De Doos van Zuid_Minor Citybranding by EMI op Zuid

Voorwoord Voor u ligt het verantwoordingsdocument waarin de procesmatige voortgang wordt besproken. De besproken werkzaamheden zijn gevormd aan de hand van Design Thinking. Deze onderzoeksmethode wordt ingezet om vanuit een creatieve en praktische werkwijze een product of dienst te ontwikkelen welke antwoord geeft op de vastgestelde vraag vanuit de opdrachtgever, EMI Cultuur op Zuid; welke informele cultuur is er aanwezig op Rotterdam-Zuid en hoe krijgt deze meer zichtbaarheid? In dit verantwoordingsdocument worden de stappen volgens Design Thinking toegelicht met de bijbehorende uitkomsten. Voor het beantwoorden van deze onderzoeksvraag wordt gebruik gemaakt van deskresearch en fieldresearch om een analyse te vormen rond de vraag. Vanuit deze analyse wordt verder gewerkt om een geschikt prototype te creĂŤren welke een gepaste impact maakt voor het op te lossen vraagstuk. Bij deze willen wij Reinier Weers en Dafne Foet van EMI Cultuur op Zuid en Patrick Van der Gaag van de Hogeschool Rotterdam bedanken voor de goede samenwerking en begeleiding. Wij wensen u veel leesplezier toe.

Inhoud Voorwoord .............................................................................................................................................. 2 Inleiding ................................................................................................................................................... 5 1.Empathize fase ................................................................................................................................... 6 1.1 De vraagstelling .......................................................................................................................... 6 Operationalisering van de vraagstelling ..................................................................................... 6 1.2 Conclusie...................................................................................................................................... 7 2.Define fase ......................................................................................................................................... 8 2.1 Deskresearch .............................................................................................................................. 8 Culturen op Zuid ............................................................................................................................ 8 Cultuurvisie 2020 ........................................................................................................................... 9 Cultuurparticipatie en effecten ..................................................................................................... 9 Cultuur en trends ......................................................................................................................... 11 2.2 Fieldresearch ............................................................................................................................. 12 2.3 Conclusie.................................................................................................................................... 13 3.Ideate fase ......................................................................................................................................... 14 3.1 Startvragen ................................................................................................................................ 14 3.2 Pretotypes .................................................................................................................................. 14 Pretotype 1: Have you met EMI? .............................................................................................. 14 Pretotype 2: EMI Invites ............................................................................................................. 15 Pretotype 3: You never talk alone ............................................................................................. 15 3.3 Pretotype presentatie aan opdrachtgever ............................................................................. 16 3.4 Conclusie.................................................................................................................................... 17 4.Prototype fase ................................................................................................................................... 18 4.1 Creatieve sessie........................................................................................................................ 18 Afbakening .................................................................................................................................... 20 4.3 Verdiepend onderzoek ............................................................................................................. 20 Interventie ..................................................................................................................................... 20 Tactical urbanism ........................................................................................................................ 20 Laagdrempelig ............................................................................................................................. 21 Interactief ...................................................................................................................................... 21 Verbinding en ontmoeting .......................................................................................................... 21

Neutraal terrein ............................................................................................................................ 21 Impact ............................................................................................................................................ 21 4.4 Best practice .............................................................................................................................. 22 Complimentenpoort â&#x20AC;&#x201C; Hoog Catharijne (Utrecht) ................................................................... 22 4.5 Aangescherpte ontwerpeisen ................................................................................................. 22 4.6 Het pototype .............................................................................................................................. 23 5.Testfase ............................................................................................................................................. 26 5.1 Testtechnieken .......................................................................................................................... 26 5.2 Test Afrikaanderwijk ................................................................................................................. 27 5. 3 Test generale eindpresentatie ............................................................................................... 28 Presentatie (vorm) ....................................................................................................................... 28 Professionele houding ................................................................................................................ 29 Inhoud............................................................................................................................................ 29 5.4 Creatieve sessie met stakeholders ........................................................................................ 30 6.Oplever fase ...................................................................................................................................... 33 6.1 Eindproduct ................................................................................................................................ 33 Kostenplaatje................................................................................................................................ 35 Verdienmodel ............................................................................................................................... 37 6.2 Aanbeveling aan de opdrachtgever ....................................................................................... 38 Evenement.................................................................................................................................... 38 Digitaal .......................................................................................................................................... 38 Buurt .............................................................................................................................................. 38 6.3 Conclusie.................................................................................................................................... 39 Literatuurlijst ......................................................................................................................................... 40 Bijlagen.................................................................................................................................................. 46 Bijlage 1: startdocument ................................................................................................................. 46 Bijlage 2: Cultuurmakers ................................................................................................................ 59 Bijlage 3: Feedbackformulieren ..................................................................................................... 63

Inleiding Onder de overkoepelende organisatie Expertisecentrum Maatschappelijke Innovatie, hierna vermeld met de afkorting EMI, bestaat de afdeling EMI Cultuur op Zuid. EMI Cultuur op Zuid heeft als doel om het informele cultuuraanbod op Rotterdam Zuid beter zichtbaar te maken. Dit is van belang omdat cultuur mensen verbindt, andere perspectieven biedt en bijdraagt aan de geestelijke gezondheid van mensen. De opdracht vanuit EMI Cultuur op Zuid wordt omschreven als: welk informeel cultuuraanbod is er aanwezig op Rotterdam-Zuid en hoe krijgt deze meer zichtbaarheid? De duur van deze opdracht beslaat tien weken. Binnen deze periode wordt inzichtelijk gemaakt waar het informele cultuuraanbod in Rotterdam Zuid gevestigd is en hoe dit beter zichtbaar kan worden gemaakt. Dit proces wordt uitgevoerd aan de hand van de Design Thinking methode (Design Thinking Workshop, z.d.). Voor dit project is er een projectgroep samengesteld bestaande uit vijf teamleden. De groep bestaat uit experts met verschillende achtergronden. Binnen de groep worden de volgende studierichtingen gevolgd: (1) Leisure & Event Management, (2) Sport Management & Ondernemen en (3) Ruimtelijke ordening en Planologie. Door deze mix van verschillende expertises zal er gedurende het project gekeken worden vanuit verschillende oogpunten. Dit biedt kansen om een breed en compleet beeld te krijgen van de situatie en uiteindelijk een passend en innovatief eindproduct op te leveren. Voorafgaand aan het project is er een startdocument opgesteld. In dit startdocument zijn er ontwerpeisen vastgesteld die gedurende het project gelden als leidraad. Dit startdocument is dan ook leidend voor de rest van het project en de start van het tien weken durende interactieve proces. Het Startdocument is te vinden in bijlage 1.

1.Empathize fase Volgens de methode van Design Thinking (dschool.stanford, z.d.) is het van belang om eerst inzicht te krijgen in de vraagstelling. Hierin wordt er een analyse uitgevoerd aan de hand van de kans (vraagstelling) welke EMI Cultuur op Zuid naar voren heeft gebracht. Om inzicht te krijgen in de vraagstelling: welk informele cultuur is er aanwezig op Rotterdam-Zuid en hoe krijgt deze meer zichtbaarheid, is er een gepaste en bondige analyse verricht. Deze wordt binnen de Empathize fase toegelicht.

1.1 De vraagstelling Voor de analyse naar de vraagstelling is er deskresearch en fieldresearch verricht. Om inzicht te krijgen in hoe de vraagstelling in elkaar zit, is er een operationalisering van de kernwoorden uitgevoerd. De conclusie uit de operationalisering van de vraagstelling is leidend geweest voor het verdiepend onderzoek.

Operationalisering van de vraagstelling De kernwoorden zijn geoperationaliseerd aan de hand van deskresearch en persoonlijke gesprekken met EMI Cultuur op Zuid. De operationalisering zorgt voor een geschikte afbakening van de vraagstelling waardoor er gerichter verdiepend onderzoek uitgevoerd kan worden voor een gepaste oplossing. De operationalisering is toegepast aan de hand van de context waarin de vraag wordt gesteld. Hieronder is de vraagstelling opnieuw geformuleerd welke duidelijkheid geeft voor het vervolgonderzoek. De opdrachtformulering kan in twee categorieën onderverdeeld worden: (1) het achterhalen van het informele cultuuraanbod dat aanwezig is op Rotterdam-Zuid en (2) hoe deze informele cultuur zichtbaar gemaakt kan worden. Informeel cultuuraanbod Dafne Foet (Programmaontwikkelaar voor Cultuur op Zuid bij EMI) omschreef ‘’informeel cultuuraanbod’’ als cultuuraanbod in de gemeente Rotterdam-Zuid, dat niet door middel van subsidie in stand wordt gehouden (persoonlijke communicatie, 17 november 2019). Dit betekent echter niet dat culturele instellingen/organisaties/personen die gedeeltelijk gesubsidieerd worden, niet onder de informele cultuur vallen. Informeel cultuuraanbod zijn initiatieven die vaak door cultuurmakers worden opgericht. Deze cultuurmakers zijn regelmatig de sleutelfiguren van een wijk of omgeving en leveren met hun project een directe bijdrage aan een gemeenschap. EMI opereert binnen de drie lenzen: cultuur, community en onderwijs. Het doel van de projectgroep, die deze opdracht op zich heeft genomen, is om cultuur in te zetten als middel om mensen in Rotterdam-Zuid te verbinden met elkaar en met de aanwezige informele cultuur. Zichtbaarheid Het zichtbaar maken van het informele cultuuraanbod kan vanuit verschillende perspectieven belicht worden. Reinier Weers (programmeur Cultuur op Zuid bij EMI) stelt dat de zichtbaarheid van het informele cultuuraanbod ervoor moet zorgen dat de cultuurankers (gedreven initiatiefnemers en makers van cultuur die verandering teweeg willen brengen in de participatie van mensen binnen de cultuur en de leefbaarheid op Rotterdam-Zuid) zich met elkaar verbinden (persoonlijke communicatie,21 november 2019). Dit kan een waardeketen vormen welke ervoor kan zorgen dat partijen gezamenlijk kenniscreatie en innovatie ontwikkelen.

Daarbij wil EMI Cultuur op Zuid als pilaar fungeren waar initiatiefnemers ondersteuning kunnen vinden voor toekomstige projecten op Rotterdam-Zuid. Als laatste kan de gebruiker (geïnteresseerde deelnemers vanuit Rotterdam-Zuid) baat hebben bij de zichtbaarheid van het informele cultuuraanbod. Met 174 nationaliteiten die wonen, werken en recreëren binnen de gemeente Rotterdam-Zuid, is het van belang dat de diversiteit binnen het aanbod van cultuur zichtbaar wordt onder de geïnteresseerden. Participatie aan culturele activiteiten die aansluiten bij de eigen identiteit zorgt voor verbinding (sociale cohesie en community), een betere quality of life, een bijdrage aan de mentale gezondheid en een verbeterde ontwikkeling in het onderwijs.

1.2 Conclusie Aan de hand van deze operationalisering is er een conclusie gemaakt waarna er verdiepend onderzoek is verricht. De conclusie van de vraagstelling luidt als volgt: Cultuuraanbod in Rotterdam-Zuid die niet door subsidie in stand wordt gehouden, is niet zichtbaar genoeg onder de potentiële participanten (inwoners en gebruikers Rotterdam-Zuid). Cultuurmakers van het betreffende aanbod moeten meer met elkaar in verbinding gebracht worden. Allereerst is het van belang om de informele cultuurmakers in kaart te brengen. Aan de hand van deskresearch en bevragingen uit het eigen netwerk is er een lijst opgesteld welke de cultuurmakers op Zuid vastlegt. Deze lijst kan gevonden worden in bijlage 2. Hoe het cultuuraanbod van de initiatiefnemers en makers op Rotterdam-Zuid vervolgens zichtbaar gemaakt dient te worden, zal blijken uit verder onderzoek binnen de define fase. In de Ideate fase zal blijken op wat voor manier en in welke vorm de zichtbaarheid kan worden verhoogd. Dit kan door middel van een podcast, platform, plek of andere interventie zijn. Uiteindelijk zal er een passend prototype worden ontwikkeld dat zal inspelen op het verhogen van deze zichtbaarheid.

2.Define fase In deze fase staat het verdiepend onderzoek centraal. Deze geeft context aan de vraagstelling. De conclusie van de vraagstelling is de rode draad voor het verdiepend onderzoek. De geconcludeerde vraagstelling kan onderverdeeld worden in 2 stellingen waarnaar gewerkt kan worden voor een passend prototype. Deze stellingen zijn als volgt: 1. Cultuuraanbod in Rotterdam-Zuid die niet door subsidie in stand wordt gehouden, is niet zichtbaar genoeg onder de potentiĂŤle participanten (inwoners en gebruikers Rotterdam-Zuid). 2. Cultuurmakers van het betreffende aanbod moeten meer met elkaar in verbinding gebracht worden. Om inzicht te krijgen in beide stellingen is tijdens fieldresearch gesproken met het bestuurslid van stichting Openhaard, zijn er gesprekken gevoerd met vrijwilligers van verzamelgebouw â&#x20AC;&#x2DC;t Klooster, is er onderzoek gedaan naar ontwikkelingen binnen cultuur en is er deskresearch gedaan met betrekking tot het cultuurbeleid in Rotterdam-Zuid. Hieruit is een conclusie gekomen welke de aanleiding was tot de brainstormsessie voor het eerste pretotype.

2.1 Deskresearch Culturen op Zuid Rotterdam bestaat uit 170 nationaliteiten en 300 culturen die iedere dag naast elkaar en met elkaar leven. Het maakt de stad tot wat het is en daarmee heeft het een unieke identiteit gecreĂŤerd. De multiculturaliteit is nooit zo beduidend zichtbaar als in Rotterdam-Zuid. De grootste bevolkingsgroep zijn met 49,1% de autochtonen, opvolgend met 38,2% komen de niet westerse migranten en de kleinste groep met slechts 12,6% zijn de Westerse migranten. Ook de mensen met een migratieachtergrond zijn te verdelen in 6 groepen, namelijk de westerse migranten, Marokko, Antillen, Suriname, Turkije en een overige groep percentage nationaliteit (Allescijfers, 2018). De grootste groep migranten heeft een Westerse afkomst, daarnaast zijn de mensen met een Marokkaanse en Turkse achtergrond ook sterk vertegenwoordigd in Rotterdam. De kleinste groep met slechts 7,6% zijn de mensen met een Antilliaanse afkomst (Allecijfers, 2018). Een stad waar veel verschillende culturen met elkaar moeten samenleven. Dit roept uiteraard verschillende vraagstukken op. Het is dan ook van Afbeelding culturen (Allecijfers, 2018) belang dat men respect heeft voor al deze verschillende culturen en de andere culturen probeert te begrijpen zodat men met en voor elkaar in harmonie kan samenleven. Deze verschillende culturen bij elkaar bieden ook mogelijkheden. Door het verdiepen in andere culturen kan men haar culturele kennis vergroten.

Cultuurvisie 2020 In de derde aflevering van de podcast: cultuur deel je, wordt gesproken door Elene Walgenbach over de begroting voor 2020 en op welke manier het culturele veld daar invloed op kan uitoefenen (Walgenbach, 2019). D66 vindt het belangrijk dat er een toestroom komt en ondersteuning wordt geboden aan (nieuwe) makers. In oktober 2019 is er een nieuwe bis opgericht. De Rotterdamse Cultuur Basis. Eén harde eis om hier onderdeel van uit te maken als instelling is dat deze 2 miljoen euro aan subsidie moet ontvangen. D66 vindt dat er meer gekeken moet worden naar de artistieke kwaliteit in plaats van zo een kwantitatieve eis te stellen. Binnen de culturele visie van 2020 vallen de kernwaarden interconnectiviteit, innovatie en inclusie. Talentontwikkeling en meer samenwerken met verschillende partijen staat hierbij centraal. De instelling die zich mogen aansluiten bij de bis moeten aantonen dat zij hieraan voldoen en aan bijdragen. Voor nieuwe, informele makers is het daarom moeilijk om zich hierbinnen te vestigen. Wel vragen grote instellingen samenwerkingen aan met jonge talenten uit Rotterdam-Zuid, zodat zij kunnen aantonen dat zij aan interconnectiviteit doen. Een spoken word artist uit Rotterdam-Zuid vindt het jammer dat dit op deze manier gebeurd en dat hij vanwege deze nieuwe visie, opeens wel wordt benaderd door instellingen waar zij dat voorheen niet deden. Het is daarom van belang dat EMI Cultuur op Zuid de initiatiefnemers en makers op een laagdrempelige en passende manier benaderd. De cultuurmakers moeten centraal staan en niet de kernwaarden die aan betreffende samenwerkingen worden gekoppeld. Dat blijkt ook uit het rapport Volle Vaart: Cultuurprofiel Rotterdam en Regio (gemeente Rotterdam, 2018). Er wordt gesteld dat het van prioriteit is om de potentiële geïnteresseerden in kunst en cultuur te bedienen en aan te spreken. Hierbij is het van belang om de bestaande drempels te verwijderen en het mogelijk maken voor participatie aan kunst en cultuur op elk niveau. Een kans welke dit rapport zichtbaar wil maken is het stimuleren van nieuwe samenwerkingsmethodes tussen informele cultuurmakers en cultuurinstellingen. De gevestigde cultuurorganisaties zien dat er een nieuw publiek is met haar eigen behoeftes. Een nieuwe werkwijze en samenwerkingsverband zou kunnen leiden tot innovatie binnen de cultuursector.

Cultuurparticipatie en effecten Voor bewoners op Rotterdam-Zuid is het van belang dat initiatiefnemers en makers op Zuid zichtbaar worden, zodat zij binnen hun eigen leefomgeving meer aan cultuur kunnen participeren. Voorheen ging 8,5 procent van het cultuurbudget naar initiatieven op Rotterdam-Zuid (Kasmi, 2019). EMI Cultuur op Zuid constateert, naar aanleiding van cijfers van de gemeente, ook dat er te weinig cultuurparticipatie is op Zuid, maar dat de cultuur wel zeker aanwezig is (Persoonlijke communicatie, Dafne Foet, 27 november 2019). In wijken waar achterstand is kan cultuur ontzettend helpen. Zo geeft Ellen Berenz van Welzijn Rijswijk in een artikel aan: “Kunst en cultuur bieden binnen het welzijnswerk zo’n leuke manier aan om te communiceren: mensen krijgen er energie van, het contact wordt minder statisch en het gaat niet langer over de problematiek. De zwaarte van de thema’s valt eraf zodat we er op een andere manier mee kunnen werken. Voor de doelgroepen biedt dit een andere ingang. Heel inspirerend.” (Een tegen eenzaamheid, z.d.). Dit geeft goed weer hoe cultuur op een laagdrempelige manier kan worden ingezet om bewoners op een minder zware manier met problematiek om te laten gaan en om cultuurmakers te verbinden.

