ΔΗΜΟΣ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ ΤΕΥΧΟΣ 25, ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2018
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΔΗΜΟΥ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ ΤΕΥΧΟΣ 25, ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2018
ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ: ΔΗΜΟΣ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ Τ.Θ. 25572, 1310 ΛΕΥΚΩΣΙΑ ΤΗΛ. 22 818040, ΦΑΞ 22 818228 e-mail: kyreniamunicipality@cytanet.com.cy ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΚΔΟΣΗΣ: Άννα Νεοφύτου, Αυγή Σοφοκλέους Πάρπα, Ελένη Καλαβά, Τάκης Νεοφύτου, Απόλλωνας Κουμίδης ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ: Ρίτα Ελισσαίου - Κωμοδίκη, Δήμαρχος Κερύνειας ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ: Τάκης Νεοφύτου, Απόλλωνας Κουμίδης, Άννα Νεοφύτου ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΕΙΑ: Δήμου Κερύνειας, Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών, Τάκη Νεοφύτου και των συγγραφέων των άρθρων ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: Άννα Νεοφύτου, Τάκης Νεοφύτου ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ: Τάκης Νεοφύτου ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ ΕΚΤΥΠΩΣΗ: H.LOIZIDES LTD ISSN: 1450 - 1767 © Copyright: ΔΗΜΟΣ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ Επιτρέπεται η αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, μετάφραση ή διασκευή του περιεχόμενου με οποιοδήποτε τρόπο, νοουμένου ότι θα γίνεται αναφορά στον εκδότη και τους συγγραφείς των άρθρων.
-1-
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Χαιρετισμός Δημάρχου ................................. 3 Το Εθνικό Θέμα ............................................ 6 - Από την ομιλία της Δημάρχου στην κοινή Αντικατοχική Εκδήλωση Δήμου Έγκωμης και Δήμου Κερύνειας. ......................................................6 - Επιμνημόσυνη ομιλία στο Μνημόσυνο πεσόντων και τη δέηση υπέρ των αγνοουμένων Κερυνειωτών: Θεοφανώ Χιωτέλλη Κυπρή .........................8 Ήθη, έθιμα και παραδόσεις του τόπου μας .. 11 - Κλήδονας: Άννα Νεοφύτου .............................11 - Από τα έθιμα και τις παραδόσεις της παλιάς Κερύνειας: Θεοφανώ Χιωτέλλη Κυπρή ................14 Παλιά και σύγχρονη ιστορία της πόλης μας 18 - Τα αρχαία λατομεία της Κερύνειας: Τάκης Νεοφύτου ...........................................................18 - Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Κερύνεια: Β΄Μέρος, Χρίστος Αριστείδου ..................................21 - Γνωρίζω τον τόπο μου. Μια ιστορική περιδιάβαση στον Άγιο Ιλαρίωνα: Κλεάνθης Ερωτοκρίτου 24 Μαρτυρίες διηγήσεις και αφηγήσεις Κερυνειωτών .......................................................... 28 - Κερυνειώτες ταξιδεύουν στο Καστελόριζο: Νίκος Μιχαηλίδης ...................................................28 - «Το Φάντασμα του Peter Sellers»: Φοίβος Λιβέρδος ...............................................................32 - Ο Γυρισμός στην Κερύνεια!: Πόπη Νεάρχου ....34 - Eγκλωβισμένοι στην Κερύνεια: Σωτηρούλα Γεωργίου ..............................................................36 - «Κούρσεψαν τα πάντα»: Ελευθερία Μυριάνθους Χαραλάμπου, δασκάλα. .................................38 - Mνήμη που πονά: Στέλλα Λαφαζάνη Ευαγγέλου ..............................................................39 Φυσιογνωμίες της Κερύνειας ..................... 40 - Η Στέλλα στην Κερύνεια επί πτερύγων αγγέλων: Αντρέας Κ.Φυλακτού .....................................40
-2-
- Αφιέρωμα στον Σταύρο Σταύρου: Δέσποινα Αικατερίνη Τενίζη .................................................41 - Το Παλτό της Κερύνειας: Τάκης Νεοφύτου ......43 Συνεργασίες Μαθητών ................................ 46 - Το δελφίνι της Κερύνειας: Ομαδική εργασία ...46 - Με λένε Κάρμη: Παναγιώτα Παναγιώτου .........48 - Επιστολή στον Γενικό Γραμματέα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνων: Αναστασία Γιάγκου ....53 Ποίηση και Πεζά ......................................... 55 - Στην πόλη που γεννήθηκα: Νίτσα Παπαϊωάννου. .............................................................55 - «Καταγωγή»: Χριστάκης Μιλτιάδους .................55 - Στους μαθητές μου: Άννα Νεοφύτου ...............55 - Έχει ο καιρός γυρίσματα: Στέλιος Παπαντωνίου.....................................................................56 - Ένα άγαλμα στην Κερύνεια: Αντρέας Κ. Φυλακτού .............................................................57 Εκδόσεις Κερυνειωτών ............................... 58 - Κερύνεια Για να θυμούμαστε εύθυμα: Τάκης Νεοφύτου .........................................................58 - Ο Κερυνειώτης Κώστας Κατσελλής, O άνθρωπος κι ο τόπος: Ρήνα Κατσελλή.............................59 - Άγιος Γεώργιος Κερύνειας. Ο παράδεισός μας .59 Εκδηλώσεις Δήμου Κερύνειας 2018 ............ 60 Συμπόσιο Κερύνειας ................................... 67 Δημοτικό Συμβούλιο Νεολαίας του Δήμου Κερύνειας ....................................................... 70 Συνεργασία με Οργανώσεις ......................... 72 - «ΚΕΡΥΝΕΙΑ, Ο θησαυρός μου» κυνήγι θησαυρού: Δώρα Κατσελλή ......................................72 - Οργανισμός Γυναικών Επιχειρηματιών Επαγγελματιών (ΟΓΕΕ) Κερύνειας .............................74 Αθλητικά Γεγονότα ..................................... 76
Χαιρετισμός δημάρχου
Α
γαπητοί Κερυνειώτες, Κερυνειώτισσες και Φίλοι της Κερύνειας
Ο Δήμος Κερύνειας προχωρεί στην έκδοση του 25ου Τεύχους του περιοδικού του στην προσφυγιά, μακριά από την αγαπημένη μας πόλη που με τη βία εκδιωχθήκαμε 44 χρόνια πριν από το βάρβαρο Τούρκο εισβολέα, που ακόμη κατέχει με τη δύναμη των όπλων και με την ανοχή των ξένων τη γη των πατέρων μας, κατά παράβαση του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και των Αρχών που διέπουν τις Διεθνείς Σχέσεις. Παρόλα αυτά σας διαβεβαιώνω ότι ο Δήμος Κερύνειας παραμένει προσηλωμένος στους στόχους του και έτοιμος για κάθε αγώνα που απαιτείται για διεκδίκηση των δικαίων και των δικαιωμάτων του, για πραγματική απελευθέρωση της πατρώας γης και επιστροφή όλων των προσφύγων, των Κερυνειωτών συμπεριλαμβανομένων, στα σπίτια και τις περιουσίες τους, στη γη που μόνο σε μας και στα παιδιά μας ανήκει. Ίσως πολλοί να πιστεύουν ότι είμαστε ονειροπαρμένοι, ότι εθελοτυφλούμε και ότι δε βλέπουμε τις τρομερές αλλαγές που επέφερε ο Αττίλας στην κατεχόμενη γη μας. Να είστε βέβαιοι ότι παρακολουθούμε τις εξελίξεις και ότι γνωρίζουμε πολύ καλά τις επεκτατικές διαθέσεις και βλέψεις της Τουρκίας. Να είστε όμως επίσης βέβαιοι ότι αν δεχθούμε μοιρολατρικά τη σημερινή κατάσταση και αν οι ίδιοι πιστέψουμε ότι τα πάντα έχουν χαθεί και ότι δεν μπορούμε να αλλάξουμε τα σημερνά δεδομένα, τότε σίγουρα ναι, τα πάντα έχουν χαθεί και δεν υπάρχει ελπίδα επιστροφής. Αν όμως όλοι μαζί ενωμένοι πιστέψουμε ότι οι μάχες μόνο με αγώνες, πίστη και ελπίδα κερδίζονται, ότι τίποτε δεν είναι χαμένο, ότι τη γη μας δεν τη χαρίζουμε και ούτε τη ξεπουλούμε, τότε ναι υπάρχει ελπίδα επιστροφής στη δική μας γη, στη γη που μας ανήκει. Πίστη λοιπόν και αγώνας μέχρι τη τελική δικαίωση μέχρι την επιστροφή στην
αγαπημένη μας πόλη. Πρωταρχικός στόχος της έκδοσης του περιοδικού είναι να κρατά ενωμένους τους Κερυνειώτες μέσα από την ενημέρωση για τις δραστηριότητες και τις δράσεις του Δήμου στην προσφυγιά, αλλά και για να σας πληροφορεί για τα νέα των συμπολιτών μας μέσα από διηγήματα και εκθέσεις που μας αποστέλλουν οι δημότες μας. Σκοπός του επίσης, είναι να μας θυμίζει αυτά που μας ενώνουν και που θα μας ενώνουν για πάντα, ο τόπος καταγωγής μας και ο πόθος μας για επιστροφή στην Κερύνεια μας. Η Δήμαρχος και το Δημοτικό Συμβούλιο έχουν πάντα σαν θέμα προτεραιότητας το Εθνικό μας θέμα. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια και για την ανάδειξη του εθνικού μας προβλήματος οργάνωσε ή συμμετείχε σε διάφορες εκδηλώσεις. Συνδιοργάνωσε, στον Τύμβο της Μακεδονίτισσας, με το Δήμο Έγκωμης κοινή αντικατοχική εκδήλωση με αφορμή τη μαύρη επέτειο της Τουρκικής εισβολής. Τον Ιούλιο οργανώθηκε επίσης στο Τύμβο της Μακεδονίτισσας, η ετήσια Αντικατοχική Εκδήλωση με το Δήμο Καραβά, το Δήμο Λαπήθου και την Ένωση Κατεχομένων Κοινοτήτων. Φέτος οργανώθηκε επίσης σε συνεργασία με το Σωματείο Αδούλωτη Κερύνεια, η Εβδομά-3-
δα Κερύνειας, κατά την οποία επί καθημερινής βάσης παρουσιάζονταν σε όλους τους Ραδιοτηλεοπτικούς Σταθμούς θέματα σχετικά με την Κερύνεια. Το Δημοτικό Συμβούλιο Κερύνειας εξέφρασε την έντονη αντίδρασή του σε θέματα όπως «Το γλωσσάρι του σουλτάνου Ερντογάν», τη σύληση του κοιμητηρίου της Κερύνειας, και συμμετείχε στις διαμαρτυρίες για τις μαύρες επετείους του πραξικοπήματος και της εισβολής, αποστέλλοντας ανακοινώσεις και επιστολές στους αρμόδιους αξιωματούχους υπενθυμίζοντας τους ότι ο στόχος τους θα πρέπει να είναι η επιστροφή όλων των Κερυνειωτών πίσω στα σπίτια και τις περιουσίες τους, σε συνθήκες ειρήνης, ασφάλειας, δικαιοσύνης και δημοκρατίας. Ανακοινωθέντα εκδόθηκαν επίσης για την Ανακήρυξη του Ψευδοκράτους και την εξέγερση του Πολυτεχνείου στις 15 και στις 17 Νοεμβρίου. Με μεγάλη επιτυχία οργανώθηκε στις 24 Νοεμβρίου το 10ο Ετήσιο Συμπόσιο του Δήμου με θέμα Κερύνεια «δε ζει χωρίς Πατρίδα η ανθρώπινη ψυχή», και στις 23 Νοεμβρίου οργανώθηκε από το Δημοτικό Συμβούλιο Νεολαίας του Δήμου Κερύνειας διάλεξη με κύριο Ομιλητή το Μητροπολίτη Μεσογαίας και Λαυρεωτικής κ. Νικόλαο και θέμα «Μπροστά στις προκλήσεις της σύγχρονης Επιστήμης και Τεχνολογίας». Το Δ.Σ. αποδέχτηκε πρόσκληση να εκπροσωπηθεί σε έκθεση φωτογραφίας για την κατεχόμενη Γη μας που διοργάνωσε ο Σύλλογος Κυπρίων Φοιτητών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, ως ένδειξη εκτίμησης για τη δράση τους και για στήριξη του αγώνα της νέας γενεάς που ζει ή σπουδάζει στο εξωτερικό και διαφωτίζει κόσμο για το συνεχιζόμενο πρόβλημα της Κύπρου μας. Φέτος ολοκληρώθηκε και η αναβάθμιση της ιστοσελίδας του Δήμου την οποία έχετε τη δυνατότητα να επισκεφθείτε στην διεύθυνση www.kyreniamunicipality.com για να παρακολουθείτε τις δραστηριότητες και ανακοινώσεις του Δήμου σας, αλλά και να υποβάλλετε τα σχόλια και τις εισηγήσεις σας. Σπουδαίο επίτευγμα θεωρούμε την ετοιμασία της Αγγλικής έκδοσης της ιστοσελίδας για σκοπούς διαφώτισης και έχουμε θέσει ως στόχο για το 2019, την μετάφραση της ιστοσελίδας και σε άλλες γλώσσες. Θα έχετε παρατηρήσει επίσης την τακτική και άμεση επαφή μας, μέσω των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης όπως το -4-
Facebook, κάτω από την ονομασία Κyrenia Μunicipality και στο Twitter στο Kyrenia Municipality. Ακολουθήστε μας και εσείς. Ο Δήμος Κερύνειας έχει ετοιμάσει ειδικό ερωτηματολόγιο απογραφής το οποίο, εντός του 2019 θα συμπληρωθεί από όλους τους Κερυνειώτες, περιλαμβανομένων των εκ πατρογονίας και των εκ μητρογονίας προσφύγων. Η συμπλήρωση του ερωτηματολογίου θα γίνεται με κατ’ οίκον επισκέψεις, της Δημάρχου και των Δημοτικών Συμβούλων ή και με τηλεφωνικές κλήσεις. Μέσα στο πλαίσιο της καλύτερης επικοινωνίας με τους Δημότες του και με στόχο την ορθή καταγραφή όλων των δημοτών του, και των παιδιών τους στα αρχεία του Δήμου, το Δ.Σ. αποφάσισε να επικαιροποιήσει τις βάσεις δεδομένων του Δήμου. Η τελευταία επικαιροποίηση της βάσης δεδομένων έγινε το 2006. Ανατέθηκε σε τηλεφωνική εταιρεία να επιβεβαιώσει και να συμπληρώσει συγκεκριμένα στοιχεία, καθ’ υπόδειξη του Δ.Σ., ώστε να εμπλουτιστεί ο κατάλογος των δημοτών για να υπάρχει συστηματική επαφή με όλους του δημότες και τα παιδιά τους και για να γνωρίζουμε τον πραγματικό αριθμό των Κερυνειωτών προσφύγων. Το έτος 2018, ο Δήμος Κερύνειας έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην προσωπική επαφή με τους δημότες του Δήμου, και ιδιαίτερα τους συνδημότες μας που αντιμετωπίζουν προβλήματα. Το Δημοτικό Συμβούλιο βρίσκεται κοντά, και στηρίζει τους δημότες μας που έχουν ιδιαίτερη ανάγκη όπως τα άτομα της Τρίτης Ηλικίας. Έχει καταθέσει στην Επαρχιακή Διοίκηση για έγκριση, καταστατικό για την δημιουργία Σωματείου Ευημερίας Δημοτών Κερύνειας, έτσι ώστε να έχει την ευχέρεια να βοηθήσει όσο το δυνατό περισσότερο τους δημότες του. Το Δ.Σ. επισκέφτηκε τους εκτοπισμένους δημότες του που διαμένουν προσωρινά διασκορπισμένοι σε όλες τις πόλεις της Κύπρου για να αφουγκραστεί τους προβληματισμούς τους και να ακούσει τις εισηγήσεις τους αλλά και για να δημιουργηθεί μια πιο ουσιαστική και στενή επαφή με το Δήμο. Κατά την πρώτη συνεδρία του Δ.Σ., είχε κηρυχθεί ομόφωνα το 2018 ως ‘Έτος Νεολαίας. Τέθηκε ως στόχος του η στήριξη και δραστηριοποίηση της Νεολαίας και η προσέλκυση της νέας γενιάς Κερυνειωτών στο Δήμο. Τον
Απρίλιο του 2018 πραγματοποιήθηκε η Γενική Εκλογική Συνέλευση του Δημοτικού Συμβουλίου Νεολαίας του Δήμου Κερύνειας κατά την οποία Πρόεδρος εξελέγη ο Δημοτικός Σύμβουλος κ. Θεόδωρος Λαφαζάνης. Στις υπόλοιπες θέσεις εξελέγησαν οι: Χρυσάνθη Σχίζα, Αντιπρόεδρος, Ολίβια Πέρδικου, Γραμματέας, Χρίστος Κουμίδης, Βοηθός Γραμματέας, Κατερίνα Γαλακτίου, Ταμίας και Γιώργος Κυριακίδης, Βοηθός Ταμία. Μέλη εξελέγησαν οι: Ανδρέας Παπαέλληνας, Γιώργος Παπαλουκάς, Στέλλα Κυριακίδου. Επιλαχόντες εξελέγησαν οι: Μάριος Στυλιανού, Κυριάκος Μαυρίδης, Έρως Ιακωβίδης, Ελένη Βιολάρη, Βικτόρια Νικολαΐδου και Ρένος Βιολετής. Φέτος το ΔΣΝΔΚ διοργάνωσε δυο αντικατοχικές πορείες, συμμετείχε στα «Μάτσεια», διοργάνωση του «Γ.Σ. Πράξανδρος» και σε συνεργασία με το Αστεροσκοπείο «1010» και την στήριξη του Οργανισμού Νεολαίας Κύπρου διοργάνωσε διήμερο γνωριμίας και αστροπαρατήρησης στον κατασκηνωτικό χώρο προσκόπων στα Πλατάνια. Για πρώτη φορά, το ΔΣΝΔΚ συμμετείχε στην παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου και καλεί όλους τους νέους να επικοινωνήσουν μαζί του στη διεύθυνση kyreniayouthcouncil@ cytanet.com.cy με εισηγήσεις και για συμμετοχή, αν επιθυμούν, σε μελλοντικές παρελάσεις.
Τέλος, μετά από αίτημα του Λαογραφικού Ομίλου Κερύνειας, ο οποίος στεγάζεται στο Δημαρχείο Κερύνειας από το 1969, έχει ανακαινιστεί και εφοδιαστεί με ράφια και αποθηκευτικούς χώρους η αίθουσα όπου φυλάσσονται όλες οι εκδόσεις του Ομίλου και η αίθουσα στην οποία συνεδριάζει κάθε μήνα. Τις εκδόσεις του Λαογραφικού Ομίλου Κερύνειας και άλλων Κερυνειωτών συγγραφέων μπορείτε να προμηθευτείτε από την βιβλιοθήκη του Δήμου, η οποία φέτος έχει μηχανογραφηθεί από βιβλιοθηκονόμο, επιτυγχάνοντας άλλο ένα στόχο που είχε τεθεί από το Δ.Σ. προς ολοκλήρωση εντός του 2018. Τελειώνοντας θέλω να ευχαριστήσω θερμά όλους όσοι βοήθησαν στην έκδοση του Περιοδικού του Δήμου, τη Συντακτική Επιτροπή, τον Πρόεδρο κ. Απόλλωνα Κουμίδη και τα Μέλη της Επιτροπής, τους Συνεργάτες του Περιοδικού που εμπλούτισαν με τα άρθρα τους την παρούσα Έκδοση και το προσωπικό του Δήμου που στήριξε την όλη προσπάθεια με τις εμπειρίες και τις γνώσεις τους. Με αυτές τις σκέψεις κλείνω το σύντομο αυτό χαιρετισμό και εύχομαι το Περιοδικό του Δήμου μας να είναι καλοδιάβαστο από όλους τους Δημότες μας και όχι μόνο.
Η Δήμαρχος Κερύνειας Ρίτα Ελισσαίου Κωμοδίκη, μαζί με τον πρόεδρο της Δημοκρατίας και τους άλλους Δημάρχους της επαρχίας, στον Τύμβο Μακεδονίτισας
-5-
Το εθνικό θέμα Από την ομιλία της Δημάρχου στην κοινή Αντικατοχική Εκδήλωση Δήμου Έγκωμης και Δήμου Κερύνειας στις 9 Ιουλίου 2018 στο Μνημείο Πεσόντων και Αγνοουμένων στον Τύμβο της Μακεδονίτισσας.
Ό
λοι θέλουμε να ζούμε και να χαιρόμαστε μια Πατρίδα ελεύθερη, χωρίς στρατούς κατοχής, χωρίς έποικους, χωρίς αναχρονιστικές εγγυήσεις, όπου ο κάθε πρόσφυγας, όλοι οι πρόσφυγες, των Κερυνειωτών μη εξαιρουμένων, να μπορούμε να επιστρέψουμε πίσω στη γη που μας ανήκει, στην πατρώα γη, πίσω στα σπίτια και τις περιουσίες μας. O αγώνας που διεξάγουμε σήμερα για επιβίωση, δικαίωση και επιστροφή είναι αγώνας κοινός για όλους τους Έλληνες της Κύπρου, χωρίς διακρίσεις και διαχωρισμούς σε εκτοπισμένους και μη εκτοπισμένους πολίτες, σε κατεχόμενους και σε μη κατεχόμενους Δήμους και Κοινότητες. Γιατί όλων η Πατρίδα είναι μία και κανένας από εμάς δεν θέλει μια Πατρίδα κολοβωμένη, μια Πατρίδα μοιρασμένη, μια Πατρίδα χαμένη. Σε μια εποχή που στην Ευρώπη καταργούνται τα σύνορα μεταξύ των Κρατών και ενσυνείδητα προωθείται η οικονομική, η κοινωνική και η πολιτιστική συνοχή και συνένωση, στο μικρό σε έκταση νησί μας η Τουρκία, προωθεί τον διχασμό και τη διαίρεση. Σε πολλές χώρες υπάρχουν σήμερα μειονότητες και στην Ευρώπη και στην Αμερική, σε όλο τον κόσμο και σε αυτή την ίδια την Τουρκία. Όμως, για αυτές τις μειονότητες, οι μεγάλες δυνάμεις, οι ρυθμιστές του παγκόσμιου σκηνικού και της τύχης των λαών, δε ζητούν και δεν αποδίδουν τα υπερπρονόμια και τα δικαιώματα που ήδη έχουν απαιτήσει από την δική μας τη πλευρά και έχουν εξασφαλίσει για τους Τουρκοκύπριους που αποτελούν, το 18% του πληθυσμού της Κύπρου.
-6-
Το τραγικό είναι ότι όλες αυτές οι μεγάλες δυνάμεις ήταν αυτές οι ίδιες δυνάμεις που συνέβαλαν στη σύνταξη και υπέγραψαν το Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, το Ευρωπαϊκό Κεκτημένο και τόσους άλλους Διεθνείς Νόμους, Συμφωνίες και Συμβάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες, τις οποίες στη δική μας περίπτωση έρχονται και κατάφωρα καταπατούν. Τιμούν την υπογραφή τους επιλεκτικά με βάση τα δικά τους και μόνο συμφέροντα. Αλλά και η δική μας η πλευρά δεν θα έπρεπε να υποκύπτει στις πιέσεις των μεγάλων Δυνάμεων και να διαγράφει όλες τες θεμελιώδεις αρχές λύσης του κυπριακού προβλήματος, την εισβολή, την κατοχή, τον εποικισμό, την κατάφωρη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μας πάνω στις οποίες θα έπρεπε να στηρίξει τον αγώνα μας. Είναι πρόδηλο πως η άλλη πλευρά με την τακτική που ακολουθούμε κερδίζει συνεχώς περισσότερα και εμείς υποχωρούμε και παραχωρούμε όλο και περισσότερα. Όλοι θέλουμε μια δίκαιη και βιώσιμη λύση. Κανένας από εμάς δε θέλει μια λύση που να θυσιάζεται η Κερύνεια ή οποιαδήποτε περιοχή χάριν της λύσης. Θέλουμε λύση που να στηρίζεται στις αρχές του Διεθνούς Δικαίου. Λύση που να σέβεται τα ανθρώπινα και πολιτικά δικαιώματα όλων ανεξαίρετα των νόμιμων πολιτών αυτού του τόπου. Λύση που να επιτρέπει σε όλους εμάς τους πρόσφυγες, στα παιδιά και στα εγγόνια μας να επιστρέψουμε πίσω και να εγκατασταθούμε στη γη, τη δική μας γη, σε συνθήκες Ασφάλειας, Δημοκρατίας, Δικαιοσύνης, Ελευθερίας, Ειρήνης και με την οποία θα μπορούμε να απολαμβάνουμε τα ίδια δικαιώματα, όπως τα απολαμβάνουν και τα εκατομμύρια όλων των άλλων ευρωπαίων πολιτών. Πολλοί θεωρούν εμάς τους Κερυνειώτες ιδεολόγους και ευσεβοποθιστές και ότι δεν θέλουμε να δεχθούμε τη σημερινή πραγματικότη-
Κατάθεση στεφάνων στο μνημείο πεσόντων και αγνοουμένων Κερύνειας.
τα, να αντιληφθούμε τη δύναμη του ισχυρού και την αδυναμία του αδυνάτου. Για μας όμως τους Κερυνειώτες, δεν είναι παραδοξότητα να ζητούμε να επιστρέψουμε πίσω στη γη των πατέρων μας. Είναι αναφαίρετο δικαίωμά μας και δεν θα παραιτηθούμε από αυτό, ποτέ. Το παράδοξο για μας τους Κερυνειώτες είναι να μας κατοχυρώνουν τα δικαιώματά μας το Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο και εμείς οι ίδιοι, διαχρονικά, να εκπίπτουμε από θέσεις Αρχών και να προσαρμοζόμαστε στις επιβουλές της Τουρκίας και τα συμφέροντα των όποιων ξένων δυνάμεων. Παραδοξότητα για μας τους Κερυνειώτες είναι να δίνουμε στους χρήστες τον πρώτο λόγο, δηλαδή στους έποικους και τους σφετεριστές των περιουσιών μας και να αφαιρείται από εμάς, τους πραγματικούς ιδιοκτήτες, το δικαίωμα της ιδιοκτησίας. Για μας τους Κερυνειώτες λύση, χωρίς την επιστροφή όλων των Κερυνειωτών στα σπίτια και τις περιουσίες τους δεν είναι λύση δίκαιη και βιώσιμη. Είναι λύση άδικη που κατάφωρα καταπατά τα ανθρώπινα μας δικαιώματα και δεν την αποδεχόμαστε. Δεν τρέφουμε όμως αυταπάτες ότι μόνο με την επίκληση του δικαίου θα κατοχυρωθούν τα δικαιώματα των Κερυνειωτών και του Κυπριακού Ελληνισμού. Γι’ αυτό απαιτούμε από την Πολιτεία, έστω και την υστάτη, να εκπονήσει τέτοιες πολιτικές στη διεθνή διπλωματική σκηνή, με την σύναψη συμμαχιών και την αξιοποίηση όλων των εργαλείων που έχουμε στην διάθεσή μας, όπως τον φυσικό πλούτο εντός της Αποκλει-
στικής Οικονομικής μας Ζώνης και την ιδιότητά μας ως κράτους μέλους της Ε.Ε., για να κάμψουμε την Τουρκική αδιαλλαξία και να εξισορροπήσουμε το ανισοζύγιο δυνάμεων μεταξύ της Κύπρου και του κακοποιού γείτονα μας. Στρατηγική που να στοχεύει στην πραγματική ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ της πατρίδας μας και στην ανατροπή των τετελεσμένων της εισβολής και της κατοχής. Όχι στην νομιμοποίηση τους. Εμείς οι Κερυνειώτες δεν πτοούμαστε. Ζούμε, αναπνέουμε και περιμένουμε την ευλογημένη εκείνη μέρα που θα μας φέρει πίσω ξανά στη γη που μας γέννησε, στη γη που μας ανήκει, στη γη που μόνο εμείς, οι νόμιμοι κάτοικοι και οι απόγονοί μας μας έχουμε το δικαίωμα να διαφεντεύουμε και να διαχειριζόμαστε το μέλλον της. Εμείς οι Κερυνειώτες δε μιλούμε και δε δεχόμαστε να μιλούμε για χαμένες πατρίδες. Έχουμε υποχρέωση στους ηρωικούς νεκρούς μας, που θυσιάστηκαν για να υπερασπισθούν την ελευθερία της πατρίδας μας, στους αγνοούμενούς μας, στις ιστορικές παρακαταθήκες της πόλης μας, να αγωνιστούμε για να ξαναγυρίσουμε στην Κερύνεια και στα υπόλοιπα κατεχόμενα εδάφη μας ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ. Σας καλώ όλους να μη λιποψυχήσετε, να μην καμφθείτε, να μην ενδώσετε στις κακουχίες, στις δυσκολίες και τις στερήσεις. Τώρα περισσότερο από ποτέ άλλοτε επιβάλλεται να μείνουμε ενωμένοι. Να παραμείνουμε αμετάθετοι στις υποθήκες των προγόνων μας και την ιστορία μας. Επιβάλλεται να παραμείνουμε αγωνιστές στις επάλξεις του χρέους και της τιμής. -7-
Επιμνημόσυνη ομιλία στο Μνημόσυνο πεσόντων και τη δέηση υπέρ των αγνοουμένων Κερυνειωτών
για την τιμή, την αξιοπρέπεια και την ελευθερία της.
Θεοφανώς Χιωτέλλη Κυπρή
Μ
ε βαθιά συγκίνηση και απέραντο σεβασμό και έχοντας πάντα στον νουν και την καρδιά την τουρκοκρατούμενη πόλη μας, την αγαπημένη μας Κερύνεια, βρισκόμαστε σήμερα εδώ, στο μνημόσυνο των πεσόντων Κερυνειωτών και τη δέηση υπέρ των αγνοουμένων μας, για ν’ αποδώσουμε την οφειλόμενη τιμή σ’ αυτούς που τίμησαν και θα τιμούν για πάντα την πόλη μας, αφού τα ονόματά τους έχουν πια άρρηκτα συνδεθεί μ’ αυτήν και έχουν περάσει στις σελίδες της ιστορίας της Κερύνειας, ως παράδειγμα που θα εμπνέει και θα διαπαιδαγωγεί όλες τις επόμενες γενιές.
Χαραλαμπίδης Μιχαλάκης, Χριστοδούλου Λάκης, Χατζηλάρκου Δημήτρης
Είμαστε εδώ για να καταθέσουμε αισθήματα βαθιάς οδύνης, αλλά συγχρόνως και απέραντης ευγνωμοσύνης προς αυτούς που ξεχώρισαν με τη θυσία τους, μια θυσία αντάξια της πόλης που τους γέννησε και τους μεγάλωσε. Μιας πόλης ξεχωριστής, όπως την καθόρισε η μακρόχρονη ιστορία της και η δράση των Ελλήνων κατοίκων της. Από τις αρχαιότερες ελληνικές πόλεις της Κύπρου, η Κερύνεια ξεκίνησε από την εποχή του Κηφέα, για να δημιουργήσει δια μέσου των αιώνων ένα σημαντικό πολιτισμό, που μας άφησε μια πλούσια πολιτιστική κληρονομιά, όπως μαρτυρούν τα τόσα αξιόλογα αρχαιολογικά ευρήματα, οι βυζαντινές εκκλησίες και τα μεσαιωνικά κάστρα της, που σήμερα είναι όλα στο έλεος του κατακτητή. Μ’ αυτή την πόλη μια τραγική ιστορική μοίρα έχει ταυτίσει για πάντα τα ονόματα όλων των Κερυνειωτών, που έδωσαν το πολυτιμότερο αγαθό, την ίδιά τους τη ζωή, -8-
Οικονομίδης Πορφύριος, Οικονομίδου Ξένια, Οικονομίδου Παγώνα
Η μικρή και ειρηνική Κερύνεια πλήρωσε πολύ ακριβά τον μαύρο Ιούλη του 1974, αφού πρώτη και ανυπεράσπιστη δέχτηκε το μεγάλο πλήγμα της αγριότητας και της θηριωδίας του πάνοπλου Τούρκου εισβολέα, μετά το προδοτικό πραξικόπημα και τις θλιβερές συνέπειές του. Ο απολογισμός βαρύτατος. Πολλοί οι νεκροί, οι τραυματίες, οι εγκλωβισμένοι, οι αγνοούμενοι. Είναι για όλους τους Κερυνειώτες ανείπωτος ο πόνος και η οδύνη κι οι πληγές ακόμη ανοικτές, αφού η Κερύνεια, όπως και όλα τα άλλα κατεχόμενα μέρη μας, εξακολουθούν να βιώνουν τις τραγικές συνέπειες της τουρκικής εισβολής, τον εκτοπισμό όλων των Ελλήνων κατοίκων, τον εποικισμό της πατρογονικής γης με Τούρκους από την Τουρκία, τον εκτουρκισμό των ελληνικών τοπωνυμίων, με στόχο την αλλοίωση της ιστορίας και της πολιτιστικής ταυτότητας του τόπου μας. Και όπως γράφει και ο Κερυνειώτης συγγραφέας Φρίξος Βράχας για την Κερύνεια: «Τι να πρωτοθυμηθεί κανείς, μέσα στην πικρή νοσταλγία του ξεριζωμού; Η Γλυκιώτισσα τζαμί, ο Αρχάγγελος κουρσεμένος και βουβός, η Κερύνεια σωριασμένη μέσα στον καημό της».
Γαλακτίου Δημήτρης, Γεωργίου Ανδρέας, Γερμανός Αλέξανδρος
Πάντοτε στη μικρή μας πατρίδα, καθ’ όλη τη μακρόχρονη ιστορική της πορεία, αναδεικνύονταν ηρωικές μορφές, που αντιστέκονταν στους κάθε λογής κατακτητές που την επιβουλεύονταν. Στους αγώνες για την ελευθερία ανά τους αιώνες, πολλοί θυσιάστηκαν
προασπιζόμενοι τα δίκαια και τα ιερά της, κερδίζοντας με την αυτοθυσία και το μεγαλείο της ψυχής τους τον θαυμασμό και την ευγνωμοσύνη όλων. Η μνήμη σήμερα πάει πίσω σε όλους τους κατά καιρούς πεσόντες και αγνοούμενους Κερυνειώτες, αλλά ιδιαίτερα στους 55 συμπολίτες μας που έπεσαν ή αγνοούνται στα πιο πρόσφατα τραγικά γεγονότα του τόπου μας: τρεις έπεσαν στις διακοινοτικές ταραχές του 1964-1965, ένας στο πραξικόπημα, ενώ έχουμε είκοσι οχτώ πεσόντες στην τουρκική εισβολή και είκοσι τρεις αγνοούμενους ακόμη.
Καρεφυλλίδης Α. Χρίστος, Καρεφυλλίδης Γ. Χρίστος, Μιχαηλίδης Ανθούλης
Από τα πρώτα θύματα της βαρβαρότητας των Τούρκων εισβολέων τα ξημερώματα της 20ής Ιουλίου ήταν και νέοι της Κερύνειας. Αναφέρω ως δείγμα ηρωισμού, αυτοθυσίας και αυταπάρνησης παιδιών της Κερύνειας, μια χαρακτηριστική περίπτωση, από τις πολλές που ακολούθησαν, που δίδει και το στίγμα της τουρκικής αγριότητας. Όταν άρχισε η τουρκική εισβολή πρώτες χτυπήθηκαν οι δυο τορπιλάκατοι της Κερύνειας Τ1 και Τ3 που βγήκαν από το λιμάνι για αναγνώριση. Η πρώτη προσάραξε στην πλησιέστερη ακτή, ενώ η δεύτερη, η Τ3, συνέχισε μαχόμενη εναντίον των εχθρικών πλοίων μέσα σε κόλαση πυρός από αέρα και θάλασσα, μέχρι που δέχτηκε καίριο και συντριπτικό πλήγμα από ρουκέτα αεροσκάφους και βυθίστηκε. Το πλήρωμα, μεταξύ των οποίων και παιδιά της Κερύνειας, που υπηρετούσαν τη θητεία τους στη Ναυτική Βάση εκεί, ύστερα από ηρωική αντίσταση, έπεσαν στη θάλασσα τραυματισμένοι και σύμφωνα με μαρτυρία του ενός μόνου Ελλαδίτη διασωθέντος, τουρκικά αεροπλάνα άρχισαν να πολυβολούν στο νερό τους πληγωμένους, με αποτέλεσμα να μη διασωθεί κανένας απ’ αυτούς. Τα ονόματα των πεσόντων κατά την τουρκική εισβολή είναι πολλά και πίσω από κάθε όνομα μια ξεχωριστή ιστορία αντρείας και γενναιότητας. Πολλές σελίδες ηρωισμού και δόξας γράφτηκαν στη θάλασσα της Κερύνειας,
γύρω από τον Άγιο Ιλαρίωνα, στα περίχωρα της πόλης, στο γήπεδο του Πραξάνδρου, στο Κάρμι, στο Τριμίθθι, έξω από το Μπέλλαπαϊς, στο δρόμο του βουνού προς το Σιχχαρί και το Δίκωμο. Με τον Πενταδάκτυλο να καίγεται, την τουρκική αεροπορία να κτυπά ανελέητα, τους πάνοπλους Τούρκους στρατιώτες να προχωρούν ακάθεκτοι, οι νέοι της Κερύνειας, με πολλούς άλλους νέους απ’ όλη την Κύπρο, στο προσκλητήριο κάλεσμα της πατρίδας έδωσαν ολόψυχα το «παρών» τους στον ιερόν αγώνα υπέρ βωμών και εστιών, στον αγώνα υπέρ της Ελευθερίας, που για την Κύπρο αποδείχθηκε εκείνο τον Ιούλιο άδικος, άνισος και προδομένος. Αλλά και πολίτες άμαχοι, άντρες και γυναίκες, δολοφονήθηκαν άδικα και εν ψυχρώ κατά την προέλαση των Τούρκων από το Πέντε Μίλι, στον Άγιο Γεώργιο, στην Κερύνεια, στο Καζάφανι, στη Θέρμια. Υπήρξαν και οικογένειες της Κερύνειας που έχασαν δύο και τρία δικά τους πρόσωπα. Με την προέλαση του τουρκικού στρατού διαδραματίστηκαν απερίγραπτες σκηνές τρόμου και πανικού. Οι Τούρκοι στρατιώτες πυροβολούσαν αδιάκριτα, εισέβαλλαν σε σπίτια και συνελάμβαναν αθώους πολίτες, λεηλατούσαν και κατέστρεφαν. Από πληροφορίες εγκλωβισμένων Κερυνειωτών στο ξενοδοχείο Dome, τις πρώτες μέρες της εισβολής έβλεπαν πολλά πτώματα άταφα στους δρόμους της Κερύνειας. Έφεδροι που μετέφεραν τραυματίες ή τρόφιμα έγιναν στόχος ένοπλων Τούρκων που τους περικύκλωσαν και τους σκότωσαν. Υπάρχουν περιπτώσεις αγνοουμένων που τα ονόματά τους, αφού είχαν συλληφθεί και είχαν δηλωθεί ως αιχμάλωτοι πολέμου στις λίστες του Ερυθρού Σταυρού, ποτέ δεν επέστρεψαν. Θύματα της εισβολείς είναι και πολίτες που τραυματίστηκαν σοβαρά και πέθαναν αργότερα στις ελεύθερες περιοχές από επιπλοκές των τραυμάτων τους. Τιμή και δόξα για τους ίδιους τους πεσόντες αλλά και ιδιαίτερη τιμή και για τους γονείς,
Νικολάου Γιώργος, Νικολάου Σωτήρης, Νικόλα Γιώργος
-9-
και τους άλλους συγγενείς τους για ό,τι πιο αγαπημένο έδωσαν στην πατρίδα. Ας είναι πάντοτε παρηγοριά γι’ αυτούς, αλλά και υπερηφάνεια, ότι σε όλους τους πολιτισμούς του κόσμου, σε όλες τες εποχές, η μεγαλύτερη δόξα ανήκει σε αυτούς που θυσιάζονται για την πατρίδα. Πάντοτε η λέξη πατρίδα ταυτίζεται με τα ιερά και τα όσια ενός λαού. Η δική μας Ιστορία και η Ελληνική Παιδεία μας μάς διδάσκουν διαχρονικά ως υπέρτατη αξία, την αξία της πατρίδας. «Ουδέν γλύκιον πατρίδος», αναφέρει στην Ιλιάδα ο Όμηρος. Και ο μεγάλος φιλόσοφος της αρχαιότητας, ο Σωκράτης, μας άφησε, ως ύψιστο μάθημα φιλοπατρίας, ένα ανεκτίμητο διαχρονικό απόσταγμα σοφίας, το γνωστόν «τιμιώτερον και σεμνότερον και αγιώτερον εστί η πατρίς».
Μουστάκας Γιώργος, Φιερός Φοίβος, Προεστός Λάκης
Κλίνουμε ευλαβικά το γόνυ μπροστά στη θυσία αυτών που πρόσφεραν την ίδια τη ζωή τους για τη μικρή μας πατρίδα και νιώθουμε και το δράμα των οικογενειών όλων των αγνοουμένων μας, όλων των ηρωικών αυτών παλληκαριών που τα ίχνη τους έχουν χαθεί στη λαίλαπα του πολέμου. Ανάμεσα στις δεκάδες οικογένειες, που σαράντα τέσσερα χρόνια αναμένουν εναγωνίως να πληροφορηθούν για την τύχη των παιδιών τους είναι και οι οικογένειες των Κερυνειωτών αγνοουμένων. Συμμεριζόμαστε τον πόνο και την αγωνία για τους αγαπημένους τους, και ευχόμαστε σύντομα να διαλευκανθεί η τύχη όλων, για να τεθεί ένα τέλος στο μαρτύριο της αναμονής τους. Η απόδοση τιμής σε όσους χάθηκαν για την πατρίδα, είναι οφειλή προς τους ήρωες και μάρτυρες και χρέος όλων προς την ιστορία μας, για τη συντήρηση της ιστορικής μνήμης της πόλης μας. Συγχρόνως όμως είναι χρέος και ευθύνη και προς όλες τις επερχόμενες γενιές, για να κρατηθεί άσβεστος ο πόθος της επιστροφής. Γιατί για να δικαιωθούν οι θυσίες των ηρώων που τιμούμε σήμερα, πρέ- 10 -
πει να δικαιωθεί ο τόπος μας. Και δικαίωση σημαίνει ανυποχώρητη και σταθερή και επίμονη διεκδίκηση της κατεχόμενης γης μας, της δικής μας γης, σημαίνει επιστροφή στην Κερύνεια, επιστροφή των Κερυνειωτών στη γη των πατέρων τους, με κατοχύρωση όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους, υπό συνθήκες πραγματικής ελευθερίας.
Στρογγυλός Γιώργος, Τελεβάντος Άγγελος, Τσαγγαρίδης Λοΐζος, Τσαγγαρίδης Ντίνος
Οι καιροί είναι δύσκολοι, αλλά η ελπίδα της επιστροφής δεν πρέπει να χάνεται. Κι ας μην ξεχνούμε τα σοφά λόγια του στρατηγού Μακρυγιάννη: «Είναι αδύνατες οι θέσεις μας κι εμείς. Είναι δυνατός όμως ο Θεός που μας προστατεύει». Ελπίδα και πίστη λοιπόν για καλύτερες μέρες. Οι Κερυνειώτες τιμούμε κι ευγνωμονούμε όλους τους πεσόντες κι αγνοούμενούς μας για τον δρόμο του χρέους και της τιμής που αυτοί χάραξαν. Πάντοτε θα είναι τιμημένα και δοξασμένα τα ονόματά τους.
1Μνημόσυνο πεσόντων και δέηση υπέρ των αγνο-
ουμένων Κερυνειωτών, που διοργάνωσε ο Δήμος Κερύνειας στον ιερό ναό του Αγίου Παντελήμονος Μακεδονίτισσας, στις 8/7/2018.
ΑΙΩΝΙΑ ΤΟΥΣ Η ΜΝΗΜΗ!
Κλήδονας Άννας Νεοφύτου Εισαγωγή - Γενικά για τον Κλήδονα
Ο
Κλήδονας το πιο διαδεδομένο από τα μαντικά έθιμα επιβιώνει μέσα στους αιώνες μέχρι τις μέρες μας σε πολλά μέρη του ελληνικού χώρου. «Ο κλήδονας είναι πανελλήνιο έθιμο και το γνωστότερον και κοινότερον μέσον μαντικής εις τας παρθένους» γράφει ο Kαρπάθιος λαογράφος Μιχαηλίδης Νουάρος (1932). Ο Γεώργιος Παπαχαραλάμπους θεωρεί το έθιμο Ομηρικό, αφού βρίσκουμε το όνομα «κλεηδών ή κληηδών» στην Οδύσσεια, ως λόγο τυχαίο, στον οποίο αποδίδεται προφητική σημασία για το μέλλον.
«Ως άρ’ έφαν, χαίρεν δε κλεηδόνι δίος Οδυσσεύς» (Είπε, και χάρηκε ο θεϊκός Δυσσέας το μαντικό σημάδι) Ομήρου Οδύσσεια, ραψωδία σ, στίχος 118
Η Μάγδα Οhnefalsch- Richter παρατηρεί την τελετουργία που τελείται την πρώτη του Μάη στην Κύπρο, το «τραγούδι του Μά» και το χαρακτηρίζει ως συνέχεια των μαντείων της αρχαιότητας. Στο μαντικό δρώμενο μετέχουν τα κορίτσια του χωριού, της κοινότητας, της γειτονιάς.
Ήθη, έθιμα και παραδόσεις του τόπου μας ριό στη νότια πλευρά του Πενταδάκτυλου, το έθιμο αυτό ζωντάνευε την Κυριακή της Λαμπράς, ή τη Δευτέρα της Διακαινησίμου. Στην πλατεία του χωριού μαζεύονταν κι εκατό ελεύθερες ή και παντρεμένες γυναίκες, για να παρακολουθήσουν την εξέλιξη του παιχνιδιού της τύχης. Kατά κανόνα όμως ο κλήδονας στην Κύπρο τελείται τον Μάη. Είναι χαρακτηριστική η φράση που λεγόταν κατά το προσκλητήριο, «Ελάτε να φκάλουμεν τον Μάν!» ή « Ελάτε ν’ αννοίξουμεν τον Κλήδοναν! ».
