDŁO ŹRÓDŁO- układ nerwowy determinuje ekstrawersję i introwersję, analogia z silnym typem układu nerwowego u ekstrawertyka i słabym u introwertyka, hamowanie większe u ekstrawertyków, także mała tolerancja na czynności rutynowe, powoli wytwarza się pobudzenie, hamowanie szybko, a wygasa powoli, słaba samokontrola. Poziom aktywacji wysoki u introwertyka, zaś niski u ekstrawertyka. 3. Psychotyzm / nie jest to pogłębiony stan neurotyczności /; - mniejsza płynność słowna, wolne tempo pracy, trudności decyzyjne, mała koncentracja uwagi, gorsza pamięć, nieadekwatne ruchy do sytuacji, czytanie powolne, /
Zaburzenia psychiczne są przedłużeniem różnic indywidualnych. TEORIA 5 CZYNNIKÓW Costa, McCrea, Ostendoff, Angleitner Kryteria charakteryzujące czynniki • realność / stałość czasowa, zgodność pomiędzy szacowaniem a samoopisem / • niezmienniczość / możliwość wyodrębnienia zarówno w badaniach leksykograficznych, jak i innych / • uniwersalność / występowanie niezależnie od kultury, wieku, płci, rasy / • biologiczność / najwyższe wskaźniki dla neurotyczności i ekstrawersji / Czynniki: 1. Ekstrawersja, 2. Neurotyczność, 3. Otwartość na doświadczenie, 4. Ugodowość 5. Sumienność