Bijlageboek Hans Pouwels

BIJLAGEBOEK RESILIENCE STEVIGER VERANKERD IN ROTTERDAM

19 JUNI 2019 HANS POUWELS

Inhoud LEESWIJZER.............................................................................................................................................. 3 BIJLAGE 1: INSPIRATIECATALOGUS ......................................................................................................... 4 BIJLAGE 2: INTERVIEWS ......................................................................................................................... 42 BIJLAGE 3: FOCUSPUNTEN .................................................................................................................. 112 BIJLAGE 4: VRAGENLIJST...................................................................................................................... 117 BIJLAGE 5: STROOMSCHEMA’S............................................................................................................ 121

LEESWIJZER In het bijlage boek zijn alle bijlages opgenomen die te groot zijn om bij het onderzoeksdocument in te voegen. In het onderzoeksdocument wordt verwezen naar de bijlages in het bijlageboek.

De eerste bijlage is de inspiratiecatalogus. Deze moet gelezen worden alsof het een afgedrukt boekje is, zo is de inspiratiecatalogus ook opgemaakt. De kleurcodes corresponderen met die uit het onderzoek.

De tweede bijlage zijn alle uitgewerkte interviews. In de interviews wordt door middel van de kwaliteiten verwezen naar de stroomschema, deze geven aan waar een focuspunten wordt behandeld of beschreven.

De derde bijlage bevat de focuspunten. Dit zijn alle focuspunten die zijn gebruikt tijdens dit onderzoek. Hier zijn ook alle toegevoegde en geschrapte focuspunten te vinden.

De vierde bijlage bevat de vragenset. Deze kan gebruikt worden in een volgend interview waar de kwaliteiten op van toepassing zijn.

De vijfde ijlage evat alle stroo s he a’s va dit o derzoek. Deze zij gera gs hikt op ge ied, gebouw, programma en infrastructuur. Om een zo goed mogelijk beeld van de stroo s he a’s te schetsen zijn deze per kwaliteit in een categorie achter elkaar gezet.

3 / 209

1 4 / 209

2 5 / 209

INHOUD. LEESWIJZER

5

INSPIRATIEVOORBEELDEN

6

100 RESILIENT CITIES

7

RESILIENCE GEDACHTEGOED

8

EIGEN HUIS COACH

9

EXTREMA APP

11

PLANT-E

13

MULTIFUNCTIONEEL DAKENPROGRAMMA

15

PLUG & PLAY

17

LEKKERFIT! ROTTERDAM

19

BINNENTUIN REYEROORD

21

SAMEN & ANDERS

23

CUBUST

25

CYBER RESILIENT INSTALLATIES

29

WATERPLEINEN

31

KENNISLOODS

35

3 6 / 209

4 7 / 209

Leeswijzer Voor u ligt de inspiratiecatalogus van het programma Resilient Rotterdam. Deze inspiratiecatalogus is samengesteld op basis van meerdere interviews. De inspiratiecatalogus geeft voorbeelden weer van gebouwen, gebieden, programma’s en infrastructuur die een bijdrage leveren aan een veerkrachtig Rotterdam. Deze voorbeelden laten zien dat ze één of meerdere kwaliteiten van het resilience-gedachtegoed gewaarborgd hebben in het proces.

De voorbeelden kunt u gebruiken om uw eigen project te inspireren. Ook kunnen deze voorbeelden helpen bij het nadenken over de manier waarop u de resilience-kwaliteiten in uw eigen project kan verwerken. In elk voorbeeld staat op beknopte wijze beschreven hoe één of meerdere kwaliteit(en) zijn geborgd in het proces.

Mocht deze beschrijving niet voldoende informatie geven, dan kunt u contact opnemen. De contactgegevens van de projectleider of het secretariaat staan bij elk voorbeeld vermeld.

5 8 / 209

Inspiratievoorbeelden De processen in de voorbeelden in deze inspiratiecatalogus dragen allemaal op eigen wijze bij aan ĂŠĂŠn van de zeven kwaliteiten. Het is dus niet zo dat de aanpak die beschreven staat, ook de aanpak is die u zou moeten toepassen op uw project. In elk voorbeeld is op eigen wijze gehandeld naar de ruimte, tijd en context die voor het voorbeeld van belang was. Als u de voorbeelden in de inspiratiecatalogus wilt gebruiken voor uw eigen project, zal u dus altijd moeten kijken hoe u de vertaalslag kan maken naar de ruimte, tijd en context waarin uw project fungeert. De voorbeelden in de inspiratiecatalogus dienen daarom ter inspiratie om ook aan de slag te gaan met de resilience-kwaliteiten.

Wilt u weten welke resilience-kwaliteiten in uw eigen project goed naar voren komen? Of op welke kwaliteiten uw project nog kan verbeteren? Neem dan contact op met het team Resilient Rotterdam. Dit resilience-team gaat graag met u aan de slag om met behulp van de resilience-scan uw project te analyseren en u te adviseren. Zo kan uw project een voorbeeld worden voor een volgende inspiratiecatalogus.

CONTACTGEGEVENS WWW.RESILIENTROTTERDAM.NL

6 9 / 209

100 Resilient Cities Sinds 2014 is Rotterdam deelnemer aan het 100 Resilient Cities programma (100RC), dat is geĂŻnitieerd door de Rockefeller Foundation (RFF). Het programma helpt honderd steden van over de hele wereld om veerkrachtig en toekomstbestendig te worden.

Na de invoering van het 100 Resilient Cities programma heeft Rotterdam een Resilience Strategie ontwikkeld. In deze strategie staan doelstellingen en acties beschreven die worden uitgevoerd binnen de gemeente grenzen van Rotterdam. Deze doelstellingen en acties dragen bij aan een veerkrachtig Rotterdam. De Resilience Strategie is te vinden op www.resilientrotterdam.nl

7 10 / 209

Resilience gedachtegoed Veerkracht is afgeleid van het Engelse begrip ‘resilience’. Binnen 100RC wordt resilience gedefinieerd als: het vermogen van mensen, gemeenschappen, organisaties, bedrijven en systemen om te overleven, zich aan te passen en te groeien, ongeacht de aard en omvang van langdurige spanningen en crises. Veerkracht versterken we door voortdurend te werken aan zeven belangrijke kwaliteiten in mensen, gemeenschappen, organisaties, gebieden, projecten en systemen.

We onderscheiden zeven resilience-kwaliteiten: flexibiliteit, inclusiviteit, integraliteit, reflectievermogen, reservecapaciteit, robuustheid en vindingrijkheid. Als we vanuit deze zeven kwaliteiten kijken naar Rotterdam dan blijkt dat de stad al op vele fronten aan haar veerkracht werkt. Maar ook dat er nog meer nodig is. Deze zeven resilience-kwaliteiten komen naar voren in alle aspecten van stadssystemen. Als deze kwaliteiten in een project zijn gewaarborgd, kan een project veerkrachtig reageren, aanpassen en leren van bedreigingen die op een project afkomen. Hoe meer kwaliteiten terug te vinden zijn in een project, hoe meer het bijdraagt aan een veerkrachtige en weerbare stad. Omdat deze kwaliteiten van levensbelang zijn voor een veerkrachtige stad is de inspiratiecatalogus ontwikkeld. In deze inspiratie catalogus staan voorbeelden van projecten die aantonen dat ze een bijdrage leveren op één of meerdere kwaliteiten.

8 11 / 209

Eigen Huis Coach PROGRAMMA Het programma Eigen Huis Coach draagt bij aan de veerkracht van de stad.

Door huiseigenaren op een inclusieve en vrijblijvende te informeren, adviseren, inspireren en enthousiasmeren over de manier waarop ze hun woningen kunnen verduurzamen, zorgt de Eigen Huis Coach voor bewustwording bij huiseigenaren. Op deze manier helpt het Eigen Huis Coach programma huiseigenaren toekomstbestendig na te denken over het verduurzamen van hun woning.

Jerry Wesemann Keizerswaard 80, 3078 AM Rotterdam 06–28741741 Www.010duurzamestad.nl

9 12 / 209

Eigen Huis Coach is een programma dat is opgezet omdat de kennis bij huiseigenaren over het verduurzamen van hun woning ontbrak. Het programma is een voorbeeld van een inclusief besluitvormingstraject tussen de Eigen Huis Coach en de huiseigenaren.

De Eigen Huis Coach neemt de huiseigenaren van A tot Z mee in de mogelijkheden naar het verduurzamen van de woning,

De Eigen Huis Coach ontwikkelt bewustwording bij huiseigenaren en geeft deze handelingsperspectief door samen het huis te bezoeken en alle mogelijkheden te bekijken.

Dit project draagt bij aan de inclusiviteit van de stad Op de volgende wijze wordt gezorgd voor gedeeld eigenaarschap

De huiseigenaar staat centraal in dit traject.

Het eindbesluit ligt bij de huiseigenaar.

De Eigen Huis Coach informeert, adviseert, inspireert en enthousiasmeert de huiseigenaar.

Door maatwerk te leveren voor elke huiseigenaar en elke specifieke woonsituatie is dit programma een voorbeeld van een inclusief besluitvormingstraject

Dit project draagt bij aan de inclusiviteit van de stad Op de volgende wijze wordt gezorgd voor gedeeld eigenaarschap

De Eigen Huis Coach is door een duurzaamheidswinkel in wijk toegankelijk voor iedereen

De Eigen Huis Coach helpt huiseigenaren in het voorliggende traject bij het verduurzamen van de woning.

10 13 / 209

Extrema App PROGRAMMA De Extrema App biedt tijdens hittegolven tips voor verkoeling op basis van persoonlijke profielen. De app vertelt bij warm weer of mensen gezondheidsrisico’s lopen en wat ze kunnen doen om deze risico’s te mijden. De Extrema app geeft Rotterdammers in perioden van hitte of droogte de kans om zich aan te passen aan de omstandigheden, en biedt hen onder meer inzicht in koele locaties in hun omgeving. Door betere bewustwording onder Rotterdammers te creÍren draagt de app bij aan de veerkracht van Rotterdammers tijdens hittegolven. De Extrema app is opgezet vanuit Athene, met navolging van Parijs en Rotterdam, steden binnen het 100 Resilient Cities-netwerk. De app is in constant in ontwikkeling waarbij de steden in een vindingrijk proces samen oplossingen vinden om de stress tijdens hittegolven te minimaliseren en zo de veerkracht en weerbaarheid van de stad te vergroten.

11 14 / 209

De Extrema App is allereerst in Athene opgezet en inmiddels ook in Parijs en Rotterdam beschikbaar. De app is te downloaden via de QR-code. Het vindingrijke proces kenmerkt zich door de volgende samenwerking.

Door het delen van opgedane kennis in de aangesloten steden van het 100 Resilient Cities-netwerk wordt de Extrema App continu aangevuld met de nieuwste informatie.

Door tools en informatie toe te voegen aan de app ontstaat er kennisdeling. Hierdoor wordt ĂŠĂŠn van de doelen van het 100 Resilient Cities programma bereikt; het leren van steden onderling. Het leren van steden onderling draagt bij aan de vindingrijkheid binnen het 100 Resilient Cities netwerk.

Dit project draagt bij aan de vindingrijkheid van de stad Het vindingrijke proces kenmerkt zich door de volgende samenwerking:

Deze kennisuitwisseling is mogelijk doordat elke stad zijn eigen vindingrijke ideeĂŤn zoekt tegen de klimaatverandering en deze deelt in het netwerk.

Nieuwe steden als Milaan en Lissabon hebben interesse getoond in de app en lanceren de Extrema app deze zomer.

Download de Extrema App nu in de Google Playstore of op App store

12 15 / 209

Plant-E GEBIED Plant-E draagt bij aan de veerkracht van de stad. Deze bijdrage is ontstaan door de samenwerking tussen de gemeente Rotterdam en Plant-E. Plant-E is een jong en innovatief bedrijf dat hightech-oplossingen biedt om elektriciteit op te wekken met levende planten.

Plant-E en de gemeente Rotterdam hebben samen een nieuwe innovatie toegepast in een aantal sloten van Reyeroord. Deze innovatie is ontwikkeld door de Wageningen Universiteit en laat planten en bacteriĂŤn hun elektronen doneren aan de micro-organismen. Hierdoor kunnen de elektronen worden geoogst in de vorm van elektriciteit. Door dit effect ontstaat er in de sloten van Reyeroord een sfeer effect en wordt er energie opgewekt zonder horizonvervuiling.

13 16 / 209

De samenwerking tussen Plant-E en de gemeente Rotteerdam is op de volgende vindingrijke manier tot stand gekomen

Door actief opzoek te zijn naar het toepassen van nieuwe innovaties binnen de stad is de Gemeente Rotterdam in contact gekomen met Plant-E.

Omdat de gemeente Rotterdam wil investeren in nieuwe innovaties en daarmee ruimte geeft aan nieuwe ontwikkelingen, ontstaat de mogelijkheid om Plant-E te implementeren in een gebied binnen de gemeente grenzen.

Dit project draagt bij aan de vindingrijkheid van de stad Het vindingrijke proces kenmerkt zich door de volgende samenwerking:

Door deze ruimte te geven laat de Gemeente Rotterdam zien dat zij de samenwerking met kennisinstellingen op zoekt waardoor de vindingrijkheid van de stad Rotterdam wordt vergroot.

De gemeente Rotterdam heeft ruimte aan geboden om de technologie van Plant-E toe te passen en uit te proberen in de Rotterdamse buitenruimte. Door deze ruimte te bieden ontstaat er een verbinding tussen een kennisinstellingen en publieke instellingen, met als resultaat dat er een nieuwe innovatie in de stad Rotterdam wordt toegepast.

Werner Zander Afdeling Duurzaam 06-56581263

14 17 / 209

Multifunctioneel dakenprogramma PROGRAMMA Het multifunctionele dakenprogramma draagt bij aan de veerkracht van de stad.

Deze bijdrage levert het programma door op integrale wijze belanghebbenden van het dakenlandschap met elkaar in verbinding te brengen en samen te kijken hoe de Rotterdamse daken invulling kunnen krijgen. Hierdoor zijn de Rotterdamse daken niet langer een exclusief domein maar een nieuw landschap waar nieuwe verbindingen en coalities worden aangegaan, om zo invulling te geven aan 18 miljoen vierkante meter plat dak in Rotterdam.

15 18 / 209

De daken in Rotterdam bieden ruimte voor nieuw landschap en mogelijkheden die nog niet benut zijn. Het dakenprogramma neemt een faciliterende en stimulerende rol in bij het inrichten van het dakenlandschap in Rotterdam.

Het dakenprogramma kijkt gebiedsgericht naar welke multifunctionele aanpak optimaal tot zijn recht komt in het gebied, ook wanneer dit niet direct de meest economisch voordelige keuze is. Het dakenprogramma past een multifunctionele aanpak toe op een gebied. Hiermee proberen ze lopende projecten te verrijken.

De multifunctionele aanpak komt tot uiting door zeven werkwoorden te combineren met de verschillende soorten kansen die de daken bieden. Hierbij hoort de wil om samen met geïnteresseerden en belanghebbenden te kijken naar wat de beste invulling voor een specifiek dak is.

Dit project draagt bij aan de integraliteit van de stad Op deze wijze worden belanghebbenden met elkaar in verbinding gebracht

De informatieverstrekking wordt gerealiseerd door het houden van open-daken-dagen, kennisdagen en informatiemarkten voor belanghebbenden.

Omdat het team van het dakenprogramma vertegenwoordigd is in alle clusters en afdelingen van de gemeente Rotterdam, is het mogelijk de verbindende schakel te zijn tussen de projecten op het dak landschap van Rotterdam.

‘’als je een groen dak aanlegt, krijg je er blauw gratis bij, want groen heeft water nodig. Een groen dak is leuker als je erbij kunt komen en het een gebruiksfunctie geeft, daarmee wordt het dak ook rood’’ aldus Paul van Roosmalen, programmaleider.

Paul van Roosmalen Afdeling stadsontwikkeling 06-22972435

16

Pap.vanroosmalen@rotterdam.nl

19 / 209

Plug & Play PROGRAMMA Plug & Play draagt bij aan de veerkracht van de stad. Plug & Play is een concept dat zorgt voor een flexibele invulling van speelplekken in Rotterdam. Plug & Play kijkt naar wat de behoeftes zijn van de doelgroep die gebruik maakt van de speelplek. Door flexibel de inrichting van de speelplekken af te stemmen op de behoefte van de doelgroep, krijgt de speelplek een optimale invulling krijgt voor de gebruiker. Hiermee wordt bereikt dat de speelplekken van Rotterdam ingericht worden naar de veranderende behoeftes van gebruikers.

Nancy van Trigt Afdeling Spelen gemeente Rotterdam

17 20 / 209

Plug & Play zorgt voor het gemakkelijk verplaatsen van toestellen tussen speelplekken in Rotterdam. Plug & Play zorgt voor een gemakkelijke wissel om te kunnen aanpassen naar de doelgroep van een speelplek. Het wisselen van toestellen doet Plug & Play om sneller te kunnen inspelen op de wijzigingen in (speel)behoefte zonder ingrijpende wijzigingen in de fundering en ondergrond van de verblijfsplekken (speelplekken).

Speelplekken worden in de regel alleen vervangen bij einde technische levensduur (15 jr.). Door Plug & Play is het mogelijk eerder (na 5 jaar als er behoefte is) bovengronds alleen de elementen wisselen/uitruilen tussen speelplekken

Door het wisselen van toestellen bevorderd Plug & Play het gebruik van dubbelfuncties op een verblijfsplek naar behoefte. Op deze manier komt er op de verblijfsplek een oplossing op maat voor de Rotterdammer.

Dit project draagt bij aan de flexibiliteit van de stad Er werd gebruik gemaakt van de volgende alternatieve strategieĂŤn

Door een alternatieve strategie toe te passen kunnen de kosten voor het graafwerk, de ondergrond en de speeltoestellen worden verminderd.

Het schuiven met speeltoestellen tussen speelplekken is een creatieve en flexibele manier van werken waardoor de gemeente Rotterdam meer behoeftegericht kan gaan werken.

18 21 / 209

Lekkerfit! Rotterdam PROGRAMMA Het programma Lekker Fit! draagt bij aan de veerkracht van de stad Rotterdam. Deze bijdrage levert het programma door op integrale wijze te werken aan een fitte generatie bij de Rotterdamse jeugd. Op deze wijze krijgt de jeugd meer ruimte om hun talenten te ontwikkelen, een gezonder leven te leiden en een bijdrage te leveren aan de maatschappij.

19 22 / 209

Deze brede inzet is nodig om ook daadwerkelijk effect te bereiken: inzet op alleen bewegen of alleen voeding is onvoldoende. Het programma is destijds gestart op het basisonderwijs en is inmiddels uitgebreid naar kinderdagverblijven, peuters, tieners en een wijkgerichte aanpak. De aanpak wordt steeds verder doorontwikkeld op basis van inzichten uit zowel wetenschappelijk onderzoek als praktijkervaring.

Door de aanpak breed uit te rollen in de stad, komen steeds meer kinderen in aanraking met gezonde leefstijl. Ouders worden binnen de diverse projecten betrokken

Lekker Fit! betrekt partners om ook daar eigenaarschap voor het uitdragen van gezonde leefstijl te creĂŤren

Dit project draagt bij aan de integraliteit van de stad Op deze wijze worden belanghebbenden met elkaar in verbinding gebracht

Lekker Fit! legt verbinding tussen partijen in de wijken zodat kennisuitwisseling mogelijk is en de samenwerking verbetert.

Lekker Fit! stelt kennis en ervaring beschikbaar voor projecten en initiatieven zodat gezonde leefstijl hier onderdeel van kan uitmaken

Secretariaat Rotterdam Lekker Fit! 010 267 2995 contact@rotterdamlekkerfit.nl

https://www.rotterdamlekkerfit.nl/

20 23 / 209

Binnentuin Reyeroord GEBIED De binnentuin in Reyeroord draagt bij aan de veerkracht van de stad. Deze bijdrage wordt geleverd doordat de binnentuin is ingericht naar de wensen van de bewoners en hierbij rekening is gehouden met het thema klimaatverandering. Door extra capaciteit in te bouwen heeft de binnentuin een langere levensduur en is het gebied toekomstbestendig.

Daan Vermeer Afdeling stadsbeheer gemeente Rotterdam

21 24 / 209

De binnentuin heeft op de volgende manier extra capaciteit ingebouwd in de wadi van de binnentuin. Een wadi is een bufferings- en infiltratievoorziening voor water.

De binnentuin is ontworpen naar de wensen van de bewoners. In het ontwerp voor de binnentuin is rekening gehouden met de klimaatverandering. Dit is gedaan door extra capaciteit in de wadi van de binnentuin te bouwen, zodat de wadi in de toekomst meer water kan bergen dan de hoeveelheid die nu in de regelgeving vastgesteld is. Op deze manier is de binnentuin bestand tegen regenbuien van de toekomst.

Om de ontwikkelingen van de toekomst te achterhalen, is met experts gesproken, om zo de nieuwste ontwikkelingen te kunnen verwerken in de binnentuin.

Dit project draagt bij aan de reservecapaciteit van de stad Door de volgende punten heeft het projet extra capaciteit ingebouwd

Door meer capaciteit in te bouwen dan volgens de regelgeving nodig is, heeft de binnentuin een langere levensduur en is het gebied toekomstbestendig.

Door een tool te ontwikkelen met input van experts is getracht extra ruimte in te bouwen voor toekomstige innovaties. Hier komt onder andere de bijdrage aan de kwaliteit ‘reservecapaciteit’ naar voren.

22 25 / 209

Samen & Anders GEBOUW Samen & Anders draagt bij aan een veerkrachtige stad. Samen & Anders is een woonconcept dat deze bijdrage levert door de veerkracht van individuen/personen te vergroten. Het vergroten van de veerkracht van mensen wordt vormgegeven door in een verticaal dorp, een flatgebouw, kwetsbare doelgroepen te laten samenwonen met niet- of minder kwetsbare doelgroepen. Het doel is om op deze manier een coĂśperatieve samenleving te creĂŤren waarbij bewoners van het gebouw elkaar helpen.

Op deze manier versterken bewoners van het verticale dorp elkaar en leren ze van elkaar.

Door de inclusiviteit die het verticale dorp Samen & Anders levert wordt bereikt dat iedere euro die in Samen & Anders gaat vier euro rendement op levert. Dit komt door veel minder gebruik van professionals, psychologen, maatschappelijk werkers, huisdokters en psychiaters.

Bob Janse 06-23565680 Www.laurenswonen.nl

23 26 / 209

Bij Samen & Anders wordt door maatwerk gezorgd dat kwetsbare doelgroepen veerkrachtig terug kunnen komen op de arbeids- en woningmarkt. Door lerend vermogen kan het proces achter Samen & Anders constant worden verrijkt.

Doordat de bewoners de draagkracht van elkaar kunnen versterken wordt maatwerk geleverd voor de mensen die in het verticale dorp wonen.

Door de draaglast en draagkracht zo goed mogelijk op elkaar af te stemmen wordt de inclusiviteit van het verticale dorp gewaarborgd.

Dit project draagt bij aan de inclusiviteit van de stad Op de volgende wijze wordt gezorgd voor gedeeld eigenaarschap

Door bewoners een lagere huur te geven in ruil voor een maandelijkse bijdrage van tien uur aan wederkerigheidsactiviteiten zorgt het verticale dorp voor verbondenheid en vertrouwen tussen bewoners. Door het wederkerigheid concept in het gebouw voelen mensen zich weer onderdeel van de samenleving, waardoor de bewoners het gevoel krijgen dat ze weer meetellen en gezien worden.

Samen & Anders heeft een voorbeeldfunctie voor gemeenten binnen Nederland en steden over de hele wereld omdat het concept op inclusieve wijze kwetsbare doelgroepen samenbrengt en hen toekomstperspectief biedt.

Samen & Anders bouwt expliciet momenten in van reflectie. Dit gebeurt door elke twee maanden lopende zaken te evalueren, en elke twee maanden over een thema te spreken dat aandacht nodig heeft in het gebouw. Door deze thema sessies wordt de continuĂŻteit met de partners gewaarborgd.

Door een jaarplanning te maken met alle partners wordt inzichtelijk gemaakt wat de partners gaan doen en wat ze jaarlijks willen bereiken.

Dit project draagt bij aan het reflectievermogen van de stad Op de volgende wijze wordt geleerd van ervaringen uit het verleden

Tijdens de reflectie momenten wordt gekeken naar het functioneren van het project. Deze momenten vangen aan met de stand van zaken en toelichting over het verloop van het project. Soms zijn dat twee stapjes achteruit en dan weer twee vooruit, maar ook dat is reflectievermogen.

Door de reflectiemomenten expliciet in te bouwen is iedereen op de hoogte van de juiste en relevante informatie die nodig is om weer verder te kunnen.

24 27 / 209

Cubust GEBOUW De Cubust zal in de toekomst gaan bijdragen aan de veerkracht van de stad. De Cubust is een ontwerp voor een gebouw. Deze bijdrage levert de Cubust door het vermogen van het gebouw om zich aan te kunnen passen naar de behoeftes van de woningbouwsector. De Cubust is een woongebouw dat de zeven kwaliteiten van resilience vanuit bouwkundig perspectief benaderd en vertaald naar vormgevingsprincipes. Hierdoor is een flexibel en veerkrachtig ontwerp ontstaan dat op verschillende plekken in de stad gebouwd kan worden. Het gebouw heeft een moderne uitstraling. De simpele geometrische vormen verwijzen naar vroegmoderne gebouwen, zoals die van Le Corbusier. Het gebouw is zodanig ontworpen dat het gemakkelijk uit te breiden is, maar ook kan worden gedemonteerd. Uniek bij dit project is, dat al een bouwer en investeerder betrokken zijn.

25 28 / 209

Door de wijze waarop de Cubust is ontworpen kan het gebouw mee veranderen met de behoeftes van de woningbouwopgave in de stad.

Het gebouw is ontworpen met een systeem dat makkelijk transformeerbaar is naar de behoefte die de stad kent in de woningbouw opgave. Denk aan studenten, starters, luxeappartementen maar ook kantoorruimtes.

Het gebouw kan door het systeem verdiepingen toevoegen mocht dit nodig zijn

Dit project draagt bij aan de reservecapaciteit van de stad Door de volgende punten heeft het gebouw extra capaciteit ingebouwd

Het gebouw kan door het systeem verdiepingen en ruimtes simpel ombouwen en een andere functie geven

Op de begane grond van het gebouw is ruimte ingericht voor behoeftes vanuit de wijk, hierdoor vindt het gebouw aansluiting met de omliggende omgeving. De horizontale verbinding.

Op de begane grond van het gebouw is ruimte voor maatschappelijke activiteiten van de wijk, hierdoor wordt community building gestimuleerd en versterken de bewoners van het pand elkaar.

Dit project draagt bij aan de inclusiviteit van de stad Op de volgende wijze wordt gezorgd voor gedeeld eigenaarschap

Ook de verticale verbinding tussen verschillende verdiepingen in het gebouw wordt gestimuleerd door schuifpuien toe te passen op elke verdieping, hierdoor wordt ook de verbinding in het pand en op de verdieping versterkt. Het gebouw is van jullie, en niet de woning is van jou.

26 29 / 209

Het gebouw heeft een sterk frame.

De wanden en vloeren worden gemaakt in speciale panelen, door de speciaal ontworpen panelen kunnen deze makkelijk verwijderd of vervangen worden in het gebouw.

Het gebouw is het middel om de woningbouwopgaves te dienen die in de woningbouwsector op elk specifiek moment de meeste aandacht verdienen.

Dit project draagt bij aan de flexibiliteit van de stad Er werd gebruik gemaakt van de volgende alternatieve strategieĂŤn

Door de genoemde punten bij reservecapaciteit borgt het gebouw ook flexibiliteit. Dit komt mede door de mate waarin het gebouw kan inspelen op shocks en . Rotterdamse stresses van de woningbouwsector. Maar ook door de mate waarin het gebouw kan transformeren naar een gebouw dat plek biedt voor een andere doelgroep

Ferhat Dogan 0628222834 Ftdogan@outlook.com

27 30 / 209

28 31 / 209

Cyber resilient installaties INFRASTRUCTUUR Cyber resilient installaties dragen bij aan de veerkracht van de stad. Deze bijdrage leveren de beheerders van de installaties door effectief op te kunnen optreden bij verstoringen.

Hierbij is een methodiek ontwikkelt die de robuustheid van de installaties waarborgt. Er is een pakket van maatregelen ontwikkeld waarmee installaties zowel preventief beschermd en beveiligd worden en tevens bij verstoringen robuust kan worden opgetreden.

Rob Joosten 06-53291123 Rpf.joosten@rotterdam.nl

29 32 / 209

Om het proces achter robuustheid van de installaties te concretiseren wordt het voorbeeld van een cyber resilient gemalen gebruikt, het beschreven proces van een cyber resilient gemalen kan worden toegepast op veel installaties binnen Rotterdam.

Door de gemalen te categoriseren en te kijken welke gemalen het belangrijkst zijn, kan worden bepaald welke maatregelen er getroffen moeten worden op het schaalniveau van de verschillende soorten gemalen.

Door de samenwerking met Rijkswaterstaat te zoeken, is een generieke set van maatregelen ook beschikbaar voor het Rotterdamse beleid. De maatregelen worden geborgd binnen de organisatie, zodat hier ook in de toekomst aan vast wordt gehouden.

Dit project draagt bij aan de robuustheid van de stad Door de volgende punten wordt de infrastructuur robuust beheerd

Het maatregelen-pakket kent onder andere voorlichting aan medewerkers over bewustwording van risico’s en procedures in geval van catastrofaal falen. Nog een maatregel is het maken van back-ups zodat in het geval van falen de besmette software hersteld kan worden.

Door de zwakke schakels van installaties in kaart te brengen kunnen deze worden versterkt en waar mogelijk gemoderniseerd. Het moderniseren wordt bereikt door preventief te beschermen, hierbij hoort het telkens analyseren en verbeteren van de installaties.

30 33 / 209

Waterpleinen GEBIED De waterpleinen in de gemeente Rotterdam dragen bij aan de veerkracht van de stad. Deze bijdrage leveren de waterpleinen doordat het proces tijdens de ontwikkeling van de waterpleinen veel kwaliteiten van resilience terugkomen. Op deze manier wordt het gebied rondom te waterpleinen aantrekkelijk gemaakt voor bewoners en zorgen de pleinen voor een ontlasting van het rioolstelsel.

Johan Verlinde Afdeling Water gemeente Rotterdam

31 34 / 209

Om een goed beeld te schetsen van het proces dat een aantal resilience kwaliteiten waarborgt wordt ĂŠĂŠn waterplein als voorbeeld genomen. Dit proces is, uiteraard met de specifieke wensen van het betreffende gebied, van toepassing op alle waterpleinen in de gemeente Rotterdam.

Door gebiedsgericht te kijken welke belanghebbenden betrokken moeten worden bij de ontwikkeling van het waterplein, ontstaat een integrale aanpak.

Door als gemeente de faciliterende rol in te nemen bij de gebiedsontwikkeling van de waterpleinen is het mogelijk om samen met de belanghebbenden het beste resultaat voor het specifieke gebied te ontwikkelen. De faciliterende rol begint bij het ontwikkelen van de plannen en gaat door tot aan het monitoren van het effect van het waterplein.

