TEORIE EMOCJI TEORIA JAMESA-LANGEGO Tzw. obwodowa teoria, gdyż źródło emocji to działanie, zmiany napięcia mięśni i narządów wewnętrznych. „jest nam przykro, ponieważ płaczemy, jesteśmy wściekli, ponieważ uderzamy, boimy się ponieważ drżą nam kolana”. Schemat: Spostrzeżenie bodźca > zmiany fizjologiczne (mięśnie prążkowane, mięśnie gładkie) > spostrzeżenie tych zmian > uczucia, emocje Zmiany fizjologiczne są odmienne dla różnych uczuć. James odróżniał: • emocje, • Poznanie, • uczucia (moralne, intelektualne, estetyczne). Uczucia są inne od fizjologicznych reakcji. Uczucia są podstawą tworzenia indywidualności i osobowości, są siłą dynamizującą zachowanie, najważniejszą częścią osobowości człowieka. Uczucia to podstawa tworzenia indywidualności osobowości TEORIA CANNONA-BARDA Centralna teoria emocji, podstawą emocji są zmiany w mózgu. tzw. talamiczna teoria uczuć – emocje są procesami zachodzącymi w jądrach wzgórza, siedliskiem emocji są ośrodki podkorowe. Ich pobudzenie nadaje poznawczym czynnościom kory emocjonalny komponent. Impulsy nerwowe wywołane bodźcem emocjonogennym przemieszczają się do ośrodków integrujących we wzgórzu, potem do kory i narządów wewnętrznych. Aktywność na obwodzie ma znaczenie drugoplanowe. Pobudzenie emocjonalne ma charakter rozlany oraz niespecyficzny i nie jest źródłem generowania różnorodnych stanów emocjonalnych. Cannon kwestionował poglądy Jamesa i Langego: zmiany w narządach wew. bowiem pojawiają się z pewnym opóźnieniem w stosunku do bodźca emotogennego. Jeśli do mózgu nie docierają informacje z narządów wewnętrznych, jednostka nie powinna odczuwać emocji. Teoria Cannona-Barda była bazą dla Aktywacyjnych Teorii Emocji (lata 50.) AKTYWACYJNE TEORIE EMOCJI Założenie: emocje są stanem podwyższonego pobudzenia oznakowanego afektywnie Znak afektywny może być dodatni lub ujemny Intensywność emocji - odpowiada za nią poziom pobudzenia ośrodkowego układu nerwowego tj. poziom aktywacji. Poziom aktywacji silnie wpływa na różne parametry funkcjonowania psychicznego jednostki. AKTYWACYJNE TEORIE EMOCJI Lindsley: zmiany zachowania pojawiające się przy różnych poziomach aktywacji AKTYWACYJNE TEORIE EMOCJI 1
Duffy (1962) proponuje zrezygnować z pojęcia emocji, zastąpić je aktywacją - można ją łatwo mierzyć Hebb (1973): emocje korelują z aktywacją, nie są jednak z nią identyczne. Przy bardzo wysokiej i bardzo niskiej aktywacji pojawiają się emocje o znaku ujemnym, natomiast przy aktywacji umiarkowanej – emocje o znaku pozytywnym. Pojawienie się znaku emocji wiąże się nie tylko z pobudzeniem ośrodka przyjemności lub przykrości, ale też z wpływu powstającej aktywacji na aktywność zespołów komórkowych (zamknięte obwody neuronów, w których krążą impulsy nerwowe). Wzrost poziomu aktywacji: gniew, strach; radość, duma Spadek poziomu aktywacji: smutek, ukojenie Kocowski, Kofta, Maruszewski, Pleszewski: Różnice pomiędzy emocjami wiążą się nie tyle z różnicami w poziomie aktywacji, co z różnicami w układach aktywacji (przedstawili zróżnicowany wpływ lęku i gniewu na przebieg procesów psychicznych) AKTYWACYJNE TEORIE EMOCJI M.Arnold (1960): Proces emocjonalny składa się z pięciu kolejnych faz: 1. neutralna recepcja (jakaś stymulacja traktowana jako coś neutralnego, np. obraz na siatkówce), 2. ocena (dobra lub zła, pojawia się znak procesu emocjonalnego), 3. tendencja do działania (zbliżanie się, unikanie – komponent motywacyjny stymulacji), 4. wystąpienie emocji tj. przeżycia subiektywnego wraz z komponentem wisceralnym, 5. pojawienie się działania sterowanego przez emocje (ich cechą jest duża dynamika