Η τελετουργία, και η προετοιμασία του Κλήδονα. Από το βράδυ της προηγουμένης μέρας θα γεμίσει ο (μ)πότης με νερό αμίλητο, ασύντυχο, από το πηγάδι του σπιτιού. Οι κοπέλες που παρευρίσκονται οφείλουν να τηρήσουν την ιερή σιγή, και ρίχνουν μέσα στον πότην ένα δικό τους προσωπικό κόσμημα. • Πριν ξεκινήσει η διαδικασία οι κοπέλες θα πιουν ένα φλυτζανάκι από το αμίλητο νερό του μπότη, σαν κοινωνιά. • Έκοβαν λουλούδια της ροδιάς,της τριανταφυλλιάς,της μαυρομάτας (λουλλουδκιάς), τα τοποθετούσαν είτε στα χείλη του δοχείου ή τα έριχναν μέσα στο νερό.
Ο χρόνος τέλεσης
Ο κλήδονας ανοίγει!
Στις περισσότερες περιοχές της κυρίως Ελλάδας και στη Μικρασία συνδέθηκε από νωρίς με τη γέννηση του Άι Γιάννη του Πρόδρομου, στις 24 Ιουνίου. Υπάρχουν περιοχές, όπως η Μυτιλήνη, κάποια χωριά της Θεσσαλίας και η Κύπρος, όπου ο κλήδονας τελείται συνήθως μέσα στο τριήμερο από την πρώτη μέχρι τις τρεις του Μάη, μέρα της Αγίας Μαύρης, αλλά και στις 5 του Μάη, μέρα της γιορτής της Αγίας Ειρήνης.
Η γυναίκα που κατέχει το έθιμο, ως προεξάρχουσα ενός πανάρχαιου θιάσου, αρχίζει το τραγούδι του κλήδονα και σμίγουν μαζί της όλες οι κοπέλες. Ο ρόλος της είναι καθοριστικός εις την εξέλιξη της τελετουργίας του κλήδονα, δίνει καθ’ οδόν οδηγίες, για να γίνει το έθιμο καταπώς πρέπει. Πρώτα ξεκινούν με το τραγούδι του κλήδονα, που παρουσιάζει πολλές παραλλαγές στην Κύπρο.
Στην Κύπρο στον Άγιο Ερμόλαο, ένα χω-
Τζαι μπαίνν’ ο Μάς τζαι βκαίνν’ ο Μάς τζαι μπαίνν’ ο Πρωτογιούνης, - 11 -
ο Μάς με τα τριαντάφυλλα, τζι’ ο Γιούνης με τα μήλα, τζαι Άουστος με τα χλιά νερά, με τα χλωρά τ’ αθάσια, αννοίξετε τον κλήδοναν, να μπούσιν τα κοράσια. Είντα ’ν’ πού ’ννα κάμουσιν; να δουν το ριζικόν τους. Το ριζικόν τους είντά ’νι; σταυρός τζαι δακτυλίδιν •
•
Μετά το τραγούδι η προεξάρχουσα δίνει εντολή σε κάποια κοπέλα να τραγουδήσει ένα καλό τραγούδι, δηλαδή ένα δίστιχο που εξυμνεί τις χάρες του έρωτα, ή μιας νέας, ή ενός νέου. Το μικρό κορίτσι ανοίγει την καλύπτρα και, χωρίς να βλέπει, βάζει το χέρι της μέσα στο νερό και τραβά ένα από τα αντικείμενα, το πρώτο στη σειρά. Η κοπέλα που αναγνωρίζει το δικό της χρυσαφικό, το παίρνει και ενθουσιάζεται για την καλή τύχη που την περιμένει.
• Μια άλλη κοπέλα τραγουδά ένα ανάποδο τραγούδι, ένα δίστιχο αρνητικό σε περιεχόμενο ή πειραχτικό ή και βωμολοχικό. • Το μικρό κορίτσι τραβά δεύτερο αντικείμενο και η ιδιοκτήτρια το παραλαμβάνει, μέσα σε επιφωνήματα απογοήτευσης και μέσα στα αθώα πειράγματα των παρισταμένων. • Με υπόδειξη της προεξάρχουσας μια νέα κοπέλα τραγουδά άλλο δίστιχο, θετικό αυτή τη φορά. Και η μικρή Πυθία, τραβά το τρίτο στη σειρά αντικείμενο και συνεχίζει να βγάζει τα ριζικάρια μέχρι που ν’ αδειάσει το δοχείο. Παράλληλα συνεχίζεται η εναλλαγή του καλού και του ανάποδου τραγουδιού. • Τέλος τα κορίτσια μοιράζονται τα λουλούδια που υπάρχουν μέσα στο δοχείο και τα καρφιτσώνουν στο στήθος τους για την
Σχέδιο: Μιχάλης Αριστείδη Χαραλαμπίδη
- 12 -
υπόλοιπη μέρα. • Οι κοπέλες που τους τυχαίνει καλό, θετικό τραγούδι ερμηνεύουν ότι θα καλοτυχιστούν, αν είναι ελεύθερες, ή αν είναι παντρεμένες ότι θα ευτυχήσουν, θα έχουν υγεία τα παιδιά τους, θα έχει καλή σοδειά ο άντρας τους κλπ. Σε όσες τύχαινε το κακό τραγούδι μαράζωναν, γιατί θα ήταν κακορίζικες.
Ο Κλήδονας στην Κερύνεια Στην Κερύνεια επιβίωσε ο κλήδονας με όλη τη δροσιά και την παιγνιώδη του μορφή. Τον κράτησε ζωντανό στη μνήμη της η Ελένη Κτωρίδου, η οποία τον βίωνε στη γειτονιά της στην Κερύνεια, όπου, με προεξάρχουσα τη γιαγιά της και μετά τη μάνα της, με καταγωγή από το Κάρμι της Κερύνειας, μαζεύονταν από διάφορες γειτονιές της πόλης, συγγένισσες και φίλες. Στην οδό Σόλωνος στην Κερύνεια μάς μεταφέρει τώρα η Ελένη Κτωρίδου. «Τον Μάιον έπρεπεν να φκάλουν τον Μάν. Τζι εμαζεύκουνταν. Η μάνα μου ήταν ο αρχηγός τους. Έπρεπεν στην αυλήν του σπιθκιού μας να καλέσει τες γειτόνισσες, να καλέσει τες Ποέραινες, τες Ραγίνες, τες φιλενάδες της, να φκάλουν τον Μάν. Ο Μάς είνταν που ήταν; Εκάθετουν μια κορού χαμαί, διπλοπόδιν, τζι εβάλλαν της έναν βάζον με νερόν, τζι έβαλλεν κάθε μια το χρυσαφικόν της, άλλη το σκοραλίτζιν της, άλλη το δακτυλίδιν της, άλλη τον σταυρόν της, εβάλλαν τα μέσ’ τζείν’ τον βάζον με το νερόν, τζι εσκεπάζαν τον. Τζαι της κορούς εβάλλαν της έναν μαντήλιν κότσινον της τζεφαλής τζι ήταν τζειαμαί η κορού. - Τώρα, ρα κορού, να πούμεν το τραούδιν τζαι να φκάλεις το χρυσαφικόν, τζαι όποιας είναι, έν’ η τυχερή. Άρκεψεν η μάνα μου, «άτε ούλες να τραουδάτε μαζίν μου, χά, όι μόνον εγώ». Nα λαλεί μια γυναίκα παλιόν τραούδιν τζαι άλλη να λαλεί καλόν. Τζι η μάνα μου ελάλεν: - Άτε, Ποέραινα, άρκεψε! - Τζαι μπαίνν’ ο Μας τζαι φκαίνν’ ο Μας τζαι μπαίνει ο Πρωτογιούνης, τζαι μπαίννουν τα χρυσόμηλα τζαι τα χλωρά τα αθάσια.
λον χρυσαφικόν. - Ου έν δικό μου..εν δικό μου. - Ό, έν’ καλόν εσέναν το τραούδιν σου! τζι εγελούσαν. Συνεχιζόταν το παιγνίδι μέχρι να λείψουν τα χρυσαφικά μέσα από το δοχείο. Οι διασκέδασές τους τούτες τζι οι χαρές τους. Δεν είχασιν ράδια τζαι τηλεοράσεις». Σκηνή του Παραδείσου ζωγραφίζει για μας η γιαγιά Ελένη, ένα διαμάντι από το απύθμενο λογάρι της λαϊκής μας παράδοσης, την οποία αξίζει να υπηρετήσει κανείς με αφοσίωση και συνέπεια, όπως και οι γιαγιάδες μας, που έβαλαν την ψηφίδα τους στο μωσαϊκό που ιστορεί τη γυναίκα άνθρωπο αυτόνομο, ελεύθερο, με αυτοσεβασμό, άτομο αληθινά Ωραίο.
Τζι’ αννοίξετε τον κλήδονα να μπούσιν τα κοράσια. - Τζι είντα ’ννα μπουν να κάμουσιν; - Να ’βρουν το ριζικόν τους. - Το ριζικόν τους είντα ’ναι; - Σταυρός τζαι δακτυλίδιν. - Άτε, πε το το τραούδιν! Μια άρκευκεν. Μα γυρόν οι γεναίτζες, με τες τσαέρες τους τζι οι κορούδες στην μέσην. - Ατε, άρκεψε, κόρη. - Ετον ποτζεί τζι ανέφανεν τζι έρκεται χάλου χάλου. Τζαι κρέμμουνται τα σείλη του σαν τα φτερά του γάλου - Έφκαρ’ το ρα κορού το χρυσαφικόν του, έφκαρ’ το! - Όοοο, Ου.. έν’ δικό μου….’εν έν’ καλόν το τραούδιν μου! (Επιφωνήματα απογοήτευσης). Εγελούσαν ούλες. Ελάλεν άλλη. - Καλώς ήρτεν τζι ανέφανεν το πρόσωπον π’ αγάπουν, τζι από πεθύμουν να το δω στες στράτες πο’ παρπάτουν. - Έφκαρ’ το χρυσαφικό.. - Όοοο, έν δικόν μου, έν δικόν μου, εφώναζεν τζείνη πού ’ταν δικόν της. Να βάλει το σέριν της η κορού να φκάλει άλ-
Η Ελένη Κτωρίδου με τις τρεις κόρες της, τη Γιωργούλα στα δεξιά της, την Αθηνούλα στα αριστερά της και τη μικρή Νίκη στα γόνατά της. Αρχείο Προφορικής Παράδοσης του ΚΕΕ. Ελένη Κτωρίδου.. Αρ. μητρώου 138, Κερύνεια 91, Στ. Σπύρου.
- 13 -
Από τα έθιμα και τις παραδόσεις της παλιάς Κερύνειας1 Θεοφανώς Χιωτέλλη Κυπρή
Έ
να πολύτιμο κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κερύνειας, που κανένας κατακτητής δεν μπορεί να αλλοιώσει ή να διαγράψει, είναι τα έθιμα, οι παραδόσεις, οι λαϊκές γιορτές και όλα τα άλλα που χαρακτηρίζουν την παραδοσιακή ζωή του τόπου μας και αποτυπώνουν τη μοναδική πολιτισμική του φυσιογνωμία. Γιατί η τουρκοκρατούμενη από το 1974 πόλη μας, εκτός από τα αρχαιολογικά ευρήματα, τις πολλές εκκλησίες και τα σημαντικά μεσαιωνικά της μνημεία, τους αδιάψευστους αυτούς μάρτυρες της μακρόχρονης ιστορίας της, έχει και τους θησαυρούς της λαϊκής της παράδοσης που αποκαλύπτουν το ιστορικό βάθος του πολιτισμού της. Η λαϊκή παράδοση είναι θέμα απέραντο, γι’ αυτό θα περιοριστούμε σε μερικά έθιμα και παραδόσεις που χαρακτηρίζουν την Κερύνεια του τέλους του 19ου αιώνα και των πρώτων δεκαετιών του 20ού, μιας εποχής που γενικά η ζωή της πόλης ήταν πολύ συνδεδεμένη με τη θάλασσα, με πολλούς καπετάνιους και με πολλά καράβια να πηγαινοέρχονται για εμπόριο στα ελληνικά νησιά και στα παράλια της Μ. Ασίας, «στα λιμάνια της Ανατολής», όπως έλεγαν οι παλιοί Κερυνειώτες. Έτσι πολλά από τα έθιμα της εποχής έχουν σχέση με τη θάλασσα, με τα καράβια και τη ζωή των ναυτικών. Γεγονός σημαντικό για την πόλη ήταν η καθέλκυση ενός καραβιού καινούργιου, μια πραγματική τελετουργία, «το ρίξιμο του καραβιού» στη θάλασσα, όπως το έλεγαν οι παλιοί Κερυνειώτες, που γινόταν στον ‘ταρσανά’ της Κερύνειας, εκεί δηλαδή που κατασκευάζονταν κι επιδιορθώνονταν τα καράβια. Και υπήρχε το έθιμο στην καθέλκυση του καραβιού να σφάζουν ένα αρνί στο τιμόνι, που ήταν έξω στην ακτή, πριν τοποθετηθεί στη θέση του. Έπρεπε το τιμόνι να βραχεί με το αίμα του αρνιού, για να είναι γερό το καράβι και καλοτάξιδο. Το σφάξιμο του αρνιού παραπέμπει σε μια παλιά προχριστιανική δοξασία ότι κάθε μεγάλο έργο στηρίζεται με μία θυσία. Η δοξασία αυτή πέρασε στο λαό ασυ- 14 -
νείδητα και καθιερώθηκε ως πατροπαράδοτο έθιμο, όπως ήταν και το σφάξιμο πετεινού στα θεμέλια ενός νέου σπιτιού. Στην τελετή της καθέλκυσης του καραβιού παρευρισκόταν η εκκλησιαστική αρχή της Κερύνειας και συνήθιζαν και έρχονταν και από κοντινά μέρη και άλλοι ιερείς και έψαλλαν «Τη Υπερμάχω...» και άλλους εκκλησιαστικούς ύμνους. Στη συνέχεια γινόταν αγιασμός των νερών, με αγίασμα που έφερνε ο ιερέας και το έριχνε στη θάλασσα. Μετά έσπαζαν στο καράβι μια μπουκάλα με ποτό που είχαν και ξεκινούσε η διαδικασία να μπει αυτό στη θάλασσα. Ήταν μεγάλη δουλειά και ήθελε και πολλή προσοχή. Το καράβι ήταν δεμένο με πολλά σχοινιά κι από τις δυο πλευρές, που τα άφηναν σιγά, σιγά, ενώ αυτό γλιστρούσε πάνω σε ξύλα, σε πλατιές σανίδες και πήγαινε κάτω. Μετά το ρυμουλκούσαν με τέσσερις, πέντε βάρκες με κουπιά, που έδεναν τα σχοινιά τους στο καράβι και το έπαιρναν στο λιμάνι. Εκεί γινόταν η υπόλοιπη δουλειά, να μπουν τα κατάρτια, τα ξάρτια, τα πανιά, το τιμόνι. Την καθέλκυση του καραβιού ακολουθούσε αργότερα, σύμφωνα με το έθιμο, μεγάλη διασκέδαση με το κρέας του αρνιού, όπου μαζεύονταν καπετάνιοι, καραβομαραγκοί, προσωπικό, ναύτες και πολλοί άλλοι. Σε προσωπική του μαρτυρία, που είναι καταγραμμένη στο Αρχείο Προφορικής Παράδοσης του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ο Σάββας Καπετανόπουλος θυμόταν τέσσερις τέτοιες διασκεδάσεις που έγιναν στο σπίτι του πατέρα του, ενός από τους πιο γνωστούς παλιούς καπετάνιους της Κερύνειας, του Καπετάν Παναγή. Αρχικά, ο ‘ταρσανάς’ της Κερύνειας, προτού γίνουν έργα για διαμόρφωση της προκυμαίας από τους Άγγλους, ήταν στην περιοχή του Μιτσίγιαλου. Μιτσίγιαλος λεγόταν η παραλία από την πλατεία του τελωνείου μέχρι το ξενοδοχείο «Ακταίον», αργότερα γνωστό ως Cour de Lion. Όλη εκεί η ακτή τότε είχε ένα χαμήλωμα με βράχους, που συχνά, όταν υπήρχε φουσκοθαλασσιά, καλυπτόταν από τα νερά και σχηματιζόταν μια επιμήκης αβαθής παραλία σαν λίμνη. Μεταξύ των βράχων και των υφάλων υπήρχε ένα ασφαλές πέρασμα για την καθέλκυση των καραβιών. Μετά όμως από έργα των Άγγλων εκεί, ο ταρσανάς της Κερύνειας μεταφέρθηκε στην Πρώτη Τσιακκιλερή, στον πρώτο κόλπο, δυτικά του ξενοδοχείου Dome. Για τον Μιτσίγιαλο ο Γεώργιος Σταυρίδης Ραγιάς, στην εφημερίδα του «Ο
Ραγιάς», το 1922, έγραψε: «Ο Μιτσίγιαλος, εις τον οποίον οι μικροί Κερυνειώται ελάμβανον τα πρώτα μαθήματα ναυτικής τέχνης, απωλέσθη. Ετάφη υπό τον όγκον μιας ωραίας πλατείας, την οποίαν ήγειρε η αγγλική καλαισθησία». Όταν θα ξεκινούσε ένα καράβι για ταξίδι, έπρεπε να ετοιμάσει την κουμπάνια του. Κουμπάνια ήταν τα τρόφιμα που έπαιρναν μαζί τους. Έπαιρναν συνήθως γαλέττα, όπως έλεγαν το παξιμάδι οι ναυτικοί. Έπρεπε να παν στον φούρνο, να δώσουν οδηγίες οι καπετάνιοι, οι ενδιαφερόμενοι, να ετοιμάσει για τα καΐκι ορισμένες οκκάδες γαλέττα. Την ετοίμαζαν στον φούρνο οι ψωμάδες. Εκτός της γαλέττας έπαιρναν μαζί τους και διάφορα άλλα τρόφιμα, όπως πουργούρι, χαλλούμια, λάδι, ζυμαρικά, όσπρια. Απαραίτητα συμπεριλαμβανόταν στην κουμπάνια το ποτό τους, που συνήθως ήταν κρασί. Σε κάθε ταξίδι ανάμεσα στο πλήρωμα έπρεπε να υπάρχει και ο παραμυθάς. Υπήρχαν άνθρωποι που η δουλειά τους ήταν να λένε παραμύθια και παλιές ιστορίες. Τα έλεγαν για να περνά η ώρα τους, όταν δεν είχαν δουλειά να κάνουν. Και ήταν πολλοί που ήταν ονομαστοί παραμυθάδες. Επίσης κάθε καράβι έπρεπε να έχει την εικόνα με τον προστάτη άγιό του. Και υπήρχε συνήθεια τότε πολλοί να προμηθεύονται εικόνες από τη Μεγάλη Μονή του Πανορμίτη της Πανόρμου της Σύμης, όπου σύμφωνα με την παράδοση τα κύματα είχαν βγάλει εκεί στην ακρογιαλιά την εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ.
Ιλαρίωνας», «Ρήγαινα», «Διγενής», «Ευαγγελίστρια», «Αρχάγγελος», «Αγία Τριάς», «Απόστολος Αντρέας», «Αυγούστα» κ.ά. Όσον αφορά στην παραδοσιακή ενδυμασία των παλιών καπετάνιων, αυτή συνήθως ήταν μαύρη βράκα, δηλαδή έναν πολύ φαρδύ παντελόνι, ανοικτό κάτω χαμηλά, για να μπορεί να κινείται το πόδι τους ελεύθερα. Φορούσαν και μαύρο πουκάμισο και μαύρες ποδίνες για τη θάλασσα. Στη μέση τους είχαν μια ζώνη μάλλον χρυσίζουσα και είχαν το πουγγί τους μπροστά ή πέτσινο ‘κκεμέριν’. Στο κεφάλι φορούσαν ένα μαύρο πλεκτό σκούφο που έμοιαζε κάπως με φέσι. Κυρίως οι καπετάνιοι είχαν αυτή τη στολή. Οι άλλοι ναύτες φορούσαν τα συνηθισμένα ρούχα, ένα παντελόνι και ένα πουκάμισο και μια φανέλα από μέσα, χειμώνα, καλοκαίρι. Οι ναύτες φορούσαν πηλίκια. Τον χειμώνα όμως στις θάλασσες, στις κακοκαιρίες, φορούσαν σκούφο, ψηλό, μάλλινο, που τον έπλεκαν οι μάνες τους, οι γυναίκες τους, οι αρραβωνιαστικές τους.
Μεγάλος εχθρός των καραβιών της Κερύνειας ήταν οι άγριες τραμουντάνες, οι δυνατοί δηλαδή βόρειοι άνεμοι, που φυσούσαν τον χειμώνα αλλά κάποτε και το καλοκαίρι, τον Αύγουστο, τις μέρες των Κακαουσκιών που αγρίευε η θάλασσα. Κι η τραμουντάνα διαρκούσε δυο τρεις μέρες συνήθως. Και δεν κινδύνευαν μόνο όσα καράβια ταξίδευαν, αλλά και όσα ήταν αγκυροβολημένα στο μικρό λιμάνι, που το στόμιο ήταν ανοικτό προς τον βορρά και ήταν πολύ εκτεθειμένο στις τραμουντάνες. Πιο παλιά, πριν οι Άγγλοι Πολύ χαρακτηριστικά ήταν και τα ονόματα διαμορφώσουν με μόλους το λιμάνι, αυτό των καραβιών. Αναφέρω ενδεικτικά: «Άγιος ήταν απλώς ένας μικρός όρμος που προστατευόταν από τον κούλα και από ένα μεγάλο ύφαλο στον βορρά που λεγόταν «Κκέλης», ο οποίος αργότερα καλύφθηκε από τον μόλο του φάρου. Και όταν άρχιζε δυνατή τραμουντάνα, τα καΐκια, αν και ήταν δεμένα στο μόλο με αλυσίδες, με καδένες και μπρος και πίσω με άγκυρες, πηγαινοέρχονταν από τα κύματα και κάποτε κόβονταν οι καδένες και τα καΐκια πάθαιναν ζηΙστιοφόρο στο λιμάνι της Κερύνειας τις αρχές του 20ού αιώνα - 15 -
μιές. Σε μεγάλη θαλασσοταραχή, αν τύχαινε να κινδυνεύει κάποιο καράβι να βουλιάξει, έπαιζαν τις καμπάνες της εκκλησίας του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, για να πάει ο κόσμος να βοηθήσει. Και κατέβαιναν όλοι, μικροί, μεγάλοι, κάτω στο λιμάνι, πολλές φορές νύχτα, μεσάνυχτα, κατέβαιναν όλοι να βοηθήσουν. Και οι γυναίκες όλες των ναυτών, των καπετάνιων, των ιδιοκτητών των καραβιών, όλες, έπρεπε να παν στην εκκλησία της Παναγίας της Χρυσοπολίτισσας, ν’ ανάψουν τα καντήλια, να προσευχηθούν, να φωνάξουν τον ιερέα και να ψάλλουν εκεί, να κάνουν μιαν ευχή, να σταματήσει η τρικυμία. Και μετά την παράκληση, έπαιρναν λάδι από το καντήλι της εκκλησίας, και έτρεχαν να το ρίξουν στο νερό του λιμανιού, να γαληνέψει η θάλασσα, να σωθούν τα πλεούμενα, αλλά και όσοι άνθρωποι ταξίδευαν. Ένα άλλο παρόμοιο, πολύ παλιό έθιμο, που είχαν οι γυναίκες των καπετάνιων που ταξίδευαν και έλειπαν για μήνες, ήταν σε μεγάλες κακοκαιρίες, να παίρνουν την εικόνα του Αγίου Νικολάου και να τη βαφτίζουν στη θάλασσα, για να ηρεμήσουν τα νερά. Πιστοί στις παραδόσεις τους οι Κερυνειώτες πάντοτε τιμούσαν με πολλή ευλάβεια και κατάνυξη όλους τους τοπικούς τους αγίους, που ήταν το καταφύγιο και η βοήθειά τους σε δύσκολες στιγμές. Από τη βυζαντινή εποχή και τα δύσκολα χρόνια των αραβικών επιδρομών αναφέρεται ως πολιούχος άγιος της Κερύνειας ο Αρχάγγελος Μιχαήλ, κατά την παράδοση σαρακηνομάχος, ο ακοίμητος φύλακάς της, που έδειξε τη δύναμή του ρίχνοντας εναντίον των πειρατών που την επιβουλεύονταν την ‘Πέτρα του Αρκαντζέλου’. Επίσης υπήρχε η παράδοση ότι ο Αρχάγγελος, κατά την Οθωμανική περίοδο δεν άφηνε Τούρκο να κατοικήσει στην Κάτω Κερύνεια. Και ίσως από τον φόβο του Αγίου να βγήκε τότε το τραγούδι που έλεγαν πρώτα οι Τούρκοι κι αργότερα το έμαθαν και οι Έλληνες. Το παραθέτω, όπως το αφηγήθηκε η Ιουλία Μακρίδου από την Κερύνεια για τους σκοπούς του Αρχείου Προφορικής Παράδοσης: «Μεν πας στην Τζερύνειαν τζι αν πας μεν κάτσεις, τζι αν κάτσεις μεν παντρευτείς, τζι αν παντρευτείς μεν κάμεις παιδκιά, τζι αν κάμεις παιδκιά, πκιάσ’ τα τζαι φύε». Κάποτε, έλεγαν, ένας Τούρκος δικαστής, ο Μουραπούτης, κατοικούσε κοντά στην εκκλησία του Αρχαγγέλου. Κι επειδή τον ενοχλούσε το σήμαντρο που έπαιζε, μια Λαμπρή έβαλε ανθρώπους και μαστίγωσαν - 16 -
αυτούς που το έπαιζαν. Αμέσως ο ίδιος έχασε και την ακοή του και την ομιλία του. Για να θεραπευτεί αγόρασε καμπάνα για την εκκλησία του Αρχαγγέλου, αλλά ο ίδιος έφυγε από την περιοχή για να πάει να ζήσει μακριά από τον Αρχάγγελο. Από τότε όμως έμεινε στην Κερύνεια η κατάρα «Να πάθεις σαν τον Μουραπούτην». Για όλους τους Κερυνειώτες ήταν πολύ ξεχωριστή μέρα η γιορτή του Μιχαήλ Αρχαγγέλου, καθώς και η γιορτή της Παναγίας της Γλυκιώτισσας, που πάντοτε γλύκαινε κατά την παράδοση τον πόνο των Κερυνειωτών και τους γλίτωνε, διώχνοντας το κακό προς τη θάλασσα. Και όπως όλοι έπρεπε να παρευρεθούν στη λειτουργία και το πανηγύρι των εκκλησιών τους, έτσι και οι καπετάνιοι της Κερύνειας φρόντιζαν να μη λείπουν από την πόλη τις μέρες αυτές. Και όπως γράφει στο βιβλίο της «Θαλασσινή και τουριστική Κερύνεια», η Ρήνα Κατσελλή, «Τα κερυνειώτικα καράβια φρόντιζαν να είναι στη βάση τους ορισμένες ημερομηνίες. Αυτές ήταν πρώτα η 6η του Σεπτέμβρη, μέρα της γιορτής του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, πολιούχου και σωτήρα της πόλης κατά την παράδοση, καθώς και τις επόμενες δύο μέρες, 7 και 8 του Σεπτέμβρη, γιορτή των γενεθλίων της Παναγίας, το πιο αγαπημένο απ’ όλα τα ξωκκλήσια των Κερυνειωτών». Αναφορικά με το ξωκκλήσι αυτό, που είναι του 16ου αιώνα, πρέπει ν’ αναφέρουμε ότι η παράδοση συνδέει το κτίσιμό του με την επέκταση του κάστρου της Κερύνειας από τους Ενετούς. Έλεγαν ότι κτίστηκε από τις ίδιες πέτρες, από τον πρωτομάστορα του κάστρου, που έμενε στην περιοχή της Γλυκιώτισσας και έφερνε κάθε βράδυ μαζί του και μια πέτρα. Καταφύγιο και στήριγμα για τους παλαιούς Κερυνειώτες στις δυσκολίες και τις αρρώστιες τους ήταν και η Παναγία η Χρυσοκάβα, στα ανατολικά του κάστρου. Στην αυλή της Χρυσοκάβας έπαιρναν κατά την παράδοση κι άπλωναν τα νυμφικά σεντόνια τους οι νιόπαντρες κοπέλες της Κερύνειας, για να πάει καλά ο γάμος τους. Επίσης σε δύσκολες στιγμές, όταν κάποιος ήθελε να στείλει τάμα στον Απόστολο Αντρέα για να τον βοηθήσει, πήγαινε στη Χρυσοκάβα και από κάποιο βράχο εκεί έριχνε στη θάλασσα το τάμα του, συνήθως ένα κουτί που είχε μέσα μικρό μπουκάλι με λάδι. Και τα κύματα έπαιρναν το τάμα. Και όταν έφτανε, πάντα σύμφωνα με την παράδοση, χτυπού-
σαν τα σήμαντρα του μοναστηριού και κατέβαιναν οι καλόγηροι και το έπαιρναν. Και λέγεται ότι κάποτε κάποιος Τούρκος, που έκοβε εκεί κοντά πέτρες, παρακολούθησε και έκλεψε το τάμα. Αλλά η Παναγία έκαμε το θαύμα της και ο Τούρκος σκοτώθηκε αμέσως μετά από μια πέτρα που έκοψε ο ίδιος. Στην ίδια περιοχή κοντά στο ημιλαξευμένο στον βράχο ξωκκλήσι της Αγίας Μαύρης, η δυνατή πίστη έφερνε συχνά τους πιστούς, να αφήσουν σε μια συκαμιά που βρισκόταν κοντά στη μικρή δεξαμενή, που έπεφτε μέσα το αγίασμα, κάποιο ρούχο δικό τους ή των μωρών τους, με την ευχή να φύγει το κακό, η αρρώστια. Έθιμα που σχετίζονται με τη θάλασσα έχουμε και στις δυο μεγάλες λαϊκές γιορτές της Κερύνειας που γιορτάζονταν από παλιά, τα Θεοφάνεια και τις γιορτές του Κατακλυσμού, την Κυριακή της Πεντηκοστής και τη Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος. Τα Θεοφάνεια, μετά τη θεία λειτουργία στον Αρχάγγελο ακολουθούσε το γνωστό έθιμο να ρίξει ο αρχιερέας τον σταυρό στη θάλασσα, για ν’ αγιαστούν τα νερά. Και παρά το κρύο πάντοτε υπήρχαν οι πρόθυμοι νεαροί κολυμβητές να τον ανασύρουν. Παραθέτω μιαν περιγραφή του Φρίξου Βράχα από το βιβλίο του Νοσταλγία της Κερύνειας, που μας δίδει μια ωραία εικόνα της εποχής των καραβιών. «Τα Φώτα κι ας φυσομανούσε πότε, πότε η τραμουντάνα, με τα θεόρατα κύματα που καβαλίκευαν τις προκυμαίες και τον φάρο, δέρνοντας κατάριζα το ασάλευτο κάστρο, ο λαός όλος με τον Δεσπότη του και με τους παπάδες του κατέβαινε στο λιμάνι για την κατάδυση του Σταυρού. Οι καμπάνες τότε κτυπούσαν ακατάπαυστα, τα σημαιοστολισμένα καράβια σφύριζαν αδιάκοπα κι οι άνθρωποι αντάλλασσαν ευχές». Όσον αφορά στη γιορτή του Κατακλυσμού, που έχει τις ρίζες της σε αρχαιοελληνικές γιορτές, από τα πολύ παλιά χρόνια αυτή γιορταζόταν από τους καπετάνιους με διάφορα θαλασσινά αγωνίσματα, για να τιμήσουν σύμφωνα με την παράδοση τον Άη Γιαλόν. Από τα πιο θεαματικά αγωνίσματα τότε ήταν ο αγώνας δρόμου των καραβιών και το «κατάρτιν», όπως έλεγαν οι παλιοί Κερυνειώτες, το γνωστό δηλαδή αγώνισμα του ολισθηρού ιστού. Το αγώνισμα αυτό τότε διεξαγόταν στο κέντρο του λιμανιού, αφού έδεναν σ’ ένα μεγάλο καράβι ένα παλιό κατάρτι αλειμμένο
με λίπος και με τη σημαιούλα στην άκρη. Αργότερα όταν εξέλιπαν τα μεγάλα καράβια, το αγώνισμα μεταφέρθηκε στη μικρή αποβάθρα του τελωνείου. Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον όμως κέρδιζε ο αγώνας δρόμου των καραβιών. Πολλά καράβια έβγαιναν έξω από το λιμάνι για να συναγωνιστούν σε ταχύτητα και να αναδειχθεί ο νικητής. Παραθέτω απόσπασμα από αφήγηση του Νίκου Χιωτέλλη, που δημοσιεύτηκε στη Λαογραφική Κύπρο. «…Οι Κερυνειώτες καραβοκύρηδες είχαν την ευγενική φιλοδοξία, καθένας σε δεδομένη περίσταση, να επιδείξει το δικό του καράβι, να πούμε το τρεχαντήρι, τον μπότη, τη βουλέττα, φρεσκομπογιατισμένο και καλά αρματωμένο με ασκημένους ναύτες… Πολλοί ήταν πρόθυμοι και τα καράβια αρκετά να διαγωνισθούν στην ταχύτητα και την ικανότητα να βγουν στ’ άρμενα, σε βόλτες έξω από το λιμάνι και πάλι στο λιμάνι. …Το καράβι που ξεπερνούσε και πρώτευε ήταν όλο τον χρόνο στο στόμα των θαλασσινών της Κερύνειας και όλου του κόσμου και των περιχώρων. Αγωνίζονταν μόνο για τη φήμη. Στο μικρό αλλά γραφικό λιμάνι της Κερύνειας, μετά τη λειτουργία του Αγίου Πνεύματος, όλος ο κόσμος από την εκκλησία κατέβαινε στους μόλους και την προκυμαία ή από τα μπαλκόνια των γύρω σπιτιών, ν’ απολαύσει το θέαμα τόσων πανιών και καραβιών και να γίνει μέτοχος της χαράς, προ παντός όταν το καΐκι που πρώτευε ήταν συγγενικό ή φιλικό!» Σχετική με τον αγώνα των καραβιών και μια είδηση που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ‘Κύπριος’ του 1904 και αναφέρεται στον Κατακλυσμό στην Κερύνεια. Γράφει: «Το αγώνισμα της ιστιοδρομίας παρελείφθη, διότι έλειπαν όλα τα καΐκια». Τελειώνοντας, θέλω ν’ αναφέρω ότι αυτά είναι μόνο ένα ελάχιστο δείγμα του ανεκτίμητου θησαυρού της λαϊκής παράδοσης της αγαπημένης μας Κερύνειας. Πιστεύω όμως ότι είναι αρκετά, για να καταδείξουν- τον πλούτο του παραδοσιακού πολιτισμού της κατεχόμενης γης μας, της δικής μας γης, που δεν θα πάψουμε ποτέ να διεκδικούμε, γιατί αυτό είναι το χρέος μας, αυτό επιβάλλουν το δίκαιο, η ιστορία και οι παραδόσεις μας.
1Ομιλία που έγινε στην εκδήλωση «Ημέρα Κερύ-
νειας», που συνδιοργάνωσαν ο Ροταριανός Όμιλος Κερύνειας και το Inner Wheel Κερύνειας στο Πολιτιστικό Ίδρυμα Καραβιωτών στις, 18.6.2018
- 17 -
Παλιά και σύγχρονη ιστορία της πόλης μας Τα αρχαία λατομεία της Κερύνειας Τάκη Νεοφύτου
Έ
να από τα πρώτα και πιο σημαντικά προβλήματα που αντιμετώπισε ο άνθρωπος από τότε που πρωτοεμφανίστηκε στη γη ήταν το πρόβλημα της στέγης, που είχε σχέση όχι μόνο με την ευημερία του, αλλά κυρίως την ασφάλεια του. Η λύση που έδωσε κατά καιρούς στο πρόβλημα, εξαρτήθηκε από διάφορους παράγοντες, όπως την ιστορική περίοδο στην οποία αναφερόμαστε, την γεωγραφική περιοχή, τις κλιματολογικές συνθήκες, τα διαθέσιμα οικοδομικά υλικά που υπήρχαν στον περιβάλλοντα χώρο και πολλούς άλλους. Ήταν φυσικό και αναμενόμενο, τα πρώτα χρόνια να επέλεγε λύσεις που εύρισκε έτοιμες στον χώρο διαβίωσής του, όπως, για παράδειγμα τα σπήλαια. Σταδιακά όμως, με την εξέλιξή του, λύσεις διαμορφωμένες ή κατασκευασμένες από τον ίδιο, όπως καλύβες και αργότερα, ιδιαίτερα όταν άρχισε να επιλέγει μόνιμη διαμονή, σπίτια, κατασκευασμένα από διάφορα υλικά, όπως ξύλα, πλιθάρια, πέτρες, τούβλα, για να μην αναφερθούμε και στον πάγο και άλλα πιο σπάνια υλικά, ανάλογα με το τι ήταν διαθέσιμο στην περιοχή που ζούσε. Στην Κύπρο, περιλαμβανόμενης και της Κερύνειας στην οποία αναφέρεται το άρθρο αυτό, λόγω της διαμόρφωσης του εδάφους και της μη διαθεσιμότητας άλλων στερεών υλικών, από την αρχαιότητα αποδεδειγμένα χρησιμοποιήθηκε ως οικοδομικό υλικό η πέτρα. Η άφθονη ύπαρξη των σχετικά μαλακών και επεξεργάσιμων ασβεστολιθικών πετρωμάτων επέτρεψε και σταδιακά επέβαλε την πέτρα ως το κύριο οικοδομικό υλικό της περιοχής, όπως καταμαρτυρούν και τα αρχαιολογικά κατάλοιπα όλων των εποχών στην πόλη της Κερύνειας και την γύρω περιοχή. - 18 -
Για πρακτικούς και οικονομικούς λόγους, ήταν φυσικό οι πρόγονοί μας να αναζητήσουν χώρους εξόρυξης κοντά στην πόλην από τους οποίους η μεταφορά θα ήταν εύκολη και φτηνή. Και αυτοί, όπως ξέρουμε όλοι οι Κερυνειώτες, δεν ήταν άλλοι από τις δύο βραχώδεις ακτές στις παρυφές της πόλης, της Χρυσοκάβας στα ανατολικά και της Τσιακκιλερής («Σπήλιους του Χοιριπή»), στα δυτικά. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές αποκάλυψαν ότι η αρχαία Κερύνεια ήταν κτισμένη στο ύψωμα που βρισκόταν στο ανατολικό μέρος της σημερινής πόλης. Τα τείχη που περιέκλειαν την αρχαία πόλη άρχιζαν από τον βράχο που είναι σήμερα κτισμένη η εκκλησία του Αρχαγγέλου, προχωρούσαν νότια κατά μήκος της όδευσης της οδού Ελευθερίας μέχρι τον πύργο που υπήρχε στον χώρο σταθμεύσης, πίσω από το ζαχαροπλαστείο του Σκανναβή, στη συνέχεια κατά μήκος της Λεωφόρου 25ης Μαρτίου μέχρι τον Σταθμό Πετρελαιοειδών ΦΙΝΑ του Αιμίλιου Ποέρου και από εκεί κατευθυνόταν βορειοανατολικά μέχρι την περιοχή του Νοσοκομείου και του Σφαγείου. Είναι γι’ αυτό το λόγο που ως πρώτο λατομείο για κόψιμο πέτρας προτιμήθηκε, η Χρυσοκάβα, που ήταν το πλησιέστερο μια και ουσιαστικά εφαπτόταν με τα ανατολικά όρια της πόλης. Απόδειξη ότι η Χρυσοκάβα ήταν το πρώτο λατομείο της Κερύνειας, που χρησιμοποιήθη-
Φυλακισμένοι εργάζονται υπό επίβλεψη αστυνομικών στο λατομείο της Τσιακκιλερής
κε μάλιστα πριν τους χριστιανικούς χρόνους, είναι το γεγονός ότι οι κατακόμβες, το παλαιοχριστιανικό νεκροταφείο και η εκκλησία της Αγίας Μαύρης, που λειτούργησαν μέσα στο λατομείο κατά την πρωτοχριστιανική περίοδο, είχαν κτιστεί στους χώρους από τους οποίους προηγουμένως είχε ήδη λαξευτεί το οικοδομικό υλικό για την ανέγερση της κλασσικής Κερύνειας. Το λατομείο της Χρυσοκάβας εξακολούθησε να χρησιμοποιείται και κατά τους κατοπινούς χρόνους και σίγουρα μέχρι τον 9ο, 10ο καθώς και τον 15ο αιώνα, που κτίστηκαν τα σωζόμενα μέχρι σήμερα Βυζαντινά, Λουζινιανά και Ενετικά τμήματα του Φρουρίου της Κερύνειας. Κατά την πιο πάνω περίοδο, φαίνεται ότι άρχισε να χρησιμοποιείται ταυτόχρονα και το δυτικό λατομείο, εκείνο της Τσιακκιλερής, όχι μόνο λόγω της αυξημένης ζήτησης οικοδομικού υλικού για το Φρούριο της Κερύνειας, αλλά και για εκείνο του Αγίου Ιλαρίωνα, του οποίου είχε ήδη αρχίσει η ανέγερση από την Βυζαντινή περίοδο. Γιατί πιστεύεται ότι οι πέτρες σύμφωναμε την παράδοση που χρησιμοποιήθηκαν για το κτίσιμο ίσως των Λουζινιανών τμημάτων του Φρουρίου του Αγίου Ιλαρίωνα μεταφέρονταν «χέρι με χέρι» από την Κερύνεια και μάλλον από το λατομείο της Τσιακκιλερής, που ήταν πλησιέστερο. Την άποψη αυτή επιβεβαιώνει και μια παράδοση και ένα τοπωνύμιο μεταξύ των χωριών Τριμίθι και Κάρμι. Όταν σε κάποια στιγμή, λέει η παράδοση, έφτασε το μήνυμα από τον πρωτομάστορα ότι δεν χρειάζονταν πλέον άλλες πέτρες για το κτίσιμο του Φρουρίου του Αγίου Ιλαρίωνα, οι εργάτες που τις κουβαλούσαν «χέρι με χέρι» άφησαν να πέσει από τα χέρια τους στη γη η πέτρα που κρατούσε ο καθένας με αποτέλεσμα να σχηματιστεί μια γραμμή από πέτρες από την Κερύνεια μέχρι τον Άγιο Ιλαρίωνα. Τις πέτρες αυτές τις χρησιμοποίησαν αργότερα
Λατομείο Χρυσοκάβας
οι κάτοικοι του Τριμιθιού και του Καρμιού για οικοδομικούς σκοπούς. Σε ένα σημείο μάλιστα της γραμμής αυτής, υπάρχει μια περιοχή που λέγεται «Πέτρα Στητή» και η ονομασία αποδίδεται σε μια στήλη από τις πέτρες αυτές, που κάποιος τις «στίβασε» την μια πάνω στην άλλη. Οι εμπειρίες που αποκτήθηκαν από την επί τόσους αιώνες λατόμηση οικοδομικού υλικού από τις βραχώδεις ακτές της Κερύνειας ήταν φυσικό και αυτονόητο να βελτιώσουν τις τεχνικές των λατόμων σε σημαντικό βαθμό, τόσο για την κοπή των βράχων, όσο και για την επεξεργασία, το σκάλισμα και τη μεταφορά του οικοδομικού υλικού. Σε ό,τι αφορά την μεταφορά, είναι φανερό ότι εκτός από την δια ξηράς, αυτή θα πρέπει να γινόταν και δια θαλάσσης. Γνώσεις για την δια θαλάσσης μεταφορά πρέπει να εισήχθηκαν και από το εξωτερικό, κυρίως την γειτονική Αίγυπτο. Οι Αιγύπτιοι από αρχαιοτάτων χρόνων είχαν επινοήσει τρόπους μεταφοράς τεράστιων μονολιθικών κολώνων από τα λατομεία γρανίτη της Άνω Αιγύπτου, σε όλη την υπόλοιπη χώρα, με ποταμόπλοια μέσω του Νείλου. Τέτοιες κολώνες, με προέλευση μάλλον από την Αίγυπτο, υπάρχουν και στη χριστιανική βασιλική δίπλα από την στήλη του Αποστόλου Παύλου, στην Πάφο. Φυσική συνέπεια των ολοένα αυξανόμενων γνώσεων και εμπειριών ήταν και η σταδιακή εξειδίκευση του εργατικού δυναμικού που εκτός από τους ειδικούς λατόμους, περι- 19 -
λάμβανε τους εξειδικευμένους λιθοξόους και σκαλιστές, τους μεταφορείς, τους κτίστες και άλλες σχετικές ειδικότητες. Όλοι αυτοί, με την πάροδο του χρόνου άρχισαν να οργανώνονται και σταδιακά δημιούργησαν και τις πρώτες ειδικές επαγγελματικές ομάδες που είχαν κύριο στόχο να διασφαλίσουν τα συμφέροντα των μελών τους και δεν διέφεραν και πολύ από τις σημερινές συντεχνίες.