Dit project draagt bij aan de integraliteit van de stad Op deze wijze worden belanghebbenden met elkaar in verbinding gebracht

Tijdens het proces van het ontwikkelen van een waterplein zorgt de gemeente dat de informatievoorziening geregeld is. Dit doet de gemeente door belanghebbenden op een aantal expliciet ingebouwde momenten in het ontwikkel- en afrondingsproces te vertellen wat de stand van zaken is en wat er nog op de planning staat

Tijdens het ontwerp, de uitvoering en de oplevering van het waterplein zijn expliciet momenten van reflectie ingebouwd. Hierbij wordt altijd het proces van plan-do-checkact gehanteerd.

Door in de reflectiemomenten alle belanghebbenden van het waterplein ruimte te geven om hun ervaringen te delen, wordt gezorgd dat de opgedane leerpunten bij een volgend waterplein beter worden verwerkt. Op deze manier wordt geleerd van ervaringen uit het verleden.

Dit project draagt bij aan het reflectievermogen van de stad Op de volgende wijze wordt geleerd van ervaringen uit het verleden

Alle leermomenten van een eerder opgeleverd waterplein worden meegenomen bij het ontwerpen en beheren . van een volgend te realiseren waterplein.

Op deze manier wordt bij elk nieuw op te leveren waterplein gezorgd dat van ervaringen van vroeger wordt geleerd.

32 35 / 209

Een waterplein wordt ontwikkeld met het idee dat het plein de weersomstandigheden van de toekomst aan kan. In het waterplein zit een buffer die buien van de toekomst aan kan.

Een waterplein wordt zo ontworpen dat zelfs bij een bui die nog extremer is dan de gebruikte modellen aangeven, het waterplein een extra noodvoorziening heeft, zodat nooit de hele straat onder water komt te staan

Dit project draagt bij aan de reservecapaciteit van de stad Door de volgende punten heeft het projet extra capaciteit ingebouwd

Door meer capaciteit in te bouwen dan volgens de regelgeving nodig is, heeft een waterplein een langere levensduur en is het gebied toekomstbestendig.

Door een waterplein aan te leggen wordt het riool in het specifieke gebied ontlast.

33 36 / 209

34 37 / 209

Kennisloods PROGRAMMA De Kennisloods draagt bij aan de veerkracht van de stad. Deze bijdrage levert het programma Kennisloods door binnen een traject van vier weken innovatieve oplossingen te ontwikkelen om de gerelateerde uitdagingen bij de afdeling Ruimte & Wonen van de gemeente Rotterdam, duurzaam en toekomstbestendig op te lossen. De Kennisloods is onderdeel van de afdeling Ruimte & Wonen. Heb jij een data-gerelateerd probleem waar een oplossing voor nodig is? Neem contact op met projectleider!

35 38 / 209

De Kennisloods laat op de volgende manier zien hoe in het proces van het programma de resilience-kwaliteiten naar voren komen.

Samen met een probleemeigenaar wordt een product ontwikkeld. Het eigenaarschap van het eindproduct dat wordt ontwikkeld is van de probleemeigenaar, de Kennisloods is er alleen om te helpen een oplossing te verzinnen.

Door het product samen met de probleemeigenaar te ontwikkelen is inzicht in de wensen die de eindgebruiker heeft, voor het product. Dit traject is een voorbeeld van een inclusief besluitvormingsproces.

Dit project draagt bij aan de inclusiviteit van de stad Op de volgende wijze wordt gezorgd voor gedeeld eigenaarschap

De Kennisloods is mens gedreven; de mens met zijn probleem staat centraal bij de Kennisloods. Doel is om samen een oplossing te vinden voor het probleem. De oplossing komt in handen van de probleemeigenaar.

EĂŠn van de voorwaarden is het aangaan van een co-creatie tussen de Kennisloods en de probleemeigenaar.

EĂŠn van de voorwaarden om een cocreatie met de Kennisloods aan te gaan is dat de oplossing die gevonden worden, voor langere tijd gewaarborgd wordt binnen de organisatie.

De oplossing is voor langere termijn geborgd omdat de oplossing gedocumenteerd is, beheerd wordt, een duidelijke eigenaar heeft, en bovenal omdat het een concreet probleem oplost

Dit project draagt bij aan de robuustheid van de stad Door de volgende punten wordt de infrastructuur robuust beheerd

Het vier-wekentraject kent vier fasen: onderzoeken, ontwerpen, maken en implementeren. In de onderzoeksfase wordt gezocht naar de zwakke schakels om zo het probleem achter het probleem te achterhalen. Door hier veel tijd aan te besteden wordt geborgd dat de oplossing een robuuste oplossing is omdat het de juiste oplossing voor het probleem is.

36 39 / 209

Elke oplossing wordt geĂŤvalueerd met vertegenwoordigers uit verschillende ruimtelijke disciplines. Zo wordt de validiteit van de oplossing getest, kunnen we van elkaar leren en kunnen we elkaar inspireren.

Doordat elke vier weken met iemand anders wordt geĂŤvalueerd kan de opgedane kennis bij het volgende vier-weken-traject worden meegenomen.

Dit project draagt bij aan het reflectievermogen van de stad Op de volgende wijze wordt geleerd van ervaringen uit het verleden

Door elke vier weken te reflecteren, kan snel worden ingespeeld op veranderende omstandigheden en kan de Kennisloods continu leren en verbeteren.

Door na elke week een GO-moment in te bouwen, wordt ook tijdens het vier-weken-traject gekeken naar de haalbaarheid van de oplossing.

Jeroen de Vries 06-28660250 kennisloodsSO@rotterdam.nl

37 40 / 209

38 41 / 209

BIJLAGE 2 INTERVIEWS RESILIENCE STEVIGER VERANKERD IN ROTTERDAM

19 JUNI 2019 HANS POUWELS

42 / 209

Bijlage Programma A: Eigenhuiscoach Interviewer: Hans Pouwels. Geïnterviewde: Jerry Wesemann. Onderwerp: Eigenhuiscoach. Datum: 19-3-2019 Ik ben Hans Pouwels. Ik ben aan het afstuderen bij het resilience team van de Gemeente Rotterdam. Voor dat resilience team houdt ik mij bezig met het maken van een inspiratie catalogus. Deze maak ik op basis van voorbeelden die bijdragen op de kwaliteiten van resilience.

De methodiek achter het resilience programma zegt eigenlijk dat als je de zeven kwaliteiten van resilience in je project hebt, jou project veerkrachtig kan optreden tegen inkomende shocks en stresses. Nu wil ik samen met u opzoek gaan welke kwaliteiten in uw project goed naar voren komen, zodat deze als voorbeeld kunnen dienen in de inspiratiecatalogus die ik aan het maken ben...

Interviewer: Om te beginnen, wie ben je, wat doe je, waar kom je vandaan etc?

Geïnterviewde: Ik ben Jerry wesemann, ik werk komende zomer 16 jaar bij de afdeling bouw en woningtoezicht. Begonnen als handhaving inspecteur. Nu ben ik een eigenhuis coach. Eigen huis coach is eigenlijk begonnen vanuit het ontbreken van vooral kennis van huiseigenaren. Op basis van dat ze eige lijk heel ei ig ete a VVE s ij oor eeld, dat ze i ee VVE zitte of dat ze i ee VVE actief zijn. Of überhaupt dat er onderhoudsproblemen zijn aan de woningen. En eigenlijk merkte we, ondanks dat we met hoge subsidie bedragen werkten, op het moment dat de steiger wordt weggehaald dat het verval al weer begon.

Voorheen was ik een inspecteur, en dan ging je naar een woning toe, schreef je de eigenaar aan, en kreeg je subsidie om de woning op te knappen, maar het gedrag van de bewoners veranderde niet. Ze gingen niet sparen voor onderhoud en dachten de Gemeente komt over een aantal jaar toch wel weer langs, om het op te knappen. Toen heb ik in een Pilot gezeten, dat heette toen nog verbetercoach, om te kijken wat die huiseigenaren nou beweegt en hoe kunnen we ze verder helpen. Het belangrijke was dat vaak vanuit de gemeente kwam; ze hebben geen geld, ze willen niet. Maar in de praktijk kom je vaak tegen dat ze tegen heel veel barrières oplopen. Geld is een issue, maar kennis en het bijvoorbeeld er niet uit komen met de bovenbuurman ook. Daar liepen veel eigenaren tegen aan.

Eigenlijk is het dus zo dat de kennis er dan niet is?

Ja, daar komt het in dezen wel op neer. Het zien dat er ergens een scheurtje in de muur zit en dan denken dat het wel bij de oudheid van het huis zal horen. ….

Eigenlijk zijn we huiseigenaren gaan helpen daarbij, en toen zijn we gaan nadenken hoe we dat konden gaan doen. Het is eigenlijk een soort gegroeide aanpak, we begonnen in de wijken waar het het meest nodig was, om die mensen als eerste te kunnen helpen. En vaak kwam er dan een wat kleinere subsidie met een behoorlijk ondersteuningstraject. (INCLUSVITEIT5) Eigenlijk nemen we ze van A tot Z mee. Vaak merkten we dat huiseigenaren zien dat je met een subsidie aan allerlei voorwaarden moet voldoen, en dat is moeilijk etc. Ten konden we dus zeggen dat dat niet het geval was en hebben dat we daar juist bij helpen. Maar ook de zoektocht naar aannemers bijvoorbeeld.

En dat focust zich op een bepaald gebied?

Ik focus me op Ijsselmonde, voorheen ook in Feijenoord en Charlois. Ik werk samen met 7 eigenhuiscoaches en iedereen heeft zijn eigen gebied. Maar iedereen heeft ook heel verschillend werk. Het is een soort pioniers functie geweest en iedereen heeft die op zijn eigen manier ingevuld.

43 / 209

Het ene gebied is het andere niet, waar de ene op huurprijzen of funderingen zit, zit ik in Ijsselmonde op het verduurzamen van woningen.

Ik heb een project gehad waarmee ik ging kijken hoe je een buurt mee kan krijgen om te gaan verduurzamen. En wat wel typisch was, en dat is waar ik nu heel erg voor sta, is integrale samenwerking. Voorheen kozen we gewoon een wijk uit op basis van onze(GR) gegevens en dan zeiden we van; daar gaan we beginnen. Wat je dan merkte is dat je heel veel dingen mist die spelen in de wijk, we deden geen vooronderzoek etc. We hadden heel enthousiast eigenaren uitgenodigd om mee te komen denken. Wat je daar eigenlijk zag is dat heel veel mensen al jaren met heel veel andere dingen zaten. Die hadden al heel veel andere problemen gehad, en die zagen jou dan aan als die persoon van de gemeente. En dan kreeg je alles nog over je heen. Er waren vooral veel kleine pijntjes, zoals zwerfvuil etc, maar ook een aantal grote dingen. En als we dat van tevoren hadden geweten waren we daar niet eens gestart.

Toen hebben we gewoon gezegd, nou hoe kunnen we samen met de bewoners kijken om de quick wins in het gebied aan te pakken. En dus gingen we integraal aan de slag, toen merkten we echt dat er daardoor een bepaald vertrouwen ontstond. Toen hebben we eigenlijk aangegeven hoe we het gaan doen en wat ze kunnen verwachten. Toen hebben we een buurtcomitĂŠ opgericht, bewoners konden daar hun belangrijkste punten kwijt. Daar werd door de Gemeente naar geluisterd. Toen kwam om begeef moment bij de mensen dat ze toch wel wat met hun woning wouden en dat ze dat gratis advies ver verduurzaming toch wel interessant vinden. Ze hadden wat perspectief.

Je wil die huizen eigenlijk toekomst bestendig maken, wat maakt jouw project nou toekomstbestendig?

De woningen staan natuurlijk in de wijk, en de toevoer daar naar toe is natuurlijk heel belangrijk, blijven de woningen goed? Is de infrastructuur nog aanwezig? Wordt het groen goed onderhouden?

Zulke dingen zijn gewoon heel belangrijk voor de bewoners.

En omdat je tegenwoordig eerder een huis koopt dan dat je hem huurt, omdat dat simpelweg goedkoper is, zie je dat mensen toch minder snel eraan denken om iets aan hun huis te doen. Daarom probeer ik ook met nieuwe kopers in contact te komen, om ze te behoeden en advies te kunnen geven zodat ze niet in de fout gaan. Als die nieuwe koper bijvoorbeeld gaat verbouwen, probeer ik hem te helpen om alvast aan de dingen van de toekomst te denken, zoals bijvoorbeeld van het gas af.

Eigenlijk zorgt het project ervoor dat huiseigenaren toekomstbestendig nadenken bij aanpassingen in hun woning.

Je probeert dan gelijk integraal met de mensen samen te kijken naar meer oplossingen dan alleen het probleem wat ze hebben. Maar ook voor mensen die nu ergens wonen, belangrijk om die te informeren, dat is belangrijk omdat in toekomst misschien wel andere dingen weer verplicht worden, en het dus handig is om misschien die warmtepomp niet te doen, maar eerst goed te isoleren. Zonde om erachter te komen dat je de verkeerde keuze hebt gemaakt natuurlijk.

Wat voor bedreigingen, of shocks en stresses, of wat voor aanpassingen in de samenleving zie jij de toekomst als probleem voor jou project?

Ik denk dat de politieke koers wel belangrijk is, er wordt natuurlijk nogal wat gedraaid in de politiek.

En er wordt best wel gestuurd vanuit Rotterdam op het warmtenet. En dat wordt nu iig onder de Maas door de Nuon uitgerold. Heel veel mensen zeggen dat is een redelijke monopolie positie. Wat betekent dat bijvoorbeeld voor de vaste kosten? Moeten we hierdoor weer meer betalen? Voor je

44 / 209

gevoel ben je goed bezig, maar als het dan weer wordt aangepast door nieuwe regelgeving of andere providers dan beschadigd dat het vertrouwen.

Omdat bijvoorbeeld het warmtenet ver 10 jaar weer wat anders kan zijn, en als de woning eigenaren dan nu de verkeerde keuze maken ze later weer met de kosten komen te zitten.

Ze weten dus eigenlijk niet waar ze aan toe zijn en dus wachten ze met wat ze gaan doen?

Ik denk dat het wachten vooral komt omdat deels omdat ze op het nieuws horen over warmtepompen die het niet goed doen, of duur zijn. Het alternatief, een warmtenet, weten ze ook niet zoveel van, ook niet wanneer het nou komt. Bij mij in de straat blijkt het dus niet te komen, terwijl twee jaar geleden is gezegd dat mijn huis er wel op zou komen, dan ben je dus aan het voorbereiden maar blijkt ineens dat het er toch niet komt. De integrale informatieverstrekking is hierbij heel erg van belang.

Dus communicatie en op de hoogte zijn van de relevante informatie is van essentieel belang?

Jaa dat is van groot belang om bewoners en burgers mee te krijgen in dit hele proces, omdat hier ook het vertrouwen van af hangt. Door dat optimaal te hebben gaat de samenwerking alleen maar beter.

Inclusiviteit..

Hoe komt het betrekken van mensen naar voren in jouw project?

(INCLUSVITEIT3) Ik ben zelf dan de initiatiefnemer van de duurzaamheidswinkel, komt voort uit ervaringen van andere projecten. Ik merkte eigenlijk daardoor dat mensen uit andere wijken mij gingen bellen, dat ze gehoord hadden via via dat ik advies gaf en ze daarmee wou helpen. Dat kon ik dan niet bieden, omdat ik betaald wordt om 1 buurt te doen, en de subsidie ook alleen voor die buurt is. Dat is totaal niet fair. Daarom is duurzaamheidswinkel gestart om mensen in Ijsselmonde daar mee te helpen. Die is voornamelijk voor de mensen uit Ijsselmonde.

Is jouw project dan toegankelijk voor iedereen, kunnen er ook mensen vanuit andere wijken naar toe komen? Ook op gebouw niveau?

(INCLUSVITEIT7) Dat was eigenlijk de tweede reden om de duurzaamheidswinkel te beginnen. Je hebt atuurlijk allerlei ers hille de partije i Re eroord o at ee te doe . Die partije , progra as of initiatieven hebben heel veel raakvlakken, maar raken elkaar totaal niet. Omdat er weinig samenwerking was en dat ook niet gedaan werd. Ik heb toen voordat de winkel kwam, alle partijen bij elkaar geroepen, en zijn we gaan nadenken hoe kunnen we nou integraal in IJsselmonde gaan nadenken en kiezen dat bewoners voor duurzaamheid gaan. Dat heeft heel veel ideeĂŤn op geleverd en het idee voor die duurzaamheidswinkel was 1 van de 100 ideeĂŤn die zijn uitgewerkt in de wijk. Hier zitten ook nog andere projecten bij, zoals het opzetten van lesprogramma om kinderen bewust te laten maken.

Is er dan vanuit meerdere partijen eigenaarschap in de duurzaamheidswinkel?

(INCLUSVITEIT1) Ja, ja, ik had iemand een tekening laten maken over wat de duurzaamheidswinkel nou moet zijn. Doordat alle stakeholders daarin zijn samengekomen en het idee hebben helpen uitwerken, ga je ook samenwerking met andere projecten vanuit de duurzaamheidswinkel. Het wordt dan wel uit 1 potje binnen de gemeente betaald, omdat het nogal lastig is uit verschillende potjes te betalen.

Hebben de bewoners ook nog inspraak? Want die zijn de eindgebruiker natuurlijk, mogen zij zelf die keuze maken?

45 / 209

(INCLUSVITEIT5)Uiteindelijk beslissen ze dat natuurlijk zelf. Wij kijken bijvoorbeeld of er een speciale subsidieregeling voor de woningen is waar de gebruikers wat mee kunnen. In principe adviseren wij vooral, en proberen we ze dingen mee te geven over wat ze goed doen en wat nog beter kan. Het is eigenlijk, informeren, adviseren en faciliteren. Daartussen zit uiteraard nog inspireren en enthousiasmeren.

Dus als ik het goed begrijp worden ze betrokken in het hele traject, ze komen bij de winkel binnen en dan ga jij mee naar het huis om te kijken wat je met de huiseigenaar kan?

(INCLUSVITEIT6) Kijk het kan ook zijn dat iemand naar een regenton vraagt. Maar ik probeer dan wel altijd het gesprek wat breder te trekken, om te kijken of we ze daar ook nog in kunnen helpen.

Meestal vraag ik eerst waar ze wonen, omdat ik al weet hoe Ijsselmonde qua woningtypologie in elkaar zit.

Dus je vraagt daarin door?

Ja, dat is ook meestal mijn ervaring. Ik kwam weleens in woningen om naar vloer isolatie te kijken, maar meestal ging ik dan weg met een heel kladblokje vol. Dat bied ik dus nu meestal ook wel aan, als ze met een specifieke vraag komen, voor een concreet antwoord, biedt ik meestal ook aan om een keertje langs te komen.

Dan ben je ook bezig met te stimuleren en er verder over na te denken?

Je pakt eigenlijk meerdere dingen. Omdat je ziet dat huiseigenaren vaak maar 1 van de 10 mogelijkheden zien, ik bied ze dan de mogelijkheid om daar verder in te kijken.

Je laat ze dus eigenlijk wat breder nadenken, maar stel ze zeggen ik wil alleen maar dit, of alleen maar dat, is dat ook voldoende voor jou?

Ja prima, maar dan adviseer ik wel dingen. Maar vaak kunnen de mensen veel, maar willen weinig. Of willen ze heel veel, alleen hebben ze de middelen er niet voor. Je probeert ze daarom altijd mee te geven om in stappen te denken. Als het eerste gedeelte is aangebracht ga dan ondertussen alvast nadenken over het volgende wat je kan doen.

Maar het is ook weleens zo, dat ze voor een bepaalde oplossing kiezen vanwege een budgetbesparing. Zodat mensen nu al stappen nemen terwijl ze dat eigenlijk pas over 10 jaar gepland hadden. Dat is natuurlijk ook mogelijk?

Dat sluit wel aan bij de volgende vraag, het project stimuleert ook om met nieuwe ideeën aan de gang te gaan? Dus het project staat er ook echt voor open, nieuwe ideeën worden daarin verwerkt?

(INCLUSVITEIT4) Voor die winkel kant dat inderdaad, en voor de mensen die ik advies geef uiteraard ook, die krijgen allemaal nieuwe ideeën door mijn komst. Kijk mijn eigen functie blijft vooral te kijken naar energiebesparing en de energie transitie, maar als daar een keer een andere water manager voor nodig is neem ik die net zo goed mee.

Zien ze in de wijk dan nu ook dat jouw project een soort voorbeeld functie heeft? Dat mensen weten hé daar gebeurd wat met verduurzaming, daar moet ik wezen?

(INCLUSVITEIT2) Nou dat is wel de doelstelling. Wat ik merk, en dat is nog wel lastig, zon duurzaamheidswinkel is natuurlijk helemaal nieuw. Vervolgens moet je daar ook nog is integraal samenwerken, en dat is nog wel een dingetje. We hebben het in het begin dus vooral moeten hebben van publiciteit, op begeef moment zie je wel wat terugval van bezoekers. Maar door een social

46 / 209

marketingtraining is dit weer redelijk op niveau gekomen. Daarin zien we wel dat we die voorbeeldfunctie wel zelf moeten verkopen, voordat het in de wijk gaat werken.

Dus je bent ook zelf aan de slag gegaan met die marketing?

Ja, en dat heeft ook zeker geholpen. Door maatwerk te leveren voor de persoon die in de winkel komt is en dit een maand gratis aan te bieden kwamen de mensen vanzelf weer. En nu zijn we bezig om een campagneteam op te zetten en in het winkelcentrum een prijsvraag op te zetten. Zodat er nog meer mensen op af komen. Heeft ook te maken met de locatie van de winkel, maar door de marketing proberen we die ook bekend te maken bij het publiek. Hierdoor willen we de winkel promoten.

Integraliteit..

Je zegt net ook dat je met stakeholders bent gaan samen zitten en met te kijken naar welke ideeën het beste zijn voor Reyeroord/Ijsselmonde, hebben alle belanghebbenden daar ook inspraak in? En zijn ze het er allemaal mee eens?

Nou, toen is wel de nadruk gelegd op de energietransitie. (INCLUSIVITEIT1) Toen zijn we eigenlijk gaan stemmen op de 5 beste ideeën, dus iedereen heeft in zekere mate wel inspraak gehad. En toen ze ik wel ik adapteer de duurzaamheidswinkel, dan ga ik dat project uitwerken. Ik zie de binnentuin van Reyerood ook wel als een voorbeeldproject.

Maar die winkel heeft met wel heel veel energie en tijd gekost. En ik denk dat meerdere mensen i e de ge ee te dat el als arrière zie o zelf et zo proje t te starte . De tijd en energie die ik erin moet stoppen en niet wetende wat het resultaat hiervan gaat worden en of het überhaupt wel wordt goedgekeurd.

Dat is wel belangrijk, niet alleen bewoners lopen tegen barrières aan, maar ook medewerkers hebben daar mee te doen. En dat is best jammer want er zijn genoeg leuke ideeën. Ik heb dan zelf weleens een elevator pitch gehouden met het idee om de scholen te verduurzamen. Maar dan krijg je telkens te horen, vastgoed heeft geen geld. Maar is dat dan telkens de reden om iets niet te doen.

Was dat dan ook een barriere bij de andere projecten in Reyeroord?

(INTEGRALITEIT1) Dat ko t hier aak el i terug, zoals de lesprogra a s o dat s hole het sowieso al wel druk hebben. Dus dat zie je vaak wel terugkomen. En het kan best zijn dat ze er mee bezig zijn, maar dat kan dan bij MO en bij SO en andere afdelingen zijn. Het is niet zo dat we daar integraal mee bezig zijn.

Maar dat betekent dus ook dat de projecten binnen Reyerood niet integraal samenwerken? En daar dus ook niet van profiteren?

Nee, omdat we die toegevoegde waarde van projecten met elkaar nog niet inzien. Ik adviseer ook als meestal om bij het verduurzamen het met het hele huis te doen. Dan creëer je al die bewustwording en kan je daar ook mee aan de slag. Dus dat zou samen met scholen een hele goede zijn om in de lessen op te nemen, om zo ook die jongere groep daarin te betrekken.

Worden projecten dan ook nog verbonden met elkaar binnen Reyeroord? Zoals bijvoorbeeld het skatepark project of de binnentuin van Reyeroord?

Eigenlijk niet echt, ze worden wel vanuit een gezamenlijke opdracht ontwikkeld, maar hebben niet echt toevoegde waarde voor andere projecten. Misschien hebben ze het wel, maar er wordt in ieder geval nog niks mee gedaan. Meeste a dere progra a s he e og gee aa sluiti g….

47 / 209

‌ We ille u el sa e et Kari Borg a s kijke of e at et dat ar te et ku e , at er gaat komen in Reyeroord. Het zou natuurlijk ook raar zijn als ik met verduurzaming en de energietransitie bezig ben en daar niet aan gekoppeld wordt. Het idee is om een quick scan te maken in de wijk en daarmee aan de slag te gaan. Als dat wordt gedaan is er wel een integrale samenwerking gestart.

Hoe zit het met de uitwisseling van informatie, weten ze wat jij wil en weet jij wat hun willen?

Nou dat is nog wel lastig, wat ik merk is dat die connectie tussen de stakeholders nog wel lastig is. De informatievoorziening tussen deze stakeholders is meestal nog wel te laat of is niet volledig. Dus daar kan zeker nog aan gewerkt worden.

Flexibiliteit..

Hebben deze dan allemaal een eigen agenda, of staat het grotere doel centraal, kunnen ze zeg maar afwijken van de doelen de ze zelf gesteld hebben?

(FLEXIBILITEIT1) Nou ik denk wel dat het een gezonde samenwerking is. Maar het zou wel lastig kunnen worden met nieuwe ingrepen die van toepassing gaan zijn, dat kan wrijving geven. Maar ik denk dat al snel wordt ingezien dat meerdere opties hierin worden meegenomen. Alleen momenteel kan dat zeker nog wel ontwikkeld worden.

Reflectievermogen..

Heb je zelf nog momenten van reflectie?

(REFLECTIEVERMOGEN1) Komt eigenlijk nog niet terug in dit project. Of is nog niet van toepassing, misschien bij het eerste moment over een jaar als we met de wethouder zitten.

Reservecapaciteit..

Zijn er oplossingen als de duurzaamheidswinkel niet gaat werken?

(RESERVECAPACITEIT1) Voor als nog is dit wel de beste en enige oplossing die we hebben. Dus nee die zijn er hiervoor eigenlijk niet.

Robuustheid..

En hoe zit het met veiligheid en betrouwbaarheid?

(ROBUUSTHEID1) Werken we wel mee, maar zijn niet echt pijlers in het mijn project. Dus die zijn ook niet echt van belang.

Vindingrijkheid..

Is vanuit andere invalshoeken gekeken naar het bereiken van de doelen?

(VINDINGRIJKHEID1) Nee we hebben eigenlijk alleen gekeken vanuit het punt van verduurzamen en de energie transitie, sociale vlakken en fysiek wordt hierin niet echt meegenomen Okee dat was hem, dank voor het interview!

48 / 209

Bijlage programma B: Extrema App Interviewer: Hans Pouwels. GeĂŻnterviewde: Eveline Bronsdijk. Onderwerp: Extrema App Datum: 203-2019 Ik ben Hans Pouwels. Ik ben aan het afstuderen bij het resilience team van de Gemeente Rotterdam. Voor dat resilience team houdt ik mij bezig met het maken van een inspiratie catalogus. Deze maak ik op basis van voorbeelden die bijdragen op de kwaliteiten van resilience.

De methodiek achter het resilience programma zegt eigenlijk dat als je de zeven kwaliteiten van resilience in je project hebt, jou project veerkrachtig kan optreden tegen inkomende shocks en stresses. Nu wil ik samen met u opzoek gaan welke kwaliteiten in uw project goed naar voren komen, zodat deze als voorbeeld kunnen dienen in de inspiratiecatalogus die ik aan het maken ben...

Interviewer: Laten we beginnen met de informatie omtrent de Extrema App, vertel?

GeĂŻnterviewde: De Extrema app is ontwikkeld door het bedrijf extrema, die hebben steun van een Europese Subsidie. Dus ik denk dat het handig is als je hem in de catalogus zet je ook even het Europese subsidie logo erbij zet, want dat is een verplichting. Het bedrijf Extrema zit in Athene, en die hebben samen met Parijs een app ontwikkeld om koele plekken in de stad te kunnen pinpointen.

Rotterdam heeft de kans gekregen om een periode van 2 jaar mee te draaien in een leercurve. Nou hebben we dat vorig jaar opgezet, en toevallig is die app voor Rotterdam gelanceerd op de dag de die hele hete maand begon.

Wat interessant is om uit te leggen voor die catalogus is denk ik niet alleen hoe die app werkt, maar vooral hoe die steden samenwerken. En ik denk dat het daarom een heel tof voorbeeld is van de catalogus. En ik denk dat het daarom heel interessant is om Peter van Dam even te bellen, want die kan je meer over de techniek vertellen, maar ook Evgeniya van extrema App zelf.

Wat het leuke is, Athene heeft hem opgezegd, Parijs heeft hem uitgebreid en wij hebben hem toen zelf voor Rotterdam ook ingevuld. Athene heeft daar toen alweer inspiratie uit opgepakt vorig jaar en voor de app in Athene ook alweer uitbreidingen gemaakt. Doordat wij hier in Rotterdam vanuit een andere invalshoek ergens tegen aankeken, en dit hebben terug geplugd in de app zelf.

Extrema is een platfrom partner van 100RC, dus die zijn ondersteunen het netwerk ook.

Voegt het project nieuwe innovaties toe aan de stad? In de vorm van; is dit ook al eerder ergens opgezet? En hoe doet het project dat dan?

(VINDINGRIJKHEID2) Athene begon met het in kaart brengen van alle overheidsgebouwen met airconditing. Vervolgens is Parijs gestart met ook gedeeltes van de buitenruimte in kaart brengen. En Rotterdam heeft daar nog weer de openbare water tap punten aan toevoegt, met als gevolg dat de andere steden dat ook weer gingen doen.

Wat wij hebben gedaan, je geeft nu je locatie weer, en dan zie je alles in jou omgeving wat in die app is geplugd. Dat zit ondergebracht in een aantal rubrieken. Wat ik daarin het liefste zou willen, is dat de app doorgroeit zodat je zelfs een route begeleiding door de stad kan volgen, langs de punten die jij nodig heb tijdens die route.

Op het moment dat je die data zou kan benutten zodat je alternatieve routes kan aanbieden in vergelijking met googlemaps etc, gebaseerd op die gevoelstempratuur. Dan kunnen mensen dus koelere routes nemen naar hun eindpunt.

49 / 209

Wordt actief gestuurd op het bedenken van alternatieven om het doel van jou project te bereiken?

Ook bijvoorbeeld door andere steden?

(VINDINGRIJKHEID1) Ik weet bijvoorbeeld dat Parijs nog weer extra opties heeft toegevoegd. En we willen tijdens die Summit dus ook heel graag aandacht geven aan Extrema en dus ook aan die app, want er is best veel aandacht vanuit de Zuid-Europese landen. Milan gaat instappen, Lissabon gaat instappen. Daarom denk ik dat het ook heel leuk is om even met Evgenya te spreken, zei kan die context tussen de steden goed weergeven en goed uitleggen hoe Rotterdam daar in staat.

Is vanuit andere invalshoeken gekeken naar het bereiken van de doelen van het project? En hoe?

(VINDINGRIJKHEID3) Door middel van die uitwisseling tussen andere steden proberen we vanuit steeds meer dimensies naar het uiteindelijk doel te kijken. En dat doel verschuift ook steeds, hoe meer input er bij komt hoe groter het doel uiteindelijk is. Eerst ging het alleen om overheidsgebouwen, toen kwam de buiten ruimte erbij, en nu zijn we zelfs aan het kijken naar koelere routes door de stad heen.

