LITERATUUR
BEATRIJS 1| ‘IC DUCHTE, MI DIE VAERT SAL ROUWEN’ BEATRIJS IS EEN VROOM, ADELLIJK MEISJE.
WANT IN HAAR HART SMEULT DE LIEFDE VOOR…
ZE GAAT IN HET KLOOSTER EN SCHOPT HET DAAR IN KORTE TIJD TOT KOSTERES. MAAR ZE IS NIET GELUKKIG.
HAAR JEUGVRIEND.
die jongelinc!
ZE SCHAAMT ZICH WANNEER ZE IN HAAR HEMD HET KLOOSTER VERLAAT (DAT IS IMMERS DE BOETEKLEDING WAARIN OPSTANDIGE EDELEN OM GENADE SMEKEN BIJ HUN HEER).
E.J. | 1
BLOOTVOETS GAAT ZE NAAR BUITEN…
ZE BESLUIT VOOR DE ‘MINNE’ TE KIEZEN EN VLUCHT OP EEN NACHT WEG UIT HET KLOOSTER. HAAR KLOOSTERKLEDIJ EN SLEUTELS LAAT ZE ACHTER BIJ HET BEELD VAN MARIA.
DE JONGELING STAAT HAAR OP TE WACHTEN MET MOOIE VROUWENKLEDING DIE ZE SNEL AANDOET: EEN BLAUWE JURK, EEN WITTE KAP EN RODE SCHOENTJES. SAMEN GAAN ZE WEG VAN HET KLOOSTER.
295
300
305
God, alder werelt troest, nu moeti ons bewaren!
Doen begant te lichten int oest
Toen begon het licht te worden in het Oosten
Si seide: ‘God, alder werelt troest,
Ze zei: ‘God, troost van iedereen,
Nu moeti ons bewaren!
295
Nu moet u ons beschermen!
Ic sie den dach verklaren.
Ik zie de dag aanbreken.
Waric met u niet comen uut,
Als ik met u niet meegekomen was,
Ic soude prime hebben gheluut,
Dan zou ik de klokken geluid hebben,
Als ic willen was gewone
Zoals ik gewoon was te doen
Inden cloester van religione.
300
In het klooster van religie.
Ic duchte, mi die vaert sal rouwen.
Ik ben bang dat deze vlucht me zal spijten.
Die werelt hout so cleine trouwen,
De wereld is zo weinig trouw,
Al hebbic mi ghekeert daern;
Al heb ik nu daarin mijn toevlucht gezocht.
Si slacht den losen coman
Ze lijkt op een valse koopman
Die vingherline van formine
305
Vercoopt voor ghuldine.’
Die ringen van vals goud Verkoopt voor echt goud.’
VRAGEN // FRAGMENT 1 a| Om Middelnederlands te begrijpen, kun je dikwijls een beroep doen op je kennis van dialect of van vreemde talen. Weet je bijvoorbeeld wat de volgende Middelnederlandse woorden betekenen? Geef telkens aan op welk dialect of Engels/Duits/Frans/… woord je je kennis baseert.
‘cleine’ (r. 302)
b| Voor ze de knoop heeft doorgehakt om uit het klooster weg te vluchten, heeft Beatrijs lang getwijfeld. Is ze uiteindelijk zeker van haar beslissing om voor de ‘minne’ te kiezen? Waaraan merk je dat? c| Hoe ziet de wereld buiten de kloostergemeenschap er volgens Beatrijs uit? (r. 302)
E.J. | 2
2| ‘LAET ONS SPELEN DER MINNEN SPEL’ DE JONGEMAN WUIFT HAAR WOORDEN WEG MET EEN WOLK VAN BELOFTEN OVER WEELDE EN TROUW.
Al varen wi in vremde lande, Wine derven verteren ghene pande Binnen desen seven iaren!
330
335
340
345
350
Dus quamen si den telt ghevaren
Zo kwamen ze aanrijden
Smorgens aen een foreest,
’s Morgens aan een bos.
Daer die voghele hadden feest;
Daar vierden de vogels feest,
So maecten soe groet gescal,
Zo maakten ze zo’n luid lawaai
Datment hoerde overal;
330
Dat men het overal kon horen.
Elc sanc na der naturen sine.
Ieder zong op zijn eigen manier.
Daer stonden bloemkine
Er stonden bloempjes
Op dat groene velt ontploken,
Die in het groene veld ontloken,
Die scone waren ende suete roken.
Die mooi waren en zoet geurden.
Die locht wa claer ende scone.
335
De hemel was helder en mooi.
Daer stonden vele rechte bome,
Er stonden veel hoge bomen
Die ghelovert waren rike.
Die rijkgebladerd waren.