i ograniczony zakres kontroli intelektualnej wynikający z ograniczonego zakresu uwagi oraz tendencyjnym interpretowaniu bodźców). Koncepcja Arnold-pomost pomiędzy tradycyjnymi i współczesnymi teoriami emocji Zwróciła uwagę na znaczenie procesu interpretacji znaczenia docierających do jednostki bodźców Stworzyła możliwość budowy modeli poznawczych emocji Dwuczynnikowa teoria emocji Schachtera i Singera: Warunki powstania stanu emocjonalnego: 1. zaistnienie stanu pobudzenia, 2. dokonanie poznawczej analizy zaistniałych zmian fizjologicznych oraz sytuacji
zewnętrznych, w jakich doszło do zmian, oznaczyć werbalnie stan, w jakim się znalazł. Dwuczynnikowa teoria emocji: Emocje są wynikiem interakcji pewnych procesów występujących wewnątrz organizmu z informacjami docierającymi ze środowiska oraz informacjami zarejestrowanymi w doświadczeniu jednostki (czynniki są od siebie niezależne).
TEORIE EMOCJI: POZNAWCZE TEORIE EMOCJI Relacje pomiędzy poznaniem i emocjami: Stanowisko 1; pierwotność poznania Lazarus: poznanie pierwotne Weiner (1980): koncentruje uwagę na emocjach doznawanych w sytuacjach społecznych ocena poznawcza jest pierwotna, np. widok cierpiącego, na ulicy może budzić następujące emocje: lęk, złość, odrazę, współczucie, Atrybucja przyczyn (ważny wymiar kontrolowalności czyli na ile znalezienie się w takiej sytuacji zależało od woli i kontroli ofiary) Stanowisko 2: emocje i poznanie niezależne Izard: z ewolucyjnego punktu widzenia pierwotność poznania w stosunku do emocji jest nieprawdopodobna. Organizmy nie miałyby możliwości przeżycia niejednokrotnie. Dowodem są np. lęki występujące bez obiektu wywołującego: procesy emocjonalne i poznawcze mogą przebiegać niezależnie od siebie Plutchik: emocje wczesne w ontogenezie nie mają podstaw w procesach poznawczych, ich działanie opiera się na komunikowaniu potrzeb (bezpieczeństwa, ciepła, pokarmu) Stanowisko 3: pierwotność zjawisk afektywnych Zajonc: emocja wyprzedza poznanie zarówno w sensie filogenetycznym jak i ontogenetycznym. Emocje mają większe znaczenie adaptacyjne. Emocje są nieuniknione nie możemy zawiesić ich odczuwania, natomiast procesy poznawcze tak (np. uczenie się wiersza na pamięć) Niektóre stany emocjonalne mogą być pozbawione treści poznawczych, wielokrotnie też wyprzedzają poznanie np. spotkanie z nieznajomym (poczucie lubienia lub nie mimo iż nie wiemy, co to za osoba) Eksperymenty Zajonca i Murphy (60.) nad tzw. primingiem (bodziec torujący poprzedza bodziec właściwy, ekspozycja bodźca podprogowa) dowodzą pierwotności emocji. Bodźce torujące suboptymalne-brak świadomej rejestracji, optymalne-znane Dowody anatomiczne: bezpośrednie połączenie siatkówki z podwzgórzem (bez pośrednictwa kory), bezpośrednie połączenie podwzgórza i ciała migdałowatego (tzw. centralny komputer emocji) POZNAWCZE TEORIE EMOCJI Mechanizmy afektywne - Nico Frijda: Ważne dwa aspekty emocji: ocena zdarzeń jako istotne, nieistotne, przyjemne, nieprzyjemne, wzbudzanie pewnych reakcji fizjologicznych, zachowań i przeżyć. Emocje to mechanizm sygnalizujący, że zdarzenie jest ważne dla jednostki. Podstawą klasyfikacji stanów afektywnych są: charakter relacji między podmiotem a obiektem, temporalna natura danego stanu. PRAWA EMOCJI 3
Emocje powstają, narastają, zanikają zgodnie z pewnymi regułami, w ściśle określony sposób Mają swe źródła w mechanizmach, które częściowo podlegają kontroli wolicjonalnej Prawa opisują warunki aktywacji emocji i ich wpływ na zachowanie człowieka. Prawa emocji: 1. prawo znaczenia sytuacyjnego (porządkowanie zmiennych poznawczych według znaczenia), 2.