Aangezien Dafne Foet (Persoonlijke communicatie, 27 november 2019) aangeeft dat er is geconstateerd dat Rotterdam-Zuid op verschillende vlakken een achterstand heeft is het ook van belang om cultuur in te zetten om de economie te stimuleren. Als de cultuur op Zuid beter zichtbaar wordt zullen hier meer mensen willen wonen, die geld te besteden hebben. Dit zou je een domino-effect kunnen noemen van verschillende gevolgen. Zo zegt Kunsten ‘92 (2010) dat “mensen genieten van cultuur. Mensen hebben dan ook meer geld over om te wonen in een plaats waar meer cultuur plaatsvindt dan in een plaats waar dat niet het geval is. Plaatsen die veel aandacht besteden aan kunst en cultuur zijn dan ook aantrekkelijker om te wonen, werken en recreëren. Bedrijven vestigen zich ook vaak op plekken waar mensen graag willen wonen. Daarnaast genereren culturele instellingen zelf ook veel bedrijvigheid en daardoor werkgelegenheid, bijvoorbeeld in de creatieve sector, bij toeleveringsbedrijven, de toeristenbranche en de horeca. De aanwezigheid van kunst en cultuur heeft daarom langdurig positieve effecten op de plaatselijke economie en het leefklimaat.” Er is gekeken naar de algemene effecten van cultuur op individuen welke aan culturele activiteiten participeren. Het nieuwe publiek heeft haar eigen wensen die uit intrinsieke behoeftes voortkomen, daarom is het van belang om te kijken hoe cultuur een impact kan maken op de leefbaarheid. Kunst en cultuur maakt een impact op de sociale cohesie. Door in aanraking te komen met kunst en cultuur groeien talenten uit verschillende culturen met verschillende afkomsten. Kunst en cultuur in de vorm van bijvoorbeeld theater, musea, etc. nodigt mensen uit om elkaar op te zoeken en elkaar te ontmoeten. Door cultuur zichtbaar te maken in gebieden leren mensen elkaar kennen en komt men in aanraking met verschillende culturen. Door deze positieve ervaring krijgt men respect voor verschillende culturen en zal men elkaar vaker opzoeken waardoor de sociale cohesie in deze gebieden zal versterken. Cultuur verbindt dus mensen met elkaar (Kunsten92, 2019). Daarnaast draagt kunst en cultuur bij aan een goede gezondheid, volgens een Noors onderzoek waar ruim 50.000 mensen werden geïnterviewd. Uit dit onderzoek bleek dat mensen die actief zijn op cultureel vlak grotere gezondheidsvoordelen hebben. Bij dit onderzoek werd er onderscheid gemaakt tussen creatieve cultuur en ontvankelijke cultuur. Het verschil is dat je bij creatieve cultuur zelf actief bezig bent door te schilderen, zingen of een muziekinstrument te bespelen. Ontvankelijke cultuur is dat je juist toekijkt, dus luistert en kijkt naar de creatieve cultuur. Het bezoek aan een kunstgalerie of een cultuur evenement valt dus onder ontvankelijke cultuur. Beide vormen van culturele activiteiten stonden in verband met een goede gezondheid. Het verlaagt de kans op depressie en stress. Hierbij was het positieve effect het grootst bij de mannen (Gezondheidsnet, 2016). De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) bevestigt dat een actieve of passieve culturele ervaring een positief effect heeft op de gezondheid en het algemene welzijn (WHO, 2019). Kunst kan problemen voorkomen, ontwikkelingen ondersteunen en leefstijlen verbeteren. Het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst is al bezig met het testen en ontwikkelen van een programma dat kunst inzet om psychosomatische klachten te bestrijden. Dit zijn lichamelijke klachten die een psychische oorzaak hebben.

Cultuur en trends De stad speelt een steeds belangrijkere rol en het belang van steden neemt toe, deze trend zal de komende jaren alleen nog maar groeien. Steeds meer mensen wonen, werken en recreĂŤren in de stad. De culturele voorzieningen in een stad bepalen voor een groot deel de eigenheid en identiteit van de stad. Kunstenaars en makers zoeken verbindingen met het lokale publiek door onder andere producties of tentoonstellingen te maken die in verband staan met de verhalen van de stad en zijn omgeving (Raad voor cultuur, 2017). Urbanisatie is een trend die nu en in de toekomst alleen maar zal gaan groeien. Het PWC Nederland (2020) beschrijft deze trend als een megatrend. Zij verwachten dat in 2030, 60% van de wereldbevolking in stedelijke gebieden zal wonen. Urbanisatie is daarom een trend om rekening mee te houden. Daarnaast is het interessant om te bepalen op welke manier er met het uiteindelijke prototype in kan worden gespeeld op urbanisatie. Dit zou bijvoorbeeld een vorm van tactical urbanism kunnen zijn, omdat hiermee op de korte termijn op een kleinschalige manier een flexibel prototype kan worden ontwikkeld dat lage kosten met zich meebrengt (Persoonlijke communicatie, Martijn Mulder, 4 oktober, 2019). Tactical urbanism is een combinatie van hardware (fysieke toevoegingen aan de stad) en software (dat wat aan de fysieke stad kan worden toegevoegd). Ook is er volgens LKCA (2018) een trend ontstaan waarbij instellingen en kunstenaars steeds vaker zoeken naar partners buiten de culturele sector om. Dit doen zij om grenzen te verleggen en andere verbindingen te maken. Deze trend gaat gepaard met flexibele regelingen en om beleidsinstrumenten die instellingen meer ruimte geven voor een eigen profiel. Deze flexibele regelingen en ruimte voor een eigen profiel zouden goed passen binnen het cultuurbeleid van Rotterdam-Zuid, omdat hier veel initiatiefnemers zijn die op een informele manier cultuur maken. Technologie speelt volgens de Raad voor cultuur (2017) een steeds belangrijkere rol in onze samenleving. De technologie verandert en dit speelt ook mee in hoe dingen worden waargenomen. De digitalisering zorgt voor een grotere verbondenheid, maar creĂŤert tegelijkertijd ook meer afstand doordat iedereen zich in een persoonlijke, afgeschermde digitale bubbel bevindt. Het is daarom van belang dat er bij het vormen van het prototype wordt gekeken hoe digitalisering en technologie kunnen worden ingezet om mensen te verbinden en bij elkaar te brengen in de fysieke ruimte.

2.2 Fieldresearch Om een gedegen verdiepend onderzoek uit te voeren is het van belang voor de opgave om fieldresearch uit te voeren. Omdat het vraagstuk betrekking heeft op bewoners, makers, bezoekers en bedrijven in Rotterdam-Zuid is het van belang om in gesprek te gaan met deze doelgroepen. Door de input van deze doelgroepen kan er uiteindelijk een product worden opgeleverd wat met en voor deze doelgroepen is gemaakt. Uit gesprekken met het bestuurslid van stichting Openhaard en Verzamelgebouw ‘t Klooster is opheldering ontstaan over de zichtbaarheid van deze cultuurinstellingen. Stichting Openhaard zet zich in voor een actief burgerschap van jongeren en vrouwen, het bieden van oplossingen van integratieproblemen, het stimuleren van de persoonlijke ontwikkeling van jongeren en het volgen van een studie om competenties te ontwikkelen. Dit doen zij door het bieden van o.a. diverse culturele en creatieve activiteiten en projecten voor jong en oud (stichting Openhaard, z.d.). Verzamelgebouw ‘t Klooster is erop gericht om culturele, sporten sociaal maatschappelijke activiteiten te verzamelen (Uitagenda, z.d.). Daarnaast faciliteren zij ruimtes waar bezoekers kunnen werken en leren. Uit de gesprekken kwam naar voren dat er veel ruimte is voor buurtinitiatieven in de verschillende buurthuizen. Ook vanuit de bewoners is er veel vraag naar deze ruimtes. De ruimtes worden dan ook vrijwel het hele jaar gebruikt. Verder is het opvallend dat de buurthuizen die subsidie krijgen hier veel voor moeten terug doen. De vraag is nu of het wenselijk is voor kleinere buurthuizen, die vaak op de inzet van vrijwilligers bouwen, om überhaupt subsidie te willen. Dit vanwege de grote tegenprestatie die de gemeente verwacht. Wat ook opvallend is, is dat veel buurthuizen onderling contact hebben. Dit is wel verdeeld in subculturen. Zo zijn er Turkse buurthuis gemeenschappen, Marokkaanse, ect. Deze buurthuizen lijken buiten hun eigen nationale kringen minder verbonden. Maar ze zijn voor de buurt vaak wel van belang. Zo worden er jaarlijks feesten georganiseerd waar iedereen uit de buurt welkom is. Een mooi moment waarop verschillende culturen mengen. De buurthuizen worden als plek beschouwd waar de mensen samen komen. Ondanks dat stichting Openhaard voor iedereen toegankelijk is ongeacht leeftijd, religie en tradities, is de Turkse gemeenschap hier sterk aanwezig. Maar ook binnen deze gemeenschap is politiek een bepalende factor. Zo is het bezoekersaantal sinds de politieke situatie met Erdogan fors gedaald. De volgelingen van Erdogan zijn weggetrokken en hebben een eigen gemeenschap opgericht. Naast de gesprekken met de buurthuizen zijn er ook verschillende gesprekken gevoerd met ondernemers op Rotterdam-Zuid. Deze ondernemers hadden geen inzicht in verschillende buurthuizen of cultuurinstellingen. De reden hiervoor is dat zij zelf niet op Zuid wonen en hier enkel voor hun werk zijn. Dit geeft goed weer dat mensen die niet op Zuid wonen, niet betrokken zijn bij de plek waar zij werken en niet naar Zuid komen om te participeren aan de cultuur die er plaatsvindt. Er wordt geconcludeerd dat de cultuur op Zuid leeft in grote mate. De zichtbaarheid van deze cultuur binnen eigen kringen (subculturen) ligt hoog, maar van het bestaan van elkaar is men minder op de hoogte. De buurthuizen zijn van groot belang onder de bezoekers, zij beschouwen dit als een locatie waar samenkomst prioriteit heeft. Tot slot kan worden aangenomen dat er een gap is tussen bepaalde bezoekers, welke alleen voor arbeid naar Rotterdam-Zuid komen, en de culturele instellingen die zich in Rotterdam-Zuid hebben gevestigd.

2.3 Conclusie Rotterdam scoort met 300 verschillende culturen als een van de hoogste multiculturele steden van Nederland. Behalve dat deze culturen in het dagelijks leven naast elkaar leven, is het ook van belang dat zij elkaars cultuur beter leren kennen. Binnen deze 300 verschillende culturen zijn kleine “off-the-radar” cultuurmakers te vinden welke niet of deels gesubsidieerd worden. De impact die zij maken binnen hun netwerken zijn van ongekende waarden. Cultuur draagt bij aan een betere leefbaarheid, een groter geluk gehalte en een betere sociale cohesie. Daarbij zorgt laagdrempelige cultuurparticipatie voor minder nadruk op de problematieke thema’s. Het wordt hoog tijd dat de potentiële geïnteresseerden worden bediend in hun behoefte aan kunst en cultuur. Het is hierbij van uiterst belang dat de bestaande drempels worden verlaagd zodat participatie ook op wijkniveau uitgevoerd kan worden. De culturele instellingen binnen Rotterdam-Zuid hebben een samenwerking binnen hun subcultuur. Buiten deze ‘’bubbel’’ hebben culturele instellingen en organisaties weinig zichtbaarheid naar elkaar toe. Het is voor veel bewoners belangrijk dat de culturele instellingen en makers een aanbod creëren waaraan ze kunnen participeren, echter lijkt het dat bewoners niet van alle cultuurinstellingen weten dat zij bestaan. Hierdoor lopen zij een divers cultuuraanbod mis welke eventueel in hun behoeften en wensen kunnen voorzien. Een breed publiek zorgt ook voor het belang van een breed aanbod, daarom willen gevestigde culturele instellingen graag met kleine cultuurmakers aan de slag. Deze nieuwe werkwijze zorgt voor innovatie en een hoger participatiegehalte. Er zijn veel voordelen te benoemen wanneer mensen participeren aan cultuur; het gaat eenzaamheid tegen, het bevordert de leefomstandigheden en het draagt bij aan de algehele gezondheid en eigen ontwikkeling.

3.Ideate fase In deze fase staat de ontwikkeling van een pretotype centraal. Naar aanleiding van de conclusie van de define fase zijn startvragen opgesteld. Vervolgens heeft er een korte sessie plaatsgevonden waarin de startvragen en ontwerpeisen zijn besproken. Deze sessie is de eerste fase naar gepaste pretotypes. De pretotypes zijn flexibel en zijn de start van het te ontwikkelen prototype.

3.1 Startvragen Uit de conclusie van de Define fase zijn een aantal startvragen naar voren gekomen. Deze startvragen zijn als volgt: • • • • •

Op welke manier kan ervoor worden gezorgd dat de culturele instellingen en makers op Rotterdam-Zuid kennis met elkaar maken? Op welke manier kan de cultuur buiten de subculturen (bubbels) zichtbaar worden gemaakt? Op welke manier kan ervoor worden gezorgd dat bewoners meer cultuuraanbod voor ogen krijgen? Op welke manier kunnen bestaande culturele activiteiten bekend worden gemaakt bij inwoners van Rotterdam-Zuid? Op welke manier kan een interventie worden ingezet om de cultuurparticipatie te verhogen?

Aan de hand van deze startvragen en de ontwerpeisen is er een korte brainstormsessie uitgevoerd, aan de hand van de Wall of Ideas (DESIGN A BETTER BUSINESS, z.d.). Hieruit zijn de eerste pretotypes ontstaan. De pretotypes zijn bewust op drie verschillende richtingen gefocust. Naar aanleiding van de pretotypes volgt namelijk een presentatie aan de opdrachtgever waarna de richting kan worden bepaald. Het eerste pretotype is vooral gericht op de zichtbaarheid van EMI Cultuur op Zuid, waarbij samenwerkingen kunnen ontstaan. Het Tweede prerotype is gericht op het zichtbaar maken van verschillende initiatiefnemers en cultuurmakers, die middels EMI Cultuur op Zuid een podium krijgen. Het derde pretotype is vooral gericht op cultuurparticipatie voor bewoners en aanbod vanuit makers.

3.2 Pretotypes Pretotype 1: Have you met EMI? In al de andere sectoren waar EMI werkzaam is, werkt zij nauw samen met andere partijen. Nu is dat in de het geval van de cultuursector nog niet zo. Het is interessant om te kijken hoe EMI kan worden gekoppeld aan culturele instellingen en informele cultuurmakers op Zuid. Omdat Elene Walgenbach - Gemeenteraadslid D66 (Spotify - Coolsingelpraat, 2019) ook aangeeft dat samenwerkingen met verschillende partijen in de visie van 2020 centraal staat. Dit kan bereikt worden door een vorm van promotie te ontwikkelen voor EMI. Hierbij gaat het om het direct verhogen van de zichtbaarheid van EMI. Als EMI zich inzet op de lange termijn voor de cultuur op Zuid, wordt er ook indirect gewerkt aan het verhogen van de zichtbaarheid van de culturele instellingen op Zuid.

Door een zichtbaar en interactief promotieconcept te verzinnen, dat inspeelt op tactical urbanism op straatniveau, kan de zichtbaarheid van EMI verhoogd worden. Tactical Urbanism is het inzetten van relatief goedkope en tijdelijke veranderingen in een bepaald gebied om de levendigheid en samenhorigheid te bevorderen. Het is hierbij belangrijk dat cultuur, levendigheid, EMI en de culturele initiatiefnemers bij dit concept aan te pas komen. De impact die hier gemaakt kan worden is het inzetten van flexibele veranderingen om de leefbaarheid te bevorderen waarbij EMI als naam gekoppeld wordt.

Pretotype 2: EMI Invites Zuid bruist. Momenteel vinden er achter (gesloten) deuren al allerlei toffe initiatieven plaats van lokale buurthuizen, creatievelingen en bewoners. Echter zijn deze activiteiten in veel gevallen alleen zichtbaar voor mensen die binnen de vaste kringen vallen van de mensen die het organiseren. Uit ons veldonderzoek blijkt namelijk dat er bijvoorbeeld gezellige Turkse buurthuizen zijn, waar heerlijk gekookt wordt en waar iedereen welkom is. Toch komen er voornamelijk alleen Turkse mensen, omdat die weten van het bestaan. Deze bubbels willen wij doorbreken met EMI Invites. Gedurende deze sessies worden er buurthuis organisaties, creatievelingen en andere instanties uitgenodigd, om een avond te hosten bij EMI. Gedurende deze avonden staan de uitgenodigden centraal en wordt via EMI ook een link gelegd met het netwerk van EMI. Het doel is om de organisatie/cultuurmaker in het zonnetje te zetten en om meerwaarde te creëren in de vorm van netwerken voor de bezoekers. Vraag en aanbod komen zo snel en makkelijk bij elkaar. EMI haalt hierdoor veel cultuurmakers en nieuwe talenten in huis en kan daarvoor teruggeven dat er tijdens deze avonden iemand aanwezig is die de desbetreffende organisatie iets kan bijbrengen over de politieke kant van het verhaal, subsidies of andere zaken waar deze organisatie zelf meer kennis over zou willen ontvangen.

Pretotype 3: You never talk alone Avonden die worden georganiseerd in de culturele speelgoedwinkel van EMI waar eenzame Rotterdammers uit Zuid worden uitnodigen voor een warme maaltijd en een goed verhaal. Er zal iemand vertellen over de toffe culturele activiteiten die er in de buurt te doen zijn waar de mensen gratis of tegen een kleine betaling aan kunnen meedoen. Er kunnen ook inspirerende initiatiefnemers van lokale cultuurinstellingen komen praten en vertellen over wat ze doen. Een soort werving. Het gaat hierbij om een fysieke aandoening (eenzaamheid) te bestrijden met cultuur. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) bevestigt dat een actieve of passieve culturele ervaring een positief effect heeft op de gezondheid en het algemene welzijn (WHO, 2019). Kunst kan problemen voorkomen, ontwikkelingen ondersteunen en leefstijlen verbeteren. Het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst is al bezig met het testen en ontwikkelen van programma dat kunst inzet om psychosomatische klachten te bestrijden (LKCA, z.d.). Dit zijn lichamelijke klachten die een psychische oorzaak hebben. Eenzaamheid is een van deze psychosomatische klachten en met You never talk alone worden deze tegengegaan. In een artikel geeft Ellen Berenz van Welzijn Rijswijk aan: “Kunst en cultuur bieden binnen het welzijnswerk zo’n leuke manier om te communiceren: mensen krijgen er energie van, het contact wordt minder statisch en het gaat niet langer over de problematiek. De zwaarte van de thema’s valt eraf zodat we er op een andere manier mee kunnen werken. En voor de doelgroepen biedt het een andere ingang. Heel inspirerend.” (Een tegen Eenzaamheid, z.d.) Dit geeft goed weer hoe kunst en cultuur op een laagdrempelige manier kan worden ingezet om eenzaamheid tegen te gaan.

3.3 Pretotype presentatie aan opdrachtgever Naar aanleiding van de gecreĂŤerde pretotypes is er een presentatie gehouden aan de opdrachtgever, waarin de pretotypes zijn toegelicht en er feedback is verzameld voor het vervolgtraject.

Presentatie aan opdrachtgever 1 (Kruidenier, 2019)

Presentatie aan opdrachtgever 2 (Kruidenier, 201

Om draagvlak en commitment te creĂŤren bij de opdrachtgever is er gekozen voor een interactieve presentatie met een mini-creatieve sessie. In deze sessie werden de pretotypes mondeling en kort uitgelegd. Daarna was er ruimte om per pretotype feedback te geven. Hier kon de opdrachtgever duidelijk aangeven welke aspecten hij goed vond, welke anders konden worden ingezet en welke elementen hij niet belangrijk vond. Hierdoor ontstond er een interactieve conversatie over de pretotypes met een gezamenlijk doel. Het doel was inzichtelijk maken welke richting de opdrachtgever graag wilde dat het project opging. Uit de sessie is naar voren gekomen dat er van ieder pretotype verschillende elementen zijn die in combinatie tot een sterk concept kunnen leiden. Deze elementen zijn vastgelegd op papieren vellen. Hieronder staan afbeeldingen van deze vellen met daarop de feedback van de opdrachtgever.