Die jonghelinc sach op die suverlike,
De jongeman keek naar het zuivere meisje
Daer hi ghestade minne toe droech.
Dat hij innig liefhad.
Hi seide: ‘Lief, waert u ghevoech,
340
Hij zei: ‘Lief, als je zin hebt,
Wi souden beeten ende bloemen lesen,
Zouden we pauzeren en bloemen plukken.
Het dunct mi hier scone wesen.
Het lijkt me hier een mooie weide.
Laet ons spelen der minnen spel.’
Laat ons het liefdesspel spelen.’
‘Wat segdi’, sprac si, ‘dorper fel!
‘Wat zeg je’, sprak ze, ‘onbeschofterik!
Soudic beeten op tfelt
345
Moet ik hier in het gras liggen
Ghelijc enen wive, die wint ghelt
Zoals een vrouw die geld verdient,
Dorperlijc met haren lichame?
Zonder eergevoel, met haar lichaam?
Seker soe haddic cleine scame!
Dan zou ik zeker weinig schaamte kennen!
Dit en ware u niet ghesciet,
Dit zou je niet gezegd hebben
Waerdi van dorpers aerde niet!
350
Ic mach mi bedinken onsochte. Godsat hebdi, diet sochte! Swighet meer deser talen
Als je niet zo onbeschoft was! Het maakt me verdrietig.
E.J. | 3
Gods straf heb je, omdat je dit zei! Zwijg hier verder over
355
360
365
Ic mach mi bedinken onsochte.
Het maakt me verdrietig.
Godsat hebdi, diet sochte!
Gods straf heb je, omdat je dit zei!
Swighet meer deser talen
Zwijg hier verder over
Ende hoert die voghele inden dalen,
En hoor de vogels in het dal
Hoe si singhen ende hen vervroyen!
355
Hoe ze zingen en zich vermaken!
Die tijt sal u te min vernoyen!
De tijd zal u minder vervelen!
Alsic bi u ben al naect
Als ik geheel naakt bij je zal zijn
Op een bedde wel ghemaect,
In een behoorlijk opgemaakt bed,
Soe doet al dat u ghenoecht
Doe dan alles wat je genoegt
Ende dat uwer herten voeght.
360
En wat je hart verlangt.
Ic hebs in mij herte toren,
Ik ben gekwetst
Dat ghijt mi heden leit te voren.’
Dat je het me nu voorstelt.’
Hi seide: ‘Lief, en belghet u niet.
Hij zei: ‘Lief, maak je niet boos.
Het dede Venus, die mi riet.
Het was Venus die me dit aanraadde
God gheve mi scande ende plaghe, Ochtic u emmermeer ghewaghe.’
365
God, geef me schande en plaag, Als ik er ooit nog eens over begin.’
VRAGEN // FRAGMENT 2 d| Om Middelnederlands te begrijpen, kun je dikwijls een beroep doen op je kennis van dialect of van vreemde talen. Weet je bijvoorbeeld wat de volgende Middelnederlandse woorden betekenen? Geef telkens aan op welk dialect of Engels/Duits/Frans/… woord je je kennis baseert.
‘ghevaren’ (r. 326)
‘foreest’ (r. 327)
‘ghelovert’ (r. 337)
‘dorper’/ ‘dorperlijc’/ ‘van dorpers aerde’ (r. 344, 347 en 350)
‘vervroyen’ (r. 355)
e| Het tweede fragment begint met een Natureingang. Wat is dit? Welke functie of betekenis heeft het in het verhaal van Beatrijs? f| Wat wil de jongeling met Beatrijs doen, zodra ze op pad zijn? g| Hoe reageert Beatrijs hierop? h| Begrijp je Beatrijs’ reactie? i| Wie is de Venus die de jongeling aanraadde om het ‘minnen spel’ te spelen? (r. 364)
E.J. | 4
3| DUS GHINC SI IN EEN SONDECH LEVEN IN EEN AFGELEGEN STAD BELEVEN BEATRIJS EN HAAR JONGELING ZEVEN GELUKKIGE JAREN VAN LIEFDE EN RIJKDOM. ZE KRIJGEN OOK TWEE KINDEREN.
Twee uter maten scone kinder!
MAAR NA ZEVEN JAAR IS HET GELD OP EN DE JONGELING LAAT BEATRIJS EN HUN TWEE KINDEREN IN DE STEEK…
Maria, vrouwe, bidt voor mi ende mine twee ionghere, dat wi niet en sterven van honghere!
BEATRIJS KAN ENKEL AAN DE KOST KOMEN DOOR TE BEDELEN OF DOOR ZICH TE PROSTITUEREN. ZE KIEST VOOR HET LAATSTE, DE MINST ZICHTBARE SCHANDE…
Ic moet beide ziele ende lijf bevlecken met sondeghen daden!