Ik denk dat we dus constant aan het kijken zijn vanuit een andere invalshoek, door samen met andere steden steeds te kijken naar hoe we de app nog verder kunnen brengen.

Hoe is die app daarin verbonden tussen het netwerk?

(VINDINGRIJKHEID4) Nou die inspiratie gids wil volgens mij eigenlijk projecten laten zien waarvan andere steden in het netwerk kunnen leren, en die app doet dat dus eigenlijk al. En dat vind ik zo tof hieraan.

Dus het is eigenlijk op integrale wijze?

(INTEGRALITEIT1) Nou dat de k ik iet, a t da zoude er og eer the a s aa er o de oet zijn, en dat is het eigenlijk niet. Het is wel iets wat je gewoon nu als een olievlekje binnen Europa ziet verspreiden, en dat is wel heel tof. En dat is wel een van de dingen die het Rockefeller in gedacht had, om die kennis met elkaar te gaan delen.

(VINDINGRIJKHEID4) Dat komt omdat die steden onderling elkaar aanvullen, die dialoog daar tussen is van groot belang. Die komt opgang door middel van die App, en daarin verrijken die steden elkaar.

Dit is dus wel een heel tof voorbeeld van het leren uit het netwerk.

Zit er dan ook iets van inclusiviteit in als ik het zo zie, omdat je de eindgebruiker centraal stelt?

(INCLUSVITEIT1) Nou dat is een lastige, want je kan hem eigenlijk op 2 manieren zien. ÉÊn is op gebouw niveau, en de andere is op gedragsniveau. Ik zeg wel een heel gechargeerd; de Nederlander heeft geen feeling om om te gaan met de hete dagen, dat zijn wij totaal niet gewend. Wij zijn heel wat anders gewend. Kijk naar andere landen; die weten dat ze van 1 tot 3 gewoon niks moeten doen.

Hun hele dag ritme hebben ze daar op afgesteld.

Dus het is een soort van bewustwording die hier nog niet aanwezig is?

Dat is voor ons een van de redenen geweest om te kijken wat we met die app konden bereiken. Om nu eens vanuit een andere manier te kijken naar een probleem waar we hier eigenlijk nog niet zoveel vanaf wisten. En dat heeft echt te maken met communicatie naar de Rotterdammer toe om ze maar bewust te maken. Daarom zitten er ook tips in die app.

Je maakt een profiel aan op basis van je leeftijd, gewicht etc. Omdat je gewoon kwetsbare doelgroepen hebt, zoals ouderen en jongere kinderen bijvoorbeeld. En mantelzorgers kunnen bijvoorbeeld voor degene die ze verzorgen een account aanmaken, zodat die er ook iets mee kunnen.

50 / 209

Dat geeft tips voor de mensen die daar wat mee moeten.

Als ik dit alles zo hoor zou dit voor heel Nederland een verrijking zijn?

(VINDINGRIJKHEID3) Nou Cora van Nieuwenhuizen, minister van, heeft deze app tijdens het nationaal hitte congres ook specifiek genoemd. Als voorbeeld waar ze heel blij mee is. Ook Den Haag gaat er waarschijnlijk binnenkort wel mee aan de slag, dus dat zal vanzelf wel een keer van start gaan En hoe zie je die toekomst verder voor je?

Nou het wordt nu binnen een tweejarig traject gesubsidieerd door de EU, maar daarna moet het zichzelf wel gaan terug verdienen. Dan moet er een soort verdienmodel achter zitten, dat je in ieder geval break even kan draaien.

En hoe zie je dat dan voor je met de kwaliteiten van resilience, waar komt het in terug?

Nou voor mij is het lerend vermogen tussen die steden heel prettig en ik vind ook het lerend vermogen dat je hiermee biedt naar je burgers toe een heel prettig gevoel, en dit komt eigenlijk voort uit de vindingrijkheid van de App, dus dat zou denk ik kwaliteit van resilience zijn. En zoals wij al jaren op water zitten, kunnen wij andere steden daar wat van leren. Zo kunnen zij dat nu doen op hitte, en kunnen wij daar weer op meeliften.

Dan komt naar mijn idee die vindingrijkheid, en dat komt ook al terug in die vragen, heel goed terug in deze app?

(VINDINGRIJKHEID2) In de vorm dat uit het netwerk die vindingrijkheid komt, want wij zijn niet degene die het hebben ontworpen, maar wel degene die het hebben verrijkt, en dat gebeurt constant.

Maar ik probeer door die app ook het probleem van hitte onder de aandacht te krijgen, want we zijn ontzettend gefocust op het halen van die co2 reductie, tegelijkertijd gaan we toen naar een klimaat van Spanje. Dus we moeten daar ons op gaan aanpassen. Het gaat echt opschuiven.

We zullen ons daarop moeten gaan inrichten. Wij zijn natuurlijk heel erg gericht met die co2 reductie om warmte op te slaan etc. Maar als je die hele warme zomers krijgt dan zal je een toename krijgen in het gebruik van airco, alleen die produceren warme lucht. Daarom versterk je alleen maar het urban heat effect, en dat is een slechte oplossing, want je wil het juist koeler maken. Eigenlijk wil je een intrinsieke oplossing hebben.

En dat heeft dan weer te maken met inclusiviteit. Want als die mensen het steeds warmer krijgen gaan ze vanzelf van die koelertjes kopen die je liever niet wil. Dus we zullen met gebouw ontwerp daar rekening mee moeten gaan houden. Dat is waar ik aandacht voor wil krijgen bij de specialisten.

Moet die app dan ook op zulke dingen gaan inspelen?

Wat mijn betreft niet, want dan maak je hem ook weer te groot, en op het moment dat je die mensen nu in NL leert je hebt een app waar je alles mee kan zien. Is er al een grote bewustwordingen tussen die mensen. Zorg bijvoorbeeld dat je ramen savonds ventileert en niet overdag.

Het ligt dus vooral heel erg op bewustwording?

Jaa, want je ziet het nu ook met het liggen in die zon. Maar op den duur zullen we ons daar wel meer bewust van moeten worden ja. Ik heb een IndonesiĂŤ delegatie gehad, en die zijn echt constant bezig met het ontwijken van de zon, die willen gewoon geen praatje houden in de zon, maar een stukje opzoeken waar je in de schaduw staat, die zijn daar zo erg mee bezig. Nu zeg ik dat het in Nederland zo extreem hoeft te zijn, maar ik denk wel dat die Extrema App daar heel kansrijk in kan zijn. En wat ik

51 / 209

ook prettig zou vinden is dat ook een stukje gezondheid terug komt in die app, maar dat daar kunnen we nog mee aan de slag. Die vraag is nu geplugd in het netwerk.

En zoals de pollen app, die zou er ook aan toegevoegd kunnen worden?

Ja maar deze app heeft een vele grote handelingsperspectief. Die zoomt op veel meer delen in, een geeft je daarin ook meerdere mogelijkheden. En laat dat ook zien hoe dat op de beste manier kan.

Dat is een beetje hetzelfde als de route begeleiding naar je werk, alleen dan op de koelste manier! En ik hoop dat deze app daarin een volwassen product gaat worden.

Misschien is die QR-code ook wel een goede voor om in de catalogus te zetten, dan kunnen ze meteen aan de slag. Die App is dus vooral om mensen handelingsperspectief te bieden.

Daarin is deze app dus uniek in Nederland?

Jaa Rotterdam is de eerste die er mee is begonnen van uit het netwerk. Het feit dat Rotterdam daar dus kan instappen is een bewijs dat versneld kennisdelen en meeliften daarin wel werkt. En daarin kan je hem voor Nederland ook weer verder verspreiden, want je merkt gewoon dat er echt interesse in is.

Zelfs de minister van volksgezondheid in BelgiĂŤ wil dat we een verhaaltje komen vertellen. Dus dat zegt al genoeg.

Alle projecten die binnen Rotterdam bekend zijn voor de buitenwereld, hebben allemaal iets van multifunctionele tijd in zich. Dat zijn dingen waar mensen van onder de indruk zijn, dat vinden ze heel fascinerend. Dat je kijkt naar opgaves en probeert zoveel mogelijk functies daarin toe te voegen. Het verrijken van de functies, waardoor je de toegevoegde waarde je vind.

52 / 209

Bijlage Gebied Interview A: Plant-E Interviewer: Hans Pouwels. Geïnterviewde: Werner Zander. Onderwerp: Plant-E. Datum: 21-3-2019 Ik ben Hans Pouwels. Ik ben aan het afstuderen bij het resilience team van de Gemeente Rotterdam. Voor dat resilience team hou ik mij bezig met het maken van een inspiratie catalogus.

Deze maak ik op basis van voorbeelden die bijdragen op de kwaliteiten van resilience. De methodiek achter het resilience programma zegt eigenlijk dat als je de zeven kwaliteiten van resilience in je project hebt, jouw project veerkrachtig kan optreden tegen inkomende shocks en stresses. Nu wil ik samen met u opzoek gaan welke kwaliteiten in uw project goed naar voren komen, zodat deze als voorbeeld kunnen dienen in de inspiratiecatalogus die ik aan het maken ben...

Wie ben je, wat doe je en waarom?

Ik houd me bezig met de groenstroken van Reyeroord, hier proberen we samen met bewoners een nieuwe invulling te geven aan de groenstrook die er nu al ligt. Hierdoor proberen we samen met de bewoners in Reyeroord de beste invulling voor de groenstroken te krijgen. Één van die invullingen is Plant-E: Plant-E is eigenlijk de elektriciteit voor plantjes: Plant-e werd opgericht op 14 september 2009, als een spin-off bedrijf van het sub-departement Milieutechnologie aan Wageningen Universiteit. Sinds 2013 werken Marjolein Helder en Nanda Heshof fulltime voor Plant-e. In datzelfde jaar is een groot betaald onderzoeksproject gestart en kon Plant-e zich uitbreiden naar een team bestaande uit Marjolein, Nanda, Pim, Paulien en Daniël. In de jaren daarna breidden werkzaamheden en onderzoek zich verder uit en kwamen Tim en Andy in 2016 het team versterken.

David Strik, medeoprichter, werkt als assistent professor aan Wageningen Universiteit en is nog steeds een belangrijke schakel tussen het wetenschappelijk onderzoek en onderzoek en ontwikkeling bij Plant-e.

En hoe draagt dit project dan bij aan de toekomstbestendigheid/veerkracht van de stad?

(VINDINGRIJKHEID1) Nou doordat we in samenwerking met kennisinstellingen en innovatieve bedrijven actief opzoek zijn naar innovaties die bij kunnen dragen aan een verhoging van de iodi ersiteit i Re eroord. E door zo ieu e i o atie toe te passe pro ere e de iodi ersiteit te verhogen. En als deze biodiversiteit verhoogt wordt biedt dit weer meer kansen voor de natuur en mensen in omgeving van de stad, die zullen gaan profiteren hiervan. Dus op die manier proberen we bij te dragen aan dragen aan de veerkracht van de stad. Met nieuwe innovaties oude systemen te laten aanpassen voor die stad van de toekomst.

Welke shocks en stresses hebben hier dan mee te maken Nou met name dat de biodiversiteit afneemt in het gebied, en dit ook weer zijn weerslag heeft op de natuur in de omgeving, maar ook op de mensen in de omgeving. Hier proberen we eigenlijk weer wat op te verzinnen. En de leefbaarheid hier ook mee te verhogen, als weet ik niet of dit een shock of stresses is. Maar ik denk in de wijk Reyeroord van wel, omdat de wijk hier oprecht mee te kampen heeft. Maar dat is maar één van de shocks en stresses.

Worden hier ook innovatieve oplossingen voor gebruikt?

(VINDINGRIKHEID2 )Nou een van de oplossingen die we in Reyeroord aan de noord kant willen gaan inpassen is bijvoorbeeld het Plant-E. Dit is al met de bewoners overlegd, en die zijn er heel enthousiast over.

53 / 209

(VINDINGRIJKHEID2) De universiteit in Wageningen heeft ontdekt dat in een zuurstofloze omgeving planten glucose afzetten onder water. In de natte omgeving, en die glucose wordt gebruikt door bacteriën om geladen elektronen te maken. En die lading kan je stelen van die elektronen en daar LED lichtjes op laten branden.

We hebben twee proefbakken, die staan op de werf van Ijsselmonde. En als je op een knopje drukt dan ie je allemaal minimale fonkelingen. Dat is een bak waar glasvezel gedeelte zitten, en door die LED onderop gaan die deeltjes oplichten. En dat is random.

En daar wordt 80m2 in Reyeroord van aangelegd.

Is dat dan samen met iemand ontwikkeld? Meerdere stakeholders om het maar zo te zeggen?

Dat is al ontwikkeld, en dat bedrijf zoekt dus toepassingen waar zit het kunnen laten landen. Nou de gemeente heeft een pot voor innovatie landingen, en vanuit die pot kon dit gefinancierd worden.

Dat wordt en week 12 opgeleverd. En dat is dan te zien in Reyeroord. Dat duurt ongeveer 3 tot 4 maanden tot het werkt.

Dat het zo snel is uitgerold komt ook mede omdat we nog steeds samenwerken met onze allereerste klanten. Hierdoor zijn we instaat geweest om in een korte tijd producten op de markt te zetten en meerjarige onderzoeken in gang te zetten. Waardoor we kunnen blijven ontwikkelen en zo ook vindingrijk kunnen blijven.

En hoe werkt dat dan precies?

Want die bacterie die onder de grond zit die moet zich ontwikkelen. En die bacteriën leven gewoon vrij in de natuur, maar daar moeten ze zich gaan ontwikkelen. En als dit voldoende gebeurd is krijg je pas de werking die je wil, met als die fonkelingen.

Er komen houten vlonders, en als je er overheen loopt dan drukken die sensoren in, en die sensoren zorgen ervoor dat die lichtjes gaan flikkeren. Je krijgt dan als je daar dus loopt wordt je begeleid door vuurvliegjes als het ware. Je moet echt zien dat hele kleine twinkeltjes zijn.

En hoe is dat dan precies ontstaan, vanuit een alternatieve hoek naar een oplossing zoeken? Of hoe moet ik dat zien?

(VINDINGRIKHEID4)Nou het zou eerst in het centrum komen, maar daar was een onmogelijkheid. Dus toen is het afgeketst. Dus toen heeft het kernteam van Reyeroord gezegd dat willen wij. Eigenlijk hebben we dus een alternatieve locatie gezocht voor de testfase hiervan. Plant-e werd opgericht op 14 september 2009, als een spin-off bedrijf van het sub-departement Milieutechnologie aan Wageningen Universiteit. Sinds 2013 werken Marjolein Helder en Nanda Heshof fulltime voor Plant-e.

In datzelfde jaar is een groot betaald onderzoeksproject gestart en kon Plant-e zich uitbreiden naar een team bestaande uit Marjolein, Nanda, Pim, Paulien en Daniël. In de jaren daarna breidden werkzaamheden en onderzoek zich verder uit en kwamen Tim en Andy in 2016 het team versterken.

David Strik, medeoprichter, werkt als assistent professor aan Wageningen Universiteit en is nog steeds een belangrijke schakel tussen het wetenschappelijk onderzoek en onderzoek en ontwikkeling bij Plant-e.

Dit stukje laat eigenlijk al zien dat er constant vanuit andere invalshoeken naar het project wordt gekeken, om het ook op deze manier constant te ontwikkelen. Realisatie is week 11 tot week 16.

Daadwerkelijke gezicht is na 36 weken te zien.

En heeft het dan ook nog een functie?

54 / 209

Nou je pikt eigenlijk die elektrische geladenheid van die patronen. En laat daarin een nieuw gezicht zien en geeft de omgeving sfeer mee.

Eigenlijk voegt dit project, en met name de werkwijze hiervan, constant nieuwe innovatie toe als ik het goed begrijp, die worden ook constant weer toegevoegd?

Als innovatief bedrijf kunnen wij niet zonder innovatie. Dit richt zich in eerste instantie op onze eigen producten en uit zich in het doorlopende onderzoek wat uitgevoerd wordt. Daarnaast houden wij ontwikkelingen in de markt in de gaten; zijn er nĂłg zuinigere LED lichtjes, dan willen wij die graag testen in combinatie met onze producten! Zijn er ontwikkelingen in elektronica, werk aan de winkel voor onze R&D afdeling!

Is er actief gedacht op alternatieven voor dit project?

(VINDINGRIKHEID1)Nou zoals ik je net uitlegde, kwam het eigenlijk vanuit Wageningen UR, omdat die wat innovaties hadden bedacht en daar een uitrollocatie voor zochten. Die hebben dus eigenlijk op een alternatieve manier gekeken naar bacteriĂŤn in het water en op deze wijze iets verzonnen wat dit kan verrijken. Wat naar mijn idee heel er gaan aansluit op vindingrijkheid.

Leert het project uit een netwerk?

(VINDINGRIKHEID3&5) Nou dat is vooral, voor zo ver ik weet, gekomen uit het netwerk van Wageningen UR. Die hebben in hun eigen netwerk, als afstudeeronderzoek, dit als case gepakt en zijn daar mee aan de slag gegaan. Het project leert dus niet zozeer uit een netwerk, maar de toepassing kan wel veel netwerken helpen om hier mee aan de slag te gaan, en zo het netwerk daarin te versterken.

55 / 209

Bijlage programma C: Dakenprogramma Interviewer: Hans Pouwels. Geïnterviewde: Paul van Roosmalen. Onderwerp: Dakenprogramma.

Datum: 22-3-2019 Ik ben Hans Pouwels. Ik ben aan het afstuderen bij het resilience team van de Gemeente Rotterdam. Voor dat resilience team hou ik mij bezig met het maken van een inspiratie catalogus.

Deze maak ik op basis van voorbeelden die bijdragen op de kwaliteiten van resilience. De methodiek achter het resilience programma zegt eigenlijk dat als je de zeven kwaliteiten van resilience in je project hebt, jouw project veerkrachtig kan optreden tegen inkomende shocks en stresses. Nu wil ik samen met u opzoek gaan welke kwaliteiten in uw project goed naar voren komen, zodat deze als voorbeeld kunnen dienen in de inspiratiecatalogus die ik aan het maken ben...

Dat begin ik eigenlijk altijd met de vraag, wie ben je, waarom doe je dit?

Ik ben Paul van Roosmalen, werk bij de gemeente Rotterdam en ik zit sinds kort bij de afdeling duurzaamheid. En dat is wel aardig want ik heb vroeger bij het ingenieurs team van de gemeente gezeten, en eigenlijk komt dat omdat dat werk eigenlijk over is gegaan naar de afdeling duurzaamheid. En dat werk is eigenlijk twee dingen, informatie over een duurzaam Rotterdam versterken aan de Rotterdammer, of andere partijen van buiten die daar iets meer willen. Wij zijn een soort loket, voor mensen die wat willen met een dak of met planten enzo voort. En dan bieden we ze handelingsperspectief. Dat is het toverwoord, wat kunnen zij nou echt gaan doen.

Je geeft de mensen een soort advies mee?

En dan vooral een onafhankelijk advies, wij zijn geen markt partij of installateur of zoiets. Wij vertellen wat de opties zijn, of waar ze ook aan moeten denken. Bijvoorbeeld niet alleen dubbel glas maar ook zonnepanelen op het dak. Of soms kan het niet met welstand zijn. Dat kan alle kanten op.

Een soort faciliterende rol ook?

Nah, en vooral ook.. zorgen dat mensen gewoon weten waar ze aan toe zijn. En wat ze kunnen, want daar ligt heel veel onduidelijkheid. Nou dat is één poot de andere is het daken programma. ……

Dat doe ik nu een aantal jaar, als promo manager, of hoe je het ook wil noemen. En dat heb ik eigenlijk geërfd. En toen ben ik daar aan gaan verder bouwen. Dat heb ik heel lang eigenlijk al met Arnoud samen gedaan, dus eigenlijk al heel snel onderdeel van de resilience vlag. En volgens mij hebben we best wat resilience dingen in ons. En we hebben nu als gemeente een hele andere rol.

En wat ik eigenlijk wel het leukste vind is dat al die daken nog leeg zijn, al die ruimte die daar nog ligt om wat mee te gaan doen, die is nog door niemand geclaimd.

En hoe moet ik dat dan voor me zien, is het zo dat jij mensen binnen haalt om wat met die daken te gaan doen, of is het echt zo dat je zegt, op dit dak gaan wij zonnepanelen neerleggen? Of een moestuin?

Nou, het daken programma begint in de basis met de constatering dat, eigenlijk zijn dat er een paar.

1. Rotterdam heeft een dakland schap, het is een laag boven de stad die als landschap functioneert, of kan funcioren, omdat ie heel groot is en omdat ie bijzonder plat is. En dat is vrij uniek, vooral vergeleken met andere steden. En als je het dan over resilience helpt, sinds de wederopbouw van de

56 / 209

stad al, dat is wel de reden dat er een daklandschap is. Dat komt voort uit die bouwtechnieken. En die zijn echt andere dan die van Amsterdam, delft etc.

De wederopbouw kun je gewoon als veerkracht voorbeeld van Rotterdam zien. Hoofdstuk één. Maar daar he e e dus at a geërfd… …. De t eede o stateri g is dat die dake iet a o s zij , dus als ge ee te he e ij traditioneel een rol op ons gepakt die gaat over het maken van dingen in de ruimte. De publieke eigendommen zeg maar. En nu gaan we eigenlijk toe naar een plek die niet van ons is, het dak. En dat is voor meer dan 95% van de gebouwen niet van de gemeente. Dat is dan privaat, publiek, pricve of edrij e aar iet de ge ee te. Heel klei gedeelte el, aar dat is e ht heel klei … … de derde o stateri g is dat e er iks o er te zegge he e . Harde stokke he e e iet, e kunnen alleen wat zeggen over veiligheid en techniek. Maar hoe dat je zonnepanelen of groenen daken wilt neerleggen, daar zijn geen kaders voor. Want dat dak is niet bedoelt als een plek waar je bent van vroeger.

En dat zijn eigenlijk drie constateringen die maken dat onze aanpak eigenlijk anders is dan dat we traditioneel zouden doen. Normaal gaan we er wel over, is het onze eigen plek, en is het iets waar we wat willen ontwikkelen. (INTEGRALITEIT1,2,3,4,5,6)) Dus wat doen wij: we gebruiken een zevental rollen, en die rollen die zijn anders dan dat we in het verleden vaak hadden.

Van informeren en met beïnvloeden, die hebben we gejat uit parijs. Parijs heeft dit ook zo verzonnen, denken wij. Het zijn allemaal werkwoorden die heel goed passen bij het werk wat we doen, maar anders zijn dan het werk wat we traditioneel doen. Want het zijn allemaal zachte werkwoorden.

We zijn vanuit een technisch aspect begonnen en hebben daarin gekozen voor zeven zachte werkwoorden. En dat komt omdat we die uitgangspunten zorgen dat we dat moeten doen, we kunnen denk ik niet anders. Want wij vertellen juist niet wat mensen moeten maken, we proberen te te stimuleren om iets te doen. Want wij hebben niks te vertellen daarboven.

Dus waar wij in zijn gaan oefenen is hoe kunnen mensen aan de slag gaan met de dingen die wij willen. Dat is eigenlijk wat we proberen te doen.

Dat is eigenlijk best wel inclusief als ik dat zo hoor.

Jaa, maar jaa, ik vind inclusiviteit vooral gaan over verschillende typen mensen die er bij betrokken worden. Maar daar richt zich dit in principe niet op. Want wij hebben richting ons vooral op een groep gebouweigenaren en daar zijn wij nog niet op een inclusief niveau vind ik. De gemiddelde eigenaar van de gebouwen is niet hetzelfde als van de gebouwen. Dus in die zin is het niet perse inclusief.

Wat we wel proberen is dat die partijen, leveranciers, ontwerpers of bijv een huurder, aan de slag kunnen met hun dak. Waar zij onder wonen of waar ze mee te maken hebben.

Dat faciliteren jullie eigenlijk?

(INTEGRALITEIT1,2,3,4,5,6)) Jaa, faciliteren is ook zon werkwoord wat hier eigenlijk een beetje bij hoort. Al die werkwoorden zijn eigenlijk dingen die bij de faciliterende rol horen.

En hoe zit dat dan? Een stukje theorie zegmaar?

Er is een onderzoek van van der steen. En die heeft een kwadrant stelsel ontwikkeld. En die zegt eigenlijk, je kunt als overheid eigenlijk naar de samenleving werken, en andersom. En dat leidt tot vier typen overheidsrollen, presterend, bouwen dit doen dat.

57 / 209

(INTEGRALITEIT1,2,3,4,5,6)) Dan heb je de rechtmatige overheid. De sterke overheidsrol in doelmatigheid de aanbestedingen juridisch. Heel hard, veel projectmanagement.

De andere kant, en daar gaan we steeds meer naar toe denk ik. Dat is de samenwerkende overheid.

En ook een responsieve en reagerende overheid. En daar zit dat dakenprogramma steeds meer. En daar gaat het ook steeds meer naar toe. We gaan steeds meer reageren op initiatieven uit de stad. En dat is een andere rol. Voor een deel natuurlijk het zelfde. Dat beinvloeden zal altijd wel vanuit de wettelijke kaders moeten komen. Maar de andere rollen, vooral als het gaat om innovaties, netwerken en projecten die zullen steeds meer vanuit de samenleving komen, en dat wij daar als gemeente aan mee gaan doen.

Uit andere interviews kwam dat inderdaad ook naar voren, dat ze het echt samen met de inwoners/bewoners en andere partijen willen gaan doen, daarmee aan de slag willen. Dus als ik dit dan zo hoor dan is dit het dakenprogramma misschien wel een goed voorbeeld van integraliteit?

(INTEGRALITEIT1,2,3,4,5,6)) Als ik er eentje zou moeten kiezen dan zou dat integraliteit zijn. Dat gaat dus over dat we op die manier op een andere manier er aan werken. Maar vooral ook om dat we een heleboel verschillende functies op die daken samen proberen te brengen. Dat dakenprogramma is ooit begonnen met groene daken en dat ging over waterberging en biodiversiteit. Daar zijn gele daken bijgekomen. Hernieuwbare energie, zonnepanelen etc. Dat is ook al redelijk grootschalig.

En je ziet nu eigenlijk dat gebruiksdaken daarbij komen, de rode daken. Plekken waar mensen op het dak komen. Dat is eigenlijk een nieuwe functie. En de laatste tijd zijn we eigenlijk door aan het schuiven naar nog meer functies. Naar ontwikkelingen die we eigenlijk zien oppoppen. We hebben ook mobiliteit tussen daken als een punt gezien, er zal ergens een verbinding komen. Misschien fysiek zelfs wel met bruggen, of drones/vliegende taxis/dak naar dak gaan verbinden. Dat is een ontwikkel traject. Daar kan ik niks aan doen.

Maar daar moet je wel in faciliteren dan neem ik aan? Of kaders voor opstellen?

Stel we gaan pakketjes via het dak bezorgen, dan betekend dat dat je dak letterlijk en een ezorgplaats ordt. Dat zet ook de ar hite tuur op z kop. Wa t alles ko t ia o e i e . Dat zijn wel dingen waar wij over na proberen te denken, van ja wat betekend dat dan. En hoe zorg je nou dat een gebouw dat ook kan hebben, flexibiliteit in die zin..

Terwijl dat het een ontwikkeling is die wij echt niet kunnen sturen. Kijk naar een Amazon of een Uber die er mee aan het experimenten zijn. Misschien is over 2 jaar een gemeen goed, maar dat weten we nooit.

Precies, dat kan over 10 jaar zijn, maar dat weten we nooit, dat proberen mee te bewegen op ontwikkelingen..

(INTEGRALITEIT1,2,3,4,5,6)) Dus het meebewegen op ontwikkelingen die in de toekomst komen, dit is eentje waar we dat proberen te volgen. En dan heb je nog de paarse daken, het wonen op daken. De stad groeit, er is steeds meer behoefte aan plek, en op het maaiveld is simpelweg geen plek meer. Dus boven is best logisch, dus kun je nou op begeef moment ook daar gaan wonen.

Wist jij dat er nu een dame op het dak woont?

Nou het is dat je het nu zegt, maar nee dat wist ik niet..

D r is ee da e si ds zo er orig jaar als e peri e t i zo ou keet op ee dak oo t, ee soort tiny house. Die woont op de hof boven. In een park achtige omgeving heeft zij een woning. Vanwaar

58 / 209

zij experimenteer met wat betekent dat nou, wonen op een dak. Maar misschien ook wel in een dak landschap kleine woningen neerzetten. Nou dat zijn ook onderwerpen waarin we kijken wat gebeurd daar nou en welke ontwikkelingen zijn er gaande. En dan zie je dus dat die functies heel mooi matchen met die rollen.

Wonen op het dak (paars), zit dus heel erg in de innovatie kant, oranje ook. Terwijl bij gele daken het bijvoorbeeld veel meer zorgen is dat er informatie is. Dat ze weten hoe het moet. Want een zonnepaneel is al goed dooro t ikkeld, daar hoef je iet aa te i o ere …. …. Nou zo zij er eige lijk allerlei fu ties pas echt interessant.

i e

ogelijk, als je deze gaat o

i ere da

ord het

Dus als je bijvoorbeeld alle functies op één dak wil zetten?

(INTEGRALITEIT1,2,3,4,5,6)) Nou bijvoorbeeld, maar ik denk eerder meerdere, niet die allemaal. Je zal het ook gebiedsgericht moeten gaan kijken.

Waar past dit, waar past dit..?

Ja precies, kijken waar wat de prioriteit heeft een waar wat logisch is. In de haven gaan we echt niet op het dak wonen, en ook geen water vasthouden, denk ik. Maar daar zou je wel heel goed energie op kunnen wekken. Precies wat je hebt daar gewoon een energie behoefte. En misschien is het ook wel logisch om daar iets met mobiliteit te doen. Vanuit transport van goederen, bijvoorbeeld.

Dus dat zou in de haven heel goed kunnen. Terwijl in een buitenwijk, zoals Nesselande, gaan we echt niet allemaal functies op het dak maken. Want daar is plek genoeg, ook geen boom ofso. Maar eigen energie opwekken of eigen waterbuffers zou natuurlijk wel kunnen. Per gebied zal je dus gaan mixen wat zijn nou de goede keuzes/combinaties.

Daar hoor ik ook enige vorm van flexibiliteit in, want je gaat wel echt kijken per verschillende wijk, of zelfs wel straat, wat is daar nou handig op bouwen op die gebouwen neer te zetten?

(FLEXIBILITEIT1) Ja, dus maarja, ik vind nog steeds, (INTEGRALITEIT1,2,3,4,5,6)) vooral integraliteit; omdat je een integrale afweging maakt wat is nou het meest handig hier. Wat is nou het meest handig, wat is nou het meest nodig, en wat moet je hier regelen. En dat is misschien niet de meest economisch aantrekkelijke optie, maar misschien wel de meest belangrijke optie. En daar zijn we nog niet hoor, maar hoe kun je daar een slimme keuze in maken. Daar zijn we mee aan het experimenten.

Zoals bijvoorbeeld hoe kun je iets van waarde creëren aan iets dat niks oplevert. Duurzaam is nog lastig uit te drukken in geld om we dat simpelweg nog niet weten.

Dat zijn we nu bij de peperklip aan het uitreken, hoe kunnen we die economische waarde nou laten zien. En zo kunnen we dat laten zien per vierkante meter.

Over het algemeen zeggen we dan dat het van de pandeigenaren is en die dus moeten betalen. Maar we zijn dus ook nu aan het kijken hoe we dan degene die er nou van profiteert dat er iets op dat dak gebeurd ook kunnen laten meebetalen/investeren hierin.