Have you met EMI (Kruidenier, 2019)

You never talk alone (Kruidenier, 2019)

EMI invites (Kruidenier, 2019)

3.4 Conclusie Uit de feedback van de opdrachtgever is de conclusie getrokken dat het mogelijk is om de positieve aspecten van ieder pretotype te combineren tot een concreet idee. Zo vindt de opdrachtgever het belangrijk dat er een ontmoetingen ontstaan tussen bewoners. Ook was hij erg enthousiast over het inzetten van tactical urbanism. Wel moet dit worden ingezet met het doel verbindingen te leggen tussen bewoners en de informele cultuur op Zuid. Verder is het belangrijk dat er ook daadwerkelijk wat gebeurd. De opdrachtgever zit niet te wachten op een visiedocument zonder uitvoering. Hij wil graag impact zien. Vanwege de grote diversiteit op Zuid is het belangrijk dat het concept zich op een neutraal terrein bevindt. Het moet laagdrempelig zijn, zodat iedereen er mee in aanraking kan komen. Tot slot is het belangrijk dat er interactie ontstaat. Alle feedback die is verzameld wordt in de volgende fase ingezet bij het aanscherpen van onze bestaande ontwerpeisen. Hierdoor sluit het concept goed aan op de wensen van de opdrachtgever en wordt hem het gevoel gegeven dat hij het idee heeft mee ontwikkeld. Dit leidt tot draagvlak en commitment.

4.Prototype fase In deze fase staat het ontwikkelen van een prototype centraal. Het prototype komt voort uit de feedback van de pretotypes en besprekingen binnen de teamleden. Omdat deze onderzoeksmethode iteratief is, wordt er binnen deze fase een creatieve sessie besproken welke dit prototype als uitkomst gaf. De creatieve sessie heeft een verdere afbakening verricht waardoor het prototype beter aansluit bij de vraagstelling. De werkwijze en het tot stand komen van het prototype wordt hieronder omschreven.

4.1 Creatieve sessie Om tot een eerste prototype te komen is er een creatieve sessie gehouden. Ieder teamlid heeft voor zichzelf de eerste stap van de wall of ideas gebruikt om verschillende ideeën op post-its te noteren. Vervolgens heeft ieder teamlid elkaars ideeën beoordeeld aan de hand van het kwadrant van de COCD-box. Iedereen noteerde individueel een sterretje, een rondje, een vierkantje of een driehoekje op elk idee.

★(nog) niet realiseerbare gewone ideeën

●(nog) niet realiseerbare originele ideeën ■realiseerbare gewone ideeën ▲realiseerbare originele ideeën

COCD box (Demos, z.d.)

Na het beoordelen van elkaars ideeën zijn de verschillende post-its met symbolen besproken en geplaatst in de COCD-box.

Creatieve sessie 1 (Van der Plas, 2019)

Creatieve sessie 2 (Van der Plas, 2019)

Nadat alle post-its een plek in de COCD-box hadden gekregen was er een duidelijk overzicht van de ideeën welke erg uiteenliepen en de ideeën welke overeenkomsten hadden. Om een beter beeld te krijgen zijn de ideeën getrechterd en geclusterd op de overeenkomsten. Uiteindelijk zijn er 5 hoofdcategorieën ontstaan waaronder de ideeën zijn geclusterd. Deze hoofdcategorieën zijn: maatschappelijk, evenement/interventie, tactical urbanism, ontmoeting/interactie en talentontwikkeling. Hierna zijn de vooraf gestelde ontwerpeisen bekeken. Naar aanleiding hiervan zijn vele ideeën af gevallen, gezien deze niet voldeden aan de gestelde eisen. Creatieve sessie 3 (Van der Plas, 2019)

De overgebleven ideeën zijn vervolgens, met de ontwerpeisen in gedachten, opnieuw door de projectgroep beoordeeld op haalbaarheid en creativiteit. Deze zijn vervolgens opnieuw in de COCD-box geplaatst. Vervolgens zijn de belangrijkste woorden op het gebied van activiteiten, kernwaarden, doelgroepen en dergelijke genoteerd. Ook zijn er zes punten gevormd, die terug moeten komen in het uiteindelijke prototype.

Creatieve sessie 4 (Van der Plas, 2019)

Creatieve sessie 5 (Van der Plas, 2019)

Afbakening Naar aanleiding van de laatst overgebleven ideeĂŤn, de belangrijkste woorden en de zes punten is er een conclusie getrokken. Deze conclusie is verwerkt in een stuk tekst die kan worden omschreven als een doelstelling voor het gehele project en het uiteindelijke op te leveren product. Deze doelstelling luidt als volgt: met het project wordt er een wijkgerichte interventie neergezet, door middel van tactical urbanism- om informele cultuur makers op een laagdrempelige manier zichtbaar te maken. Dit wordt gedaan door op een interactieve manier verbindingen en ontmoetingen te realiseren op neutraal terrein. Deze verbindingen en ontmoetingen zullen een waardevolle impact genereren.

4.3 Verdiepend onderzoek Naar aanleiding van bovenstaande doelstelling is er verdiepend onderzoek gedaan naar de kernwoorden uit deze doelstelling. Ook is er naar best practices gekeken om te zien op wat voor manier anderen cultuur zichtbaar maken en inspelen op het verhogen van participatie. Na dit verdiepend onderzoek kunnen de aangescherpte ontwerpeisen worden opgesteld. Daarna kan er een opzet worden gemaakt voor het uiteindelijke prototype.

Interventie Een interventie is een geplande verandering doorvoeren die gericht is op het zichtbaarder maken van de cultuurmakers op Rotterdam-Zuid. Een interventie kan in verschillende vormen worden gerealiseerd. Het is van belang om bij deze interventie rekening te houden met de onderstaande uitgewerkte woorden en de daaropvolgende ontwerpeisen.

Tactical urbanism Tactical urbanism is een populair fenomeen wat de laatste jaren vaak wordt toegepast. Het is een koepelterm voor experimentele, kleine initiatieven die ervoor zorgen dat straten, pleinen en gebouwen leefbaarder worden. Tactical urbanism draagt bij aan de leefbaarheid van gebieden, waarbij het vaak gaat om informele, vernieuwende initiatieven van tijdelijke aard. Tactical urbanism zorgt voor interactie tussen de fysieke omgeving en haar gebruikers (Stadslente, 2012). Tactical urbanism wordt wereldwijd gebruikt in de vorm van flexibele en korte termijn projecten waarbij op lange termijn veranderingen zichtbaar zijn. Een project is gericht op actie van de voorbijgangers/gebruikers. Het is gebruikelijk dat projecten met tactical urbanism gebruik maken van goedkope materialen om op een laagdrempelige manier te experimenteren en feedback te verzamelen over mogelijke veranderingen in het straatontwerp (Tacticalurbanismguide,z.d.). Tactical urbanism is een goede manier om een prototype te ontwikkelen dat laagdrempelig en interactief is. Het is op korte termijn te realiseren en sluit daarom goed aan op de wensen van de opdrachtgever. Daarbij draagt het bij aan de leefbaarheid van een gebied, waardoor verbinding en ontmoeting tussen bewoners wordt gestimuleerd.

Laagdrempelig Laagdrempeligheid is het makkelijk begrijpbaar en toegankelijk maken voor bewoners en gebruikers. In de wijk Feijenoord is 43% laag opgeleid en 37% middelbaar opgeleid (Feitenkaart Rotterdam, 2018). Dit betekent dat het niveau van communiceren hierop aangepast moet worden. Daarbij is het van belang dat het prototype een open uiterlijk heeft waardoor omstanders nieuwsgierig worden naar het prototype. Daarbij moet het taalgebruik worden aangepast, zodat dit toegankelijk en vatbaar is voor alle bewoners.

Interactief Interactiviteit is een onderlinge samenwerking waarbij de gebruikers de mogelijkheid hebben om vragen aan elkaar te stellen (Van Dale, 2020). Door de onderlinge samenwerking ontstaat er een gesprek tussen de gebruikers. Wanneer het prototype op een interactieve manier gebruikt kan worden, komen gebruikers met elkaar in contact en is het mogelijk om verhalen en ervaringen te delen met elkaar. Hierdoor zullen er verbindingen ontstaan tussen bewoners en cultuurmakers. Ook zal door de interactiviteit de zichtbaarheid indirect verhogen, omdat bewoners en makers in gesprek raken en dit weer doorvertellen. Daarnaast zal ook de participatie hierdoor indirect gestimuleerd worden.

Verbinding en ontmoeting Ontmoetingen dragen bij aan het vergroten van de sociale cohesie. In een stad waar iedereen altijd druk is en waar steeds meer mensen komen te wonen zijn deze plekken steeds meer van belang. Ontmoetingen zorgen voor een beter leefklimaat, minder stress en verlagen de eenzaamheid. Ze verbeteren de kwaliteit van leven. Deze plekken dragen bij aan een gezonde omgeving om te wonen, werken en recreĂŤren. Waar bezoekers graag komen en bedrijven zich vestigen (Stebru, 2019). Omdat de opdrachtgever het van belang vindt dat er verbindingen ontstaan is het belangrijk om een prototype te ontwikkelen dat ontmoetingen tussen buurtbewoners stimuleert.

Neutraal terrein EMI beschrijft een neutraal terrein als politiek onafhankelijk. In Rotterdam-Zuid zijn er verschillende politieke groepen die uiteenlopen van linkse tot rechtse politieke partijen (Persoonlijke communicatie, Dafne, Foet, 18 december). Het is daarom van belang dat het prototype zich niet vermengt met politieke standpunten van partijen die vertegenwoordigd worden in de wijken en buurten van Rotterdam-Zuid. Doordat het prototype zich niet vermengt tussen deze partijen, is het voor een ieder mogelijk om op een interactieve manier te participeren.

Impact Het is van belang dat het prototype verandering aanbrengt bij de omstanders en gebruikers. Het doel van dit prototype is het zichtbaarder maken van cultuurmakers op Rotterdam-Zuid zodat bewoners kunnen participeren aan cultuur. Er is impact gecreĂŤerd op het moment dat mensen zich meer bewust zijn van de culturele activiteiten in de buurt en wanneer de participatie hieraan is verhoogd.

4.4 Best practice Er is een Best Practice meegenomen in het onderzoek naar het ontwerp van het prototype. Deze geeft inspiratie en heeft elementen welke geholpen hebben om vorm te geven aan het prototype.

Complimentenpoort – Hoog Catharijne (Utrecht) De complimentenpoort is een initiatief van Green Business Club Utrecht Centraal. Zij werken naast diverse duurzame projecten ook met projecten die impact hebben op de leefbaarheid op straatniveau. De complimentenpoort heeft een sensor die aangeeft wanneer er iemand door de poort heen loopt, dit zorgt ervoor dat diegene een compliment uit de speakers van de poort te horen krijgt. Behalve dat het inspeelt op de emoties van de reizigers en gasten, heeft het ook een surprise element. Daarbij is het een vorm van Tactical Urbanism op straatniveau en kan het gezien worden als een interventie om de gastvrijheid van Utrecht te bevorderen. Het geeft volgens Maaike Wilmink, Green Business Club, een ‘welkom in Utrecht’-gevoel (DUIC, 2017).

4.5 Aangescherpte ontwerpeisen Naar aanleiding van het vooronderzoek, de creatieve sessie en het verdiepend onderzoek zijn de ontwerpeisen uit het eerder gemaakte startdocument aangescherpt. Deze eisen zijn dan ook leidend voor het uiteindelijke prototype. De ontwerpeisen zijn opgesteld aan de hand van het Design Criteria Canvas (DESIGN A BETTER BUSINESS, z.d.). Hierin wordt onderscheid gemaakt tussen eisen waaraan het prototype moet voldoen, waaraan het prototype, zou moeten voldoen, waaraan het prototype zou kunnen voldoen en waaraan het prototype niet moet voldoen. Op deze manier wordt duidelijk welke elementen cruciaal zijn en zeker moeten worden opgenomen bij het ontwikkelen van het prototype. Ook wordt duidelijk welke eisen er niet mee hoeven te worden genomen, maar eventueel wel zouden kunnen worden toegevoegd. De eisen die zouden kunnen, maar niet moeten, kunnen worden meegenomen in een aanbeveling naar de opdrachtgever voor in de toekomst. Must -

Het prototype sluit aan op de visie van EMI Cultuur op Zuid; Cultuur wordt ingezet als middel om sociale competenties van bewoners te bevorderen; Het prototype zorgt voor interactie tussen bewoners; Het prototype maakt impact op de zichtbaarheid van en participatie aan de informele cultuur op Zuid; Het prototype staat in lijn met de doelstelling van EMI Cultuur op Zuid. Deze doelstelling luidt: een coherent samenhang creëren van de initiatieven, die gericht zijn op onderwijs, cultuur en participatie (community). Het prototype kan dus samen met de andere initiatieven worden vervlochten tot een coherente samenhang; Het prototype is minimaal gericht op straatniveau of wijkniveau; Het prototype heeft een relatie met gebiedsbranding, aantrekkelijke stad en/of stadsbeleving op Rotterdam Zuid; Het prototype zorgt voor reuring op Zuid en is niet alleen een aanbeveling; Het prototype bevindt zich op neutraal terrein; Het prototype zet tactical urbanism in om impact te maken op de verbinding tussen bewoners en de informele cultuur op Zuid; Het prototype verlaagt de drempel voor de bewoners op Zuid om te participeren aan culturele activiteiten; Het prototype respecteert de verschillende culturen op Zuid. 22

Should -

EMI Cultuur op Zuid heeft als doel om het beter te doen als Wijk Paleis in West en de herontwikkeling van de West-Kruiskade. Het prototype zou aan deze maatstaf moeten voldoen; De authenticiteit van de plek zal behouden blijven; Het prototype draagt bij aan de (mentale) gezondheid van de doelgroep; De actualiteit van Rotterdam zal centraal staan; Het prototype is op de korte termijn inzetbaar; Het prototype is gericht op een klein gebied binnen Rotterdam-Zuid; Het prototype maakt impact op de lange termijn (Legacy); Het prototype geeft antwoord op één of meerdere maatschappelijke problemen op Zuid; Het prototype sluit aan op het cultuurbeleid van Rotterdam-Zuid.

Could -

Cultuur kan het doel zijn; Het prototype speelt in op het inzetten van sleutelfiguren/culturele ankers uit Rotterdam-Zuid; Het prototype zet technologie en digitalisering in om mensen te verbinden; Informatie staat in verschillende talen op het prototype vermeld; Het prototype kan een impact hebben op heel Rotterdam-Zuid; Het prototype is inspirerend voor EMI als tool om de zichtbaarheid van de informele cultuur te stimuleren; Het prototype kan verder ontwikkeld worden door een overname van een andere projectgroep; Vooralsnog is er geen budget beschikbaar vanuit EMI. Eventueel zou de projectgroep in samenwerking met EMI een subsidie voor de uitvoer van het prototype kunnen aanvragen. Het project stimuleert de economie op Zuid; Houdt rekening met urbanisatie.

Won’t -

De opdrachtgever geeft aan geen grootschalige visiedocumenten te willen, aangezien deze in de lade belanden; Bij het creëren van het prototype moet ervoor worden gewaakt dat de mensen op Zuid niet het gevoel krijgen dat wij er kort zijn en vervolgens weer weg gaan. Zij moeten zich geen testpersonen voelen; Het prototype zal geen hardware of promotie zijn; Het prototype mag niet gebaseerd zijn op een van de 20 spelers die al zichtbaar zijn bij EMI.

4.6 Het pototype Aan de hand van de samengevatte conclusies, de ontwerpeisen en het verdiepende onderzoek is het eerste prototype ontstaan: De Doos van Zuid. Het prototype verschilt van de drie getoonde pretotypes, maar komt wel logisch voort uit de feedback hierop, in combinatie met de aangepaste ontwerpeisen. De voornaamste reden voor de aanpassing van de pretotypes, is de harde eis van de opdrachtgever dat het niet alleen een aanbeveling mocht zijn. Er moest iets worden opgeleverd dat de opdrachtgever kon toepassen zonder dat dit organisatorisch veel tijd kost. Vanuit dit oogpunt zijn de pretotypes opnieuw geëvalueerd en is er de conclusie getrokken dat de pretotypes nog onvoldoende aansloten op de wens van de opdrachtgever. Vervolgens is er onderzoek gedaan naar wat het is dat mensen

aanspreekt, zodat het zichtbaar maken van de cultuur hieraan verbonden kon worden. Hierdoor is het spelelement relevant geworden in het project. Volgens Manon Beursken is een spelelement een van de krachtigste methodes om mensen te motiveren (Beursken, M. 2017). Beurskens is medeoprichter van het gamificaiton bedrijf Monty Amsterdam. Het doel van de Doos op Zuid is om de zichtbaarheid van cultuur te verhogen in de Afrikaanderwijk en om participatie van de bewoners te stimuleren. Hierbij is het van belang dat de bewoners op een manier aangesproken worden en gemotiveerd worden om zich te verdiepen in de cultuur van hun wijk. Het spelelement is hierin de motiverende factor. Bij het prototype, de Doos van Zuid, staat de zichtbaarheid en het verhogen van de cultuur participatie centraal. De zichtbaarheid wordt verhoogd door de uitwerking van het concept zelf. In de doos zit een 3D maquette van de Afrikaanderwijk. Op verschillende plekken in de maquette zitten rode vlaggetjes. Deze vlaggetjes staan op locaties waar informele cultuur te vinden is in de wijk. Bewoners kunnen de doos van twee kanten in kijken en tegen elkaar spelen door te strijden om wie de meeste plekken kent. Vervolgens kan men aan de zijkant van de doos de juiste antwoorden vinden. Naast het antwoord staat er ook een uitnodigende beschrijving van de locatie. Dit is om de interesse van de spelers aan te wakkeren. Tot slot hangt er ook een QR-code die gescand kan worden met een smartphone. Hierdoor komt de speler op de site van de culturele instelling. Een doel is om samenwerkingen aan te gaan met alle locaties die te zien zijn in de doos, om zo een passend en aantrekkelijke actie te koppelen aan de QR-code. Hierbij kan gedacht worden aan een gratis les of een bakje koffie. Iets waardoor de speler geneigd is om snel eens langs te gaan bij de culturele instelling. Daarnaast gaat het ook om een positieve associatie creĂŤren met de plek. Dit element is erop gericht de participatiegraad te verhogen. Omdat cultuur zich blijft ontwikkelen is er aan de zijkant van de doos ook ruimte voor feedback. Hier kunnen mensen locaties opgeven die zij nog missen. De organisatie kan vervolgens deze locaties toevoegen aan de doos. Ook kan men er opschrijven wat zij nog missen in de wijk, waarna actie ondernomen kan worden om te kijken of de wensen gerealiseerd kunnen worden. Hier kan EMI Cultuur op Zuid een verdere belangrijke rol in spelen. Verder heeft EMI Cultuur op Zuid het profijt, dat de informele cultuur in de wijk steeds zichtbaarder wordt, door alle feedback van de bewoners.