MAAR NA OPNIEUW ZEVEN JAAR KNAAGT HET BEROUW. BEATRIJS HOUDT OP MET ZICHZELF TE PROSTITUEREN. ZE TREKT MET HAAR TWEE KINDEREN BEDELEND DOOR HET LAND. OP EEN AVOND VINDT ZE ONDERDAK BIJ EEN WEDUWE, VLAKBIJ HET KLOOSTER WAARUIT ZE VEERTIEN JAAR VOORDIEN VERTROKKEN IS. AARZELEND VRAAGT BEATRIJS DE WEDUWE OM INFORMATIE…
E.J. | 5
4| ‘GANC WIDER IN DINEN CLOESTER!’ We lezen een fragment uit een moderne bewerking van Beatrijs door Ed Franck: Ze schraapte haar keel. ‘Ik heb gehoord… onderweg vertelde me iemand over een non die kosteres is geweest in dit klooster en die… eh… veertien jaar geleden heimelijk is weggelopen… Niemand heeft ooit nog iets van haar gehoord, zei de man.’ ‘Die vent raaskalde!’ riep de weduwe met een plotse drift. ‘En als jij samen met hem de kosteres wenst te bekladden, dan mag je snel ophoepelen! Misschien wel twintig jaar al heeft het klooster dezelfde kosteres, en er is in heel de christelijke wereld geen stiptere en vromere vrouw te vinden dan zij! Wie kwaad van haar spreekt, is minder dan een hond.’ Beatrijs schrok van de heftige reactie. Maar tegelijk was ze totaal verbouwereerd. Hoe kon het waar zijn wat de weduwe zei? Wat was er gebeurd? Aarzelend vroeg ze: ‘Kent u toevallig de naam van de ouders van die kosteres?’ En toen ze de namen hoorde, wist ze dat de weduwe het over haar, Beatrijs, had, toen ze de kosteres verdedigde. [...] Piekerend lag ze een tijdje naar het rieten dak te staren. Toen ze merkte dat de weduwe sliep, knielde ze voor het bed om te bidden. ‘Maria, ik heb spijt over al wat ik heb gedaan. Als ik gezuiverd kon worden door in een vlammende oven te springen, zou ik het doen. Help me, ik smeek u. Heer, ik durf te blijven hopen op uw vergiffenis. U heeft zelfs de moordenaar die naast u aan het kruis hing op het laatste ogenblik vergeven omdat hij berouw had. Daarom durf ik te hopen op uw barmhartigheid, die even ondoorgrondelijk en bodemloos is als de oceaan.’ Ze kroop weer in bed en viel langzaam in een onrustige slaap. Midden in de nacht hoorde ze in een droom een heldere stem: ‘Vrouw, je hebt nu lang genoeg geleden. Maria heeft je willen helpen omdat je altijd tot haar bent blijven bidden. Ga naar het klooster en verbaas je niet. De poort is niet gesloten. Je kloosterkleren, je sandalen en de sleutelbos liggen op het altaar van Maria. Veertien jaar lang heeft ze in jouw gedaante je plaats als kosteres ingenomen. Niemand heeft je afwezigheid opgemerkt. Maria wil dat je het klooster weer ingaat. Je zult er je bed leeg vinden.’ Beatrijs schoot wakker. Met bonzend hart dacht ze na over de stem. Was het misschien de stem van een boze geest geweest? Wilde hij dat ze bij het binnengaan betrapt werd? En in de gevangenis geworpen als dievegge? O, God, dacht ze, als de boodschap werkelijk van u komt, laat ze dan nog eens klinken. E.J. | 6
VRAGEN // FRAGMENT 3 j| Beatrijs’ latere gedrag staat in sterk contrast met haar gedrag in het eerder gelezen fragment waarin ze tegen de jongeling reageerde. Geef een duidelijk voorbeeld. k| Het hele Beatrijsverhaal staat in het teken van de ‘minne’. Je kan een onderscheid maken tussen twee verschillende soorten minne. Welke twee soorten zijn dit? Geef telkens een voorbeeld. l| Het Beatrijsverhaal is gebaseerd op een exempel. Wat is een exempel? Waaraan herken je dat het Beatrijsverhaal inderdaad gebaseerd is op een exempel? m| Wat vind je eigenlijk van Beatrijs? Vind je haar een vlak of een complex personage? Vind je haar realistisch? n| Zoals je al zag bij Karel ende Elegast was men in de middeleeuwen dol op symboliek. Allerlei symbolen (vooral getallen en kleuren) gaven op voorhand al aanwijzingen voor hoe het een bepaald personage later verder zou vergaan. Zulke symbolen zijn er ook in het verhaal van Beatrijs. Geef enkele voorbeelden.
E.J. | 7