WŁAŚCIWOŚCI EMOCJI Cechy emocji (Szewczuk): • Wartość (zależna od znaczenia przedmiotu dla osobnika np. pozytywna, negatywna, nie ma emocji „zerowych”). W aspekcie doznaniowym emocje są przyjemne lub nieprzyjemne. • Kierunkowość: biegunowy charakter: ku przedmiotowi lub od przedmiotu, wynika z wartości • Ruchliwość: mobilizowanie osobnika ku zwiększaniu gotowości do działania, biegunowy charakter. Emocje, które aktywizują jednostkę: radość, gniew, miłość, oraz te, które ją dezaktywizują: smutek, lęk, zgryzota • Intensywność: związana z wartością przedmiotu dla jednostki wyraża się w stopniu zaangażowania w działanie: stopniu odporności na czynniki hamujące, charakterze zmian wewnętrznych, nasileniu doznania) • Czas trwania (od kilku sekund do x lat): emocja odruchu orientacyjnego (kilka sekund), miłość ojczyzny (mierzona czasem ludzkiego życia) Składniki procesu emocjonalnego Reykowski (1992): 1. afektywny: ocena pozytywności lub negatywności przedmiotu lub czynności, czemu odpowiada tendencja do podtrzymania lub przerwania kontaktu z danym przedmiotem, lub do kontynuowania czy przerwania danej czynności. 2. pobudzeniowy: siła oddziaływania, ważność dla jednostki – obejmuje struktury: OUN, AUN, układ mięśniowy, szczególne znaczenie: oś przysadka – nadnercza. 3. treściowy: wiąże się z oceną, jak jest zaadresowany czynnik oddziaływujący na jednostkę, np. potrzeby organizmu (bezpieczeństwa, odżywiania) potrzeby „ja”( samoocena, tożsamość), sfera wartości (konkretnych-miłość, szacunek do kogoś i abstrakcyjnych-wolność, sprawiedliwość), sfera poznawcza (system wiedzy, poglądów, oczekiwań) Parkinson – składniki procesu emocjonalnego (1999): 1. Ocena sytuacyjna: stany emocjonalne dotyczą wartościującego związku pomiędzy osobą a obiektem intencjonalnym. „Dopóki nie doświadczamy sytuacji jako pozytywnej lub negatywnej widzianej w dobrym lub złym świetle, stwierdzenie że jesteśmy pobudzeni emocjonalnie nie ma większego sensu” (Parkinson, 1999) 2. Zmiany w organizmie: ludzie podają różnorodne objawy cielesne związane z gniewem, strachem, smutkiem itd. 3. Ekspresja emocji (mimika, ton głosu, postawa ciała, gesty, etc.) 4. Umotywowane działanie: emocje wywołują działanie w jakimś kierunku, emocje jako nieodłączne stany motywacyjne służące konkretnym zadaniom np. gniew > obrona przed przeciwnikiem, szczęście, zakłopotanie, smutek > raczej funkcje społeczne niż ewolucyjne. Lang (1985) Trzy systemy emocji: 1. Poznawczo-werbalny, 2. Somatyczno-fizjologiczny, 3. Behawioralno-ekspresyjny Typy emocji Ribot (1901): ujęcie ewolucyjne –pierwotne (prostsze), złożone (połączenia pierwotnych), 1
Pierwotne (niższe, dotyczące sfery organizmu) Wtórne (wyższe, dotyczące sfery wartości, wiedzy poznawczej, określane jako uczucia wyższe). Damasio (1999): Emocje pierwotne (analogicznie podstawowe), Emocje wtórne (nie jest to suma emocji podstawowych). Oatley i Johnson-Laird, 2005 Emocje podstawowe (niezmienne kulturowo, wspólne dla wszystkich, biologiczne podłoże), Emocje złożone (wywodzą się z emocji podstawowych, ale mają charakter społeczny, kształtują się na podstawie świadomych ocen podmiotu) Izard (1977): lista emocji podstawowych opiera na trzech warunkach. Aby uznać emocję za podstawową muszą być spełnione następujące warunki: 1. wrodzone (biologiczne) mechanizmy neuronalne, 2. unikalne i uniwersalne wzorce ekspresji, 3. odróżnialne stany przeżyciowe. Podstawowe emocje: radość, złość, strach, smutek, wstręt, zdziwienie. Emocje złożone (wtórne, uczucia): • Społeczne (miłość, nienawiść, pogarda, zazdrość, zawiść), • Moralne (wstyd, poczucie winy), • Praksyczne (satysfakcja, duma, wyczerpanie), • Poznawcze (ciekawość, pasja, zdumienie), • Estetyczne (zachwyt, podziw, obrzydzenie). Emocje (Frijda, 1986): 1. Funkcjonalne (podtrzymują kontakt społeczny) 2. Afunkcjonalne (np. smutek, żal, nie podtrzymują funkcji) 3. Dysfunkcjonalne (np. fobie, ataki paniki, powodują zaburzenia relacji)
2