Prototype in ontwikkeling 1 (S. Kruidenier, 2019)

Prototype in ontwikkeling 2 (S. Kruidenier, 2019)

Prototype in ontwikkeling 3 (S. Kruidenier, 2019)

Prototype in ontwikkeling 4 (S. Kruidenier, 2019)

Prototype in ontwikkeling 5 (S. Kruidenier, 2019)

5.Testfase De testfase van de onderzoeksmethode Design Thinking staat in het teken van het laten testen van het prototype onder de doelgroep (Talenteducation, z.d.). Het is hierbij belangrijk dat er zo veel mogelijk feedback voor het prototype wordt verzameld door experts (stakeholders) en de potentiële gebruikers. Het testen van een prototype kan op verschillende manieren, echter heeft het soort test te maken met de fase waarin het prototype verkeerd. Omdat de Doos van Zuid al in een vergevorderde fase zit, is het mogelijk om fysieke interactie te hebben met het prototype. Er is in deze fase gezocht naar technieken waarop het prototype getest kan worden. Vervolgens is het prototype getest bij de gebruikers, bij experts en bij stakeholders.

5.1 Testtechnieken Om 360 graden feedback te verzamelen zijn er verschillende momenten geweest waarop er feedback verzameld is. Hierbij is het belangrijk om verschillende invalshoeken en perspectieven uit te lichten. Er is feedback verzameld vanuit de potentiële gebruikers (Afrikaanderwijk), medestudenten met verschillende opleidingsachtergronden, docenten en stakeholders welke ieder een eigen specialiteit hebben. Het prototype, welke is getest in ‘t Klooster onder de vaste bezoekers, is laagdrempelig uitgevoerd. Het prototype is in de ontvangsthal neergezet waarbij er gestimuleerd werd om de bezoekers te laten meedoen aan het spelelement van het ontwerp. Er is gekozen om op een observerende manier te kijken naar de eerste reacties van de deelnemers. De test tijdens de generale repetitie werd uitgevoerd onder studenten en docenten van de minor Citybranding. Nadat het prototype en de probleemstelling werd gepresenteerd, hebben de deelnemers de kans gekregen om interactie te hebben met het prototype. Hierna werden er een feedbackformulieren ingevuld met bruikbare en kritische feedback. De derde test werd uitgevoerd met stakeholders welke ieder een eigen specialisatie en ervaring hebben. Door middel van het Dromenlab® template van De Plekkenmakers werd er feedback gevraagd aan de hand van de verschillende categorieën. Het prototype is gepresenteerd, waarna er interactie plaatsvond met het prototype door deel te nemen aan het spel. Hierna hebben de stakeholders hun feedback gezamenlijk toegelicht aan de hand van Dromen (kansen van het prototype in de toekomst), Kansen (korte termijn inzetbaar), Zwaktes (welke elementen moeten eruit gehaald worden of aanpassingen aan toebrengen) en Sterktes (wat mag blijven).

Dromenlab® template (Cieremans, 2019)

5.2 Test Afrikaanderwijk Op 23 december 2019 is de eerste test geweest van het prototype. Deze test vond plaats in buurthuis â&#x20AC;&#x2DC;t Klooster. Tijdens deze test is het prototype getest bij de gebruikers in de Afrikaanderwijk. Hierbij zijn verschillende gebruikers gevraagd om het spel te spelen. Zowel kinderen als volwassen hebben het spel gespeeld. Uit deze test kwamen de volgende punten naar voren als feedback van de gebruikers in de Afrikaanderwijk: 1. Vooral kinderen kende de plekken van activiteiten waaraan zij wel eens hebben deelgenomen, maar wisten niet de naam van de plek te noemen, of wat er allemaal te doen is op deze plek; 2. Volgens sommige bewoners misten een aantal plekken waar ook creatieve activiteiten plaatsvinden; 3. Het prototype wekte de aandacht van bewoners. Veel bewoners in de Afrikaanderwijk zijn zeer nieuwsgierig als het gaat om hun wijk; 4. Een aantal bewoners stond niet open voor het spel. Zij gaven aan dat zij al vaker mee hebben gewerkt aan gelijke opdrachten waar zij vervolgens nooit meer iets van hebben gehoord. Prototype test Afrikaanderwijk (M. Van Vuuren, 2019)

Kortom kan er geconcludeerd worden dat veel bewoners/gebruikers wel geĂŻnteresseerd waren omdat het de aandacht wekte. Zij gaven aan dat ze het leuk vonden om het spel te spelen. Ook kwam naar voren dat er een aantal plekken misten op de maquette. Deze moeten nog worden toegevoegd. Verder was erg opvallend dat bewoners een plek wel kende omdat zij daar een keer een activiteit hadden gevolgd maar verder geen idee hadden wat er nog meer te doen is op die plek of hoe de plek heet.

5. 3 Test generale eindpresentatie Op maandag zes januari 2020 is het prototype getest bij verschillende experts uit het werkveld van citybranding. In beurs vorm is het project tentoongesteld. Verschillende mensen konden langskomen en aan de hand van een feedbackformulier hun mening delen over de Doos van Zuid. In totaal zijn er de meningen verzameld van 21 experts. Deze meningen zijn in dit verhaal samengevoegd. Alle losse feedbackformulieren zijn toegevoegd in bijlage 3. Het feedbackformulier kende verschillende aspecten waarop het team en de Doos van Zuid werden beoordeeld. Deze aspecten waren: 1. 2. 3. 4.

Presentatie (vorm) Professionele houding Inhoud Overige feedback

Generale eindpresentatie (B. Sutter, 2019)

Presentatie (vorm) Bij de vorm van de presentatie werd gekeken naar de eerst indruk, snelheid waarin het concept duidelijk werd, mate waarin het concept was uitgewerkt, professionaliteit en de afstemming van het product op de wensen en eisen van de opdrachtgever. De presentatievorm werd gemiddeld als goed tot zeer goed beoordeeld. Hierbij werden de eerste indruk, de uitwerking en de afstemming op de wensen van de opdrachtgever met name geprezen. Verder kwam als feedback naar voren dat de structuur van de presentatie inhoudelijk nog kon verbeteren. Door een andere structuur toe te passen, zou het verhaal sneller duidelijk worden en komt het concept beter over op de luisteraar. Deze feedback neemt het team mee naar de eindpresentatie voor de opdrachtgever.

Professionele houding Bij de beoordeling betreft de professionele houding werd gekeken naar de mate waarin het team zich professioneel heeft opgesteld, de manier waarop het team verbaal en non-verbaal communiceert met de experts en de mate waarin het idee overtuigend gepitcht werd. Al deze onderdelen zijn cruciaal om een optimaal resultaat te behalen bij de eindpresentatie aan de opdrachtgever zelf. Over de houding waren de meeste meningen zeer positief. Er werd duidelijk gecommuniceerd vanuit passie en kennis. Uiteraard was er ook opbouwende kritiek. Met name op het gebied van de non-verbale communicatie. Hieraan moet gewerkt worden voor de eindpresentatie. Er moet een meer open houding komen tegenover de mensen die langskomen. Hierbij zit het vooral in het volhouden van de positieve houding. Hoewel het team sterk begon nam deze, naarmate de dag vorderde, langzaam af. Oplossingen om dit tegen te gaan zouden kunnen zijn: meer afwisseling van de persoon die het verhaal verteld en meer pauzes. Hierdoor blijft de energie en motivatie hoger wat hopelijk resulteert in een verbeterde non-verbale houding. Verder is het van belang om met het gehele team een rode draad op te stellen voor het verhaal dat verteld wordt tijden de eindpresentatie. Hierdoor wordt verzekerd dat iedere bezoeker alle benodigde informatie ontvangt.

Inhoud Betreft de inhoud werd gekeken naar de mate waarin het vooropgestelde doel van het project gerealiseerd wordt met de huidige oplossing (de Doos van Zuid), de kwaliteit van het concept, de strategische invalshoek, kwaliteit van de uitwerking van het concept en de financiële haalbaarheid. Opvallend was de opmerking of het project ‘hufterproof’ was. Veel van de experts zetten hier hun vraagtekens bij. Het is belangrijk voor ons als team om te kijken naar mogelijke aanpassingen of scenario’s waarin de doos niet beschadigd kan raken door vandalisme. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan de omgeving waarin de doos zich bevindt. Als deze omgeving binnen is, zoals bij een van de locaties die staan aangegeven, zou hij al veiliger zijn. Ook kan de doos meereizen met culturele evenementen in de wijk. Dit zou betekenen dat er altijd iemand bij staat om de doos te bewaken. Wat als zeer goed werd ontvangen was zowel de kwaliteit van het concept als de kwaliteit van de uitwerking. Er is goed gekeken naar de wensen van de opdrachtgever en naar het doel van het project. Deze twee elementen zijn samengesmolten tot een krachtig prototype. Verder was er vanuit het team nog geen financiële begroting gemaakt. Hierop kon het project dan ook niet worden beoordeeld.

5.4 Creatieve sessie met stakeholders Op dinsdag 21 januari 2020 vond de stakeholdersessie plaats. Deze sessie vond plaats in de werkplaats van EMI, gelegen tegen de grens van de Afrikaanderwijk.

Stakholdersessie 1 (B. Van der Plas, 2020)

Stakholdersessie 2 (B. Van der Plas, 2020)

Tijdens deze sessie waren de volgende personen aanwezig: • Samir Belach (‘t Klooster); • Rudolf Kok (Cultuurscout van Feyenoord); • Joel Junior (De Buzinezzclub) Deze stakeholders hebben ieder een unieke blik op Rotterdam-Zuid en de vraagstukken waarmee dit gebied te kampen heeft. Zij brengen allen hun eigen expertise en ervaringen op het gebied van cultuur en Rotterdam-Zuid. De stakeholders waren deze sessie van groot belang, omdat zij door hun werk ervaring een brede kijk hebben en een eigen visie over het gebied. Omdat de stakeholdersessie gehouden is in een relatief late fase van het project, is als doel gekozen om de expertise van de stakeholders in te zetten om het project naar een hoger niveau te tillen. Voorafgaand aan de stakeholders sessie was een strakke planning gemaakt. Er werd gestart met een voorstelronde. Tijdens deze ronde kreeg iedereen de kans om zich kort voor te stellen aan de hand van de volgende vragen: wat is je naam, voor welk bedrijf werk je en waar ben je trots op wat je het afgelopen jaar hebt bereikt? Door deze korte voorstelronde is het voor iedereen duidelijk wie wat doet en waarom iedereen bij deze middag aanwezig is.

Vervolgens kwam de onthulling van het prototype. Hierbij werd kort uitgelegd hoe het prototype in zijn werk gaat. Ook kregen de stakeholders de mogelijkheid om het spel met elkaar te spelen. Direct viel op dat deze stakeholders goed konden plaatsen wat waar lag en zij herkende de verschillende culturele instellingen. Echter kwam ook direct naar voren dat er een aantal belangrijke culturele instellingen miste op de maquette. Daarna ging de creatieve sessie van start. Hierbij was het de bedoeling dat iedereen aan de hand van de kennis die zij nu hadden over het prototype een aantal punten opschreef. Deze punten werden verdeeld in dromen, kansen, zwaktes en sterke punten. Hierbij ontstond er een prettig en actief gesprek. Iedereen had goede inbreng en er ontstonden veel gesprekken. Uit de stakeholdersessie kan geconcludeerd worden dat er op het gebied van kansen en dromen nog het meest te behalen viel voor het project. Alle kansen, dromen, sterktes en zwaktes worden niet specifiek beschreven maar wel in grote lijnen uitgewerkt. De resultaten zijn hieronder op de foto wel los te zien. Dromen Er liggen nog kansen op het gebied van uitbreiding en verdere ontwikkeling van de doos. Door de doos te digitaliseren kan het gemakkelijker up-to-date gehouden worden. Verder zijn er hierdoor veel meer mogelijkheden voor de doos, die verder worden beschreven bij de aanbeveling aan de opdrachtgever. Verder is het de ambitie op uit te breiden naar alle wijken in Rotterdam Zuid. Alle relevante dromen zijn opgenomen in de aanbeveling aan de opdrachtgever. Kansen Kansen liggen bij het juist vermarkten van de doos. Hierbij kan gedacht worden aan de locatie aanpassen, zodat hij altijd op een relevante plek staat waar de meeste mensen komen. Daarnaast liggen er kansen om de doos toegankelijker te maken. Stakholdersessie 3 (B. Van der Plas, 2020)

Zo kan er gedacht worden aan een geluidselement waardoor slechtziende ook begrijpen waar het om gaat. Verder werd geadviseerd om de doos persoonlijker te maken door de kleine cultuurmakers meer zichtbaarheid te bieden. Op dit laatste wordt al ingespeeld. Door het feedback aspect van de doos kunnen bewoners uit de wijken kleine initiatieven aangeven die vervolgens door het team kunnen worden verwerkt.

Sterktes De stakeholders waren het er unaniem over eens dat het een zeer creatief en aantrekkelijk prototype is. Zij verwachten dat de doos aandacht zal trekken en dat de bewoners van de Afrikaanderwijk positief zullen reageren op dit concept. Zwaktes Als zwaktes werden een aantal punten opgegeven. EĂŠn van de grootste zwaktes was het actueel houden van de doos. Uit ervaring spraken de stakeholders dat er vaak veel energie gaat zitten in het actueel houden van soortgelijke producten. Veel mensen hebben hier geen tijd of zin in waardoor de doos zal verouderen. Ook kwam naar voren dat het wel oppervlakkig is. Er wordt slechts alleen weergegeven dat er op de aangegeven plekken iets zit. Als tip werd meegegeven om dieper in te zoomen. Ook de informatie van de verschillende culturele instellingen zou voorgelezen kunnen worden zodat het voor iedereen mogelijk is om informatie uit de doos te halen.

6.Oplever fase In deze fase wordt beschreven wat het uiteindelijke eindproduct is geworden. Hierbij wordt een nadere onderbouwing gegeven over het prototype. Deze onderbouwing laat de realiseerbaarheid zien en geeft een duidelijker overzicht voor het verdere proces voor de opdrachtgever over het prototype. Daarnaast worden er aanbevelingen gedaan aan de opdrachtgever die zijn gebaseerd op de testresultaten en de feedback.

6.1 Eindproduct De Doos van Zuid heeft heel wat ontwikkelingen doorgemaakt om met het product steeds beter een antwoord te bieden op het vraagstuk vanuit EMI Cultuur op Zuid en de eindgebruikers. Het iteratieve proces van Design Thinking heeft hierbij een bijdrage gegeven. De vraag ‘Welk informeel cultuuraanbod is er en hoe maken wij deze zichtbaar’ is continu in het achterhoofd gehouden tijdens de ontwikkeling van het prototype. De wens vanuit de opdrachtgever bestond uit een ontwerp/interventie welke gemakkelijk en meteen in te zetten valt. Daarbij moest het vooral geen aanbeveling/adviesrapport zijn welke meteen in de lade zou belanden. Tevens wilde zij dat het prototype daadwerkelijk getest zou worden met als doel te kijken of het prototype ook aanslaat bij de gebruiker. In het startdocument zijn er, behalve de eisen en behoefte van de opdrachtgever, ook eigen doelen opgesteld. In het startdocument (bijlage 1) is vastgesteld dat de interventie (prototype) tenminste het innovatieniveau ‘’vernieuwen’’ moet behalen. Dit niveau omschrijft zichzelf als ‘Iets bestaands er uit doen en hele nieuwe ideeën voorstellen. Ga uit van wat er nog niet is’. Doordat het team bestaat uit verschillende opleidingsachtergronden, is er een ontwerp gekomen waarbij er cross-sectoraal is gewerkt.

De Doos van Zuid Eindproduct (S. Kruidenier, 2020)

Maquette Eindproduct (S. Kruidenier, 2019)

De Doos van Zuid bestaat uit een game-element waarbij de maquette van de Afrikaanderwijk de fundering is van het spel. De Doos van Zuid kan tevens omschreven worden als een kijkdoos welke niet alleen van één kant bekeken kan worden, maar vanuit twee kanten. Dit zorgt voor interactie tussen de twee deelnemers tijdens het spel. Een kijkdoos is een oud concept waarbij de elementen: nieuwsgierigheid, verrassing en verwondering het meest ten grondslag liggen. Deze elementen zijn binnen het prototype meegenomen, echter is het ‘’battle-game’’ element om cultuur te leren kennen van de hoogste waarden. De vraag die binnen het team voornamelijk gesteld werd is hoe er een interventie gecreëerd kon worden om op een laagdrempelige manier de gebruiker kennis te laten maken met cultuur binnen de eigen wijk. Het is belangrijk dat de algehele communicatie (geschrift en fysieke uitstraling) van deze interventie niet als prioriteit had om de maatschappelijke problematiek van Rotterdam-Zuid aan de kaak te stellen, maar eerder een ‘’camouflage’’ middel om de gebruikers te stimuleren om te participeren aan cultuur. Hierbij is ervoor gekozen om leisure als middel in te zetten voor deze vraagstelling. Er is in acht genomen dat de bewoners van de Afrikaanderwijk (testgroep) inmiddels een afkeer hebben van het label ‘’laboratoriumrat’’ en daarom niet open staan voor interventies welke juist deze uitstraling en communicatie hebben. Daarom is het belangrijk geweest dat interactie, laagdrempeligheid, uitnodiging en het gevoel van escapism op korte termijn de elementen zijn binnen het prototype ontwerp. Het escapisme binnen het ontwerp ligt vooral in de verwondering en verrassing op het moment dat de deelnemers door de kijkgaten van de Doos op Zuid kijken en met hun medespeler het spel uitvoeren. Hier wordt ingespeeld op verschillende zintuigen, echter hebben wij naar aanleiding van de feedback tijdens de stakeholdersessie meerdere ideeën opgedaan om alle zintuigen mee te laten spelen in dit ontwerp (zie kopje: aanbeveling). Het leisure-aspect kan hier nog verder ontwikkeld worden ondanks dat deze al wel duidelijk aanwezig is. Voor de toekomst van het prototype is het belangrijk dat de orgware binnen de culturele sector in de wijken van Rotterdam-Zuid zich verbinden met de Doos van Zuid en de gebruikers de mogelijkheid biedt om verschillende culturele activiteiten te ontdekken. Door middel van de QR-codes en eventuele andere communicatiemiddelen (welke geschikt zijn voor de gebruikers die niet goed bekend zijn met de continue digitale ontwikkelingen) kunnen partijen zich binden om de toegankelijkheid van hun culturele activiteiten zichtbaarder te maken onder de gebruikers van de Doos van Zuid. De bij aanvang opgestelde ontwerpeisen (bijlage 1, startdocument) komen overeen met het prototype ontwerp. De voornaamste ‘must’-ontwerpeisen zijn in dit prototype meegenomen, deze zijn als volgt: Het prototype verbindt, vergroot de creativiteit van de bewoners/gebruikers en biedt perspectief binnen cultuur, onderwijs en community; waarbij de verbintenis wordt uitgedrukt in het game-element en tevens de interactie die het teweeg brengt. Het spel brengt perspectief in de cultuurmogelijkheden en kan als startpunt gezien worden waarbij de gebruiker zich kan mengen in en verbinden aan een community welke aansluit bij de behoeftes en interesses. Cultuur wordt ingezet als middel om sociale competenties van bewoners te bevorderen; hierin wordt het prototype gezien als startpunt voor de gebruiker om te ontdekken welke culturele activiteiten hen aanspreken, zodat zij zich kunnen binden en hiermee kunnen ontwikkelen binnen de sociale competenties. Het prototype speelt in op de informele cultuur; het zichtbaar maken van het informele cultuuraanbod en daadwerkelijke activiteiten middels de communicatie binnen het spelelement. Het prototype is minimaal gericht op straatniveau of wijkniveau; het prototype is fysiek makkelijk te verplaatsen en kan direct ingezet worden op verschillende locaties en evenementen binnen de Afrikaanderwijk (testwijk). Daarbij heeft de Cultuurscouts al interesse getoond om het prototype (eventueel wanneer het verder ontwikkeld wordt) in te zetten tijdens hun activiteiten binnen de wijk. Het prototype heeft een relatie met gebiedsbranding, aantrekkelijke stad en/of stadsbeleving op Rotterdam Zuid; het prototype is een eye-opener in welke culturele activiteiten zich plaatsvinden op Rotterdam-Zuid (Afrikaanderwijk) en heeft daarom impact op de kennis en individuele ontdekking van cultuur van de gebruiker.