Μονόγραμμα λιθοξόων στο Κάστρο της Κερύνειας
Παρενθετικά αναφέρεται ότι αυτή ήταν και μια τάση που είχε ήδη αναπτυχθεί και στην Ευρώπη όπως μαρτυρούν και τα πολύ γνωστά και εξαιρετικής αρχιτεκτονικής κατάλοιπα οικήματα των συντεχνιών του 1700, που μέχρι σήμερα πλαισιώνουν την κεντρική πλατεία Μarkt Platz των Βρυξελλών, στο Βέλγιο. Κάποτε μάλιστα, οι ομάδες αυτές εξελίσσονταν ουσιαστικά σε πολύ κλειστά κυκλώματα, που λειτουργούσαν με πολλή εχεμύθεια, αν όχι και μυστικοπάθεια. Μετεξέλιξή τους το σημερινό Κίνημα των Τεκτόνων (Μασόνοι), που όπως λέει και το όνομά του προήλθε από τη συντεχνία των τεκτόνων (κτιστών). Κάτι σχετικό για την Κύπρο, που ανακαλύφθηκε μόλις πρόσφατα, ήταν ότι οι λιθοξόοι της Κερύνειας, για κάποιους λόγους που δεν είναι γνωστοί, κατά την Ενετική περίοδο, συνήθιζαν να χαράσσουν στις πέτρες που επεξεργάζονταν κάποια σύμβολα ή τα αρχικά του ονόματός τους. Το γεγονός αποκαλύφθηκε τυχαία σε μια φωτογράφηση από τον συγγραφέα του άρθρου στο εσωτερικό - 20 -
του ΒΔ Ενετικού Πύργου του Φρουρίου της Κερύνειας, που αποκάλυψε, ότι σε αρκετές από τις πέτρες που χρησιμοποιήθηκαν κατά την ανέγερσή του, αναγράφονται γράμματα ή σύμβολα που είναι ίσως σημεία αναγνώρισης των λιθοξόων που τις επεξεργάστηκαν. Επανερχόμενοι στα λατομεία της Κερύνειας πρέπει να προσθέσουμε ότι η χρήση τους συνεχίστηκε και μέχρι τους σχετικά πρόσφατους χρόνους. Με τη διαφορά όμως ότι το λατομείο της Χρυσοκάβας, που ίσως λόγω μείωσης των κοντινών αποθεμάτων του να κατέστη ασύμφορο, άρχισε να εγκαταλείπεται και κατά την έναρξη της κατασκευής του λιμανιού της Κερύνειας από τους Άγγλους το 1885, χρησιμοποιήθηκε αποκλειστικά το λατομείο της Τσιακιλερής κάτω από το μεταγενέστερο εκκλησάκι της Αγίας Βαρβάρας. Κατά τη νέα αυτή περίοδο λατόμησης στην Κερύνεια, δεν μιλούμε πλέον για οικοδομικό υλικό αποτελούμενο μόνο από σχετικά μικρές τετραγωνισμένες πέτρες, όπως αυτές που χρειάζονταν για την ανέγερση του Φρουρίου, αλλά και από πολύ μεγαλύτερων διαστάσεων ογκόλιθους που χρειάζονταν για την υποθαλάσσια θεμελίωση και την κατασκευή του λιμανιού και των μόλων του. Η σιδηροδρομική γραμμή που κατασκεύασαν οι Άγγλοι μεταξύ Τσιακκιλερής και λιμανιού, επέτρεψε και διευκόλυνε την μεταφορά των μεγάλων αυτών ογκόλιθων, που φορτώνονταν πλέον ευκολότερα με μηχανικά μέσα (γερανούς). Οι λατόμοι αυτής της εποχής δεν ήταν ντόπιοι τεχνίτες και εργάτες, αλλά ως επί το πλείστον φυλακισμένοι που μεταφέρθηκαν από τις Κεντρικές Φυλακές της Λευκωσίας και διέμεναν στο Φρούριο. Από χαρακτηριστικές φωτογραφίες της εποχής που διασώθηκαν, φαίνεται ότι φρουρούνταν από ένοπλους αστυνομικούς μερικοί από τους οποίους ήταν έφιπποι. Και για να έρθουμε και στα πολύ νεότερα χρόνια της δεκαετίας του 1960, όταν επί Κυπριακής Δημοκρατίας άρχισαν νέες επιδιορθώσεις και επέκταση του λιμανιού, οι ογκόλιθοι που χρησιμοποιήθηκαν για τις εργασίες, δεν εξασφαλίζονταν από τα δύο παραδοσιακά αρχαία λατομεία της Κερύνειας, την Χρυσοκάβα και την Τσιακκιλερή, αλλά από την περιοχή της Νήσου των Εχιδνών και μεταφέρονταν στην Κερύνεια με φορτηγά και ρυμουλκούμενες φορτηγίδες.
Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Κερύνεια Β΄ Μέρος
Χρίστου Αριστείδου
Μ
ια από τις πρώτες οικογένειες που ήλθαν στην Κερύνεια μετά τη μικρασιατική καταστροφή ήταν η οικογένεια Μαργαρίτη αποτελούμενη από τον ίδιο, τη σύζυγό του Φροσύνη και τη θυγατέρα του Παναγιώτα, γνωστή στην Κερύνεια ως Πανιώ. Η οικογένεια αυτή καταγόταν από τη Στράντζα της Μικράς Ασίας, που βρίσκεται στα σύνορα Θράκης και Μικράς Ασίας. Στην Κύπρο η οικογένεια Μαργαρίτη έφθασε μέσω Αττάλειας γύρω στα 1921/22 με το καράβι του Ματθαίου Καριόλου και εγκαταστάθηκε στην Κερύνεια. Ο Μαργαρίτης, πολύ εργατικός, δούλευε όπου εύρισκε εργασία για να συντηρήσει την προσφυγική οικογένειά του. Κάποιο διάστημα εργαζόταν στην περιοχή της Σολέας ως καρβουνιάρης. Το επάγγελμα αυτό το ασκούσε και στη Μ. Ασία. Όμως, μια μέρα που πήγε στην Ευρύχου για να συνεχίσει τη δουλειά του ως καρβουνιάρης, χάθηκαν τα ίχνη του. Η θυγατέρα του Μαργαρίτη, Πανιώ (Παναγιώτα), αργότερα παντρεύθηκε τον Ματθαίο Καριόλου (Προφορικές πηροφορίες για την οικογένεια Καριόλου μού έδωσαν οι κυρίες Τασούλα Καριόλου, σύζυγος του Ανδρέα Καριόλου στις 5/9/2012 και 5/2/2013 και η Τασούλα Παφίτη, εγγονή του Ματθαίου και Πανιώς Καριόλου), που υπήρξε ένας από τους ονομαστούς καραβοκύρηδες της Κερύνειας. Το ζεύγος Ματθαίου και Παναγιώτας Καριόλου απέκτησε πέντε παιδιά. Τη Μαργαρίτα, την Ελένη, τον Ερμή, τον Ανδρέα και τον Αναστάση. Ο Ματθαίος Καριόλου πολύ ικανός και εργατικός είχε καταφέρει να αποκτήσει τρία σκάφη. Τη σκαμπαβία «Αγία Τριάς», που του τσάκισε η τραμουντάνα, ενώ ήταν αραγμένη στο λιμάνι της Κερύνειας το 1934, και άλλα δύο. Το τρίτο ήταν μικρό σκάφος που είχε έως τις αρχές του 1940. Κατά την περίοδο της μικρασιατικής καταστροφής μετέφερε μικρασιάτες πρόσφυγες
στην Κύπρο. Σε μια συνέντευξη που πήρα από την οικογένεια Στεφανίδη, μου αναφέρθηκε ότι η οικογένεια αυτή ήλθε στην Κύπρο με το καράβι του Ματθαίου Καριόλου. Από την οικογένεια Καριόλου, μια από τις πιο ονομαστές της Κερύνειας, κατάγονται σημαντικοί άνθρωποι με πολύ μεγάλη προσφορά στην κυπριακή οικονομία. Θα αναφέρουμε μόνο τα ονόματα των σημαντικότερων μελών της οικογένειας, όπως του παγκόσμια γνωστού Κύπριου δύτη Ανδρέα Καριόλου, το όνομα του οποίου συνδέθηκε με το αρχαίο καράβι της Κερύνειας (Για τον Ανδρέα Καριόλου βλ. Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 6ος, Λευκωσία 1987, σ. 287. Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 8ος, Λευκωσία 2011, σ. 237-238). Ξεχώριζε ως νέος για την καλή μόρφωση που είχε αποκτήσει ως απόφοιτος της Αγγλικής Σχολής Λευκωσίας, με άριστη γνώση της αγγλικής γλώσσας, είχε εξασφαλίσει θέση στην Κυβέρνηση με διορισμό του στο Διοικητήριο Λεμεσού, εγκαινίασε πρώτος τις θαλάσσιες τουριστικές εκδρομές στην Κερύνεια με ιδιόκτητο μικρό πλεούμενο, ίδρυσε την πρώτη Σχολή υποβρυχίων καταδύσεων στην Κύπρο με έδρα το λιμανάκι της Κερύνειας, άνοιξε δικό του κατάστημα στην οδό Ελλάδος, που είναι ο κεντρικότερος δρόμος της Κερύνειας, στο οποίο μεταξύ άλλων διέθετε κάθε λογής εξαρτήματα και είδη εξοπλισμού για καταδύσεις κ.ά. Ασχολήθηκε και με τον αθλητισμό, υπήρξε μέλος του ποδοσφαιρικού σωματείου ΑΠΟΕΛ και ένας από τους ιδρυτές και ποδοσφαιριστές της «Ομόνοιας» Λευκωσίας. Όμως στην Κύπρο μας πρόσφερε και άλλες ανεκτίμητες υπηρεσίες με την ανακάλυψη του περίφημου ναυαγίου της Κερύνειας το 1965. Με την τουρκική εισβολή του 1974, συνελήφθη από τους Τούρκους και κρατήθηκε όμηρος με άλλους Κερυνειώτες στο ξενοδοχείο Dome της Κερύνειας. Το 1975 εγκαταστάθηκε στη Λάρνακα όπου ασχολείτο με τη σπογγαλιεία και την εκπαίδευση αυτοδυτών. Παράλληλα ανέπτυξε πλούσια δράση σε οργανώσεις των προσφύγων και οργάνωσε ένα διεθνές ταμείο μεταξύ των χιλιάδων φίλων του στο εξωτερικό για τους πρόσφυγες. Στις 26 Απριλίου 1977 ο Ανδρέας Καριόλου πνίγηκε στην προσπάθειά του να διασώσει Καναδό δεκανέα, μέλος της ειρηνευτικής δύναμης των Ηνωμένων Εθνών στην Κύπρο, που τον είχε εγκαταλεί- 21 -
ψει ο επίσης εκπαιδευτής του σε βάθος 120 ποδών, στη θάλασσα της Λάρνακας. Προσωπικότητες από όλο τον κόσμο έπλεξαν το εγκώμιό του, οι δε Times του Λονδίνου του αφιέρωσαν νεκρολογία. Τον ίδιο χρόνο η καναδική κυβέρνηση παρασημοφόρησε τον Ανδρέα Καριόλου μεταθανάτια με το Αστέρι Θάρρους του Καναδικού κράτους. Πολύ σημαντική είναι επίσης η προσφορά του Αναστάση Καριόλου, αδελφού του Ανδρέα Καριόλου (Πληροφορίες για τον Αναστάση Καριόλου μού έδωσε η σύζυγός του κ. Τζην Καριόλου). Η συμβολή του υπήρξε πολύ μεγάλη στον τομέα της Ξενοδοχειακής βιομηχανίας και στην ανάπτυξη του τουρισμού της Κερύνειας και γενικότερα της Κύπρου. Γύρω στα 1951 δημιούργησε το πρώτο εστιατόριό του, με το όνομα «Εσπερίδες». Το 1952 άνοιξε ξενοδοχείο με πέντε δωμάτια, με το ίδιο όνομα, στο διπλανό σπίτι της αδελφής του και το διατήρησε έως το 1959. Το 1960, μαζί με την πολύ εργατική και δραστήρια σύζυγό του, άρχισε να κτίζει το καινούριο ξενοδοχείο του που ήταν ένα από τα μεγαλύτερα της Κερύνειας, με το ίδιο όνομα «Εσπερίδες», που άρχισε τη λειτουργία του το καλοκαίρι του 1961 στην πρώτη Τσιακκιλερή, αρχικά με 15 δωμάτια και αργότερα, με τις επεκτάσεις που έγιναν σ’ αυτό, να φθάνει έως τον Απρίλιο του 1967 στα 50 δωμάτια. Στο ξενοδοχείο του, φιλοξένησε χιλιάδες τουρίστες, ιδιαίτερα Άγγλους, έως το 1974, οπότε λόγω της κατάληψης του ξενοδοχείου από τους Τούρκους εισβολείς, ανεστάλη η λειτουργία του. Ο Αναστάσης Καριόλου απεβίωσε στην Πάφο στις 26 Μαΐου 2013 με τον καημό της ανεκπλήρωτης επιθυμίας του για επιστροφή στην αγαπημένη του Κερύνεια. Άλλα σημαντικά πρόσωπα της οικογένειας Καριόλου είναι ο τέως Δήμαρχος Κερύνειας Γλαύκος Καριόλου που γεννήθηκε στην Κερύνεια το 1952 και σπούδασε Marine Engineering (πληροφορίες για τον Γλαύκο Καριόλου και τον αδελφό του Μάριο μού έδωσε η μητέρα τους, κ. Τασούλα Καριόλου). Εργάσθηκε για πολλά χρόνια στη Μαρίνα Λάρνακας και στον ΚΟΤ. Διακρίνεται με την πλούσια προσφορά του στα κοινά, τόσο από τη θέση του τέως Δημάρχου Κερύνειας, αξίωμα στο οποίο εξελέγη στις Δημοτικές εκλογές της 17ης Δεκεμβρίου 2012 για την περίοδο 2013-17, όσο και με τη δραστηριοποίησή του - 22 -
και την ανάληψη σημαντικών πρωτοβουλιών, αλλά και με τις συχνές παρεμβάσεις του με άρθρα και μελέτες στον ημερήσιο τύπο και τα διάφορα επιστημονικά συνέδρια. Ο Γλαύκος είναι ο καπετάνιος του «Κερύνεια ΙΙ» και του «Κερύνεια-Ελευθερία». Επίσης πολύ γνωστός είναι και ο γιος του Γλαύκου, Ανδρέας Καριόλου, ιστιοπλόος με διεθνείς επιτυχίες. Είναι πρωταθλητής Κύπρου ανδρών τα τελευταία χρόνια στην ιστιοσανίδα Μιστράλ. Σημαντική είναι και η προσφορά του αδελφού του Γλαύκου, δρα Μάριου Καριόλου, ο οποίος εργάζεται στο Τμήμα του DNA (Διευθυντής του Εργαστηρίου Δικανικής Γενετικής) στο Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής στη Λευκωσία. Θα ήταν μεγάλη παράλειψη, εάν δεν αναφέρουμε και την τεράστια προσφορά του γνωστού παγκοσμίως Μαέστρου-βιολινίστα Ματθαίου Καριόλου, γιου του Ερμή Καριόλου, ο οποίος τόσα πολλά πρόσφερε στην Κύπρο και στη μουσική (Βλ. Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 6ος, Λευκωσία 1987, σ. 287. Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 8ος, Λευκωσία 2011, σ. 238-239). Είναι ένας από τους λίγους ξακουστούς βιολινίστες διεθνώς. Είναι ο ιδρυτής του Εργαστηρίου Εγχόρδων – Πρόγραμμα Ανάπτυξης Μουσικών Ταλέντων του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, που με τα νεαρά μουσικά βλαστάρια της Κύπρου, μας κάνει περήφανους σε όλη την Ευρώπη. Με την Κερύνεια συνδέεται δια γάμου και η οικογένεια Κώστα Ι. Πασχαλίδη πρόσφυγα από την Αλάνια της Μικράς Ασίας, η οποία εγκαταστάθηκε στην Κύπρο, το 1922, μετά την μικρασιατική καταστροφή. Ο γιος της οικογένειας Πασχαλίδη, Μιχάλης Κ. Πασχαλίδης, πρώην Διευθυντής των Τεχνικών Υπηρεσιών του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού νυμφεύτηκε με την Μαίρη Σταυρίδη, θυγατέρα της γνωστής οικογένειας Σταυρίδη από την Κερύνεια. Με την πόλη της Κερύνειας συνδέεται επίσης και η οικογένεια του Γιάννη Γιαγκιώζη, γιου του Θανάση Γιαγκιώζη, ο οποίος κατά τη Μικρασιατική καταστροφή αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Σμύρνη ως πρόσφυγας όταν ήταν 12 χρόνων. Ο Γιάννης Γιαγκώζης είναι νυμφευμένος με την Έλλη Ποέρου από την Κερύνεια. Μετά τη μικρασιατική καταστροφή στην Κερύνεια ήλθε από τη Μικρά Ασία και ο
γνωστός αγγειοπλάστης Γιάννης Ανατολίτης (Πληροφορίες για τον αγγειοπλάστη Γιάννη Ανατολίτη μού έδωσε ο αγγειοπλάστης Πέτρος Πετρόπουλος από τον Άγιο Γεώργιο Κερύνειας και αργότερα κάτοικος στο Πέρα Χωριό Νήσου). Ο Ανατολίτης φεύγοντας από τη Μικρά Ασία πήγε για κάποιο διάστημα στην Ελλάδα όπου ειδικεύθηκε στην αγγειοπλαστική, και στη συνέχεια πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ήλθε στην Κύπρο. Αρχικά έφτιαχνε συνηθισμένα (μη αλειφτά) αγγεία, αλλά αργότερα άνοιξε Αγγειοπλαστείο στον Άγιο Γεώργιο Κερύνειας, στο οποίο κατασκεύαζε αλειφτά αγγεία και πιάτα, τα οποία κατά τη διάρκεια του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου είχαν μεγάλη ζήτηση. Την τέχνη του αγγειοπλάστη μεταλαμπάδευσε και στον γιο του Κώστα και σε άλλους που θέλησαν να ασχοληθούν με την αγγειοπλαστική. Ο Γιάννης Ανατολίτης δημιούργησε ολόκληρη σχολή στην αγγειοπλαστική, από την οποία βγήκαν αξιόλογοι τεχνίτες. Οι μαθητές του, όπως ο Σάββας, ο Κανάρης, ο Κωστάκης Ελευθερίου, ο Πέτρος Πετρόπουλος και άλλοι, ζωγράφιζαν τα αγγεία με μεγάλη επιτυχία αποτυπώνοντας σ’ αυτά διάφορες σκηνές παρμένες από την ελληνική μυθολογία. Ο Γιάννης Ανατολίτης πέθανε στα τέλη της δεκαετίας του 1950.
Από τη Μερσίνα της Μικράς Ασίας το 1922 ήλθε στην Κύπρο η οικογένεια του Γιώργου Μιχαηλίδη που καταγόταν από το Διόριος της επαρχίας Κερύνειας και είχε μεταναστεύσει στη Μικρά Ασία πριν αρκετά χρόνια (Προφορικές πληροφορίες για την οικογένεια Γιώργου Μιχαηλίδη πήρα από την οικογένεια Λαρτίδη). Στη Μερσίνα ο Γ. Μιχαηλίδης προόδευσε οικονομικά, ήταν σημαντικός μέτοχος σε Τράπεζα και είχε δικό του εργοστάσιο. Ερχόμενος στην Κύπρο, έφερε μαζί του τα τρία του παιδιά τον Πέτρο, τον Κώστα και τη Φωτώ. Τότε ο μεγαλύτερος γιος του, ο Πέτρος ήταν 18 ετών. Αργότερα ο Πέτρος ασχολήθηκε με χονδρικό και λιανικό εμπόριο με έδρα του τη Λευκωσία και διετέλεσε εμπορικός αντιπρόσωπος διαφόρων εταιρειών και εργοστασίων του εξωτερικού. Για πολλά χρόνια ήταν αντιπρόσωπος του γερμανικού εργοστασίου GPMG – Henkel Ltd που διέθετε στην Κύπρο τη σκόνη πλυσίματος DIXAN, την οποία παρήγαγε για λογαριασμό της η Εταιρεία ΛΑΡΤΙΚΟΝ, ιδιοκτήτες της οποίας ήταν η οικογένεια Λαρτίδη. Τις απαραίτητες πρώτες ύλες για την παραγωγή της σκόνης πλυσίματος DIXAN προμήθευε στην ΛΑΡΤΙΚΟΝ η εταιρεία Henkel Ltd. Ο αδελφός του Πέτρου, ο Κώστας ήταν χημικός και η αδελφή του Φωτώ ήταν δασκάλα.
Κατακλυσμός. Αγώνισμα ιστιοπλοΐας
- 23 -
Μια ιστορική περιδιάβαση στον Άγιο Ιλαρίωνα Κλεάνθη Ερωτοκρίτου
Ο
Άγιος Ιλαρίωνας βρίσκεται στην κατεχόμενη επαρχία της Κερύνειας, στο κέντρο της οροσειράς του Πενταδακτύλου σε υψόμετρο 725μ. από την θάλασσα. Δομείται από σκληρούς ασβεστόλιθους που σχηματίστηκαν στον πυθμένα της θάλασσας πριν 220 εκατομμύρια χρόνια. Στη σημερινή τους θέση βρίσκονται εδώ και 10 εκατομμύρια χρόνια, όταν, κατά την αλπική ορογένεση, η οροσειρά του Πενταδακτύλου αναδύθηκε από τον βυθό της θάλασσας. Το Κάστρο του Αγίου Ιλαρίωνα ή του Άη Λαρκού, κατασκευάστηκε από τους Βυζαντινούς τον 11ο αιώνα μ.Χ. στην ομώνυμη κορυφή του Πενταδακτύλου. Από το ύψωμα αυτό του Αγίου Ιλαρίωνα έλεγχαν όλη την περιοχή, από τη Βασίλεια μέχρι τον Άγιο Αμβρόσιο και έβλεπαν την κάθε κίνηση των Αράβων-Σαρακηνών πειρατών, που ερχόντουσαν από τα απέναντι παράλια της Μικράς Ασίας κι έτσι οργάνωναν την άμυνά τους. Ονομάστηκε έτσι αυτό το ύψωμα, επειδή στο σημείο αυτό είχε ασκητέψει ο Άγιος Ιλαρίωνας ο νέος. Το Κάστρο είναι προσβάσιμο μόνο από τη νότια πλευρά του, στις υπόλοιπες περιβάλλεται από απρόσιτους γκρεμούς. Μέσα στο Κάστρο υπάρχει ναός βυζαντινού ρυθμού από την εποχή της κατασκευής του. Στη διάρκεια της
Άγιος Ιλαρίωνας
- 24 -
φραγκοκρατίας αποτέλεσε παραθεριστική κατοικία των Φράγκων ηγεμόνων της Κύπρου. Εγκαταλείφθηκε και καταστράφηκε από τους Ενετούς τον 14ο αιώνα. Στο δρόμο Λευκωσίας - Κερύνειας μέσω Μπογαζιού, τον οποίο σήμερα οι κατακτητές τον μετέτρεψαν σε δρόμο διπλής κατεύθυνσης, πριν το στρίψιμο του κύριου δρόμου προς Άγιο Ιλαρίωνα, στα δεξιά μας υπάρχει το Χαρουποδάσος, του Πελλαπαϊσιώτη Χατζή-Σολωμού από τον οποίο η τοποθεσία πήρε το όνομα της. Σήμερα οι κατακτητές το χρησιμοποιούν σαν εκδρομικό χώρο. Εκεί σε ένα μικρό «αρκάτζι» βρίσκεται το μοναδικό στην Κύπρο απολιθωμένο δέντρο (ένας κορμός γύρω στο 1,5 μέτρο) ηλικίας περίπου 10.000 χρόνων. Αυτό αποτελούσε ένα αξιοθέατο της Κύπρου πριν τον πόλεμο του 1974. Ανηφορίζοντας προς τον Άγιο Ιλαρίωνα, βρίσκουμε την τοποθεσία «Αλακάτι» όπου είχαν οι Καρμιώτες τις μάντρες και τις καλύβες τους. Από το 1974 έχουν στρατοπεδεύσει οι βάρβαροι κατακτητές που ξέβρασε η αγαπημένη θάλασσα της Κερύνειας. Στα δεξιά είναι η τοποθεσία Πετρομούθκια (το σημείο στο οποίο αναρριχήθηκαν οι ηρωικοί αλλά προδομένοι Λοκατζήδες μας της 33ης Μοίρας Καταδρομών, την νύχτα της πρώτης ημέρας της εισβολής και έκαναν πολλές ζημιές στους Τούρκους). Στο σημείο αυτό λειτουργούσε πριν την τουρκική εισβολή, κέντρο διασκέδασης, ιδιοκτησία του Κώστα Ευαγγέλου Χρυσοχού από την Πάνω Κερύνεια, με πλούσιο μενού της εποχής, όπως μανιτάρια, αυγά τηγανιτά, λουκάνικα, χαλούμι, κλέφτικο, ψητό στον φούρνο και άλλα φαγητά δικής του επιτόπιας ετοιμασίας. Πλήθος Λευκωσιατών (Χωραϊτών), αλλά και ξένων (Άγγλων) μαζεύονταν, ιδίως τα Σαββατοκύριακα για να απολαύσουν καλό φαγητό και την μαγεία του τοπίου, που τόσο απλόχερα χάρισε σε αυτό το μέρος ο Ύψιστος, να βλέπεις από ψηλά στο βάθος τα βουνά της Καραμανιάς της Τουρκίας, το απέραντο γαλάζιο της θάλασσας της Κερύνειας να σμίγει με τον καταπράσινο κάμπο από ελιές και χαρουπιές, αμυγδαλιές και λεμονιές. Νόμιζες ότι σε λίγο θα συναντούσες ένα επίγειο παράδεισο, ακούγοντας τα πουλιά να κελαηδούν και τις πέρδικες να κακαρίζουν. Ανηφορίζοντας πιο πάνω, στα δεξιά μας βλέπαμε τον πύργο του Παυλίδη (ή αλλιώς, πύργο του Βυρωνή) που τον χρησιμοποιούσε ο πλούσιος Λευκωσιάτης σαν εξοχικό. Κτίστηκε γύρω στο 1940. Λίγο πιο πέρα
υπάρχει το λευκό σπίτι του Άγγλου Μengo που κατοικείται από τα παιδιά του μέχρι σήμερα. Αριστερά, όπου τώρα είναι το πεδίο βολής των βαρβάρων Τούρκων εισβολέων, είναι η τοποθεσία Λίμνη, όπου μαζευόταν αρκετό νερό τον χειμώνα, εμπλουτίζοντας τα υπόγεια νερά και πηγές της περιοχής, όπως η πηγή του Δράκου, του Φουντζιού. Οι Καρμιώτες ιδιοκτήτες της γης, φύτευαν άνυδρα και παρήγαγαν ολόγλυκα καρπούζια και άλλα λαχανικά χωρίς την χρήση φυτοφαρμάκων, που δεν υπήρχαν τότε. Τον μεσαίωνα, στη Λίμνη γίνονταν κονταρομαχίες, «τουρνουά», των ιπποτών, τις οποίες παρακολουθούσαν από ένα μεγάλο μπαλκόνι στο ανατολικό μέρος του φρουρίου οι κυρίες της τιμής, που ξεχώριζαν και αναγνώριζαν από μακριά τους ιππότες, από τα χρώματα των στολών που φορούσαν. Δεξιά της Λίμνης οι τοποθεσίες Σέλλωμα, Αναθρήκι, Μούττη του Μαύρου και Κοκκάλοι, που έφταναν μέχρι τα τείχη του κάστρου. Στην είσοδό του, υπάρχει ένα μικρό σπιτάκι που ήταν η καντίνα και κατοικούσε ο φύλακας του κάστρου, που ήταν στην αρχή ο Γιάννης Κλεάνθους και αργότερα ο Χριστοφής Κουρράς. Η περιοχή του Αγίου Ιλαρίωνα ήταν ευλογημένη, έδινε τροφή και δουλειά σε πολλούς ανθρώπους Ε/Κ και Τ/Κ των γύρω χωριών, κυρίως στους Καρμιώτες που ήτανε στα διοικητικά όρια του χωριού τους. Η κύρια ασχολία και σημείο αναφοράς ήταν τα δεκάδες ασβεστοκάμινα για την παραγωγή ασβέστη που ήταν δύσκολη, χρονοβόρα και σκληρή. Ακολούθως μετέφεραν τον ασβέστη με καμήλες και γαϊδούρια σε ολόκληρη την Κύπρο. Η καλλιέργεια των ελιών και των χαρουπιών, η κτηνοτροφία βοδιών, η βοσκή προβάτων και κατσικιών, το κυνήγι της πέρδικας και του λαγού, η ξυλεία (έκοβαν δέντρα για βολίτζια για τις ανάγκες των σπιτιών τους). Οι κάτοικοι των κοντινών χωριών μάζευαν μανιτάρια, κάππαρη και άλλα πολλά χόρτα και βότανα, που ευδοκιμούσαν στην περιοχή. Το Κάστρο συνδέεται με τις λαϊκές παραδόσεις της Ρήγαινας. Σύμφωνα με αυτές το έχτισε μια όμορφη κυρά, η Ρήγαινα, η οποία όμως είχε κακή καρδιά και βασάνιζε τους εργάτες. Όταν τελείωσε η κατασκευή του, διέταξε τούς στρατιώτες της να πετάξουν στον γκρεμό τους εργάτες για να μην αποκαλύψουν τα μυστικά του κάστρου, όπως κι έγινε.
Η ίδια παράδοση επικρατεί και για τα άλλα δύο κάστρα του Πενταδάκτυλου, το Κάστρο του Βουφαβέντο και το Κάστρο της Καντάρας. Μία δεύτερη παράδοση λέει ότι το πολιορκούσαν εχθροί δύο χρόνια και κατάφεραν να το πάρουν με δόλο αφού ήταν απόρθητο. Έντυσαν έναν στρατιώτη γυναίκα που έκανε την έγκυο και φώναζε δυνατά από τους πόνους της γέννας. Τότε η Ρήγαινα τη λυπήθηκε και άνοιξε την πύλη να περάσει μέσα. Σαν άνοιξε η πύλη, όλος ο εχθρικός στρατός μπήκε μέσα και η Ρήγαινα για να μην πιαστεί αιχμάλωτη πήδηξε στον γκρεμό και σκοτώθηκε. Μια τρίτη παράδοση λέει ότι τα σπίτια στο παλάτι της Ρήγαινας ήταν 101 και το ένα ήταν χαμένο και κανείς δεν ήξερε πού ήταν. Μόνο μια φορά το χρόνο άνοιγε η πόρτα του, όταν ο παπάς έλεγε τον Καλό Λόγο τη νύχτα της Ανάστασης και μετά έκλεινε. Ένας βοσκός, λένε στο Κάρμι, βρέθηκε στην περιοχή τη σωστή ώρα και μπήκε μέσα και άρχισε να μαζεύει τον αμύθητο πλούτο και ξεχάστηκε. Έκλεισε η πόρτα και ο βοσκός έμεινε εκεί - 25 -
φυλακισμένος ένα ολάκερο χρόνο τρώγοντας ένα σπυρί κάθε μέρα από το ρόδι που είχε στη «βούρκα» του, μέχρι τον επόμενο χρόνο. Οι λαϊκές παραδόσεις έγιναν δίστιχα τραγούδια ερωτικά, ψίθυροι για τις βόλτες της Ρήγαινας και τις υπόγειες σήραγγες, τους δράκους και τους Μαύρους, τις σπηλιές και τα πλούτη των αρχόντων.
Το Κάρμι από το παράθυρο της Ρήγαινας του Αγίου Ιλαρίωνα
Τον Αύγουστο του 1963, ένα μαύρο αυτοκίνητο με παράξενους ταξιδιώτες, τέσσερις άνδρες και μια γυναίκα, ανηφόριζε στο ύψωμα του Αγίου Ιλαρίωνα, κινήθηκε στην κορυφογραμμή προς τα δυτικά του κάστρου προς τον προφήτη Ηλία, σταματούσε κατέβαιναν, κοιτούσαν, συζητούσαν και πάλιν ξανά τα ίδια. Κατά την επιστροφή στάθμευσαν στο κέντρο του Χρυσοχού οι παράξενοι ταξιδιώτες, παρήγγειλαν καφέδες, αναψυκτικά και νερό, μιλούσαν πότε στα Αγγλικά και πότε στα Τούρκικα, κοιτούσαν τριγύρω με τα κιάλια. Ένας Τ/Κ έμπορος καφέ, προμηθευτής και θαμώνας του κέντρου, αναγνώρισε τον - 26 -
Τούρκο διοικητή της ΤΟΥΡΔΥΚ, ένα ζευγάρι Άγγλων και δυο Τ/Κ. Ένας Ε/Κ που μιλούσε Αγγλικά, πρώην πολεμιστής στον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο, τους ρώτησε αν έψαχναν κάτι και πως μπορούσε να βοηθήσει. Χαμογέλασαν, τον ευχαρίστησαν, πλήρωσαν και έφυγαν χωρίς να καταλάβει κανένας τί έψαχναν. Λίγους μήνες αργότερα, τα Χριστούγεννα του 1963, όταν πάνοπλοι Τ/Κ κατάλαβαν αιφνιδίως το φρούριο, με βαρύ οπλισμό (κατείχαν οπλοπολυβόλα μπρεν, όλμους, μπαζούκες, αυτόματα τυφέκια κ.ά.) και με την καθοδήγηση Τούρκων αξιωματικών της ΤΟΥΡΔΥΚ, αιφνιδίασαν τους Ε/Κ που ήταν σχεδόν άοπλοι, με ελάχιστο οπλισμό από τον αγώνα της ΕΟΚΑ με κυνηγετικά και όπλα που κατασκευάστηκαν στην Κύπρο, που δεν κατάλαβαν τι είχε γίνει. Οι Τ/Κ κατάφεραν να οχυρωθούν στα γύρω υψώματα, στην κορυφογραμμή του Αγίου Ιλαρίωνα από τα Υψώματα της Άσπρης Μούττης, στα ανατολικά, έως και του Προφήτη Ηλία, στα δυτικά. Κατάφεραν να δημιουργήσουν τον πιο μεγάλο και στρατηγικής σημασίας θύλακα Λευκωσίας - Αγύρτας και Αγίου Ιλαρίωνα, αποτυγχάνοντας όμως να εξασφαλίσουν πρόσβαση προς την θάλασσα και να καταλάβουν το Κάρμι, το Τριμίθι και τον Άγιο Γεώργιο και ενώνοντας τα με το Τ/Κ χωριό Τέμπλος, να διευκολύνουν τις αποβατικές ενέργειες τους, όπως έγινε τελικά, δυστυχώς, το καλοκαίρι του 1974. Η αποτυχία των Τούρκων το 1963 οφειλόταν και στους κατοίκους των γύρω χωριών που αντιστάθηκαν με τον ελάχιστο οπλισμό που κατείχαν. Χαρακτηριστικά στο Κάρμι ο Γρηγόρης Ευτυχίου (ο Γληόρης του Φτυχή) με ένα πολυβόλο μπρέν, κρυμμένος στο Δημοτικό Σχολείο, πολυβολώντας μέσα από μια τρύπα πού είχε βγάλει σε μια αίθουσα, συνέβαλε σημαντικά στην απώθηση της επίθεσης για κατάληψή του χωριού από τους Τούρκους. Την άμυνα της περιοχής ενίσχυσαν επίσης αρκετοί κάτοικοι από τα γύρω χωριά και την Κερύνεια, όπως και οι ομάδες του Λυσσαρίδη. Αργότερα ανέλαβε την άμυνα της περιοχής η νεοσύστατη Εθνική Φρουρά, με ιδιαίτερη έμφαση στην άμυνα κυρίως της παραλίας, φοβούμενη Τουρκική απόβαση. Αξίζει να αναφερθεί ότι στις 9 Απριλίου 1964 εθελοντικές ομάδες του Λυσσαρίδη με επικεφαλής τον Δώρο Ηλία, έκαναν έφοδο και ελευθέρωσαν την κορυφογραμμή από την
Γομαρίστρα (τοποθεσία δυτικά του Προφήτη Ηλία) μέχρι και το κάστρο του Αγίου Ιλαρίωνα, όπου οι στασιαστές Τούρκοι και Τ/Κ ύψωσαν λευκή σημαία παράδοσης, αλλά η διαταγή από την ηγεσία του στρατού, ήταν να μείνουν εκεί που ήταν και να μην απελευθερώσουν το κάστρο, άγνωστο γιατί. Παραξενεύονται όλοι μέχρι και σήμερα γι αυτή την διαταγή. Ακόμη και οι Τ/Κ στασιαστές που ύψωσαν λευκή σημαία απορούσαν γι αυτό το γεγονός, το ίδιο και οι ειρηνευτές του ΟΗΕ που παρακολουθούσαν την μάχη. Το ύψωμα του Άη Λαρκού κατά την τουρκική εισβολή, έπαιξε σημαντικότατο ρόλο. Οι Τούρκοι επικοινωνούσαν μέσω ασυρμάτων κατευθείαν με την Τουρκία και τα αποβατικά της σκάφη και καθοδηγούσαν τα κτυπήματα των εισβολέων εναντίον των αποδιοργανωμένων και προδομένων λόγω του προδοτικού πραξικοπήματος της ΕΟΚΑ Β΄ και της Χούντας των Αθηνών, τμημάτων της Εθνικής Φρουράς. Το 1963 και κυρίως το1974 τα Καμίνια και τα Πηγάδια του Αγίου Ιλαρίωνα έγιναν οι
τάφοι πολλών αμούστακων στρατιωτών και πολιτών που συνελήφθησαν και αιχμαλωτίστηκαν από τους βάρβαρους Τούρκους και Τουρκοκύπριους, βασανίστηκαν και δολοφονήθηκαν εν ψυχρώ με μια σφαίρα στο κεφάλι, άλλοι έμειναν άταφοι και έρμαια στα γεράκια και πολλοί από αυτούς είναι αγνοούμενοι μέχρι σήμερα.. Τα άγια και ιστορικά χώματα του Αγίου Ιλαρίωνα και όλα τα κατεχόμενα μέρη της Κύπρου είναι ποτισμένα με ιδρώτα και αίμα των προγόνων μας, χαρίστηκαν αδέξια και σχεδόν αμαχητί στους Τούρκους, από τα λάθη και τις παραλείψεις των εκάστοτε κυβερνώντων μας, με τα ψεύτικα τα λόγια των ξένων άσπονδων φίλων (;) και συμμάχων (;) μας. Είναι παραδεκτό από όλους ότι πρέπει να μελετούμε το παρελθόν, να κοιτάμε το παρόν για να προσβλέπουμε σε ένα καλύτερο μέλλον, χωρίς τα λάθη του παρελθόντος. Μπορούμε να το πετύχουμε όμως με την «κοντή» μνήμη που έχουμε, ως Έλληνες της Κύπρου; Όχι σε άλλες παγίδες και λάθη!
Η είσοδος του φρουρίου του Αγίου Ιλαρίωνα
- 27 -
Μαρτυρίες, διηγήσεις και αφηγήσεις Κερυνειώτες ταξιδεύουν στο Καστελόριζο Κερυνειωτών Νίκου Μιχαηλίδη
Πώς ξεκίνησαν τα ταξίδια στο Καστελόριζο
Κ
άποτε ταξιδεύοντας με το σκάφος του προς τη Ρόδο ο Ντίνος Λόρδος συνάντησε μεγάλη θαλασσοταραχή. Έπρεπε να βρει καταφύγιο, για να προφυλαχτεί και αναγκάστηκε να αλλάξει πορεία και να πλεύσει στο κοντινότερο ασφαλές λιμάνι,που ήταν το λιμάνι του Καστελόριζου. Το λιμάνι του Καστελόριζου ήταν τόσο γραφικό όμορφο και ασφαλισμένο, με ταβερνάκια γύρω γύρω απλά και απέριττα. Το Καστελόριζο ένα μικρό νησί με λίγους κατοίκους, που έμεναν εκεί παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν, χωρίς νερό και τρόφιμα. Η Ελληνική Κυβέρνηση έστελνε βοήθεια με πλοίο από τη Ρόδο για να βοηθήσει τους κατοίκους να παραμείνουν εκεί και να κρατούν το ελληνικό νησί ενάντια από τις ορέξεις της Τουρκίας να το κατακτήσει.
κάνουν ένα ταξίδι με τα σκάφη τους στο Καστελόριζο. Ο Σπύρος Φλωρεντιάδης συμμεριζόμενος τον ενθουσιασμό του Ντίνου άρχισε να ψάχνει για πλήρωμα με ανθρώπους της θάλασσας, για να πραγματοποιήσει το ταξίδι. Με τον Σπύρο γνωριζόμαστε από μικρά παιδιά, όταν ερχόταν για διακοπές τα καλοκαίρια στην Κερύνεια και περνούσαμε τις μέρες μας από το πρωί μέχρι το βράδυ στο λιμάνι. Έψαξε αμέσως και με βρήκε, συναντηθήκαμε, συζητούσαμε για ώρες με ενθουσιασμό το θέμα του ταξιδιού και ανέλαβα να βρω κατάλληλο πλήρωμα για την πραγματοποίησή του. Πρώτη μου επιλογή ο Τάκης του Σπυρή (Τάκης Χριστοδουλίδης) άριστος ναυτικός και δεξιοτέχνης ψαράς, γνώστης όλων των ειδών ψαρέματος. Ο αδελφός μου ο Μάκης Μιχαηλίδης κατάλληλος για τις πορείες, ο Λάκης Αναστασιάδης, ο Παναγιώτης Χατζηγεωργίου, ο Σωτήρης Παναγίδης, ο Κωστάκης Χατζησάββας, ο Άκης Χατζηγεωργίου, ο Άγης Σεργίου και ο Βάσος Αβραάμ. Όλοι καλοί φίλοι και λάτρεις της θάλασσας. Και έτσι ξεκινήσαμε για το πρώτο ταξίδι στο Καστελόριζο με το σκάφος του Σπύρου τον «Πολικό» ένα ωραίο σκαρί, με καπετάνιο τον Σπύρο και πλήρωμα όλους τους πιο πάνω. Το ταξίδι ήταν υπέροχο, τα ψαρέματα, τα γλέντια στις ταβέρνες ανεπανάληπτα.
Το δικό μου σκάφος Ομάδα Κερυνειωτών στο Κατσελόριζο
Τελικά, οι απρόσμενοι επισκέπτες, ενθουσιάστηκαν με το μικρό νησί και την ομορφιά της γύρω περιοχής. Όταν επέστρεψε στην Κύπρο ο Ντίνος συνάντησε τον φίλο του Σπύρο Φλωρεντιάδη που είχε και αυτός σκάφος και του εισηγήθηκε να - 28 -
Μετά το πρώτο ταξίδι ξύπνησε μέσα μου το όνειρο να κάνω το δικό μου σκάφος. Αυτό το όνειρο γεννήθηκε από τον καιρό που ήμουνα μικρό παιδί και έβλεπα τους σφουγγαράδες στη Κερύνεια να βγάζουν σφουγγάρια με μικρά σκάφη. Εκείνη την εποχή ο Κερυνειώτης φίλος μου Ανδρέας Σεκκίδης, υπάλληλος του τμήματος Αλιείας, έφτιαξε το σχέδιο και μοντέλο ενός σκάφους για δική του χρήση. Βλέποντας το μοντέλο, διαπίστωσα ότι ήταν ακριβώς το σκαρί, που ήθελα να φτιάξω.
Με την συγκατάθεση και τις συμβουλές του φίλου Ανδρέα, ξεκίνησα να κτίζω το δικό μου σκάφος. Μια διαδικασία επίπονη και πολυέξοδη. Σιγά σιγά χωρίς αναστολές και με βοήθεια από φίλους, τον Τάκη Χριστοδουλίδη, τον Κώστα Μεϊτανή και τον Κώστα Ιωάννου, χρησιμοποιούσα τα μηχανολογικά εργαστήριά τους, τον Τάκη Ραούκκα και Σταύρο Μαρκαντώνη, για τα πελεκανικά, τον αδελφό μου τον Μάκη μηχανολόγο και ένα φίλο καραβομαραγκό,τον Νίκο Βωνιάτη για το fiberglass. Tο σκάφος σιγά σιγά έπαιρνε σάρκα και οστά. Πολλά τα έξοδα γι’ αυτό χρειάστηκαν έξι χρόνια μέχρι να ολοκληρωθεί η κατασκευή του. Κατά τη διάρκεια της κατασκευής συνέχιζα τα ταξίδια στο Καστελόριζο με τον Σπύρο και το σκάφος του, τον «Πολικό». Δέθηκα τόσο με αυτό το νησάκι, που θα έκανα τα πάντα να βαφτίσω το σκάφος μου στο Καστελόριζο.
και ο Παπάς που θυμήθηκε την επιθυμία μου να βαφτίσω το σκάφος μου στο Καστελόριζο και κανονίσαμε τη βάφτιση για την επομένη. Έγινε ένα μικρό πανηγύρι με ποτά και αλμυρά από τον φούρνο με ντόπιους και τουρίστες, βαφτίσαμε το σκάφος και του δώσαμε το όνομα ΘΕΤΙΣ. Έτσι άρχισαν τα ταξίδια μία ή δύο φορές τον χρόνο στο Καστελόριζο. Η διαδρομή ήταν πάντα η μεγάλη πρόκληση με τα καλά και τα δύσκολα. Μια όμορφη συνάντηση στη διάρκεια αυτής της διαδρομής ήταν τα ταξιδιάρικα πουλιά. Μερικά από αυτά κουρασμένα από το ταξίδι, κάθονταν στον ιστό του σκάφους, για να ξεκουραστούν. Όταν έβλεπαν ότι δεν τα πειράζαμε, κατέβαιναν από τον ιστό, έτρωγαν ό,τι τους δίναμε και το αξιοπερίεργο ήταν ότι πριν ακόμα φανεί το ακρωτήρι της Τουρκίας Taslik, γνώριζαν ότι πλησιάζαμε το συγκεκριμένο σημείο, ανέβαιναν και πάλι στον ιστό, πετούσαν και πήγαιναν προς τα κει. Πηγαίναμε πρώτα στο μικρό νησάκι την Ρω με ένα και μοναδικό κάτοικο, ο οποίος μας καλωσόριζε με ντουφεκιές μόλις μας έβλεπε από μακριά. Διανυκτερεύαμε εκεί ψαρεύαμε, γλεντούσαμε.
Τα ταξίδια στη Ρω και το Καστελόριζο.
Φίλοι πλέον με τους κάτοικους εκεί, τους λύναμε και προβλήματα. Εκεί στη Ρω είχαν πρόβλημα με το φωταβολταϊκό σύστημα για να λειτουργεί ο ασύρματος, που ήταν το μόνο μέσο επικοινωνίας με το Καστελόριζο και την Ρόδο. Οι δύο από εμάς ηλεκτρολόγοι, εγώ και ο Σωτήρης ο Παναγίδης καθίσαμε εκεί μερικές ώρες βρήκαμε το πρόβλημα, που ήταν ότι τα ποντίκια είχαν φάει τα σύρματα στην αποθήκη. Το σκάφος εξοπλισμένο με εργαλεία, σύρματα και όλα τα σχετικά καταφέραμε και διορθώσαμε το πρόβλημα και αποκαταστήσαμε την επικοινωνία. Ενθουσιασμένοι από την αποκατάσταση της επικοινωνίας οι στρατιώτες που ήταν στη Ρω, μας έφεραν ένα κατσικάκι, το ψήσαμε, βάλαμε τα ποτά και τις μπύρες και καλέσαμε και ένα περιπολικό που περνούσε από εκεί και γλεντούσαμε μέχρι το πρωί.