Om dan even snel door te denken, op een dak is veel sociale cohesie en daardoor hoeft er minder zorg te worden geleverd in dat gehele gebouw?

Nou zorg is inderdaad een mooi voorbeeld, op het EMC is een daktuin van xxx vierkante meter aangelegd, volledig toegankelijk voor iedereen, zelfs ziekenhuisbedden kunnen erop. Volledige wifi dekking etc. Mensen in het groen genezen. Een healing environment, hoe sneller je het ziekenhuis uit

59 / 209

bent hoe minder zorgkosten. En ze hebben dat dak dus aangelegd met de overtuiging dat het de zorgkosten drukt. Daar zou je dus een zorg verzekeraar op kunnen aanspreken en laten mee investeren bijvoorbeeld. Om preventief in dit soort maatregelen te investeren.

Dan ga je als zorgverzekeraar niet alleen investeren in het ziekenhuis bezoek, maar ook aan de voorkant al investeren. En onderzoeken het wetenschappelijk.

Nou dat zijn dus modellen waar we steeds meer naar toe gaan. We moet nou de investering dragen, wie moet de exploitatie dragen etc. en wie heeft er baat bij, en wie heeft er last van. En dan gaan we er dus over heronderhandelen en de investering bij andere partijen in de weg zetten, die er eigenlijk veel meer belang bij hebben. Kan ook een waterschap of een gemeente zijn bijvoorbeeld.

Maar ook het uitzicht van een dak bijvoorbeeld, zou iemand daar niet geld voor over hebben om dat er goed uit te laten zien.

Dat soort modellen proberen we nu steeds vaker mee te nemen.

Dan kijk je dus vooral naar het belang van de stakeholders, om het maar even zo te zeggen? Dat is eigenlijk wat ik heel erg zie. Dat de voorkeuren van die stakeholders terugkomen.

(INTEGRALITEIT1,2,3,4,5,6)) Precies. Jaa want wij kunnen niks afdwingen, wij moeten wel zorgen dat een andere er een belang bij ziet, anders gaan ze het niet doen. Henk ovink heeft me ooit verteld dat je het best leert van de dingen die niet goed gaan.

Reflectievermogen neem ik aan?

Ja, dat komt daarin terug. Één van de dingen die bij ons ongelofelijk mislukt is ons eerste polderdak.

Dat hadden we allang en breed uitgetekend. Was helemaal klaar van technisch en qua geld helemaal klaar. Alleen dat gebouw was eigendom van een investeerders maatschappij in Texas. En die heeft gewoon als één regel op de balans staan. Dus toen wij vroegen mogen we hier wat doen. Zei die, nee wat moet ik hier mee, ik verdien er genoeg aan. Dus we hadden het belang van die eigenaar niet meegenomen, dus daarom ging het niet door.

En daarom ben je dat vanaf toen wel gaan doen?

Jaa daarom focussen we ons nu veel meer op de stakeholders en gebouweigenaren, want die zijn essentieel, anders gebeurd er niks. Maar het gaat ook om de omgeving, de buren etc. Andere partijen die daar een rol in hebben. Maar daar zit die integraliteit in. Kijken wat voor wie waarde heeft en hoe dat je daar een slimme casus van kan maken.

En wat ik dan uit andere projecten terug kreeg dat het belangrijk is dat ze allemaal goed op hoogte zijn van de informatie die daarin speelt?

(INTEGRALITEIT1,2,3,4,5,6)) Jaa en dus vandaar die informatie poot uit de zeven werkwoorden.

Bijlage A. Ze lopen ook allemaal door elkaar heen. Als een soort netwerk.

Kijk we hebben een hele boel trajecten op touw staan, dat zijn allemaal lang of kort lopende acties.

Alle kleuren door elkaar. En ze hebben allemaal met elkaar samenhang. We innoveren bijv. op big date, dat proberen we te laten landen in ons beleid en hopelijk kan dat dan een keer een voorbeeld project worden. En dat delen we in ons netwerk. Dus je ziet een hele bedoel dingen tussen pijlers staan, en daarom dus dat dakenprogramma er tussen.

Dus dat het progra

a alles sa e

re gt, o

i tegraal sa e te erke …

60 / 209

(INTEGRALITEIT1,2,3,4,5,6)) Dat is de zoektocht waar we mee bezig zijn, en ik heb nu op al die pijlers een coördinator gezet. Iemand die dat bij elkaar probeert te brengen. En dat dan bespreekt met de rest, om zo die interactie te krijgen. En dat is wel zoeken, want dat is best ingewikkeld. Maar daar zie je heel veel crossovers in ontstaan.

Dus daar zoek je de juiste mensen voor uit?

(INTEGRALITEIT1,2,3,4,5,6)) Nou dat is ja uhm.. dat is denk ik 1 van de dingen van resilience dat je de mensen zoekt die er ook de juiste vaardigheden voor hebben. In de stategie zijn dat de 21ste century skills. Dat is wel rand voorwaardelijk om dat te kunnen doen. Niet iedereen kan zo makkelijk schakelen of die verbindingen leggen. En dat zijn dus wel dingen die in de strategie benoemd zijn, waar wij niet altijd heel erg op sturen, maar ik probeer daar juist wel naar te kijken.

Daar heeft dat dakenprogramma dus profijt van?

Naja dat is wel rand voorwaardelijk. Niet iedereen hoeft elke competentie te hebben, maar als team moet je dat wel hebben. Het zijn dus eerder ook allemaal verschillende types, die elkaar aanvullen. Je moet die diversiteit erin hebben. Daar zit wel een soort inclusiviteits vraagstuk. Zonder dat team kan ik het niet draaien. Want ik heb zelf ook niet al die competenties.

Maar wat je ziet is dat we daar vaak niet opsturen, maar we sturen vaak op meer van hetzelfde.

Binnen alle teams zitten vaak dezelfde soort mensen, ga maar eens kijken binnen de gemeente, binnen water, of binnen een andere. We zoeken vaak gelijkgestemde mensen op. En misschien is resilience juist wel een plek waar je die tegenstellingen graag wil terug zien.

Laat ik hem terugleggen naar je eigen studie, allemaal gelijkgestemde mensen. Groepen zijn vaak eenduidig.

En volgens mij is één van de krachten resilience, anderen aan kunnen vullen op wat je al hebt. Dat je meer dekking hebt daarover.

Dan heb ik nog een vraag, sluit het programma ook nog aan op andere projecten?

(INTEGRALITEIT1,2,3,4,5,6)) Jaa dat is een goede vraag, en ook heel essentieel want als het gaat om integraliteit. En dat is ook waar ik je naar toe zou willen duwen, we hebben nou van de wethouder de taak gekregen om een nieuw plan te maken, waar we wat mee kunnen.

We hebben geconstateerd dat er vijf college punten zijn waar we daken een rol in kunnen laten spelen. En die allemaal weer een relatie hebben met een programma wat we in de stad draaien. En daar zitten twee aardige constatering in. Één dat resilience daar niet één van is, ironisch genoeg.

Misschien wel maar dan bovenlangs. Daken raakt ook aan groei van de stad, groen, energie transitie, woningen. En daar zit gewoon een raakvlak mee.

En daar zitten een aantal randvoorwaardes aan. Hebben we eigenlijk gezegd, ja resilience is gewoon een randvoorwaarde voor die andere dingen. Als je hem dan zo beschouwd heeft dat dakenprogramma overal een verbinding mee. En dat hebben we toen willen omzetten in doelen. En die kun je dan steeds verder gaan specificeren. En als je er zo naar gaat kijken, dan kun je dat gaan opbouwen. En dat is dus ook het programma zoals ik hem nu voorstel bij de wethouder. Laat dan ook al die opgaves maar meebetalen aan het programma. Als je er allemaal profijt van hebt is het ook logisch om integraal te gaan kijken naar de funding.

Dat klinkt heel logisch naar mijn idee..

61 / 209

Nou dat vind jij misschien heel logisch, maar dat vinden heel veel mensen binnen de gemeente niet hoor.

Nou dat is wel grappig, want dat hoor ik steeds vaker, dat veel afdelingen wel mee doen maar het iet uit die potjes ag ko e ‌ Kijk het is voor veel mensen lastig om het achter zich te laten, want dan valt hun machtspositie ook weg, dus directeur water heeft profijt van het vakje water. Maar als we dat niet meer als los vakje beschouwen, waarom zouden we dan nog een directeur water nodig hebben.

Integraliteit heeft heel veel tegenwerking in portefeuilles van andere mensen. Omdat we in hokjes denken en heel veel mensen daar hun machtspositie uit halen. En durven we dat op te geven.

En dat is ook wat ik veel mee krijg, we kunnen als project wel allemaal resilience/integraal bezig zij , aar da oet de orga isatie dat ook el zij ‌ Precies, en dan wordt t leuk, want waarom is dan daken tot nu toe redelijk succesvol, omdat niemand dat hokje heeft. En bijna alle trajecten waar mee bezig zijn zijn dingen die we in het verleden ook al deden. En dit is een leuk voorbeeld, omdat niemand dat dak claimt en hun hokjes zit te denken, en daarom heb je dus de kans om hiermee te beginnen. En dat is wel een les voor resilience, het is heel moeilijk om uit bestaande belangen en gedeelde belangen te gaan denken. En dan kan je die kwaliteiten pas kan toepassen, want iedereen moet dan even herschikken. In een leeg veld is dat veel makkelijker, in die zijn de daken dat nog steeds.

62 / 209

Bijlage programma D Plug & Play Interviewer: Hans Pouwels. GeĂŻnterviewde: Nancy van Trigt. Onderwerp: Plug & Play Datum: 25-32019 Ik ben Hans Pouwels. Ik ben aan het afstuderen bij het resilience team van de Gemeente Rotterdam. Voor dat resilience team hou ik mij bezig met het maken van een inspiratie catalogus.

Deze maak ik op basis van voorbeelden die bijdragen op de kwaliteiten van resilience. De methodiek achter het resilience programma zegt eigenlijk dat als je de zeven kwaliteiten van resilience in je project hebt, jouw project veerkrachtig kan optreden tegen inkomende shocks en stresses. Nu wil ik samen met u opzoek gaan welke kwaliteiten in uw project goed naar voren komen, zodat deze als voorbeeld kunnen dienen in de inspiratiecatalogus die ik aan het maken ben...

Wie ben je, wat doe je en sinds wanneer zegmaar?

Ik ben nancy van trigt. Object beheerder van spelen. Sinds oktober, daarvoor was het Robert Aartse.

Je hebt bij ons eigenlijk de functioneel beheerder en de technisch beheerder van objecten. Bij functioneel wordt meer gekeken welke routes moeten we doen, welke richting moeten we uit. Waar is behoefte aan, wat is de doelgroep. Want het is natuurlijk niet alleen spelen, maar ook gewoon hele bootcamps etc, speelaanleidingen tekeningen op te grond. Je kan op allerlei manieren spelen. Dus ik ben meer van het veilige praktische, de inspectie. De technische kant. Dus mijn voorganger heeft met een aantal collegas het plug en play bedacht. Dat is nog een pilot eigenlijk.

Daar kunnen we dus eventueel nog in sturen..

Jaa dat kan zeker.

Ik had ook al even gekeken, maar het gaat eigenlijk veel verder dan alleen die speeltoestellen, maar ook richting de gronden etc.

Jaa dat klopt, vaak maakt een speelplek opnieuw inrichten op veel meer facetten een aanspraak. Het grondwerk, de fundering, dat maakt het duur om wat te vervangen. Dus we zijn eigenlijk gaan kijken wat nou als die hele ondergrond etc kan blijven bestaan, en ik daar een toestel in kan klikken. Ik hoef daar niks in te doen. Dus als ik van verschillende speelplek leveranciers andere afmetingen hebben die ik kan toepassen op een andere doelgroep, hoe mooi zou dat dan zijn als je dat kan rouleren tussen verschillenden wijken, zodat het met de doelgroep meegroeit.

Okee en hoe is dat concept dan ontstaan, kwamen er mensen naar jullie toe of hoe moet ik dat zien?

Uhm nee, er werd meer gedacht van wij willen kijken naar de behoeftes van de speelplekken in plaats van overal wat neer te zetten. Meer faciliteren daar in. Maar ook in het duurzame aspect van speelplekken. Dus vaak zie je dat een plek niet meer voldoet aan een leeftijdscategorie in die omgeving, dus zie je dat de behoefte veranderd, maar de toestellen nog goed zijn en de plek niet word gebruikt. Omdat de behoefte er niet.

Dus stel je voor dat je dit kan wisselen, of je hebt een nieuw bouwwijk waar het die leeftijdscategorie nog wel aanwezig is, en zo dan te kijken naar waar het speeltoestel goed gebruikt kan worden.

En hoe gaat dit dan in zijn werk?, jullie zien dat er niet meer gespeeld word en spelen daar op in?

(FLEXIBILITEIT1,4&5) Laat ik het zo zeggen, wij met spelen wil er veel meer naar toe dat plekken in een wijk op elkaar afgestemd worden. Niet in elke kleine plek een schommel maar een grote plek

63 / 209

waar meer functies in zitten. Of waar de jeugd bijv bij wat meer komt. Dat je eigenlijk een hele wijk kan laten participeren zodat je ook gewoon meer aan de behoeftes kan voldoen.

Dus dan ga je eigenlijk kijken van welke behoefte heb je hier en als dat verschuift dan zou je het ku e aa passe ‌?

(FLEXIBILITEIT1,4&5) Jaa ook dat, en dat kan ook zijn dat niet elk veldje alles hoeft te hebben, maar in een omgeving meerdere veldjes op elkaar afstemt. Je hebt eigenlijk in omgeving alles, en niet op elke speel plek hetzelfde. Dus het aanbod is veel groter.

Daarin wordt het aanbod dus verruimd? Reservercapaciteit..

Ja, ja dat kun je zeker stellen En stel je dat is nergens is in de wij is het meer van belang, wordt er dan ook gekeken naar andere plekken in de stad om mee te wisselen?

Ja dat zou wel kunnen, bijvoorbeeld we hadden een speelplek in Alexander die we omwisselen met een speelplek in hoogvliet. En dan gaan we kijken, he wat is er bedacht; want waar het in moet schuiven. Want dat kan per millimeter verschillen.

(FLEXIBILITEIT1,4&5) Dus dan wissel je die behoefte uit. En dat zou je dan dus voor de hele stad kunnen doen.

Dus dan zou je eigenlijk per locatie kunnen kijken wat de behoefte is, en dan kijken of je dat ergens anders in de stad kan weghalen?

Jaa, dat is de bedoeling dat je echt kan wisselen.

Naar mijn idee een mooi voorbeeld van flexibiliteit omdat je echt kijkt naar die behoefte van de mensen kijkt.

(FLEXIBILITEIT1,4&5) Ja en dat is ook hoe het is ontwikkeld. We zijn echt gaan kijken binnen team spelen hoe we meer behoefte gericht aan de slag kunnen. In plaats van overal het traditionele neer te zetten. En daarin proberen we ook veel meer kinderen te betrekken. Want de ouders denken altijd wel wat die kinderen willen. Terwijl de gedachte van de kinderen soms heel anders is.

Dan organiseren jullie iets met die kinderen om dat er uit te halen?

(FLEXIBILITEIT2&3)Wij gebruiken als voorbeeld altijd Rosenburg; daar zijn in 1x 14 speelplekken op elkaar afgestemd. Daarin zijn er 2x speurtochten met kinderen georganiseerd. Een nieuwe manier van werken. Die kinderen geven dat echt aan van hier komen we eigenlijk niet, of hier zou ik dit willen of zo doen. Aan de hand daarvan zijn ze gaan ontwerpen, echt naar de behoeftes van de gebruikers.

Spelen kan van 0 tot 100.

Je kijkt dus echt naar de behoefte van de eindgebruiker?

Jaa, want het staat er al, en die invulling moet er dus aan gegeven worden. Er staat al 20 jaar zoiets, dus doen we wat anders, want dat werkt dus schijnbaar niet.

En met plug en play kan je dat misschien wel op een kortere termijn nog gaan wisselen, om steeds specifieker te worden. Kijk het kan natuurlijk niet per maand zijn, maar wel per 3 of 4 jaar. Je kan het steeds breder gaan toepassen.

64 / 209

Maar dat moet natuurlijk wel passen naar de kosten. Want als dat niet rendabel is binnen 3 jaar dan kunnen we dat natuurlijk niet gaan doen. Dat je niet de kosten die je bespaart op ondergrond en valdemping dat je die weer kwijt bent aan het verplaatsen.

Houten of Rws heeft 15 jaar staan als houdbaarheid, stel je voor dat je hem drie keer kan wisselen.

Is er nog invloed vanuit andere partijen, of is het echt de eindgebruiker die centraal staat?

(INCLUSVITEIT1) Nou het gaat vooral op de doelgroep, kunnen kinderen zijn maar ook bejaarden. En eigenlijk zijn er geen andere partijen die daar invloed op hebben. Ze hebben ook de Movefit bedacht, een mobiele bootcamp en dat is eigenlijk om het gebruik te meten. Zodat je ze binnen een jaar kan verplaatsen.

We moeten wel echt van te voren kijken naar de kosten, want ons potje is niet heel groot, dan moeten we bijvoorbeeld kijken bij stadsontwikkeling.

Hoe moet ik dat dan voor me zien? Jullie zitten met een team bij elkaar en iemand houdt zich met plug en play bezig en iemand met movefit? Of zijn dat wel overlopende trajecten?

Nee, maar ik vertel het je eigenlijk omdat wij dat ook doen.

Dus naar mijn idee is movefit dan meer inclusiviteit en gaat plug en play meer naar de flexibele kant, omdat je daar veel meer gaat kijken naar het afstemmen en mee veranderen van de ehoeftes‌ Nou dat is wel een vraag die nu bij mezelf meteen op komt, kunnen die movefit toestellen ook met het plug en play systeem werken. Die ga ik even noteren, kan ik weer mee aan de slag!

Want als je dat idee op elkaar plaatst dan is het dubbele winst.

Dat is uiteindelijk ook de bedoeling om mensen hier mee te trgeren. En er dan verder mee te laten denken. En zo een voorbeeld kunnen zien in de Inspiratie catalogus. ‌ E hoe draagt die proje t ou ij aan de toekomstbestendigheid van de stad?

(FLEXIBILITEIT5) Nou ja ik denk wel van, nou ja de speelruimte die we hebben wil je zo goed mogelijk benutten. En zo optimaal mogelijk, en daarbij wil je ook dat de onderdelen (de objecten) dat die ook volledig gebruikt worden qua levensduur. Dus wij zien gewoon dat de vraag veranderd. Dus doordat je dus gaat schuiven maak je veel meer gebruik van en je plek en van je speeltoestel. Je haalt je plek eruit en de investering op je toestel.

Daarin laat je zien dat je toekomstbestendig bezig bent..

Dan denken we dus eigenlijk al voorruit, en toekomstbestendigheid kan je ook nog eens denken aan stukje milieu en biodiversiteit wat door gebruik alleen maar zal verhogen.

Mooie aanvulling: Misschien wel vanuit het speeldepot toestellen in de toekomst weer terug te laten komen en in plug en play terecht zouden komen.

Dat zou dan weer een voorbeeld zijn van reservecapaciteit, omdat je oude nog goede toestellen weer terug plaatst.

Ik vraag denk eigenlijk altijd daarna wat zijn de shocks en stresses. Om een voorbeeld te geven: de gemeente wil dat we niks meer verplaatsen, of dat hangjongeren alles constant vernielen, kan jij er daar een paar van noemen?

65 / 209

(ROBUUSTHEID1) Nou vanuit de pilot nu vooral, hoe stabiel blijft het allemaal. Of het past zegmaar.

En als het past hoe zit het dan. In hoeverre kan je een speeltoestel vaker optillen of verplaatsen voor het niet meer stevig genoeg is.

Een soort robuustheid, of die terug komt?

(ROBUUSTHEID1) Jaa daar zouden we misschien nog wel over na kunnen denken, om daar wat tegen of voor te doen.

Okee en weer terug naar de shocks en stresses? Bijv dat de hele verkeerde doelgroep er mee aan de gang gaat..?

(FLEXIBILITEIT5) Nou dan kunnen we hem weer verplaatsen, dus dat is het voordeel.

Toont aan dat het flexibel is..

Nee eigenlijk heb ik er niet zoveel, eigenlijk is de vraag nu of het dan uiteindelijk ook langer meegaat.

De vraag is he we bedenken iets wat zo goed mogelijk benut moet worden, omdat we het willen verplaatsen, maar is dan niet juist omdat we het verplaatsen dat het fragiel wordt.

Note: Dus omdat je flexibel bezig bent, je de robuustheid misschien wel verliest.

Je wil juist verplaatsen met die speeltoestellen, maar is de levensduur zo lang dat je de toestellen ook intact houdt. En dat kun je pas zien als je het een paar keer gedaan hebt.

Komen er dan ook van bewoners zelf vragen binnen van dit willen wij hier heel graag..?

Nou dat zie ik dus wel een beetje, als ze zien van he dit kan makkelijk verplaatst worden, dan willen ze elke maand iets anders of elkaar jaar iets anders. Maar dat kunnen wij niet per jaar doen, want dan wil iedereen ineens een ander toestel, of sneller een andere geplaatst hebben.

En dat is dan omdat de bewoners het gespecifieerd willen hebben op hun eigen behoeftes?

Inderdaad, nu is pietje geweest en dan kan bijvoorbeeld klaasje nu. Maar dat komt vanuit de bewoners nog niet heel erg. Ik heb wel een vraag gehad vanuit de bewoners om iets te wisselen. En ik heb geantwoord dat we eerst even gaan kijken hoe de eerste paar keer gaat lopen. Want we kunnen natuurlijk niet om het jaar gaan wisselen, want dan is de levensduur van een speeltoestel niet meer rendabel.

Dus als ik het zo hoor kan het project zich aanpassen in het geval van een alternatieve strategie, omdat je die eigenlijk nu al toepast bij het proces van de speelplekken verplaatsen..

(FLEXIBILITEIT2) we nu eigenlijk bezig met het toepassen van een alternatieve strategie door af te wijken van het de normale strategie en zo die speelplekken door de stad heen te verplaatsen. Maar daarbij moet wel goed gekeken worden dat je van alle speeltoestellen/plekken voor de leeftijden voldoende aanbod blijft houden.

Zodat je daarin wel de goede keuze kan blijven maken zeg maar. En het project wijkt in dezen dus ook af van het standaard werkproces ten aanzien van de speelplekken?

(FLEXIBILITEIT3) Ja dat wijkt al af van het standaard werkproces dus daarin proberen we ons flexibel op te stellen, om zo tot het beste resultaat voor de eindgebruiker te komen.

En hoe dan?

66 / 209

Nou omdat je dus niet de ondergrond hoeft mee te vervangen, het graafwerk zeg maar. Dat kost gewoon veel geld, en door dat niet te hoeven doen scheelt dat aanzienlijk veel geld, maar ook uiteindelijk werk.

En binnen Rotterdam, doen alle gebieden hier aan mee of zijn er bepaalde pilot gebieden?

Nu vooral nog in pilot gebieden, maar dat willen we uiteraard uitbreidden naar meer locaties. Zie email voor de locaties waar ze nu bezig zijn.

Dan is eigenlijk nog mijn vraag, het project speelt natuurlijk in op verandering, maar hoe zijn jullie daar op gekomen? Was het omdat jullie zagen dat er te weinig behoefte was, of dat sommige plekken juist heel veel gebruikt worden en sommige heel weinig?

(FLEXIBILITEIT3) Er is gekeken van he we moeten creatief zijn met de financiĂŤle middelen die we hebben. Daarin gaan we ook steeds meer inspelen op wat nou die behoefte is op een locatie, de vraag zeg maar, en omdat we die financiĂŤle middelen minder hebben, hoe zouden we daar op in kunnen spelen. Voorbeeld: als we niet in die ondergrond hoeven, hebben we maar 1 keer die kosten, dus al die kosten voor het niet in de grond hoeven scheelt ons veel kosten. Via deze weg is het eigenlijk gekomen.

En dat kwam dan omdat er kosten bespaart moesten worden?

Het spelen zit inderdaad wel krap, dus moeten we daar wel creatief mee zijn. En we moeten de toestellen veilig houden he, dus daar komt ook nog heel veel bij kijken. En dan komt de vraag omdat we geen geld meer hebben, of weinig hebben, we plaatsen hier niks meer terug. Of ga je creatief kijken hoe kunnen we dat op een andere manier doen..

Dat is dus eigenlijk ook een soort van vindingrijkheid, vanuit een andere invalshoek kijken of een nieuwe innovatie toepassen? ((VINDINGRIJKHEID1) Jaa in die zin dat je kan zeggen dat we een soort van gedwongen door een nieuwe bril moesten kijken, en vanuit een andere invalshoek op dit idee kwamen. Maar dat is wel uit ons zelf gekomen, daar hebben we geen hulp bij gehad van een netwerk ofso.

En wat zou u nou zeggen, ik zou stellen dat plug en play bijdraagt aan een flexibele stad. Kan u mij in 2 a 3 zinnen vertellen waarom plug en play flexibel is?

(FLEXIBILITEIT3) In 1 dag een nieuwe speelplek zonder in de ondergrond te hoeven werken. Want de bedoeling is om het in 1 dag om te wisselen. Dat duurt nu soms nog 1,5 dag, maar we willen zeker naar 1 dag toe, en dat is ook mogelijk. De ene er uit, de andere erin.

Okee, ten aanzien van de andere projecten, ben jij daar de contactpersoon van of iemand anders?

Nee dat kun je bij mij terecht.

Okee top, dat was hem voor nu, we houden contact!

Plug en play draagt bij aan de veerkracht van de stad. Omdat het de speelruimtes in de stad op een flexibele manier invulling geeft en op deze manier het aanpassingsvermogen van de stad vergroot.

67 / 209

Bijlage programma E Lekkerfit Interviewer: Hans Pouwels. Geïnterviewde: Anouk Koppe. Onderwerp: Lekkerfit Rotterdam.

Datum: 14-4-2019 Ik ben Hans Pouwels. Ik ben aan het afstuderen bij het resilience team van de Gemeente Rotterdam. Voor dat resilience team houdt ik mij bezig met het maken van een inspiratie catalogus. Deze maak ik op basis van voorbeelden die bijdragen op de kwaliteiten van resilience.

De methodiek achter het resilience programma zegt eigenlijk dat als je de zeven kwaliteiten van resilience in je project hebt, jou project veerkrachtig kan optreden tegen inkomende shocks en stresses. Nu wil ik samen met u opzoek gaan welke kwaliteiten in uw project goed naar voren komen, zodat deze als voorbeeld kunnen dienen in de inspiratiecatalogus die ik aan het maken ben...

Ik begin altijd met de algemene informatie, wat is lekker fit en waarom is het gestart?

Lekkerfit is in 2005 ontstaan, en dat is destijds ontstaan uit een motie om het overgewicht bij de jeugd terug te dringen. De aanpak is toen gestart op het basis onderwijs, op 15 scholen. En sinds die is dat eigenlijk steeds verder door ontwikkeld, en inmiddels zitten we op 94 school locaties. En is een integrale aanpak die voornamelijk gericht is op de groep 3 tot en met 8, waarbij die in de basis bestaat uit 10 pijlers, de belangrijkste is de gym leerkracht, die in het basis onderwijs 3x per week sport met de kinderen. Dus elk kind op die locaties krijgt 3x in de week bewegingsonderwijs. Daarmee proberen we kwaliteit i de sport lesse te re ge … … Daar aast he e e ee lespakket op s hole , die eha deld ordt door de groepsleerkra hte op de scholen. Ook is er een weeg en meet moment met de diëtist. En daar waar de kinderen hoog scoren, worden ze uitgenodigd bij de diëtist om daar wat aan te doen met hun ouders. … er zit ee deel o derzoek i er erkt aar ij alle gege e s i ee s stee gezet, waar dus ook gegevens uit gehaald kunnen worden.

de fit

eter orde

.. we hebben en school sportvereniging, die is ook verweven in het lekkerfit verhaal. Die zit wel bij een andere organisatie, Rotterdam sport support, dat moet je een beetje zien als een satelliet vereniging op een school. In een bepaald gebied zoals bijv Feyenoord zitten bijvoorbeeld niet heel veel sportverenigingen, dan komt er een leraar op die scholen om met die kinderen aan de slag te gaan.

Waarbij het de bedoeling is om met de kinderen aan de slag te gaan.. .. daarnaast hebben we een aantal voedingsinterventies op de scholen, omdat dat ook bijdraagt aan de afname van het overgewicht. Een soort water beleid … e he e traktatie eleid, est ee feestje iere aanzetten.

aar ko

iet

et alle toeters e

elle

… De laatste i ter e tie die e i zette is fruit ete , elke o hte d o uur ee fruit oment. Een bepaalde social marketing zit daar achter. Om het daarmee indirect te stimuleren dat de kinderen een goed ontbijt eten, want anders krijgen ze honger in de loop van de ochtend.

Dat is in grote lijnen waar het basis onderwijs in staat, wij als gemeente subsidiëren 2/3de van de vakleerkracht. Dat is degene die het implementeert en daarvoor verantwoordelijk is. Dat kan hij natuurlijk niet alleen, daar moet ook de school directie achter staan, plus de groepsleerkrachten. Het is echt een integrale aanpak van een school voor nodig, die hebben we daar wel bij nodig.

68 / 209

Door de komst van de sport leerkracht probeer je ook een stukje werkdruk weg te halen en zo de kinderen ook nog eens meer te laten sporten.

Vanuit daar zijn we steeds verder gaan ontwikkelen, toen hebben we het lekkerfit kleuterproject opgestart, dat is een interventie echt gericht op de kleuters. Daar worden de groepsleerkrachten getraind in het geven van kleuter sport zeg maar. Waar ook al die interventies in terug komen.

Daarnaast als we nog verder terug gaan zijn we bezig met de 0-4 jarigen, peuterspeelzalen en kinder dag verblijven. Daar hebben we nog weer een ander soort aanpak, op elke locatie heeft 1 leidinggevende het lekkerfit verhaal in zijn takenpakket zitten. Zij worden daar ook op getraind, en wij noemen ze dan beweegcoaches. Ze volgen een wat verdiepend trainingstraject. Ook hier komen de interventies ten aanzien van traktatie en waterbeleid.

En ook het hele team krijgt een teamtraining om te weten wat ze moeten doen. Dat is eigenlijk een drie jarig programma, dat na die tijd de locatie het eigenlijk zelf zou moeten kunnen. ‌ da zij jullie eige lijk iet

eer odig, e

oete ze het zelf ku

e doe ?

Exact, dan zijn wij er uiteraard nog wel voor vragen en hebben nog steeds twee keer per jaar een soort deskundigheidsbevordering, zodat ze update zijn. Dan krijgen ze vanuit lekkerfit een impuls over nieuwe ontwikkelingen of dingen die ze kunnen toepassen. Een soort reflectiemoment.

Dat doen we op dit moment op 143 locaties in Rotterdam, daarbij gaan we nog verder nu naar de zwangere dames. Omdat gebleken is als een kindje nog in de buik zit er daar ook heel veel aanleg voor overgewicht in naar voren komt en we dat daar ook winst kunnen behalen.

(INTEGRALITEIT1,2,3,4,5,6)) Dat staat nog wel in de kinderschoenen, maar begint langzaam te komen.