Hiermee wordt de wereld op het gebied van cultuur verbreed en geeft het inzicht in de mogelijkheden welke eerst niet zichtbaar waren. Bij de ‘Should’-ontwerpeisen zijn de volgende ontwerpeisen behaald: Het prototype is op de korte termijn inzetbaar en het prototype is simpel en praktisch (wens vanuit de opdrachtgever); het prototype is fysiek makkelijk te verplaatsen en in te zetten, hierdoor kan het makkelijk op verschillende locaties een directe impact maken. Vanuit Samir Bellag (coördinator ‘t Klooster) is er vernomen dat de bezoekers van ‘t Klooster en de bewoners van de Afrikaanderwijk erg nieuwsgierig van aard zijn. Tevens is dit zelf door het team waargenomen tijdens de verplaatsing van het prototype. Veel bewoners toonde hun interesse door te vragen wat het prototype inhield. Daarbij kunnen de opdrachtgevers het prototype in hun eigen locatie inzetten om aandacht te genereren voor hun toekomstige werkzaamheden. De stakeholders tijdens de stakeholdersessie waren erg enthousiast over het product. De potentie van het prototype was zichtbaar, echter zaten er nog enkele verbeterpunten aan welke op te lossen waren op korte en lange termijn (zie kopje: Creatieve sessie met stakeholders). Het voornaamste sterke punt is dat zij inzagen en geloofde dat de bewoners van Rotterdam-Zuid de nieuwsgierigheid hadden en het prototype hiermee genoeg aandacht zou trekken om deze twee aspecten bij elkaar te laten komen. Hierbij is de kans groot dat mensen interactie zullen hebben met het prototype waarbij de vraagstelling van de opdrachtgever beantwoord zal zijn. Daarbij wordt het prototype gezien als startpunt voor een verdere beantwoording van de vraagstelling. De Doos van Zuid kan op verschillende manieren ingezet worden om niet alleen de zichtbaarheid te vergroten, maar ook om de orgware binnen de culturele sector op Rotterdam-Zuid met zich te binden. Tevens kan de Doos van Zuid het beginpunt zijn van een groter concept en samenwerking tussen verschillende partijen (gevestigd en niet gevestigd) binnen de wijken. Doordat gebruikers en cultuurmakers interactie kunnen initiëren. Met de Doos van Zuid kunnen andere culturele makers zich zichtbaar laten maken en zich verbinden aan andere gevestigde cultuur plekken. Het prototype is altijd in ontwikkeling, maar kan op dit moment direct ingezet worden om gebruikers te stimuleren voor meer participatie binnen de cultuur in hun wijk. De Doos van Zuid kan ook een toevoeging zijn op het versterken van de waardeketen tussen de partijen en toekomstige partijen die, door de verbintenis van de Doos van Zuid, nieuwe initiatieven en samenwerkingen tot stand kunnen laten komen ten behoeve van de bewoners en geïnteresseerden.

Kostenplaatje De Doos van Zuid is een tastbaar prototype, waaraan kosten zitten verbonden. De kosten die hieronder worden beschreven gaan over het laten ontwikkelen van de doos. Hierbij zijn verschillende scenario’s uitgewerkt. Deze scenario’s verschillen van materiaal gebruik. De kosten zijn exclusief btw en loonkosten. De verschillende scenario’s kunnen zelf worden uitgewerkt of er kan voor gekozen worden om een externe in te schakelen. Daarnaast is er een kostenoverzicht gemaakt waarin de kosten van het huidige prototype zijn opgenomen. Het eerste overzicht wat getoond wordt gaat over de kosten die gemaakt zijn voor het huidige prototype. Hierbij zijn zowel de kosten van de maquette als de kosten van de doos eromheen opgenomen. Aan de maquette is 25 uur besteed en aan het maken van de doos is vijftien uur besteed. Bij het uitwerken van het prototype moet hier rekening mee worden gehouden voor de loonkosten.

Kostenoverzicht 1 (B. Van der Plas, 2020)

Het tweede kostenoverzicht, dat hieronder te vinden is, gaat in op de mogelijkheden voor een professionelere versie van de Doos van Zuid. Hierbij zijn verschillende mogelijkheden opgenomen voor de uitwerking. Deze uitwerkingen verschillen van zowel de weergaven van de maquette als het materiaalgebruik van de doos. In dit overzicht zijn alleen de materiaalkosten exclusief btw opgenomen. De arbeidsuren zijn buiten beschouwing gelaten.

Kostenoverzicht 1 (B. Van der Plas, 2020)

Hieruit kan geconcludeerd worden dat de prijzen enorm verschillen. De goedkoopste mogelijkheid is de huidige uitwerking het prototype. Het duurste scenario is het scenario met de 3D printer en de RVS doos. Het is hierbij aan de opdrachtgever zelf om een uiteindelijk besluit te maken over welke materialen er gebruikt zullen worden bij de definitieve uitwerking. Het huidige prototype is niet geschikt om buiten te plaatsen voor lange tijd. De andere scenario’s hebben wel de mogelijkheid om buiten te worden geplaatst voor langere tijd.

Verdienmodel Voor het verdienmodel zijn er twee opties. Optie één speelt in op de ruil economie en sluit goed aan op het concept van EMI Cultuur op Zuid, betreft halen en brengen. De tweede optie is gericht op het binnenhalen van fondsen die voorzien in financiële steun aan projecten met een maatschappelijk doeleinde. Beide opties staan hieronder verder uitgewerkt. Ruil economie Binnen het vaandel van de ruil economie kan gekeken worden naar het ruilen van de zichtbaarheid die de Doos van Zuid faciliteert tegen geld of middelen om hem te bouwen en te onderhouden. Zo wordt het mogelijk om als organisatie een plek te ‘kopen’ in de doos. Dit kopen kan zijn door het leveren van een financiële bijdragen waardoor de doos ontwikkeld kan worden, maar ook door een samenwerking aan te gaan. Hierbij kan gedacht worden aan het bieden van een gratis les of andere dienst waardoor de drempel voor bewoners om te participeren aan culturele activiteiten lager wordt. Ook kan EMI Cultuur op Zuid een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van het concept. Als zij gevestigd zit op Zuid kan zij haar locatie gratis beschikbaar stellen voor kunstenaars die een expositie willen houden. Als ruilmiddel kan gekeken worden naar de bijdragen die deze kunstenaars kunnen leveren aan de ontwikkeling van de doos. Fondsen Voor de ontwikkeling van de Doos van Zuid zal er beroep worden gedaan op verschillende fondsen die projecten steunen met een maatschappelijk doeleinde. Zoals beschreven staat in bij het kopje ‘kostenplaatje’, zijn er verschillende richtingen waarin het project zich kan ontwikkelen. Afhankelijk van welke richting uiteindelijk door de opdrachtgever gekozen wordt, is er een ander bedrag nodig dat opgehaald moet worden bij de fondsen. Het Oranje Fonds zou een geschikte partner zijn. Deze organisatie steunt iedereen die iets wil doen voor een ander met geld, tijd, kennis en aandacht (Oranje Fonds, z.d.). Ook kan er lokaal een aanvraag worden ingediend bij het Stichting Job Dura Fonds. Stichting Job Dura Fonds behartigt algemeen maatschappelijke, culturele en wetenschappelijke belangen op het gebied van de gebouwde omgeving, gericht op de stad Rotterdam (Rotterdam Fondsen, z.d.). Aanspraak zou hier worden gemaakt op een geldbedrag met betrekking tot verandering in de openbare ruimte door middel van tactical urbanism. Het Job Dura Fonds voorziet projecten van een financiele bijdragen tussen de €500,- en €15.000,-. Gemiddeld besteed het fonds €6.000,- aan projecten, wat betekent dat de doos hiermee makkelijk en volledig gefinancierd kan worden.

6.2 Aanbeveling aan de opdrachtgever Tijdens het ontwikkelen van de Doos van Zuid zijn er verschillende ideeën ontstaan om de Doos van Zuid verder te ontwikkelen. Hieronder worden de aanbevelingen beschreven.

Evenement Er is geconstateerd dat er meerdere cultuurmakers zijn die zich inzetten voor de buurt. Een organisatie die actief betrokken is en vaak aanwezig is bij culturele evenementen in de wijk is de Cultuurscouts. Het is mogelijk om de doos aan deze organisatie in bruikleen te offeren, waardoor zij hem kunnen meenemen naar verschillende evenementen. Hiermee kunnen de Cultuurscouts op een laagdrempelige manier de bezoekers van de evenementen bewust maken van andere culturele activiteiten. In ruil zouden de cultuurmakers kunnen bijdragen aan de constructie en ontwikkeling van de doos.

Digitaal De doos van Zuid is een prototype dat gemakkelijk gebruikt kan worden binnen EMI Cultuur op Zuid. Echter is de Doos van Zuid zoals het prototype nu ontwikkeld is nog niet volledig duurzaam, waardoor aanvullingen van cultuurmakers lastig is. Daarom is het goed om te kijken hoe de doos verbeterd kan worden. Er is gekeken naar een optie om een digitaal aspect aan de doos toe te voegen. Hierbij kan worden gedacht aan het vervangen van de bordjes waar nu de informatie op staat, door twee tablets. Op deze tablets kan de informatie per locatie worden weergegeven. Uiteraard kan deze constant worden geüpdatet. Ook is het mogelijk om de informatie aan te bieden in verschillende talen, zodat alle culturen van de wijk de doos begrijpen. Verder zou het verhaal middels audio kunnen worden afgespeeld, zodat men ernaar kan luisteren. Daarnaast is het door deze verandering mogelijk om op een andere manier de interactie te zoeken met de doelgroep. Zo hoeft er geen QR-code te komen, waardoor het concept wellicht toegankelijker wordt voor een grotere doelgroep. Er kan er meer informatie gegeven worden en er kunnen zelfs filmpjes of foto’s getoond worden van activiteiten van de betreffende locatie. Hierdoor wordt de verbeelding van de persoon die het spel speelt nog meer aangesproken. Om verder in te gaan op de duurzaamheid van de doos is het advies om de maquette te laten projecteren door een 3D projector. Deze vorm van maquette is simpel aan te passen, waardoor nieuwe cultuur simpel kan worden toegevoegd. Er kan ook nog verder worden doorgedacht. Zo is het mogelijk om verschillende kaarten te uploaden. Zo zou de cultuurgeschiedenis van de wijk ook zichtbaar kunnen worden gemaakt. Daarnaast is het laten zien van toekomstige ontwikkelingen ook mogelijk. Ook kan het spelelement worden aangepast. Er kan onderscheid gemaakt worden tussen kunst, cultuur, muziek, educatie en kinderactiviteiten. Er zouden zelfs verschillende cultuur routes kunnen worden weergegeven. De kosten voor een digitale doos van Zuid zijn te vinden onder het kopje ‘kostenplaatje’.

Buurt Rotterdam-Zuid bestaat uit drie buurten, Charlois, Feijenoord en IJsselmonde. Deze buurten zijn opgedeeld in verschillende wijken. Charlois en Feijenoord hebben beide negen verschillende wijken en IJsselmonde heeft er vijf (Gemeente Rotterdam, 2018). Om cultuur zichtbaar te maken op Rotterdam-Zuid is het van belang al deze wijken te laten participeren aan de Doos van Zuid. Het advies is om van elke wijk binnen de gebieden Charlois, Feijenoord en IJsselmonde een (digitale) maquette te maken, zodat de Doos van Zuid kleinschalig en herkenbaar blijft voor de bewoners binnen de wijken.

6.3 Conclusie De Doos van Zuid zal de grootste impact hebben op het zichtbaar maken van de cultuur en het verhogen van de cultuurparticipatie wanneer alle drie de bovenstaande aanbevelingen worden gecombineerd tot een compleet product. Tactical urbanism wordt ingezet in de vorm van een aantrekkelijke, fysieke doos met daarin een 3D projectie van de wijk waarin hij staat. Een projectie die de optie heeft verschillende mappen te laten zien van de wijk (heden, verleden, toekomst) en hier ook actuele informatie over kan geven in verschillende talen. Door het toevoegen van verschillende talen worden er geen bewoners buitengesloten. Inclusiviteit van alle bewoners is belangrijk voor dit project, omdat het iedereen moet kunnen stimuleren mee te doen aan culturele activiteiten. De doos biedt een kijkje in de geschiedenis en de toekomst waarbij storytelling en een spelelement worden ingezet om mensen actief nieuwsgierig te maken naar de cultuur in eigen wijk. In een vorm van co-creatie wordt er samengewerkt met verschillende instellingen op Zuid om leuke acties te koppelen aan de doos om de cultuurparticipatie te stimuleren. Ook kunnen de bewoners zelf aangeven wat er nog meer in de doos te zien moet zijn. Zo komt er samen met de bewoners een compleet plaatje van alle culturele activiteiten op Zuid. Leisure is hierbij in de vorm van de Doos van Zuid een middel om mensen te interesseren in cultuur maar leisure is in de vorm van cultuurparticipatie ook een doel. Er is uitgebreid onderzoek gedaan en het concept is voorgedragen aan verschillende stakeholders en eindgebruikers die beide positief hebben gereageerd. De opdrachtgever, EMI Cultuur op Zuid, wilde een concept dat meteen bruikbaar was en direct impact zou generen op de zichtbaarheid. Dat heeft het team geleverd. Nu is het aan EMI Cultuur op Zuid zelf om ervoor te zorgen dat dit concept niet in een la verdwijnt, maar groeit tot zijn volledige potentie.

Literatuurlijst ADIEUX studios. (z.d.). Visual diary. Geraadpleegd op 27 november 2019, van https://www.adieuxstudios.com/visualdiary Afrikaanderwijk.net . (z.d.). t Klooster Lokaal Cultuurcentrum. Geraadpleegd op 26 november 2019, van http://www.afrikaanderwijk.net/t_klooster_lokaal_cultuurcentrum/ AIR Rotterdam. (2019, 22 november). SMC19- Francine Houben: perspectief op zuid. [Videobestand]. Geraadpleegd op 2 december 2019, van https://www.youtube.com/watch?time_continue=796&v=0p658g2zlbU&feature=emb_logo [Allecijfers. (2018). Gemeente Rotterdam. Geraadpleegd op 2 december 2019, van https://allecijfers.nl/gemeente/rotterdam/ Betekenisdefinitie. (z.d.). Betekenis Zichtbaarheid. Geraadpleegd op 23 november 2019, van https://www.betekenis-definitie.nl/Zichtbaarheid Beurskens, M. (2017, 19 augustus). Gamification: 5 basisregels om het niet te laten mislukken. Geraadpleegd op 26 januari 2019, van https://www.frankwatching.com/archive/2017/08/19/gamification-5-basisregels-om-het-niet-te-latenmislukken/ Bos, S. (z.d.). Aanbod. Geraadpleegd op 23 november 2019, van https://www.finler.nl/aanbod/ Café het Haantje. (z.d.). Cafe het haantje.Geraadpleegd op 26 november 2019, van https://www.cafehethaantje.nl/cafehethaantje/ Cieremans, D. (2019). Dromenlab® Template [Afbeelding]. Cultuurscouts. (z.d.) Over cultuurscouts. Geraadpleegd op 25 november 2019, van https://cultuurscouts.com/over Danquette, T. (2019, 18 maart). Klassiek concert in Oude Kerk Charlois. Geraadpleegd op 25 november 2019, van https://www.dehavenloods.nl/nieuws/algemeen/672036/klassiek-concert-in-oude-kerk-charloisDe Buzinezzclub. (z.d.). Welkom bij de Buzinezzclub. Geraadpleegd op 27 november 2019, van https://buzinezzclub.nl De Magie van Feyenoord. (z.d.) Een sterke wijkraad staat voor haar bewoners. Geraadpleegd op 25 november 2019, van https://www.magievanfeijenoord.nl/hillesluis/wijkraad Demos. (z.d.). De COCD-box. Je ideeën selecteren op een gestructureerde manier. Geraadpleegd op 6 december 2019, van https://demos.be/kenniscentrum/methodiek/de-cocd-box-je-ideeen-selecterenop-een-gestructureerde-manier DESIGN A BETTER BUSINESS. (z.d.). How to use the Design Criteria Canvas. Geraadpleegd op 21 november 2019, van https://designabetterbusiness.tools/tools/design-criteria-canvas DESIGN A BETTER BUSINESS. (z.d.). DESIGN CRITERIA CANVAS. Geraadpleegd op 29 november 2019, https://www.designabetterbusiness.tools/tools/design-criteriacanvas?utm_source=dbb&utm_medium=link&utm_campaign=Design%20Criteria%20Canvas&utm_co ntent=title