Ήρθε λοιπόν το πλήρωμα του χρόνου και ξεκινήσαμε με το δικό μου πλέον σκάφος για το πρώτο ταξίδι στο Καστελόριζο. Το σκάφος συμπεριφερόταν αντάξια των προσδοκιών μου και σε είκοσι τέσσερις ώρες μπαίναμε στο λιμάνι του Καστελόριζου. Εκεί οι ντόπιοι, γνωστοί πλέον από τα ταξίδια με τον «Πολικό», μάς έκαναν μεγάλη υποδοχή. Με πλησίασε
Ο φίλος από την Ρω ενθουσιασμένος από την βοήθειά μας, ζήτησε μετά να φτιάξουμε ένα καμπαναριό για το μικρό εκκλησάκι που υπήρχε εκεί. Βάλαμε και εμείς μπροστά, ρωτήσαμε αρχιτέκτονα για να γίνει σύμφωνα με τα δεδομένα της περιοχής, βρήκαμε και από την Κύπρο μια κυρία που ήθελε να χρηματοδοτήσει το έργο, που δυστυχώς όμως δεν
Όμορφη γωνιά του λιμανιού του Καστελόριζου
Έφτασε τελικά η στιγμή που το σκάφος τελείωσε και έπρεπε να πέσει στο νερό. Μεγάλη η αγωνία, το ρίσκο να μεταφερθεί από τη Λευκωσία στην Λάρνακα, αν το σκάφος θα είναι επιτυχία και θα επιπλεύσει και τί προβλήματα μπορούσαν να παρουσιαστούν. Τελικά όλα πήγαν κατ’ ευχήν. Το σκάφος έπεσε στη θάλασσα, στάθηκε γερά και ξεκίνησε να σχίζει τα νερά όπως στο όνειρό μου.
- 29 -
καταφέραμε να το ολοκληρώσουμε. Υπήρχαν τότε προβλήματα με την Τουρκία που ήθελε να καταλάβει το νησάκι και εγκαταστάθηκε εκεί Ελληνικός στρατός.
είχε αφιέρωση από τους δωρητές για το μοναστήρι και έπρεπε να πάει εκεί. Πήραμε λοιπόν με πομπή το ευαγγέλιο, με ψαλμωδίες, από το πλήρωμα και τους κατοίκους του νησιού στο μοναστήρι και είναι εκεί μέχρι σήμερα. Κάναμε τα ψαρέματά μας στα κρυστάλλινα νερά του Καστελόριζου. Ξυπνούσαμε χαράματα και ξεκινούσαμε. Ένα τέτοιο πρωινό σε μια βραχονησίδα είδαμε κόσμο να περιφέρεται εκεί. Μετανάστες, που τους έφερναν τουρκικά καΐκια και τους άφηναν όπου νάναι. Ειδοποιήσαμε την αστυνομία και τους έφεραν στο Καστελόριζο. Πρώτος έτρεξε να τους συναντήσει ο Παναγιώτης, που μόλις είδε τα μικρά παιδιά, μάς ενημέρωσε και έτρεξε όλο το πλήρωμα στο περίπτερο, αγοράσαμε ό,τι είχε διαθέσιμο και τους το δώσαμε. Πρόσφυγες εκείνοι, πρόσφυγες και εμείς, ξέρουμε…….
Ο συγγραφέας του άρθρου μετά από ένα από τα πετυχημένα ψαρέματά του
Αγαπήσαμε πολύ την Ρω. Πήρα μια φορά και δένδρα από την Κύπρο για να τα φυτέψουν εκεί, να πρασινίσει το νησάκι. Όμως κανένας δεν ασχολήθηκε να τα φυτέψει και η προσπάθεια ναυάγησε. Το άλλο νησί, Καστελόριζο έχει αεροδρόμιο πολλές εκκλησίες και ένα ωραίο μοναστήρι των τριών Ιεραρχών. Το μοναστήρι όμως αυτό δεν είχε ευαγγέλιο. Ο παπάς μου ζήτησε να φροντίσω για ένα ευαγγέλιο. Ερχόμενος στην Κύπρο παρακάλεσα τον φίλο μου τον Παναγιώτη που γνώριζε από αυτά να με ενημερώσει σχετικά. Η τιμή του ευαγγελίου σύμφωνα με την έρευνα του Παναγιώτη ήταν 700 λίρες. Μου εισηγήθηκε λοιπόν να μην πληρώσω το ευαγγέλιο μόνος μου αλλά να μοιραστεί το ποσό σε όλο το πλήρωμα που ευχαρίστως θα προσέφερε. Έγινε λοιπόν το ευαγγέλιο, πληρώσαμε όλοι και στο επόμενο ταξίδι το πήραμε μαζί μας. Κατενθουσιασμένος ο παπάς του νησιού με το ευαγγέλιο μού είπε να το κρατήσει για την εκκλησία του νησιού, όμως δεν δέχτηκα, επειδή το ευαγγέλιο έγινε για το μοναστήρι, - 30 -
Κάθε πρωί έπρεπε να πάρουμε ζεστό ψωμί από τον φούρνο για πρωινό. Ένα τέτοιο πρωινό πάμε για ψωμί και ο φούρναρης στη γωνία στεναχωρημένος. Ο φούρνος δεν λειτουργούσε και το νησί θα έμενε χωρίς ψωμί μέχρι να ‘ρθει κάποιος με καράβι να τον διορθώσει. Πάλι κάποιος από το πλήρωμα ο Κώστας Χριστοδούλου (Κιοφτές), που ήταν υπεύθυνος για μηχανικές βλάβες στο σκάφος, έφτιαξε τον φούρνο. Για πληρωμή ο φούρναρης μάς έφερε ένα καλάθι ψωμιά. Έτσι φτιάχναμε ό,τι μπορούσαμε στο νησί . Ένα όμως περιστατικό θα μου μείνει αξέχαστο. Ένα υδραυλικό κότερο, που ανήκε σε Ισραηλινό, ακινητοποιήθηκε, επειδή η προπέλα του πιάστηκε σε βράχο. Κανένας στο νησί δεν μπορούσε να βοηθήσει. Και πάλι ο Κώστας εντόπισε το πρόβλημα. Σιγά σιγά ξενερίσαμε την πρύμνη τραβώντας όλοι μαζί το κότερο προς τα πίσω, για να μπορεί να δουλέψει ο Κώστας με ηλεκτροκόλληση και κόλλησε όλα τα σπασμένα κομμάτια της προπέλας. Ο Ισραηλινός ενθουσιασμένος ρώτησε πόσα πρέπει να πληρώσει για την επιδιόρθωση. Εμείς του είπαμε δεν παίρνουμε λεφτά για τη βοήθεια που προσφέρουμε αλλά ένα ποτό στη δισκοθήκη θα το πιούμε ευχαρίστως. Μόλις όμως σουρούπωσε βλέπουμε το κότερο να φεύγει χωρίς καν να μας χαιρετήσει. Τώρα θα αναφερθώ στο δυσκολότερο ταξίδι που κάναμε στο Καστελόριζο. Κανονίσαμε λοιπόν για το ταξίδι αυτό, τον
απόπλου με το τελωνείο χαράματα, πήραμε τα προγνωστικά για τον καιρό, πού έλεγαν για έξι μποφόρ κύματα, αποχαιρετήσαμε το προσωπικό του Λιμεναρχείου που είχαμε γίνει φίλοι μετά από τόσα ταξίδια και αναχωρήσαμε από την Πάφο, όπως κάναμε πάντα. Πηγαίναμε κανονικά στην πορεία μας, η ταχύτητα του σκάφους έφτανε τα εφτά ναυτικά μίλια και ήμαστε στο σημείο που ψαρεύαμε τούνες. Όλοι στο πόδι να βοηθούν να καθαριστούν τα ψάρια, για να μπουν στην κατάψυξη. Εγώ σαν καπετάνιος ξεκουραζόμουν για λίγο, όταν μου μίλησε η γυναίκα μου από τον παράκτιο σταθμό της Κύπρου ότι ο καιρός θα χειροτερέψει πολύ. Ενώ μιλούσαμε και προτού ολοκληρώσουμε την συνομιλία, σταμάτησε η επικοινωνία με τον ασύρματο λόγω βλάβης. Πράγματι τα κύματα άρχισαν να μεγαλώνουν και να αγριεύουν. Κλείσαμε πόρτες και παράθυρα και κλειδωθήκαμε μέσα στην καμπίνα του σκάφους και τα κύματα θεόρατα περνούσαν από πάνω μας. Η πρώτη αντίδρασή μου ήταν να χαμηλώσουμε την ταχύτητα σε δύο μόλις ναυτικά μίλια την ώρα, να αλλάξουμε πορεία, για να μη πηγαίνουμε κόντρα στα κύματα και να γίνει η πλεύση πιο εύκολη. Η θάλασσα συνέχιζε να αγριεύει τα κύματα να γίνονται θεόρατα και το σκάφος λες και ήταν υποβρύχιο. Πλέαμε έτσι για ώρες ατέλειωτες, ευχόμενοι η μηχανή του σκάφους να συνεχίσει να δουλεύει. Αφού πέρασαν τριάντα πέντε ώρες από την ώρα που φύγαμε από την Πάφο, είδα ένα εμπορικό πλοίο στο ραντάρ και προσπαθούσα να καταλάβω πού πηγαίνει, αφού η πορεία που ακολουθούσε έδειχνε να έρχεται κατά πάνω μας. Όταν το πλοίο μας πλησίασε αρκετά, βλέπω ένα ελικόπτερο να είναι πάνω από το σκάφος μας με αρκετό προσωπικό και να μας ρωτά με σινιάλα τί κάνουμε και αν θέλουμε βοήθεια. Τότε κατάλαβα γιατί μας πλησίασε το εμπορικό πλοίο για βοήθεια. Το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας της Ελλάδας είχε ενημερωθεί από τη γυναίκα μου ότι πλέαμε στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Κύπρου και Καστελόριζου και ότι για τριάντα ώρες δεν είχαμε καμμιά επικοινωνία. Στην περιοχή υπήρχε απαγορευτικό πλεύσης λόγω των εννέα μποφόρ που έπνεαν εκεί. Το Υπουργείο μετά από επικοινωνία με τα λιμεναρχεία Ρόδου, Καστελόριζου και της γύρω περιοχής μίλησε με το εμπορικό πλοίο που ανταποκρίθηκε στο κά-
λεσμα και ενημέρωσε ότι πλέει στην εν λόγω περιοχή και βλέπει ένα μικρό σκάφος να κινείται εκεί. Αμέσως σηκώθηκε το πιο πάνω ελικόπτερο και ήρθε για βοήθεια. Μιλήσαμε με νοήματα με το ελικόπτερο αφού ο ασύρματός μας ήταν χαλασμένος ότι προχωρούμε σιγά σιγά, ότι η μηχανή μας δουλεύει και πάμε για το Καστελόριζο. Έτσι το πλοίο επέστρεψε στην πορεία του και το ελικόπτερο στη βάση του. Άρχισαν και τα κινητά τηλέφωνα μας να λειτουργούν και θα μπορούσαμε να επικοινωνήσουμε με τα κοντινά λιμεναρχεία. Συνεχίσαμε λοιπόν σιγά σιγά να πλέουμε και για ακόμα δέκα ώρες ώσπου φτάσαμε επιτέλους στο Καστελόριζο. Περιττό να αναφέρω ότι γνώριζαν την περιπέτειά μας και μας περίμεναν μετά από τα πολλαπλά τηλεφωνήματα της γυναίκας μου στο λιμεναρχείο και στο Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας που, για να είμαι ειλικρινής, όταν κατάλαβα ότι η γυναίκα μου ήταν η αιτία για όλο αυτό αρχικά δεν ήξερα τί να πω. Θαυμάσαμε βέβαια την άμεση ανταπόκριση του Υπουργείου να μας εντοπίσει και να στείλει άμεση βοήθεια αν χρειαζόμαστε. Άρτια οργάνωση και συντονισμός, άξιοι συγχαρητηρίων. Φεύγοντας από το λιμεναρχείο με φωνάζει η ιδιαιτέρα του λιμενάρχη και μου λέει: «Καπετάνιε, όταν με το καλό γυρίσεις στο σπίτι σου, να πεις στη γυναίκα σου τα θερμά μου συγχαρητήρια, που κατάφερε να επικοινωνήσει με τις κατάλληλες αρχές για να σε εντοπίσουν και να διαπιστώσουν ότι δεν χάθηκες στη θαλασσοταραχή».
Μπροστά από την πλάκα που είναι αφιερωμένη στην Κυρά της Ρω
- 31 -
«Το Φάντασμα του Peter Sellers»
λεί προσωπικά να τον εξυπηρετήσω.
Φοίβου Λιβέρδου
Είτε διότι λειτούργησε ο επαγγελματισμός μου, είτε διότι δεν ήθελα να δυσαρεστήσω τον κ. Αγαθοκλή, του λέω ότι θα πάω να ετοιμάσω το Ιατρείο και θα τον περιμένω.
Μ
ε την ευκαιρία της δημοσίευσης ενός άρθρου μιάς καθημερινής εφημερίδας με τον τίτλο «Το φάντασμα του Peter Sellers» τον Σεπτέμβριο του 1973, σχετικά με το γύρισμα μιας ταινίας στην ανοικτή θάλασσα της Κερύνειας, μου ήρθε στο νου η ευχάριστη ανάμνηση της γνωριμίας μου με τον διάσημο τότε και μακαρίτη σήμερα συμπαθή ηθοποιό. Κυριακή λοιπόν πρωί, γύρω στις 10 η ώρα, αποφάσισα να κατέβω για μια βόλτα στο λιμάνι. Νεαρός οδοντίατρος τότε, μόλις είχα αρχίσει την επαγγελματική μου καριέρα. Δεν συνάντησα την αναμενόμενη παρέα στο γνωστό μας στέκι και αποφάσισα να πάω στη λέσχη του Γρηγόρη, εκεί όπου καθημερινά, αλλά και κυρίως τα Σαββατοκύριακα, σύχναζαν σχεδόν όλοι οι άρρενες της Κερύνειας όλων των κοινωνικών στρωμάτων για κάποιο παιγνίδι και κουβέντα με γνωστούς και φίλους, σε ένα ευχάριστο περιβάλλον, όπου πείραζε ο ένας τον άλλον με καλή διάθεση και πολύ χιούμορ. Δεν πέρασε πολλή ώρα και με φωνάζει ο λεσχάτορας ο Γρηγόρης, ότι με ζητούν στο τηλέφωνο. Υπέθεσα ότι ήταν από το σπίτι. Στη γραμμή ο κ. Αγαθοκλής, ο ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου ROCK ROOBY και μου αναφέρει ότι ένας πελάτης του υποφέρει από πονόδοντο και αν μπορώ να τον εξυπηρετήσω: - Κύριε Αγαθοκλή, δυστυχώς δεν δουλεύω Κυριακή (έτσι πίστευα τότε αρχές της καριέρας μου). Πες του να πάρει κανένα παυσίπονο και να με δει αύριο το πρωί. Σε μισή ώρα με ξαναπαίρνει και με παρακα-
- 32 -
Αφού εξυπηρέτησα τον Άγγλο με την εξαγωγή ενός χαλασμένου δοντιού με ευχαρίστησε πολύ θερμά και μου είπε ότι εργαζόταν στο συνεργείο της εταιρείας που γύριζαν το έργο στην Κερύνεια με τον Peter Sellers και επειδή έμεινε ευχαριστημένος θα μου έστελλε και άλλα μέλη του συνεργείου που αντιμετωπίζουν και εκείνοι οδοντιατρικά προβλήματα. Το θεώρησα ως φιλοφρόνηση και λόγια του «αέρα». Και όμως όχι! Τούς επόμενους ένα με δύο μήνες κατακλείσθηκα με όλο σχεδόν το προσωπικό του συνεργείου, μέχρι που εκίνησε το ενδιαφέρον και του ίδιου του Peter Sellers, ο οποίος θα ήθελε λέει να με επισκεφθεί. Κλείσαμε λοιπόν ένα ραντεβού. Είχα αγχωθεί μέχρι την ημέρα του ραντεβού διότι θα γνώριζα και θα δούλευα πάνω σε ένα διάσημο παγκοσμίου εμβέλειας ηθοποιό. …Κτυπά το κουδούνι στην καθορισμένη μέρα και ώρα. Βοηθό δεν είχα κι αναγκαστικά άνοιξα εγώ. Βλέπω μπροστά μου ένα συνηθισμένο άνθρωπο με το μαγιό, μια φανέλα, σαγιονάρες και με τα απαραίτητα χαρακτηριστικά γυαλιά του (τον παρομοίωσα αμέσως με τον χαρακτηριστικό τύπο του λιμανιού Texas). -
Γεια σας! Έχω ραντεβού με τον γιατρό. Καλώς ορίσατε! Περάστε. Θα αργήσει να έρθει; Τι; Θα αργήσει να έρθει; (Μου επαναλαμβάνει) Εγώ είμαι ο γιατρός Ω! Εκπλήττομαι! Τόσο νέος και ακούω καθημερινά τόσο καλά σχόλια. Συγχαρητήρια!
Συνειδητοποίησα τότε ότι συνοδευόταν και από μία κοπέλα με ένα ριχτό φόρεμα και ένα καπέλο. Γνωριστήκαμε, είπαμε τα προκαταρτικά με τα σχετικά Αγγλικά που ήξερα και του ζήτησα να καθίσει στην καρέκλα. Εκεί κατάλαβα ότι υπήρχε μία φοβία και σε τέτοιους ασθενείς προδιαγράφεται και η στοματική υγιεινή του ατόμου.
Αφού τελείωσε η πρώτη συνεδρία κλείσαμε το επόμενο ραντεβού όπου προβήκαμε σε αφαίρεση κάποιων ριζών. Και η δουλειά στο Ιατρείο αυξανόταν από Άγγλους ασθενείς. Σάββατο περί το μεσημέρι κτυπά το τηλέφωνο του Ιατρείου. Δουλεύαμε τότε και το Σάββατο. Ακούω μια αγγλική φωνή και μετά από δευτερόλεπτα συνειδητοποιώ ότι ήταν ο Peter Sellers. «Θέλω» μου λέει «να εξετάσετε μία κοπέλα». - OK, θα την περιμένω! (Παρόλο πού ετοιμαζόμουν να φύγω) - Όχι, δεν θέλω στο Ιατρείο. Θέλω να έρθετε στο σπίτι μου! - Δεν κάνω επισκέψεις στο σπίτι διότι δεν έχω κάτι να προσφέρω. - Απλώς να την δείτε και να μου πείτε την γνώμη σας. Κανονίστηκε λοιπόν το ραντεβού για την επομένη στις 11 το πρωί στην έπαυλή του στον Άγιο Γεώργιο. Αυτοκίνητο δεν διέθετα οπότε σκέφτηκα να ζητήσω από κάποιον φίλο να με συνοδεύσει και επειδή ήταν και απόφοιτος αγγλικού πανεπιστημίου να με βοηθήσει αν δυσκολευόμουν στη συνεννόηση. Επρόκειτο για τον Α.Κ. που διέθετε ένα Ford Capri, αφού προηγουμένως το ανέφερα στον Peter Sellers. Στις 11 η ώρα ακριβώς καθ’ υπόδειξη του Α.Κ. κτυπάμε το κουδούνι. Μας ανοίγει ο ίδιος με ένα σορτ μαγιό και σαγιονάρες, μία φωτογραφική μηχανή να κρέμεται στο λαιμό του και ένα άσπρο καπέλο. Μας οδήγησε στο σαλόνι, μας πρόσφερε ένα ποτό και μας λέει ότι την κοπέλα που θα δω την προορίζει για ηθοποιό, αλλά παρουσιάζει ένα αισθητικό πρόβλημα στα μπροστινά της δόντια και μου ζήτησε να του πω αν μπορεί να διορθωθεί. Το πρόβλημα ήταν ότι οι δύο πλάγιοι άνω τομείς εφίππευαν ελαφρώς των κεντρικών τομέων.
πρόβλημα την ώρα πού μας χαμογελούσε η νεαρή κοπέλα και ανταλλάσαμε χειραψία. Αυτό το πλάσμα δεν είχε λάθος και αυτή η μικρή ανωμαλία της προσέδιδε μια γλυκύτητα στο χαμόγελό της. Αναγνώρισα την κοπέλα! Εργαζόταν σαν κουβερνάντα σε γνωστή οικογένεια της Κερύνειας. Εγώ δεν είδα οποιοδήποτε πρόβλημα! Περίπλοκο να τους εξηγήσω την σκέψη μου στα αγγλικά και έτσι αποτάθηκα στον συνοδό/ διερμηνέα μου. Επέμεναν ότι έπρεπε να διορθωθεί, διότι ένα μοντέλο πρέπει να έχει τέλειο χαμόγελο. Στην επιμονή τους, τους εξήγησα τις πιθανές λύσεις αλλά και τα πιθανά προβλήματα της κάθε προτεινόμενης λύσης και κλείσαμε ραντεβού στο Ιατρείο. Και ενώ ήμασταν έτοιμοι να φύγουμε ο συνοδός μου απευθύνεται στον Peter Sellers και τον ρωτά. - Μπορώ να σας κάνω μια ερώτηση κ. Sellers; - Ναι, οπωσδήποτε! - Γιατί κ. Sellers χωρίσατε από την Lisa Minelli? Έμεινα με το στόμα ανοικτό! Φυσικά, δεν πήρε απάντηση! Βγήκαμε από το σπίτι. - Ρε! Ήταν ανάγκη να τον ρωτήσεις γιατί χώρισε; Τι μας κόφτει εμάς; - Όχι! Το είχα από μέσα μου! Γιατί να χωρίσει από μια τόσο όμορφη γυναίκα;
- Πάω να την ειδοποιήσω! Σε λίγα λεπτά και ενώ περιεργαζόμασταν το εσωτερικό του σπιτιού μπαίνει συνοδευόμενη από τον ίδιο μια καλλονή η οποία προσπαθούσε να φορέσει ένα μπουρνούζι αλλά μας είχε δώσει την ευκαιρία να θαυμάσουμε το άσπρο μπικίνι της και το καταπληκτικό της σώμα. Προσπάθησα με πολλή δυσκολία να τραβήξω το βλέμμα μου και να το επικεντρώσω στο πρόσωπό της για να «εντοπίσω» το
Ο Peter Sellers
- 33 -
Επιστροφή στην Κερύνεια! Πόπης Νεάρχου-Μουστάκα
Α
φού περάσαμε το οδόφραγμα από τον Άγιο Δομέτιο της Λευκωσίας, παρακάμψαμε το τούρκικο χωριό Κιόνελι και φτάσαμε σε πολύ λίγη ώρα κοντά στο βουνό μας, τον Πενταδάκτυλο. Ρίγος άρχισε να διαπερνά όλο μου το σώμα και η καρδιά μου άρχισε να κτυπά όλο και πιο δυνατά. Αρχίσαμε να κατηφορίζουμε μέχρι τα σπίτια μας. Η θάλασσά μας φαινόταν όλη σαν μια αγκαλιά που μας καλωσορίζει.
Αριστερά του δρόμου το σπίτι της θείας Μαρούλας Πατσαλίδη μέσα στα πεύκα του βουνού, πιο πέρα, ένα τζαμί, που δεν υπήρχε πριν το 1974, πιο κάτω καινούργια σπίτια με άλλη αρχιτεκτονική, άλλα χρώματα… άρχισα να στεναχωριέμαι, γιατί στο μυαλό μου, όταν φύγαμε μετά την τουρκική εισβολή το 1974, τα θυμάμαι όλα! Τα όμορφα τα σπίτια μας, με τις αυλές γεμάτες λεμονιές, πορτοκαλιές, κληματαριές, λογής-λογής λουλούδια. Τώρα όλα έχουν αλλάξει. Προχωρήσαμε προς το πρώτο στρίψιμο δεξιά από τον κυκλοφοριακό κόμβο που συναντήσαμε. Και να η γειτονιά μου, εκεί το σπίτι του «Αμερικάνου» Γιώργου Μιχαηλίδη και της Σοφίας, της κόρης του Σταυρουλλά. Ο κ. Γιώργος έψηνε χάμπουργκερ και διατηρούσε δίπλα στο σπίτι του ένα μικρό εστιατόριο, μετά που είχαν έλθει από την Αμερική με τα δυο παιδιά τους τον Τώνη και τον Στήβη. Εκεί και ο μεγάλος πλάτανος, όπου κάτω από την σκιά του παίζαμε όλα τα παιδιά της γειτονιάς. Εκεί και το παλιό κτίριο της αστυνομίας, απείραχτο, γιατί από ό,τι ξέρω ανήκει σε πλούσιο τουρκοκύπριο. Προχωρήσαμε λίγα βήματα στον κύριο δρόμο και να το σπίτι του Σολή Κρανιδιώτη και δίπλα το σπίτι μας… Σφίχτηκε η ψυχή μας. Όταν αντικρύσαμε την καγκελλόπορτα, προχωρήσαμε και κτυπήσαμε το κουδούνι του σπιτιού μας. Μας άνοιξε ένας νεαρός τουρκοκύπριος που αμέσως φώναξε τους γονείς του. Μας κάλεσαν να καθίσουμε στο σπίτι «μας». Μπαίνοντας στον εσωτερικό χώρο άρχισα να κλαίω δυνατά, δεν μπορούσα να κρατηθώ από τη συγκίνησή μου… όλα εκεί όπως τα αφήσαμε την ημέρα της εισβολής. Δεν άντεξα και προχώρησα προς την άλλη πλευρά του - 34 -
σπιτιού και βγήκα στην αυλή μας. Όλα ήταν ξένα…, οι αμυγδαλιές, οι πορτοκαλιές, οι λεμονιές, οι τριανταφυλλιές και τα λογής λογής κηπόδεντρα δεν υπήρχαν, τα έκοψαν… έχει χαθεί ο μικρός παράδεισός μας. Στη θέση του ένα ψυχρό πλακόστρωτο, μόνο οι κληματαριές έχουν μείνει και ο κορμός τους έφτασε μέχρι την στέγη του γειτονικού σπιτιού. Σοκαρίστηκα και είπα στους υπόλοιπους να φύγουμε… Ευχαριστήσαμε για τον καφέ, προχωρήσαμε κι ανηφορίσαμε προς την Καλιφόρνια, την τελευταία γειτονιά της Πάνω Κερύνειας προς το βουνό. Έτσι την ονόμασαν οι παππούδες μας, γιατί όλα τα σπίτια που είναι κτισμένα εκεί ανήκουν σε θείους, παππούδες, σε παιδιά και εγγόνια τους. Όπως του παππού Χαράλαμπου Μουστάκα, τους γιους του Χριστάκη Μουστάκα, τον Σάββα Μουστάκα, την Ελένη και τα ξαδέλφια Σωκράτη Νικολάου, του θείου Πλατή, του παππού Τεληνικολή και άλλα. Εκεί τώρα δεν μπορείς να δεις αυτή τη γειτονιά, γιατί ο τουρκικός στρατός περικύκλωσε όλη την περιοχή με ψηλά τείχη, την μετέτρεψε σε ένα στρατόπεδο γεμάτο από οπλισμό, όπου όλοι υποβάλλονται σε αυστηρό έλεγχο από Τούρκους στρατιώτες. Έτσι κατηφορίσαμε προς τα σπίτια της δασκάλας μου κυρίας Γκλόριας. Σταματήσαμε όπως συνηθίζαμε παλιά, για να δούμε τον ωραίο κήπο της, που βραβευόταν κάθε χρόνο για τα όμορφα λουλούδια του. Εκεί τώρα ο ωραίος κήπος της δασκάλας μου έγινε γκαράζ του τούρκου έποικου… Σφίχτηκε η ψυχή μου και χιλιάδες αναμνήσεις πέρασαν σαν αστραπή από το μυαλό μου… τα μυρωδάτα άσπρα τριαντάφυλλα, οι άσπροι κρίνοι, οι κάκτοι και ό,τι άλλο φανταστείς, που περιποιόταν με αγάπη η δασκάλα μου, η κ. Γκλόρια Λοϊζίδου. Θυμήθηκα ότι στο σχολείο μας κάθε χρόνο μάς δίδασκε και τον πλαστικό χορό (μπαλλέτο), που χορεύαμε στα Ανθεστήρια που γίνονταν στο γήπεδο του Πραξάνδρου. «Η Άνοιξη πάλι μας ήλθε ξανά», χορεύαμε τα κορίτσια ντυμένες μπαλαρίνες, με τριαντάφυλλα από τους κήπους μας ραμμένα στις άσπρες κορδέλες μας. Ερχόταν ξανά η Άνοιξη στην ψυχή μας χορεύοντας. Και ήθελα αυτή τη στιγμή να φώναζα δυνατά της δασκάλας μου και να έμπαινα ξανά στο σπίτι της να έβλεπα το καλοσυνάτο, χαμόγελό της, αυτό θα ήθελα. Περπατώ ξανά στη γειτονιά μου, όπου όλα, ένα-ένα τα σπίτια ήταν γνώριμα… το σπίτι της θείας μου της Σωτήρας Καράντωνα, που τώρα
το έκαναν πολυκατοικία, του θείου Χρίστου πιο κάτω, όπου εκεί είχε το πελεκανιό του και δούλευε μέρα νύχτα. Προχωρώντας φτάσαμε στο σπίτι του νοννού μου, Κοσμά και από εκεί κατηφορίσαμε προς τον τουρκομαχαλά, όπου ελληνοκύπριοι και τουρκοκύπριοι κατοικούσαν ανάμιχτα, χωρίς προβλήματα, σαν αδέρφια. Θυμούμαι και τον τουρκοκύπριο Τταλάττη που είχε αγελάδες και τις άρμεγαν, είχαμε πάντα φρέσκο γάλα. Θυμούμαι και τον κουλλουρά που έφτιαχνε μυρωδάτα κουλούρια. Πιο κάτω το τζαμί, όπου ο Χότζας ανέβαινε στον μιναρέ κάθε απόγευμα στις 6 η ώρα και ο αντίλαλος της φωνής του περνούσε μέσα σε όλα τα σπίτια της περιοχής. Διασχίζοντας τη γειτονιά φτάσαμε κοντά στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Έπρεπε να βρούμε το σπίτι της κ. Αγγελικής να μας ανοίξει για να προσευχηθούμε. Η Αγγελική είχε παντρευτεί Τουρκοκύπριο και έμεινε στο σπίτι της και μετά τα γεγονότα του 1974. Έτσι έπρεπε να την βρούμε. Το σπίτι της ήταν πιο κάτω από την εκκλησία, του Άη Γιώρκη, με ψηλή ξύλινη πόρτα, κι απέναντι ήταν ο μύλος του γιατρού του Σπύρου, όπου οι Κερυνειώτες έφερναν τις ελιές τους και έβγαζαν το μυρωδάτο ελαιόλαδό τους. Ο μύλος με τις τεράστιες κυκλικές πέτρες του και τη μούλα να τις γυρίζει σαν πιεστήρι να βγαίνει το λάδι…Σήμερα τίποτε δεν υπάρχει… Στη θέση του μύλου ένα καινούργιο σπίτι, αφού πούλησαν οι Τούρκοι τον τεράστιο αυτό χώρο σε Άγγλους. Δεν μπορείς όμως να μη θυμάσαι, και να σβήσεις τις παλιές αναμνήσεις. Η Αγγελική μάς άνοιξε καλωσορίζοντάς μας με εγκαρδιότητα. Μας κέρασε καφέ και μας φίλεψε. Τότε άρχισε δακρύζοντας να μας λέγει, πόσο καλά ζούσανε παλιά όλοι μαζί Τούρκοι, Έλληνες στην γειτονιά της. Εκεί κοντά ήταν και το μαγαζί του πατέρα μου, του μάστρε Αντρέα, που τους έκαμνε καινούργια παπούτσια, τσάντες δερμάτινες, ζώνες και ό,τι άλλο φτιάχνεται από καλό δέρμα. Πελάτες του όλοι οι κάτοικοι της γειτονιάς, χριστιανοί και μουσουλμάνοι. Λίγο πριν φύγουμε, η Αγγελική μας έφερε μια ολοκαίνουργια τσάντα που της την έφτιαξε ο μάστρε Αντρέας «Την φυλάω ενθύμιο» μας είπε δακρύζοντας, «για να θυμούμαι τον παπά σου, τα καλά χρόνια που ζήσαμε όλοι μαζί αγαπημένα». Πήρε το κλειδί της εκκλησίας και συγκινημένοι όλοι προχωρήσαμε προς την εκκλησία. Mας άνοιξε και μόλις μπήκαμε στον άγιο χώρο, ένα δέος μας κυρίευσε και συνάμα αγα-
νάκτηση όταν αντικρύσαμε την εκκλησία μας με κιτρινισμένους τοίχους, μισογκρεμισμένους σοβάδες και ρωγμές στους τοίχους. Με τις άγιες εικόνες, σκονισμένες, παντού σκόνη... Προσευχηθήκαμε δακρυσμένοι και ευχηθήκαμε «πάλι με χρόνια και καιρούς πάλι δικιά μας θα’ σαι» και θα κτυπήσει γιορτινά η καμπάνα. Ευχαριστήσαμε την Αγγελική και προχωρήσαμε πιο κάτω που είναι το μαγαζί και τα σπίτια που άφησε κληρονομιά ο παππούς μου στον πατέρα μου και τους θείους μου. Εκεί η συγκίνηση ήταν απερίγραπτη. Απείραχτο το μαγαζί μας και το συνεχόμενο σπίτι. Το δεύτερο σπίτι, ο τουρκοκύπριος από το Λονδίνο το έκαμε κουρείο και πρόσθεσε και δεύτερο όροφο. Οι ένοικοι μας φίλεψαν, μας φέρθηκαν καλά, εκφράζοντας κι αυτοί την ευχή ότι με μια δίκαιη λύση θα ζήσουμε ξανά φιλικά και αρμονικά όπως παλιά. Αφού τους χαιρετίσαμε προχωρήσαμε προς το Κτηματολόγιο της Κερύνειας και το Δημαρχείο. Στους δρόμους συναντούσαμε έποικους να χαίρονται τον ήλιο και το θαλασσινό αεράκι που κατά το σούρουπο σ’ αγγίζει και σε μαγεύει. Από το στενό πέρασμα, την Τρυπητή, στρωμένο με πέτρες της Θάλασσας, κατεβαίναμε στο λιμανάκι μας. Όταν περνούσαμε από εκεί για να κατηφορίσουμε προς το λιμανάκι κάθε απόγευμα, κάναμε πολλά γέλια, στην αναμονή ποιας θα έσπαγε το τακούνι, ποια θα γλιστρούσε πάνω στις κροκάλες του στενού αυτού περάσματος. Να το λιμανάκι μας! Αγνώριστο με άλλα πρόσωπα, δεν ήξερες κανένα για να χαιρετίσεις, όλοι να μιλάνε τούρκικα και να σε κοιτάνε περίεργα. Δεν μου άρεσε η καινούργια όψη της πόλης μου και ένιωσα άσχημα και άβολα. Ακόμα και η μυρωδιά της θάλασσας ήταν διαφορετική… Εκεί άλλοτε, όταν καθόμασταν γύρω-γύρω στα τραπεζάκια τα Σαββατοκυρίακα, μάς έδινε η αλμύρα της θάλασσας και το καταγάλανο νερό της δεν χόρταινες να το χαζεύεις. Τώρα όλα είναι βρώμικα. Δεν μου άρεσε και αποφασίσαμε να γυρίσουμε πίσω, αφήνοντας τις αναμνήσεις μας. Αφού περάσαμε κι από το φρούριο της Κερύνειας, ανηφορίσαμε και από τη συγκίνησή μου άρχισα να κλαίω ασταμάτητα, μέχρι να στρίψουμε από τη μεγάλη κούρβα προς το βουνό μας για την επιστροφή, μη αντέχοντας την αδικία που μας έγινε και την παραμόρφωση της μικρής κι αγαπημένης πόλης. Ορκίστηκα μόνο ότι θα πάω ξανά στον τόπο μου, στη δική μου Κερύνεια, όταν θα είναι ελεύθερη χωρίς φραγμούς και σύνορα. - 35 -
Εγκλωβισμένοι στην Πάνω Κερύνεια Σωτηρούλας Γεωργίου
Τ
ο σπίτι μου ήταν στην οδό Πουκεβίλ 3, στην Πάνω Κερύνεια, όπου έμενα με την οικογένειά μου, τον πατέρα μου Χρίστο Γεωργίου (παπουτσιής), τη μητέρα μου Δέσποινα, την αδελφή μου Ζωούλα (τότε 21 χρ.) και τα δύο μου αδέλφια Χριστόφορο (7χρ.) και Νίκο (9 χρ.). Στις 20/7/74 ξυπνήσαμε στις 5.30π.μ. από ένα εκκωφαντικό θόρυβο αεροπλάνων και ρίψη βομβών. Έντρομοι σηκωθήκαμε και τρέξαμε πίσω στο περιβόλι με τα λεμονόδεντρα της Ροδούς Τίγρη. Μείναμε εκεί μέχρι που σταμάτησαν οι πρώτοι βομβαρδισμοί και μετά επιστρέψαμε πίσω στο σπίτι. Την επόμενη μέρα αρχίσαμε να συζητούμε τι πρέπει να κάνουμε, έχοντας υπόψη τρεις επιλογές: να φύγουμε από την Κερύνεια στο άγνωστο, να πάμε στο Dome Hotel ή να παραμείνουμε στο σπίτι μας. Τελικά επικράτησε η άποψη να παραμείνουμε στο σπίτι με τη σκέψη ότι, επειδή στο δρόμο μας έμεναν ξένοι υπήκοοι, ένας Γερμανός και μια Αγγλίδα, θα είχαμε κάποια ασφάλεια. Τη Δευτέρα στις 22/7/74, μπήκαν οι Τούρκοι στην Κερύνεια. Σε 6-7 μέρες μπήκαν στο σπίτι μας μερικοί Τούρκοι αξιωματικοί μαζί με ένα Τ/Κ «αστυνομικό» για έρευνα. Μας έβγαλαν έξω κι’ αρχίσαν να ερευνούν παντού αναζητώντας Ε/Κ στρατιώτες. Φεύγοντας, μάς είπαν ότι δεν θα μας πειράξουν κι αν υπήρχε τέτοιο κρούσμα να πάμε πιο πάνω στην περιοχή μας να το αναφέρουμε. Σημειώνεται ότι οι Τ/Κ της Πάνω Κερύνειας γνώριζαν τον
- 36 -
πατέρα μου. Τον πρώτο καιρό τρώγαμε ό,τι είχαμε στο σπίτι. Το δε κοτέτσι της μητέρας μου στην αυλή μας μάς έσωσε. Επίσης ο φούρνος του Τσουλούπα συνέχισε να λειτουργεί για 2-3 μήνες. Μετά άρχισε η διανομή τροφίμων από τον Ερυθρό Σταυρό. Τον Αύγουστο παραμείναμε κλεισμένοι στο σπίτι και μόνο ο πατέρας μου έβγαινε έξω με το αυτοκίνητο μέχρι το φούρνο του Τσουλούπα, για να φέρει ψωμί. Μια μέρα μόλις στάθμευσε το αυτοκίνητο, τον πλησίασε ένας Τούρκος στρατιώτης και του πήρε τα κλειδιά του αυτοκινήτου, παρά τη διαμαρτυρία του πατέρα μου και παρά το ότι του εξήγησε ότι ήταν ανάπηρος και το αυτοκίνητο αυτό ήταν το μέσο που του επέτρεπε να διακινείται. Όταν μπήκε στο φούρνο και το ανάφερε στη Μαρίτσα Τσουλούπα αυτή βγήκε αμέσως έξω και τους παρακάλεσε να του το επιστρέψουν χωρίς κανένα αποτέλεσμα κι έφυγαν με το αυτοκίνητο. Τελικά όμως, το επέστρεψαν σε 3-4 ώρες.
Εγκλωβισμένα παιδιά του «σχολείου» που λειτούργησε το 1974 στην Πάνω Κερύνεια
Ακούγαμε ραδιόφωνο (ΡΙΚ) και βλέπαμε και τηλεόραση και είχαμε πλήρη πληροφόρηση για το τι γινόταν, την κατάληψη του Καραβά, Λαπήθου, Μόρφου, Αμμοχώστου, τις βιαιότητες, συλλήψεις και σκοτωμούς από την επέλαση του Τουρκικού στρατού. Ο φόβος που νιώθαμε άρχισε να γίνεται όλο και πιο έντονος και συνεχώς συζητούσαμε αν θα πρέπει να φύγουμε. Άλλοι γείτονες εγκλωβισμένοι στον ίδιο δρόμο ή τη γειτονιά ήταν: η Δέσποινα, η οικογένεια του Ανδρέα Σιαξιατέ, η Ευδοκία Πάρπα και
μερικοί άλλοι που δεν θυμάμαι. Σε κάποιο στάδιο Τ/Κ «αστυνομικοί» συνέλαβαν Ελληνοκυπρίους, κυρίως νεαρής ηλικίας, μεταξύ αυτών και τον γείτονά μας Κώστα Σιαξιατέ, τον οποίο κράτησαν μερικές μέρες και μετά ευτυχώς τον άφησαν ελεύθερο και στη συνέχεια έφυγε με τη γυναίκα και το μωρό του στις ελεύθερες περιοχές. Στη γειτονιά μας δεν έγινε οποιοδήποτε επεισόδιο, όμως ακούγαμε για πτώματα στο Γυμνάσιο και στο κέντρο της Κερύνειας.
Οι «δασκάλες» και οι μαθητές του «σχολείου» της Πάνω Κερύνειας
Κανένας Τ/Κ ποτέ δεν μας προσέγγισε για να δει αν είμαστε καλά ή αν χρειαζόμαστε κάτι. Μετά που άρχισε η σχολική χρονιά, νομίζω κατά τον Οκτώβρη, η Νίτσα Ραγουζαίου, η Μαρία (πατέρας της οδηγός ΕΠΠΚ) κι’ εγώ αναλάβαμε να κάνουμε μάθημα στα παιδιά του δημοτικού, κάπου δέκα παιδιά. Αρχικά τα μαθήματα γίνονταν στο σπίτι του Τσουλούπα δίπλα από τον φούρνο του Προδρομή. Με τη βοήθεια των Η.Ε. μας έστειλαν μερικά βιβλία από το Υπουργείο Παιδείας. Σε κάποια φάση μετακομίσαμε στης Χριστίνας και Θεοχάρη Σωτηρόπουλου, μέχρι το τέλος της σχολικής χρονιάς.