Ee ieu e tak a sport daar tusse . Collega s i e o ze luster zij daar ee ezig, e ij proberen vanuit lekkerfit aan te haken, zodat we niet iets dubbel of nieuw hoeven te doen. Wat kunnen we van lekkerfit binnen die aanpak doen om gezamenlijk daar mee bezig te zijn.

Je legt daarmee dus eigenlijk de verbinding met andere projecten?

(INTEGRALITEIT1,2,3,4,5,6)) Jaa dat proberen we te doen. En eigenlijk kom je op het goede moment want er is net 2 week geleden een nieuw programma gepresenteerd door lekkerfit, dat is ook door het college heen. We gaan er weer tegen aan, en nu vooral met de insteek dat we de wijk in gaan.

Naast alle projecten die er op de scholen zijn willen we ook echt de wijk in, zodat we ook op de plekken zijn waar de kinderen na schooltijd komen. Denk aan sportverenigingen of het huis van de wijk bijvoorbeeld.

Daar willen we ook graag dat er aandacht is voor een gezonde leeftstijl, die aanpak is al wel enige tijd geleden ontstaan. En daar is nu wel de bedoeling dat er een stevige ontwikkeling komt in de wijken waar het hard nodig is. We proberen daar steeds meer partijen bij te betrekken, om zo een gezonde norm te maken. En zo de gezonde keuze de makkelijkste te laten kijken.

Jaa en als je dat wil integreren moet daar wel wat uit kunnen komen, om bij die gedachte uit te komen.

Jaa dat is bij het roken ook zo gezegd, van dit mag niet meer. Dat is niet precies zoals wij het willen, maar we willen het uiteraard uiteindelijk wel uitbannen. We moeten het gezonde voeding eigenlijk ook niet kant op laten gaan, dat het langzaam normaal word. In ieder geval dat de gezonde keuze de makkelijkste te laten zijn.

69 / 209

De aanpak op het basisonderwijs is al een aantal jaar geleden een succesvolle aanpak gebleken. De belangrijkste reden daarvoor is omdat we allerlei verschillende knopjes draaien om tot een bepaald resultaat te komen. En dat is ook het grote succes van lekkerfit.

Jullie stellen dan allemaal einddoelen, en proberen door aan knopjes te draaien bij het gewenste eindresultaat te komen?

Naja het einddoel is natuurlijk het overgewicht in Rotterdam afneemt. Het idee was om die lijn af te buigen aan het stabiliseren, als ik dat zo mag zeggen. En idee is je kan bewegingsonderwijs aanbieden en daarmee de kinderen bevorderen, maar dat alleen draagt niet bij aan het terug dringen van het overgewicht. (INTEGRALITEIT1,2,3,4,5,6)) Daarin moeten we in veel meer aspecten insteken.

De integraliteit van de aanpak zorgt ervoor dat het effect heeft, als we maar één van de genoemde acties zouden doen zou het uiteindelijk niet werken. De reden dat het dus een goed programma is omdat er van meerdere invalshoeken is gekeken en word aangevlogen en zo een integrale aanpak bewerkstelligen.

Nou ik heb al heel veel dingen terug gehoord waarbij ik een aantal kwaliteiten hoor terugkomen. Ik begin dan eigenlijk met de vraag hoe draagt dit project nou bij aan de toekomstbestendigheid van de stad?

Wij zijn aan het werk voor een fitte en gezonde samenleving, en als die basis nu wordt gelegd ga je er vanuit dat het zich vanuit daar ook door ontwikkeld en vanuit daar een gezonde generatie Rotterdammers hebben zegmaar. Het draagt dus eigenlijk bij aan een gezonde generatie, toekomstbestendige generatie als je het zo wil zeggen.

Want we gaan ook nog uitbreidden naar de pubers, om het cirkeltje nog verder rond te maken.

Je hebt het net over integraliteit, die aanpak is heel integraal, hoe hebben jullie dat gedaan, vanuit de basisschool de rest er bij betrokken of hoe moet ik dat zien? Is het onderdeel van een keten zegmaar?

(INTEGRALITEIT1,2,3,4,5,6)) Nou dat was eigenlijk vrij logisch, omdat we begonnen op de basis school. En vanuit daar naar de steeds andere groepen konden uitbreidden. Omdat het bij de kinderen nog mogelijk is daar in te sturen. Hoe vroeger je er bij bent hoe meer kans van slagen er is. Gaande weg het ontwikkelen van het project kom je er gewoon achter hoe eerder we zijn hoe meer kans van slagen het heeft. En hoe kunnen we nou het best die doelgroep bereiken.

Je zoekt daarin steeds meer die belanghebbende groepen op? En die probeer je steeds meer aan het programma te koppelen zegmaar?

Jaa dat proberen we te doen, om het zo steeds verder uit te breiden en steeds meer aandacht hiervoor te creeëren.

Zit er da ook og ee

er i di g tusse die progra

a’s?

(INTEGRALITEIT1,2,3,4,5,6)) Ja we sturen het allemaal aan vanuit sport en cultuur, vanuit de dienst.

En we hebben natuurlijk een aantal specifieke projectleiders, maar uiteraard zit er wel een doorgaande lijn in. Zoals het traktatie beleid en het water drinken, dat begint al bij de peuterspeelzalen en dat trekt zich door naar de basis scholen. Daar zit dus wel een lijn in.

Als ik het dus kort mag schetsen, je hebt lekkerfit en daaronder zitten allemaal deel projecten?

(INTEGRALITEIT1,2,3,4,5,6)) In het geheel in het eigenlijk lekkerfit, en we hebben dat eigenlijk opgesplitst in 5 programma lijnen. Die ik hierboven geschetst heb. En daar leggen we nog

70 / 209

verbindingen tussen sportverenigingen en zwembaden bijvoorbeeld, en dan heb je nog de wijkaanpak. En dat dus allemaal vanuit lekkerfit.

Het heeft natuurlijk toegevoegde waarde voor die scholen en voor de kinderen, maar ook voor meer zaken als ik het zo hoor? Want het is niet alleen op gezondheidsniveau..

(INTEGRALITEIT1,2,3,4,5,6)) Jaa dat is natuurlijk wel we naar op zoek zijn, om de partijen die je erbij wil betrekken op zoek te laten gaan van he wat draagt dit nou aan mijn project bij. Waarom zou zon partij nou mee willen werken. En daarin is financieel gezien overgewicht natuurlijk uiteindelijk een dure zaak. Vooral voor de zorg. Op moment dat we daar in kunnen minderen.

Maar ook op school niveau, sociaal zitten kinderen beter in elkaar zitten lekkerder in hun vel zeg maar.

Zijn er dan ook nog andere programma waar jullie bij proberen aan te haken, en hoe doe je dit dan?

(INTEGRALITEIT1,2,3,4,5,6)) Jaa je hebt natuurlijk bij jeugd en bij onderwijs een aantal programma waar we proberen aan te haken, om dat die ook van belang zijn voor ons. En zij hebben ook projecten gericht op de sociale aspecten. Zo haken we aan op een programma van een andere dienst ten aanzien van sociale verbeteringen. Bij SO voor de fysieke ontwikkeling van de speeltuinen bij voorbeeld. Kunnen wij daar een kennis bij doen.

We zij eige lijk opzoek aar progra a s aari e elkaar ku e ersterke e elkaar ku vinden. Fietsen is ook bewegen dus daar kijken we inmiddels ook naar.

e

En ten aanzien van de informatie voorziening, je hebt natuurlijk bepaalde informatie die naar de scholen gaat, hoe gaat dat binnen lekkerfit of misschien wel tussen de scholen rond, hoe moet ik dat zien?

(INTEGRALITEIT1,2,3,4,5,6)) Nou we werken nu met een aantal projectleiders die elk een eigen gebied hebben. En die hebben ongeveer 10 scholen, wat betreft lekkerfit in dat gebied. En dan ben ik degenen die de input moet leveren aan de scholen zeg maar. Maar daar buiten heb je nog thema dagen, waarbij we input leveren over nieuwe dingen die er gaande zijn.

Dus jullie voorzien de partijen daarin?

(INTEGRALITEIT1,2,3,4,5,6)) Jaa dat faciliteren wij.

Okee dat was integraliteit, door naar inclusiviteit.. Het project betrekt eigenlijk veel mensen qua aanpak..?

Jaa dat zeker, het zou mooi zijn dat wij straks vanuit hier minder hoeven te doen zodat het een aanpak wordt waarbij de school het zelf kan gaan dragen. Waarbij we eigenlijk geen projectleider meer nodig hebben en het eigenaarschap bij de school ligt.

Dat is nu dus nog niet het geval, zoals je net ook al zei? Het eigenaarschap ligt nu nog bij jullie..

(INCLUSVITEIT1) )Nee dat is nu zeker nog niet het geval. Dat eigenaarschap ligt nu nog bij ons.

Heeft jou project een bepaalde mate van reservecapaciteit in zich, dat als er iets weg valt je dat ka op a ge , de k aa ee sport leerkra ht‌

71 / 209

Nee, want ik denk dat als het hele basis school project weg zou vallen zou ik niet weten wie het over zou moeten nemen, want de scholen alleen kunnen het niet. Datzelfde geldt voor alle sport leerkrachten.

Zelfde geldt eigenlijk voor robuustheid, zijn er onderdelen die onmisbaar zijn en als die wegvallen zakt het hele programma in?

Jaa dat is eigenlijk de gymleraar, als die wegvalt hebben we een probleem.

Robuustheid komt niet terug dan, en vindingrijkheid, is dit programma gestart vanuit iets..

Het is eigenlijk gekomen vanuit een maatschappelijk probleem, omdat we hier in Rotterdam hoog scoren daarin. En dat is eigenlijk steeds verder uitgebreid en waar we nu staan. Eigenlijk gewoon op een klassieke manier aangepakt, zitten niet echt nieuwe innovaties is, is voornamelijk de bewustwording daarin.

En over reflectievermogen, jullie willen momenten inbouwen om alles terug te koppelen en op nieuwe ideeën te komen en die uit te wisselen?

(REFLECTIEVERMOGEN1,2,3,4,5) Jaa dat is eigenlijk voor deskundigheid bevordering om daarbij alle leerkrachten en sportleraren bij een te brengen in het excelsior stadion, om daar een lekkerfit event te organiseren. Waar lezingen en workshops etc in zitten. Alles gerelateerd aan wat wij belangrijk vinden. Dat is dan 1 keer per jaar wat wij willen doen voor een integraal event. En dan met de klei ere deel progra a s doe e dat e ht spe ifiek geri ht op de doelgroep. E dat orga isere ij zelf, daar waar vraag is gaan wij ook mee aan de slag. Zorgen we dat er ruimte is op zon dag om daar aandacht aan te besteden.

Is dat vanuit een begin situatie gekomen, van he we krijgen zoveel informatie terug en daar moeten we over kunnen sparen, of hoe moet ik dat voor me zien?

(REFLECTIEVERMOGEN1,2,3,4,5) Jaa ook, en het is ook een moment om een stukje saamhorigheid te creëren, omdat je ook collegas van elkaar bent. En van lief en lee heeft zich dat meer ontwikkelt tot meer input van kennis leveren. Kijk nu is het water, maar dat kan in de toekomst zo smartphone of iets worden. Zijn moment waar we vooral input en prikkels kan leveren over een gezonde leefstijl.

En daar leer je dan wel van, dat wordt weer opnieuw uitgezet?

Jaa daar gaan we dan weer mee aan de slag, en we hebben studiedagen en trainers die er mee aan de slag gaan. Mocht er natuurlijk behoefte aan zijn.

Stel er komt wat alternatiefs op jullie pad, dan gaan jullie kijken hoe je dat weer kan inpluggen binnen lekkerfit Jaa daar gaan wij dan naar kijken, ligt er natuurlijk aan in hoeverre het bijdraagt. Meestal eerst alle informatie verzamelen, dan doen we een pilot en dan kijken we of het succesvol is en of het geïmplementeerd kan worden.

En hoe zit het dan ten aanzien van de shocks en stresses, heb je daar een aantal voorbeelden van?

Nou digitalisering is wel een punt, of ouders die niet meer mee willen werken, of fastfoodketens die toch jongeren trekken. Het is gewoon heel erg moeilijk in deze tijd van verleidingen de kinderen toch dat gezonde pad op te krijgen. Dat maakt het meestal wel lastig. Ook bijvoorbeeld met de metro naar school. Vooral bewustwording, en ook reclame van bedrijven en de strategie die daar achter zit.

72 / 209

Armoede heeft daar ook mee te maken, ouders hebben soms wel wat anders aan hun hoofd dan een gezonde boterham.

En bij kinderen zelf dan?

Vooral de digitalisering waar ze aan worden blootgesteld.

Dank voor het interview!

73 / 209

Bijlage gebied interview B: Binnentuin Reyeroord Interviewer: Hans Pouwels. Geïnterviewde: Daan Vermeer. Onderwerp: Binnentuin Reyeroord.

Datum: 15-4-2019 Ik ben Hans Pouwels. Ik ben aan het afstuderen bij het resilience team van de Gemeente Rotterdam. Voor dat resilience team hou ik mij bezig met het maken van een inspiratie catalogus.

Deze maak ik op basis van voorbeelden die bijdragen op de kwaliteiten van resilience. De methodiek achter het resilience programma zegt eigenlijk dat als je de zeven kwaliteiten van resilience in je project hebt, jouw project veerkrachtig kan optreden tegen inkomende shocks en stresses. Nu wil ik samen met u opzoek gaan welke kwaliteiten in uw project goed naar voren komen, zodat deze als voorbeeld kunnen dienen in de inspiratiecatalogus die ik aan het maken ben...

Wie be je, waaro

doe je dit…

Ik ben Daan Vermeer, afstudeerder bij stadsbeheer, ik hou me bezig met het Reyeroord plus project.

Opleiding die ik doe is water management, aan de Hogeschool Rotterdam. Mijn project is om een binnentuin klimaat adaptief en leef aar i te ri hte …

En is het de bedoeling dat het uiteindelijk wordt geïmplementeerd?

Jaa daar zijn ze wel heel erg mee bezig, er is ook een extern bedrijf bezig met die binnentuin. Samen met de externe bedrijf hebben we vorige week een bewoners bijeenkomst georganiseerd. Dus zij hebben een begeleidende functie daarin.

Dus je werkt er samen met hun aan?

Nee die zozeer samen, zij hebben een onderzoek gedaan over de binnentuin, een analyse. Dat heb ik ook gedaan, losstaand daarvan. Ik heb wel wat informatie van hun vergaard en gebruikt.

En jij bouwt daar eigenlijk op door?

Jaa precies, zij zijn meer van het betrekken van bewoners en ik ben meer van technische kant.

Dus je ontwerpt het in je eentje, maar zijn er mensen binnen de afdeling of cluster die daar nog aan mee werken?

Dit is echt mijn deelproject, binnen het hele Reyeroord gebeuren..

Interessant, dan begin ik eigenlijk altijd met de vraag wat maakt jou project nou toekomstbestendig, of veerkrachtig. Want resilience slaat natuurlijk op heel veel, aanpassingsvermogen, weerbaarheid, toekomstbestendigheid. Hoe komt dat nou in jou project terug?

Nou het wordt ingericht naar de wensen van de bewoners, zij hebben daar een hele grote rol in. Bij die bewoners bijeenkomst was de leeftijd van die bewoners ook heel verschillend. Die ouderen dacht meer aan een normaal tuintje. En de jongere ouders zeiden dat hun kinderen daar gewoon lekker moesten kunnen spelen. En dat proberen ik nu te mixen, zo kan het dus ook toekomstbestendig worden voor de bewoners.

Dus door meerdere leeftijdsgroepen aan te spreken waarborg je dat het tuintje ook toekomstbestendig is?

Jaa we willen het zo inrichten dat het langere tijd mee kan iedere leeftijdsgroep over 10 jaar ook nog hier zo kan spelen. En voor de gemeente Rotterdam bijvoorbeeld word er rekening gehouden met een

74 / 209

bepaalde regen bui die niet vaak voorkomt, of hittestress. Zodat de binnentuin ook tegen die bedreigingen van de toekomst gewapend is. Ook biodiversiteit, maar ik weet niet of dat echt toekomstbestendigheid is.

Het kan er aan bijdragen denk ik, je noemde er net al een paar, maar kan je nog een aantal shocks en stresses geven die voor jou project van invloed zijn? Misschien die nu er op af komen, maar ook die je in de toekomst verwacht..

Hittestress is niet een heel groot probleem, vergeleken met de binnenstad, maar je kan er uiteraard altijd goed rekening mee houden. Die warme zomers, zeiden vooral die ouderen wel een koele plek dicht bij hebben.

Dus die shocks en stresses zijn vooral gerelateerd aan water en aan hitte?

Ja daar gaat het ooral o ‌ En is dat dan ook het doel van het project, om daar tegen wat verzinnen. Of gaat het ook om de functie menging van klimaat adaptief en leefbaarheid?

Dat is een interessante, want de beheer kwestie is nu in handen van het bewoners vereniging, dus die hebben ook het zeggenschap over de binnentuin. Maar in de toekomst gaat het beheer waarschijnlijk terug naar de gemeente, en wordt het een openbare ruimte en mag iedereen er gebruikt van maken.

En zie je nog andere shocks en stresses die een probleem zouden kunnen geven?

Het sociale aspect in de wijk, er is veel overlast, en ze willen niet dat de hangjongeren door die binnentuin komen.

En bewoners, die niet meer mee willen participeren of zeggen zoek het maar uit?

Nee dat denk ik niet, en ik denk ook dat het zonde is voor die bewoners want die verliezen hun stem in het ontwerp, maar de gemeente draait het project om die bewoners een betere leefomgeving te geven, maar ook om het ontwerp toekomstbestendig te maken en daar op in te spelen, denk aan regenbuien en hittestress. Zonder de bewoners kan het project ook doorgaan..

Dat is een mooi bruggetje naar de eerste kwaliteit. Inclusiviteit, gaat over eigenaarschap en hoe betrek je die bewoners daar nou in. Wie is de eindgebruiker in het jou project?

De omringende bewoners... .. en hebben die dan ook ze zeggenschap in het hele traject?

Jaa Hoe moet ik dat voor me zien..

We hebben nu die eerste bewoners bijeenkomst gehad, daar zijn we samen met ze gaan ontwerpen, ik heb afgesproken met ze dat ik terug kom naar ze om die ideeĂŤn te concretiseren. Dus die ideeĂŤn uitwerken.

En als je dan die tweede sessie hebt, en de bewoners zeggen we willen toch dit, een soort bezwaar maken daarin?

Jaa zeker na die tweede sessie, ga ik die effectiviteit doorreken, kijk die bewoners willen dat, maar als het niet voldoet aan de eisen van de gemeente is kan het als nog niet.

75 / 209

En zoals je net als zei is het nu alleen voor bewoners van omliggende woningen toegankelijk, en het wordt voor iedereen toegankelijk als het in hadden van de gemeente komt?

Het is openbaar, iedereen kan er wel in, maar het is lastig want niet veel mensen komen er, je moet het als een soort pleintje tussen wat huizen zien. Ze willen het wel als een afgesloten ruimte zien, maar het moet wel voor iedereen toegankelijk zijn, maar het moet niet zo zijn dat iedereen er in kan.

Daardoor wil je kwaliteit van het gebied hoog houden.

Het eigenaarschap van het plan ligt wel echt bij jou als ik het zo hoor? Hun komen met input, maar het moet uiteindelijk wel aan de richtlijnen van jou voldoen. Als jullie zeggen dit kan niet maar de bewoners willen het gebeurt het ook niet zeg maar..

(INCLUSIVITEIT1) Ja dat klopt, dat eigenaarschap ligt uiteindelijk niet bij ons.

Legt het project ook een verbinding met andere projecten, omdat binnen Reyeroord natuurlijk allemaal deelprojecten bezig zijn. Met een ander project..

De er i di g et de the a s die a ela g zij i Re eroord zij er so ieso, de k aa duurzaamheid, circulariteit en leefbaarheid. Maar complete projecten heb ik nog geen samenwerking mee, ben echt bezig met mijn eigen deelproject.

Zou nog een verbinding met een andere afstudeerder kunnen leggen, maar daar is nog niet over gesproken. En Jerry Wesemann is nog bezig met het verduurzamen van de woningen die aan mijn binnentuin liggen Dus het project heeft geen toegevoegde waarde voor andere projecten?

(INTEGRALITEIT1) Nee dat is er nog niet, en de vraag is of dat gaat komen. Misschien dus met die andere afstudeerder.

Afronding Integraliteit. Geen voorbeeld. Door naar Robuustheid. Hoe zit het met veiligheid en betrouwbaarheid in het project?

(ROBUUSTHEID1) Zijn eigenlijk geen pijlers in mijn project, is ook niet echt van toepassing Om even weer terug te komen op die shocks en stresses, loopt die hele binnentuin onder als er bijvoorbeeld een grote hoosbui langs komt?

(RESERVECAPACITEIT2) Die wadi blijft altijd weer door gaan, kijk hij moet niet overstromen, dan kan de binnentuin even niet gebruikt worden. Hij blijft het daarna wel altijd gewoon doen.

Je bouwt dus een stukje reservecapaciteit in, hoe heb je dit gedaan?

Jaa ik he het og iet astgesteld, aar ik il el eer da de or aal gaa erge . O inderdaad toekomstbestendig te zijn. Een goed uitgangspunt daarvoor is de bui die in Kopenhagen is gevallen..

Kan jou project meer capaciteit aan dan dat in eerste instantie geleverd is ingecalculeerd?

(RESERVECAPACITEIT1) Jaa dat bouw ik sowieso in. En misschien dat er daar over heen zelf nog wel grote stuk aan capaciteit bij komt. Zodat het echt goed toekomstbestendig is en een lange levensduur heeft.

Dus zit voldoende ruimte in jou project om verstoringen of kansen in te passen?

(RESERVECAPACITEIT3) Jaa daar zit voldoende ruimte in, vooral om die verstoringen tegen te gaan, qua kansen kan er naderhand altijd nog gekeken worden.

76 / 209

En heeft jou project de ruimte om toekomstige innovaties of oplossingen in te voegen? Om bijvoorbeeld die wadi aan te passen of een nieuw concept daar in te verwerken..?

(RESERVECAPACITEIT4 Ja, ja, de simpelste vorm is natuurlijk een sloot, nou is een wadi al meer gebruiksvriendelijk, omdat als het droog is je er nog meer gebruik van kan maken. Dat is al een soort innovatie die nu word toegepast, en stel er komt een nieuwere vorm dan zou die kunnen worden toegepast.

Is er extra financiĂŤle ruimte ingebouwd bij het wegvallen van een belanghebbende? Dus kan de gemeente het alleen betalen of moeten er meerder belanghebbende meebetalen?

(RESERVECAPACITEIT5) Nou dat ligt aan de beheersituatie, de grond is nu van de gemeente en het beheer wordt gedaan door de VVE. Dus de Vve legt geld bij elkaar voor een tuinman die dan eens in de zoveel tijd de tuin onderhoudt. En als de bewoners wat anders willen moeten ze er zelf voor betalen, op dit moment. Maar dat zal zonder die Vve ook doorgaan, aangezien het een gemeentelijk project is. En over die beheersituatie, dat is nog wel aardig. Er is nu een commissie bezig die langs alle binnentuin in Rotterdam gaat, en daar leggen ze de bewoners de kans voor om de binnentuin te kopen, zodat de gemeente dus geen eigenaar meer is. Verwachting is dat ze in Reyeroord over 1 a 2 jaar zijn.

En het budget?

Dat wordt achteraf bepaald, omdat dat uit allerlei potjes moet komen. Een stukje vanuit water en een stukje vanuit stadsbeheer etc..

Okee deze vraag zit wel redelijk weer in de shocks en stresses trend, maar er zit voldoende ruimte om kansen en shocks en stresses terug te laten komen/ tegen te gaan (RESERVECAPACITEIT4) Ja, ik heb een soort tool ontwikkeld met kaartjes, waarop dan die maatregelen staan, om het wat harder te maken voor de bewoners. Waar ze dan uit kunnen kiezen, en ik ben dan met experts deze week bezig geweest om alle nieuwe ontwikkelingen daar in te verwerken.

Vindingrijkheid: Is er bijvoorbeeld gezegd dat er nieuwe innovaties in terug moeten komen?

Jaa er is wel expliciet gezegd dat er nieuwe innovaties in terug moeten komen. Ook omdat we natuurlijk met de tijd mee moeten gaan.

Is vanuit andere invalshoek gekeken naar het bereiken van de doelen van het project? Dus niet alleen naar water omdat jij daar op afstudeert?

Nee dat is ook op meerdere gebieden gebeurd. Zoals bijvoorbeeld leefbaarheid, maar ook de hittestress omdat dat ook een belangrijk punt was. Ook de biodiversiteitsbril bijvoorbeeld.

Hebben we het net ook al overgehad eigenlijk maar het project voegt nieuwe innovaties toe in de vorm van een wadi?

(VINDINGRIKHEID1) Jaa dat klopt. Nu wil ik niet zeggen dat een wadi compleet nieuw is, maar ik denk wel in samenspraak met de bewoners en hoe dat hier georganiseerd is dat dat vrij nieuw is.

Dan nog even kort over reflectie vermogen, worden er in het project expliciet momenten van reflectie ingebouwd? Binnen het proces (REFLECTIEVERMOGEN1) Nee dat gebeurd eigenlijk niet. Soms komt in een vergadering wat terug ofso, maar geen expliciete momenten.

77 / 209

Flexibiliteit dan, kan het project zich aanpassen in geval van een alternatieve strategie?

(FLEXIBILITEIT1) Nou dit is niet echt nodig bij mijn project.

Okee top, dan hebben we alle kwaliteiten wel gehad. Sommige kwamen goed naar voren, andere wat minder, maar dat is vaker zo!

78 / 209

Bijlage Gebouw Interview B KUBUSK Interviewer: Hans Pouwels. Geinterviewde: Ferhat Dogan. Onderwerp: Kubusk. Datum: 18-4-2019 Ik ben Hans Pouwels. Ik ben aan het afstuderen bij het resilience team van de Gemeente Rotterdam. Voor dat resilience team houdt ik mij bezig met het maken van een inspiratie catalogus. Deze maak ik op basis van voorbeelden die bijdragen op de kwaliteiten van resilience.

De methodiek achter het resilience programma zegt eigenlijk dat als je de zeven kwaliteiten van resilience in je project hebt, jou project veerkrachtig kan optreden tegen inkomende shocks en stresses. Nu wil ik samen met u opzoek gaan welke kwaliteiten in uw project goed naar voren komen, zodat deze als voorbeeld kunnen dienen in de inspiratiecatalogus die ik aan het maken ben...

Wie ben je, wat doe je , en waarom hou je je hier mee bezig?

Ik ben Ferhat Dogan, ik had altijd al interesse in kleinschalige huisvesting. Omdat in onderzoek had gedaan naar studentenhuisvesting had ik ook onderzoek gedaan naar bijvoorbeeld immigranten huisvesting etc..

Waarom dan kleinschalig huisvesting?

Ik ben in de stad geboren en getogen, en het aantal mensen in de stad blijft alleen maar groeien. En die hebben allemaal huisvesting nodig, ik heb zelf ook moeite gehad met het zoeken van een huis. Dus was krijg je, het opper lak aar e et z alle op oete o e is hetzelfde, aar er ko e el meer mensen. Dus wat je uiteindelijk krijgt is dat je kleinere woningen moet maken, omdat die oppervlakte meer mensen aan moet kunnen. En dat was in eerste instantie waarom ik het interessant vond. Verder heb je ook dat huisvesting heel duur aan het worden is, dus het moet ook goedkoper vind ik.

Dat waren zeg maar persoonlijke redenen, en tijdens het doen van mijn onderzoek kwam ik dus heel veel problemen tegen waar studenten mee zitten, waar starters mee zitten, waar mensen uit de sociale groepen mee zitten. En toen ben ik me gaan focussen op studenten, omdat de meeste geen stufi hebben, en moeten gaan lenen. En tegelijktijdig wordt huisvesting duurder. Al die problemen bij elkaar zorgt er voor dat studenten niet meer uit huis gaan. Terwijl Rotterdam juist zegt dat we die studenten moeten binden aan de stad. En om studenten te binden aan de stad is ĂŠĂŠn van de pijlers dat ze hier in de stad wonen. En daarom heb ik dus gezegd ik moet daar een oplossing voor gaan zoeken.

En toen ben je begonnen met de kubusk?

Nou niet meteen, maar ik had dus al heel veel voorkennis en ik vond dat ik daar ook wat mee moest doen. Het was eigenlijk een optelsom van de kennis die ik had op gedaan en de behoefte van de stad.

En dan voornamelijk van de studenten. En dat allemaal gecombineerd hebben we een paar concepten van gemaakt. En uiteindelijk na dat proces is die kubusk daar uitgekomen.

Okee en als we kijken naar de kubusk zelf zegmaar, wat maakt dat nou toekomstbestendig? Hoe draagt het bij aan de toekomstbestendigheid van de stad zeg maar..

Kijk vanuit architectuur, en dat is ook een beetje filosofisch, ruimte is ruimte, of het nou een kantoor pand is, een woongebied of een gebruiksruimte. Als je er een bed neerlegt bij wijze van kan je er in wonen. De kubusk is een flexibel concept, wat tegelijkertijd dus ook heel modulair is gemaakt. Waar je bijvoorbeeld units in kan zetten, uit kan halen, kan verbinden etc..

79 / 209

Maar voor het zelfde geldt haal je elke unit eruit en heb je een hele open ruimte. Dus wat de kubusk heel toekomstbestendig/veerkrachtig maakt, is zijn vermogen om zich aan te kunnen passen aan de context, aan wat er op dat moment nodig is/speelt. En de manier hoe de kubusk is opgezet maakt dat heel erg sterk.

Dus als ik het zo zie, kan het project zich heel goed aanpassen als er een alternatieve strategie/behoefte is?

(ROBUUSTHEID1)Precies, het kan zich heel makkelijk op noodsituaties aanpassen. Het kan zich ook heel makkelijk vestigen als bijvoorbeeld woningen voor studenten, voor starters, voor immigranten, maar ook als kantoorruimtes.

En daarin kan het project dus ook heel makkelijk switchen naar de behoefte van de gebruikers?

Precies!

En dan wijkt het in die zin ook heel erg af van de normale werk(bouw)processen, omdat je de kubusk inricht voor meerder groepen, en dat heel makkelijk weer om gebouwd kan worden?

(FLEXIBILTEIIT1) Kijk: specifiek bouwen voor een doelgroep zul je altijd hebben. We gaan ook niet allemaal lege gebouwen bouwen omdat dat bij wijze van flexibel is, je moet je op begeef moment wel richten op een doelgroep. Het is niet dat de kubusk voor iedereen is, maar het kan voor iedereen gemaakt worden. Dus de inrichting kun je zodanig doen dat je het voor alle doelgroepen die het nodig hebben kan gebruiken. In eerste instantie, het concept wat nu in de kubusk zit, is gericht op studenten, maar dan kan dus heel simpel worden aangepast.

En daarmee is het flexibel om het zo te zeggen?

Jaa! En wat je net ook al een beetje zei, het kan zich heel makkelijk aanpassen naar onverwachte gebeurtenissen.. naar de shocks en stresses zegmaar..

(FELXIBILITEIT1) Ja, precies. Zo kan je het koppelen aan resilience.

Okee o

da door te gaa

aar ro uustheid‌

Misschien kan ik daar nu al wat over zeggen, bij het opzetten van de kubusk hebben wij gekeken naar elke kwaliteit van resilience. En we hebben geprobeerd er kwaliteit er bij te betrekken. Dus in principe zou elke kwaliteit van toepassing zijn, ik neem aan dat jij wil kijken welke het meest er uit springen.