DESIGN A BETTER BUSINESS. (z.d.). Wall Of Ideas. Geraadpleegd op 29 november 2019, van https://www.designabetterbusiness.tools/tools/wall-of-ideas Design Thinking Workshop. (z.d.). De Design Thinking Methode Uitgelegd: In 5 Fases Naar Innovatie. Geraadpleegd op 23 november 2019, van https://designthinkingworkshop.nl/design-thinking-methode/ De Telefoongids. (z.d.). Islamitsch Cultureel Centrum-Selam in Rotterdam. Geraadpleegd op 26 november 2019, van https://www.detelefoongids.nl/islamitisch-cultureel-centrum-selam/14652456/5-1/ DUIC. (5 december 2019). Complimentenpoort bij Hoog Catharijne. Geraadpleegd op 10 december 2019, van https://www.duic.nl/opmerkelijk/complimentenpoort-bij-hoog-catharijne/ Een tegen Eenzaamheid. (z.d.). Creatief bezig zijn geeft energie. Geraadpleegd op 3 december 2019, van https://www.eentegeneenzaamheid.nl/week-tegen-eenzaamheid-2019/inspiratie/ EMI. (z.d.). Kunst en Cultuur. [Afbeelding]. Geraadpleegd op 21 november 2019, van https://www.instagram.com/emiopzuid/ EMI. (z.d.). Logo EMI. [Afbeelding]. Geraadpleegd op 21 november 2019, van https://www.emiopzuid.nl/info-66/cultuur/ EVR. 2019. Zorg dat kennismigranten zich thuis voelen. Geraadpleegd op 2 december 2019, van https://evr010.nl/wp-content/uploads/2019/03/EVR2019_magazine.pdf Encyclo.nl. (z.d.). Cultuur. Geraadpleegd op 23 november 2019, van https://www.encyclo.nl/begrip/Cultuur Ensie. (14 januari 2011). Cultuur. Geraadpleegd op 23 november 2019, van https://www.ensie.nl/redactie-ensie/cultuur Expertisecentrum Maatschappelijke Innovatie. (2019). Over EMI. Geraadpleegd op 21 november 2019, van https://www.emiopzuid.nl/info-4/over-emi/ Facebook. (z.d.). djDonPedro. Geraadpleegd op 27 november 2019, van https://www.facebook.com/djDonPedro/ Feitenkaart Rotterdam. (2018). Opleidingsniveau Rotterdam op gebieds- en buurtniveau 2018 (voorlopige cijfers). Geraadpleegd op 9 december 2019, van https://onderzoek010.nl/documents/Onderwijs Gemaal op Zuid. (z.d.). Gemaal op Zuid. Geraadpleegd op 26 november 2019, van http://hetgemaalopzuid.nl/gemaal_op_zuid/ Gemeente Rotterdam. (z.d.). Buurthuis de Arend. Geraadpleegd op 26 november 2019, van https://www.socialekaartrotterdam.nl/organisatie/1312/buurthuis-de-arend Gemeente Rotterdam. (2017, 16 augustus). Hillesluis. [Videobestand]. Geraadpleegd op 2 december 2019, van https://www.youtube.com/watch?v=t9hVJW3U0Yg Gemeente Rotterdam. (2017, 29 september). Van boerenzij tot smeltkroes (film). [Videobestand]. Geraadpleegd op 2 december 2019, van https://www.youtube.com/watch?v=kOF652ckGlw Gemeente Rotterdam. (2018). Volle vaart CULTUURPROFIEL ROTTERDAM EN REGIO. Geraadpleegd van http://catalogus.boekman.nl/pub/P18-0406.pdf House of Esports. (z.d.) Game society. Geraadpleegd op 27 november 2019, van https://houseofesports.nl/projecten/game-society Gemeente Rotterdam. (2020, januari 25). Wijkprofiel 2018. Geraadpleegd op 27 januari 2020, van https://wijkprofiel.rotterdam.nl/nl/2018/rotterdam

Gezondheidsnet. (2016). Cultuur hangt samen met goede gezondheid. Geraadpleegd op 2 december 2019, van https://www.gezondheidsnet.nl/medisch/cultuur-hangt-samen-met-goede-gezondheid IMPACT. (z.d.). Over IMPACT. Geraadpleegd op 26 november 2019, van https://impactproducties.com/ Indebuurt. (2019). Ik wil niet dat Rotterdam-Zuid op de kaart staat als zielig. Geraadpleegd op 26 november 2019, van https://indebuurt.nl/rotterdam/rotterdammers/rotterdammer-van-de-week/ik-wilniet-dat-rotterdam-zuid-op-de-kaart-staat-als-zo-zielig~108199/ Interaction Design Foundation. (z.d.). What is Design Thinking? Geraadpleegd op 21 november 2019, van https://www.interaction-design.org/literature/topics/design-thinking Kasmi, S. (Wethouder). (2019, 15 oktober). Cultuur op Zuid [podcast]. In C. Baeten, G. van Eijck (interviewers). Coolsingelpraat. Rotterdam, Nederland: Coolsingelpraat. Kruidenier, S. (2020). De Doos van Zuid eindproduct. [Afbeelding]. Kruidenier, S. (2019). EMI Invites. [Afbeelding]. Kruidenier, S. (2019). Have you met EMI. [Afbeelding]. Kruidenier, S. (2020). Maquette eindproduct. [Afbeelding]. Kruidenier, S. (2019). Presentatie aan opdrachtgever 1. [Afbeelding]. Kruidenier, S. (2019). Presentatie aan opdrachtgever 2. [Afbeelding]. Kruidenier, S. (2019). Prototype in ontwikkeling 1. [Afbeelding]. Kruidenier, S. (2019). Prototype in ontwikkeling 2. [Afbeelding]. Kruidenier, S. (2019). Prototype in ontwikkeling 3. [Afbeelding]. Kruidenier, S. (2019). Prototype in ontwikkeling 4. [Afbeelding]. Kruidenier, S. (2019). Prototype in ontwikkeling 5. [Afbeelding]. Kruidenier, S. (2019). Stakeholdersessie. [Afbeelding]. Kruidenier, S. (2019). You never talk alone. [Afbeelding]. Kunsten92.(2010). Cultuur verrijkt onze samenleving. Geraadpleegd op 2 december 2019, van https://www.kunsten92.nl/publicaties/overig/cultuur-verrijkt-onze-samenleving-vijf-aanbevelingeneffectiever-kunst-cultuurbeleid/ Kunsten â&#x20AC;&#x2DC; 92. (2010). Cultuur verrijkt onze samenleving â&#x20AC;&#x201C; vijf aanbevelingen voor een effectiever kunst en cultuurbeleid. Geraadpleegd op 18 december 2019, van https://www.kunsten92.nl/publicaties/overig/cultuur-verrijkt-onze-samenleving-vijf-aanbevelingeneffectiever-kunst-cultuurbeleid/ LKCA (2018). Cultuur trends. Geraadpleegd op 2 december 2019, van https://www.lkca.nl/~/media/downloads/portals/amateurkunst/trendverkenning-basis-voorcultuurparticipatie-juni-2017.pdf LKCA. (z.d.). Hoe bereik je blijvend meer mensen in de wijk? Handvatten voor culturele instellingen. Geraadpleegd op 18 december 2019, van https://www.lkca.nl/cultureel%20kapitaal/hoe-bereik-jeblijvend-meer-mensen-in-de-wijk

LKCA. (12, november 2019). who bevestigt: kunst en cultuur bevorderen de gezondheid. Geraadpleegd op 21 november 2019, van https://www.lkca.nl/nieuwsoverzicht/who-bevestigt-kunsten-cultuur-bevorderen-de-gezondheid Movedis. (z.d). WIJ MAKEN VOEDING EN BEWEGING Ă&#x2C6;CHT WEL LEUK. Geraadpleegd op 27 november 2019, van https://www.movedis.nl Movisie. (2018). Culturele interventies dragen aan positieve gezondheid. Geraadpleegd op 2 december 2019, van https://www.movisie.nl/artikel/culturele-interventies-dragen-aan-positievegezondheid Muiswerk Woordenboek. (2018). Aanbod. Geraadpleegd op 23 november 2019, van http://www.muiswerk.nl/mowb/?word=aanbod Opstroopwafel. (2019). Over ons. Geraadpleegd op 26 november 2019, van https://www.opstroopwafel.nl/overons Oranje Fonds. (z.d.) Wat doen wij? Geraadpleegd op 26 januari 2019, van https://www.oranjefonds.nl/wat-doen-wij Passion 4 salsa. (z.d) Door passie gedreven om de passie van salsa door te geven. Geraadpleegd 26 november 2019, van https://www.passion4salsa.nl Pit010. (z.d.). Welkom bij Pit010. Geraadpleegd op 26 november 2019, van https://pit010.nl Raad voor Cultuur. (2016). Agenda Cultuur 2017 â&#x20AC;&#x201C; 2020 en verder. Geraadpleegd van https://www.cultuur.nl/upload/documents/adviezen/Agenda-Cultuur.pdf Raad voor cultuur (2017) Cultuur in stad, land en wereld. Geraadpleegd op 2 december 2019, van https://www.cultuur.nl/upload/documents/adviezen/Agenda-Cultuur.pdf Rotterdamse Raad voor Kunst en Cultuur. (2019). Rotterdamse Cultuurvisie: Cultuur ondersteunt de veranderingen in de stad. Geraadpleegd van https://www.rrkc.nl/wp-content/uploads/2019/06/Bijlage8-Rotterdamse-Cultuurvisie.pdf South Explorer. (z.d.) South Explorer. Geraadpleegd op 25 november 2019, van https://southexplorer.nl/south-explorer/ Stadslente. (23 februari 2012). Tactical Urbanism: Park(ing) day. Geraadpleegd op 9 december 2019, van http://stadslente.blogspot.com/2012/02/tactical-urbanism-parking-day.html Stebru. (25 november 2019). Waarom we plekken maken waar ontmoetingen centraal staan. Geraadpleegd op 9 december 2019, van https://www.stebru.nl/nieuws/waarom-we-plekken-maken-waar-ontmoetingen-centraal-staan/ Stichting House of hope. (z.d.). House of hope. Geraadpleegd op 27 november 2019, van https://www.houseofhope.nl Stichting Hommes. (z.d.) Hommes, kunst en projecten / Arts and Projects. Geraadpleegd op 25 november 2019, van http://www.hommes.nl/about Stichting openhaard. (z.d.). Over ons. Geraadpleegd op 26 november 2019, via https://www.stichtingopenhaard.nl Sutter, B. (2019). EMI Invites. [Afbeelding]. Sutter, B. (2019). Generale eindpresentatie. [Afbeelding].

Tactical urbanism guide. (z.d.). Tactical urbanism guide, about. Geraadpleegd op 9 december 2019, van http://tacticalurbanismguide.com/about/ Talenteducation. (z.d.) Design thinking steps. Geraadpleegd op 5 december 2020, van http://www.talenteducation.eu/toolkitforteachers/designthinking/nl/steps/testing/ Theaternetwerk Rotterdam. (2019). Over ons. Geraadpleegd op 26 november 2019, van http://www.theaternetwerkrotterdam.nl/over-ons Tentekomai. (z.d). Tentekomai Traditional Japanese Instruments. Geraadpleegd op 27 november 2019, van http://www.tentekomai.eu/index.htm Uitagenda Rotterdam. (z.d.). Verzamelgebouw â&#x20AC;&#x2122;t Klooster. Geraadpleegd op 18 december 2019, van https://www.uitagendarotterdam.nl/locaties/l/verzamelgebouw-t-klooster/ Utrecht, R. (z.d.). About. Geraadpleegd op 27 november 2019, van https://robinutrecht.photoshelter.com/about Van Dale. (2020). Betekenis 'interactief'. Geraadpleegd op 9 december 2019, van https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/interactief#.Xi7XfC1x_yh Van der Plas, B. (2019). Creatieve sessie 1. [Afbeelding]. Van der Plas, B. (2019). Creatieve sessie 2. [Afbeelding]. Van der Plas, B. (2019). Creatieve sessie 3. [Afbeelding]. Van der Plas, B. (2019). Creatieve sessie 4. [Afbeelding]. Van der Plas, B. (2019). Creatieve sessie 5. [Afbeelding]. Van der Plas, B. (2020). Kostenoverzicht 1. [Tabel/figuur]. Van der Plas, B. (2020). Kostenoverzicht 2. [Tabel/figuur]. Van der Plas, B. (2020). Stakeholdersessie 1. [Afbeelding]. Van der Plas, B. (2020). Stakeholdersessie 2. [Afbeelding]. Van der Plas, B. (2020). Stakeholdersessie 3. [Afbeelding]. Van Vuuren, M. (2019). Prototype test Afikaanderwijk, [Afbeelding]. Walgenbach, E. (Gemeenteraadslid D66). (2019, 6 november). Aflevering 3. [podcast]. B. Verberk (interviewer). Cultuur deel je. Rotterdam, Nederland: LKCA. Wijkateliers op Zuid. (2019). Wijkateliers op Zuid. Geraadpleegd op 26 november 2019, van https://wijkatelieropzuid.wordpress.com/wijkatelier-op-zuid/ Wijnstekers, M. (20 oktober 2019). Natasja Morales stimuleert jonge, kwetsbare vrouwen: 'Een dubbeltje kan een kwartje worden, daar ben ik bewijs van'. Geraadpleegd op 27 november 2019, van https://www.ad.nl/rotterdam/natasja-morales-stimuleert-jonge-kwetsbare-vrouwen-een-dubbeltje-kaneen-kwartje-worden-daar-ben-ik-bewijs-van~a41c3007/ Woorden.org. (z.d.). Cultuur. Geraadpleegd op 23 november 2019, van https://www.woorden.org/woord/informeel Woorden.org. (z.d.). Informeel. Geraadpleegd op 23 november 2019, van https://www.woorden.org/woord/informeel

Youtube. (11 juli 2018). Johan de boterhammenman sluit deal met supermarkt. Geraadpleegd op 26 november 2019, van https://www.youtube.com/watch?v=uDzdR_kSxRk

Bijlagen Bijlage 1: startdocument

Startdocument

Projectleden: Bo Sutter (0996138) Britt van der Plas (0929358) Jonas Spronk (0896806) Maroucha van Vuuren (0855312) Sacha Kruidenier (0864394) In opdracht van: Expertisecentrum Maatschappelijke Innovatie Opdrachtgevers: Dafne Foet en Reinier Weers Begeleidend docent: Patrick Gaag Minor: Citybranding Datum: 21 november 2019

Inleiding Expertisecentrum Maatschappelijke Innovatie, hierna vermeld met de afkorting EMI, heeft als doel om het informele cultuuraanbod op Rotterdam Zuid beter zichtbaar te maken. Dit is van belang omdat cultuur mensen verbindt, andere perspectieven biedt en bijdraagt aan de geestelijke gezondheid van mensen. De opdracht vanuit EMI wordt omschreven als: welk informeel cultuuraanbod is er aanwezig op Rotterdam-Zuid en hoe krijgt deze meer zichtbaarheid? De duur van deze opdracht beslaat tien weken. Binnen deze periode wordt inzichtelijk gemaakt waar het informele cultuuraanbod in Rotterdam Zuid gevestigd is en hoe dit beter zichtbaar kan worden gemaakt. Dit proces wordt uitgevoerd aan de hand van de Design Thinking methode (Design Thinking Workshop, z.d.).

Voor dit project is er een projectgroep samengesteld bestaande uit vijf teamleden. De groep bestaat uit experts met verschillende achtergronden. Binnen de groep worden de volgende studierichtingen gevolgd: (1) Leisure & Event Management, (2) Sport Management & Ondernemen en (3) Ruimtelijke ordening en Planologie. Door deze mix van verschillende expertises zal er gedurende het project gekeken worden vanuit verschillende oogpunten. Dit biedt kansen om een breed en compleet beeld te krijgen van de situatie en uiteindelijk een passend en innovatief eindproduct op te leveren.

In dit startdocument is vastgesteld wat de gemaakte afspraken zijn omtrent aanwezigheid, deadlines, organisatie en communicatie. Daarnaast is de opdracht gezamenlijk herzien en op een logische wijze uitgebreid geherformuleerd. Verder is het van belang dat iedere deelnemer doelen en ambities vaststelt voorafgaand aan het project, om deze vervolgens te kunnen verbeteren en te behalen gedurende dit project. Voorafgaand zijn er ook ontwerpeisen vastgesteld die gedurende het project gelden als leidraad. Alle omschreven afspraken zijn in dit startdocument vastgesteld. Dit startdocument is dan ook leidend voor de rest van het project en is de start van dit tien weken durende iteratieve proces.

Organisatorische afspraken In dit hoofdstuk staan de onderlinge afspraken die gelden voor dit project. Hierbij zijn er afspraken gemaakt omtrent deadlines, bijeenkomsten en de vorm van communicatie. Deze afspraken zijn gezamenlijk vastgesteld en ieder projectlid dient zich gedurende het project aan deze afspraken te houden.

Afspraken Aanwezigheid Er wordt uitgegaan van een volwassen houding van ieder projectlid. Dit houdt in dat ieder lid zelf verantwoordelijk is voor zijn/haar tijdige aanwezigheid. Er wordt verwacht dat ieder projectlid hier professioneel mee om gaat en de andere leden vroegtijdig op de hoogte stelt bij afwezigheid of te laat komen. Projectleden worden bij afwezigheid, zonder geldige reden, gewaarschuwd. Mocht dit een tweede keer voorkomen dan zal dit vermeld worden tijdens de eerstvolgende vergadering. Er zal worden overlegd welke maatregel hiervoor zal gelden met als uiterste maatregel dat dit projectlid uit het team wordt gezet. Bij het missen van bijeenkomsten dient het projectlid de notulen van de gemiste bijeenkomst zelfstandig te bestuderen vĂłĂłr de start van de eerstvolgende bijeenkomst. Deadlines Deadlines dienen nagekomen te worden. Mocht er twijfel ontstaan bij een projectlid of hij/zij de deadline wellicht niet haalt, dan wordt dit tijdig aangegeven om tot een gezamenlijke oplossing te komen. Indien een projectlid een deadline niet nakomt wordt deze gewaarschuwd. Bij een 2 keer zal dit projectlid uit de projectgroep worden geplaatst. De deadlines zijn opgenomen in de planning en zijn bekend bij alle projectleden. Alle projectleden besteden minimaal het aantal aangegeven studie-uren aan dit project. Dit houdt in dat ieder projectlid 28 uur per week aan het project besteed. e

Bijeenkomsten Iedere maandag komt de projectgroep samen vanaf 14:30 uur tot 17:00 uur. Het hoofddoel van deze samenkomst is het vergaderen over de voortgang en het bepalen van de doelstellingen van die week. Op iedere vrijdag komt de groep samen vanaf 09:00 uur tot 17:00 uur. Deze dag geldt als werkdag om als gehele groep te werken aan de opgaven die eerder die week zijn opgesteld. Voor de aanvang van een bijeenkomst zal een notulist en een voorzitter worden aangesteld. Deze taken rouleren per week zodat iedere deelnemer aan de beurt komt. Na afloop van de bijeenkomst zal de notulen en de informatie van die bijeenkomst door de notulist worden verzameld en worden gedeeld met de andere projectleden. Iedere dinsdag en woensdag zullen de projectleden zelfstandig aan de opdrachten werken die in de vergadering op maandag naar voren zijn gekomen. Taakverdeling project De werkzaamheden worden zo eerlijk mogelijk verdeeld. Er heerst geen vaste taken structuur. Er wordt van ieder projectlid verwacht dat hij of zij zelf de verantwoordelijkheid neemt om een optimaal resultaat te boeken. Hierbij wordt uitgegaan van de kracht van het individu. Ieder projectlid weet waar zijn of haar krachten liggen en weet welke taken hierbij passen. Daarnaast wordt verwacht dat ieder projectlid zich houdt aan de vooraf beschreven competenties en deze verder weet te ontwikkelen.

Communicatie en houding De informele communicatie van de projectgroep zal via een groep in WhatsApp verlopen. Daarnaast worden documenten geüpload op de gezamenlijke Google Drive. Tweemaal per week is er een officiële bijeenkomst waarbij de voortgang en de doelstellingen worden besproken. Hierbij is het van belang dat iedereen elkaar laat uitpraten, luistert naar de ander en er alles aan doet om de doelen te behalen. Er wordt van iedereen een nieuwsgierige en ambitieuze werkhouding verwacht, waarbij tijdig wordt gereflecteerd op de werkprocessen en de onderlinge communicatie.