Διανομή τροφίμων σε εγκλωβισμένους στο σπίτι του Κώστα Χρυσοχού
Η ζωή μας κυλούσε όπως τους φυλακισμένους, κλεισμένοι στο σπίτι. Εγώ πήγαινα μέχρι το σπίτι που κάναμε μαθήματα στα παιδιά και ο πατέρας μου με το αυτοκίνητο μέχρι το σημείο που γινόταν η διανομή τροφίμων από τον Ερυθρό Σταυρό, στο σπίτι του Κώστα Χρυσοχού, μια φορά τη βδομάδα. Στους 14 μήνες εγκλωβισμού δεν κυκλοφόρησα ούτε μια φορά στην Κερύνεια. Ακούγαμε ότι οι Τούρκοι μάζευαν από τα γύρω χωριά τους ηλικιωμένους και τους μετέφεραν στο Dome. Οι εγκλωβισμένοι στα σπίτια σταδιακά λιγόστευαν, όχι μόνο γιατί δεν άντεχαν το φόβο και τον εγκλωβισμό, αλλά και γιατί δεχόντουσαν και πολλές πιέσεις από τους Τούρκους να κάνουν «αίτηση» να φύγουν για να πάρουν τα σπίτια τους Τ/Κ που ήλθαν ή θα ερχόντουσαν από τις ελεύθερες περιοχές. Τον Σεπτέμβριο του 1975, εγώ με τη γιαγιά μου Αναστασία που ήταν στο Dome, φύγαμε για τις ελεύθερες περιοχές. Η υπόλοιπη οικογένειά μου έφυγε τον Σεπτέμβρη του 1976, γιατί ήθελαν το σπίτι μας να το δώσουν. Τα άλλα σπίτια στο δρόμο μας, τα είχαν ήδη δώσει. Δεν είχαν εμπιστοσύνη, φοβόντουσαν, γιατί δεν ήξεραν τι θα τους έκαναν, για να τους εξαναγκάσουν να δώσουν το σπίτι. - 37 -
«Κούρσεψαν τα πάντα» Ελευθερίας Μυριάνθους Χαραλάμπου, δασκάλας. Η συνέντευξή της δόθηκε στον τύπο το 1974
Τ
ούρκοι στρατιώτες, βοηθούμενοι από πολλούς πολίτες, προφανώς Τουρκοκύπριους, συγκέντρωναν από όλα τα σπίτια και τα καταστήματα της Κερύνειας, αντικείμενα κάθε είδους, έπιπλα, τιμαλφή, ψυγεία, πλυντήρια, τηλεοράσεις, καινούργια αυτοκίνητα, χαλιά, μηχανήματα (κυρίως από ανεγειρόμενες πολυκατοικίες) κλπ. Η συγκέντρωση λαφύρων συνεχίστηκε για πολλές ημέρες. Οι βάρκες φόρτωναν συνέχεια και πήγαιναν στα πλοία, που ήσαν αγκυροβολημένα έξω από το λιμάνι της Κερύνειας. Μετά, το καταστροφικό έργο συνέχισαν Τουρκοκύπριοι, οι οποίοι έρχονταν στην πόλη με λεωφορεία και φορτηγά, πάνω στα οποία εφόρτωναν κάθε είδους λάφυρα, τα οποία άφησαν πίσω οι εισβολείς. Τι να σας πω; Πραγματική βιβλική καταστροφή! Όταν περνούσαμε από τους δρόμους την Τετάρτη (τέσσερις ημέρες μετά την εισβολή) για να πάμε στο ξενοδοχείο DOME, είδαμε κάτι το τρομερό, κάτι το απίστευτο. Όλα ήταν κατεστραμμένα. Όλα. Μόνο τοίχους έβλεπες να στέκουν. Και πολλοί ακόμη από αυτούς ήταν γκρεμισμένοι. Τα καταστήματα και τα σπίτια, ανοιχτά. Λεηλατημένα. Στύλλοι ηλεκτρικοί και τηλεφωνικοί ήσαν αποκομμένοι. Και μια τρομερή δυσωδία αναδυόταν από παντού. Οι δρόμοι ήταν γιομάτοι πτώματα. Το μαρτύριο της οικογένειάς μου όπως και όλων των Κερυνιωτών, άρχισε γύρω στις 5.15 π.μ του Σαββάτου 20ής Ιουλίου.. Ο σύζυγος μου, Μυριάνθης Χαραλάμπους, αστυνομικός στην Κερύνεια, μόλις είχε μπει στο σπίτι μας, όταν ξαφνικά άρχισε να βομβαρδίζεται η Κερύνεια. Βγήκαμε έξω, και ρωτήσαμε πολλούς που έφευγαν με τα αυτοκίνητα «τι συνέβαινε». «Ήρθαν οι Τούρκοι» μας έλεγαν. Όταν τους ρωτήσαμε «πού πήγαιναν» μας είπαν ότι πήγαιναν στο Μπέλλα-Παϊς. Μετά από πολλές ταλαιπωρίες και κινδύνους - 38 -
Εγκλωβισμένοι στο ξενοδοχείο Dome
καταλήξαμε – εγώ, ο σύζυγός μου και τα τρία μας παιδιά- στην Πάνω Κερύνεια, όπου ήταν το σπίτι των γονιών μου. Εκεί μείναμε μέχρι την Τετάρτη, θυμούμαι. Περάσαμε καλά, διότι μας βοηθούσαν οι Τουρκοκύπριοι γείτονες. Κάθε πρωί και νύχτα μας έφερναν γάλα και άλλα πολλά τρόφιμα και μας έλεγαν «Μην φοβάστε, δεν είναι τίποτε....» Μας φέρθηκαν όλοι πολύ καλά, σε σημείο που μας ρώτησαν αν θέλουμε λεφτά να μας δώσουν. Ένας από αυτούς έλεγε: -Ό,τι θέλετε πέστε μας και μη φοβάστε. Εμείς ό,τι εκάμαμεν είναι από τους χριστιανούς που το κάμαμε.... Οι Τούρκοι εισβολείς όμως, ήρθαν την Τετάρτη και περικύκλωσαν την γειτονιά μας. Μόλις τους είδαν οι Τουρκοκύπριοι γείτονές μας έτρεξαν αμέσως κοντά τους και τους φώναζαν «να μη μας κάνουν κακό γιατί είμαστε πράγματι καλοί». Οι Τούρκοι όμως μας έβγαλαν όλους έξω και μας ερεύνησαν. Ρωτούσαν επίσης τους γείτονες Τουρκοκύπριους «αν είμαστε πράγματι καλοί». Ενώ ήμαστε στην Πάνω Κερύνεια, ο θείος μου ο Τάκης Κουμίδης αρρώστησε βαριά και έπρεπε να τον πάρουμε στο νοσοκομείο. Οι Τουρκοκύπριοι γείτονές μας, μας βοήθησαν και πάλιν. Δυο από αυτούς μπήκαν στο αυτοκίνητο και συνόδευσαν τον θείο και την θεία μου στο νοσοκομείο. Μετά όμως οι φρουροί επύκνωσαν και οι Τουρκοκύπριοι δεν μπορούσαν να μας βοηθήσουν. Μας το είπαν με λύπη και οι ίδιοι. Γι’ αυτό εμείς γυρεύαμε τρόπο να φύγουμε από εκεί. Την Τετάρτη μάθαμε ότι υπήρχε κόσμος πολύς στο ξενοδοχείο «Ντόουμ» και ο σύζυγός μου, μαζί με έναν Αυστραλό δημοσιογράφο που τυχαία ήρθε εκεί, κατέβηκε την Παρα-
σκευή στο «Ντόουμ». Εκεί ζήτησε την βοήθεια των Ηνωμένων Εθνών. Την εξασφάλισε με μεγάλη δυσκολία. Και την ίδια μέρα δύο λεωφορεία των Ηνωμένων Εθνών μας πήραν για να μας μετέφεραν στο «Ντόουμ» μαζί με άλλους. Κατά κακή μας τύχη, μάς σταμάτησαν Τούρκοι στρατιώτες και μας πήραν στον αστυνομικό σταθμό. Ο τόπος εκεί ήταν γεμάτος Τούρκους στρατιώτες. Μας άφησαν όλους πολλές ώρες στα λεωφορεία, έξω από τον σταθμό, για να ανακρίνουν τους άντρες. «Θα τους κάνουμε μερικές ερωτήσεις,» είxε πει ο Τούρκος υπεύθυνος. Αλλά είχε νυχτώσει και ακόμα τους κρατούσαν.
λής έναν αξιωματικό ετοίμαζαν κάθε μέρα λίστες και ξεχώριζαν τα γυναικόπαιδα από τους άντρες. Τα Ηνωμένα Έθνη έκαναν ό,τι τους έλεγαν οι Τούρκοι. Έφτασα στις ελεύθερες περιοχές πρόσφυγας, με τα τρία παιδιά μου στην αγκαλιά μου, μαζί με άλλα 27 γυναικόπαιδα, αφήνοντας πίσω τον σύζυγό μου αιχμάλωτο στο Σεράγιο μαζί με άλλους 300 περίπου άνδρες ηλικίας 16 μέχρι 50 χρόνων. Όταν μας μετέφεραν με λεωφορεία στη Λευκωσία, επρόσεξα ότι τα χωράφια ήταν γεμάτα στρατό και ελικόπτερα.
Οι Καναδοί Οηέδες μας πήραν στο «Ντόουμ», λέγοντας ότι θα έπαιρναν μετά από τους Τούρκους και τους εφτά άνδρες, μεταξύ των οποίων ήταν και ο σύζυγός μου. Έκτοτε όμως δεν τους είδαμε. Το Σάββατον που μας απελευθέρωσαν ρώτησα κοντά στο Σεράγιο έναν Τούρκο αστυνομικό πού ήταν οι άλλοι που τους πήραν την Παρασκευή. Μου είπε ότι «είναι μαζί με τους άλλους στο Σεράγιο». Στο «Ντόουμ» διέμεναν περίπου 700 άτομα. Τρόφιμα υπήρχαν. Οι Τούρκοι με επικεφα-
Mνήμη που πονά Στέλλας Λαφαζάνη Ευαγγέλου
Κ
ατοικούσαμε με την οικογένειά μου στην οικία μας, Ιωάννου Φιλήμονος 11, μέχρι τις 20 Ιουλίου του 1974. Όταν στiς 20 Ιουλίου στις 5 το πρωί μας τρόμαξαν τα πολεμικά αεροπλάνα του Αττίλα, περνώντας από πάνω μας και βομβαρδίζοντας ανελέητα, περιττό να σας πω πόσο τρομοκρατηθήκαμε όλοι, μόλις τα ακούσαμε, ιδίως τα παιδιά. Τότε αρχίσαμε να κλαίμε όλοι και τα παιδιά να κλείνουν τα αυτιά τους από τον φόβο τους, για να μην ακούνε τα αεροπλάνα. Όλοι φωνάζαμε τρομοκρατημένοι. Πόλεμος! Πόλεμος! Ήλθαν οι Τούρκοι στην Κερύνεια! Περνώντας κάποιοι στρατιώτες από το σπίτι μας, μάς είπανε, «πρέπει να φύγετε τώρα». Δεν χάσαμε καιρό και έτσι βιαστικά μέχρι τις τρεις περίπου το απόγευμα της ίδιας μέρας, το Σαββάτο μαζί με τους γονείς και τα
Η Ελευθερία Χαραλάμπους με το βρέφος της κατά την επιστρόφη της στις ελεύθερες περιοχές
αδέλφια μας, με τα παιδιά μας, μπαίνοντας στα αυτοκίνητά μας με τα κλειδιά του σπιτιού στο χέρι ξεκινήσαμε για το άγνωστο, για να γλυτώσουμε από τους Τούρκους εισβολείς που έρχονταν από το λιμανάκι της Κερύνειας. Όλα ήταν σαν όνειρο. Δεν ξέραμε τι να κάνουμε, πού να πάμε. Φεύγαμε ξεκινώντας προς τον Πενταδάχτυλο. Το βράδυ του Σαββάτου διανυχτερεύσαμε μέσα στο καμίνι του παππού που ήταν εκεί. Την άλλη μέρα κατεβήκαμε και μετά από αρκετές περιπέτειες σκεφθήκαμε να πάμε προς την Κακοπετριά που εκεί δεν είχε πόλεμο. Κανείς μας δεν φαντάστηκε εκείνη τη στιγμή πως δεν θα ξαναγυρίσουμε πίσω στα σπίτια μας, γι αυτό και δεν πήραμε τίποτα μαζί μας. Μας ήταν αρκετό να γλυτώσουμε τους εαυτούς μας και τα παιδιά μας. Ήταν η τελευταία μέρα που αποχαιρετίσαμε τα πάντα. Το μόνο πράγμα που μας έφεραν κάποιοι εγκλωβισμένοι, όταν ήλθαν στις ελεύθερες περιοχές, είναι μερικές φωτογραφίες για ενθύμιο των παιδιών και από το γάμο μας… - 39 -
Η Στέλλα στην Κερύνεια επί πτερύγων αγγέλων Αντρέα Κ. Φυλακτού
Τ
ώρα πια, η Στέλλα Σπύρου, που έφυγε τόσο αναπάντεχα πριν από λίγες μέρες, θα βρίσκεται, χωρίς καμιά αμφιβολία, στον τόπο της λατρείας της, του προορισμού της και των ονείρων της. Η Κερύνεια της, που ήταν πάντα μέσα της και πάντοτε μπροστά της δεν είναι πια μακριά της. Είναι μπροστά της και μπορεί να τη δει και να την αγκαλιάσει, όπως πάντοτε το επιδίωκε. Εξάλλου, η ίδια το είχε διατυπώσει ρητά σε ένα από τα βιβλία της, που μας άφησε φεύγοντας: «Αφήνω πάντα ένα παράθυρο ανοικτό, να μπαίνει όποτε θέλει ο άγγελος της Κερύνειας». Ο άγγελος που μπήκε ελεύθερα από το παράθυρο που γι’ αυτόν το άφησε ανοικτό η Στέλλα, δεν έφυγε μόνος. Πήρε μαζί του στα φτερά του τη Στέλλα και την έφερε στη μικρή όμορφη πόλη, εκεί που κατοικούν όλοι οι άγγελοι. Αυτή τη φορά τα συρματοπλέγματα της ντροπής και οι σιδερόφρακτοι της βαρβαρότητας δεν μπόρεσαν να εμποδίσουν ούτε τον άγγελο ούτε και τη γυναίκα που κρατούσε στα φτερά του. Η Στέλλα τώρα μπορεί και τριγυρνά χωρίς κανένα εμπόδιο μέσα στην πόλη της. Μπορεί να δει και να ζήσει πραγματικά, χωρίς τα βάσανα της ζωής της και οι άλλοι περισπασμοί να τη συνοδεύουν, όλα εκείνα που μελετούσε για τόσα χρόνια στη βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ. Τώρα, μπορεί να χαρεί αυτά που έζησε με το νου και την καρδιά της, μελετώντας το βίο και τον πολιτισμό μιας μικρής κοινωνίας που κράτησε για αιώνες με θρησκευτική ευλάβεια τον μοναδικό χαρακτήρα της, τις συνήθειές της, τους πόθους και τους καημούς της, τις βαθιές ρίζες της που φτάνουν ως τα χρόνια του Ομήρου. Όλα εκείνα τα θαυμαστά, τα οποία ανακάλυψε σκάβοντας μέσα στη συσσωρευμένη γνώση των παλαιοτέρων με πολλή επιμονή και υπομονή και τα παρουσίασε με ένα αριστοτεχνικό τρόπο στους σύγχρονούς της, αλλά και σε όσους θα έρθουν στο μέλλον. Τώρα πια, μπορεί να δρασκελίσει, με μεγάλα και σταθερά βήματα, την ιστορία, χωρίς κανένα φόβο και χωρίς κανένα εμπόδιο μπροστά της. Έγραψε: «Η Κερύνεια μπαίνει από το παράθυρο. Χωρίς δισταγ- 40 -
μό κανένα ταξιδεύω στο χθες, στο σήμερα». Ως προχθές, ταξίδευε μόνη και στο χθες και στο σήμερα. Τώρα, ταξιδεύει με τους αγγέλους ναυτικούς, με το Καράβι της Κερύνειας. Το καράβι αυτό της είναι πολύ γνώριμο, γιατί σε παλαιότερες εποχές, όταν υπηρετούσε την εκπαίδευση, το μελέτησε πολύ συστηματικά και διεισδυτικά. Δεν έμεινε πλευρά του που δεν την πρόσεξε και δεν την ερεύνησε. Το βιβλίο που ετοιμάστηκε από την ίδια σε συνεργασία και με άλλους αφοσιωμένους δασκάλους, το κρατούσαν στα χέρια τους, για πολλά χρόνια μετά την εισβολή, οι μαθητές των γυμνασίων, έγραφαν εκθέσεις γι’ αυτό, το ζωγράφιζαν, έπλαθαν μύθους και ιστορίες βλέποντάς το και διαβάζοντας όλα όσα σχετίζονταν μαζί του. Με το καράβι της Κερύνειας θα ταξιδέψει σε όλες τις θαλασσοφίλητες πόλεις και χωριά που στενάζουν, σήμερα, κάτω από την τουρκική στρατιωτική μπότα. Θα περάσει από τη Λάπηθο και τον Καραβά, θα φτάσει ως το ακρωτήρι του Απόστολου Αντρέα, θα γυρίσει προς την Αμμόχωστο και πάλι θα στραφεί προς τα πίσω για να περιπλεύσει τον Κόλπο της Μόρφου. Θα περιηγηθεί και πάλι όλα τα αγαπημένα της μέρη, όπως αυτά παρουσιάστηκαν σε ένα άλλο διδακτικό βιβλίο των γυμνασίων, το Της Πατρίδας χώματα, για τη συγγραφή του οποίου έδωσε ένα μέρος της ψυχής της. Η μεγάλη της χαρά ήταν που έβλεπε, σε άλλες παλαιότερες εποχές, το βιβλίο αυτό να διαβάζεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον από τη νέα γενιά του τόπου μας. Ωστόσο, όσο και να νοιαζόταν για όλους τους ανθρώπους, όσο και να βοηθούσε, όσο μπορούσε, αυτούς που την είχαν ανάγκη, νους και καρδιά ήταν δοσμένα στην Κερύνεια. Το έγραψε, εξάλλου, ρητά: «Ζωή χωρίς την Κερύνεια δεν είναι Ζωή». Τώρα, απολαμβάνει την πραγματική Ζωή στην Κερύνεια της, στα φτερά Στέλλα Σπύρου των αγγέλων.
Αφιέρωμα στον Σταύρο Σταύρου Δέσποινας Αικατερίνης Τενίζη “ ….Ζωγράφιζε, συγκρατώντας με το στόμα το πινέλο του, κι αποτύπωνε στον καμβά μπροστά του, τον πολύχρωμο κόσμο της πολυσύνθετης ψυχής του. Ήρεμος στην όψη του προσώπου του, με βλέμμα γαλήνια σταθερό, πειθαρχούσε κάθε του έκφραση τόσο που τίποτα δεν μαρτυρούσε το δικό του ψυχικό πόνο, ή σωματικό περιορισμό….” Ο Σταύρος Σταύρου, γεννήθηκε στις 25 Οκτωβρίου 1954, στο ελεύθερο τότε και κατεχόμενο σήμερα χωριό Καζάφανι, της επαρχίας Κερύνειας.
Σταύρος Σταύρου
Σπουδές: απεφοίτησε από το εξατάξιο Γυμνάσιο Κερύνειας, το 1972. Διεκπεραίωσε τη στρατιωτική θητεία του, και στην αφετηρία της ενήλικης ζωής του ένα τροχαίο ατύχημα, τον καθήλωσε μεν σε αναπηρικό τροχοκάθισμα, τον προόρισε δε για υψηλούς αγώνες τους, οποίους με αξιοπρέπεια υλοποίησε. Σπούδασε εξασφαλίζοντας υποτροφίες, Δημοσιογραφία, Ψυχολογία και Παιδαγωγικά στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης από όπου πήρε τον τίτλο BSc. Διεξήγαγε μεταπτυχιακές σπουδές στην Κοινωνιολογία και τις Επικοινωνίες στο Πανεπιστήμιο του Ανατολικού Λονδίνου, από όπου πήρε τους τίτλους PGD και MA. Στο Πανεπιστήμιο του Μπράτφορτ διεξήγαγε τις διδακτορικές του σπουδές στην Κοινωνική Ψυχολογία από όπου πήρε με άριστα τον τίτλο του Διδάκτορα Ψυχολογίας, PhD. Συγγραφικό Επιστημονικό και ερευνητικό
έργο: Για τον Σταύρο γραφτηκε το εξής: «Το μυαλό μας θαυμάζει την ερευνητική ικανότητα και διάθεση, την ευχέρεια λόγου του συγγραφέα, την έμπνευση και ταξινόμηση των σκέψεών του». Πρόσθετα για τον Σταύρο Σταύρου, εξ αιτίας της σωματικής του αναπηρίας, η έρευνα και συγγραφή των βιβλίων του, ήταν μια συνεχής αναμέτρηση δυνάμεων, σωματικών περιορισμών και αντοχών, όπου για να μετροφυλλήσει τα συγγράμματα και να πληκτρολογήσει σημειώσεις, οι οποίες θα οδηγούσαν στην ολοκλήρωση του έργου του, χρησιμοποιούσε μόνο το ένα από τα δάκτυλα του ενός χεριού του. Τα βιβλία τα οποία έγραψε: 1. «Δρόμοι Ελευθερίας» 1983 2. «Ανθρώπινα» 1988 3. «Γονείς και παιδιά» 4. «Ανατρέφω σωστά το παιδί μου;» Εγχειρίδιο επιστημονικών απόψεων και συμβουλών για γονείς 5. «Αντιμετωπίζοντας το πάχος και το άγχος» Ψυχολογικές απόψεις, εισηγήσεις για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας και του άγχους 6. «Θέματα Κοινωνιολογίας και Κοινωνικής Ψυχολογίας» 1996 7. «Κοινωνικοί προβληματισμοί» 8. «Ταξίδι στα βάθη της ύπαρξης» 9. «Τα μυστικά της ευτυχίας» 10. «Η εγκυκλοπαίδεια του γάμου» 11. «Η Ανατομία της Αγάπης» 2010
Καζάφανι, το χωριό καταγωγής του Σταύρου Σταύρου. Ο ελιόμυλος του χωριού όπως ήταν πριν το 1974
Ερευνητικό Επιστημονικό Έργο: Υπήρξε επιστημονικός συνεργάτης του Κρατι- 41 -
κού Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης ( State University of New York) σε τοπικά, πανευρωπαϊκά και διεθνή συνέδρια ψυχολογίας. Δημοσιογραφία: εργάστηκε ως Δημοσιογράφος σε εφημερίδες και σε περιοδικά. Αρθρογραφία: έχει δημοσιεύσει πάνω από τρεις χιλιάδες άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά, μερικά από τα οποία είναι: «Αξιοκρατία ή προσοντοκρατία;» «Βασική προϋπόθεση για ομοσπονδία» «Οικονομικές παροχές και φτώχεια» «Μήπως η παιδεία μας παράγει ανεργία;»
Τμήματος Ψυχολογίας και Κοινωνικών Επιστημών σε ιδιωτικό κολλέγιο. Διετέλεσε μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Συνδέσμου Ψυχολόγων Κύπρου στη θέση του Β’ Γραμματέα και του Συνδέσμου Κοινωνιολόγων Κύπρου. Διετέλεσε Πρόεδρος των Ειδικών Τεχνών Κύπρου Τρεις εκθέσεις ζωγραφικής Παρόλη την αναπηρία του και την αδυναμία του να κρατά το πινέλο με το χέρι, ο πλούτος της καρδιάς και οι καλλιτεχνικές του ευαισθησίες που ασφυκτιούσαν μέσα του, γιγάντωσαν τη θέλησή του και του έδωσαν τελικά τη διέξοδο που αναζητούσε. Κρατώντας το πινέλο με το στόμα του και επιστρατεύοντας υπομονή και επιμονή υπεράνθρωπη, άφησε πίσω του μια πλούσια καλλιτεχνική δημιουργία που του επέτρεψε να κάνει τρεις συνολικά εκθέσεις ζωγραφικής. Ενεργός πολίτης: Προτάθηκε και επιλέγηκε δύο φορές ως Αριστίνδην υποψήφιος Βουλευτής.
Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο Καζάφανι
Μόνιμη στήλη επικοινωνίας: Μέσα από την στήλη αφουγκραζόταν με την ευαισθησία της ψυχής του, τους χιλιάδες αναγνώστες της στήλης εβδομαδιαίου περιοδικού, με τίτλο: «Μίλα μου» για 19 συνεχή χρόνια, παρέχοντάς τους στήριξη και συμβουλές με επιστημονική τοποθέτηση. Όπως ο ίδιος είχε αναφέρει, είχε ξεχωρίσει κάποιες επιστολές ανάμεσα στις οποίες: «Κατάθλιψη στην εφηβεία», «Οδηγός ζωής» «Το πρόβλημα έγινε εφιάλτης» και «Αηδιαστική πράξη» Εκπαιδευτικό έργο: Έχει διδάξει Δημοσιογραφία, Ψυχολογία, Κοινωνιολογία σε εκπαιδευτικά ιδρύματα όπως σε ιδιωτικά κολλέγια, στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου, στην Αστυνομική Ακαδημία Κύπρου, στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, στην Νοσηλευτική Σχολή Κύπρου και στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου. Εργάστηκε ως Ανώτερος Λέκτορας Ψυχολογίας και Κοινωνιολογίας και Προϊστάμενος του - 42 -
Υπήρξε συνεργάτης του Πρώην Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, κ. Γιώργου Βασιλείου και Υποψήφιος Βουλευτής Λευκωσίας με το κίνημα Ελευθέρων Δημοκρατών. Περιβαλλοντική ευαισθησία και συνείδηση: Βραβεύτηκε από τον ΟΗΕ, ως υπεύθυνος της εκστρατείας για ανακύκλωση του χαρτιού στην Κύπρο, το 1994 Ψυχολογικό κέντρο: Το 1995, ίδρυσε ψυχολογικό κέντρο, όπου παρείχε συμβουλές και καθοδήγηση σε χιλιάδες συνανθρώπους του. Στην τελευταία σελίδα του τελευταίου βιβλίου του: «Η Ανατομία της Αγάπης», γράφει: «Η αγάπη είναι πράξη και βίωμα και ποτέ θεωρία και όμορφα λόγια. Όταν λες ότι αγαπάς κάποιο πρόσωπο, αλλά ποτέ δεν το αγκάλιασες στοργικά, δεν το αποδέχτηκες χωρίς όρους, δεν ενδιαφέρθηκες για τη φροντίδα και γενικά την υγεία του και δεν προσπάθησες να του προσφέρεις ο,τιδήποτε που να το κάνει να νιώσει ανακούφιση, χαρά και ικανοποίηση, τότε δεν αγαπάς αυτό το πρόσωπο πραγματικά» Αιωνία σου η μνήμη, Σταύρο μου!
Το Παλτό της Κερύνειας Αφιερωμένο στον δάσκαλο και φίλο Κωστάκη Νικολαΐδη Τάκη Νεοφύτου
Ο
Κωστάκης γεννήθηκε στις 13 Ιουλίου 1932 στη Λευκωσία. Γονείς του ο Γιώργος Χατζηνικόλα, λοχίας της Αστυνομίας από τα Λιβάδεια Λάρνακος και η δασκάλα Μυροφόρα, το γένος Χατζηιωσήφ, από τον Στρόβολο. Μέχρι την Γ΄ τάξη του Δημοτικού, φοίτησε στο Ελένειο Δημοτικό Σχολείο στη Λευκωσία ύστερα, το Σχολείο του Δικώμου και στη συνέχεια στο Δημοτικό και το Γυμνάσιο Κερύνειας, από το οποίο αποφοίτησε το 1948. Σπούδασε στο Διδασκαλικό Κολλέγιο Μόρφου και το Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Εργάστηκε τρία χρόνια δάσκαλος στην Κερύνεια από το 1952 μέχρι το 1955 και είναι σε αυτή την περίοδο της ζωής του που αφιερώνεται αυτό το σημείωμα. Από τα πολλά που θα μπορούσαν να λεχθούν για τον Κωστάκη, αρχίζω με ένα συγκινητικό γεγονός, που δίνει και την ουσία αυτού του αφιερώματος. Μας παίρνει πολύ πίσω, στις αρχές της δεκαετίας του 1950 και περιγράφει τόσο τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης της εποχής εκείνης στην Κερύνεια, όσο και την ποιότητα των κατοίκων της, αλλά και τον χαρακτήρα και την προσωπικότητα του ανθρώπου που προσπαθούμε να περιγράψουμε. Είναι ένα γεγονός που μοιράστηκε μαζί μου ο φίλος Σάββας Λούτσιος και που του έδωσε τον τίτλο «ΤΟ ΠΑΛΤΟ ΤΗΣ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ», τον οποίο και υιοθετώ χωρίς καμιά απολύτως επιφύλαξη. Ο χειμώνας του 1953 που ήταν υπερβολικά βαρετός βρήκε τον Κωστάκη απροετοίμαστο, τόσο οικονομικά όσο και … ενδυματολογικά. Η καλοκαιρινή φορεσιά που είχε ράψει με δάνειο από την αδελφή του Έλλη τον προηγούμενο χρόνο μόλις διορίστηκε, αποδείχτηκε ανεπαρκής και δεν μπορούσε να τον προστατέψει από το τσουχτερό κρύο. Η μοναδική λύση που βρέθηκε ήταν μια ζεστή και σχετικά καλής κατάστασης κουβέρτα που του εξασφάλισε ο θείος του Χαράλαμπος από τον Αγγλικό στρατό. Χωρίς καθυστέρηση ο Κω-
στάκης την πήρε στον Δημήτρη τον Λούτσιο, ένα από τους λίγους ράφτες της Κερύνειας, για να του την μετατρέψει σε … παλτό. Η τέχνη του μάστρε-Δημήτρη έκαμε το θαύμα της και σε χρόνο μηδέν, η ευτελής κουβέρτα μετατράπηκε σε ένα αξιοπρεπές και το πιο σημαντικό, ζεστό παλτό. Όταν το τέλος του μηνός ο Κωστάκης πήγε στον μαστρε-Δημήτρη για να τον πληρώσει,αυτός αρνήθηκε κατηγορηματικά να πάρει χρήματα, λέγοντάς του ότι εκείνος, για περισσότερο από ένα χρόνο, έκαμνε δωρεάν μαθήματα βιολιού στον γιο του Σάββα, ένα μουσικό ταλέντο που είχε αρχίσει να ξεχωρίζει από πολύ νωρίς. Η εργατικότητα, η καλοσύνη και η αφιλοκερδής προσφορά του Κωστάκη είχε βλέπετε ήδη κερδίσει την εκτίμηση και την αγάπη των Κερυνειωτών και το ΠΑΛΤΟ ΤΗΣ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ ήταν ένας από τους πολλούς τρόπους έμπρακτης ανταπόδοσής της!
Κωστάκη Νικολαϊδη
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή και με τη σειρά τους. Όπως συνέβαινε με τους περισσότερους πρωτοδιόριστους δασκάλους της εποχής εκείνης, ο τότε Διευθυντής του Δημοτικού Σχολείου Κερύνειας Ιωάννης Γαλατόπουλος, έδωσε στον Κωστάκη για να διδάξει, το ένα από τα δύο τμήματα της Α΄ τάξης. Στο άλλο δίδασκε η επίσης Κερυνειώτισσα δασκάλα Θελξινόη Πατσαλίδου. Ο κ. Γαλατόπουλος, για να αξιοποιήσει τα πολλά προσόντα, ιδιαίτερα το ταλέντο του νέου του δασκάλου στη μουσική, του έδωσε λίγες μόνο ώρες διδασκαλίας στην Α΄ τάξη και τον αξιοποίησε για τη διδασκαλία των μα- 43 -
της Κερύνειας τραγούδια διεθνώς γνωστών συνθετών όπως «Η Φλαμουριά» του Σιούπερτ, το γνωστό «Ελαφρά το Κύμα Σχίζει» και άλλα, πραγματικά εντυπωσίαζαν! Οι συναυλίες της 40μελούς μαντολινάτας και ορχήστρας, που είχε πρωτοαρχίσει ο προκάτοχός του Τάκης Μέντζης και συνέχισε με μεγαλύτερη επιτυχία ο Κωστάκης, άφησαν εποχή. Η συχνή παρουσία στο Σχολείο της Κερύνειας του τότε Επιθεωρητή της Μουσικής κ. Κώστα Ιωαννίδη ήταν όχι μόνο ενδεικτική της εξαίρετης εργασίας που γινόταν, αλλά και απόδειξη της αναγνώριση της ποιοτικής δουλειάς του πολλά υποσχόμενου νεαρού δασκάλου! Ο χαρακτήρας και η ποιότητα του ανθρώπου και το μέγεθος της τριετούς δημιουργικής παρουσίας και προσφοράς του Κωστάκη στην Κερύνεια μπορούν να γίνουν κατανοητά, μόνο με την συμπληρωματική αναφορά και σε κάποιες επιπρόσθετες δραστηριότητες του και γεγονότα. Το πιστοποιητικό που πέρασε με Mevit τις εξετάσεις βιολιού με αναφορά και στον δάσκαλο του Κωστάκη Νικολαϊδη
θημάτων της Μουσικής, της Γυμναστικής και των Αγγλικών στις μεγαλύτερες. Πολύ ορθή απόφαση και ενέργεια, γιατί σε λίγο, όχι μόνο τα προσόντα και το ταλέντο του Κωστάκη, αλλά κυρίως η αφοσίωση, η εργατικότητα, η προοδευτικότητα και οι πολλές εκτός ωραρίου ώρες διδασκαλίας και άλλες αφιλοκερδείς εξωσχολικές δραστηριότητες του, δεν άργησαν να φέρουν εντυπωσιακά αποτελέσματα που γρήγορα έγιναν γνωστά και εκτός Κερύνειας. Οι άρτια οργανωμένες σχολικές επιδείξεις, με πυραμίδες, ασκήσεις ευκινησίας και εφαλτηρίου, χορούς, αγωνίσματα στίβου και άλλες πρωτοποριακές αθλητικές δραστηριότητες, ήταν κάτι πρωτόγνωρο για τους Κερυνειώτες και έφεραν μεταξύ άλλων στην Κερύνεια και τον τότε Επιθεωρητή Γυμναστικής του Τμήματος Εκπαίδευσης κ. Πανίκο Γεωργίου για να τις παρακολουθήσει και να αποδώσει τα εύσημα στον νεαρό και ενθουσιώδη συντελεστή τους. Οι πολύ υψηλού επιπέδου χορωδιακές εμφανίσεις, με ρεπερτόριο, που ξέφευγε από τα συνηθισμένα παιδικά/σχολικά και περιλάμβανε άγνωστα μέχρι τότε για το κοινό - 44 -
Τις πολλές κατ’ οίκον επισκέψεις του σε μη εργάσιμο χρόνο, για να πείσει τους γονείς να αγοράσουν μαντολίνο στα παιδιά τους για την ενίσχυση της μαντολινάτας του σχολείου. Τις αμέτρητες ώρες που διέθετε αφιλοκερδώς, για να μάθει τα παιδιά να παίζουν μαντολίνο. Τα δωρεάν ιδιαίτερα μαθήματα σε όσα παιδιά ήθελαν να μάθουν κάποιο άλλο όργανο. Την μεταφορά με το ιδιωτικό μικρό αυτοκίνητο, που αγόρασε στο μεταξύ, των ταλαντούχων παιδιών στη Λευκωσία σε ωδεία ή για να λάβουν μέρος σε εξετάσεις κ.α.. Αξίζει να σημειωθεί ότι επί των ημερών του ήταν η πρώτη φορά που τα μέλη της χορωδίας του σχολείου εξασφάλισαν, μετά από εξετάσεις, το Certificate in Class Singing από το Royal School of Music. Κάτι που ο Σάββας δεν μπορεί να ξεχάσει, είναι τη μέρα που πέρασε το Grade 2 στο βιολί με Merit και που ο Κωστάκης, αντί να περιμένει να του δώσει το Πιστοποιητικό την άλλη μέρα στο σχολείο, του το έφερε βραδιάτικα στο σπίτι για να συγχαρεί και τους γονείς του. Είναι πράγματι τόσα πολλά! Κάθε μαθητής του, από τους πολλούς που ρώτησα για να πάρω πληροφορίες γι’ αυτό το σημείωμα, μόνο καλά λόγια είχε να πει για τον δάσκαλό του. Από σεβασμό λοιπόν στην πρόθυμη ανταπόκρισή τους, να μου επιτρέψετε να
προσθέσω ακόμα δυο παραδείγματα. Εκείνο του επιστάτη του σχολείου, του κ. Μιχαηλίδη από τη Θέρμια, που για χάρη του Κωστάκη αποφάσισε να αγνοήσει τις πολύ αυστηρές οδηγίες που είχε από τον Διευθυντή κ. Ευσταθιάδη να πληρώνεται μέχρι και για το τελευταίο τριαντάφυλλο που έκοβε από τον σχολικό κήπο. Ο φίλος μας, κάθε Σάββατο, αγόραζε μια μεγάλη ανθοδέσμη για να την πάρει στην κυρία Ιωαννίδη, τη γυναίκα του δασκάλου του της μουσικής στη Λευκωσία. Από κάποια όμως μέρα και μετά άρχισε να του τα δίνει κρυφά δωρεάν, λέγοντάς του «Δεν δέχομαι να τα πληρώνεις. Εσύ προσφέρεις τόσα πολλά στο σχολείο». Τι να πρωτοπεί αλήθεια κάποιος μέσα στα περιορισμένα πλαίσια ενός σύντομου σημειώματος, έστω και αν όσα θέλει να περιγράψει διαδραματίστηκαν σε χρονικό διάστημα μόνο τριών χρόνων! Τελικά η προσφορά του ήταν τόσο σημαντική και μεγάλη, που σύντομα αναγνωρίστηκε και από τις τότε αρχές του Γραφείου Παιδείας της Κύπρου, που για να τον ανταμείψει του πρόσφερε υποτροφία για επιπρόσθετες σπουδές στη Μεγάλη Βρετανία. Έτσι, τις αρχές του Οκτώβρη του 1955, η Κερύνεια στερήθηκε τις υπηρεσίες ενός άξιου τέκνου της και ο Κωστάκης άνοιξε, όχι μόνο τα φτερά του, αλλά και ένα νέο κεφάλαιο στη ζωή του, που εκτυλίσσεται αυτή τη φορά εκτός Κύπρου. Σήμερα στα 86 του χρόνια, είναι ένας ευτυ-
χισμένος οικογενειάρχης και επιτυχημένος επιχειρηματίας, με πλούσια κοινωνική και φιλανθρωπική προσφορά. Με την σκέψη όμως να τον φέρνει όλο και πιο συχνά, στις ρίζες του, στην Κερύνεια, αποφάσισε να εγκαταλείψει την Μεγάλη Βρετανία και να επιστρέψει τελευταία στην πατρώα γη, την Κύπρο. Με την οικονομική άνεση που του έχουν εξασφαλίσει οι τόσες επαγγελματικές και άλλες επιτυχίες του, βρίσκεται σήμερα σε ένα στάδιο της ζωής του που σίγουρα εξασφαλίζει εύκολα τις υλικές ανάγκες που στερείτο τη δεκαετία του 50. Παρ’ όλα αυτά, σίγουρα χρειάζεται και ευχαρίστως θα εκτιμήσει, αν του προσφερθεί, την ηθική ικανοποίηση της αναγνώρισης και ακόμα και της ανταπόδοσης της προσφοράς του. Γι’ αυτό και οι παλιοί μαθητές του, οι φίλοι και οι εκτιμητές του έργου του, του ξαναπροσφέρουν σήμερα ΤΟ ΠΑΛΤΟ ΤΗΣ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ. Το παλτό της ΑΓΑΠΗΣ, της ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ και της ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ τους. Για να του πουν ένα ΜΕΓΑΛΟ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ! Να τον διαβεβαιώσουν ότι ΘΑ ΤΟΝ ΘΥΜΟΥΝΤΑΙ ΠΑΝΤΑ! Για να του ευχηθούν να ζήσει όσα ακόμα χρόνια του χαρίσει ο Θεός με ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΕΥΤΥΧΙΑ!
Το πιστοποιητικό συμμετοχής σε σχολική χορωδία που πήραν όχι μόνο ο Σάββας, αλλά και όλοι οι άλλοι μαθητές του Δημοτικού Σχολείου Κερύνειας που ήταν μέλη της χορωδίας
- 45 -
Το δελφίνι της Κερύνειας Από τα παιδιά της Γ’ τάξης του Περιφερειακού Δημοτικού Σχολείου Μεσόγης Πάφος- Κύπρος 2018 Υπεύθυνος εκπαιδευτικός: Λάμπρος Σιέπης
Ι
ούνιος 1974. Ο μικρός Αντρέας, που ζούσε στην Κερύνεια με την οικογένειά του, ξύπνησε από τα χαράματα γιατί θα πήγαινε για ψάρεμα με τον παππού του. Ήταν ενθουσιασμένος. Αγαπούσε πολύ τη θάλασσα, κι ας άκουγε τη μουρμούρα της μαμάς του που φοβόταν.
- Είναι πολύ μικρός για να πηγαίνει στο ψάρεμα μαζί σου! έλεγε η μαμά στον παππού. - Μην ανησυχείς! Εγώ στην ηλικία του είχα δική μου βάρκα, απαντούσε με περηφάνια ο παππούς. Ο Αντρέας ένιωθε τυχερός που ο πατέρας του δεν έφερε αντίρρηση, διαφορετικά δε θα πήγαινε ποτέ για ψάρεμα. Έτσι έφτασε η μέρα που περίμενε με αγωνία. Είχε αρχίσει να ξημερώνει όταν ο παππούς είχε απλώσει όλα τα δίχτυα. Ο Αντρέας παρακολουθούσε με μεγάλη προσοχή και ήθελε να μάθει όλα τα μυστικά του ψαρά, ώστε σύντομα να μπορεί να βοηθάει περισσότερο τον παππού του. Ενώ παρακολουθούσε δεν είχε προσέξει το σχοινί που μπλέχτηκε στα πόδια του. Και όταν σηκώθηκε για να μετακινηθεί, έχασε την ισορροπία του με αποτέλεσμα να πέσει στη θάλασσα.
- 46 -
Ο παππούς άκουσε τον παφλασμό και φώναξε τρομαγμένος: - Αντρέααα! Προσπάθησε να αρπάξει τον Αντρέα, αλλά τα κύματα έσπρωχναν τη βάρκα μακριά. Έψαχνε με αγωνία να τον δει. Ο Αντρέας χάθηκε στα κύματα. Τον είχε καταπιεί η θάλασσα. Ο παππούς άρχισε να κλαίει και δεν μπορούσε να πιστέψει το κακό που τον βρήκε. Ήταν έτοιμος να βουτήξει στη θάλασσα όταν ξαφνικά, είδε τον Αντρέα να πλησιάζει και να πιάνεται από την κουπαστή. - Αντρέα! Είσαι καλά; ρώτησε ο παππούς. Άρπαξε τον Αντρέα, τον ανέβασε στη βάρκα και τον τύλιξε αμέσως με μια πετσέτα. - Παππού! Δε θα το πιστέψεις! Ένα δελφίνι μου έσωσε τη ζωή! Εγώ βυθιζόμουν και αυτό με έφερε πίσω στη βάρκα! - Ηρέμησε τώρα αγόρι μου! Έλα εδώ να σε στεγνώσω με την πετσέτα. Ευτυχώς είσαι καλά ... ποιος ακούει τη μάνα σου! - Θα της το πούμε; - Και βέβαια θα το πούμε! Δε λέμε ποτέ ψέματα, γιατί η αλήθεια φανερώνεται και χάνουμε την εμπιστοσύνη των άλλων. Όταν η μαμά έμαθε τι έγινε, έσφιξε στην αγκαλιά της τον Αντρέα και του είπε ότι μέχρι να μεγαλώσει αρκετά, δε θα πηγαίνει για ψάρεμα με τη βάρκα. Ο Αντρέας δεν μπορούσε να βγάλει από το μυαλό του το δελφίνι! Συνέχεια κοιτούσε τη θάλασσα με την ελπίδα να το ξαναδεί. Το έβλεπε συχνά στα όνειρά του. Ήταν τόσο όμορφο! Οι μεγάλοι δεν έδειχναν να πιστεύουν την ιστορία που έλεγε ο Αντρέας για το δελφίνι, και έτσι αποφάσισε να μην τους την ξαναπεί. Ώσπου μια μέρα, καθώς περπατούσε στην παραλία της Κερύνειας, άκουσε ένα πλατσούρισμα στη θάλασσα. Κοίταξε προσεχτικά και είδε ένα δελφίνι. Αυτό ήταν! Το αναγνώρισε αμέσως γιατί είχε ένα σημάδι στο πτερύγιό του. - Έλα πιο κοντά! φώναξε χαρούμενος ο Αντρέας. Το δελφίνι έκανε ένα σάλτο και ξαναβούτηξε
στο νερό σαν να τον χαιρετούσε. - Ευχαριστώ που με έσωσες δελφινάκι μου! Σου αρέσει κι εσένα η θάλασσα της Κερύνειας, ε; Το δελφίνι κάνει πάλι μια επιδέξια βουτιά σαν να συμφωνούσε. Από εκείνη τη μέρα το δελφίνι και ο Αντρέας συναντιόντουσαν συχνά στην όμορφη θάλασσα της Κερύνειας. Μια μέρα μάλιστα, ο Αντρέας μπήκε στο νερό και κολύμπησε μαζί με το δελφίνι. Έτσι ξεπέρασε τον φόβο της μέρας που έπεσε στη θάλασσα. Ήταν πολύ ευτυχισμένος! Το ίδιο έδειχνε και το δελφίνι που απολάμβανε την παρέα του Αντρέα. Δυστυχώς όμως όλη αυτή η χαρά δεν κράτησε για πολύ.
Ι
πολύ χαρούμενος γιατί βρήκαν τον πατέρα του. Ήταν αιχμάλωτος και τον είχαν πάρει στην Τουρκία. Όλοι λένε πως από θαύμα έζησε και κατάφερε να επιστρέψει. Ευτυχώς η οικογένειά του ξαναέσμιξε. Η μαμά του όμως δεν έλεγε να σταματήσει το κλάμα για όλα αυτά που έχασαν σε μια μέρα. Όταν ο Αντρέας άκουσε τον πατέρα του να λέει ότι θα πήγαιναν να ζήσουν σε ένα προσφυγικό σπίτι στην Πάφο, σκέφτηκε πως θα είναι κοντά στη θάλασσα. Ίσως να κατάφερνε να ξαναδεί τον φίλο του.
Ι
ούλιος 1975. Η θάλασσα ήταν κοντά στο νέο τους σπίτι και ο Αντρέας πήγαινε εκεί καθημερινά. Μπορεί να μην ήταν η αγαπημένη θάλασσα της Κερύνειας αλλά τον ηρεμούσε.
ούλιος 1974. Στις 20 Ιουλίου το δελφίνι της Κερύνειας ήταν πολύ ανήσυχο. Με το πρώτο φως της μέρας είδε τα πολεμικά πλοία των Τούρκων που διέσχιζαν την αγαπημένη του θάλασσα, για να κάνουν απόβαση στην Κύπρο. Κολυμπούσε θυμωμένο αλλά δεν μπορούσε να σταματήσει το κακό που θα γινόταν.
Σκεφτόταν τον φίλο του που εκείνη την ώρα σίγουρα θα κοιμόταν! Ένιωθε απελπισία που δεν μπορούσε να κάνει τίποτα. Μετά άκουσε τα αεροπλάνα που βομβάρδιζαν την Κερύνεια! Κάθε έκρηξη και κάθε πυροβολισμός έμοιαζε με μαχαιριά στην καρδιά του. Παρακαλούσε να είναι καλά ο φίλος του.
Α
ύγουστος 1974. Ο Αντρέας είναι ξαπλωμένος στο κρεβάτι του, μέσα στο προσφυγικό αντίσκηνο και δεν μπορεί να κοιμηθεί. Σκέφτεται τον πατέρα του που είναι αγνοούμενος. Πήγε να πολεμήσει τους Τούρκους αλλά από τότε δεν έμαθαν νέα του. Ο ίδιος και η μητέρα του γλίτωσαν από τους Τούρκους όταν κάποιοι γείτονές τους μετέφεραν με το αυτοκίνητό τους στις ελεύθερες περιοχές. Πολλοί φίλοι και συγγενείς τους έχουν σκοτωθεί. Μέσα στον πόνο του σκέφτεται και τον φίλο του το δελφίνι. Άραγε ξέρει τι έγινε; Θα τον ψάχνει;
Ο
κτώβρης 1974. Ο Αντρέας νιώθει πάρα
Ένα απόγευμα, καθώς κολυμπούσε είδε μια σκιά στον βυθό. Έκανε μια βουτιά για να σιγουρευτεί. Ναι, ήταν το δελφίνι της Κερύνειας! Είχε το γνωστό σημάδι στο πτερύγιο. Ο Αντρέας ένιωσε τεράστια χαρά και έσφιξε το δελφίνι στην αγκαλιά του. - Ήρθες να με βρεις φιλαράκο! Κι εγώ σε πεθύμησα πολύ! Όμως, ξέρεις κάτι; Σε ζηλεύω! Γιατί είσαι ελεύθερο και μπορείς να πηγαίνεις όποτε θέλεις στη θάλασσα της Κερύνειας. Εσένα δε σε φωνάζουν «πρόσφυγα»! Οι δυο φίλοι κολύμπησαν και έπαιξαν μαζί για αρκετή ώρα. Μετά, το δελφίνι κολύμπησε γύρω από τον Αντρέα και έφυγε. Σίγουρα θα επέστρεφε στην Κερύνεια, σκέφτηκε ο Αντρέας. Εκεί είναι το σπίτι του! Εκεί είναι η ψυχή του! - Να ‘σαι καλά φιλαράκο! Και τι δε θα ‘δινα να ερχόμουν μαζί σου... Να ‘ ρχεσαι να με βλέπεις! φώναξε ο Αντρέας. Το δελφίνι πήρε τον πολυπόθητο δρόμο του γυρισμού για την όμορφη Κερύνεια.