prawo zaangażowania
3. prawo bezpośrednio spostrzeganej rzeczywistości (bezpośrednie odczuwanie właściwości bodźca. To, co jednostka odbiera jako rzeczywiste powoduje emocje) 4. zmiany przyzwyczajenia i odczuwania porównawczego 5. Prawo hedonistycznej asymetrii 6. prawo. zachowania emocjonalnego momentu (trwanie śladów pamięciowych zawierających emocje, siła urazowych doświadczeń nie słabnie, jedynie odnoszą się do przeszłości), 7. prawo zamknięcia w sobie (tendencja do absolutyzacji emocji, zamknięcie na sądy o względności bodźca), 8. Prawo zważania na konsekwencje – kontrola emocjonalna towarzyszy emocji; emocjonalna spontaniczność jest funkcją społecznego przyzwolenia. 9. Minimalnego obciążenia 10. Maksymalnego zysku POZNAWCZE TEORIE EMOCJI
Koncepcja psychicznej reprezentacji emocji (Zdankiewicz-Ścigała, Maruszewski)
odwołują się do procesów kodowania i rekodowania w tworzeniu reprezentacji emocji Koncepcja ta uwzględnia aspekt strukturalny oraz rozwojowy
Trzy Kody Emocji: Obrazowy, werbalny, abstrakcyjny 1. W kodzie obrazowym są aktywizowane, rejestrowane lub generowane informacje na temat wyrazów mimicznych, pantomimiki, pobudzenia fizjologicznego. Wszystkie te formy są wtórne do pobudzenia struktur mózgowych.
Oprócz tego generowane są informacje na temat obiektów wywołujących emocje. Kodowanie obrazowe bazuje na mechanizmach związanych z przetwarzaniem sensoryczno-motorycznym. Sensoryczno – motoryczny poziom przetwarzania obejmuje wiele składników: m.in. zespół wrodzonych programów ekspresyjno-motorycznych, które są uruchamiane automatycznie. W wyniku kodowania obrazowego powstają proste reprezentacje skryptopodobne, wypełnione zindywidualizowaną treścią emocjonalną, które w toku rozwoju przybierać mogą postać złożonych skryptów. 2. Kod werbalny wiąże się z pojawieniem etykiety werbalnej dla reprezentacji powstałej w kodzie obrazowym. Pełni ona głównie funkcje oznaczające (z dużej liczby zmian pojawiających się w organizmie pozwala wyodrębnić grupę tworzącą całość), po pewnym czasie jednak same słowa mogą stać się źródłem emocji (przymiotniki mają walencję emocjonalną). Etykieta werbalna po wprowadzeniu zaczyna żyć własnym życiem. Jest czynnikiem stabilizującym emocję. Człowiek może komunikować daną emocję w sposób kontrolowany i częściowo intencjonalny. Emocje pozytywne: tendencja do asymilacji i łączenia informacji, emocje negatywne- izolowanie informacji. Nazwa jest wykorzystywana do kontrolowania, aktywizacji czy analizy emocji. Reprezentacje werbalne emocji na wstępnym etapie rozwoju cechują się niewielką elastycznością i pełnią głównie funkcje dyskryminacyjne. 5. Reprezentacje emocji na poziomie abstrakcyjnym jest najbogatsza i najogólniejsza, ekspresja ma postać pośrednią i wykorzystuje narzędzia komunikacji kulturowej, np. wiersz, metafora, kompozycja muzyczna. Reprezentacja w kodzie abstrakcyjnym opiera się na mechanizmach związanych z przetwarzaniem pojęciowym.