Doelen en ambities Als team zijn verschillende doelen en ambities samengesteld voor dit project. Hierbij heeft elk projectlid individuele doelen geformuleerd en zijn er gezamenlijke doelen voor de hele groep opgesteld. Deze doelen en ambities dienen binnen de duur van het project behaald te worden. Gedurende het project zal iedere deelnemer zijn/haar uiterste best doen om de andere projectleden te helpen en te stimuleren om deze doelen te behalen. Britt: Doel (competentie) 1: verbeteren van taal en spelling in stukken. Gedurende dit project wil ik werken aan mijn Nederlandse taal en spelling. Dit wil ik bereiken door middel van het aansturen van stukken schrijven en vragen om feedback op mijn geschreven stukken. Ik verwacht na dit project vooruitgang te zien in mijn Nederlandse taal en spelling en ik verwacht stukken met duidelijk minder spelen taalfouten te kunnen schrijven. Doel (competentie) 2: de belevingsomgeving door middel van activiteiten of fysieke ingrepen veranderen. Gedurende dit project verwacht ik te leren hoe je door middel van activiteiten of fysieke ingrepen de beleving van bewoners of bezoekers kan verbeteren. Gedurende dit project wil ik door middel van het werken aan het eindproduct en de weg hiernaartoe leren hoe je tot zo’n activiteit of ingreep komt. Hierbij wil ik de geleerde theorie die verschaft is tijdens de minor toepassen. Maroucha: Ik wil de theorie, welke ik heb meegekregen tijdens deze minor, meenemen in het ontwikkelen van een prototype dat een oplossing biedt voor het gestelde probleem. Ik wil daarbij een helikopterview aannemen tijdens dit project om tot een nieuw level van innovatie te komen. Bo: Tijdens dit project wil ik mijzelf ontwikkelen op het gebied van het branden en positioneren van culturele leisure activiteiten op wijkniveau. Dit houdt in dat ik mezelf vooral zal richten op het creëren van een onafhankelijke op het gebied van cultuur en het onderhouden van relaties in de wijk. Ik ga dit behalen door middel van een duidelijk gestructureerd veldonderzoek. Daarnaast wil ik mezelf verbeteren op het gebied van taal en het schrijven van stukken. Dit ga ik bereiken door het aanleveren van teksten en daarbij eventuele verbeteringen toe te passen die ik heb meegekregen van projectleden. Tot slot wil ik voor mezelf een duidelijke planning maken van de werkzaamheden die gedaan moeten worden wanneer ik in het buitenland ben. Dit om ervoor te zorgen dat ik mijn projectleden niet teleurstel en mezelf houd aan de afspraken.

Jonas Mijn doel is te werken aan competentie 1. Ik wil beter inzicht krijgen in hoe ik geleerde theorie uit mijn opleiding kan koppelen aan projecten in de praktijk. Daarnaast wil ik werken aan competentie 5. De focus ligt hierbij voor mij op het ontwikkelen van de vaardigheden om een project te ontplooien van de conceptfase naar de uitvoerende fase. Sacha Om mijzelf te ontwikkelen ga ik werken aan competentie 2 en competentie 6. Ik wil met dit project een nog betere visie kunnen vormen omtrent maatschappelijke innovatie en het betrekken van bewoners bij een project. Met competentie 6 ga ik mij richten op de communicatie met bewoners en stakeholders, omdat ik het nu soms nog moeilijk en eng vind om contact op te nemen en kritische vragen te stellen. Ook wil ik mijn creativiteit naar een hoger niveau tillen. Gezamenlijke teamdoelstelling Voor dit project streven wij ernaar om minstens het innovatieniveau ‘’vernieuwen’’ te behalen vanuit de Vier Ambitieniveaus (mywdka, 2019).

Hierbij gaat het erom dat er wordt gekeken naar de context waarin de opdracht ligt en om vanuit nieuwe denkpatronen een innoverend prototype te creëren. Denk hierbij aan cross sectorale innovaties, trends en ontwikkelingen, innoverende concepten welke als best practises dienen en co-creatie met de gebruikers en kernspelers. Daarbij wordt er een kritische houding aangenomen welke zorgt voor continue verbetering. De methode van Design Thinking (Interaction Design Foundation, z.d.) helpt bij het iteratief proces om de teamdoelstelling te behalen.

Omschrijving van de projectopdracht De opdracht vanuit EMI luidt als volgt: welk informeel cultuuraanbod is er aanwezig op Rotterdam-Zuid en hoe krijgt deze meer zichtbaarheid?

Definities Informeel • zonder strakke regels (woorden.org, z.d.) Informele cultuur • Cultuuraanbod dat niet door subsidies in stand wordt gehouden. (Foet, D. Persoonlijke communicatie, 17 november 2019); • Cultuurmakers onder de radar. Mensen die samen komen en iets ondernemen met betrekking tot cultuur, waarvan niet algemeen bekend is dat dit gebeurd.bestaat (Weers, R. Persoonlijke communicatie, 17 november 2019); • Uit het rapport Rotterdamse Cultuurvisie: Cultuur ondersteunt de veranderingen in de stad (Rotterdamse Raad voor Kunst en Cultuur, 2019), wordt informele cultuur omschreven als culturele en creatieve activiteiten binnen de wijken van Rotterdam. Steeds meer Rotterdammers besteden hun vrije tijd vlakbij huis en dat betekent dat zij graag op zoek gaan naar initiatieven en activiteiten (van creatieve en culturele aard) welke dicht bij huis zijn. Deze kleine informele netwerken binnen hun wijk, omtrent cultuuraanbod, brengt hen verbondenheid, verbeelding en een blik op nieuwe mogelijkheden. Dit is van belang omdat zij geen verbintenis voelen met traditionele verenigingsverbanden en de grootstedelijke verhalen omtrent cultuur. De eigen wijk en buurt is de vestigingsplaats waar jonge talenten en culturele makers zich ontplooien en ontwikkelen. Cultuur • Cultuur of beschaving is het geheel aan gewoonten en (gedrags)regels dat bij een volk of stam hoort (Ensie, 2011). • Het geheel van gebeurtenissen op het gebied van kunst, ontspannen en uitgaan (woorden.org, z.d.). • Manier waarop een groep mensen met elkaar omgaat of leeft (woorden.org, z.d.). • Al die dingen die mensen denken, doen en hebben: gewoonten en gebruiken, godsdienst, normen en waarden, bestaanswijze, muziek en voorwerpen, eetgewoonten en wijze van kleden, bouwwerken (Encyclo.nl, z.d.) Aanbod • Aanbod is de hoeveelheid goederen en diensten die worden aangeboden op een markt bij verschillende prijzen. Voorbeelden van markten zijn de supermarkt, de huizenmarkt, de arbeidsmarkt en de aandelenmarkt. Aanbod betekent iets anders dan de aangeboden hoeveelheid. Bij aangeboden hoeveelheid wordt namelijk gekeken naar wat er van een goed of dienst bij één bepaalde prijs wordt aangeboden (Bos, z.d.) • Verzameling waaruit je kunt kiezen (Muiswerk Woordenboek, 2018). • Aanbod vanuit de innovatieve grassroots en culturele informele initiatieven welke samen het cultureel aanbod divers en breed maakt (Rotterdamse Raad voor Kunst en Cultuur, 2019).

Rotterdam-Zuid • Zie Bijlage 1 - VPRO tegenlicht: Rotterdam-Zuid Stadsdeel achter de Maas. • Het informele cultureel infrastructuur heeft verduurzaaming en versterking nodig door aandacht te besteden aan de culturele programmering, het faciliteren van cultureel en creatief talent en het realiseren van een cultureel ankerpunt. Rotterdam-Zuid heeft ten opzichte van andere gebieden in Rotterdam naar verhouding minder cultureel aanbod. Daarom is het belangrijk dat het cultureel ankerpunt een programmering biedt welke de bewoners van Rotterdam-Zuid aanspreekt. (Rotterdamse Raad voor Kunst en Cultuur, 2019) Zichtbaarheid • Het zichtbaar zijn (betekenisdefinitie, z.d.). • Het voor het grote publiek opvallend zijn (betekenisdefinitie, z.d.).

Eigen omschrijving van de projectopdracht De opdrachtformulering kan in twee categorieën onderverdeeld worden: (1) het achterhalen van het informele cultuuraanbod dat aanwezig is op Rotterdam-Zuid en (2) hoe deze informele cultuur zichtbaar gemaakt kan worden. Informeel cultuuraanbod Dafne Foet (Programmaontwikkelaar voor Cultuur op Zuid bij EMI) omschreef ‘’informeel cultuuraanbod’’ als cultuuraanbod in de gemeente Rotterdam-Zuid, dat niet door middel van subsidie in stand wordt gehouden (persoonlijke communicatie, 17 november 2019). Informeel cultuuraanbod zijn initiatieven die vaak door cultuurmakers worden opgericht. Deze cultuurmakers zijn regelmatig de sleutelfiguren van een wijk of omgeving en leveren met hun project een directe bijdrage aan een gemeenschap. EMI opereert binnen de drie lenzen: cultuur, community en onderwijs. Het doel van de projectgroep, die deze opdracht op zich heeft genomen, is om cultuur in te zetten als middel om mensen in Rotterdam-Zuid te verbinden. Zichtbaarheid Het zichtbaar maken van het informele cultuuraanbod kan vanuit verschillende perspectieven belicht worden. Reinier Weers (programmeur Cultuur op Zuid bij EMI op Zuid) stelt dat de zichtbaarheid van het informele cultuuraanbod ervoor moet zorgen dat de cultuurankers (gedreven initiatiefnemers en makers van cultuur die verandering teweeg willen brengen in de participatie van mensen binnen de cultuur en de leefbaarheid op Rotterdam-Zuid) zich met elkaar verbinden (persoonlijke communicatie, 21 november 2019). Dit kan een waardeketen vormen welke ervoor kan zorgen dat partijen gezamenlijk kenniscreatie en innovatie ontwikkelen. Daarbij wil EMI als pilaar fungeren waar initiatiefnemers ondersteuning kunnen vinden voor toekomstige projecten in Rotterdam Zuid. Als laatste kan de gebruiker (geïnteresseerde deelnemers vanuit Rotterdam-Zuid) baat hebben bij de zichtbaarheid van het informele cultuuraanbod. Met 174 nationaliteiten die wonen, werken en recreëren binnen de gemeente Rotterdam-Zuid, is het van belang dat de diversiteit binnen het aanbod van cultuur zichtbaar wordt onder de geïnteresseerde. Participatie aan culturele activiteiten die aansluiten bij de eigen identiteit zorgt voor verbinding (sociale cohesie en community), een betere quality of life, een bijdrage aan de mentale gezondheid en een verbeterde ontwikkeling in het onderwijs. Bij het kopje ‘ontwerpeisen’ staan de aspecten ‘must’, ‘should’, ‘could’ en ‘won’t’ waaraan het prototype moet voldoen. Deze eisen zijn opgesteld aan de van van de eigen interpretatie van de opdracht en de harde eisen van de opdrachtgever.

De relatie tussen de opdracht en citybranding Zoals eerder vastgesteld wil EMI de ondersteunende pilaar zijn in Rotterdam Zuid welke culturele initiatieven in dit gebied wil realiseren. Zij willen tevens verschillende cultuurankers aan zich binden om een zo goed mogelijk waardeketen te creëren waarbij kenniscreatie en innovatie op maatschappelijk en cultureel gebied geïnitieerd wordt. Hiermee kan er ingespeeld worden op het creëren van een sterke en structurele orgware of software binnen Rotterdam Zuid welke de informele cultuur zichtbaar maakt voor de geïnteresseerde inwoners van Rotterdam Zuid. Met de informele cultuur wordt niet alleen ingespeeld op het aanbod en de fit met de kunsten cultuurmakers en inwoners binnen dit gebied die zich kunnen identificeren met de diverse culturele activiteiten, maar wordt er ook een duidelijke identiteit zichtbaar gemaakt die in lijn staat met de inwoners en het gebied binnen Rotterdam Zuid. Een goed voorbeeld is de transitie van de winkelboulevard Groene Hilledijk in deelgemeente Feijenoord. De gemeente is bezig om dit gebied op te knappen en een pluriforme wijk te creëren door het inzetten van jonge starters, studenten en mensen met een hoog, midden en laag inkomen. Samen met organisatie Hand-in-Hand proberen EMI en de omliggende bewoners te bedenken hoe deze transitie in goede banen geleid kan worden zonder dat het zijn authenticiteit verliest. Hierbij speelt cultuur een belangrijke rol. Behalve dat deze opdracht zich richt op de cultuurankers (cultuur initiatiefnemers) is het belangrijk dat de zichtbaarheid van de informele cultuur niet alleen versterkt wordt op het gebied van orgware, maar ook een zichtbare rol speelt op straatniveau zodat de culturele identiteit van dit gebied gewaarborgd wordt. De orgware en de software kan inspelen op de branding van dit cultuurrijke gebied. In het rapport van Rotterdamse Cultuurvisie: Cultuur ondersteunt de veranderingen in de stad (Rotterdamse Raad voor Kunst en Cultuur, 2019) wordt duidelijk gemaakt dat Placemaking een belangrijke rol kan spelen voor de ontwikkeling van cultuur. Hierbij wordt gesteld dat de inwoners van wijken en buurten ingeschakeld kunnen worden om de publieke ruimte vorm te geven en de wijken optillen naar een meer leefbaar gehalte.

De Opdrachtgever Opdrachtgever voor het project cultuur op Zuid is EMI (Expertisecentrum Maatschappelijke Innovatie). Dit expertisecentrum is gebonden aan de Hogeschool Rotterdam. Hierdoor werken er bij EMI studenten, docenten, experts en onderzoekers aan complexe vraagstukken. Zij focussen zich voornamelijk op de multi-problematiek in Rotterdam-Zuid. Zij werken aan oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken op het gebied van: wonen, werken, zorg & welzijn en onderwijs. EMI zorgt voor de verbinding tussen verschillende maatschappelijke opgaven voor Rotterdam Zuid. Dit doen zij in samenwerking met de Hogeschool Rotterdam, culturele en sociale pioniers, het bedrijfsleven, de gemeente, de zorg, het onderwijs, welzijn & wetenschappers en studenten (Expertisecentrum Maatschappelijke Innovatie, 2019). Voor de gemeente Rotterdam staat cultuur hoog in het vaandel. Cultuur verbindt, biedt perspectieven en draagt bij aan de geestelijke gezondheid volgens het onderzoek van World Health Organisation (LKCA, 2019). EMI heeft hierop geanticipeerd en wil cultuur deel uit laten maken van het Nationaal Programma Rotterdam Zuid (NPRZ). EMI houdt zich daarom sinds kort ook bezig met kunst en cultuur en probeert dit in Rotterdam Zuid zichtbaar te maken en in te zetten om het Nationaal Programma Rotterdam Zuid te versterken.

Ontwerpeisen De ontwerpeisen die zijn opgesteld, zijn onderverdeeld in vier categorieën. Namelijk: must, should, could en won’t, volgens het Design Criteria Canvas (Design a better business, z.d.). Dit zijn de ontwerpeisen die gesteld zijn aan het prototype dat antwoord zal geven op de vraag van de opdrachtgever.

Must • • • • • • • •

• • •

Het prototype verbindt, vergroot de creativiteit van de bewoners/gebruikers en biedt perspectief binnen cultuur, onderwijs en community; Het prototype sluit aan op de visie van EMI; Cultuur wordt ingezet als middel om sociale competenties van bewoners te bevorderen; Het prototype speelt in op de informele cultuur; Het prototype maakt impact op de zichtbaarheid van de informele cultuur op Zuid; Het prototype bevat verdieping in het aanbod op Zuid; Het prototype geeft antwoord op één of meerdere maatschappelijke problemen op Zuid; Het prototype staat in lijn met de doelstelling van EMI. Deze doelstelling luidt: een coherent samenhang creëren van de initiatieven, die gericht zijn op onderwijs, cultuur en participatie (community). Het prototype kan dus samen met de andere initiatieven worden vervlochten tot een coherente samenhang; Het prototype speelt in op het inzetten van sleutelfiguren/culturele ankers uit Rotterdam-Zuid; Het prototype is minimaal gericht op straatniveau of wijkniveau; Het prototype heeft een relatie met gebiedsbranding, aantrekkelijke stad en/of stadsbeleving op Rotterdam Zuid.

Should • • • • • • • •

Het prototype is simpel en praktisch (wens vanuit de opdrachtgever); EMI heeft als doel om het beter te doen als Wijk Paleis in West en de herontwikkeling van West-Kruiskade. Het prototype zou aan deze maatstaf moeten voldoen; De authenticiteit van de plek zal behouden worden; Het prototype draagt bij aan de (mentale)gezondheid van de doelgroep; De actualiteit van Rotterdam zal centraal staan; Het prototype is op de korte termijn inzetbaar; Het prototype is gericht op een klein gebied binnen Rotterdam-Zuid; Het prototype maakt impact op de lange termijn (Legacy).

Could • • • • •

Cultuur kan het doel zijn; Het prototype kan een impact hebben op heel Rotterdam-Zuid; Het prototype is inspirerend voor EMI als tool om de zichtbaarheid van de informele cultuur te stimuleren; Het prototype kan verder ontwikkeld worden door een overname van een andere projectgroep; Vooralsnog is er geen budget beschikbaar vanuit EMI. Eventueel zou de projectgroep in samenwerking met EMI een subsidie voor de uitvoer van het prototype kunnen aanvragen.

Won’t • •

• •

Planning

Voorstel voor vorm en inhoud van de voortgangsrapportage Vorm De vorm voor de voortgangsrapportage die op het moment het meeste draagvlak vindt binnen de projectgroep is een presentatie met daarbij een hand-out voor de opdrachtgever, waarin het proces kort en krachtig wordt toegelicht. Door het kiezen van deze vorm kan goed visueel en tekstueel worden weergegeven waarmee de projectgroep aan de slag gaat en al mee bezig is.

Inhoud De inhoud van de hand-out bevat een beschrijving van de werkzaamheden en uitkomsten tot nu toe. Dit houdt in bevindingen zoals: ontwerpeisen, resultaten van desk- en fieldresearch, creatieve sessies, het prototype, de onderbouwing van het prototype, evaluatie van de bereikte resultaten, eventuele knelpunten, feedback van stakeholders en een vooruitblik op de hierna te ondernemen werkzaamheden. Bijlage startdocument - VPRO tegenlicht: Rotterdam-Zuid, Stadsdeel achter de Maas

Rotterdam-Zuid, stadsdeel achter de Maas 10 november 2008 Arm en achtergesteld, ‘een typische immigrantenwijk’. Het beeld dat in de media geschetst wordt van Rotterdam-Zuid, het stadsdeel ten zuiden van de rivier de Nieuwe Maas, is meestal niet rooskleurig. Berichten over geweldpleging, drugsoverlast en diefstal voeren de boventoon. Behalve dat veel migranten uit onder andere Turkije, Marokko en de Antillen hier hun toevluchtsoord zoeken, weten we weinig over dit stadsdeel en de verschillende wijken. Hoe is Rotterdam-Zuid zo geworden en wat kenmerkt de verschillende buurten? Een stukje geschiedenis De geboorte van Rotterdam-Zuid vond plaats in 1591, toen de gemeente Rotterdam twee derde deel van het eiland tussen de Nieuwe Maas en het Zwanegat opkocht. Dit eiland werd ook wel Feijenoord genoemd. In 1658 werd het resterende deel van het eiland, dat oorspronkelijk aan IJselmonde toebehoorde, erbij gekocht. Feijenoord diende in die tijd als afvoerputje voor onder andere pestpatiënten, die in het Pesthuis werden ondergebracht, en misdadigers. In 1872 werd de bouw van de Nieuwe Waterweg, een breed kanaal dat Rotterdam met de Noordzee verbond, voltooid. De Rotterdamse haven ontwikkelde zich gestaag en Rotterdam groeide uit tot één van de grootste havensteden van Europa. De vele havenarbeiders, meestal afkomstig van het Zuid-Hollandse, Brabantse en Zeeuwse platteland, vestigden zich massaal in Feijenoord en Charlois. In hoog tempo ontstonden er rondom de havengebieden nieuwe woonwijken, waaronder de Afrikaanderwijk, Katendrecht en een deel van Bloemhof. Omdat deze voormalige landarbeiders in de havens aan een nieuwe toekomst werkten wordt Rotterdam-Zuid in de volksmond vaak nog ‘boerenzij van Rotterdam’ genoemd. Het groeiende inwonersaantal in ‘Zuid’ resulteerde in 1878 in een vaste oeververbinding door middel van een veerpont tussen Rotterdam en ‘Zuid’.