- 47 -
Με λένε Κάρμη* Παναγιώτας Παναγιώτου Τάξη Γ11 Λύκειο Αρχαγγέλου «Απόστολος Μάρκος»
«Π
ε ς μου, γιαγιά, μια ιστορία!» Η χαρούμενη παιδική μου κραυγή αντήχησε μέσα στους τέσσερις τοίχους του μικρού σκοτεινού διαμερίσματος και έσπασε τη νεκρική σιωπή της νύχτας που είχε ήδη αρχίσει να ρίχνει το πέπλο της στον προσφυγικό συνοικισμό της Λευκωσίας. Η γιαγιά μου δεν κουνήθηκε. Παρέμεινε σιωπηλή, με το βλέμμα της καρφωμένο στον απέναντι τοίχο και το χέρι της χωμένο βαθιά στην τσέπη της φούστας της, μαύρη κι αυτή όπως και το μαντίλι που φορούσε στα λευκά μακριά της μαλλιά, που είχε πάντα πλεγμένα πλεξούδα. Κατάμαυρη η μορφή της, λες και κάποιο πένθος είχε, λες και κάτι θρηνούσε βαθιά μέσα στην άβυσσο της ψυχής της. Συνήθιζε να με νανουρίζει τα βράδια που την επισκεπτόμουν με ένα περίεργο νανούρισμα, αλλιώτικο από τα άλλα. «Εμένανε τα πάθη μου κανείς να μεν τα πάθει, μήτε καράβι στο γιαλό, μήτε πουλί στα δάση». Μου χάιδευε απαλά τις χρυσαφένιες μπούκλες μου μέχρι να αποκοιμηθώ, για να μπορέσει να βυθιστεί και πάλι στην δυστυχία της και την αγκαλιά της αναπαυτικής πολυθρόνας που γέμιζε το ερημικό της διαμέρισμα. Ποτέ δεν διέκρινα την θλίψη που έκρυβαν τα μεγάλα πράσινα μάτια της που με κοιτούσαν με λαχτάρα κάθε βράδυ πριν με βάλει για ύπνο. Βούρκωναν καθώς με σκέπαζε με τα πλεκτά της παπλώματα και με καληνύχτιζε με ένα φιλί στο μέτωπο ψιθυρίζοντας γλυκά και στοργικά το όνομά μου. Με λένε Κάρμη. Χρόνια τώρα αγωνίζομαι να καταλάβω, μες στην ομίχλη του συννεφιασμένου μου μυαλού, γιατί αυτό το όνομα προκαλεί αναστάτωση και ένα ξαφνικό σκοτείνιασμα στα μάτια της γιαγιάς μου. Κάρμη Σαπραζάμη του Ορέστη και της Νατάσας. Ένα κορίτσι που πάντα περιβάλλανε με ιδιαίτερη αγάπη οι γονείς μου, ζωηρό, χαϊδεμένο, με περιέργεια για τα πάντα. Η μαμά μου συνήθιζε να με αφήνει στη γιαγιά μου τα βράδια όταν δούλευε ως αργά. Τον πατέρα μου δεν τον έβλεπα πολύ. Είχε, έλεγε, πολλή δουλειά - 48 -
και ταξίδευε, έλεγε, για να μην μας λείψει τίποτα. Δεν είχα δει ποτέ κανένα άλλο συγγενή. Λίγα γνωρίζω για την καταγωγή μου και για την γιαγιά μου ακόμη λιγότερα. Δεν μου άρεσε να περνάω το χρόνο μου μαζί της. Δεν έμοιαζε με τις άλλες γιαγιάδες. Ήτανε πάντα απόμακρη, καθισμένη στην πολυθρόνα με τα μάτια της βουρκωμένα, να κοιτάζουν προς μία μόνο κατεύθυνση. Ποτέ δεν έβγαινε από το μικρό της διαμέρισμα, ποτέ δεν έβλεπε κανένα. Είχε πάντα το χέρι της χωμένο είτε στο χοντρό της μανίκι είτε στη φούστα και ποτέ δεν τα έβγαζε από εκεί και για κανένα λόγο. Λες και το έκρυβε από εμένα, μην το δω και ανακαλύψω κάποιο φοβερό μυστικό. Και έτσι έμενε εκεί... Μόνη... Απομονωμένη, βυθισμένη μες στις σκέψεις της και μια βαθιά θάλασσα απελπισίας που έπνιγε κάθε ηρεμία, κάθε θετικό συναίσθημα, κάθε ελπίδα… Ποτέ δεν την θυμάμαι να μου διηγείται ιστορίες, κι ας την παρακαλούσε η μάνα μου να μου πει για το χωριό της, για τις παλιές ευχάριστες μέρες τότε που ζούσε πίσω από την «πράσινη γραμμή». «Άλλη φορά», έλεγε και ξανάλεγε εκείνη, μα αυτή η φορά δεν ερχόταν και μέσα μου μεγάλωνε η περιέργεια να μάθω γι’ αυτόν τον μυστικό τόπο, γι’ αυτό το μυστηριακό παρελθόν που τόσο καλά κρατούσε κρυμμένο.
Η εκκλησία της Παναγίας της Καρμιώτισσας
«Πες μου γιαγιά την ιστορία!» της ξανά ’πα, «Πες μου για το χωριό σου για τις ευχάριστες μέρες... Πες μου για τους καιρούς που χαμογελούσες, όταν ζούσες πίσω από την πράσινη γραμμή!» Την είδα που ταράχτηκε, αλλά δεν μου απάντησε. Αγωνίστηκε να κρατήσει το στόμα της σφραγισμένο, δεν μπόρεσε όμως να αποφύγει το τρεμούλιασμα που διέκρινα στα χείλη της. Κάθισα στα γόνατά της και άρχισα να την παρατηρώ με τα ζωηρά, γαλάζια μάτια μου. Εκείνη με κοίταξε και μου χαμογέλασε
θλιμμένα. «Φουρτουνιασμένη θάλασσα τα μάτια σου» μου είπε τελικά, «σαν την ταραγμένη θάλασσα της Καραμανιάς εκεί στην κατεχόμενη Κερύνεια». Ένιωσα τόσο περήφανη που κατάφερα να ανοίξω έστω λίγο το βιβλίο των αναμνήσεών της. «Και πού βρίσκεται γιαγιά η Κερύνεια»; την ρώτησα όλο περιέργεια. Αναστέναξε. Με πήρε από το χέρι και με ανέβασε στο ψηλό μπαλκόνι. Μου έδειξε πέρα μακριά, πάνω στο βουνό, ένα φωτεινό φεγγάρι που αναβόσβηνε μέσα στο σκοτάδι και δίπλα σ’ αυτό ένα μεγάλο λευκό αστέρι. Παράμερα, διέκρινα ένα βουνό με πέντε απότομες βουνοκορφές που ξεπρόβαλλαν σαν δάκτυλα. «Αυτός είναι ο Πενταδάκτυλος», μου είπε διακόπτοντας απότομα τις σκέψεις μου. «Πίσω από αυτόν βρίσκεται η Κερύνεια». Έμεινα να την κοιτάζω μαγεμένη. «Εκεί είναι γιαγιά το χωριό σου»; «Εκεί κορίτσι μου, στην περιφέρεια του Πενταδακτύλου βρίσκεται το Κάρμι». Στο άκουσμα του ονόματος του χωριού, μια σύγχυση κυρίευσε το μυαλό μου. Έμεινα να την κοιτάζω σαστισμένη για λίγα δευτερόλεπτα πριν καταφέρω να ξαναγυρίσω πίσω στην πραγματικότητα, για να κατορθώσω να προφέρω με περηφάνεια τις επόμενες λέξεις. «Γιαγιά, εμένα λένε Κάρμη!» ξεφώνισα μέσα στον ενθουσιασμό μου και αυτή γέλασε. Με πήρε στην αγκαλιά της και με κατέβασε ξανά μέσα στη ζεστασιά του μουντού διαμερίσματος. Καθίσαμε ξανά στην πολυθρόνα και εγώ περίμενα με ανυπομονησία να ακούσω για αυτόν τον τόπο που ξαφνικά μου κέντρισε τόσο πολύ το ενδιαφέρον. «Πες μου γιαγιά πώς είναι αυτός ο τόπος;» Χαμογέλασε με λαχτάρα. «Πανέμορφος κορίτσι μου. Βουνίσιος, με βαθιές κοιλάδες γεμάτες με τα ωραιότερα κυπαρίσσια και απότομες βουνοκορφές από τις οποίες αγναντεύαμε τις ατέλειωτες ομορφιές του Αγίου Ιλαρίωνα. Ρυάκια έρεαν από παντού, με κρυστάλλινα παγωμένα νερά που καταλήγανε στην θάλασσα.» Συνέχισα να την ακούω με δέος χωρίς να την διακόπτω, δεν μπόρεσα όμως να μην διακρίνω την νοσταλγία στα μάτια της. «Τόσες ομορφιές. Το τοπίο μαγευτικό, όλα να συνδέονται μεταξύ τους αρμονικά. Ήλιος, βουνό και θάλασσα.. Να συνεργάζονται για να εμφανίζουν μπροστά σου μια πραγματική οπτασία που μάγευε κάθε χωριανό αλλά και επισκέπτη. Και οι κήποι… Το χωριό ήταν πασίγνωστο για τους πολύχρωμους, μυρωδάτους κήπους του που βραβεύονταν κάθε χρόνο στην «Έκθεση Ανθέων», μα και το μέλι και το παστέλι από
χαρούπια που φτιάχνονταν στον Χαρουπόμυλο και έφταναν μέχρι και τα πανηγύρια της Μόρφου. Ήμασταν περήφανοι για τις νοστιμιές του τόπου και απολαμβάναμε χαρούμενοι το αίσθημα της επιτυχίας. Καμία γεύση δεν μπορεί να αναμετρηθεί με τη γεύση του χωριού και της φύσης στα χείλη σου!» «Και τί άλλο φτιάχνατε στο χωριό γιαγιά;» ρώτησα ξανά μη χορταίνοντας να ακούω. «Στο χωριό κορίτσι μου η γη σε έτρεφε, σε μεγάλωνε. Εσύ της έδινες την αγάπη σου κι’ αυτή τον καρπό της. Δεν ασχολούμασταν σχεδόν καθόλου με τα ζώα και την κτηνοτροφία παρά μόνο με τους ελαιώνες, τις μυρωδάτες αμυγδαλιές και λεμονιές και τα σιτηρά. Η φύση ήταν η μητέρα μας, η τροφός μας, η καθημερινή μας συντροφιά και μείς τα πολυαγαπημένα της παιδιά. Είχαμε το προνόμιο να έχουμε ατέλειωτα περβόλια για καλλιέργεια που μας πρόσφεραν μεγάλη ποικιλία εσπεριδοειδών, φρούτων και λαχανικών.» Έβλεπα ατέλειωτες εικόνες τοπίων να ξεδιπλώνονται μπροστά στα μάτια μου τόσο μαγευτικές, που ξαφνικά είχα αρχίσει να αισθάνομαι την ίδια λαχτάρα με τη γιαγιά μου για το Κάρμι. «Είσαι έτοιμη να φύγουμε;» Η απότομη είσοδος της μητέρας μου στο διαμέρισμα με μετέφερε πίσω στην ωμή πραγματικότητα, τη νεκρική σιγή του μικρού διαμερίσματος. Είχε τελειώσει φαίνεται νωρίτερα τη δουλειά και ήρθε για να με πάρει. «Μα δεν θέλω να φύγω!» Της φώναξα απότομα χωρίς να σηκωθώ από τη θέση μου. Σταύρωσα τα χέρια μου και σούρωσα το πρόσωπό μου. Η γιαγιά μου χαμογέλασε και με πλησίασε ψιθυρίζοντάς μου στο αυτί: «Αύριο, Κάρμη. Να ξανάρθεις αύριο και θα συνεχίσουμε την ιστορία.» Μου έκλεισε το μάτι πονηρά και εγώ βρήκα και πάλι τη χαμένη μου διάθεση. Πήρα τη μητέρα μου από το χέρι και έφυγα γεμάτη ανυπομονησία να επιστρέψω, να ακούσω περισσότερα για αυτόν τον τόπο που με τόση νοσταλγία μου περιέγραφε η γιαγιά μου. «Πες μου γιαγιά την ιστορία!» Την παρακίνησα με ενθουσιασμό την επόμενη μέρα. Η γιαγιά μου συνέχισε. «Στο Κάρμι κορίτσι μου όλοι ήτανε φιλικοί και πρόσχαροι. Όλοι οι χωριανοί συναντιούνταν το μεσημέρι στο καφενείο να πιούνε τον καφέ τους και να κουβεντιάσουνε. Οι γυναίκες ασχολούνταν με τις δουλειές του σπιτιού, με το νοικοκυριό και το μαγείρεμα. Από μικρές μάθαιναν να είναι καλές νοικοκυρές για να είναι έτοιμες - 49 -
να ανοίξουν το δικό τους σπιτικό. Συναντιόμασταν συχνά η μια στο σπίτι της άλλης και ανταλλάζαμε κουτσομπολιά.» Χαμήλωσε για λίγο το βλέμμα και χάθηκε για λίγο στις σκέψεις της. Είχα αρχίσει να διερωτώμαι αν μιλούσε σε μένα ή στον ίδιο της τον εαυτό. «Εκεί είχα την ελευθερία μου, την απλόχωρη αυλή μου. Τον τόπο που με γέννησε και με ανάθρεψε με τόση αγάπη. Τη ζεστασιά και την συντροφιά των ανθρώπων τα πρωινά. Τα χαμόγελα. Ενώ εδώ μαραζώνω όλη τη μέρα μόνη μου, κλεισμένη στο κλουβί σαν σκυλί. Να μην μπορώ να μιλήσω, ούτε και να δω κανένα. Δεν έχει περάσει μέρα που να μην έχω κλάψει.. Μόνη εδώ, μακριά από τον τόπο μου και το σπίτι μου…» «Και το σπίτι σου;» Τόλμησα τότε να ρωτήσω. Την είδα να ρίχνει μια κλεφτή ματιά στο μικρό, μουντό διαμέρισμα και αναστέναξε βαθιά. «Το σπίτι μου…» αναφώνησε… Εκείνη τη στιγμή ένιωσα ένα ρίγος να διαπερνά το κορμί μου καθώς η γιαγιά μου ξεστόμισε αυτές τις λίγες λέξεις. «Τα σπίτια μας στο χωριό ήταν κτισμένα αμφιθεατρικά.» Μου απάντησε τελικά. «Τα περισσότερα ήτανε ανώι και κατώι. Στο ανώι βρίσκονταν τα δωμάτια. Στο κατώι οι αποθήκες των τροφίμων και οι στάβλοι. Τα περισσότερα είχαν μια χαρακτηριστική καμάρα. Και το δικό μου…» Αναστέναξε ξανά.. «Το σπίτι μου είχε μια υπέροχη καμάρα που έβλεπε στο μπαλκόνι. Από αυτό μπορούσες να δεις τον Άγιο Ιλαρίωνα, τον Άγιο Γεώργιο, μέχρι και τον Καραβά. Η θάλασσα καταγάλανη έσμιγε με το πράσινο του βουνού και δημιουργούσε μια πραγματική οπτασία χρωμάτων, ένα ζωντανό καμβά που απλωνόταν ατέλειωτος μπροστά στα μάτια σου. Ο ανοιχτός ορίζοντας έδινε μια αίσθηση τέτοιας ελευθερίας... Ο καθαρός αέρας, το κελάιδισμα των πουλιών τα πρωινά… Όλοι θαύμαζαν τα τοπία, δεν χόρταιναν να αναπνέουν τον αέρα, να συμμετέχουν στο γλυκό ανοιξιάτικο τραγούδι των πουλιών. Το καλύτερο ξύπνημα το έκανα στο Κάρμι, κι’ ας μην είχα τα αναπαυτικά μαξιλάρια και το τεράστιο κρεβάτι του διαμερίσματος…» Την είδα που ταράχτηκε και την αγκάλιασα τρυφερά με τα μικρά χεράκια μου. Ένα δάκρυ κύλησε στο μάγουλό της και μούσκεψε τον αγκώνα μου. «Βλέπεις, κορίτσι μου,» μου είπε τελικά, «πώς μπορούν η απλόχωρη αυλή, ο ανοιχτός ορίζοντας, η καμάρα, η θέα του γιαλού, τα απέραντα περβόλια να χωρέσουν σε ένα τόσο δα προσφυγικό διαμέ- 50 -
ρισμα;» Ανατρίχιασα… Έριξα και ‘γω μια γρήγορη ματιά στο διαμέρισμα. Ξαφνικά ο αέρας γύρω μου άρχισε να γίνεται αποπνικτικός και ο χώρος ασφυκτικός. Ξαφνικά φαινόταν τόσο μικρός για να χωρέσει τόσες εκθαμβωτικές εικόνες που είχα δημιουργήσει στο μυαλό μου για το Κάρμι. «Ήτανε πολύ κοντά στην εκκλησία». Συνέχισε. «Η εκκλησία μας ήτανε κτισμένη στο κέντρο του χωριού από τον 19ο αιώνα. Ήτανε αφιερωμένη στην Παναγία την Χρυσοκαρμιώτισσα. Οι Καρμιώτες ήτανε όλοι βαθιά θρησκευόμενοι άνθρωποι. Είχανε πολύ στενή σχέση με την εκκλησία, τους αγίους και τον θεό.» Σταμάτησε για λίγο να μιλάει και κάρφωσε το βλέμμα της στον απέναντι τοίχο. Μια εικονίτσα της Παναγίας ντυμένης με χρυσά ενδύματα κρεμόταν εκεί και έσπαζε τη μονοτονία του γκρίζου τοίχου του μουντού διαμερίσματος. Έκανε το σταυρό της τρείς φορές και φίλησε το σταυρουδάκι που φορούσε στον λαιμό της. «Θυμάμαι…» ξεφώνισε. Στα πανηγύρια μαζευόμασταν όλοι μαζί στην εκκλησία για να εκκλησιαστούμε. Οι ψάλτες μας τότε, είχανε υπέροχες φωνές. Ήτανε ο Δημήτρης ο Χατζηγιώργης και ο Σάββας ο Φλοκάς. Αργότερα στην πλατεία, οι κασάπηδες ψήνανε καταπληκτικό οφτό! Ήτανε για μας παράδοση να ψήνουμε και να τρώμε όλοι μαζί συντροφιά στο πανηγύρι. Μμμ... Μπορώ να μυρίσω ακόμη την τσίκνα στον αέρα...» Έκλεισα τα μάτια μου και μύρισα τον αέρα… Μπορούσα να φανταστώ τη γιαγιά μου στην πλατεία να γεύεται το οφτό μαζί με τους χωριανούς... «Την τρίτη της Λαμπρής» συνέχισε «Μαζευόμασταν όλοι οι χωριανοί στην πλατεία και κτυπούσαμε τις καμπάνες. Οι καμπάνες μας ήτανε τόσο δυνατές που αντηχούσαν σε όλη την Κερύνεια.» Τα μάτια της φωτίστηκαν απότομα καθώς ξεστόμισε τις επόμενες λέξεις. «Εκεί γνώρισα και τον παππού σου.» Στο άκουσμα αυτής της λέξης ένα χαμόγελο σχηματίστηκε στα χείλη μου και μου ξέφυγε μια κραυγή χαράς. «Τον παππού μου!» Επανέλαβα ενθουσιασμένη. «Πες μου γιαγιά, πες μου για τον Παππού μου!» Αυτή γέλασε και κοίταξε ψηλά. Μια ασπρόμαυρη φωτογραφία ενός νεαρού άντρα κρεμότανε στον τοίχο δίπλα από την εικονίτσα της Παναγίας. «Ήτανε πανέμορφος» μου απάντησε και η φωνή της έσπασε... Την κοίταξα σαστισμένη και της έπιασα το χέρι ενθαρρύνοντάς την. Μέσα στους λυγμούς της κατάφερε να συνεχίσει. «Είχε μάτια γαλανά σαν τα δικά σου,
και όμορφα ξανθά μαλλιά… Πόσο του μοιάζεις κορίτσι μου... Ήτανε ψηλός, γεροδεμένος με μια γοητεία στο πρόσωπο.» Κοίταξα την φωτογραφία και μέσα στο μυαλό μου πρόσθεσα τα χρώματα που μόλις είχα ακούσει. Όντως, μπορούσα να διακρίνω μια ομοιότητα στα πρόσωπά μας. «Και πώς γνωριστήκατε γιαγιά;» «Ήτανε Τρίτη της Λαμπρής στην εκκλησία, γιορτή και πανηγύρι. Οι κοπέλες χορεύανε τους γνωστούς παραδοσιακούς χορούς. Εγώ ήμουνα μικρή τότε, 18 ετών. Τον είχα προσέξει από πριν αλλά οι κοπέλες τότε δεν μπορούσανε να μιλήσουνε μόνες με τους άντρες. Οι γάμοι τότε γίνονταν με προξενιό. Τότε ήταν που με πρόσεξε για πρώτη φορά ο παππούς σου, ήθελε όμως πρώτα να με γνωρίσει χωρίς να δημιουργήσει αναστάτωση ανάμεσα στους χωριανούς. Ερχότανε κρυφά στη βρύση όταν έπαιρνα το νερό και με παρακολουθούσε.» Γέλασα ζωηρά και η γιαγιά μου χαμογέλασε θλιμμένα… «Ήμασταν πολύ ερωτευμένοι. Βρισκόμασταν κρυφά κάθε μέρα, κουβεντιάζαμε ώρες ατελείωτες, κρυβόμασταν στα βουνά και περπατούσαμε χέρι- χέρι μέσα στα καταπράσινα τοπία... Μέχρι που μας τσακώσανε.» «Και τι έγινε μετά;» ρώτησα όλο αγωνία. «Δεν μπορούσαν παρά να μας παντρέψουν, κορίτσι μου. Ήταν μεγάλο σκάνδαλο τότε για το χωριό.» Χαμογέλασα με ικανοποίηση μα μια απότομη διαπίστωση έκοψε τα φτερά μου… «Γιαγιά.. Πού βρίσκεται τώρα ο παππούς;» Ρώτησα διστακτικά…
Το όμορφο και γραφικό Κάρμι τη δεκαετία του 1950.
Τα μάτια της σκοτείνιασαν ξανά στη θύμησή του και βούρκωσαν αφήνοντας καυτά δάκρυα να κυλήσουν στο πρόσωπο... Κάτι προσπάθησε να πει μα οι λυγμοί έπνιξαν τη φωνή της. Την κοιτούσα σαστισμένη μη ξέροντας τι να πω για να την κάνω να νιώσει καλύτερα... «Δεν ξέρω, κορίτσι μου… Αυτός δεν έφυγε από το Κάρμι… Εδώ και χρόνια δεν
έχω νέα του...» Κοντοστάθηκα και χαμήλωσα το βλέμμα... «Και τότε εσύ γιατί έφυγες;» Η απογοήτευση φαινόταν καθαρά στη φωνή μου μη μπορώντας να ξέρω την πραγματική πλοκή των γεγονότων. Πήρε μια βαθιά ανάσα και συνέχισε. «Δεν έφυγα, καρδούλα μου. Με ανάγκασαν να φύγω. Πρωινό της 20ής Ιουλίου 1974 οι Τούρκοι κατακτητές κτυπήσαν πρώτα το Κάρμι, το Τριμίθι και τον Άγιο Γεώργιο με πολυβόλα. Ήταν τα πιο κοντινά χωριά στη θάλασσα της Καραμανιάς.» Τα μάτια μου γούρλωσαν στο άκουσμα της φρικτής αλήθειας και η ανάσα μου κόπηκε. «Και τι έγινε μετά;» «Ήτανε πρωί... Εγώ τίναζα τα σεντόνια των κρεβατιών, ενώ περίμενα να ετοιμαστεί το φαγητό που είχα βάλει στη φωτιά και ο παππούς σου καθόταν στο τραπέζι περιμένοντας. Ξαφνικά η πόρτα άρχισε να κτυπάει βίαια και δυνατές φωνές ακούγονταν από έξω. Εγώ κρύφτηκα κάτω από το κρεβάτι τρέμοντας από το φόβο... Ο παππούς σου άνοιξε την πόρτα και οι Τούρκοι μπήκαν με θράσος στα σπίτια μας. Εγώ γλίτωσα... Ο παππούς σου όμως συνελήφθη και κρατήθηκε αιχμάλωτος όπως και πολλοί άλλοι άντρες. Τις πρώτες μέρες κατάφερα να κρυφτώ με τα παιδιά μου στους στάβλους μας στο κατώι.» «Και με τη μαμά μου;» τη διέκοψα. «Ναι γλυκιά μου, και με τη μαμά σου. Για μέρες κρυβόμασταν σε βράχους, καταδιωγμένοι στον ίδιό μας τον τόπο, να μην μπορούμε να γυρίσουμε στο ίδιό μας το σπίτι. Οι βάναυσοι κατακτητές μάς συγκέντρωναν στις πλατείες και μας απειλούσαν με πολυβόλα πως θα μας σκότωναν... Οι μέρες δεν ήταν παρά ένας ζωντανός εφιάλτης. Έτρεμε η ψυχή μας, μη μας πιάσουν, μην μας στερήσουν τη ζωή, μαζί με όσα μας στέρησαν... Και οι νύχτες ταινία τρόμου, μια θύελλα αγωνίας για επιβίωση. Πολλοί κατέφυγαν στο βουνό, για να σωθούν... Μέχρι την τελευταία μέρα… Εκείνη την καταραμένη μέρα που οι δήμιοι μάς συγκέντρωσαν όλους στα λεωφορεία του χωριού και μας μετέφεραν πίσω από την πράσινη γραμμή. Εκεί που μας αντάλλαξαν με το έτσι θέλω με τους Τουρκοκύπριους. Πήραν τα σπίτια μας, μετέτρεψαν τις εκκλησίες μας σε τζαμιά, γεύονται μέχρι και σήμερα τους καρπούς των κόπων μας, που με τόσο μόχθο καταφέραμε να αποκτήσουμε..» Δεν μπορούσα να πιστέψω στα αυτιά μου. Ποτέ δεν είχα ξανακούσει για τη βίαιη είσοδο των Τούρκων στην Κύπρο το 1974. «Γιαγιά, έχεις ξαναδεί το σπίτι σου;» Αναστέναξε ξανά - 51 -
βαριά και μες στη θλίψη της μου απάντησε. «Ναι, ομορφιά μου. Χρόνια αργότερα προσπάθησα να επισκεφτώ τον τόπο μου που τόσο πολύ νοστάλγησα, να δω το σπίτι μου άλλη μια φορά, να ελέγξω την κατάστασή του μετά από τόσα χρόνια.» «Και το είδες;» «Ναι, κορίτσι μου, το είδα. Πριν 10 χρόνια επέστρεψα στο Κάρμι μόνο για να διαπιστώσω πως έχει αδειάσει πλέον από ο,τιδήποτε ελληνικό. Οι Τούρκοι το έχουν κυριεύσει πλήρως και αυτό και πολλά άλλα χωριά. Πέρασα και από το σπίτι μου. Πανέμορφο όπως και τότε. Μα με άλλους να έχουν το θράσος να κατοικούνε μέσα σε αυτό. Με άφησαν να το θαυμάσω για λίγο μα δεν άντεξα να το βλέπω σε χέρια άλλων. Μόνο το χάρηκα για μια τελευταία φορά και έφυγα αφήνοντάς το με βαριά καρδιά για δεύτερη φορά.» Τα μάτια της γεμάτα με λαχτάρα, αγνάντευαν έξω από το παράθυρο τον Πενταδάκτυλο. Μια φλόγα είχε ανάψει μέσα μου καθώς άκουγα τη γιαγιά μου να διηγείται την ιστορία, η ίδια φλόγα που έκαιγε και στην δική της καρδιά. «Σου λείπει ο τόπος σου γιαγιά;» «Κάθε λεπτό που περνάει.» Μου απάντησε με νοσταλγία. «Χρόνια τώρα προσμένω τη μέρα της επιστροφής. Έφυγα, μα άφησα πίσω μου μια ψυχή, μια καρδιά, μια ζωή ολόκληρη… Ρίζωσε στην ψυχή μου η αθάνατη ομορφιά του και πώς να την ξεριζώσει ο κατακτητής με το έτσι θέλω; Πώς να σβήσει τις ατέλειωτες μνήμες του παρελθόντος; Πόσο πονάει η πληγή η αγιάτρευτη που σημάδεψε την καρδιά και την ψυχή μου, που δεν έχει σταματήσει να θρηνεί για το κομμάτι της που χάθηκε. Κομμάτι από μένα ήτανε το Κάρμι. Ζω μονάχα για αυτή τη στιγμή που θα δω την πατρίδα μου απελευθερωμένη, το χωριό μου πρόσχαρο με τους Κύπριους χωριανούς όπως και τότε. Που θα επιστρέψω πίσω στο σπίτι μου, ήσυχη, ξέροντας ότι πλέον δεν έχω τίποτα να φοβάμαι. Μια μέρα μόνο ας το ζήσω και ύστερα ας πεθάνω.» Ένιωσα μέσα μου τη φωτιά να καίει πιο δυνατή. Το ένιωσε και εκείνη. Με κοίταξε στα μάτια και μου είπε με σιγανή φωνή: «Θέλω να μου υποσχεθείς κάτι. Υποσχέσου μου πως δεν θα ξεχάσεις αυτά που σου είπα, πως θα κρατήσεις στην καρδία σου το Κάρμι και όσα συνέβησαν σ’ αυτό... Όσα περάσαμε και εγώ αλλά και όλοι οι κάτοικοι της κατεχόμενης πλευράς που βρεθήκαμε ξαφνικά πρόσφυγες στην ίδιά μας την πατρίδα. Όσα έμαθες από μένα να τα κάνεις πράξη. Να αγωνιστείς μέχρι να δεις μια πατρίδα ελεύθερη από κάθε κατακτητή. Ο κόσμος χρειάζεται - 52 -
ανθρώπους που δεν έχουν ξεχάσει. Που δεν συμβιβάζονται με μια πατρίδα μοιρασμένη. Υποσχέσου μου πως θα είσαι μία από αυτούς που θα αφυπνίσουν τον λαό και θα ζωντανέψουν τη φλόγα που έχει πεθάνει μέσα τους. Υποσχέσου μου πως δεν θα ξεχάσεις.» Κούνησα το κεφάλι καταφατικά και ξεφώνισα αποφασιστικά, με περηφάνεια: «Υπόσχομαι.» Τότε για μία και μοναδική φορά την είδα να βγάζει το χέρι της από την τσέπη. Έμεινα να το κοιτάζω απορημένη. Μια μεγάλη κόκκινη ουλή φαινόταν πάνω σε αυτό. Δεν ρώτησα τίποτα. Ανοίγοντας την παλάμη της ένα χρυσό φυλακτό ξεπρόβαλε. Με κοίταξε και το έβαλε μέσα στα χέρια μου. «Χρόνια φυλάω αυτό το φυλακτό και τώρα θέλω να το πάρεις εσύ. Μην το ανοίξεις μέχρι να πας σπίτι.» Μου είπε αυστηρά. Πήρα το φυλακτό και έφυγα. Η μητέρα μου είχε ήδη έρθει και με περίμενε έξω στο αυτοκίνητο. Αγκάλιασα την γιαγιά μου σφικτά και κατέβηκα τα σκαλάκια που οδηγούσαν στην εξώπορτα του διαμερίσματος. Έφυγα με την ίδια φλόγα που έκαιγε στη γιαγιά μου να καίει μέσα μου. Ήμουνα πλέον αποφασισμένη, να κρατήσω την υπόσχεση που είχα δώσει στη γιαγιά μου. Την επόμενη μέρα δεν την επισκέφτηκα. Ούτε και τη μεθεπόμενη. Είχε φύγει για ένα ταξίδι μακρινό, τόσο μακρινό που κανένα αυτοκίνητο, κανένα αεροπλάνο δεν ήταν ικανό να την ακολουθήσει. Έτσι επέλεξε να σβήσει το κερί της ζωής της μια γυναίκα με φλόγα μέσα της. Διατηρώντας την ζωντανή μέσα σε μια άλλη καρδία, μέσα σε ένα άλλο σώμα. Έτσι επέλεξε να φύγει, αφήνοντας μόνο πράγμα να τη θυμίζει ένα χρυσό φυλακτό, με ένα παλιό σημείωμα κρυμμένο μέσα του. «Δεν ξεχνώ. 20ή Ιουλίου 1974.» Με λένε Κάρμη, γιαγιά, και θα σε κάνω περήφανη. Με λένε Κάρμη και δεν θα σταματήσω να αγωνίζομαι μέχρι να δω την Πατρίδα μου ελεύθερη από κάθε βάναυσο κατακτητή. Αρνούμαι. Αρνούμαι να συμβιβαστώ με το κατεστημένο. Θα κρατήσω τη μνήμη ενός κόσμου που χάθηκε, αφήνοντας πίσω του μια βαριά παρακαταθήκη ιστορίας, μέχρι να τον δω να ανασταίνεται ξανά και να σηκώνει μαζί του το λαό του. Με λένε Κάρμη και δεν θα ξεχάσω. 20ή Ιουλίου 1974. *Πρώτο βραβείο στο Διαγωνισμό του Δήμου Κερύνειας για τα Λύκεια, Δημόσια και Ιδιωτικά, και Τεχνικές Σχολές. Το θέμα καλούσε τους μαθητές να γράψουν διήγημα, εμπνευσμένο από τον κόσμο της Κερύνειας.
Επιστολή στον Γενικό Γραμματέα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνων* Αναστασίας Γιάγκου Αξιότιμε κύριε Γενικέ Γραμματέα του Ο.Η.Ε Ονομάζομαι Αναστασία Γιάγκου και είμαι 11 χρονών. Φοιτώ στην Στ΄ τάξη του Α΄ Δημοτικού σχολείου Πέρα Χωρίου Νήσου και κοντά στο σχολείο βρίσκεται το σπίτι μου. Το σπίτι που έκτισαν οι γονείς μου εδώ, γιατί κάποιοι τους στέρησαν το δικαίωμα να το φτιάξουν στον τόπο της καταγωγής τους. Σίγουρα θα σκέφτεστε ότι αυτό που λέω είναι υπερβολικό και ότι υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο που μεγαλώνουν μακριά από τον τόπο καταγωγής τους. Δεν είναι όμως το ίδιο. Και αυτός είναι ο λόγος που απευθύνομαι σε σας, Κατάγομαι από την κατεχόμενη από τους Τούρκους εδώ και 44 χρόνια, πόλη της Κερύνειας και θέλω να ζήσω και να μεγαλώσω στο Δίκωμο, ένα πανέμορφο χωριό στους πρόποδες του Πενταδακτύλου. Το Δίκωμο είναι ένα χωριό με ύπαρξη από τα Βυζαντινά χρόνια στην Κύπρο και αποτελούσε ένα από τα μεγαλύτερα και πιο ανεπτυγμένα χωριά της επαρχίας Κερύνειας. Το 1974 απαριθμούσε περισσότερους από 2000 Έλληνες κατοίκους οι οποίοι εκδιώχθηκαν με τη βία από τα σπίτια και τις περιουσίες τους μέσα σε μια νύχτα, χωρίς να μπορέσουν να πάρουν μαζί τους τίποτα από τα υπάρχοντά τους, αφού ήταν σίγουροι ότι θα επέστρεφαν. Η γιαγιά μου Αναστασία, ήταν τότε 17 χρονών. Το μοναδικό κορίτσι της οικογένειας και με τέσσερα μικρότερα αδέλφια έφυγε από το σπίτι που γεννήθηκε και μεγάλωσε, χωρίς να καταλάβει καλά- καλά τι γινόταν. Μαζί με τους γονείς και τα αδέλφια της κατέφυγαν στην ελεύθερη τότε Λευκωσία πρόσφυγες στην ίδιά τους την πατρίδα όπως και χιλιάδες άλλοι Κερυνιώτες. Οι μέρες, οι μήνες, και τα χρόνια που ακολούθησαν ήταν δύσκολα για τον κάθε Ελληνοκύπριο πρόσφυγα που έπρεπε να φτιάξει τη ζωή του από την αρχή. Βρέθηκε να φροντίζει ένα καινούριο σπίτι σε ένα προσφυγικό οικισμό, που ποτέ δεν ένιωσε δικό της και να βοηθά στο μεγάλωμα των τεσσάρων μικρότερων αδελφών της, για να μπορούν οι γονείς της να εργάζονται μέχρι τη στιγμή που παντρεύτηκε. Με τη βοήθεια
των γονιών της και του συζύγου της έκτισαν ένα σπιτικό για τη δική τους μελλοντική οικογένεια στο Πέρα Χωριό, ξένοι ανάμεσα σε ξένους. Εδώ κατοικεί μέχρι και σήμερα με την ανάμνηση όμως και την ελπίδα για επιστροφή στο χωριό της, πάντα στο μυαλό και την καρδιά. Στα χρόνια που πέρασαν η γιαγιά μου έφτιαξε μια μεγάλη οικογένεια. Γέννησε τέσσερα κορίτσια από τα οποία η μεγαλύτερη είναι η δική μου μαμά. Η μαμά και οι θείες μου μεγαλώνοντας έμαθαν για το Δίκωμο από τις διηγήσεις της γιαγιάς μου, γνώρισαν τα ιστορικά γεγονότα της εισβολής και κατοχής στην Κύπρο στο σχολείο. Άκουγαν κι αυτές μεγαλώνοντας για την επίλυση του Κυπριακού προβλήματος, και μέσα τους γεννήθηκε ο πόθος για επιστροφή στον τόπο καταγωγής τους. Στις 23 Απριλίου του 2003, ιστορική μέρα για την Κύπρο, όπως μου περιέγραφε η μητέρα μου, άνοιξαν το οδοφράγματα. Πρόσφυγες από όλα τα μέρη της Κύπρου με δάκρυα στα μάτια έκαναν για μέρες ουρές χιλιομέτρων, για να μπορέσουν να περάσουν στα κατεχόμενα εδάφη, έστω και σαν επισκέπτες και να δουν τα χωριά και τα σπίτια τους 29 ολόκληρα χρόνια μετά. Μαζί με τους πρόσφυγες αυτούς έτρεξαν και τα παιδιά τους, για να ιδούν και να γνωρίσουν από κοντά τα μέρη που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν οι γονείς τους και τα οποία ως τότε είχαν γνωρίσει μόνο από διηγήσεις αλλά και τις φωτογραφίες που στόλιζαν τα σχολικά τους τετράδια. Κάπως έτσι επισκέφθηκε και η μαμά μου για πρώτη φορά το Δίκωμο στα 23 της χρόνια, και κάπως έτσι οι ελπίδες χιλιάδων ανθρώπων για επιστροφή στον τόπο τους αναπτερώθηκαν. Βέβαια τα δάκρυα συγκίνησης των ημερών αυτών δεν άργησαν σε πολλές περιπτώσεις προσφύγων να μετατραπούν σε δάκρυα πίκρας και απογοήτευσης. Κάτι τέτοιο συνέβη και στην περίπτωση της δικής μου οικογένειας. Η γιαγιά μου μαζί με τη γριά πια μητέρα της, τα αδέλφια αλλά και τα παιδιά της επισκέφτηκε το χωριό και το σπίτι της για να ανακαλύψουν ότι όχι μόνο δεν μπορούσαν να μπουν μέσα αλλά δεν μπορούσαν ούτε να πλησιάσουν. Το πατρικό σπίτι της γιαγιάς μου όπως και ολόκληρη έκταση γης τριάντα σκαλών περίπου, που ανήκε στους γονείς της βρίσκεται εντός τουρκικού στρατοπέδου που δημιουργήθηκε στο χωριό μετά την εισβολή - 53 -
και το σπίτι της κατοικείται από Τούρκο Αξιωματικό. Από τότε η γιαγιά μου αρνήθηκε να επισκεφθεί ξανά το κατεχόμενο χωριό της και την Κερύνεια, γιατί, όπως μου έχει πει, αυτό που αντίκρισε πριν από 15 χρόνια την πλήγωσε βαθιά. Δεν σταμάτησε όμως ποτέ να μιλά με κάθε ευκαιρία για τον τόπο της. Πριν από δύο περίπου χρόνια το καλοκαίρι του 2016 από επιμονή δική μου και του αδελφού μου η γιαγιά και ο παππούς αποφάσισαν να μας πάρουν μια εκδρομή για να δούμε το χωριό και το σπίτι της. Μαζί ήρθε και ο ξάδελφός μου, που είναι ένα χρόνο μεγαλύτερος από εμένα. Είχα μεγάλη αγωνία για να δω από κοντά όλα όσα είχα ακούσει. Αρχή κάναμε από το σπίτι της γιαγιάς στο Δίκωμο, το οποίο είδαμε πίσω από τα συρματοπλέγματα κάτι που με έκανε να αισθανθώ απογοήτευση, στεναχώρια αλλά και θυμό. Προσπάθησα όμως να φανταστώ πώς θα ήταν η γιαγιά μου σαν παιδί στην ηλικία μου να ζει εκεί. Δεν μείναμε πολλή ώρα μιας και απ’ ό,τι κατάλαβα η γιαγιά μου δεν αισθανόταν και πολύ άνετα. Όταν είδαμε τους πρώτους Τούρκους στρατιώτες να κινούνται στο χωριό φοβηθήκαμε και φύγαμε αμέσως. Στη συνέχεια επισκεφθήκαμε τη μεγάλη εκκλησία του χωριού που είναι αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο αλλά και τις μικρότερες εκκλησίες, εξωκκλήσια του προφήτη Ηλία και της Παναγίας των Περβολιών. Η γιαγιά μάς μίλησε για τον χώρο που βρισκόταν το κρησφύγετο του ήρωα του απελευθερωτικού αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α Κυριάκου Μάτση στο χωριό. Φεύγοντας στη διαδρομή, ο παππούς μάς ανακοίνωσε ότι θα επισκεπτόμασταν και άλλα μέρη στην Κερύνεια. Ενθουσιαστήκαμε! Κατεβήκαμε στο λιμάνι της Κερύνειας. Απίστευτη η ομορφιά που αντίκρισα. Ήταν λες και ζωντάνευαν οι εικόνες από τα σχολικά μας τετράδια. Μπροστά μας απλωνόταν το λιμάνι με όλων των ειδών βάρκες, καΐκια, κότερα. Περπατώντας συναντήσαμε λογής-λογής κόσμο. Πολλοί τουρίστες κάθονταν στα εστιατόρια και αραιά και πού κάποιοι ψαράδες, ξεψάριζαν τα δίκτυά τους. Το κάστρο της Κερύνειας βρισκόταν εκεί όπως και σε όλες τις φωτογραφίες του λιμανιού που είχα δει. Πανέμορφο και επιβλητικό! Εκεί η γιαγιά μάς είπε και για το καράβι της Κερύνειας που βρίσκεται στο εσωτερικό του. Αργότερα - 54 -
επισκεφθήκαμε το Αββαείο του Μπέλλαπαϊς και το κάστρο του Αγίου Ιλαρίωνα στην κορυφή του Πενταδακτύλου. Στην επιστροφή ήμουν σκεφτική. Και όταν η γιαγιά μάς ρώτησε αν μας άρεσε η εκδρομή εγώ απάντησα πως εγώ θέλω να ζήσω στο Δίκωμο και στην Κερύνεια. Και το εννοούσα! Κύριε Γενικέ Γραμματέα του Ο.Η.Ε, απευθύνομαι σε σας, γιατί νιώθω Κερυνειωτόπουλο και είμαι Κερυνειωτόπουλο και όπως κάθε άνθρωπος στον κόσμο έχω δικαίωμα να επιλέξω τον τόπο όπου θα φτιάξω το σπίτι μου και θα κάνω οικογένεια. Εγώ έχω επιλέξει. Και αυτός ο τόπος είναι η πόλη της Κερύνειας είναι ο τόπος μου, η πατρίδα μα και το δικαίωμά μου αυτό δεν θα πάψω ποτέ να το διεκδικώ. Το δικαίωμά μου όμως αυτό καταπατείται σήμερα από τους Τούρκους εισβολείς και εσείς είστε ο πλέον αρμόδιος για την αποκατάσταση του ανθρώπινου αυτού δικαιώματος όλων των προσφύγων της Κύπρου, μαζί και των Κερυνειωτών. Είναι δικαίωμά μου να ζήσω και να μεγαλώσω στην Κερύνεια. Εκεί θέλω να μεγαλώσω και τα δικά μου παιδιά, τα οποία θα δικαιούνται με τη σειρά τους να απολαμβάνουν τα ιστορικά και θρησκευτικά μνημεία της πόλης τους και να μάθουν να τα προφυλάσσουν, γιατί αυτά αποτελούν τη δική μας πολιτιστική κληρονομιά. Έχω επίσης το δικαίωμα να διακινούμαι σε ολόκληρη την πατρίδα μου ελεύθερα χωρίς να πρέπει να δείχνω την ταυτότητά μου. Έχω το δικαίωμα να αισθάνομαι ασφάλεια και να μην αντικρίζω οδοφράγματα και στρατό που θα με κάνουν να αισθάνομαι φόβο και ανασφάλεια. Κλείνω λοιπόν την επιστολή μου, ζητώντας σας να κάνετε ό,τι χρειάζεται για την αποκατάσταση της δικαιοσύνης στην Κύπρο και δικαιοσύνη για μας τους Κερυνειώτες είναι η απελευθέρωση ολόκληρης της Κύπρου και η επιστροφή όλων ανεξαίρετα των προσφύγων στα σπίτια τους. Δεν δικαιούμαι τίποτα λιγότερο και τίποτα περισσότερο από αυτό που δικαιούται ο κάθε άνθρωπος σε αυτόν τον πλανήτη!!! *Πρώτο βραβείο στον διαγωνισμό του Δήμου της Κερύνειας για τους μαθητές της Δ,΄Ε΄, Στ΄ τάξης των Δημοτικών Σχολείων
Ποίηση πεζά Στην πόλη που γεννήθηκα.