Kod abstrakcyjny: reprezentacja emocji za pomocą pojęć Ludzie potrafią tworzyć reprezentacje grup stanów emocjonalnych Rdzeń emocji-ustosunkowanie do obiektu czy działania Emocje różnią się od siebie układami procesów oceny i rdzeniowymi tematami relacji ze środowiskiem
Rekodowanie: 5
Umożliwia reinterpretacje doświadczeń emocjonalnych, lepszy dostęp do treści semantycznych dzięki rekodowaniu. Przejścia między kodem obrazowym i werbalnym: 1.Werbalizacja (nazywanie tego, co się czuje) 2.Wizualizacja (przekształcanie werbalnej reprezentacji w obrazową)
Przejścia między kodem abstrakcyjnym i werbalnym:
• semantyzacja (lokowanie nazwy w siatce pojęć odnoszących się do emocji, tworzenie potocznych teorii emocji) • desemantyzacja (weryfikacja znaczenia danej sekwencji zdarzeń, reinterpretacja dotychczasowej wiedzy o istocie/ źródłach emocji)
Przejście między kodem obrazowym i abstrakcyjnym: • symbolizacja (tworzenie metafor, poezji, dzieł plastycznych, są to zindywidualizowane konwencje komunikacyjne), • desymbolizacja (interpretacja komunikatów symbolicznych w ramach kodu obrazowego, np. wrażliwość na metafory, wzruszenie. Sieć pojęciowa, w wypadku procesów symbolizacji i desymbolizacji pozwala na holistyczne ujmowanie istoty zjawiska, uzyskanie wglądu w jego istotę.
Rozwój reprezentacji emocji Począwszy od biologicznie zaprogramowanego: 1.Kodu obrazowego, przez 2.Kod werbalny, aż do 3.Kodu abstrakcyjnego
Reprezentacja emocji pojawiająca się u dorosłego człowieka nie jest prostym przedłużeniem reprezentacji dziecka- przechodzi zmiany o charakterze jakościowym Procesy rekodowania stają się coraz łatwiejsze. W poszczególnych typach kodów zarejestrowane są coraz większe ilości informacji. Umożliwia to znajdowanie coraz bogatszych, alternatywnych połączeń między poszczególnymi typami kodów. Dzięki mechanizmom warunkowania, wielu innym formom uczenia się. Nie jest emocjonalność dorosłego prostym przedłużeniem emocji dziecka, ale jest to jakby „nadbudowywanie” coraz bogatszych, wyższych poziomów i reprezentacji. Odbywa się to dzięki rozwijającej się pamięci, uwadze, innym procesom poznawczym, a także różnorodnym doświadczeniom człowieka, motywacji, potrzebom. Dzięki zdolnościom pamięciowym: jednostka gromadzi bogatsze doświadczenie, rejestrowane w różnych kodach (tworzenie bardziej złożonej sieci skojarzeniowej) Zasoby uwagi: ujmowanie informacji w kontekście , sytuacji aktualnej i wcześniejszych doświadczeń. Zdolność do myślenia abstrakcyjnego pozwala na decentrację: niezbędne do tworzenia potocznych teorii emocji odnoszących się do interakcji społecznych.
7