Na de afronding van de bouw van de Rotterdamse havens was er minder werk beschikbaar en trok een groot deel van de ‘boerenarbeiders’ naar de nieuwbouwwijken net buiten Rotterdam. Zij maakten plaats voor een nieuwe groep bewoners: de gastarbeiders uit Turkije en Marokko vanaf de jaren 60 van de 20e eeuw. Afgescheiden van de rest van Rotterdam door de Maas en ver uit het zicht van politici en beleidmakers, wordt Rotterdam-Zuid al decennia lang aan zijn lot overgelaten. Afgezien van de bruggen naar het Noordereiland, was dit stadsdeel aan het einde van de 19e en het begin van de 20e eeuw alleen te bereiken met verschillende veerponten. In 1942 kwam hier verbetering in door de bouw van de Maastunnel en halverwege de jaren zestig de eerste Van Brienenoordbrug (in 1990 werd de tweede Van Brienenoordbrug in gebruik genomen). In 1981 werd de Willemsbrug gebouwd en in 1996 de alom bekende Erasmusbrug. In een artikel in de NRC (26 september 2006) stelde PvdA-wethouder Dominc Schrijer dat ‘Zuid’ te ver weg was voor zijn partijgenoten: “Ze woonden er niet, ze hadden er niets mee. Onbekend maakt onbemind”. Als gevolg van het gebrek aan politieke interesse in ‘Zuid’ kenmerkt het stadsdeel zich door een hoge werkeloosheid, een laag opleidingsniveau, weinig sociale cohesie, goedkope en slecht onderhouden sociale woningbouw en veel schooluitval onder jongeren. Met uitzondering van de rassenrellen van augustus 1972 in de Afrikaanderwijk (Feijenoord) hoorden we decennialang zelden iets over het reilen en zeilen in dit stadsdeel (luister hiernaast de uitzending van Onvoltooid Verleden Tijd van de VPRO, over de rassenrellen). Vanaf de jaren 90 kwam hier echter verandering in: door de negatieve media-aandacht ontstond het beeld van een ‘ontspoorde Rotterdamse banlieu’. ENKELE STATISTIEKEN Rotterdam-Zuid bestaat uit vier deelgemeenten: Charlois, Feijenoord, Hoogvliet en IJselmonde. Deze deelgemeenten worden opgedeeld in verschillende wijken. In totaal wonen er rond de 200.000 inwoners in dit stadsdeel, een derde van het totale inwonersaantal van de stad Rotterdam. Uit cijfers van het CBS (2007) blijkt dat Feijenoord, na Delfshaven, koploper is met het hoogste aandeel langdurig lage inkomens in Rotterdam, namelijk 22 procent. Volgens dezelfde statistieken worden vooral de alleenstaande oudere vrouwen (45-65 jaar), eenoudergezinnen en paren met minderjarige kinderen getroffen. In Afrikaanderwijk, Katendrecht en Bloemhof moeten zes op de tien alleenstaande vrouwen rondkomen van een laag inkomen. 63,9 procent van de huishoudens in Feijenoord is van niet-westerse afkomst (bron: COS 2006).

DE WIJKEN UIT DE TEGENLICHT-AFLEVERING ‘JONG IN ROTTERDAM-ZUID’ Afrikaanderwijk (Feijenoord): Deze arbeiderswijk is ontstaan rond 1900 met de groei van de havens op ‘Zuid’. De Afrikaanderwijk was een van de eerste wijken van Nederland waar een meerderheid van de bevolking van allochtone afkomst was. Migranten uit Turkije, Marokko en Zuid-Europa werden in de jaren 70 als gastarbeiders hier gehuisvest om het zware werk in de havens te doen. Als gevolg van de rassenrellen in 1972, waarbij autochtone wijkbewoners massaal de huizen van migranten binnentrokken om hen op straat te zetten, voerde de gemeente een spreidingsbeleid in: in elke wijk mochten zich maximaal 5% Mediterranen, Surinamers en Antillianen vestigen. Een jaar later werd deze wet echter alweer ingetrokken door de Raad van State. Bloemhof (Feijenoord): In deze vooroorlogse wijk bestaat de bevolking voor 70 procent uit allochtonen. Vanaf 1917 werd er in Bloemhof geëxperimenteerd met betonbouw, zodat er goedkope arbeiderswoningen gebouwd konden worden. De Lange Hilleweg loopt dwars door Bloemhof heen en snijdt deze wijk als het ware in tweeën, met in het noordelijke gedeelte hoge portiekwoningen en in het zuidelijke deel voornamelijk laagbouw. Charlois: Gelegen op de zuidelijke Maasoever werd dit gebied pas op 1 januari 1973 opgenomen als deelgemeente van Rotterdam. Inmiddels ligt het inwonertal rond de 65.000. Tot 1895 was Charlois een zelfstandig agrarisch dorp. In het hart van Charlois ligt het grootste park van Rotterdam: het Zuiderpark. 53,7 procent van de inwoners van deze deelgemeente is van niet-westerse afkomst (bron: COS 2006). In oktober 2008 werd Charlois door burgemeester Opstelten aangewezen als risicogebied, met een preventief fouilleerbeleid in de buurt vanaf 1 november tot gevolg (Algemeen Dagblad, 30 oktober 2008). Hillesluis (Feijenoord): Deze wijk, die voor 80 procent door allochtonen bewoond wordt, werd in 2003 aangemerkt als een ‘onveilige wijk’ door de gemeente Rotterdam met een veiligheidsindex van 3,8 (boven de 7,1 is een wijk veilig en onder de 3,9 onveilig). Op het noordelijke deel van de Groene Hilledijk is in de jaren 60 een langgerekt winkelcentrum gebouwd, ook wel Boulevard Zuid genoemd. IJselmonde: De deelgemeente IJselmonde telt rond de 60.000 inwoners, waarvan 38,6 procent allochtonen (bron: COS 2006). In 1941 kwam er een einde aan de eeuwenlange zelfstandigheid van dit gebied toen het werd ingelijfd bij Rotterdam. Vlak voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Sportdorp gebouwd. Vervolgens werden ten noorden van de Hoochstratenweg ook woningen gebouwd en hierop volgend de ‘301 woningen’ in de Sagenbuurt en Zomerland. In de jaren 70 en 80 werden ook Lombardijen, Hordijkerveld, Tuinenhoven, Reyeroord, Groenenhagen, Kreekhuizen en Beverwaard uit de grond gestampt. In 1980 werd IJselmonde officieel een deelgemeente van Rotterdam-Zuid. In het westen grenst IJsselmonde aan Charlois en Feijenoord. (bronnen: Pact op Zuid en Wikipedia) door: Talinay Streh

Bijlage 2: Cultuurmakers De cultuurmakers op Rotterdam-Zuid Opstroopwafel Opstroopwafel is een stroopwafel merk. De stroopwafels worden allemaal handgemaakt en zijn verkrijgbaar in 15 verschillende smaken. Het bedrijf is van een Rotterdams echtpaar wat op verschillende evenementen en parken stroopwafels verkoopt. Daarnaast zijn de stroopwafels in een selectief aantal winkels verkrijgbaar en zijn ze te bestellen via de webshop. Daarnaast organiseert het echtpaar workshops en kinderevents (Opstroopwafel, 2019). Wijkatelier op Zuid Freehouse ontwikkelt samen met bewoners, lokale ondernemers en kunstenaars een serie project, producten en diensten in de Afrikaanderwijk, Rotterdam Zuid. Hierbij staat centraal om het culturele ondernemerschap en lokale productie te stimuleren. Op deze manier wordt de wijkeconomie te versterkt. In 2009 opende het Freehouse het wijkatelier op Zuid. In dit wijkatelier werken bewoners uit de Afrikaanderwijk die beschikken over kennis op het gebied van textiele producties (Wijkatelier op Zuid, 2019). Urban arts centre op Rotterdam Zuid Indirah Touwenaar is bezig met het opstarten van een nieuw urban arts centre op Rotterdam Zuid (Indebuurt, 2019). Theaternetwerk Rotterdam TheaterNetwerk Rotterdam (TNR) is een passievolle stichting voor amateurtheater. Het is een netwerkorganisatie van individuele amateurtheatermakers, -gezelschappen en theaterliefhebbers, waarvoor theater een belangrijke hobby en/of vrijetijdsbesteding is (Theaternetwerk Rotterdam, 2019). Eterij tapperij café het haantje Café ‘t Haantje is al ruim een halve eeuw een vertrouwd adres voor heel veel Rotterdammers en bezoekers van buiten de stad. De zaak aan de Bierens de Haanweg ligt in het hart van Lombardijen en is het centraal middelpunt bij evenementen in deze wijk. Naast een gezellig buurtcafé is Café ‘t Haantje vanouds een ontmoetingsplaats voor Feyenoord-supporters en in toenemende mate zowel een populair (familie-) restaurant als de plek bij uitstek op Zuid om relaxed te loungen op het schitterende terras. (Café het Haantje, z.d.) Buurthuis de Arend Een buurtinitiatief waar mensen elkaar ontmoeten. Ook organiseren ze activiteiten voor mensen uit de buurt. Het is gevestigd vlakbij het Afrikaanderplein. (Gemeente Rotterdam, z.d.) Oude Kerk Oude Kerk waar nu Klassieke concerten worden gegeven (Danquette, 2019). De stichting die hierachter zit heet het CEC (Cultuur Educatie Charlois). De Magie van Feijenoord Een website waarop heel veel verschillende buurtinitiatieven en andere vormen van ondernemerschap op Zuid worden geplaatst (De Magie van Feyenoord, z.d.).

Cultuurscouts Dit is een organisatie die gratis onderzoek doet naar de verschillende vormen van cultuur in jouw wijk. Cultuurscouts sporen de culturele waarden in de wijken op, maken deze zichtbaar en brengen ze in verbinding met bewoners. Dit met het doel een bijdrage te leveren aan een betere leefomgeving door de inzet van kunst en cultuur (Cultuurscouts, z.d.). EXPLORER EXPLORER is een halfjaarlijks evenement in Rotterdam Zuid. Culturele hotspots, tijdelijke locaties, galeries, ateliers en kunstwinkels openen tegelijk hun deuren met een afwisselend en uitdagend programma. Scroll and Swipe door Rotterdam-Zuid van Oud-Charlois naar Carnisse, langs het water naar Bloemhof en Rijnhaven. Kunst, muziek, poëzie, film, eten, sieraden, boeken, mode en fotografie (South Explorer, z.d.). Stichting Hommes Foundation Stichting Hommes Foundation is opgericht in 2007. Sindsdien realiseren we tentoonstellingen en projecten in Rotterdam Charlois, waarin vaak stedelijke, humane of maatschappelijke thema's een rol spelen. Stichting Hommes Foundation wil meer mensen in aanraking brengen met kunst en cultuur omdat we ervan overtuigt zijn dat kunst mensen gelukkiger maakt. We streven ernaar kunstpresentaties van kwaliteit te combineren met een toegankelijke sfeer. Door de kunst onder de aandacht te brengen van een breder publiek stimuleren we dat de kunstwerken een definitieve haven vinden bij iemand thuis (Stichting Hommes, z.d.). Lokaal Cultuur Centrum 't Klooster Aan het Afrikaanderplein in Rotterdam-Zuid ligt Lokaal Cultuur Centrum 't Klooster. Wijkbewoners uit verschillende bevolkingsgroepen en culturen ontmoeten elkaar hier, praten bij, drinken koffie, bezoeken een voorstelling, lezen een krant of volgen een activiteit. Kunst en cultuur, educatie en recreatie zijn de trefwoorden die de activiteiten in 't Klooster het best beschrijven. Muziekuitvoeringen, theater, cabaret, (multi)culturele muziek/ activiteiten, exposities en tentoonstellingen zijn allemaal te vinden in LCC ’t Klooster voor jong en oud (Afrikaanderwijk.net, z.d.). Dit is tevens een online map van de Afrikaanderwijk waarbij je verschillende organisaties en winkels kan vinden op het gebied van: kunst en cultuur, mode, horeca, sport en recreatie etc. Ze hebben heel de wijk en al haar diensten zichtbaar gemaakt. Gemaal op Zuid In het Gemaal op Zuid staan ontmoeting, productie en presentatie centraal. Het is een multifunctionele locatie midden in het levendige hart van Feijenoord, direct naast de bekende Afrikaandermarkt. Het is een prachtig gebouw (een voormalig stoomgemaal) wat gebruikt wordt voor vergaderingen, workshops, wijkactiviteiten en nog veel meer. In dit gebouw is tevens de Fietsenbank gevestigd. Deze organisatie maakt het mogelijk om fietsen beschikbaar te stellen voor inwoners met een laag inkomen wonend in wijk Feijenoord. Daarnaast is ook de Wijkkeuken van Zuid hier gevestigd. Een plek waar getalenteerde thuiskoks uit Rotterdam Zuid hun kookkunsten kunnen presenteren. Hierbij staat het thema ‘’eigen cultuur’’, ‘’duurzaam’’, ‘’ambachtelijk’’, ‘’lokaal’’ en ‘’gezond eten’’ centraal (Gemaal op Zuid, z.d.) IMPACT Rotterdam Een nieuw opgerichte platform welke jonge creatieve makers/initiatiefnemers helpen in hun ontwikkeling naar de volgende stap in professionaliteit (IMPACT, z.d.). Islamitisch Cultureel Centrum-Selam Een Islamitisch Cultureel Centrum dat zich in de Tarwewijk bevindt (De Telefoongids, z.d.).

De boterhammen man De boterhammenman, Johan Muurlink, sluit een deal met een supermarkt om kinderen te voorzien van boterhammen, die zij mee kunnen nemen naar school (Youtube, 2018). Passion 4 salsa Passion 4 salsa/ francis & Earl Chin see Hoo Salsa les voor beginners en gevorderden speciaal voor ouderen in de wijk lombardijen en grote hagen. (passion4salsa,z.d) Pit010 Pit010 is een welzijnsaanbieder in Ijsselmonde (Pit010, z.d.). Het is een organisatie die staat voor verbinding tussen bewoners van wijken. Stichting Openhaard Deze stichting heeft aandacht voor wederzijdse begrip, respect, dialoog en educatie. Enkele punten waar zij zich op focussen zijn: • Actief burgerschap van jongeren en vrouwen; • ieden van oplossingen voor integratieproblemen; • het stimuleren van de persoonlijke ontwikkeling van jongeren; • het volgen van een studie om competenties te ontwikkelen (Stichting Openhaard, z.d.). Movedis Voedings- en bewegingspraktijk. Diëtist begeleidt en motiveert bewoners bij het volgen van een dieet en let hierbij op cultuur en gewoontes. De diëtist geeft hiervoor ook kookworkshops (Movedis, z.d.) Tentekomai Een winkel met traditionele japanse instrumenten. Verkoopt slagwerk, maar organiseert ook demonstraties en workshops voor bedrijven en particulieren (Tentekomai, z.d.). House of Esports House of Esports richt zich op drie maatschappelijke thema’s: Gamen en werk; gamen en sociaal; gamen en gezondheid. Er komen organisaties of individuen vanuit de praktijk om de doelgroep kennis bij te brengen over deze thema’s. Verder worden er open avonden gehouden met als doel ouders en kinderen te bereiken (House of Esports, z.d.). Attractiv Een DJ uit Rotterdam Zuid. Hij is de organisator van Sweet Kingsday Festival in het Spinozapark in Lombardijen. Ook is hij de oprichter van Sweetbeatsz Entertainment (Persoonlijke communicatie, Irfan Ridaie). ADIEUX Studios Leandro Asmawidjaja is een startende modeontwerper. Een ambitieuze mode ontwerper die zich staande probeert te houden, tussen de “big boys” in de modewereld (ADIEUX Studios, z.d.). Buzinezzclub De Buzinezzclub is gevestigd in het centrum van Rotterdam, maar veel van de members zijn jongeren uit Zuid. Zij zijn gemotiveerd om een eigen onderneming te starten. De Buzinezzclub ondersteunt jongeren die op zoek zijn naar een passende baan of een eigen onderneming willen starten. Deze jongeren kunnen member van de club worden. Zij worden dan door trainers en coaches uit het bedrijfsleven klaargestoomd voor de arbeidsmarkt (Buzinezzclub, z.d.).

Natasja Morales Radio/podcast maker van Chicks and the City (Wijnstekers, 2019). Natasja stimuleert jonge, kwetsbare vrouwen om van een dubbeltje op zijn kwant een kwartje te maken. Jeancarlo Nunes dos Anjos Jeancarlo is een jonge, hardwerkende en zeer gemotiveerde fotograaf. Hij fotografeert op clubavonden in Rotterdam en doet daarnaast nog vele andere opdrachten (Persoonlijke communicatie, Jeancarlo Nunes dos Anjos). Zijn projecten en foto’s zij te bekijken op zijn website: http://www.nunesdosanjos.com Don Pedro et son Gramophone Don Pedro et son Gramophone is een dj uit Rotterdam Zuid, die optreed op verschillende feestjes (Facebook, z.d.). House of hope House of Hope is een sociaal initiatief op Rotterdam-Zuid. Honderden vrijwilligers en wijkbewoners zetten zich, onder leiding van een klein team professionals, in voor een betere wijk. Onze buurthuizen in de Tarwewijk, op Katendrecht en in de Beverwaard zijn gezellige en laagdrempelige ontmoetingspunten om het leven in de wijken aangenamer te maken. ‘Meer leven in de wijk’ is onze slogan. House of Hope is er voor alle wijkbewoners. Wij bieden activiteiten voor zowel kinderen als volwassenen. House of Hope is een ‘huis’ dat open staat voor alle volken, culturen en leeftijden (Stichting House of hope, z.d.). Robin Utrecht Een fotograaf uit Katendrecht. Robin Utrecht heeft een creatieve, bijna abstracte manier van fotograferen. Hij is een allround fotojournalist en legt onderwerpen van nieuws tot sport en van portretten tot reportages in Nederland en het buitenland vast (Utrecht, z.d.). In kaart De gevonden informele cultuur die door onze projectleden gevonden is, staat hieronder op de kaart van Rotterdam-Zuid weergegeven. Er is gekeken naar culturele instelling die voor de opdrachtgever nog niet vermeld waren in hun lijst met cultuurmakers. Er zijn ook cultuurmakers gevonden die geen vaste locatie hebben. Deze staan daarom niet op de kaart.

Bijlage 3: Feedbackformulieren