Klimaatadaptief ontwerp

De Sportspeeltuin Hillesluis is een populaire speeltuin onder inwoners van Hillesluis en omliggende gebieden. De speeltuin kan echter gevoelig zijn voor de eff ecten van klimaatverandering, één van de grootste uitdagingen van deze tijd.

Studenten: Jelle Brüggemann (Vastgoed en Makelaardij), Naomi Bischops (Watermanagement), Thom van Dijk (Civiele Techniek), Murat Dinç (Logistics Management), Ivan Fric (Logistics Management), Ayla Girwar (Ruimtelijke Ontwikkeling), Ramazan Güçlü (Bouwkunde), Shannon de Lange (Vastgoed en Makelaardij) “Tering, wat wordt dat mooi!” – Cor de Geus (voorzitter Speeltuin Hillesluis)

Er zijn bijvoorbeeld weinig schaduwplekken en de speeltuin is daarnaast tamelijk versteend, waardoor er meer kans is op een sterk hitteeilandeff ect of wateroverlast. Gevolgen van klimaatverandering mogen niet onaangenaam voelen en niet leiden tot gezondheidsproblemen. Er is daarom meer dan genoeg reden om onderzoek te doen naar de manieren waarop de speeltuin met de gevolgen van klimaatverandering om kan gaan, oftewel het klimaatadaptief maken van de Sportspeeltuin Hillesluis.

Huidige situatie

Eff ecten klimaatverandering

De gevolgen van klimaatverandering zijn in nu al terug te zien in Nederland. Zo is de gemiddelde temperatuur de afgelopen eeuw bijvoorbeeld al met 1,7 graden Celsius toegenomen en komen er steeds meer hittegolven voor. In de stad liggen de temperaturen door de hogere mate van verstening bovendien hoger dan daarbuiten. Ook de neerslagpatronen veranderen als gevolg van klimaatverandering. Voor Nederland betekent dat meer neerslag, waarbij de hoeveelheid regen in de stad meer toeneemt dan buiten de stad. Als de riolering de extreme neerslag niet volledig kan opvangen, ontstaat er wateroverlast.

Hittestress

De gemeente Rotterdam heeft onderzoek gedaan naar het hitte-eilandeff ect. Hieruit blijkt dat verschillen in temperatuur tussen de stad en het platteland tot 8ᵒC op kunnen lopen. Hillesluis is een buurt met relatief veel verstening en verkeer en heeft daardoor een warmer klimaat: de hitteeilandintensiteit is daar 6,2 ᵒC, zie afbeelding 1.

Afbeelding 1. Overgenomen van klimaatatlas.nlWateroverlast

Wateroverlast

De ondergrond van Hillesluis bestaat voornamelijk uit kleiige veenbodem met een kleine waterdoorlatendheid. Hierdoor wordt infi ltratie van regenwater naar de bodem bemoeilijkt en zijn er beperkte mogelijkheden om infi ltratievoorzieningen te realiseren.

Ook ligt de sportspeeltuin ver onder het maaiveld (tussen de -3m en – 5m NAP). Doordat de rest van de wijk hoger ligt dan de speeltuin, zal overtollig regenwater richting de speeltuin stromen. Hier verzamelt het water en kan het via de riolering naar het oppervlaktewater stromen. De speeltuin fungeert eigenlijk als een soort badkuip. Dit kan problemen opleveren, aangezien er als gevolg van klimaatverandering meer intensieve buien zullen plaatsvinden. Het rioolsysteem raakt hierdoor overbelast en straten komen onder water te staan.

Biodiversiteit

In de wijk is weinig groen aanwezig. Op de groenstrook aan de oostgrens van de buurt en het Varkenoordse Park na zijn er vrijwel geen groenvoorzieningen. De biodiversiteit in het park zelf is bovendien wat betreft groen beperkt. Ook heeft de sportspeeltuin opgemerkt dat de bomen in de speeltuin slechter groeien dan buiten het gebied. Dit kan komen doordat de speeltuin in verschillende peilvlakken ligt. Bij vergroening van de speeltuin zal verplaatsing van de grondwaterstromingen verder onderzocht moeten worden.

Adaptieve toepassingen

Groen

Groen is erg waardevol bij het realiseren van een klimaatadaptieve omgeving. Ten eerste heeft groen een verkoelend eff ect. Ook kan beplanting water vasthouden tijdens extreme buien, waardoor de riolering op dat moment minder belast wordt. Natuur heeft daarnaast ook een positief eff ect op de gezondheid van de mens en is goed voor de ontwikkeling van kinderen.

Er zijn veel manieren waarop groen in de speeltuin kan worden toegepast. Het verenigingsgebouw zou voorzien kunnen worden van groene daken en gevels. De daken en gevels kunnen water opvangen tijdens regenbuien en hebben een isolerende werking voor de binnenruimte, zie afbeelding 2.