«Καταγωγή»
Κάθε φοράν που έρκουμαι στα πάτρια εδάφη, τζιαι δκιω γυρόν, παδκιάν - παδκιάν, χωράφιν το χωράφιν,
Δεν είχα διαλέξει φάτσα για να γεννηθώ «ωραίος», ούτε την καταγωγή μου, δηλαδή νάμαι Κυπραίος και να με προβληματίζουν τώρα προσφυγιά και ομορφιά, που μου προκαλούνε «πόνο», λες και είμαι σε καρφιά.
ξαναγεννιούμαι! Γίνουμαι πάλαι μια κοπελλούα! Σαν τότες που ήμουν μια μιτσιά, βέρα Τζιερυνειωτούα! Τότες που τα προβλήματά μας ήταν οι εξετάσεις! Στο λιμανούιν η βόλτα μας, πο’ πρεπε να περάσεις για να γεμώσει η ψυσιή μ’ αέραν μυρωμένον! Με φύλακαν το κάστρο μας, στητόν τζ’ αντρειωμένον. Πόσα τζιαι πόσα το μυαλόν εν έσιει φυλαμένα! Τζιαι σα βρεθώ στην πόλη μου ορμούν ανταριασμένα τζιαι γίνεται το χτες τωρά! Τζι’ ο νους, σαν να ξιχάννει τους γρόνους που περάσασιν. Τζιαι δόστου βόλτες κάμνει μες στα στενά δρομούθκια σου, Τζιερύνεια αγαπημένη. Μα έρκεται η όψη σου, η τόσο αλλαγμένη, τζιαι το μυαλόν ξανάρκεται στο σήμερα τζιαι κλαίει με τούτα ούλλα που θωρεί. Ας όψεται όποιος φταίει! Κάθε φοράν που έρκουμαι, Τζιερύνεια, τζιαι θωρώ σε, περίτου κρούζει η καρκιά, περίτου αγαπώ σε.
Νίτσα Παπαϊωάννου Χανιά 3 Φεβρουαρίου 2017
Δεν το κρύβω, μου αρέσει ότι έχω «γεννηθεί» και τη φύση απολαμβάνω, μόνο που έχω φοβηθεί τους ανθρώπους που σ’ αρπάζουν απ’ το στόμα το ψωμί, και τη γη σου και το σπίτι και αυτή σου την «τιμή». Δεν είχα διαλέξει τόπο ούτε και «καταγωγή» μα απ’ την πόλη που λατρεύω, είχα φύγει μιαν αυγή κι όσους με ρωτάνε λέγω, ότι ήμουν «Κερυνειώτης», βουνίσιος, πεδινός, καθώς και λιμανιώτης. Ο ΣΠΛΙΓΚΑΣ (Χριστάκης Μιλτιάδους)
Στους μαθητές μου Πορευθείτε τώρα το δρόμο του ήλιου.. Στον ουρανό σας συντροφεύουν τ΄αστέρια που κυνηγούσαμε μαζί. Γεμίστε την αγκαλιά κυκλάμινα της άνοιξης... Μείνε παιδί...που αγαπά και ονειρεύεται... Άννα Νεοφύτου
- 55 -
Έχει ο καιρός γυρίσματα Στέλιου Παπαντωνίου
Δ
εν είμαι κάνας θαλασσόλυκος με τη γενειάδα και το ψαρό μαλλί, μα σαν βρεθώ στην αγκαλιά της, θάλασσα γη ουρανός συγχωνεμένα, ξεχνιέμαι στο θαύμα, πώς τα δέχεται όλα, πανδέγμων θάλασσα, λέει ο φίλτατος κυρ Αλέξανδρος του παπαδιαμαντή, και βάσανα και πίκρες και φαρμάκια, ξαλαφρώνει ο άνθρωπος, ήρεμη κι ημίζεστη, αλλά και κρύα κάνει, μια φορά στον Άι Επίκτητο ήταν με τον παππού τον Στυλλή, έξω βέβαια αυτός, στα βράχια στεκόταν, της πεδιάδας άνθρωπος, δεν ήξερε από θάλασσα, όταν για πρώτη φορά πήραμε παιδιά του Γυμνασίου από τη Λεμύθου κι είδαν θάλασσα ποθάμασαν, τόσο νερό κύριε… Κι η μάνα μας από κοντά, ένα αγιάζι της Καραμανιάς, βγαίνουμε έξω, τουρτουρούσαμε, μας περιτύλιξε με τους τόρους ο παππούς, γλιτώσαμε το κρύωμα. Ο Σκάρος, βέρος άϊεπικτίτης, έμπαινε με τα παιδιά του, γίνονταν κουκκίδες στο πέλαγο, κι όταν έβγαινε, αν ήταν στον Παχύαμμο, παρακολουθούσε τις τρύπες στην άμμο, έπαιρνε στη χούφτα άμμο στεγνή, την έχυνε στην τρύπα κι έσκαβε όπου τον οδηγούσε, άρπαζε τα καβουράκια, τα ’πλενε στη θάλασσα κι ολόισια στο στόμα, ούτε ψήσιμο ούτε κάρβουνο. Στου Τζιυρκού ήταν η καλύβα, ήταν μποστάνι του Σκάρου, τα καλοκαίρια για χρόνια εκεί τα βγάζαμε, τίποτα δεν θέλαμε, πρωί πρωί στη θάλασσα, καλημερίζαμε τον ήλιο, εκείνος ψηλά περήφανος, εμείς τα ανάξια πλάσματα της γης, τη χαιρόμαστε τη φύση, τα κηπευτικά, τις γούβες, το αλάτι, τις θαλασσινές σπηλιές. Η πιο ωραία επαρχία της Κύπρου είναι η επαρχία Κερύνειας, μικρά χωριά, μικρή πόλη η ίδια, είκοσι λεπτά από τη Χώρα, για ένα παγωτό στου Σκανναβή, για μια βόλτα στην παραλία, τι με νοιάζει αν οι άλλοι πάνε ακόμα, μια μέρα του Ιούλη του 1974 χτίστηκε ένας μαύρος πελώριος τοίχος, δεν βλέπω, δεν ακούω, ταφόπλακα, δεν ματαπήγα. Μόλις τέλειωναν οι εξετάσεις στο Γυμνάσιο, τελευταίο μάθημα παίρναμε μαζί μας τα μπογαλάκια μας, μια τσάντα με τα μαγιό και τις πετσέτες, εκεί στο περίπτερο ΟΧΙ κοντά ήταν τα λεωφορεία του Τσέντα, και κινούσαμε για πέντε μίλι, εκεί κάναμε τη δική μας τελετή - 56 -
λήξεως των μαθημάτων, χαλλούμι, πόλιπιφ, ελιές, ντομάτες, τα πολλά τυπικά τα βαριόμασταν. Τώρα να μου πεις είναι πράματα, να θυμάται ένας άνθρωπος μια πέτρα; Και όμως, στο κατέβασμα από Πάναγρα, όταν άνοιξε αυτός ο δρόμος για να μην περνούμε με το κονβόι από Κιόνελι, μεγάλη η κατηφόρα των Πανάγρων, η πρώτη παραλία πλουσιότατη σε μεγάλες πέτρες, ήταν μια, ολόκληρο βουναλάκι έμοιαζε, πράσινη ριγέ, όπως αυτά που ζωγραφίζουν οι αγιογράφοι μαζί με κανένα προφήτη, την πήρα στο σπίτι της μάνας μου, μεγάλα παράθυρα μα δεν έμειναν ανοιχτά, χτυπούσαν τα τζάμια με το λίγο αεράκι, την έβαλα στο περβάζι, στολίδι και κράτημα, και θυμάμαι τη θάλασσα, εκεί λέει έκαναν έργα για να μεταφέρουν νερό από την Τουρτζιά, την κατάρα μου να ’χουν. Ήταν καιροί που πηγαίναμε με το κονβόι, κάπου εκεί στον Άγιο Δομέτιο, μπροστά οηέδες, κι ύστερα σειρά τα αυτοκίνητά μας, να διέλθομεν διά των τουρκοκυπριακών θυλάκων, τόσα βάσανα αυτός ο τόπος, μακάρι κάποτε να τελειώσουν, να πάει ο καθένας στο σπίτι του, να κατέβω κι εγώ με τα παιδιά και τα εγγόνια μου, να τους πάρω στο κάστρο, να δούμε το πλοίο της Κερύνειας, με τους αμφορείς, με τον αρχαίο μυθικό κόσμο και τα ταξίδια των προγόνων μας, κι ύστερα να τους ανεβάσω στον Άγιο Ιλαρίωνα, όπως τότε που πηγαίναμε μαθητές με το σχολείο, με τα λεωφορεία, κι αντικρίζαμε εκείνο το μαγευτικό θέαμα καθισμένοι στο περβάζι του γοτθικού παραθύρου, ένα παραμύθι στον παράδεισο η ζωή μας τότε, για τούτο δεν χωνεύουμε την παρούσα κόλαση. Έχει ο καιρός γυρίσματα.
Το κέντρο Παχύαμμος στον Άγιο Επίκτητο, κάτω από τον Πενταδάκτυλο
Ένα άγαλμα στην Κερύνεια Αντρέα Κ. Φυλακτού
Δ
εν αποτελεί έκπληξη η σημερινή (Σάββατο, 8 Σεπτεμβρίου 2018) πρωτοσέλιδη είδηση του Φιλελεύθερου, για το τεράστιο γλυπτό ύψους 40 μέτρων στην Κερύνεια. Μόνο οργή και αγανάκτηση προκαλεί η απόφαση ενός παράνομου πανεπιστημίου του ψευδοκράτους που εδρεύει στην Κερύνεια, να προκηρύξει παγκόσμιο διαγωνισμό για ένα έργο τέχνης ύψους 40 μέτρων που θα στηθεί σε λόφο της κατεχόμενης Κερύνειας.
κουν στον τουρκικό στρατό, που διαφεντεύει με τη δύναμη των όπλων όχι μόνο την επαρχία της Κερύνειας και τις ακτές της, αλλά και την Καρπασία και την Αμμόχωστο, και τη Μόρφου και μέρος της Λευκωσίας. Αφού σκότωσε, εξανδραπόδισε, βασάνισε και βίασε, αφού έδιωξε όλους τους νόμιμους ιδιοκτήτες, κατοίκους των περιοχών αυτών, αφού τους μετέτρεψε σε ανέστιους πρόσφυγες, χρησιμοποιεί, εδώ και σαράντα τέσσερα χρόνια τη γη τους, που την πότισαν με αίμα και ιδρώτα, για να κτίζει μέγαρα και ξενοδοχεία και να διαφημίζει και να προσκαλεί τους ξένους για να τους φιλοξενεί και να πλουτίζει από την εκμετάλλευση των κλεμμένων περιουσιών των Κερυνειωτών, των Αμμοχωστιανών, των Καρπασιτών, των Μορφιτών. Όπως θα έλεγε ο Άγιος Νεόφυτος ο Έγκλειστος, «…πολύς ο ολολυγμός, και αφόρητος ο καπνός…ο ελθών εκ βορρά». Αγωνίζονται οι κατακτητές με τις διάφορες παράνομες ενέργειές τους να καταστρέψουν, να αλλοιώσουν και να παραδώσουν στη φθορά έναν πολιτισμό, που άκμασε για αιώνες πριν, να παραμορφώσουν ένα τοπίο μοναδικό στο κόσμο και να διαπράξουν μια πρωτοφανέρωτη βεβήλωση.
Κοντά στις άλλες πληγές που ανοίγει ο κατοχικός τουρκικός στρατός στο αψεγάδιαστο σώμα της Κερύνειας, από τον Ιούλιο του 1974, έρχεται τώρα να προσθέσει ακόμη μια, αυτή τη φορά περίτεχνα σκεπασμένη ένα ένδυμα καλλιτεχνικό: ένα άγαλμα, που το ύψος του θα φτάνει τα σαράντα μέτρα και το οποίο θα βλέπει προς την πόλη της Κερύνειας και προς τις ακτές της.
Οι υβριστές, με την αλαζονεία που αντλούν από την εξουσία και τη δύναμη των όπλων, που ξεπερνούν κάθε μέτρο, θα τιμωρηθούν , όταν θα έρθει η ώρα της Δικαιοσύνης. Ας αγάλλονται οι σφετεριστές της αμόλυντης γης της Κερύνειας, με αγάλματα θεόρατα. «Ας φλομώνουνε με τον καπνό που μας κουβάλησαν απ’ το βοριά», όπως θα έλεγε ο Σεφέρης. Στο τέλος, θα φύγουν, όπως έφυγαν τόσοι άλλοι κατακτητές αυτού του τόπου. Θα φύγουν, όπως οι τουρίστες, τους οποίους προσκαλούν στα κλεμμένα ξενοδοχεία της Κερύνειας, χωρίς να αφήσουν τίποτε το αξιόλογο πίσω τους.
Το απροσμέτρητο θράσος της κατοχικής δύναμης δεν μπορεί να συγκρατηθεί με κανένα τρόπο. Δίπλα στο άλλο ανοσιούργημα, τη σημαία του ψευδοκράτους στην πλάτη του Πενταδάκτυλου, που θυμίζει σε όλους μας τη στυγνή κατοχή του τόπου μας, θα έρθει τώρα να προστεθεί το νέο σύμβολο κατοχής: θα στηθεί σε ένα λόφο που δεν τους ανήκει. Απλά και αληθινά, σφετερίζονται τον τόπο, στον οποίο θέλουν να στήσουν το άγαλμα αυτό. Αλλά, ούτε η πόλη, ούτε η επαρχία ολόκληρη, ούτε οι ακτές της Κερύνειας ανή-
Αν είναι να στηθεί ένα άγαλμα σε λόφο της Κερύνειας, αυτό θα στηθεί από τους Έλληνες κατοίκους της πόλης και της επαρχίας, όταν, με το καλό επιστρέψουν στις περιουσίες τους και θα είναι οι διαφεντευτές της ευλογημένης γης τους. Θα είναι αφιερωμένο από τους πρόσφυγες Κερυνειώτες, που βρίσκονται σήμερα σκορπισμένοι στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Και αυτό το άγαλμα θα είναι το άγαλμα της Ελευθερίας. Της ελευθερίας της Κερύνειας και όλων των κατεχόμενων από τον τουρκικό στρατό περιοχών του νησιού μας. - 57 -
Κερύνεια Για να θυμούμαστε εύθυμα
Eκδόσεις Κερυνειωτών
Τάκη Νεοφύτου
Κ
υκλοφόρησε τον Απρίλη του 2018 το νέο βιβλίο του Τάκη Νεοφύτου ΚΕΡΥΝΕΙΑ - ΓΙΑ ΝΑ ΘΥΜΟΥΜΑΣΤΕ ΕΥΘΥΜΑ.
Το βιβλίο παρουσιάστηκε από την φιλόλογο-ερευνήτρια Θεοφανώ Χιωτέλλη Κυπρή σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία, στην Αίθουσα ΚΑΣΤΕΛΙΩΤΙΣΣΑ στις 17 Σεπτεμβρίου 2018.
Η συγγραφή του, σύμφωνα με τον ίδιο, υπαγορεύτηκε από τη βαθειά συναίσθηση όλων εμάς που αποτελούμε την τελευταία γενιά που έζησε στην Κερύνεια, να καταγράψουμε και να διασώσουμε οτιδήποτε μπορεί να σταθεί ενάντια στον χρόνο και τη λήθη, αλλά το πιο σημαντικό, ενάντια στην εσκεμμένη και συστηματική προσπάθεια των Τούρκων, όχι μόνο να αλλοιώσουν, αλλά και να εξαφανίσουν κάθε τι που σχετίζεται με το πέρασμα των Ελλήνων από την Κερύνεια. Υιοθετώντας την άποψη ότι «το να θυμούμαστε εύθυμα είναι καλύτερο και αποτελεσματικότερο από το να θυμούμαστε κλαίοντας» και χωρίς καμία πρόθεση υποβάθμισης της σοβαρότητας, του σεβασμού και της αγάπης με την οποία γίνεται αναφορά στον τόπο και τους ανθρώπους του, ο συγγραφέας υιοθετεί μια χιουμοριστική προσέγγιση στη διατύπωση των έντεκα ιστοριών που περιγράφει. Γι’ αυτό και το ΓΙΑ ΝΑ ΘΥΜΟΥΜΑΣΤΕ ΕΥΘΥΜΑ συμπληρώνει το τίτλο του νέου αυτού βιβλίου μνήμης για την Κερύνεια. Μέσα από τις 175 σελίδες, τις 11 ιστορίες, και τις 72 φωτογραφίες του βιβλίου, καθώς και τις πολλές επώνυμες αναφορές σε γεγονότα, πρόσωπα, επαγγέλματα, γειτονιές και δρόμους της Κερύνειας, με ιδιαίτερη αναφορά στην Πάνω Κερύνεια, γίνεται μια προσπάθεια επισήμανσης όσο το δυνατόν περισσότερων ψηφίδων από την ιστορία, τον πολιτισμό, την παράδοση, την εκπαίδευση και τη ζωή των κατοίκων της πόλης μας, η καταγραφή των οποίων θα συμβάλει σίγουρα στη διάσωσή τους. - 58 -
Το εξώφυλλο του βιβλίου
Ο Κερυνειώτης Κώστας Κατσελλής O άνθρωπος κι ο τόπος Ρήνας Κατσελλή
Κ
χρονο για την εποχή πρωτοποριακό τουριστικό κέντρο» , σκιαγραφεί παράλληλα κι όλη «την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής στην Κερύνεια με τα καλά και τα κακά της τότε»
υκλοφόρησε από τον Λαογραφικό Ομιλο Κερύνειας το Γεννάρη του 2018 σε αναθεωρημένη επανέκδοση το βιβλίο της Ρήνας Κατσελλή «Ο ΚΕΡΥΝΕΙΩΤΗΣ ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΤΣΕΛΛΗΣ- O άνθρωπος κι ο τόπος». Το βιβλίο για πρώτη φορά κυκλοφόρησε στην αγγλική γλώσσα από τον εκδοτικό οίκο Αρμίδα μεταφρασμένο από την Ιρένα Αδαμίδου. Η πρώτη έκδοση με τίτλο « Κερύνεια- Ο άνθρωπος κι ο τόπος» είχε κυκλοφορήσει το 1994 από τις εκδόσεις Χρυσοπολίτισσα.
Το βιβλίο, μια μυθιστορηματική βιογραφία για τον Κερυνειώτη Κώστα Κατσελλή « τον ακούραστο μαχητή της ζωής, πού κατάφερε να βγάλει από τον οικονομικό μαρασμό την πόλη του, την Κερύνεια, μετατρέποντάς την σε συγ-
Άγιος Γεώργιος Κερύνειας Ο παράδεισος μας
Σ
τ ις 30 Μαΐου 2018 έγινε από τον Στέλιο Παπαντωνίου η παρουσίαση του βιβλίου «Άγιος Γεώργιος Κερύνειας – Ο Παράδεισός μας», που εκδόθηκε από το Κοινοτικό Συμβούλιο, το Προσφυγικό Σωματείο «Άγιος Γεώργιος» και την Εκκλησιαστική Επιτροπή Αγίου Φανουρίου του Αϊγιωρκίτη.
Φωτογραφία του εξωφύλλου του βιβλίου στα Αγγλικά
του γενεολογικού δέντρου των πρώτων μεγάλων οικογενειών του χωριού και το περιεχόμενο συμπληρώνεται με πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Το βιβλίο διατίθεται προς πώληση στο παρεκκλήσι του Αγίου Φανουρίου του Αϊγιωρκίτη.
Σκοπός της έκδοσης του βιβλίου είναι η διατήρηση ζωντανής και αναλλοίωτης της μνήμης για την κατεχόμενη γη μας τη στιγμή που οι κατακτητές μετονομάζουν τοπωνύμια και βεβηλώνουν θρησκευτικά και πολιτιστικά μνημεία. Το περιεχόμενο του βιβλίου στις έξη ενότητές του, περιγράφει την ζωή στο χωριό πριν το 1974, περιλαμβάνει μαρτυρίες κατοίκων που έζησαν την φρίκη της εισβολής, τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν και τη δραστηριοποίησή τους κατά την περίοδο της προσφυγιάς. Συνεχίζει με περιδιάβαση του χωριού στη βάση ενσωματωμένου χάρτη, με καταγραφή
Το εξώφυλλο του βιβλίου
- 59 -
Εκδηλώσεις Δήμου Κερύνειας 2018 1. ΚΟΠΗ ΒΑΣΙΛΟΠΙΤΑΣ 2018 Πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 14 Φεβρουαρίου 2018 στην παρουσία της Δημάρχου, του Δημοτικού Συμβουλίου, του πατέρα Δημητρίου, εκπροσώπου του Πανιεροτάτου Μητροπολίτη της Κερύνειας, βουλευτών της επαρχίας Κερύνειας, εκπροσώπων κομμάτων και οργανωμένων συνόλων της πόλης και πολλών Κερυνειωτών, στην αίθουσα του Ιερού Ναού του Αποστόλου Ανδρέα στο Πλατύ Αγλαντζιας, η καθιερωμένη κοπή της Βασιλόπιττας του Δήμου μας.
Στο καλωσόρισμα της η αντιδήμαρχος Μαρία Κουρούγιαννη ευχαρίστησε όλους για την παρουσία τους, και τους ευχήθηκε μια ευτυχισμένη και δημιουργική νέα χρονιά, με υγεία, οικογενειακή και επαγγελματική ευημερία! Ακολούθησε ομιλία της Δημάρχου κυρίας Ρίτας Ελισσαίου Κωμοδίκη με αναφορά στις δραστηριότητες του Δήμου τη χρονιά που μας έφυγε και στις συνεχείς προσπάθειες για μια δίκαιη λύση με επιστροφή σε μια ελεύθερη Κερύνεια.
Ακολούθησε κοπή της Βασιλόπιττας, η κλήρωση των πλούσιων δώρων που πρόσφερε ο Δήμος και ο Άγιος Βασίλης μοίρασε δώρα σε όλα τα παιδάκια που ήταν παρόντα στην εκδήλωση. - 60 -
2. ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΥΠΡΙΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ
Aντιπροσωπεία του Δήμου Κερύνειας, αποτελούμενη από το Δημοτικό Σύμβουλο, κ. Θεόδωρο Λαφαζάνη και τη Δημοτική Γραμματέα, κ. Ειρήνη Κοκότη, παρευρέθηκε στα εγκαίνια της φωτογραφικής έκθεσης του Συλλόγου Κυπρίων Φοιτητών και Σπουδαστών Ιωαννίνων με θέμα: «Κύπρος 1974: Γνωρίζουμε την κατεχόμενη πατρίδα μας», που πραγματοποιήθηκε στα Ιωάννινα την 1 Φεβρουαρίου 2018. Εκτός από την αντιπροσωπεία του Δήμου, στα εγκαίνια της έκθεσης παρευρέθηκε και ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου, κ. Γιώργος Καψάλης, ο πρόεδρος του Συλλόγου Κυπρίων Φοιτητών και Σπουδαστών των Ιωαννίνων, κ. Γ. Γεωργίου και μεγάλος αριθμός Κυπρίων φοιτητών Στην έκθεση μοιράστηκε στους φοιτητές ενημερωτικό υλικό για την Κύπρο και συζητήθηκαν τρόποι συνεργασίας του Δήμου με τον Σύλλογο Κυπρίων Φοιτητών και Σπουδαστών Ιωαννίνων.
3. ΗΜΕΡΑ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Στις 27 Φεβρουαρίου, 2018, ο Δήμος Κερύνειας σε συνεργασία με τη Σχολική Εφορεία Κερύνειας και τον Λαογραφικό Όμιλο Κερύνειας, πραγματοποίησε με μεγάλη επιτυχία εκδήλωση για την Ημέρα Γραμμάτων. Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους επίσημοι και πλήθος Κερυνειωτών και φίλων της Κερύνειας.
Μετά από σύντομο χαιρετισμό της Δημάρχου Κερύνειας, του Προέδρου της Σχολικής Εφορείας Κερύνειας, της Προέδρου του Λαογραφικού Ομίλου Κερλυνειας και της εκπροσώπου του Υπουργείου Παιδείας έγινε η παρουσίαση του βιβλίου της συγγραφέως κας Ρήνας Κατσελλή, «Ο Κερυνειώτης Κώστας Κατσελλής – Ο Άνθρωπος και ο Τόπος», που εκδόθηκε από τον Λαογραφικό Όμιλο Κερύνειας. Το βιβλίο παρουσιάστηκε και αναλύθηκε από τη Δρ. Μυρτώ Αζίνα Χρονίδη, καταξιωμένη ιατρό και βραβευμένη συγγραφέα, η οποία κατόρθωσε να κρατήσει αδιάσπαστη την προσοχή και αμείωτο το ενδιαφέρον του πολυπληθούς κοινού, από την αρχή μέχρι το τέλος της παρουσίασης. Αποσπάσματα του βιβλίου διαβάστηκαν από την εκπαιδευτικό κα Δώρα Κατσελλή. Στη συνέχεια, μέσα στα πλαίσια της εκδήλωσης, έγιναν οι βραβεύσεις οκτώ αριστούχων αποφοίτων της σχολικής χρονιάς 2016-2017, καθώς και πέντε αριστούχων μαθητών, με καταγωγή από την Κερύνεια. Τα βραβεία παραχώρησαν ευγενώς οι κ.κ. Κώστας και Μαίρη Παντέχη, Πέτρος και Αναστασία Χατζηπέτρου, Έλλη Λεπτού, Δήμος και Κρίτων Γεωργιάδη, Αλέξανδρος Μιχαηλίδης, Ανδρέας και Μαρούλα Αγγελίδου, Τιτίνα Λοϊζίδου, Νάτια Χαραλαμπίδου και η Σχολική Εφορεία Κερύνειας. Η όλη εκδήλωση, που συντονίστηκε και παρουσιάστηκε από την Αντιδήμαρχο Κερύνειας, έκλεισε με σύντομο μουσικό πρόγραμμα.
4. ΠΑΝΔΗΜΟΤΙΚH ΣΥΝΑΝΤΗΣH ΚΕΡΥΝΕΙΩΤΩΝ ΣΤΗ ΛΑΡΝΑΚΑ H Δήμαρχος και το Δημοτικό Συμβούλιο Κερύνειας, στις 3 Μαρτίου 2018, μέσα στα πλαίσια μιας προσπάθειας γνωριμίας και επαφής με Κερυνειώτες που κατοικούν σε άλλες επαρχίες, επισκέφθηκαν τους δημότες της Κερύνειας που διαμένουν στη Λάρνακα. Σκοπός της επίσκεψης ήταν η γενική ενημέρωση των εκτοπισμένων δημοτών που διαμένουν στην Επαρχία Λάρνακος για τις δραστηριότητες του Δήμου, η εξέταση προβλημάτων που τους απασχολούν και η ανταλλαγή απόψεων και η υποβολή εισηγήσεων για τρόπους επίλυσης τους. Η συνάντηση, παρόλο τον μικρό αριθμό Κερυνειωτών που κατοικούν στη Λάρνακα, αξιολογήθηκε ως πολύ επιτυχής και αποφασίστηκε να καταβληθεί προσπάθεια διατήρησης της επαφής του Δήμου με τους εκτός κέντρου δημότες του.
5. ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΠΥΡΗΝΙΚΟΥ ΣΤΑΘΜΟΥ ΣΤΟ ΑΚΚΙΟΥΓΙΟΥ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ Στις 4 Απριλίου 2018, Δήμος Κερύνειας εξέδωσε ανακοίνωση με την οποία διαμαρτύρεται έντονα για την προγραμματιζόμενη κατασκευή πυρηνικού σταθμού στο Άκκιουγιου στα παράλια της Μικράς Ασίας, ο θεμέλιος λίθος του οποίου είχε κατατεθεί πριν λίγες μέρες. Ο Δήμος στην ανακοίνωση, προειδοποιεί για τις επιβλαβείς επιπτώσεις στην υγεία των κατοίκων της γύρω περιοχής και ιδιαίτερα των κατοίκων της κατεχόμενης Κερύνειας, η οποία απέχει μόλις 40 χιλιόμετρα από την περιοχή κατασκευής του εν λόγω σταθμού. 6. ΠΑΣΧΑΛΙΝΗ ΣΥΝΕΣΤΙΑΣΗ ΚΕΡΥΝΕΙΩΤΩΝ Πραγματοποιήθηκε στις 15 Απριλίου 2018, στην παρουσία του Πανιερώτατου Μητροπολίτη Κερύνειας, κ.κ. Χρυσοστόμου, του Θεοφιλέστατου Επισκόπου Μεσαορίας κ.κ. Γρη- 61 -
γορίου, αρχηγών κομμάτων, του Δημάρχου Καραβά , βουλευτών της Επαρχίας Κερυνειας και πολλών άλλων Κερυνειωτων και φίλων της Κερύνειας η καθιερωμένη Πασχαλινή Συνεστίαση των ΚΕΡΥΝΕΙΩΤΩΝ στους κήπους του προσωρινού Δημαρχείου της Κερυνειας.
Σ’ αυτήν παρευρέθηκε η Δήμαρχος και το Δημοτικό Συμβούλιο Κερύνειας και μεγάλος αριθμός δημοτών της Κερύνειας που διαμένουν στην Πάφο. Σκοπός της συνάντησης ήταν η γενική ενημέρωση των Κερυνειωτών της Πάφου για τις δραστηριότητες του Δήμου Κερύνειας σε διάφορα θέματα και να ακουστούν οι απόψεις, οι ανησυχίες και εισηγήσεις τους με στόχο την προσπάθεια επίλυσής των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν.
8. ΕΒΔΟΜΑΔΑ H KΕΡΥΝΕΙΑ ZEI KAI MAΣ ΚΑΡΤΕΡΕΙ. Κατά την εβδομάδα 14 – 20 Μαΐου οργανώθηκε φέτος για πρώτη φορά η εκδήλωση H KΕΡΥΝΕΙΑ ZEI KAI MAΣ ΚΑΡΤΕΡΕΙ Πέραν των 450 Κερυνειωτων και φίλων της Κερύνειας που μετά το 1974 είναι σκορπισμένοι σε όλες τις επαρχίες της ελεύθερης Κύπρου, τίμησαν με την παρουσία τους την εκδήλωση και ξανάσμιξαν, έστω και για λίγο, με συγγενείς, γνωστούς και φίλους, μερικούς από τους οποίους μπορεί να μην είχαν συναντήσει ξανά από το 1974.
Διοργανωτές ήταν ο Δήμος Κερύνειας, η ΠΑΕΕΚ Κερύνειας, ο Γ.Σ. Πράξανδρος, το Σωματείο Πενταδάκτυλος, το Σωματείο Αδούλωτη Κερύνεια, το Δημοτικό Συμβούλιο Νεολαίας Δήμου Κερύνειας, ο Ναυτικός ‘Όμιλος Κερύνειας, και ο Ο.Γ.Ε.Ε. Κερύνειας.
Το πρόγραμμα της εκδήλωσης περιλάμβανε χαιρετισμό από τη Δήμαρχο, κ. Ρίτα Ελισσαίου Κωμοδίκη, παραδοσιακούς Κυπριακούς και Ελληνικούς χορούς από το χορευτικό συγκρότημα Κώστα Λιβαδιώτη, καθώς επίσης και παραδοσιακά Πασχαλινά παιχνίδια που οργάνωσαν μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου Νεολαίας.
• Να διατηρηθεί ζωντανή η μνήμη της Κερύνειας στις καρδιές των παλαιοτέρων και να ανάψουν στη νέα γενιά, μέσα από τη γνώση, τη φλόγα της αγάπης για την κατεχόμενη πόλη και Επαρχία μας.
Σκοπός της Εβδομάδας ήταν:
• Να θυμηθούμε, μέσα από διάφορες ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές και άλλες εκδηλώσεις, τις απαράμιλλες ομορφιές, τα μοναδικά της τοπία, τον αγέρωχο Πενταδάκτυλο και τις δαντελλένιες ακρογιαλιές της. • Να γνωρίσουμε την Ιστορία, τα ήθη, τα έθιμα και τον πολιτισμό της.
7. ΠΑΝΔΗΜΟΤΙΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΚΕΡΥΝΕΙΩΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΦΟ Το Σάββατο, 21 Απριλίου, 2018, οργανώθηκε στο Paphos Gardens Holiday Resort, στην Πάφο, πανδημοτική συνάντηση Κερυνειωτών. - 62 -
• Να περπατήσουμε νοερά και γεμάτοι νοσταλγία στο όμορφο λιμανάκι και στο Κάστρο της Κερύνειας, στα στενά δρομάκια και τις εκκλησιές της, να μυρίσουμε τους ανθούς από τα λεμονοδάση του Καραβά και της Λαπήθου, να περιδιαβούμε τα όμορφα και ειδυλλιακά χωριά της Επαρχίας μας.
Το πρόγραμμα περιλάμβανε, ομιλίες, άρθρα στον τύπο, ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές, εκκλησιασμούς, εκθέσεις φωτογραφιών, αγώνα δρόμου υπό τον τίτλο «ΤΡΕΧΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΕΡΥΝΕΙΑ» , φιλικούς ποδοσφαιρικούς αγώνες παίδων, ένταξη της διοργάνωσης των Αθλητικών Αγώνων ΤΑ ΜΑΤΣΕΙΑ στο πρόγραμμα της Εβδομάδας, τιμητική εκδήλωση υπέρ ατόμων και οργανισμών οι οποίοι με τις ενέργειες και τη δραστηριότητά τους στήριξαν και συνεχίζουν να στηρίζουν τον αγώνα για δικαίωση και επιστροφή στην Κερύνεια, εκδήλωση για τα 20 χρόνια από το θάνατο του Νίκου Κρανιδιώτη κ.α.. Οι οργανωτές με ανακοινώσεις τους κάλεσαν τους Κερυνειώτες και τους φίλους της Κερύνειας να συμμετάσχουν μαζικά και να στηρίξουν της εκδηλώσεις, σε μια προσπάθεια να ακουστεί ενιαία η φωνή της Κερύνειας, να επιτευχθεί η ανόρθωση του ηθικού φρονήματος του προσφυγικού κόσμου και να ενισχυθεί ο αγώνας του Κυπριακού λαού για επιστροφή και δικαίωση. 9. ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟ ΤΣΑΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΙΚΟ ΚΡΑΝΙΔΙΩΤΗ.
ΟΓΕΕ Κερύνειας. Η εκδήλωση εντάχθηκε στο πρόγραμμα «Εβδομάδα Κερύνειας», που πραγματοποιήθηκε από τις 14-20 Μαΐου 2018. Κύριος ομιλητής στην εκδήλωση ήταν ο πρόεδρος του Παγκύπριου Πολιτιστικού Συλλόγου, Δόκτωρ Γεώργιος Κιτρομηλίδης, ο οποίος μίλησε για το ποιητικό έργο του Ν. Κρανιδιώτη με τίτλο: «Νίκος Κρανιδιώτης, ο ποιητής της Κερύνειας» Το πρόγραμμα περιλάμβανε καλωσόρισμα από τη Δήμαρχο Κερύνειας, κυρία Ρίτα Ελισσαίου Κωμοδίκη, χαιρετισμό του Προέδρου της Δημοκρατίας, που διαβάστηκε από τον Γραμματέα του Υπουργικού Συμβουλίου κύριο Θεοδόση Τσιόλα, Εκ μέρους της οικογένειας του Νίκου Κρανιδιώτης μίλησε η κ. Ρήνα Κατσελλή και έγιναν απαγγελίες ποιημάτων του αείμνηστου Ν. Κρανιδιώτη από την φιλόλογο Άννα Νεοφύτου και τους Κυριάκο Καποδίστρια, Έλενα Κάρενου και Αγνή Χαραλάμπους. 10. Τιμητική Εκδήλωση Τελειοφοίτων και Αριστούχων Kερυνειωτών και Απονομή Βραβείων 21ου Παγκύπριου Μαθητικού Διαγωνισμού. Πραγματοποιήθηκε στις 26 Ιουνίου 2018 από τον Δήμο και τη Σχολική Εφορεία Κερύνειας, η Τιμητική Εκδήλωση Τελειοφοίτων και Αριστούχων Kερυνειωτών & Απονομής Βραβείων του 21ου Παγκύπριου Μαθητικού Διαγωνισμού. Στην αρχή της εκδήλωσης, οι Πρόεδροι των Επιτροπών ανακοίνωσαν τα αποτελέσματα των Διαγωνισμών Δημοτικών, Γυμνασίων και Λυκείων και απονεμήθηκαν τα βραβεία και οι έπαινοι στους νικητές. (Τα βραβευθέντα έργα και των τριών κατηγοριών δημοσιεύονται σε ξεχωριστές στήλες του Περιοδικού). Στη συνέχεια, τιμήθηκαν με αναμνηστικά δώρα οι Κερυνειώτες τελειόφοιτοι του 2017-
Πραγματοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία στις 15 Μαΐου 2018 Φιλολογικό Τσάι αφιερωμένο στον αείμνηστο Νίκο Κρανιδιώτη, με διοργανωτές τον Δήμο Κερύνειας, το Δημοτικό Συμβούλιο Νεολαίας του Δήμου Κερύνειας, τον Παγκύπριο Πολιτιστικό Σύλλογο και την - 63 -
2018 και βραβεύτηκαν οι αριστούχοι απόφοιτοι του 2016-2017, που κατάγονται από την Κερύνεια και 13 γειτονικές κοινότητες, οι οποίοι υπό κανονικές συνθήκες θα φοιτούσαν στο Γυμνάσιο της Κερύνειας. Τέλος, επιδόθηκαν αναμνηστικά δώρα στους τρεις υπότροφους του Κληροδοτήματος Γεωργίου Γ. Τσίμον της χρονιάς 2016-2017 Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους ο Πανοσιολογιότατος Αρχιμανδρίτης Παναγιώτης Χριστοδούλου, εκ μέρους του Πανιερότατου Μητροπολίτη Κερύνειας, η κ. Χρυστάλλα Κουκουμά, Επιθεωρήτρια Μέσης Εκπαίδευσης, εκ μέρους του Υπουργού Παιδείας και Πολιτισμού, εκπρόσωποι κομμάτων και οργανωμένων συνόλων, μαθητές και καθηγητές των σχολείων που έλαβαν μέρος στον διαγωνισμό και πολλοί Κερυνειώτες.
ακολούθησε ομιλία από τη Δήμαρχο Κερύνειας, κ. Ρίτα Ελισσαίου Κωμοδίκη. (Το πλήρες κείμενο της ομιλίας της Δημάρχου δημοσιεύεται στην ενότητα «Εθνικό Θέμα»). 12. ΑΝΤΙΚΑΤΟΧΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΜΝΗΜΗΣ, ΤΙΜΗΣ, ΚΑΙ ΑΓΩΝΑ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ Οι Δήμοι Κερύνειας, Λαπήθου και Καραβά, η Ένωση Κοινοτήτων Επαρχίας Κερύνειας, τα Προσφυγικά Σωματεία «H Λάπηθος», «Ο Καραβάς» και «Όμιλος Γυναικών Επαρχίας Κερύνειας» διοργάνωσαν και φέτος την καθιερωμένη Εκδήλωση Μνήμης, Τιμής και Αγώνα, για την 43η επέτειο της κατάληψης της πόλης και των χωριών της επαρχίας Κερύνειας από τους Τούρκους εισβολείς.
Το πρόγραμμα παρουσίασε η κ. Μαίριλυν Ζαννέτου. 11. ΑΝΤΙΚΑΤΟΧΙΚΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ «ΜΝΗΜΕΣ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ»
Σε πνεύμα αγωνιστικό και με στόχο να ακουστεί για ακόμη μια φορά η επιθυμία των Κερυνειωτών να επιστρέψουν πίσω στις πατρογονικές τους εστίες, οι Δήμοι Κερύνειας και Έγκωμης πραγματοποίησαν τη Δευτέρα, 9 Ιουλίου 2018, αντικατοχική εκδήλωση με τίτλο «Μνήμες Κερύνειας», Της εκδήλωσης προηγήθηκε λαμπαδηφορία από τα Δημοτικά Συμβούλια Νεολαίας των δύο Δήμων, προσκόπους και ναυτοπροσκόπους, δρομείς του σωματείου «Περικλής Δημητρίου» και πλήθος Κερυνειωτών και Εγκωμιτών, που μαζί με τους Δημάρχους Κερύνειας και ΄Εγκωμης μετέφεραν την φλόγα στο Μνημείο Πεσόντων και Αγνοουμένων Κερυνειωτών. Η εκδήλωση, την οποία παρουσίασε ο Σάββας Κοσιάρης άρχισε με καλωσόρισμα από το Δήμαρχο Έγκωμης, κ. Ζαχαρία Κυράκου και - 64 -
Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε την Δευτέρα, 24 Ιουλίου 2017 στον Τύμβο της Μακεδονίτισσας και σ’ αυτή παρευρέθηκαν ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας κ. Νίκος Αναστασιάδης, ο Μητροπολίτης Κυρηνείας κ.κ. Χρυσόστομος, βουλευτές, δήμαρχοι, εκπρόσωποι των πολιτικών κομμάτων της Κύπρου, άλλοι επίσημοι και πλήθος προσφύγων από την πόλη και επαρχία Κερύνειας. Την Κυριακή 23 Ιουλίου διοργανώθηκε μνημόσυνο εις μνήμην των πεσόντων της εισβολής και των αποθανόντων στην προσφυγιά κατοίκων της επαρχίας Κερύνειας, και στις 25 και 26 Ιουλίου, αντιπροσωπεία των διοργανωτών, επέδωσε ψηφίσματα στις πρεσβείες των 5 μονίμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας, στον Πρέσβη της Ελλάδας και τον Πρόεδρο της Βουλής. 13. ΜΝΗΜΟΣΥΝΟ ΠΕΣΟΝΤΩΝ ΔΗΜΟΥ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ 2018 Πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 8 του Ιούλη 2018, το ετήσιο μνημόσυνο των πεσόντων δημοτών της Κερύνειας. Του μνημοσύνου προέστη ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Κερύνειας κ.κ. Χρυσόστομος και επιμνημόσυνο λόγο εκφώνησε η κ. Θεοφανώ Χιωτέλλη Κυπρή.
Έτσι, τη Κυριακή 21 του Οχτώβρη 2018, έξη λεωφορεία γεμάτα Κερυνειώτες που αψήφησαν την πρόγνωση για κακοκαιρία , βρέθηκαν στο ετήσιο συναπάντημα - εκδρομή στο βουνό, σε μια νοσταλγική αναπόληση των παλιών καλών ημερών στην Κερύνεια. Η Κατερίνα Γαλακτίου, μέλος του Δημοτικού Συμβουλίου Νεολαίας του Δήμου Κερύνειας, απήγγειλε το ποίημα του Νίκου Κρανιδιώτη, «Φυλακισμένη Ναύς της Κερύνειας» Μετά το μνημόσυνο τελέστηκε τρισάγιο στο Μνημείο Πεσόντων του Δήμου Κερύνειας, στην Έγκωμη. 14. Ο ΕΣΠΕΡΙΝΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΓΛΥΚΙΩΤΙΣΣΑΣ.
Οι εκδρομείς ξεναγήθηκαν στην περιοχή της Κυπερούντας, προσκύνησαν στις εκκλησίες του χωριού και ύστερα απόλαυσαν το καφέ τους στην πλατεία. Στη συνέχεια επισκέφθηκαν την Κακοπετριά, γευμάτισαν σε εστιατόριο της περιοχής και πριν επιστρέψουν στο τόπο της προσωρινής τους διαμονής, βρήκαν την ευκαιρία να «επιστρέψουν» με πολλές αναμνήσεις, εκεί που ανήκουν, στην κατεχόμενη πόλη και Επαρχία μας. 16. ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ. Ο Δήμος Κερύνειας, με την ευκαιρία της 45ης επετείου της εξέγερσης των φοιτητών στο Πολυτεχνείο, εξέδωσε ανακοίνωση με την οποία χαιρετίζει την αυθόρμητη και ηρωική εξέγερση της φοιτητικής νεολαίας των Αθηνών από τις 14-17 Νοεμβρίου του 1973, εναντίον της Χούντας.
Την Παρασκευή 7 Σεπτεμβρίου 2018, με την ευκαιρία της εορτής της Γέννησης της Υπεραγίας Θεοτόκου, ημέρα κατά την οποία πανηγύριζε ο κατεχόμενος Ιερός Ναός της Παναγίας της Γλυκιώτισσας στην Κερύνεια, τελέσθηκε πανηγυρικός εσπερινός, στον Ιερό Ναό Παναγίας Γλυκιώτισσας, στα Πολεμίδια της Λεμεσού. Μετά το πέρας του εσπερινού ακολούθησε η λιτανεία της εικόνας γύρω από τον ιερό ναό και ο Δήμος Κερύνειας δεξιώθηκε τους παρευρισκόμενους
Αναλογιζόμενοι τις τραγικές καταστάσεις που βιώνει ο ελληνικός λαός τα τελευταία χρόνια, τονίζεται στην ανακοίνωση, με την οικονομική κρίση, την κρίση θεσμών και αξιών, την φτωχοποίηση, τα μνημόνια και όλες τις άλλες συνέπειες, ανεπιφύλακτα μπορούμε να πούμε ότι είναι και σήμερα επίκαιρο το κεντρικό σύνθημα των εξεγερμένων του Πολυτεχνείου: «Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία»! 17. ΣΤΑΘΜΟΣ ΔΙΑΦΩΤΙΣΗΣ ΔΗΜΟΥ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ
15. ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΔΡΟΜΗ ΚΕΡΥΝΕΙΩΤΩΝ.
Όπως κάθε χρόνο, έτσι και φέτος, η Δήμαρχος και το Δημοτικό Συμβούλιο Κερύνειας οργάνωσαν στην προσφυγιά την καθιερωμένη εκδρομή για τους διασκορπισμένους σε όλη την Κύπρο, δημότες της Κερύνειας.
Ο Δήμος Κερύνειας, ιεραρχώντας σωστά τις προτεραιότητες του, λειτουργεί διαχρονικά, στο προσωρινό Δημαρχείο της Κερύνειας, τον - 65 -
«Σταθμό Διαφώτισης» του Δήμου. Στον «Σταθμό» διανέμονται σε δεκάδες τουρίστες που περνούν από το οδόφραγμα του Λήδρα Πάλας καθημερινά, δωρεάν, φυλλάδια και άλλο διαφωτιστικό υλικό, σε διάφορες γλώσσες. Εκτός από τα φυλλάδια, στους ξένους που τον επισκέπτονται, επεξηγούνται οι λόγοι για τους οποίους το Δημαρχείο μας βρίσκεται προσωρινά σε ξένη πόλη και γίνεται προβολή ταινίας μικρού μήκους με σύντομη ιστορική αναδρομή για την πόλη μας.