Precies, ik ben opzoek naar welke kwaliteiten het beste naar voren komen in dit project, en welke ook echt als voorbeeld kunnen dienen. Om even op die robuustheid door te gaan, zijn veiligheid en betrouwbaarheid pijlers in het project, en hoe komt dat dan terug?

(ROBUUSTHEID4)Jaaa, dat hebben we gedaan in een soort workshop/atelier manier. Wat we toen deden, we namen een locatie en de kubusk als idee en vervolgens gingen we brainstormen wat de kubusk bijvoorbeeld zou kunnen bijdragen aan de veiligheid op zuid. Wat je doet, je krijgt dan ineens een andere doelgroep. Je krijgt een hele andere dynamiek door voor een bepaalde doelgroep te bouwen. En daarmee meer ogen op straat etc. En op die manier kan het bijvoorbeeld veiligheid bevorderen.

Zijn er ook onderdelen die echt onmisbaar zijn?

(ROBUUSTHEID1)Als ik dat heel kort zou zeggen, de binding. De binding wat het project stimuleert is eigenlijk waar het om gaat. Het gebouw is eigenlijk het middel om tot om tot het doel te komen. En

80 / 209

dat doel is het binden en opvoeden/opleiden van de studenten. En dat gebouw heeft heel veel voorwaarden gehad, dat het goedkoop moet zijn, snel moet zijn flexibel etc..

Vind je dat die voorwaarden ook iets van robuustheid hebben?

Jaa, zeker, zowel van robuustheid als van flexibiliteit.

Aha, en is er dan bij onverwachte shocks en stresses genoeg robuustheid om catastrofaal falen van het gebouw te kunnen voorkomen? Bijvoorbeeld bij hitte stress of bij wateroverlast?

(RESERVECAPACITEIT2&3) (ROBUUSTHEID5) Kijk het gebouw is zo ontworpen door een bedrijf dat er een systeem in heeft geplaatst. Om het begrijpelijk te maken vergelijk ik het altijd met een gipsplaten systeem. Ze maken een frame, dat frame is erg stevig, en voor de vloeren zijn speciale dingen gemaakt, net zoals de wanden, die zijn van gipsplaten. Het gebouw is daarbij heel erg ligt. Mocht het zo zijn om welke reden dan ook dat er wanden of vloeren verwijdert moeten worden, dan kan dat heel makkelijk. Want dat zijn panelen, mocht het zo zijn dat die vervangen moeten worden dan kan dat zelfs per paneel gebeuren. Mocht het zo zijn dat een unit beschadigd is, kan die unit vervangen worden.

Daarin kan je altijd door blijven gaan, dat is heel flexibel ook dus..

(FLEXIILITEIT2) Ja ja, elke verdieping is ingedeeld in zeven vakjes, en dan heb je 5 units, een unit die dient als verkeersruimte, en een andere unit die dient voor gezamenlijk activiteiten. En stel je voor je komt in zon situatie dat we echt huisvesting nodig hebben, dan bouw je dat terras zo om naar een woon unit.

En dan zit er dus ook een bepaalde mate van reservecapaciteit in? Omdat je het terras kan opbouwen naar wat anders, en dat vergroot dan ook je robuustheid denk ik zo?

(RESERVECAPACITEIT1) Jaa klopt, die reserve capaciteit komt op meerdere schalen terug. Bijvoorbeeld op de begane grond waar ruimte kan worden ingezet om voor de bewoners te dienen, maar ook bijvoorbeeld voor behoeftes uit de wijk kan dienen, die in de plint kunnen worden gezet.

Dus de kubusk kan eigenlijk meer capaciteit aan dan in eerste instantie wordt gevraagd?

(RESERVECAPACITEIT2&3) Precies. Sterker nog, als we genoeg ruimte hebben gaan we het zo maken dat er zelfs verdiepingen bovenop gezet kunnen worden!

Kijk elk systeem kent natuurlijk zwakke schakels, zijn die voor de kubusk in kaart gebracht of worden die versterkt door andere dingen?

(ROBUUSTHEID2&6)Nou kijk, je ke t atuurlijk het gezegde ieder oordeel he z adeel. Maar ik zou zeggen bij de kubusk zou ik zeggen, zijn voordeel kan tegelijk zijn nadeel zijn, want voordeel is dat het heel licht is, het bedrijf dat het maakt heeft dat. Maar als je iets voor 100jaar moet maken, valt alle flexibiliteit weg. Dus ik vind dat het niet perse stevig hoeft te zijn, als het daarmee andere kwaliteiten versterkt.

Ben ik het mee eens, stevig kan robuust zijn, maar het hoeft niet robuust te zijn.

(ROBUUSTHEID1)Precies, en ik denk dus dat daar juist de kracht ligt. Ik zit meer te twijfelen..

Snap ik, kijk als die zwakke schakels juist nodig zijn in het systeem, om de andere kwaliteiten te versterken is dat ook een vorm van robuustheid. Dus in die zin hoeft het niet perse fout te zijn om z akke, of i der sterke s hakels te he e ‌

81 / 209

Pre ies, a t als het heel ste ig as ge eest as het iet

eer fle i el et …

Preciesss! Okee nog even kort langs de anderen, om met integraliteit te beginnen, legt het project nog verbinding met andere projecten?

(INTEGRALITEIT1)Het project is in eerste instantie in samenwerking, conceptueel, samen met de hogeschool gedaan. Want die waren bezig met het drijvend paviljoen. Bij het ontwikkelen hebben we studenten er bij betrokken, we zijn met mensen in gesprek gegaan, hebben enquêtes uitgevoerd. En op die manier hebben we geprobeerd meerdere partijen er bij te betrekken, ook het bedrijf dat het gebouw gaat maken hebben we geprobeerd er bij te betrekken.

Dus je hebt eigenlijk echt gekeken naar de belangen van de stakeholders, om te kijken wat is de beste uitkomst en wat kunnen we hier nou van maken..?

Precies, maar dat is niet echt integraal gegaan. Dat vind ik ook best lastig voor een gebouw.

Omdat je die informatie nodig had, en ook moest gebruiken?

Jaa, Dus iedereen was ook op de hoogte van de juiste informatie om die kubusk te kunnen ontwikkelen uiteindelijk?

(INTEGRALITEIT2)Jaa precies, niet perse op de hoogte, maar je wil iets, vooral voor de partijen die er iets mee te maken hebben, moeten invloed daar op hebben,, anders bouw je het voor jan doedel. En dat hebben we op deze manier gedaan.

Inclusiviteit: het project zorgt voor het betrekken van mensen in zekere zin, dat is ook een doel neem ik aan? En hoe doe je dat?

(INCLUSIVITEIT1)Jaa, die verbinding die drukte ik vaak als volgt uit. Als je zon kubusk neerzet in een wijk, heb je zowel in het gebouw een verbinding, de verticale verbinding. En horizontaal met de wijk waar je hem in neerzet. (INCLUSIVITEIT6) Want in de plint komen de studenten samen met de inwoners van de wijk. Want in de plint is gezorgd voor ruimte voor maatschappelijke activiteiten, daar word bijles gegeven of daar word iets gedaan waarin studenten de wijk kunnen helpen.

(INCLUSIVITEIT2) Op die manier creëer je dus eigenlijk een community, en op die manier moet je die community building ook gaan stimuleren. Je wil eigenlijk een community creëren waarin mensen elkaar gaan versterken. Daarmee heb je ook een voorbeeldfunctie naar de wijk en de omgeving.

Je wil dus eigenlijk een soort gedeeld eigenaarschap daar over?

(INCLUSIVITEIT3 (RESERVECAPACITEIT4) ja, om daarmee mensen te stimuleren wat te gaan doen. En hierin staat het gebouw ook altijd open om nieuwe innovaties toe te voegen waar mensen mee komen.

En daarin wordt de eindgebruiker van de kubusk daar ook heel erg in betrokken, omdat die gebruiker daar van is.?

Ja klopt, en dat idee komt van een architect, uit Cuba. Alegandro arevenja. En hij maakt hij halve huizen, de ene helft is al ingericht, de andere moet je zelf doen. En dat stimuleert mensen om het samen met inwoners van de wijk te gaan doen. Buren gaan elkaar daar in helpen. Dat huis wordt dan ook echt van jou.

En hierin met de Kubusk heb je dat ook, dat je bijvoorbeeld in de plint echt dingen gaat doen waardoor het gebouw, maar ook de wijk van jou wordt. Je voelt je verbonden aan het gebouw en de wijk..

82 / 209

Het eigenaarschap ligt daar zo erg gedeeld in..

Precies, precies, Daarin wordt het dus heel inclusief gemaakt, hoe dan?

(INCLUSIVITEIT4&5) Nou dat wouden wij ook doortrekken naar boven, tijdens het ontwerp proces.

Waardoor we uiteindelijk zijn gekomen op die schuifpuien die opgaan. Wat je krijgt is niet alleen dat bijvoorbeeld studenten met elkaar in contact staan als ze er zijn, maar dat je bijvoorbeeld een via die schuifpuien zo weer in contact staat met je verdieping. Je hebt dus je privé, maar ook de verbinding met de verdieping. Het gebouw is van jullie, en niet de woning is van jou.

Om het scherper te stellen: de drempel tot de andere dimensie is veel kleiner.

Nog even naar reflectie vermogen.. waren er expliciet momenten van reflectie ingebouwd?

(REFLECTIEVERMOGEN1) Uhm nee niet echt, maar dat is een lastige. Kijk we zijn met dat concept van de HR aan de slag gegaan en daar was al heel veel feedback op gegeven. De andere was dat concept van het living lab. Dus die twee gingen we combineren. En van die 2 concepten was al heel veel feedback. Dat hebben wij gekoppeld aan elkaar, en zijn we mee door gegaan.

Een soort lerend vermogen als ik het zo hoor?

(REFLECTIEVERMOGEN2)Naja we hebben het enigszins gecombineerd, en toen zijn we daar op door gegaan. We hebben dus eerst gekeken naar wat ze goed en fout hebben gedaan, dat hebben we meegenomen. Daar hebben we zelf wat gemaakt, en ondertussen zijn we wel contant in gesprek gebleven met studenten over hoe het eruit ziet en wat er nog verbetert kon worden..

Dus dan leer je eigenlijk van je ervaringen die je daarvoor heb gehad?

Precies..

Was het daarin mogelijk om nog veranderingen mee te nemen, als de studenten bijvoorbeeld iets anders er liever in zagen..?

Uhm, je kunt het gebouw wel veranderen naar de behoeftes van een bepaalde doelgroep. Maar echt specifiek van een bepaalde doelgroep is heel lastig. En hebben we ook nog niet gedaan. En puur omdat het gebouw nog gerealiseerd moet worden, en dan is dat pas van toepassing..

Je kan het wel inventariseren wat ze eventueel zouden willen hebben, maar je hoort het mij als zegge , hat if…

De laatste, vindingrijkheid, als ik dit zo hoor is het een best vindingrijk project? Dat komt denk ik ook omdat er vanuit een andere invalshoek naar het probleem van huisvesting is gekeken?

(VINDINGRIJKHEID1)Kijk; vindingrijkheid kan je op verschillende manieren interpreteren. We hebben dit project op 2 niveaus geprobeerd te testen op die lenzen. Eén was op bouwkundig niveau en de andere op maatschappelijk niveau. Vindingrijkheid op gebouw niveau komt terug op basis van de bouwmethodes, denk aan nieuwe duurzaamheidsmanieren, nieuwe vloer types etc, nieuwe indelingen. Maar ik vind het zelf geen voorbeeld hiervan, want het is nog niet gerealiseerd en kan nog niet aantonen dat het geleerd heeft uit een netwerk en daar de oplossingen voor zoekt.

En op maatschappelijk gebied komt het dus terug, hoe ga je studenten met elkaar verbinden en hoe ga je ze aan de stad binden. En hoe ga je ze een toegevoegde waarde geven..

Dus je hebt eigenlijk om het zo te zeggen, met een nieuwe innovatie, een nieuwe manier van denken, op twee verschillende niveaus iets ontwikkeld wat er nog niet was..?

83 / 209

Jaa, we hebben dus echt vanuit die invalshoeken gekeken om iets nieuws te ontwikkelen.

En dan eigenlijk de laatste vraag; welke shocks en stresses komen er op je project af..?

(RESERVECAPACITEIT2&3) Studentenhuisvesting, hele belangrijke, reservecapaciteit, hoe kunnen we iets maken dat als we weer een tekort hebben we dat hiermee wel kunnen opvangen. Ook maatschappelijke problemen als stresses gingen we daarin meenemen, omdat als je die oppakt je ook flexibliteit daarin terug ziet.

Je bent eigenlijk vanuit die shocks en stresses gaan kijken naar welke kwaliteiten moeten in mijn systeem zitten?

Precies, wat zijn kwaliteiten de shocks en stresses kunnen tegengaan. ÉÊn daarvan was dus groeiende populatie. Hoe ga je om met de nieuwe maatschappelijk problemen; daar is de plint dus voor.

En hoe ga je om met de ruimte tekorten in de stad; door de legoblokjes bij wijze van.

Okee hartelijk dank voor je input, komt weer veel uit!

84 / 209

Bijlage Gebouw Interview A Samen & Anders Interviewer: Hans Pouwels. Geinterviewde: Bob Janse. Onderwerp: Samen & Anders. Datum: 16-42019 Ik ben Hans Pouwels. Ik ben aan het afstuderen bij het resilience team van de Gemeente Rotterdam. Voor dat resilience team houdt ik mij bezig met het maken van een inspiratie catalogus. Deze maak ik op basis van voorbeelden die bijdragen op de kwaliteiten van resilience.

De methodiek achter het resilience programma zegt eigenlijk dat als je de zeven kwaliteiten van resilience in je project hebt, jou project veerkrachtig kan optreden tegen inkomende shocks en stresses. Nu wil ik samen met u opzoek gaan welke kwaliteiten in uw project goed naar voren komen, zodat deze als voorbeeld kunnen dienen in de inspiratiecatalogus die ik aan het maken ben...

Waar doe je dit, waarom is het opgericht, de algemene informatie zegmaar?

Samen& anders is een initiatief wat 5 jaar geleden gestart is, toen er hier nieuwbouw zou komen. Dat was de vraag van he het oude gebouw wat zouden we er mee kunnen doen.

Toen is een buurt onderzoek gedaan en is een zeer groot marktonderzoek gedaan waar is behoefte aan. Die behoefte werd weer versterkt toen de laag zorgzwaartepakket gingen verminderen. Die gingen niet meer naar het verzorgingshuis, dat moest thuis zorg worden, toen bleef alleen verpleeghuiszorg over. Nou d'r was veel behoefte aan ontmoeting veiligheid, geborgenheid.

Daar zijn we over gaan nadenken hoe we daarmee om moeten gaan. Toen heb ik gezegd dat als het alleen weer met ouderen gaan doen het niet betaalbaar is. Kunnen we ook mensen bij elkaar brengen iets voor elkaar kunnen doen op 1 of andere manier kwetsbaar zijn. Maar die wel iets anders voor elkaar kunnen doen. Je hebt bepaalde kwetsbaarheden maar ook bepaalde vaardigheden. Iedereen heeft die. De vraag was dus eigenlijk hoe kun je daar invulling aan geven dat is eigenlijk de basis voor de ontwikkeling van het concept samen en anders.

Ja ik ken er natuurlijk ook maar dat is wel inderdaad de basis van het project. En dat is nog steeds een goed draaiend concept als ik het zo hoor. En dan begin ik eigenlijk altijd met de vraag, hoe draagt die project bij aan de toekomstbestendigheid van de stad Rotterdam?

Dat het niet gebonden is aan een gebouw. Het wordt heel vaak verwikkeld met Simeon en Anne. Daar hebben we de werknaam Samen & Anders van gemaakt. Die is gewoon eigenlijk blijven hangen. Toen hebben we gezegd we dus mensen willen heel graag verbinden aan dit gebouw dat zo vaak de vraag van de gemeente van ja waarom dit gebouw. Nee het concept daar leer je wat van, we zijn op het ogenblik ook het blauwe druk aan het maken van het concept het concept is ook niet kopieerbaar het direct. Het gebouw het concept is transponeer baar om wat muziek term te gebruiken. Bij transponeren zie krijg je van de ene muziek hoogste uit een andere naar een andere toon weet je wel. Dus je kan je voorstellen als je dit concept verplaatst. Naar bijvoorbeeld Hillegersberg. Andere woensdag op een ander gebouw, met een andere activiteiten. Maar de de basisbehoefte aan, de ontmoeting, de ondersteuning er zijn voor elkaar, iets doen voor elkaar, die wederkerigheid blijft hetzelfde. Dus daarvoor krijgen we heel veel bezoeken uit het buitenland. Ook uit Nederland

85 / 209

die allemaal komen kijken hoe wij het aan het doen zijn, dan zeg ik altijd je moet het aanpassen. Naar je doelgroep die er komt wonen.

Die komt wonen en daar je lokale omstandigheden wat biedt je gebouw wat kun je daarin? maar de principes van wat het allerbelangrijkst is. Goed selecteren wie komt er binnen wie komt er niet binnen. Wie zijn er passend bij elkaar? De verhouding tussen veerkracht en draagkracht en de draagt last komen bij elkaar. Dat je de goede mensen bij elkaar zet waarvan je weet die kunnen met elkaar wonen. Bijvoorbeeld een bepaald percentage kwetsbare ouderen, een percentage hele kwestbare ouderen, dat moet in een bepaalde verhouding zijn. Dus draagkracht dragt een last zodat het ook leuk is om te wonen dat je je kan spiegel aan een ander. En dat mensen elkaar ook kunnen opkweken.

Ja ik denk ik denk misschien omdat dit verhaal. Misschien kunnen we meteen naar inclusiviteit gaan, want dat hoort ik al heel veel terugkomen.Wel zo makkelijk.

Jou feestje, haha Het project betrekt natuurlijk heel veel mensen. Hoe gaat dat in zijn werk, hoe doet dit project dat?

We hebben doen eigenlijk niets meer. Helemaal in het begin hebben we flyers uitgedeeld onder andere op de eureka weken daar kwam geen hond op. Want ja studenten willen aan de andere kant wonen van de universiteit. Die willen niet in om het wonen die willen in kralingen wonen die willen in het centrum wonen en niet op de Zuid. Dus dat is niet. We hebben eigenlijk gemerkt. Dat we helemaal geen publiciteit hoeven te maken. 'k heb een wachtlijst van tachtigmaal de top de tamtam zegmaar doet enorm zijn werk Ja, het gaat er dus om dat iedereen het gewoon weet?

En je ziet ook dat mensen vanuit een netwerk komen, van he hoe moet ik me inschrijven, gewoon via de tamtam.

Ziet ook dat de tamtam over het concept gaat Natuurlijk heb ik er zelf ook het nodige over gepubliceerd naar aanleiding van de publicaties constateerde spin off van andere woningcorporaties.

Ik heb zelf meestal was het als of het over zulk soort dingen hebben dan gaat het inderdaad dat ik dit als voorbeeld ne omdat dit zo dan gaat het niet eens hoe dat werkt maar gewoon of tenminste wat het is en hoe het in elkaar zetten maar.

Be good and tell it, dat is eigenlijk de boodschap.

Is het project ook toegankelijk voor iedereen of hoe zit dat?

(INCLUSIVITEIT3)Nee, mensen met een al te grote rugzak kunnen hier niet in. Als ik iedereen binnen zou halen die via de wijkteams aangedragen wordt. Dan heb ik 3 teentjes en een knokploeg nodig.

De verhouding wat je hebt draagkracht en draag last binnen kunnen bekijken wie wonen op een bepaalde etage. Wie past daartussenin. En dat is niet per se nummer 1 van de wachtlijst staat kan noemen 36 of 78 zijn.

86 / 209

Ja en dat ligt dan aan die draagt kracht en draaglast, en daardoor probeer je die inclusiviteit eigenlijk de waarborgen?

Je haalt de essentie er helemaal uit.

Top, wordt er dan ook nog gewerkt met eigenaarschap?

We hadden eigenlijk naar de coöperatieve gedachte gaat van het beheren. We zijn die projecten in de landen wezen kijken bijvoorbeeld de Vorst. Het is een klein dorpje tussen Apeldoorn Deventer in. En daar zagen we de notaris zitten er in zitten, de veldwachter er inzitten de dominee. Keurig beheersbaar. Witte, kalme gemeenschap in een mooi pand. En ja, wij zitten hier op de strevelsweg. De meeste wilde buurt van Rotterdam met het laagste opleidingsniveau we hebben gezien dat dat zelf beheersen dat dat niet goed lukt. Toen heb ik gezegd wat kunnen we wel doen? (INCLUSIVITEIT1)Want je wil het toch de principes er van uitdragen. Daar hebben we bijvoorbeeld de winkeltjes voor gestart. We hebben de kledingbank. Volledig huurders wordt gedaan. We hebben de kerstpop-up store die door huurders wordt gedaan. We hebben de provocantere die door huurders wordt gedaan.

Activiteiten die door huurders georganiseerd worden dus dan zit daar zit een stuk zelfbeheer we zijn nu bezig met de achtertuin bezig om te kijken of daar een stuk zelfbeheer.

Via daar wordt het eigenaarschap eigenlijk binnen dit project verdeeld?

Je ziet wel dat er altijd sturing in nodig is. Kijk je je streeft naar volledig zelfbeheer. Ik ben dat gestart bijvoorbeeld een aantal jaar geleden met ontmoetingscentrum prinsenhof in Alexander. Maar dat heeft 8 a 9 jaar geduurd. Voordat we het echt volledig zelf in beheer konden geven. Want je moet koninkrijkjes voorkomen, je moet mensen toch stimuleren om de continuïteit garanderen en dan merk je toch dat daar de professionaliteit voor nodig is.

Op HBO niveau.

Om het van bovenaf er in te kunnen brengen. Waar we het net ook al even over hadden.

Die winkeltjes, alles wordt d'r worden ook doelgroepen daarin betrokken zeg maar je je betrekt verschillende doelgroepen in maar ook vanuit extern of hoe gaat dat?

(INCLUSIVITEIT7) De klanten die van de klanten zijn van buiten die vaak komen. Tot nu toe hebben we toch een probleem dat we met onze billen naar de wijk liggen. Dus dat is toch wel iets dat gaat wat minder. Wat wij zeggen de wijk is hier. Het is een verticale buurt in de wijk dus 't zijn wel allemaal buurtbewoners die uit het pand als je die etages plat neer zou leggen achter mekaar heb je een gigantische buurt. Dus het zijn gewoon buurtbewoners die dit doen en dan zie je ook dat die winkeltjes hebben. Een café achtig effect Je weet als je naar de Marokkaanse kapper toe gaat zit er een op de stoel, de andere zes zitten thee te drinken. Dat is bij ons recies hetzelfde, er zit 1 iemand die de dag de winkelmevrouw is maar er zitten er 6 omheen met een kopje thee een en koek. Daardoor heeft ook een enorme sociale functie. Daardoor telt iemand weer mee en doet hij weer mee Ja en daardoor wordt het ook inclusief. En nou wat ik dat het project heel erg open staat voor nieuwe ideeën en nieuwe dingen hoe zie je dat terug? Hoe zie je dat terug, of hoe komt dat terug?

87 / 209

INCLUSIVITEIT4)We zeggen de ontwikkeling van het concept samen anders is niet alleen het feestje van Laurens Wonen. Wij hebben gezegd wij zoeken daar partners voor. We doen het nomadisch ontwikkelen we weten ongeveer waar we uit willen komen maar het is een zoektocht hoe we daar komen. Onderweg komen sneeuwstormen zandstormen tegen strijdrovers tegen. Sneeuwstormen in het gebouw problemen struikrover in de vorm van de gemeente of subsidies. Gaan bepaald niet niet doenn Daar hebben we partners voor d. Die wel op theorie hè de vogels die avo vliegen en en weer weggaan. Ontwikken we ld met elkaar het project en 1 van de gotste partners daarin is de an hogeschool Rotterda Eerst deden we een soort contracten, n. Leer contracten met studenten afsluiten dat doen we ni, we doen het nu met lectoratenen. En dan zie je dat het le wordtat.n zie je dat is soms voor 1 onderwerp medere er lectoraat meedoen. Je ziet h t electoraat van Mark waar Quincnder valt, je ziet het lectoraat waar de zorg onder valt. Je ziet het lectoraat van urban development; een aantal meiden die een onderzoek gedaan hebben die weer gepresenteerd hebben tijdens de museumnacht we hebben. Heel uitgebreid op de museumnacht is samen en anders gepresenteerd. Dus daar zie je een stuk ontwikkeling. Dan stellen wij natuurlijk wel een opdracht vraag van wat is er? Daar komen dingen uit naar voren als ontwikkeling van de plint als de ontwikkeling nu van de effecten calculator en de uitkomsten daarvan. Ook zoiets als de krant. Dus daarmee ontwikkel je het concept en dat kan je niet alleen als woningcorporatie.

En daarin sta je naar mijn ook open voor nieuwe ideeën want dat dragen jullie uit, kom maar met nieuwe ideeën (VINDINGRIJKHEID1) Het is een wisselwerking ook daarin. Maar nieuwe innovaties is lastig om mee te nemen, omdat we daarvoor eerst wachten op ons nieuwe pand.

Ja en dan eigenlijk heeft een voorbeeldfunctie?

(INCLUSIVITEIT2) Die vraag hebben we al beantwoord. We hebben mensen uit China gehad uit Japan nu gehad Arnhem,Alkmaar, Breda. 020. Dit zijn allemaal gemeentes die komen kijken en die zeggen dat gaan wij doen en we stoppen daar geld in het enige gemeente die daar nog geen stuiver in geeft is de Gemeente Rotterdam.

Ja ja nou misschien dat dit hieraan bijdraagt haha.

Hugo de jong is geweest is geweest. Richard Moti is geweest. Maar tot nu toe...

Ze moeten we toch een keer achter komen zou je zeggen. De eindgebruiker wordt betrokken in het traject en staat ook centraal?

Ja. En als hij bezwaren heeft of dingen waar die tegen aanloop kan hij die gewoon laten horen?

Een klacht bedoel je?

Bij wijze van.

88 / 209

(INCLUSIVITEIT4) Dat is nou juist ik sta open voor denkt mee en sta graag nieuwe ontwikkelingen toe. Ik heb een auto adagium iedere klacht is voor mij gratis advies. Kijk wat je daarmee kan. En dan zie je prachtige dingen uitkomen. Moet die moet je nou echt naar een verpleeghuis toe een oudere bewoner die er is. Nou kunnen we niet met z'n allen hier verzorgen, ja dat kan, er zijn zo 3 mensen die geholpen. Terminale zorg in de jaren gehad hebben die heel klein beetje thuiszorg nodig hadden uiteindelijk door allerlei andere huurders, die bij hem zaten boodschapjes deden gezelschap hielden. Kon ze gewoon thuis blijven.

Ja en daarin is er eigenlijk meer dan voldoende inzicht in de wensen van de eindgebruiken en dat staat ook gewoon centraal..

(INCLUSVITEIT5&6) Jaa, en kijk je houdt natuurlijk altijd mensen. Mensen die meer betrokken zijn en mensen die minder betrokken zijn. De vraag is ook vaak, die wederkerigheid, doet iedereen daar aan mee. Welnee, ongeveer 70 procent. En er zijn altijd uitzonderingen. Dan ga je gang. Je weet zelf hoteldebotel in je hoofd op je lijst je zit in de vernieling op het ogenblik. En dan zijn er nog 1 of 2 die het gewoon verdommen. Die zijn hier vanaf het begin, en ik heb zoiets van die gaan vanzelf wel een keer weg je. Pluk het laaghangend fruit. Als die weg is de volgende spreken we daar wel op aan. Kijk: Er zijn mensen die het af en toe een speldenprikkje nodig hebben en het dan doen. De 1 doet echt precies wat word gevraagd. Strak net 'n1 0 uurtjes in de maand en a een andere doet 0 uur in de maand.J En dan zie je waar we op het streven is van je wordt gekend en erkend. Er zijn wel 3 mensen die gewoon van hieruit naar betaald werk zijn gegaan. twee binnen Laurens en eentje hier in de buurt dat zijn leuke dingen. Want we hebben natuurlijk ook gekeken naar de uitstroom van mensen wat gebeurt er met mensen? Man. We hebben mensen die elkaar hier ontmoet hebben en letterlijk getrouwd de deur uit zijn gegaan. Die een stap in de woon carrière gemaakt hebben, een stap in hun werk carrière gemaakt hebben. Dat komt natuurlijk altijd de vraag hoe komt dat nou ja; therapeutische lucht. Het zijn speldenprikjes die we uitdelen. Door de sociale interactie... Dan spreken mensen elkaar erop aan. En dan kom je uit op die draagkracht in en draaglast. Dat moet wel in verhouding zijn. Dat moet in balans zijn en die balans gaat met golven in de jaren soms is het weer wat sterker soms is dat er minder van je uitstroom van mensen.

Ja. Alleen is zich ook logisch dat hebben we eigenlijk alles van inclusiviteit tijd gehad. Kan u in 3 zinnen mij vertellen waarom samen en anders bijdraagt aan de inclusiviteit van de stad.

Iedere burger telt. Ieder mens. Ieder mens wil gezien worden. Ieder mens gekend en erkend.

Dat is waar je hier aan werkt. Dat je aangesproken wordt. Goeiemorgen goeie avond. Je bent er voor elkaar. Dat je aangesproken wordt wat te doen voor een ander dat jij ook een andere aan kan spreken dat die wat voor jou. Daar heb je wel eerst op basis van vertrouwen voor nodig en dat komt omdat je naast mekaar begint er ook 's ochtends te komen. Dat wordt gestimuleerd vanuit de kwartiermakers zoals ik. Dat wordt gestimuleerd vanuit mensen die langer zijn die mekaar daar op aanspreken. Dat is denk ik de essentie wat we hier aan doen zijn. En dat is eigenlijk ouderwets na buurschap.

89 / 209

Dat is wel mooi om te zien hoor. Nou ja dan denk ik dat we inclusiviteit hebben gehad.

Mooi voorbeeld. Voor zo te zeggen dan wil ik eigenlijk nog kort langs alle andere kwaliteiten.

Empirisch in dit gesprek bewezen...

Precies daar komt het op neer ja. Kan het project eigenlijk meer capaciteit aan dan dat er nu is?

(RESERVECAPACITEIT1) Nou, we hebben wel gekeken. Wat is nou een menselijke maak je zou je 300 appartementen van kunnen maken en waarvan we hebben gezegd om het menselijk te houden; 120. Het is wel weer transponeerbaar naar andere wijken, en op andere gebouwen. Of een ander huis dat is het wel. We hebben hier gekeken valt stel dat de zorg er uit gaat en het gebouw blijft staan. Dan kun je er ook nog woongroepen laten wonen.

Ik heb wel 20 aanvragen van woongroepen die er in willen en zegmaar een stuk gang willen hebben. Dat zou de balans weer beter maken. Maar meer als 120 mensen, hoe geef je sturing en begeleiding aan. En een buurt is ook niet groter.

Zie je dus ook dat we op de etages. Je ziet bijvoorbeeld op de 10 ongeveer 12 mensen kennen mekaar en spreken mekaar aan als ze de puinhoop in de keuken achterlaten. Maar een negende etage waar de 25 women dat is bijna niemandsland. Eigenlijk als je zegt hoe groot zou je die groepen maken ongeveer 12 a 13. De menselijke maat van een groot gezin.