Afbeelding 2. Artist impression Rooftop Revolution, door Alice Wielinga. Bron :https://www.nrc.nl/nieuws/2016/04/22/alleamsterdamse-daken-moeten-groen-1611163-a52429

Verder kunnen bomen een verkoelend eff ect hebben: ze weerkaatsen zonlicht, bieden schaduw aan de bezoekers van de speeltuin en de verdamping van water uit bladeren kan dezelfde werking hebben als tien airconditioners.

Waterberging

Waterbergingen komen in verschillende vormen en maten voor en hebben de functie om overtollig regenwater op te vangen als de riolering of het oppervlaktewater dat niet kan verwerken. Een van de manieren om water te bergen is door een waterplein aan te leggen. Dit is een multifunctioneel plein waar water heen kan stromen tijdens buien. Op het huidige voetbalplein zou een waterplein gerealiseerd kunnen worden, dat met behulp van markeringen nog steeds kan functioneren als sportveld. Een referentie hiervoor is het Benthemplein, zie afbeelding 3. Een andere manier van waterberging is een wadi. Hierbij stroomt extra regenwater naar het verdiepte groen, waar het tijdelijk wordt opgeslagen als oppervlaktewater.

Biodiversiteit

De biodiversiteit is als gevolg van verstedelijking afgenomen. Om de biodiversiteit groter te maken, is het van belang dat vogels en insecten meer nestgelegenheid en voedselmogelijkheden krijgen. Dit kan gedaan worden door bijenhotels of -bakstenen, nestkasten en groen in de buurt te realiseren. Hierbij moet rekening gehouden worden met het planten van verschillende soorten groen. Een grotere variatie in beplanting maakt de omgeving aantrekkelijker voor dieren en insecten en verkleint het risico op ziektes of plagen.

Ervaringen bezoekers

De geïnterviewde ouders die de speeltuin bezoeken, geven aan dat de speeltuin in de zomer als “zeer heet” wordt ervaren. Het is in de middaguren soms te warm om nog fi jn te kunnen spelen. Bijna alle respondenten geven dan ook aan dat er behoefte is aan schaduw in de speeltuin, zodat er meer verkoeling is.

Behalve schaduw wordt ook een waterelement genoemd als manier om de speeltuin te verkoelen. Een waterelement kan bij direct contact een verkoelende werking hebben en heeft daarnaast ook een waterbergende functie, waardoor deze toepassing een nog grotere klimaatadaptieve waarde krijgt. Bovendien is spelen met water ook populair onder kinderen.

Vanuit de gebruikers blijft de vraag naar schaduw als verkoelend element echter het grootst. Volgens gebruikers zou dit kunnen door het plaatsen van parasols of andere overkappingen. Gebruikers waren echter ook enthousiast over het aanbrengen van schaduwplekken door het vergroenen van de speeltuin, die daardoor ook meer is ingesteld op het omgaan met de gevolgen van klimaatverandering.

Aanbevelingen uit onderzoek en enquêtes

• Realiseren groene speelomgeving. • Aanbrengen van schaduwplekken in en rondom de speeltuin. • Mogelijkheden voor waterberging toepassen. • Vergroten van de biodiversiteit.

Afbeelding 3. Overgenomen van https://www.rijnmond.nl/nieuws/109856/Groot-waterplein-in-Rotterdam-Noord

Ontwerp en kansen

Na onderzoek gedaan te hebben naar voorgenoemde onderwerpen en informatie uitgewisseld te hebben met de andere projectgroepen, was het tijd om een ontwerp op te stellen. Dit ontwerp is gemaakt in SketchUp door Shannon de Lange en Jelle Brüggemann en is representatief voor alle deelnemende projectgroepen. In het ontwerp zijn alle essentiële aspecten van de verschillende thema’s in acht genomen om zo tot een groene en inclusieve speeltuin te creëren, waar iedereen welkom is om te spelen, leren en ontspannen. Er zijn verschillende aspecten terug te zien, zoals een educatiecentrum, zitplekken in de schaduw, een beekje met een spetterplas, een heuvel met glijbaan en kabelbaan, natuurlijke speeltoestellen en toestellen geschikt voor kinderen met een beperking. Wij hopen met dit ontwerp een bron van inspiratie te zijn voor de speeltuin.

Aanbeveling vervolgonderzoek

De afgelopen twee weken hebben we onderzoek gedaan naar de manieren waarop Sportspeeltuin Hillesluis om kan gaan met de eff ecten van klimaatverandering. Hiervoor is uiteindelijk ook een ontwerp gemaakt.

Onderzoek het ontwerp op de haalbaarheid op het gebied van fysieke ruimte, fi nanciën en het beleid van de overheid.

VOOR