που θα έπρεπε φυσιολογικά να απολαμβάνει ο Κώστας Κατσελλής μέχρι το τέλος της ζωής του και μετά από αυτόν οι φυσικοί του κληρονόμοι. Αυτή τη φυσιολογική εξέλιξη της ζωής του Κώστα Κατσελλή και του κάθε πρόσφυγα ....διέκοψε ενάντια σε κάθε Νόμο και κάθε Αρχή Δικαίου, η τουρκική εισβολή και η κατοχή που με χωρίς κανένα δισταγμό ξεσπίτωσαν εμάς τους νόμιμους κατοίκους και ιδιοκτήτες, μας εκδίωξαν και οικειοποιήθηκαν τους κόπους μιας ζωής.
18. ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΩΝ ΔΗΜΩΝ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ 2018.
21. ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ.
Ο Δήμος Κερύνειας, καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, μέσα στα πλαίσια της σειράς εκδηλώσεων με την επωνυμία «Ελεύθερο Πανεπιστήμιο Κατεχομένων Δήμων Επαρχίας Κερύνειας», συνδιοργάνωσε για έκτη συνεχή χρονιά, μαζί με τους Δήμους Λαπήθου και Καραβά και με το Πανεπιστήμιο Κύπρου, σειρά διαλέξεων πάνω σε διάφορα επίκαιρα και ενδιαφέροντα θέματα. 19. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΣΩΜΑΤΕΙΟΥ ΕΥΗΜΕΡΙΑΣ ΔΗΜΟΤΩΝ. Το έτος 2018, ο Δήμος Κερύνειας έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην προσωπική επαφή με τους δημότες του Δήμου, και ιδιαίτερα τους συνδημότες μας που αντιμετωπίζουν προβλήματα. Το Δημοτικό Συμβούλιο βρίσκεται κοντά και στηρίζει τους δημότες μας που έχουν ιδιαίτερη ανάγκη, όπως τα άτομα της Τρίτης Ηλικίας. Έχει καταθέσει στην Επαρχιακή Διοίκηση για έγκριση, καταστατικό για την δημιουργία Σωματείου Ευημερίας Δημοτών Κερύνειας, έτσι ώστε να έχει την ευχέρεια να βοηθήσει όσο το δυνατό περισσότερο τους δημότες του. 20. ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ «ΝΤΟΟΥΜ» Ο Δήμος Κερύνειας σε ανακοίνωση του,εξέφρασε την πίκρα και την αγανάκτηση του για τον τροπο προβολής από το Ραδιοφωνικό Ιδρυμα Κύπρου κι άλλα μέσα μαζικής επικοινωνίας της διαμάχης που προέκυψε μεταξύ Τούρκων και Τουρκοκυπρίων για την εκμετάλλευση του ιστορικού ξενοδοχείου της Κερύνειας «Ντόουμ», παραγνωρίζοντας την ουσία του θέματος που είναι ότι η διαμάχη αυτή αφορά μια περιουσία που δεν τους ανήκει. Μια περιουσία, αναφέρει η ανακοίνωση, - 66 -
Φέτος ολοκληρώθηκε και η αναβάθμιση της ιστοσελίδας του Δήμου την οποία οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να την επισκεφθούν στην διεύθυνση www.kyreniamunicipality.com για να ενημερώνονται για τις δραστηριότητες και ανακοινώσεις του Δήμου, αλλά και να υποβάλλουν τα σχόλια και τις εισηγήσεις τους. Σπουδαίο επίτευγμα θεωρείται και η ετοιμασία της Αγγλικής έκδοσης της ιστοσελίδας για σκοπούς διαφώτισης και ο Δήμος έχει θέσει ως στόχο για το 2019, την μετάφραση της ιστοσελίδας και σε άλλες γλώσσες. Καλύτερη, τακτικότερη και πιο άμεση επαφή μας του Δήμου με τους Κερυνειώτες γίνεται και μέσω των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης όπως το Facebook, κάτω από την ονομασία Δήμος Κερύνειας_Κyrenia Μunicipality και το Twitter, στο Kyrenia Municipality (@ kyrenians). 22. ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΒΑΣΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΔΗΜΟΤΩΝ. Μέσα στο πλαίσιο της καλύτερης επικοινωνίας με τους Δημότες του και με στόχο την ορθή καταγραφή όλων των δημοτών του και των παιδιών τους στα αρχεία του Δήμου, το Δ.Σ. αποφάσισε να επικαιροποιήσει τις βάσεις δεδομένων του Δήμου. Η τελευταία επικαιροποίηση της βάσης δεδομένων έγινε το 2006. Ανατέθηκε σε τηλεφωνική εταιρεία να επιβεβαιώσει και να συμπληρώσει συγκεκριμένα στοιχεία, καθ’ υπόδειξη του Δ.Σ., ώστε να εμπλουτιστεί ο κατάλογος των δημοτών για να υπάρχει συστηματική επαφή με όλους τους δημότες και τα παιδιά τους και για να γίνει γνωστός ο πραγματικός αριθμός των Κερυνειωτών προσφύγων.
Συμπόσιο Κερύνειας Το 10ο Ετήσιο Συμπόσιο του Δήμου Κερύνειας «δε ζει χωρίς πατρίδες η ανθρώπινη ψυχή» Κωστής Παλαμάς
Πραγματοποιήθηκε το Σάββατο, 24 Νοεμβρίου 2018, στη Λευκωσία, το 10ο ετήσιο Συμπόσιο του Δήμου Κερύνειας, με συνδιοργανωτή το Ίδρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ’, με το πιο πάνω θέμα. Στο συμπόσιο υπήρξε πυκνή συμμετοχή, αριθμητικά και ποιοτικά, εκτοπισμένων Κερυνειωτών και ατόμων από άλλες περιοχές του νησιού, οι οποίοι παρακολούθησαν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τις εισηγήσεις των εκλεκτών ομιλητών: ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΩΝ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ Δόκτωρ Ευστάθιος Ράπτου, Αρχαιολογικός Λειτουργός, Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου: «Κερύνεια: Αρχαιολογικά και ιστορικά στοιχεία μιας πόλης-σύμβολο του Ελληνισμού». Ο δόκτωρ Ράπτου προσέγγισε καθαρά αρχαιολογικά και επιστημονικά την Κερύνεια, την οποίαν, όπως ανέφερε, επισκέφθηκε για πρώτη φορά το 2003, μετά το «άνοιγμα» των οδοφραγμάτων. Όπως επισήμανε, η πόλη και οι γύρω περιοχές της, είναι πλέον άναρχα οικοδομημένες από τους κατακτητές και σφετεριστές, χωρίς τον παραμικρό σεβασμό προς
το περιβάλλον. Επιπλέον, έχει γίνει τρομερή ληστεία και κλοπή αρχαιολογικών ευρημάτων και θησαυρών, καθώς και καταστροφή τους. Βεβαίως, η πόλη έχει υποστεί ανελέητη καταστροφή της πολιτιστικής της κληρονομιάς τα τελευταία 150 χρόνια, από τυμβωρυχίες. Ο κ. Ράπτου τόνισε ότι η Κερύνεια εμφανίστηκε στον χάρτη κατά την περίοδο του ελληνικού εποικισμού του νησιού, ειδικώς της βόρειας ακτής, από τους Αχαιούς, περί τον 12ο έως τον 11ο αιώνα π.Χ. και συνδέεται με «ανώνυμους» ήρωες. Δηλαδή τον εκ Λακωνίας Πράξανδρο, ιδρυτή της Λαπήθου, και τον στρατηλάτη των Βουριέων, Κηφέα, από την περιοχή της αρχαίας-αχαϊκής πόλης, Κερύνειας. Πολλά ευρήματα, του 13ου-12ου αιώνα π.Χ., στις περιοχές Καζαφανίου, Αγίου Επικτήτου, Λαπήθου και Πέλλαπαϊς, είναι ενδεικτικά της ύπαρξης μιας μεγάλης πόλης δυτικότερα της τωρινής Κερύνειας. Σημαντικότατα ευρήματα (τάφοι, αγγεία, κεραμικά) του τέλους της εποχής του χαλκού (σε Καζάφανι-Άγιο Ανδρόνικο, Κάρμι, Αγία Ειρήνη, Καραβά), δείχνουν τη σύνδεση της Κερύνειας με την Ανατολία, την Κρήτη, την κυρίως Ελλάδα και τη Συρία. Ευρήματα του 7ου αιώνα π.Χ. στο Καζάφανι (περιοχή Μίνες), το οποίο φαίνεται σπουδαίο κέντρο της εποχής και πιθανόν εκεί να ήταν η πόλη Κερύνεια (κοντά στη θάλασσα), είναι όμοια με ευρήματα στη Σαλαμίνα και αποτελούν ενδείξεις-αποδείξεις της ελληνικής θρησκείας (δωδεκάθεο) των κατοίκων, αλλά και ότι σίγουρα υπήρχε η πόλη τον 6ο π.Χ. αιώνα.
Οι ομιλητές και ο συντονιστής του συνμοσίου
- 67 -
“Ο Συντονιστής του συμποσίου Άκης Βιολάρης»
Εντυπωσιακό είναι το άγαλμα (ύψους 1,30 μ.) γυναικείας θεότητας του 5ου αιώνα π.Χ., στη σημερινή περιοχή του νοσοκομείου. Κατά πάσαν πιθανότητα ήταν άγαλμα μεγάλης θεότητας, της Αρτέμιδας-Εκάτης, ενώ εύρημα του 4ου-3ου αιώνα π.Χ., είναι το αφιέρωμα στον Απόλλωνα. Προφανώς υπήρχε μαντείο στην πόλη, παρόμοιο με το μαντείο του Απόλλωνα Κερυνίτη στην Πάφο. Η Κερύνεια απέκτησε σπουδαιότητα κατά την Ελληνιστική περίοδο, με το μεγάλο λιμάνι, που πρέπει να κατασκεύασε ο Δημήτριος ο Πολιορκητής. Σημαντικά ευρήματα της ίδιας εποχής, είναι το άγαλμα (απομεινάρια) της Αφροδίτης στο κάστρο της Κερύνειας, πήλινες σαρκοφάγοι (Ρωμαϊκή περίοδος) και φυσικά, το «Πλοίο της Κερύνειας», που φανερώνει τις σχέσεις της πόλης με το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Νίκος Λυγερός, Στρατηγικός Σύμβουλος: «Η στρατηγική αναδίπλωση του Ελληνισμού» Ο κ. Λυγερός έκανε μιας ιδιαίτερης υφής εισήγηση-ομιλία σχετικά με την κατεχόμενη γη μας. Διατύπωσε την άποψη-πεποίθησή του-ότι από την ΑΟΖ φυσά ήδη ο αέρας της απελευθέρωσης της Κύπρου! Χαρακτήρισε τους Κερυνειώτες «ξεροκέφαλους» Κύπριους, άρα από τους πιο αγωνιστές. Τόνισε ότι ο αγώνας δεν πρέπει να γίνεται εξ αποστάσεως, αλλά επί τόπου, στα κατεχόμενα, με στοχευμένη μετάβαση, βεβαίως. Υπάρχουν πολλοί που αρνούνται να περάσουν τα οδοφράγματα, είπε, αλλά όσοι εκτοπισμένοι ή πρόσφυγες πηγαίνουν στα κατεχόμενα για να κρατήσουν ζωντανές τις μνήμες, πράττουν ορθά, διότι η πίεση που ασκούν επιφέρει αλλαγές. Ώς το 2003 όλες οι επιγραφές στα κατεχόμενα ήταν στα τουρκικά. Πλέον, έχουν και ελληνικές επιγραφές σε αρκετά μέρη. Πρέπει να πηγαίνουν οι εκτοπισμένοι στην Κερύνεια και σε άλλα μέρη υπό - 68 -
κατοχή, ώστε να δείχνουν ότι δεν ξέχασαν και δεν θα ξεχάσουν. Από τα μικρά πράγματα αρχίζει η απελευθέρωση. Από τους νεκρούς μας αρχίζει η απελευθέρωση. Από τις αναστηλώσεις σταυρών στα κοιμητήρια, από τις επιδιορθώσεις των κατεστραμμένων εκκλησιών και άλλων σημείων αναφοράς (αρχαιολογικά-πολιτιστικά μνημεία). Οι Τούρκοι νομίζουν ότι, επειδή έχουν βάλει μια σημαία στο κάστρο της Κερύνειας, είναι τουρκικό το κάστρο. Είναι αστείο που το πιστεύουν. Ο κ. Λυγερός μίλησε επίσης για την τουρκική στρατηγική διαχρονικά και για τη βαθύτερη αντίληψή τους, λέγοντας: Οι Τούρκοι δεν γουστάρουν τα νησιά! Έδωσαν την Κύπρο στην Αγγλία το 1878, με αντάλλαγμα δίοδο προς τη Βουλγαρία, για το μουσουλμανικό τόξο στα Βαλκάνια (Βουλγαρία-Βοσνία-Αλβανία). Ο διαχρονικός στόχος τους δεν είναι το Αιγαίο ή η Ελλάδα, αλλά η κατάκτηση της Κεντρικής Ευρώπης! Το δοκίμασαν ήδη δύο φορές και απέτυχαν.
Σώτος Βοσκαρίδης: Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Η/Υ και Πληροφορικής, Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου και πρόεδρος του Συνδέσμου Κυπρίων Γελοιογράφων «ΓΕΛ.Α.»: «Η ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας μέσω της πολιτικής γελοιγραφίας». Ιδιαίτερο και πρωτότυπο ήταν το θέμα του Σώτου Βοσκαρίδη, ο οποίος παρουσίασε την ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας μέσα από τις γελοιογραφίες, δηλαδή τη σάτιρα, την οποίαν χαρακτήρισε ως το ανώτατο επίπεδο του χιούμορ και του αστείου, που εξελίσσεται σε δηκτική-καυστική κριτική, συνήθως με ευφυείς ατάκες, ενίοτε και δίχως λόγια, μόνο με την εικόνα (σκίτσο). Ο κ. Βοσκαρίδης μέσα από την πορεία της πολιτικής γελοιογραφίας τόνισε την καλοσχεδιασμένη πολιτική του Ηνωμένου Βασιλείου
Μέρος του ακροατηρίου του Συμπόσιου
και τηςΤουρκίας από τη δεκαετία του 1950, με στόχο τον πλήρη έλεγχο της Κύπρου και την κατάκτησή της, τελικώς, με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο. Με δηκτικό (και πικρό) χιούμορ τόνισε την εξελικτική σταδιακή υποχώρηση στο Κυπριακό, το οποίο άρχισε να κυριαρχεί στην πολιτική σκηνή από τα μέσα της δεκαετίας του 1950. Οι βρετανοτουρκικές επιβουλές προωθήθηκαν από τα τέλη του 1950, ελέω του αγγλικού «διαίρει και βασίλευε», συνεχίστηκε ύπουλα στις αρχές της δεκαετίας του 1960, φούντωσε με την τουρκανταρσία του 1963-64, κορυφώθηκε με την τουρκική εισβολή (και κατάκτηση της μισής Κύπρου σχεδόν) το 1974, συνεχίζεται έως σήμερα, με ιστορικούς «σταθμούς» την ανακήρυξη του δήθεν κράτους στα κατεχόμενα το 1983 και την απόπειρα επιβολής της παγίδας με το «Σχέδιο Ανάν». Ευφυώς και δηκτικά, ο κ. Βοσκαρίδης ψέγει συγκεκριμένες πολιτικές ηγεσίες για τη διαχρονική υποχωρητική τακτική τους στο Κυπριακό, που έχει ως αποτέλεσμα σχεδόν την αναγνώριση του κατοχικού μορφώματος και την σχεδόν παράδοση της Κύπρου στις ορέξεις (σχέδια) του «Αττίλα». Σπυρίδων Βλαχόπουλος, Καθηγητής Νομικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών: «Το ομοσπονδιακό σύστημα». Μεγάλο ενδιαφέρον συγκέντρωσε η εισήγηση του καθηγητή Βλαχόπουλου για το ομοσπον-
διακό σύστημα. Ο κ. Βλαχόπουλος τόνισε ότι, στη σύγχρονη ιστορία, η ομοσπονδία ως πολίτευμα γνώρισε άνθιση όταν οι ΗΠΑ έγιναν ομόσπονδο κράτος (από συνομοσπονδίας), ενώ ότι, πλέον, δεν απαντούμε συνομοσπονδίες (δύο ή περισσότερα κράτη τα οποία συνεργάζονται, έχοντας έκαστο ξεχωριστή διεθνή προσωπικότητα). Υπήρξαν παλαιότερα κράτη με συνομοσπονδιακή μορφή, τα οποία είτε διαλύθηκαν (Βρετανική Κοινοπολιτεία), είτε εξελίχθηκαν σε ομόσπονδα (Ελβετία και ΗΠΑ). Ο κ. Βλαχόπουλος τόνισε ότι το ομοσπονδιακό πολίτευμα «επιβάλλεται» όταν πρέπει να συνυπάρξουν πολλές εθνότητες, αλλά και ότι, υπάρχουν και κράτη ομόσπονδα κοινής εθνότητας. Στα αχανή κράτη (ΗΠΑ, Ρωσία, Γερμανία, Καναδάς), προτιμάται το ομοσπονδιακό πολίτευμα για σκοπούς πιο εύρυθμης λειτουργίας. Σημείωσε, δε, ότι, είναι εξαίρεση το Βέλγιο, που έχει ομοσπονδιακό σύστημα με δύο εθνότητες, ενώ ότι στη Γερμανία επιβλήθηκε από τους νικητές συμμάχους, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ένα ομοσπονδιακό σύστημα με πολλά κρατίδια. Ο κ. Βλαχόπουλος σημείωσε επίσης πως, ομόσπονδα κράτη δημιουργούνται για εκ διαμέτρου αντίθετους λόγους: είτε από φυγόκεντρες τάσεις, είτε από κεντρομόλες. Υπάρχουν ομόσπονδα κράτη με ισχυρό το κεντρικό κράτος (π.χ. Γερμανία) και άλλα με ισχυρά συνιστώντα κρατίδια (π.χ. Βέλγιο), ενώ η κατανομή των αρμοδιοτήτων, στο - 69 -
κέντρο ή στα κρατίδια, συχνά προκαλεί συγκρούσεις και τριβές. Για τούτο υπάρχει η λύση του ομοσπονδιακού συνταγματικού δικαστηρίου. Σε ομόσπονδα κράτη με διαφορετικές εθνότητες (κοινότητες) η δυσπιστία προκαλεί προβλήματα, ενώ το ομόσπονδο σύστημα πολλές φορές λειτουργεί εις βάρος της δημοκρατικής αρχής. Είθισται, πάντως, το κεντρικό (ομοσπονδιακό) σύνταγμα να επιβάλλεται των συνταγμάτων των συνιστώντων κρατιδίων, οι σχέσεις ισότητας των οποίων αφορούν συνήθως στη Βουλή. Όσες πιο πολλές αρμοδιότητες έχουν τα συνιστώντα κρατίδια τόσο πλησιάζουμε προς συνομοσπονδία, ενώ όσες παραπάνω αρμοδιότητες δίδονται στο κεντρικό κράτος, τόσο το πολίτευμα προσεγγίζει το ενιαίο κράτος. Ο κ. Βλαχόπουλος χαρακτήρισε την Ευρωπαϊκή Ένωση ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ ομοσπονδίας και συνομοσπονδίας, αλλά ότι ανταποκρίνεται πιο πολύ προς το ομόσπονδο κράτος. Για το θέμα που μας καίει ως Κερυνειώτες και ως Κύπριους, τη Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία, ο κ. Βλαχόπουλος τόνισε ότι την αντιλαμβάνεται ως ομοσπονδιακό κράτος και όχι ως συνομοσπονδία και επανέλαβε ότι δεν υπάρχει πουθενά ομοσπονδιακό σύστημα με διαχωρισμό βάσει γλώσσας, εθνικής και θρησκευτικής καταγωγής τν πολιτών. Στάθηκε, ακόμη, σε δύο νευραλγικά σημεία, πάντως, λέγοντας ότι: 1) Σε μικρά κράτη (όπως η Κύπρος, π.χ.) δύσκολα θα είναι λειτουργικό από οικονομικής πλευράς (χωρίς να συζητάμε τα άλλα ζητήματα) ομοσπονδιακό σύστημα. 2) Οποιαδήποτε λύση, ανεξαρτήτως
πολιτεύματος, θα είναι λέξη κενή περιεχομένου αν δεν υπάρχει σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής, Νικόλαος Χατζηνικολάου: «Δεν ξεχνώ, οραματίζομαι, προσεύχομαι, ελπίζω». Ο μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής, κ.κ. Νικόλαος, ανέπτυξε την ιστορία και σημασία διαχρονικών αξιών, την κρίση και την αναβίωσή τους στις μέρες μας. Πρέπει να αναβαθμίσουμε τις αξίες στα παιδιά μας-είπε ο πανιερώτατος-κυρίως τώρα, που κάποιοι επιχειρούν να χτυπήσουν σαν οπισθοδρομισμό την αγάπη για την πατρίδα, την οικογένεια και τη θρησκεία. Να μην συνεισφέρουμε στην ισοπέδωση του πολιτισμού και της ιστορίας μας, όπως επιτάσσει η παγκοσμιοποίηση. Στάθηκε ακόμη-σε ό,τι αφορά στην Κερύνεια-στο πόσο πικρός είναι ο εκτοπισμός των Κερυνειωτών και πόσο σημαντική είναι η ανάμνηση του παρελθόντος, η διατήρηση της τοπικής ιστορίας, η διαφύλαξη της ταυτότητας μας (θρησκευτικής, πολιτισμικής και ιστορικής) και γενικώς η διαφύλαξη ιερών και οσίων. Επίσης πρόσθεσε τα εξής: «Η Κύπρος έχει παράδοση σοφών, ηρώων και αγίων. Είναι σε εξαιρετική γεωστρατηγική θέση, υπάρχει ελπίδα για ελευθερία. Διότι Κύπρος μισή δεν είναι Κύπρος, Κύπρος μη ελληνική δεν είναι Κύπρος. Τα παιδιά μας πρέπει να καταλάβουν την ιστορία και τον πολιτισμό μας όταν πάνε στα κατεχόμενα. Κρατάμε την ελπίδα ότι, ο Κύριος δεν θα μας εγκαταλείψει. Η προσευχή μας δυναμώνει, η πίστη για επιστροφή στην Κερύνεια δεν πρέπει να χάνεται».
Οι ομιλητές και μέλη της οργανωτικής επιτροπής κατά το τέλος του Συμπόσιου
- 70 -
Δημοτικό Συμβούλιο Νεολαίας του Δήμου Κερύνειας Το Συμβούλιο Νεολαίας του Δήμου Κερύνειας έχει κύριο σκοπό τη ένωση και δραστηριοποίηση των νέων της Κερύνειας μέσα από τη διεξαγωγή διαφόρων συναντήσεων και εκδηλώσεων. Η Επίσημη Σελίδα του στο FACEBOOK, Kyrenia Youth Council – Συμβούλιο Νεολαίας Δήμου Κερύνειας, δημιουργήθηκε ως χώρος έκφρασης απόψεων και προβληματισμών από τη νεολαία Κερύνειας αλλά και υλοποίησης ιδεών σε Θέματα που τους αφορούν και ουσιαστικά συνθέτουν το μέλλον τους. Αν είσαι νέος ή νέα από 18 μέχρι 35 ετών και ένας από τους δύο γονείς σου κατάγεται από την πόλη της Κερύνειας ή ένα από τα περίχωρά της, Άγιος Γεώργιος, Κάρμι, Τριμίθι, Πέλλαπαϊς, Καζάφανι, Θέρμια, Καράκουμι, Άγιος Επίκτητος, Κλεπίνη τότε μπορείς να γραφτείς μέλος του Συμβουλίου!!! email: kyreniayouthcouncil@cytanet.com.cy [mailto:kyreniayouthcouncil@cytanet.com.cy] website: http://kyreniamunicipality.com/neolea/d-s-neoleas/[http:// kyreniamunicipality.com/neolea/d-s-neoleas/] 1. ΣΥΣΤΑΣΗ ΝΕΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΝΕΟΛΑΙΑΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ Στη Γενική Εκλογική Συνέλευση του Συμβουλίου Νεολαίας του Δήμου Κερύνειας που πραγματοποιήθηκε στις 29 Απριλίου 2018 εκλέγηκε το νέο Διοικητικό Συμβούλιο που καταρτίστηκε σε σώμα ως ακολούθως: Πρόεδρος: Θεόδωρος Λαφαζάνης Αντιπρόεδρος: Χρυσάνθη Σχίζα Γραμματέας: Ολίβια Πέρδικου Βοηθός Γραμματέας: Χρίστος Κουμίδης Ταμίας: Κατερίνα Γαλακτίου Βοηθός Ταμίας: Γιώργος Κυριακίδης Μέλος: Ανδρέας Παπαέλληνας Μέλος: Γιώργος Παπαλουκάς Μέλος: Στέλλα Κυριακίδου 2. ΠΕΝΤΑΔΑΚΤΥΛΟΣ – ΤΟΣΟ ΚΟΝΤΑ … ΜΑ ΤΟΣΟ ΜΑΚΡΙΑ Τα Δημοτικά Συμβούλια Νεολαίας Κερύνειας, Καραβά και Λαπήθου οργάνωσαν στις 22 Μαρτίου 2018 την προβολή της ταινίας «Πενταδάκτυλος – Τόσο κοντά… μα τόσο μακριά». Η ταινία με τη βοήθεια επιστημονικών συμβούλων, επιχειρεί ένα ταξίδι γνωριμίας με τη γεωλογική του εξέλιξη, με την πλούσια χλωρίδα του, με το υπέροχο σε ομορφιά περιβάλλον του, με ανθρώπους που ζούσαν εκεί και εκδιώχθηκαν με τη βία και ζουν στην προσφυγιά με τον πόθο και την ελπίδα για επιστροφή.
- 71 -
3. ΕΝΑ ΔΙΗΜΕΡΟ ΚΟΝΤΑ ΣΤΑ ΑΣΤΕΡΙΑ Το Σαββατοκύριακο 15-16 Σεπτεμβρίου, 2018, το Δημοτικό Συμβούλιο Νεολαίας του Δήμου Κερύνειας σε συνεργασία με το Αστεροσκοπείο «1010» και την στήριξη του Οργανισμού Νεολαίας Κύπρου διοργάνωσε διήμερο γνωριμίας και αστροπαρατήρησης στον κατασκηνωτικό χώρο προσκόπων στα Πλατάνια. Το πρόγραμμα περιλάμβανε αστροπαρατήρηση με τηλεσκόπια, δραστηριότητες γνωριμίας, πεζοπορία, campfire και πολλά άλλα! Μάθανε πολλά για τους πλανήτες και τους γαλαξίες και είδανε το φεγγάρι με άλλο... «μάτι». Κουβεντιάσανε, τραγουδήσανε και χορέψανε γύρω από τη φωτιά μέχρι αργά, ψήνοντας κυπριακά παραδοσιακά τσιμπήματα. Η πεζοπορία στους καταρράχτες από το μονοπάτι που ξεκινά από τον κατασκηνωτικό χώρο παράλληλα με το ποτάμι ήταν μια μοναδική εμπειρία. Πλατάνια, έλατα πεύκα, δρυς και ποικίλη χλωρίδα δημιουργούσαν ένα μαγευτικό φυσικό τοπίο. 4. ΕΟΡΤΑΣΜΟΙ ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΠΕΤΕΙΟΥ 28ΗΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ Η Νεολαία του Δήμου Κερύνειας συμμετείχε στην παρέλαση με το δικό της λάβαρο υπενθυμίζοντας με την παρουσία της στην πολιτική ηγεσία και το κοινό ότι δίνουν το παρόν τους στον αγώνα για επιστροφή στην αγαπημένη τους πόλη. 5. ΟΜΙΛΙΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΜΕΣΟΓΑΙΑΣ ΚΑΙ ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΗΣ κ.κ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ Το Δημοτικό Συμβούλιο Νεολαίας πραγματοποίησε την Παρασκευή 23 Νοεμβρίου 2018 στην Αίθουσα Μακεδονία του Ξενοδοχείου ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ, εκδήλωση με θέμα « Μπροστά στις προκλήσεις της σύγχρονης επιστήμης και τεχνολογίας» . Ομιλητής στην εκδήλωση ήταν ο Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής κ.κ. Νικόλαος, ο οποίος διακρίνεται για το πολυεπίπεδο και διεπιστημονικό υπόβαθρο των σπουδών του. Ο Σεβασμιότατος εντυπωσίασε το ακροατήριο του που παρακολούθησε καθηλωμένο την ομιλία και υπέβαλε στο τέλος μεγάλο αριθμό ερωτήσεων. Η εκδήλωση οργανώθηκε μέσα στα πλαίσια του 10ου Ετήσιου Συμποσίου του Δήμου, στο οποίο ο Μητροπολίτης Νικόλαος ήταν ένας από τους ομιλητές. - 72 -
«ΚΕΡΥΝΕΙΑ, ο θησαυρός μου» Κυνήγι θησαυρού Δώρας Κατσελλή Οι Επαρχιακές Επιτροπές Π.Ο.Ε.Δ. Κερύνειας και Ομοσπονδίας Γονέων Δημοτικής Εκπαίδευσης Κερύνειας διοργάνωσαν Κυνήγι Θησαυρού με θέμα «Κερύνεια, ο δικός μου θησαυρός» για τα παιδιά των τάξεων Γ΄, Δ’, Ε’, Στ’ όλων των Δημοτικών Σχολείων, που κατάγονται από την Επαρχία Κερύνειας. Η όλη δράση πραγματοποιήθηκε την Κυριακή, 6 Μαΐου 2018 (10.30 π.μ.–1.30μ.μ)., στο Εθνικό Δασικό Πάρκο Αθαλάσσας.
αφορετικό σταθμό και στη βάση προγράμματος πέρασε από όλους τους σταθμούς: Κάθε φορά που μια ομάδα ολοκλήρωνε τον γρίφο του σταθμού, έπαιρνε σε φάκελο μέρος ενός συνθήματος, που θα αποκρυπτογραφούσε στον τελευταίο σταθμό. Τα εφτά συνθήματα ήταν: «ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ!», «ΚΕΡΥΝΕΙΑ Ο ΔΙΚΟΣ ΜΟΥ ΘΗΣΑΥΡΟΣ», «ΕΙΡΗΝΗ ΣΕ ΟΛΗ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΜΑΣ», «ΤΕΡΜΑ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΙΚΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ», «ΘΑ ΕΠΙΣΤΡΕΨΟΥΕ ΞΑΝΑ», «ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ ΑΓΩΝΙΖΟΜΑΙ ΔΙΕΚΔΙΚΩ ΤΗΝ ΚΕΡΥΝΕΙΑ», «ΤΑ ΣΥΝΟΡΑ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΣΤΗΝ ΚΕΡΥΝΕΙΑ». Νικητές ήταν όλα τα παιδιά στα οποία δόθηκε ως αναμνηστικό δώρο ένα μπλοκ με τις δραστηριότητες των σταθμών, ώστε να το έχουν ως σημείο αναφοράς στο σπίτι τους. Σταθμός 1: «Κερύνεια, η πατρίδα μας»
Η δράση αυτή εντασσόταν στα πλαίσια του διακηρυγμένου από το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού στόχου «Γνωρίζω, Δεν Ξεχνώ, Διεκδικώ» και αποτελεί συνέχεια των δράσεων για συντήρηση της μνήμης της κατεχόμενης πόλης μας, επαναδιατύπωση του αιτήματος για απελευθέρωση των κατεχόμενων εδαφών μας από τον Τούρκο εισβολέα και επανένωση της Πατρίδας μας. Δικαίωμα συμμετοχής είχαν κυρίως τα παιδιά που κατάγονται από την Επαρχία Κερύνειας είτε εκ μητρογονίας, είτε εκ πατρογονίας και τα οποία προσκλήθηκαν μέσω των σχολείων τους. Η δραστηριότητα έγινε στο Εθνικό Πάρκο Αθαλάσσας (πίσω από το Καραϊσκάκειο Ίδρυμα και το Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας) και τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να γνωριστούν μεταξύ τους, να γνωρίσουν την Κερύνεια, να διδαχθούν και να προβληματιστούν. Συγκεκριμένα όλα τα παιδιά συμμετείχαν σε εφτά ομαδικές δοκιμασίες που περιελάμβαναν δραστηριότητες αλληλογνωριμίας, ανάπτυξης της συνεργασίας, επίλυσης γρίφων, σταυρολέξων, ακροστιχίδων, κτλ., που σχετίζονται με την Επαρχία της Κερύνειας. Σχηματίστηκαν μεικτές ομάδες από παιδιά των τάξεων Γ’, Δ΄, Ε΄, ΣΤ΄ των Δημοτικών Σχολείων. Στη συνέχεια η κάθε ομάδα ξεκίνησε από ένα δι-
Τα παιδιά κλήθηκαν να περάσουν πάνω από τη θάλασσα της Κερύνειας με τα στεφάνια τους, που ήταν μια δραστηριότητα αλληλογνωριμίας και συνεργασίας. Στη συνέχεια έγραψαν τετράστιχα για την Κερύνεια τα οποία απήγγειλαν στο τέλος της όλης δράσης. Σταθμός 2: «Το Αρχαίο Καράβι της Κερύνειας» Τα παιδιά έπαιξαν το παιχνίδι του δράκου που σύμφωνα με το σενάριό του ο δράκος έχει φυλακισμένο το καράβι της Κερύνειας στο Κάστρο της κατεχόμενης πόλης μας. Τα παιδιά δεν μπορούσαν να μετακινηθούν από τη θέση τους. Έχουν στη διάθεσή τους μόνο μια μπάλα, με την οποία μπορούν να χτυπήσουν τον στόχο τους και να ελευθερώσουν το καράβι της Κερύνειας. Αν ο δράκος καταφέρει να αρπάξει την μπάλα από τα παιδιά, τότε το παιδί που έριξε τη μπάλα συνεχίζει γονατιστό. Το παιχνίδι συνεχιζόταν μέχρι τα παιδιά να καταφέρουν να ελευθερώσουν το καράβι. Στη συνέχεια τα παιδιά έλυσαν μια ακροστιχίδα για το αρχαίο καράβι (διαδρομή, πλήρωμα, προϊόντα, μέρη του καραβιού, ποιοι το συναρμολόγησαν, ποιος το ανακάλυψε, πού βρίσκεται τώρα, ονομασία του πρώτου ομοιώματος). Σταθμός 4: «Ο Πενταδάκτυλος και τα κάστρα του» Τα παιδιά έκαναν παντομίμα τον γνωστό μύθο του Διγενή με τον Πενταδάκτυλο. Στη συνέχεια έλυσαν παντογνώστες με τα κάστρα - 73 -
του Πενταδακτύλου εντοπίζοντας τα στον χάρτη και αναγνωρίζοντάς τα οπτικά.
Σταθμός 8: «Η μέλισσα ρομπότ ταξιδεύει στην Κερύνεια»
Σταθμός 5: «Εκκλησίες της Κερύνειας»
Τα παιδιά καλούνταν με τη βοήθεια του χάρτη και μέσα από μια δραστηριότητα ρομποτικής να διακρίνουν τα κερυνειώτικα χωριά ανάμεσα σε άλλα χωριά της Κύπρου.
Τα παιδιά έτρεχαν στον λαβύρινθο του πάρκου με σκοπό να εντοπίσουν την εκκκλησία της Επαρχίας Κερύνειας που τους είχε ζητηθεί. Αφού έβρισκαν την καρτελίτσα με την εκκλησία, στο πίσω μέρος διάβαζαν το χωριό στο οποίο ανήκει και αν βρίσκεται ανατολικά ή δυτικά της πόλης της Κερύνειας. Επιστρέφοντας στην αφετηρία ανακοίνωναν το χωριό και όλα τα παιδιά εντόπιζαν το χωριό στους χάρτες που είχαν στη διάθεσή τους. Έπειτα τους δίνονταν οι ημερομηνίες 6 & 8 Σεπτεμβρίου και καλούνται να πουν τι σήμαιναν για τους Κερυνειώτες. (Γιορτή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ και της Γλυκιώτισσας)
Σταθμός 9: «Αθλητισμός στην Κερύνεια» Στο παιχνίδι αυτό τα παιδιά ήταν αθλητές της Επαρχίας Κερύνειας και συνεργάζονταν για να πετύχουν ένα παιχνίδι συνεργασίας. Η μπάλα που είχαν στη διάθεσή τους έπρεπε να ακουμπά συνέχεια στη μύτη των τεσσάρων κώνων. Κανένα παιδί δεν επιτρεπόταν να ακουμπήσει την μπάλα με τα χέρια του και έπρεπε να συνεργαστεί, για να ανασηκώσουν όλα μαζί την μπάλα στο ύψος του κεφαλιού τους και να δημιουργήσουν το κύπελλο της νίκης το οποίο μετέφεραν στο τέρμα της διαδρομής. Στη συνέχεια έλυναν το αίνιγμα «Το 9ο από το τέλος γράμμα του αλφαβήτου είναι και το πρώτο γράμμα του πρώτου Αθλητικού Συλλόγου και του πρώτου Αθλητικού Σωματείου της Κερύνειας (Π.Α.Ε.Κ.– Π.Α.Ε.Ε.Κ., Γ.Σ. Πράξανδρος)», για να γνωρίσουν τα κερυνειώτικα αθλητικά σωματεία.
Σταθμός 7: «Κερύνεια, κατεχόμενη πόλη» Τα παιδιά φαντάζονταν ότι ήταν οι σύντροφοι του Ιδρυτή της Πόλης της Κερύνειας του Κηφέα οι οποίοι επιστρέφοντας από τον Τρωικό Πόλεμο συνάντησαν στη θάλασσα πολλούς κινδύνους. Προσπαθούσαν τότε ενωμένοι και δυνατοί να φτάσουν σε στεριά. Τοποθετούνταν στον χώρο δύο σχεδίες-παζλ με επιφάνεια μικρότερη από αυτή που μπορεί να χωρέσει 5-6 παιδιά. Με το σφύριγμα τα παιδιά ανεβαίνουν στις σχεδίες. Η επιφάνεια αυτή μίκραινε συνεχώς με αποτέλεσμα τα παιδιά να υποχρεώνονται να συνεργαστούν. Η επιτυχία τους σήμαινε ότι κατάφεραν να φτάσουν στις κερυνειώτικες ακτές και να ιδρύσουν την πόλη της Κερύνειας. Στη συνέχεια έλυσαν σταυρόλεξο με τις λέξεις κλειδιά: εκτοπισμένοι, αγνοούμενοι, εισβολή, Πράξανδρος, Κηφέας, Λάμπουσα, κτλ
- 74 -
Ψυχή της όλης δράσης ήταν η Ομάδα Διάσωσης της Ιστορίας και του Πολιτισμού της Επαρχίας Κερύνειας, η οποία υπάγεται στην (ΠΟΕΔ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ) και αποτελείται από τις κερυνειώτισσες δασκάλες Δώρα Κατσελλή, Ευρυδίκη Αννίβα, Αντριάνα Παυλικά, Νόνη Ελευθερίου, Κίκα Καττάμη, Ελένη Κοτζιαμάνη, Μαρία Κουνναμά, Όλγα Πέτρου και Σούλα Γιαννάκη. Στο τέλος της όλης δράσης τα παιδιά γευμάτισαν μαζί και πήραν μαζί τους το αναμνηστικό βιβλιαράκι με όλες τις δράσεις που έκαναν, ώστε να μπορούν να ανατρέχουν όταν χρειάζονται πληροφορίες για την κατεχόμενη πόλης τους.
Οργανισμός Γυναικών Επιχειρηματιών Επαγγελματιών (ΟΓΕΕ) Κερύνειας
Η
Κυπριακή Ομοσπονδία Γυναικών Επιχειρηματιών Επαγγελματιών ΚΟΓΕΕ (BPW Cyprus) είναι ένας μη κυβερνητικός, μη πολιτικοποιημένος, μη κερδοσκοπικός, μη κομματικός Οργανισμός, με στόχο την συνεισφορά στην κοινωνία δίνοντας ευκαιρίες στις γυναίκες για: • Ενδυνάμωση μέσω της ανάπτυξης της επαγγελματικής και ηγετικής τους δυναμικής • Διασφάλιση των δικαιωμάτων τους • Προώθηση ίσων ευκαιριών • Ενθάρρυνση της δια βίου μάθησης για μόρφωση, επαγγελματική κατάρτιση, ανώτερη εκπαίδευση και ανάπτυξη των ικανοτήτων και δεξιοτήτων προς όφελος των ιδίων και των άλλων • Προώθηση φιλίας, συνεργασίας και συναντίληψης μεταξύ Επιχειρηματιών και Επαγγελματιών Γυναικών όλων των χωρών Εκπροσωπείται από τοπικούς Οργανισμούς (ΟΓΕΕ) σε όλες τις πόλεις, Λευκωσία, Λεμεσό, Λάρνακα, Αμμόχωστο , Κερύνεια και Πάφο. Ο ΟΓΕΕ Κερύνειας, με μέλη γυναίκες από την επαρχία Κερύνειας αλλά και φίλες της Κερύνειας, έχει στόχο την αλληλογνωριμία, υποστήριξη και δικτύωση των γυναικών της Κερύνειας. Με αυτό τον στόχο, τα τελευταία 2 χρόνια έχει διοργανώσει αρκετές εκδηλώσεις όπως:
Συνεργασία με Οργανώσεις με ομιλήτρια την ΔΡ Αρετή Δημοσθένους • Στήριξαν το σεμινάριο με θέμα ΛΗΣΤΕΙΑ ΑΠΟΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ όπου γυναίκες συμμετείχαν στην εκμάθηση τεχνικών αυτοάμυνας (self defence) από έμπειρους εκπαιδευτές. • Εκδήλωση αλληλογωριμίας των μελών στους κήπους του προσωρινού δημαρχείου Κερύνειας Ο ΟΓΕΕ Κερύνειας έχει αναπτύξει με το Δημαρχείο Κερύνειας και την δήμαρχο μια αγαστή συνεργασία. Σε συνεργασία με το Δήμο Κερύνειας, τον Παγκύπριo Πολιτιστικό Σύλλογο και το Δημοτικό Συμβούλιο Νεολαίας Δήμου Κερύνειας συνδιοργάνωσαν φιλολογικό τσάι με θέμα «20 χρόνια από το θάνατο του Κερυνειώτη Νίκου Κρανιδιώτη» και συμπεριλήφθηκαν στο πρόγραμμα εβδομάδα Κερύνειας. Ο ΟΓΕΕ Κερύνειας στηρίζει όλες τις εκδηλώσεις και εκστρατείες της ΚΟΓΕΕ, όπως ενημέρωση για τον καρκίνο της μήτρας, συμμετοχή σε δενδροφύτευση στην περιοχή Σολέας και σε άλλες δράσεις της ομοσπονδίας. Επίσης υποστηρίζει τις εκδηλώσεις των ΟΓΕΕ άλλων πόλεων. Δημιουργήθηκε λογαριασμός στο Facebook ( BPW Kyrenia – ΟΓΕΕ Κερύνειας) όπου γίνεται ενημέρωση για τα θέματα του ΟΓΕΕ Κερύνειας, της ΚΟΓΕΕ και επίκαιρα θέματα που ενδιαφέρουν την γυναίκα.
• Εκδήλωση – ενημέρωση για τα σχέδια Γυναικείας και Νεανικής Επιχειρηματικότητάς • Εκδήλωση – ενημέρωση για το νέο Ευρωπαϊκό Κανονισμό ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ 2016/679 με ομιλήτρια την Επίτροπο κα Ειρήνη Λοιζιδου • Συνδιοργάνωσε με τον ΟΓΕΕ Λευκωσίας εκδήλωση Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΖΩΗΣ - 75 -
ΑΘΛΗΤΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ Ναυτικός Όμιλος Κερύνειας Ο Ναυτικός Όμιλος Κερύνειας έγραψε ιστορία τον Ιούλιο του 2018. Κατέκτησε την πρώτη θέση με 363 βαθμούς, με σύνολο 17 μεταλλίων, στους Παγκύπριους Αγώνες Κολύμβησης στην κατηγορία Νέων/Νεανίδων ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ!
Βραβεύσεις Επαρχιακής επιτροπής ολυμπιακής γυμναστικής Κερύνειας, «Ο ΠΕΝΤΑΔΑΚΤΥΛΟΣ» Στην Εκδήλωση της Επαρχιακής Επιτροπής Ολυμπιακής Γυμναστικής Κερύνειας, «Ο Πενταδάκτυλος» με τίτλο « Κερύνεια: Αθλητισμός, Πολιτισμός», μεταξύ άλλων βραβεύτηκε και η Δήμαρχος Κερύνειας, Ρίτα Ελισσαίου Κωμοδίκη για την προσφορά της στον άνθρωπο και στην πατρίδα. Το καθιερωμένο ετήσιο βραβείο της Επαρχιακής Επιτροπής απονέμεται σε προσωπικότητες για την προσφορά τους στον Αθλητισμό, στον Πολιτισμό και στην Κοινωνία, απονεμήθηκε φέτος στη φιλόλογο Άννα Νεοφύτου.
57α ΜΑΤΣΕΙΑ Ο Γυμναστικός Σύλλογος ΠΡΑΞΑΝΔΡΟΣ -Κερύνειας δοργάνωσε για ακόμα μια χρονιά μακριά από την Κερύνεια σε συνεργασία με την ΚΟΕΑΣ, το Παγκύπριο Εαρινό Πρωτάθλημα τα 57α ΜΑΤΣΕΙΑ στις 19-20 Μαΐου 2018. Στα πλαίσια της τελετής έναρξης των Αγώνων το Σωματείο ΠΕΝΤΑΔΑΚΤΥΛΟΣ παρουσίασε πρόγραμμα Ρυθμικής Γυμναστικής και χορευτικό πρόγραμμα Ενόργανης Γυμναστικής.
- 76 -