Ja ja kan ik begrijpen ja. En ja is het is het project robuust in de mate van stel er valt wat weg of dat gebeurt wat kan het dan door draaien?

(ROBUUSTHEID1)Kijk we hebben alles goed op papier daardoor is het overdraagbaar omdat we gewoon alles beschreven wat we doen. Stel ik val morgen er tussenuit. Is alles beschreven ik beschrijf alles bijvoorbeeld alle gesprekken die ik heb. Stel ik val morgen weg, dan weten ze iig nog wat van die als die gesprekken en mensen hier. Het is overdraagbaar dus lenneke is er die mensen kent de principes hebben vastgelegd dat zij op het ogenblik de blauwdruk aan het maken is. Om 't overdraagbaar te maken dus ja. Dat is het is. Robuust in de vorm van overdraagbaar. Maar het gebouw is zelf niet robuust, de activiteiten kunnen door gaan. Maar het gebouw zelf kan net zo goed vervangen worden. Alleen om het erfgoed is kan dat niet. Daarom is het ook Rotterdamse erfgoed, die hadden dezelfde vraag.

En met reflectievermogen hoe zit het daarmee want zijn er speciale momenten ingebouwd dat je zitten en dat er een soort expliciet momenten van reflectie is?

(REFLECTIEVERMOGEN1) We hebben een kernteam. Dat was Guido Annemarie en ik. at er wel veel stroom.

Het is eigenlijk geen project witte scholen er bovenop. Na 5 jaar is iets geen project meer in mijn ogen. Dan hebben we nog strategisch overleg met alle partners waarvan we de ene maand..

Heel even tussendoor daar worden dus mensen vanuit andere partners bij betrokken?

90 / 209

(REFLECTIEVERMOGEN5) Ja. We reflecteren met elkaar 1 keer per 2 maanden op de lopende zaken. En eens in de twee maanden hebben we en thema. Bijvoorbeeld het eerstvolgende thema is het bespreken van goh wat er allemaal uit Quincys onderzoek gekomen. Dat is gewoon een thema bespreken. Dus ja daar borg je de continuĂŻteit mee met die partners.

Wordt er ook van geleerd van die momenten? Worden dingen meegenomen voor de komende periode.

(REFLECTIEVERMOGEN3) We maken ook gewoon een jaarplanning bijvoorbeeld met wat zijn de doelen voor dit jaar bijvoorbeeld uitgebreid buurtonderzoek. Ook met de hogeschool Rotterdam. Ook met individuele partners maken we afspraken. Van goh wat ga jij dit jaar probeerde te bereiken? Wij zijn wel de trekker. Maar we vragen bijvoorbeeld aan van he Wilskracht wat ga jij doet dit jaar, denk je inhoudelijk?

REFLECTIEVERMOGEN4) Te doen hebben we een ochtend met geeltjes lopen plakken en aandacht besteed met en al die partners aan wat ga jij doen, en op het ogenblik ben ik daar een totaalplan van het schrijven. Wat is het nieuwe seizoen 20199/2020. Dat doen we met de hogeschool en alle andere partners. Zodat we stevig evalueren op wat er gebeurd is en hoe we Samen & Anders verder kunnen brengen.

En daarin is iedereen ik ook op de hoogte van de juiste informatie, dat wordt daar uitgewisseld?

Dat is juist.

En wordt er dan ook gekeken naar het functioneren van het project zelf?

(REFLECTIEVERMOGEN2) We beginnen de dag altijd met wat is de stand van zaken en iedereen vertelt even wat er loopt het. Soms zijn dat 2 stapjes vooruit en weer terug en weer 2 vooruit.

Maar dat is ook reflectievermogen, om daar juist mee aan de slag te gaan!

(REFLECTIEVERMOGEN4) Niet alles lukt wat je wilt , wij wouden graag gangmakers hebben.

Is niet gelukt. Sommige dingen kun je heel goed Een jij zegt dat, maar als het op sturen aankomt is dat heel lastig. Grote groepen zijn het moeilijker bestuurbaar dan kleine groepen.

Automatisch proces ook.

Flexibiliteit; en kan het project afwijken van de standaard werkprocessen of wordt het dan wel echt lastig?

(FLEXIBILITEIT1) Nee dat is vrij lastig, flexibel wil ik het niet noemen. Meer inzicht hebben in de wensen van de mensen. Waar je continu naar moet kijken is maatwerk. En naar Verwachtingsmanagement. De lift gaat open dan komen er 2 dames uit met een breiwerkje.

Dat verwacht je in een verpleeghuis. Nu gaat de lift open. Het is een oud dametje een hele grote zwarte jongen met zo'n skateboard met elkaar te kletsen. Dit is afwijkend van de standaard , dat is het belangrijkst is. Continu communiceren, voorlichten aan de bewoners.

Die huurders komen wonen goed duidelijk maken waar kom je hier wonen. Duidelijk wat je op afspreekt en zo voldoen aan het verwachtingsmanagement. Duidelijk maken van tevoren

91 / 209

wat er aan de hand is en goed voorlichten over deze dingen. Hoe meer je voorlicht aan familie, personeel, huurders aan vrijwilligers; hoe beter het gaat. Leuk dat je dit verzint maar kijk eens evengoed rondom dit dit dit En daarin is of tenminste daarin heb je een zekere mate van flexibiliteit selectiebeleid dat iedereen daar dus in mee moet gaan maar dat het ook wel een mate van flexibiliteit is wat zich tot de kern richt?

(FLEXIBILITEIT1) Dus de kern is dat je er bent voor elkaar et.. inclusief. Kijk als je niet mee wil doen wordt t een rechtszaak en dat ga je er uit, zo simpel is het. En dat staat dan ook in het contract het.

Dan heb ik nog 1 kwaliteit over dat is integraliteit. Is het onderdeel van een keten?

(INTERGRALITEIT1) Wij zijn zeker geen onderdeel van een keten, we staan daarin op ons zelf.

We hebben hoeven daarin ook niet te verbinden. Door die effecten calculator zie je dat er een veel lager gebruik is van professionals van psychologen maatschappelijk werkers huisdokter is psychiaters noem het maar op. Dab zie je dat er zelfregulering effecten van komen. En dat zijn wij ook al duidelijk maken wat we zien. Dus wat we zien is dat iedere euro die er hier in gaa, levert meer dan 4 euro rendement op. Daarbij is het onderdeel van een keten. Dus je ziet wel dat er een bepaalde relatie is. Dat het aantal professionals en het levensgeluk bepaald niet synchroon loopt het loopt juist tegenstrijdig.

Ja. Oké. Daarin heeft het wel een toegevoegde waarde voor andere projecten omdat het allemaal hier samen komt (INTEGRALITEIT2) Ja, dat doet Samen & Anders dus wel. Die erkenning krijgen dat is iets wat we eigenlijk steeds duidelijk maken. Dat hopen we ook met die met die effecten alculator boven water te krijgen. En daardoor wordt het ook transponeerbaar en breng je moet het echt geld op. En daar moeten we dan op de partners hebben. Uiteindelijk is de woningcorporatie willen trekken terwijl je eigenlijk woonzorg volop aan te creëren. Daarom zou ik zeggen van hé Gemeente Rotterdam en de zorgverzekeraar kijk eens even wat wat we besparen hierdoor.

Ja. Nou ik denk dat dat ook een hele mooie zoals het uiteindelijk in komt te staan en ook echt gezien dat aan die die veerkracht bijdraagt zaten ze dus toch een keer overstag ja ik snap dat überhaupt niet van.

Er zijn andere gemeentes die het wel doen. En die je draagt dus vooral bij aan sociale veerkracht van mensen die je telt mee je bent of wat een ander je bent weer aan het werk.

Het gaat goed met je.

Het draagt dus eigenlijk bij aan de veerkracht van individuen, van personen...

(INCLUSIVITEIT1)Bingo, dat is de essentie ervan.

Dus dan zou mijn titel zijn: Samen en anders draagt bij aan de veerkracht van de stad omdat ze de veerkracht van mensen vergroten en daarbij inclusiviteit waarborgen.

92 / 209

Helemaal goed, dat gaat jou lukken.

Zo. Ja dan heb ik eigenlijk nog 1 vraag een algemene vraag. Er komen natuurlijk shocks en stresses op Rotterdam af, bedreigingen waar we ons op moeten aanpassen. Welke zijn dat voor Samen & Anders?.

Dat is vooral de finaciering van het geheel. Dat is het allerbelangrijkste naar mijn mening, waar het stuk op kan lopen.

Nou super, bedankt voor het interview!

93 / 209

Bijlage Infrastructuur Interview A Cyber resilient installaties Interviewer: Hans Pouwels. Geinterviewde: Rob Joosten. Onderwerp: Resilient Cyber gemalen.

Datum: 25-4-2019 Ik ben Hans Pouwels. Ik ben aan het afstuderen bij het resilience team van de Gemeente Rotterdam. Voor dat resilience team houdt ik mij bezig met het maken van een inspiratie catalogus. Deze maak ik op basis van voorbeelden die bijdragen op de kwaliteiten van resilience.

De methodiek achter het resilience programma zegt eigenlijk dat als je de zeven kwaliteiten van resilience in je project hebt, jou project veerkrachtig kan optreden tegen inkomende shocks en stresses. Nu wil ik samen met u opzoek gaan welke kwaliteiten in uw project goed naar voren komen, zodat deze als voorbeeld kunnen dienen in de inspiratiecatalogus die ik aan het maken ben...

Wie ben je, wat doe je , en waarom hou je je hier mee bezig?

Ik ben Rob Joosten, ik werk sinds 1991 bij de gemeente. In het begin bij beheer, bij waterhuishouding.

In 2000 ongeveer overgestapt naar het ingenieurs bureau. Dit kwam eigenlijk omdat ik er achter kwam dat ik projectmatig werk leuker vind. En sinds die tijd werk ik eigenlijk met een team van werktuigbouwkundige wat zich bezig houdt met elektrotechnische installaties. Wij doen breed werk in Rotterdam, voor alles wat je eigenlijk binnen de gemeente aan installaties terug vind. Denk aan rioolgemalen, bruggen, maar ook een metro, openbare verlichting. Glasvezel verbinding, alles met moderne technieken ongeveer, ook toezicht cameras.

Daar zit tegenwoordig vaak besturing achter. Besturing is echt een stuk intelligentie dus verwar het niet met aandrijving. Dat zit in een industriĂŤle computer.

Ik kreeg van Arnoud door dat het interessant was eens met u te praten over cyber resilient gemalen, is dat het onderwerp wat hoe zou willen zien terug komen of ziet u dat anders? Of is het meer de methodiek die er achter zit.

Het is aan de ene kant de methodiek, maar je kan gemalen wel als voorbeeld gebruiken.

Dat zou top zijn, want ik zit een beetje te zoeken op welk gebied we ons moeten focussen, omdat het voorbeeld anders te breed is. Dus als we de gemalen als voorbeeld nemen, en daarbij misschien kunnen zeggen dat deze werkwijze op meerdere installaties terug te vinden is.

Uitgangspunt cyber gemalen. Om het heel even breed te trekken, waar richt u zich nog meer op, voor het overzicht zegmaar..

In het kader van het resilience programma, actie nummer 14 volgens mij. Wij richten ons onder andere op riool gemalen, beweegbare bruggen, toezichtcamera s, de aastu el, erkeerss ste e en verkeersystemen niet te vergeten. Ook de operbare verlichting, de sturing daar achter.

De bedoeling is omdat cyber resilient te maken.

En daarmee toekomstbestendig te maken?

Jaa, toekomstbestendig is meer de functionele kant misschien, maar je de systemen houden wel langer stand daardoor inderdaad.

En daarbij kan het zich ook makkelijk aanpassen in geval van shocks en stresses die op een systeem afkomen?

94 / 209

Nou kijk met cyber resilient heb je het wel voor een belangrijk deel over hacken, de mate van bedrijfsvoering, en met installaties en systemen werkt het iets anders dan met mensen en sociale systemen natuurlijk. Dus je moet je wel een beetje voorstellen dat iemand inbreuk maakt op de werking van het systeem doordat ie het hackt, of dat ie er een virus inplant.

Okee dus jullie hebben eigenlijk te maken met meer digitale shocks en stresses?

Jaa dat klopt, daar richten wij ons op Die fysieke shocks en stresses hebben jullie niks mee?

Nee dat is inderdaad niet wat wij zien als een bedreiging.

En hoe gaat dat nou in zijn werk, zon cyber gemaal. Hoe hebben jullie dat nou cyber resilient gemaakt?

(ROBUUSTHEID1,2,3,4,5,6) We zijn nog niet zover dat de gemalen resilient zijn. We zijn eerst in kaart aan het brengen hoe belangrijk de gemalen zijn, of een groep gemalen. De gradatie daarin zegmaar.

Want je hebt allerlei gemalen, je hebt er een stuk of 1000, waarbij er een stuk of 50 grote zijn, en een heleboel kleine. De kleine zijn ook logischer wijs minder belangrijk, omdat ze een kleiner gebied bedienen. Daar maken we onderscheid in, door te kijken hoe belangrijk ze nou zijn. En gezegd nou dan heeft ie een classificatie van A tot E bij wijze van, en afhankelijk daarvan moet je er meer of minder maatregelen op toepassen. En daar zijn we nu mee bezig.

Daarnaast ben ik aangehaakt bij een groep van Rijkswaterstaat, waar ze al wat verder zijn met dit soort dingen. En uhm, die hebben ook al maatregel pakketten samen gesteld op basis van risicos die er zijn. Een top 10 risico hebben ze gedefinieerd. En dat kunnen we gewoon overnemen omdat die risi o s i die zi ook aa ezig zij , e die zij u i erseel.

E die he e o het da zo te zegge oor elke s haal a het ge aal de kaart gebracht, en daar een set maatregelen voor verzonnen?

grootste risi o’s i

Jaa klopt ja, En die kunnen jullie gewoon overnemen in Rotterdam?

Jaa, want we werken veel samen met..

(ROBUUSTHEID1,2,3,4,5,6) Ik zit dan zelf meer aan de technische kant, ik weet hoe die systemen in elkaar zitten. En de mensen die het beheer doen, daar werken we mee samen. De security van de automatisering afdeling hier. En ik haak veel aan op hun beleid en probeer dan de maatregelen van Rijkswaterstaat te integreren in ons eigen beleid. Dat het ook geborgd is in de organisatie..

Dus je probeert eigenlijk die punten van Rijkswaterstaat een zo goed mogelijke invulling voor Rotterdam te geven?

(ROBUUSTHEID1,2,3,4,5,6) Jaa in het beleid, zodat het ook de aankomende jaren op de goede manier in de organisatie is vastgelegd. Je hebt er niks aan als je één keer een actie doet, dit moet je door de jaren heen gaan vastleggen. En ook gaan vasthouden want die dreiging wordt waarschijnlijk alleen maar groter.

En daarmee maak je het ook veerkrachtig om het zo te zeggen?

Precies! En robuust voor de toekomst.

95 / 209

Want door het op langere termijn te doen heb je daar verschillende stappen in gemaakt om het zo te zeggen en zie je ook veel beter wat daar op afkomt (ROBUUSTHEID1&3) Jaa, maar het project loopt nu nog, we zijn zeker nog niet klaar. De bedoeling is wel om het dit jaar af te ronden, en dan hebben we eigenlijk wel gekeken van hoe wat voor classificatie hebben die projecten. Dan houden we daar de maatregelen bij, en dan is eigenlijk de volgende stap om te kijken wat is er nu al wel geregeld en beveiligd en wat moet er nog gedaan worden. En dan stopt eigenlijk mijn project, en dan moeten de afdelingen die die systemen in beheer hebben de maatregelen gaan uitvoeren de aankomende jaren.

Die krijgen een soort maatregelen pakket van dit moet je er nog bij doen om het systeem zo robuust mogelijk te maken tegen hacken etc?

Precies.

Dus met die maatregelen moet het project (in dit geval cybergemaal) zo robuust mogelijk worden gemaakt zodat de toekomstige shocks en stresses kunnen worden tegen gehouden?

Jaa, en daar zit ook een soort geldigheidsduur aan, want die bedreigingen veranderen ook he. Een paar jaar terug was het nog niet zo denkbaar dat die objecten gehackt kunnen worden, maar er is gewoon aangetoond dat die objecten ook te hacken zijn. Denk aan hoogovens die gehackt worden.

Dus je probeert eigenlijk het catastrofaal mis gaan van deze projecten probeer je hiermee te voorkomen?

(ROBUUSTHEID3&6) Ja klopt, er zitten verschillende kanten aan die beveiliging en bescherming.

Want het is een utopie dat je alles helemaal dicht kan timmeren, want dan wordt het ook onwerkbaar. Want dat heb je zoveel beveiliging dat de mensen die er mee moeten werken er ook niks meer mee kunnen bij wijze van. En het is dus een mix van verschillende maatregelen waarbij het ook gaat om goede sloten op de deur, bepaalde belangrijke ruimtes goed beveiligingen. Dat je een sleutelbeleid hebt, dat je procedures hebt voor wie dr. in een object kan zijn om werkzaamheden uit te voeren bijvoorbeeld. Het gaat er ook om dat ede erkers zi h e ust zij a risi o s. Ee stuk voorlichting over de risicos, het gaat om wachtwoord beleid. De besturingssoftware zo inrichten dat er geen achterdeurtjes meer inzitten. Dus dat als er ergens een toegang is in de software die niet open hoeft te staan, dat je die gewoon dicht zet. En dat de functionaliteit daarvoor beschikbaar hebt.

Het gaat er ook om dat de backups op orde zijn, dat als er iets mis gaat je ook veerkrachtig kan optreden, preventief beleid.

Zo van, stel het gebeurt wel, dat kan je nog wel verder?

(ROBUUSTHEID5) Jaa dat je dan de oude troep er uit kan gooien zegmaar. Dat het besmette gedeelte er uit kan en de backup met goede informatie er zo weer in kan.

Daar komt een mate van flexibilteit en reservecapaciteit in terug? Dat je een backup hebt, stel het gebeurt toch, wel weer terug kan keren naar het oude niveau..

(FLEXIBILITEIT1) Ja ook een mate daarvan. Maar dat is niet ons hoofddoel, en daar richten we ons hier ook niet op. Want flexibiliteit is hierin nog niet nodig, dat komt later misschien nog. En ook escalatie procedures binnen je afdeling daarin. Dat als iemand wat ziet, het wel ergens kan melden, zodat iedereen daarvan op de hoogte is en iedereen het maatregel plan kan toepassen. Want als dit een aantal uren duurt kan je alweer te laat zijn en ontstaat er een nog groter probleem.

Dus als ik het zo hoor zijn veiligheid en betrouwbaarheid belangrijke pijlers..?

96 / 209

(ROBUUSTHEID4) Nouu veiligheid kan je wel gebruiken, maar betrouwbaarheid is in mijn wereld meer iets dat een installatie het doet als hij het moet doen. Kijk de veerkracht zit hem meer in het grotendeels beschermen aan de voorkant, en als het toch mis gaat de organisatie zo kan inrichten dat je het weer terug kan brengen naar de gewenste situatie Het is dus preventief, maar stel het gebeurt dan moeten we ook de capaciteit hebben om misschien wel op een beter niveau terug te komen.

Ja leren en evaluatie hoort daar ook bij.

Dan zit er een mate van reservecapaciteit in het proces , als ik dat zo mag noemen?

(RESERVECAPACITEIT1) (ROBUUSTHEID5) Nou ik weet niet of je het zo moet noemen, er zitten ook nog wel handelingen zoals; stel de besturing werkt niet meer kan je nog wel met de hand verder.

Misschien is dat juist wel een mate van reservecapaciteit, dat je met de hand verder kan?

Jaa dat zou kunnen.

En worden hierdoor ook de zwakke schakels van een systeem heel erg belicht?

(ROBUUSTHEID2) Jaa, omdat je gaat onderzoeken, het systeem met andere ogen gaat bekijken. Haal je de zwakke schakels er ook uit.

Dat komt dus misschien ook omdat je er van andere invalshoeken naar gaat kijken?

Jazeker, en ook actief gaat kijken.

En kan het daarom kan je ook goed inspelen om die zwakke schakels te versterken?

Jaa door dus op zoek te gaan, en daarna te gaan moderniseren.

Dat wordt dus ook echt meegenomen?

Jaa, je oude systemen kun je misschien niet meer op het gewenste beschermingsniveau brengen, maar daardoor heb je wel weer de drijfveer om het te gaan vernieuwen. Ga je dat misschien wel naar voren trekken..

En daarom zitten er denk ik niet expliciet momenten van reflectie in, maar op de momenten dat je wat tegenkomt wordt meegenomen om hier van te leren?

(REFLECTIEVERMOGEN1) Jaa, we hebben ook een keer een workshop gedaan met de waterschappen in de omgeving, omdat die ook deze kwesties raken. Zoals zuiveringen waar wij naar toe pompen bij wijze van. Dus de verbindingen tussen deze twee systemen zijn heel belangrijk hierin. En door samen te werken kwamen we ook al tot nieuwe gezichten hierin. Maar dat is nog in de opstartfase, een voorbeeld zijn we hier nog zeker niet in.

(INTEGRALITEIT1)En dan zie je ook dat communicatie over organisatie grenzen heen belangrijk is om te kunnen handelen.

Dat je eigenlijk op een soort integrale manier kijkt hoe kunnen we dit aanpakken tussen alle betrokken partijen?

(INTEGRALITEIT1) Jaa die samenwerking met is wel belangrijk, alleen dat komt nu nog niet goed uit de verf.

97 / 209

Je bent nu iets aan het maken zodat de systemen robuust zijn en kunnen terugveren, is het dan ook zo dat als het huidige plan niet werkt je met wat anders aan de gang kan..?

Nou in de digitale wereld is dat wat anders, want door huidige plannen toe te passen wil je dat het niet gebeurt, en als het wel gebeurt ga je deze weer analyseren en verbetert invoeren. Dat gaat stukken sneller dan met fysieke of sociale projecten om het maar zo te zeggen.

En daarin probeer je de robuustheid terug te laten komen..?

Jaa dat eindigt nooit eigenlijk, dat is een soort van spiraal.

Moet voor die maatregelen nog extra financiĂŤle ruimte worden ingebouwd?

Jaa omdat het een nieuwe technieken zijn vraagt dat nog wel inspanningen, om ook die medewerkers te gaan trainen. Kost uren, kost tijd van mensen, wel in dienst hier. Want ze doen niet hun normale taak maar moeten in het klaslokaal zitten. En misschien wel apparatuur die vervangen moeten worden ga zo maar door..

Dan komen we eigenlijk bij de volgende vraag, moeten er dan ook nieuwe innovaties worden toegevoegd aan de systemen en hoe doe je dat dan?

(VINDINGRIKHEID1) Het gaat meer om moderniseren van de systemen. Het beschermen aan de voorkant is dat meer, je systemen up-to-date houden.

Dan zit er genoeg ruimte in die maatregelen om alles tegen te gaan, en zijn die overal toepasbaar..?

(ROBUUSTHEID7) Jaa die maatregelen zijn wel redelijk alles omvattend, en in die zin zo generiek dat ze ook overal wel op toepasbaar zijn, dat zie je ook door de samenwerking met Rijkswaterstaat.

Hoe zal ik het project noemen zeg maar, want we hebben het nu over een cyber resilient systeem, maar ik denk dat dat voor alle systemen geldt waar jij je mee bezig houdt?

Als je het wat breder wil trekken moet je wat meer aanhaken bij die actie uit de resilience strategy, dat het wat meer over die systemen gaat. Is een wat algemenere kreet, en dan snel wat concreter worden met die gemalen.

Dat je eerst de basis uitlegt, en dan inzoomt naar een kleinere schaal als de gemalen.

Laatste vraag: welke shocks en stresses zijn nou van belang Je hebt zoals gezegd hacken, maar het kan ook zijn dat medewerkers er mee aan de haal gaan. Geen sleutelbeheer bij wijze van. Een monteur die onbewust iets doet, een virus kan dat zijn bijvoorbeeld.

Criminelen die het hacken en er mee aan de slag gaan. DIGITALE shocks en stresses, ze zijn niet zi ht aar‌ Okee dank voor uw interview.

98 / 209

Bijlage Programma F: Kennisloods Interviewer: Hans Pouwels. GeĂŻnterviewde: Jeroen de Vries. Project: Kennisloods. Datum: 8-5-2019 Ik ben Hans Pouwels. Ik ben aan het afstuderen bij het resilience team van de Gemeente Rotterdam. Voor dat resilience team hou ik mij bezig met het maken van een inspiratie catalogus.

Deze maak ik op basis van voorbeelden die bijdragen op de kwaliteiten van resilience. De methodiek achter het resilience programma zegt eigenlijk dat als je de zeven kwaliteiten van resilience in je project hebt, jouw project veerkrachtig kan optreden tegen inkomende shocks en stresses. Nu wil ik samen met u opzoek gaan welke kwaliteiten in uw project goed naar voren komen, zodat deze als voorbeeld kunnen dienen in de inspiratiecatalogus die ik aan het maken ben...

Wie ben je, wat doe je, en waarom hou je je hier mee bezig?

Ik ben Jeroen de Vries, ik werk sinds 3 jaar bij Ruimte & Wonen. Daar willen ze heel graag data gedreven gaan werken, dat was eigenlijk mijn opdracht. En eigenlijk wisten ze ook niet echt wat ze daar mee bedoelden, ze wisten wel dat ze iets met data moesten doen, maar wat precies. Het heeft eigenlijk een jaar geduurd om uit te vinden wat nou precies de problemen zijn. Ik kwam er eigenlijk achter dat die data helemaal niet op orde is, ze hadden wel leuke ideeĂŤn maar het werken met data op zich hadden ze gewoon niet voor elkaar.

En hoe komt dat dan?

Nou bij Ruimte & Wonen, en eigenlijk door de hele organisatie, zijn ze heel goed in het maken van Pilots, e de o s e oor eelde et , e da zo der a te de ke , a t ou als het goed gaat at kunnen we dat nou borgen. En heel veel van die voorbeelden zijn gemaakt vanuit de aanbod kant, en dat moesten we gaan veranderen. Van hoe kunnen we nou terug naar het probleem, wat voor problemen leven er nou, en hoe kunnen we zorgen dat die mensen die een probleem hebben ook een oplossing gaan verzinnen, in plaats van alleen maar een aanbodgericht te sturen. Je wil iets, je wil iets bereiken. Van aanbod gedreven naar vraag gedreven. En steeds vanuit het oogpunt dat als we iets maken dan moet het worden geborgd in de organisatie en moet het gebruikt worden. Het moeten dus echt structurele oplossing zijn.

In die zin toekomstbestendig dus?

Jaa, jaa. Resilient als je het zo wil noemen. Het moet ook niet iets van mij zijn of iets heel technisch, maar echt een mens gedreven aanpak.

Daar moet dus een oplossing uitkomen die toekomstbestendig in de gemeente gebruikt wordt?

Jaa en dat is wel de essentie. We zeggen ook vaak; we maken geen bruikbare oplossing maar we gebruiken oplossingen.

Okee en wij spreken binnen resilience dan over shocks en stresses, hoe moet ik die zien voor de kennisloods?

(ROBUUSTHEID1)Het probleem is niet dat we geen data hebben, want we hebben heel veel oplossingen en heel veel data. Maar de vraag is hoe zorgen we dat we de goede oplossingen maken.

Die dingen doen en ook goed doen. Eigenlijk gewoon de weerstand is dat wel veel slimmer moeten werken met data, en daarvoor moet eerst de basis op orde zijn. Dat moet een ondersteuning van iets zijn.

99 / 209

Je moet ook dingen laten zien. De grootste uitdaging is eigenlijk dat het geborgd blijft in de organisatie, dat het niet een eenmalig projectje is. Uit die adhok sfeer, naar meer systematisch werken.

Laten we dan beginnen met de kwaliteiten. Hoe legt het project verbinding met andere projecten?

Kijk er loopt sowieso een programma bij Ruimte en Wonen, en daar proberen we op voor te sorteren ook. We werken met een programma Tempo, waar we data in verwerken, dat loopt gewoon nog.

Daar sortere ij eige lijk op oort, e daar ko t ook i tera tie i terug…

Dus je stemt je werkwijze en processen stem je af daarmee?

(INTEGRALITEIT1) Nou afstemmen is het niet echt, we sorteren erop voor. Dat moeten we trouwens in de toekomst wel gaan doen, maar dat is nu nog niet aan de orde. Bijvoorbeeld als we een probleem moeten oplossen met data, dat gaan we dan niet nu doen, maar dat doen we dan straks in de datafabriek. En zo probeer ik wel de kennisloods te promoten bij andere clusters. Het is een mooie manier om van top-down echt de verbinding te zoeken met bottom-up werken. Echt naar de business toe.

Daarmee levert het een toegevoegde waarde voor andere projecten, en misschien in jouw geval wel voor mensen om het zo te zeggen?

Nou ook wel voor andere clusters, ingenieursbureau wil graag op deze manier gaan werken. De concernstad eigenlijk ook. En met de dingen die we maken lossen we eigen problemen op voor andere projecten of clusters, dus daarmee leveren we wel een toegevoegde waarde aan andere projecten.

En door die verbinding te zoeken met andere projecten komt er wat terug?

Naah dat gebeurt eigenlijk nog te weinig, zo ver is het nog niet. Dat is het doel, de ambitie zegmaar.

Het mooie zou zijn als we in elke cluster een kennisloods hebben en dan daarboven weer een soort overkoepelende kennisloods. Want ik wil juist voorkomen dat we dingen dubbel gaan doen, of dubbel bedenken.

Maar we brengen hier wel mensen systemen en instituties met elkaar in verbinding, we zitten met 10 ambassadeurs, die vanuit alle hoeken komen. Maar dat zijn echt verschillende disciplines. Want het hoofddoel van de kennisloods is eigenlijk die kennisuitwisseling.

En door die kennisdeling probeer je die integraliteit aan de verschillende ambassadeurs mee te geven?

Ja, dat is een paar keer ook al gebeurt. En door die kennisdeling brengen we die mensen bij elkaar, dus dat is voor mij een vorm van integraliteit.

En door die kennisloods is de informatievoorziening ten aanzien van dubbel werk verbetert of hoe moet ik dat zien?

Jaa dat is één, door die kennisloods is iedereen beter op de hoogte. Dat komt met name omdat we overal wat mensen hebben zitten, en die kunnen meteen checken of we niet iets willen gaan maken waar iemand anders al mee bezig is.

Dat was voor mij integraliteit, dan gaan we door naar inclusiviteit. Dan gaat er met name over dat het eigenaarschap niet bij de kennisloods ligt, maar dat dat bij de probleem aandrager bij wijze van ligt. Hoe doe je dat bij de kennisloods?

(INCLUSVITEIT1,2,3,4,5,6,7)Eigenlijk op 2 manieren. De kennisloods is inderdaad van iedereen, het is een samenwerking verband. Dat is ook de bedoeling van die Kennisloods, dat de mensen die met een

100 / 209

probleem komen, samen met Arjen en ik aan de slag gaan om het probleem van die mensen op te lossen. En dat heb ik ook bij de Bila gezegd, het moet jullie feest worden. Dat product wat eruit rolt maken we voor de probleem aandrager, niet voor de kennisloods. Het is van hun, dat samenwerkingsverband, en ook de oplossing komt uiteindelijk weer bij afdeling te liggen, waar iedereen er gebruik van kan maken. En dat is bij ons juist het, we gaan geen probleem oplossen als er geen probleem eigenaar is. Dus we gaan echt samen met die probleemeigenaar een co-creatie aan om samen naar een oplossing te zoeken. We gaan niet iets voor hem maken en veel plezier er mee, nee dat maken we samen. Daardoor proberen we inclusief te zijn.

Dat is ook één van de voorwaardes, is het ook echt een probleem voor de kennisloods. Als diegene de probleemeigenaar er geen tijd voor vrij kan maken wordt het niks namelijk. En we hebben dus ook een gezamenlijk besluitvormingsproces, er is niet iemand die het besluit dat doen we samen.

En omdat je dat samen doet kan de eindgebruiker bezwaar maken, en voldoet het automatisch aan de wensen van die eindgebruiker? En is het daar naar ingericht.

(INCLUSVITEIT1,2,3,4,5,6,7) Jaa dat klopt volledig.

En het voegt daarin alleen maar nieuwe ideeën toe om het zo te zeggen?

(INCLUSVITEIT1,2,3,4,5,6,7) Jaa het is een design methodiek, een innovatie techniek!

Heeft het project dan ook een voorbeeldfunctie? Meer cluster die er mee aan de slag willen.

(INCLUSVITEIT1,2,3,4,5,6,7) Jaa deels, we laten al zien dat het werkt door 3 innovaties te hebben afgerond, en je ziet nu dus ook dat andere clusters er mee aan de slag willen. Één van die voorwaardes is ook dat het probleem uiteindelijk wel wat voor die kennisloods moet zijn, anders heeft het natuurlijk geen zin.

En daarmee is het project ook toegankelijk voor iedereen, iedereen mag langskomen om met een pro lee o ee aa de slag te gaa , als het i e de kaders a de ke isloods ligt atuurlijk…

(INCLUSVITEIT1,2,3,4,5,6,7) Jaa, als de scope natuurlijk wel ruimte&wonen is!

Logisch als je bij die afdeling zit, inclusiviteit komt goed naar voren!

(INCLUSVITEIT1,2,3,4,5,6,7) Ja dat is net wat ik zei, het is een mens gedreven kennisloods, een mens met zijn probleem staat centraal.

Door naar reservecapaciteit, daar is nog winst te behalen zoals u net zelf zei?

(RESERVECAPACITEIT1) Jaa, dat komt vooral omdat we met 2 mensen bezig zijn. We zijn product owner, we verzorgen de communcatie, we bouwen ook nog een keer de oplossing en we beheren het.

Dat beheer gaat wel een keer stoppen overigens. We doen het dus met zn tweeën, en ik was bijvoorbeeld gister ziek, en dan zie je al dat het gevaarlijk is, dan valt er een hele hoop kennis weg om het maar zo te zeggen.

Dan heb je eigenlijk niemand die dat kan opvangen?

(RESERVECAPACITEIT1) Ja precies, het is nu nog te veel op twee personen gericht. Daar zijn we mee bezig, en daar kunnen we nog wel stappen in maken. Dus we proberen daar nu wel wat op te verzinnen, een soort basis Wikipedia met de stappen en informatie die wij normaal maken. Om het robuust te maken!

Dan door naar robuustheid, hoe komt dat terug in de kennisloods?

101 / 209

(ROBUUSTHEID6)Nou alle oplossingen die we opleveren hebben als randvoorwaarde dat ze worden geborgd in de organisatie. Het zijn geen on-Laps acties. We creëren eigenlijk oplossing voor problemen die worden gewaarborgd voor langere tijd!

Kijk vroeger maakten we een data setje of een kaartje en dat was het dan. Maar nu maken we dat voor langere tijd, dat je die producten kan blijven updaten en zo in de toekomst kan blijven gebruiken.

Kijk om het zo te stellen: de oplossing is niet alleen dat er een product uit komt, daar hoort ook een eigenaar bij, een update mogelijkheid, een beheerder een handleiding is.

Dus eigenlijk door dat allemaal toe te voegen aan een oplossing zorg je er voor dat het robuust is om in de toekomst weer te gebruiken is?

(ROBUUSTHEID3) Jaa precies, en de techniek is maar 10% van het werk, het gaat om die dingen er om heen om het robuust te maken. Want die techniek hebben we over het algemeen binnen en dag wel gefikst.

En daarin ben je eigenlijk een stap voor de shocks en stresses?

(ROBUUSTHEID3) Jaa dat klopt, op die manier proberen we de oplossingen uit de kennisloods robuust te maken, zodat ze die toekomstige shocks en stresses ook kunnen handelen.

En naar mijn idee zijn jullie dan in die kennisloods vooral bezig de zwakke schakels van een systeem te herkennen en daar wat tegen te verzinnen?

(ROBUUSTHEID2,4,5) Daar gaan we wel naar opzoek. Robuustheid is eigenlijk week 1 voor ons. En week 2 eigenlijk vindingrijkheid.

Leg uit..

Er zijn vier stappen he. In de eerste week gaan we het probleem helemaal openbreken, de zwakke schakels er uit halen en in kaart brengen hoe komt dat probleem nou. Door die zwakke schakels op te lossen verhelp je het probleem. Die moet je juist versterken. Je bent eigenlijk het probleem zo specifiek mogelijk aan het definiëren.

Okee en week 2 dan ga je naar de oplossingen zoeken?

Jaa dan komt die vindingrijkheid naar voren. We hebben dus in week 1 het probleem in kaart gebracht. En dan gaan we de tweede week helemaal wild oplossingen, daar hebben we ook brainstorm technieken voor. Dat kunnen de meest achterlijke oplossingen zijn, ook de niet bestaanbare, de meest gekke dingen kunnen daar ook tussen zitten zegmaar. Dan komen er zoveel oplossingen uit. Dan kiezen we er met de probleemeigenaar (inclusiviteit), eentje uit die ook echt haalbaar is om te maken. In dat traject kom je met heel veel oplossingen die ook zinnig zijn..

Dus eigenlijk wat je doet, je gaat vanuit heel veel invalshoeken kijken naar het probleem en dan probeer je te kijken naar welke oplossingen het meest bruikbaar, efficiënt en het meest toepasselijk is die je kan oplossen..

Jaa daar komt het wel op neer. Dat zag je bij de voetgangerskaart. Daar hebben we dus ook die crazy8 methodiek toegepast. Je hebt een papier met 8 vakjes, en je hebt 8 minuten de tijd om oplossingen te verzinnen. Drie lukt meestal nog wel, maar bij die andere 5 moet je echt out-of-box gaan denken.

En dan ga je dat aan elkaar presenteren. Soms zitten er hele rare oplossingen tussen, maar zijn er wel elementen die interessant zijn.

102 / 209

Dus door de crazy-8 methodiek toe te passen, ga je vanuit meerder invalshoeken naar het probleem kijken en vanuit daar probeer je de beste oplossing eruit te halen?

Ja correct, en daar kunnen dus oplossingen uitkomen die je niet had verwacht van te voren, of misschien wel die ene die je wel had verwacht. En er komt een lijst uit met dingen die wel heel nuttig kunnen zijn.

En door die meerder oplossingen in beeld te hebben en daar dan de beste van te kiezen probeer je het ook zo robuust mogelijk te maken?

(VINDINGRIJKHEID1) Het is niet perse de oplossing die alles dekt, maar wel de beste oplossing. Het moet wel haalbaar blijven.

En die derde en vierde week dan?

(ROBUUSTHEID6) De derde week is echt de maak week. Dan maken we echt het product. En de vierde week is het implementatie gedeelte, dan maken we de finale versie en zorgen we dat de borging binnen de organisatie ook goed ligt, zodat het toekomstbestendig is.

Om dan meteen even door te gaan naar flexibiliteit, daarmee is het project eigenlijk constant bezig om vanuit een andere strategie naar het probleem te kijken?

Jaa, en nog mooier, zelfs die strategie veranderd constant. Het is gewoon een stint van vier weken, en dan beginnen we weer overnieuw. Reflectievermogen komt daar ook in terug.

En omdat het stints van 4 weken zijn pas je elke keer weer een alternatieve strategie toe..

Ja, dat klopt. Het stramien is gewoon hetzelfde, maar hoe dat tot stand komt is altijd weer een andere manier. Maar hoe we het probleem onderzoeken hangt van het probleem af.

En daarmee ben je denk ik ook constant op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen?

Jaa daar gaat het uiteindelijk om, die wil je er in verwerken.

En daar hebben we het net ook over gehad, daarmee heb je inzicht in de gedeelde doelen?

(FLEXIBILITEIT1) Jaa, komt weer die inclusiviteit kijken, dat komt dus ook omdat we ons flexibel kunnen opstellen. En dat is ook leidend he, die nieuwste ontwikkelingen en de gedeelde doelen in beeld hebben. Maar ik denk niet dat het hier een voorbeeld van is..

En dat doe je dus door constant dat stramien van die 4 weken aan te houden, en daarin verschillenden weken toe te passen, en eigenlijk daarin steeds te kijken wat is nou van belang voor dit project, en hoe kunnen we dat nou toekomstbestendig weer terug in die organisatie planten..

Correct.

Want wat er ook in zit, we presenteren altijd in die 4 weken wat we hebben gemaakt, maar ook waar we tegen aan liepen. Wat niet goed ging enzovoort. Niet alleen om te laten zien, maar vooral om van te leren.

En daarmee heb je dus na 4 week expliciet momenten waarin je reflecteert?

Ja, En daarmee wordt het functioneren van het project zelf ook tegen het licht gehouden?

Ja, dat willen we er juist mee bereiken. Door elke vier weken te analyseren waar we tegen aan liepen en waardoor dat kwam. Onszelf ook steeds robuuster maken.

103 / 209

En het heeft ook te maken, door te zien waar we dan moeten bijsturen kunnen we dat in het toekomstige project voorkomen. Scheelt weer tijd, dus weer geld.

Worden daar nog mensen vanuit buiten in meegenomen?

Jaa daar staan we zeker open voor, en dat doen we dus ook door met de probleemeigenaar de evalueren, en dat is dus elke 4 weken iemand anders. Het moet open zijn en transparant daarin.

En hoe komt dat dan heel scherp terug..?

Nou we hebben constant momenten na elke week dat we bepalen gaan we door, heeft het nog zin, verdoen we onze tijd anders niet. No Go momenten elke week. En de vier wekelijkse momenten. En door dat ook zelf te formuleren ga je ook zelf bedenken hoe dat anders moet.

En omdat het elke vier week gebeurt kan je dat ook steeds opnieuw toepassen?

Jaa dat kunnen we dus in elke nieuwe stint weer meenemen.

Dus leer je daarin steeds van je vroegere ervaringen?

Jaa zo doen wij dat. En daarin kunnen we elke vier weken ook alle veranderingen uit de wereld weer meenemen en telkens weer bijschaven en ontwikkelen.

Ik eindig altijd met de vraag over de shocks en stresses, wat is dat nou precies voor jou project?

Nou ik denk nu we het project zo hebben doorgenomen, dat de kennisloods vooral inspeelt op belemmeringen die mensen ervaren tijdens hun werk waarvan ze denken, he dit moet slimmer kunnen. Door daar een oplossing voor aan te bieden kunnen we die shocks en stresses proberen weg te nemen.

Okee helemaal super, dank voor het interview. U hoort nog van mij!

104 / 209

Bijlage gebied C: Waterpleinen Interviewer: Hans Pouwels. GeĂŻnterviewde: Johan Verlinde. Onderwerp: Waterpleinen. Datum: 9-52019 Ik ben Hans Pouwels. Ik ben aan het afstuderen bij het resilience team van de Gemeente Rotterdam. Voor dat resilience team hou ik mij bezig met het maken van een inspiratie catalogus.

Deze maak ik op basis van voorbeelden die bijdragen op de kwaliteiten van resilience. De methodiek achter het resilience programma zegt eigenlijk dat als je de zeven kwaliteiten van resilience in je project hebt, jouw project veerkrachtig kan optreden tegen inkomende shocks en stresses. Nu wil ik samen met u opzoek gaan welke kwaliteiten in uw project goed naar voren komen, zodat deze als voorbeeld kunnen dienen in de inspiratiecatalogus die ik aan het maken ben...

Wie ben je, wat doe je, en waarom hou je je hier mee bezig?

Ik ben Johan Verlinde, programma manager van het Rotterdamse weerwoord. Dat is het klimaat adaptatie programma, opvolger van de Rotterdamse adaptatie strategie. En trekker van Water sensitieve Rotterdam, dat is een initiatief wat een paar jaar geleden is ontstaan om een klimaat gerelateerde projecten een boost te geven. En dan vooral in samenwerking met professionals. En ik doe de internationale samenwerking op het gebied van adaptatie.

We zien nu eigenlijk dat we de openbare ruimte maar ook het private gedeelte klimaatbestendig moeten maken. Omdat die verhouding 40/60 is.

Als we het dan over waterpleinen als concept hebben, wat maakt dat nou toekomstbestendig, hoe draagt dat bij aan de toekomstbestendigheid van de stad?

Nou kijk, zon waterplein zet je in op een gebied waar we problemen hebben met water. Een wateroverlast probleem dus. En waar je jarengeleden ging nadenken over technische oplossingen in de bodem, of rioleringen. Zorgen we nu met zon waterplein dat we aan de ene kant regen water vasthouden, we ontlasten daarmee het rioolstelsel, we zorgen voor minder overlast in de omgeving.

En tegelijktijdig geven we die buitenruimte ook een boost. Dus als het goed is wordt met zon waterplein de omgeving aantrekkelijker, om te wonen en te recreĂŤren. En het brengt mensen bij elkaar, omdat het helemaal toegespitst is op de wensen van de omgeving, voor de mensen die er gebruik van moeten maken. In het ontwerp wordt daar al over na gedacht. En dat zorgt er dus voor dat er draagvlak is in de wijk voor zon waterplein, en dat zorgt er voor dat de mensen het eigenaarschap daar over hebben. En daardoor zullen ze er ook beter voor gaan zorgen.

En welke shocks en stresses zijn er dan aanwezig dat jullie zon waterplein gaan maken?

Nou aan de ene kant is dat de overbelasting van het rioolstelsel. Dat komt weer door klimaatverandering. En wij maken die waterpleinen zo dat ze toekomstbestendig zijn voor de buien over 20 jaar. Dus dan moeten ze die inkomende shocks en stresses aankunnen.

Integraliteit: Wat je net ook al even aanstipte, dat concept van een waterplein legt verbinding met de mensen er omheen, leg het ook nog verbinding met projecten?

(INTEGRALITEIT1.2.3.4.5)Ja, kijk over het algemeen ga je niet zomaar iets aanleggen. Daar moet een soort behoefte voor zijn. En vaak is rioolvervangingen de drijfveer om wat te gaan doen in de wijk. En omdat we 40km riool per jaar moeten vervangen, breek je ook meteen die straat open. En als je die

105 / 209

openbreekt kan je daar meteen meer mee doen. De kans om die buitenruimte anders in te richten.

Voor rioleringen is altijd budget, omdat iedereen rioolheffing betaald. Directe financiering. Dus wij zijn in de stad altijd de drijfveer voor projecten. Dus in die zin zit in de integraliteit erin, we gaan het riool vervangen, dan kijken we is hier wateroverlast, en wil de afdeling groen, of spelen of wegen hier ook in mee gaan, zodat we het samen kunnen doen. En dan samen stadsontwikkeling een plan maken Dus je integraliteit ligt hem heel er in, we zien dat hier wat moet gebeuren, en daardoor komt er een kans om ook wat met de rest te gaan doen. En daar willen we alle andere partijen die hier belang bij hebben of iets kunnen toevoegen bij betrekken..

Jaa, aan de ene kant heb je dus afdelingen die daar wel geld in willen investeren. Dan heb je nog de waterschappen, dus die gaan ook mee. En dan heb je nog alle stakeholders waar je het samen mee gaat ontwerpen. Maar die heb je wel allemaal nodig om tot een succesvol waterplein te komen.

En jullie zijn eigenlijk de verbindende factor daar in?

(INTEGRALITEIT2) Wij vanuit water zijn zegmaar de plannenfabriek. Bedenken wat er moet gebeuren zegmaar, en nemen die shocsk en stresses hierin mee. En daarmee zijn wij de verbindende factor om die partijen samen te brengen als dat nodig is.

En daarmee heb je een toegevoegde waarde voor al die stakeholders?

Jaa wij zijn een beetje de link-pin tussen al die partijen.

En hoe zit dat dan ten aanzien van de informatie voorziening, loopt dat ook via jullie?

(INTEGRALITEIT4)Nou vanuit de plannen zijn wij wel vaak degene die dat doen. Maar zodra het echt in uitvoering komt zijn het vaak de projectmanagers die dat doen.

Jullie starten het eigenlijk op, en als het dan echt opgang komt gaat het naar de projectmanager?

Jaa dat klopt.

En is jullie werk dan klaar?

Nee want uiteindelijk is het voor ons wel belangrijk om te monitoren he werkt dit nou echt. Zien we dat het effect heeft zegmaar.

Wij bedenken een plan, dat gaat naar de projectmanager, die brengt het tot uitvoering, en als het eenmaal staat komt het weer terug bij ons en hebben wij weer het beheer.

En daarmee is die werkwijze heel erg op elkaar afgesteld?

(INTEGRALITEIT5) Jaa dat is in elkaar verweven, dat moeten we ook op elkaar afstemmen anders wordt het niks.

Om door te gaan naar inclusiviteit. Hoe zit het met dat eigenaarschap?

Kijk de inclusviteit zit hem naar mijn idee als in dat we de bewoners laten mee tekenen, en laten meendeken in het ontwerp proces, heel erg aan de voorkant. Wij staan wel altijd open voor ideeĂŤn van bewoners, sterker nog; er zijn zelf plekken waar een deel van het beheer door bewoners wordt gedaan.

Dus je kijkt ook heel erg naar de behoefets en wensen van de betrokken die om dat waterplein heen wonen?

Jaa, dat staat centraal, anders gaat het niet werken.

106 / 209

Dus als jullie met iets komen en de bewoners zeggen dit gaat toch niet gebruikt worden dan gebeurt het ook niet?

Precies, dan gaan wij er niet mee aan de slag. Dan komt er niks op het maaiveld. Dan gaan we voor een technische oplossing onder de grond. Dat wil je eigenlijk niet, maar als er geen draagvlak is wordt het lastig.

En hebben die waterpleinen daar ook een voorbeeldfunctie bij? Hoe zie je dat?

Jazeker, en dat komt ook door die combinatie van een waterberging en een plein. En met een waterplein geef je minder uit dan die twee dingen apart neer te leggen, je geeft je euro beter uit zegmaar.

Meervoudig ruimte gebruik. En daarmee ben je een voorbeeld voor andere plekken, omdat je kansen aan elkaar koppelt, daar gaat bij mij klimaatadaptatie altijd over. Verschillende functies aan elkaar koppelen.

Want heel vaak is het gebouwd voor extremen in het weer, maar dat is maar 2 van de 52 weken per jaar zo. En in die tussenliggende tijd moet het ook een functie hebben.

En daarin worden de nieuwste innovaties en ideeĂŤn meegenomen..

Jaa en dat zie je ook, Rotterdam is echt een proeftuin waarin we dat kunnen proberen. En tuurlijk gaat het dan wel eens mis.

En hoe zit het met die toegankelijkheid, is dat voor iedereen?

Nou het moet heel erg toegespitst zijn op de plek. En daardoor hoeft het niet voor iedereen toegankelijk te zijn, als het maar voor de specifieke doelgroep toegankelijk is. Door het daar op toe te spitsen.

Door naar de volgende reservecapaciteit.

Nou als ik daar meteen wat van mag zeggen, zon waterplein wordt natuurlijk gebouwd om buien aan te kunnen die we over 20 jaar krijgen. Dus daar ziet die reservecapaciteit al in.

Daarmee maak je een toepassing waardoor je reservecapaciteit inbouwt op toekomstige shocks en stresses tegen te gaan..

(RESERVECAPACITEIT1.2.3.4)Jaa daar komt het wel op neer, het is gewoon een buffer. En een buffer is per definitie is van reservecapaciteit.

En daarmee heeft het project sowieso al meer capaciteit dan wordt gevraagd..?

Jaa omdat je dus al rekening houdt met de shocks en stresses van de toekomst.

En daarmee kan je die verstoringen tot je nemen en daar plaats aan geven?

(RESERVECAPACITEIT3)Sterker nog, al komt er een bui die nog extremer is dan waar het waterplein voor ontworpen is, dan nog zit er een noodvoorziening in dat nooit de hele straat onder water komt.

Hij heeft al genoeg berging, maar er zit altijd nog een nood overloop naar bijvoorbeeld een singel in de buurt of wat je ook kan bedenken. En dat gaat automatisch Ee stukje reser e apa iteit op de reser e apa iteit‌ Ja! En zit er nog financiele speelruimte in..

107 / 209

Als het goed onderbouwd wordt kunnen we dat budget altijd ophogen. Maar je moet het niet te gek maken natuurlijk.

En als er een belanghebbende wegvalt..

Nou als er eentje weg valt niet, maar als ze allemaal wegvallen is het hele effect ook meteen weg. Dus als er eentje wegvalt kunnen we dat wel opvangen. Het gaat ook een beetje om de belangrijkheid van de stakeholders natuurlijk.

En wat als huidige beleid niet voldoende is..?

(RESERVECAPACITEIT1)Nou dat zie je nu eigenlijk, omdat het huidige beleid niet voldoende is komen we met het waterplein, om in de toekomst de situatie voor te zijn dat het huidige beleid niet meer werkt. Daarom heeft het nu al een hele goede functie.

Je pakt gewoon een heel gebied, en elke druppel water die op dat gebied valt, die stroomt naar dat plein. En vroeger stroomde alles naar het riool toe. En door dat plein haal je al het water daar naar toe.

Dus daarmee speel je in op het huidige beleid dat niet voldoende is.

Ro uustheid‌ Om het zo te stellen, jullie maken dat waterplein om catastrofaal falen van het riool te voorkomen?

Hoe gaat dat in zijn werk...

(ROBUUSTHEID1)Nou het eerste waterplein, die werkt als het gaat regenen met een pomp. Dat systeem daar achter is niet heel robuust, want er kunnen best veel dingen fout gaan. Dat faalt best wel vaak.

En je ziet in nieuwere waterpleinen dat ze eigenlijk veel passiever worden uitgevoerd. Daar zitten speciale systemen in die op druk werken, waardoor je helemaal geen automatische systemen meer nodig hebt. Die aangestuurd moeten worden. Die robuustheid..

Komt terug door systemen toe te passen die niet zomaar kunnen falen..

Juist en dat doe je door systemen toe te passen die niet een standaard proces kennen. En daarmee voorkom je catastrofaal falen, want je wil natuurlijk niet dat je plein niet werkt als de besturing er mee ophoudt, dat moet door een druksysteem geregeld worden wat altijd werkt.

En hoe gaat dat da i z’

erk, zij daar da pro edures oor?

Er is dus een heel beheer plan voor die waterpleinen bij problemen. En er is 24/7 een nooddienst die te hulp kan schieten.

En dan zijn die waterpleinen dus eigenlijk gestart om die zwakke schakels, de riolering, te gaan versterken..?

Jaa, en dat zagen we doordat het riool overbelast was. En door veel steen zagen we dat het steeds vaker bleef liggen. En we hebben gewoon 3d modellen van de stad waar we dat kunnen invoeren en kijken wat er zou gebeuren met het riool als er een grote regenbui overkomt., nou dan zie je de noodzaak van de waterpleinen. Dus door die problemen in kaart te brengen zien wij waar we aanvullende maatregelen moeten nemen.

En die waterpleinen maak je om die zwakke schakels te ontlasten..

Jazeker.

108 / 209

Omslag richting flexibiliteit: en daarmee ben je een alternatieve strategie aan het maken voor wat eerst de standaard processen waren..

(FLEXIBILITEIT1) En waterpleinen is niet de oplossing, maar waar een waterplein de oplossing is doen we dat.

En dus door elke keer weer te kijken naar wat te beste oplossing is pas je door naar de behoeftes te kijken telkens een andere, maar wel de beste strategie toe..

Ja zeker waar Komen we zo nog op terug, veiligheid en betrouwbaarheid zijn dat nog pijlers bij een waterplein..

Jaa want wat ik net als zei, zon plein moet binnen 24 uur leeg zijn, dat moet gewoon vanuit de regelgeving. Ook vanuit volksgezondheidsperspectief, als het water er langer in blijft staan wordt het slechter, worden er mensen ziek van. Dus die systemen er achter moeten wel betrouwbaar zijn anders krijgen we volksgezondheid op onze dak. Het zijn een soort van randvoorwaardes.

Je wil met zon waterplein problemen voorkomen, maar je wil geen nieuwe creĂŤren.

Jullie kijken eigenlijk per locatie van he wat moet hier nou komen, dan kan je dus ook per locatie een andere strategie toepassen.. hoe doe je dat.

Nou we weten waar ellende in de stad is, daar hebben we kaarten van. Denk aan hitte, droogte, water.

Dan weten we bijvoorbeeld we gaan hier volgend jaar riool vervangen, dat koppelen we aan elkaar. En dan kijken we wat is hier mogelijk. Je moet vooral elke keer heel omgevingsgericht kijken hoe ziet het er uit, welke problemen hebben ze hier en wat kunnen we hier nou specifiek tegen doen voor dit gebied.

En daarmee werk je standaard af van leidende werkprocessen..

Jaa en dat is ook een van de uitgangspunten. Om daar van af te wijken. En de randvoorwaarden worden weer per project bepaald, en dat is dus weer constant afwijken van die standaard processen.

En door dat die randvoorwaardes per plek worden bepaald zit er een grote mate van flexibiliteit in..

Jaa dat klopt, omdat je ze per plek constant kan aanpassen.

En zon waterplein veranderd dus ook constant mee naar de behoefte van de gebruikers?

Jaa dat klopt, en daarmee kijken we dus ook constant hoe kunnen we nou flexibel inspelen op die behoeftes om weer het beste resultaat neer te zetten. Dat zie je ook duidelijk aan de verschillende waterpleinen in Rotterdam En daarmee heb je ook inzicht in de gedeelde doelen?

Jaa door zoveel mogelijk tegemoet te komen aan de wensen van de gebruikers is heb je ze in beeld maar probeer je ze ook zo goed mogelijk uit te werken in het plan. Kan natuurlijk 100& zijn.

En in tijden van onverwachte gebeurtenissen kunnen er dan alternatieve strategieĂŤn worden toegepast.

Als blijkt dat het plein niet meer werkt gaan we er direct op af om het te verhelpen, daar gaan we niet een uur op zitten wachten om te kijken of het nog wel weer gaat werken zegmaar. Daar zijn we als de kippen bij. Daar hebben we bepaalde processen voor die dan in gang worden gezet, werkprocessen.

109 / 209

Vindingrijkheid: Kijk je vanuit andere invalshoeken als je een waterplein gaat ontwerpen?

(VINDINGRIJKHEID1)Jaa zeker, omdat zon waterplein meervoudig gebruik kent moet je wel vanuit meerdere invalshoeken kijken. Dat kan niet alleen vanuit de water kant, daar komt die koppeling weer in terug. En daarin kijk je altijd naar nieuwe mogelijkheden en nieuwe oplossingen. Elk plein maakt daarin weer gebruik van de nieuwste innovaties en technieken Dat is het eigenlijk, elk waterplein voegt weer nieuwste innovaties toe, en dat is wel standaard?

Jaa dat nemen wij wel standaard mee, als die er zijn en ze zijn toepasbaar, en waarde hebben voegen we ze zeker toe.

En wordt daar actief op gestuurd, op nieuwe innovaties..?

Jaa daar hebben wij een team voor in Rotterdam, die constant kijkt he welke nieuwe technieken kunnen we toepassen.

En leer je daarmee uit andere netwerken?

Jaa we hebben een nationaal netwerk waar we veel uit halen. Met Amsterdam, den haag, Utrecht en Zwolle, daar wisselen we het een en ander uit. En we kijken bijvoorbeeld naar Singapore, daar kunnen we heel erg van leren. Dus zo leren we uit een netwerk.

Reflectievermogen; Zijn er expliciet momenten ingebouwd..?

(REFLECTIEVERMOGEN1.2.3.4.5)Jaa als we zon plein aanleggen hebben we een loop. Een aantal momenten dat we met de bewoners zitten en weer gaan ontwerpen en dan weer terug. Die momenten zijn wel expliciet. En dat is ook bij de uitvoering zo. En ook als het is uitgevoerd, voldoet het aan de eisen van de mensen die in het eerste traject hebben meegedacht. Dan gaan we uiteindelijk monitoren en evalueren als het er een tijdje ligt, en dan kijken we zijn er aanpassingen nodig of moeten we andere dingen doen.

Plan-do-check-act, dat is eigenlijk wat we constant doen.

En daarmee verbeterd het plein constant, maar ook elk plein dat we na een volgend plein bouwen wordt daarmee ook verbeterd, omdat je constant blijft leren. Je maakt gebruikt van de kennis uit vorige projecten.

Dat sluit mooi aan bij mijn volgende vraag, wordt tijdens die momenten ook gekeken naar het fu tio ere a het proje t‌ (REFLECTIEVERMOGEN2)Nou wat ik net zeg, we leren constant van de ervaringen die we opdoen bij de voorgaande waterpleinen. Door al die ervaringen mee te nemen. Dus we kijken naar het functioneren en als daar verbeter punten in zitten dan leren we daar weer van en nemen we ze mee.

Worden de stakeholders van buiten daarin ook betrokken, de mensen zeg maar?

(REFLECTIEVERMOGEN5)Jaa tuurlijk, want we gaan ook met ze in gesprek. Voldoet wat we nou hebben aangelegd aan uw wensen. En dat nemen we weer mee, of als het nodig is kunnen we de kleine dingen aanpassen. We blijven altijd in gesprek. En de nieuwste informatie krijg je daarin mee, kun je altijd van leren.

En dat is ook een transitie waar we als gemeente in gaan. Luisteren naar de bewoners, in plaats van maar een plan neerzetten en we zien wel of het lukt.

110 / 209

Zij er ook ers hille de s e ario’s uitge erkt?

(REFLECTIEVERMOGEN3)Jaa e dat doe e aa de ha d a kli aat s e ario s. Door deze in kaart te re ge e te late odellere ku e e zie et elke s e ario s e reke i g oete houde met het waterplein. En we laten ze dus los op onze plannen.

Shocks en stresses nog even dan, kan je die nog kort toelichten..

Uhm klimaatverandering in zijn totaliteit, denk aan wateroverlast, extreme droogte, maar ook verdichting van de stad. Omdat er steeds minder ruimte is. Datgene wat je doet in zon stad moet meerdere functies vervullen. Als het niet regent of warm is, moet nog wel een functie hebben. De groeiende stad functioneel laten inrichten: verdichting.

111 / 209

BIJLAGE 3: FOCUSPUNTEN RESILIENCE STEVIGER VERANKERD IN ROTTERDAM

19 JUNI 2019 HANS POUWELS

112 / 209

Focuspunten kwaliteiten De focuspunten komen voort uit de definities van 100RC en het resilience-team. Door middel van de interviews en gesprekken met leden van het resilience-team zijn er focuspunten toegevoegd. Deze zijn in dit geval per categorie toegevoegd. De projecten die een voorbeeld zijn van een kwaliteit hebben deze focuspunten in zich. Als een project een voorbeeld is en een focuspunt niet in zich heeft, dan wordt middels de stroo sche a’s gekeke of deze oet orde er ijderd! De focuspunten zijn in eerste instantie toepasbaar op alle categorieën, is dit niet het geval dan staat dit aangegeven door de vraag onder een categorie te scharen!

De voorbeelden die achter de focuspunten staan terug te vinden in de inspiratiecatalogus!

Integraliteit 100RC: Geïntegreerde processen brengen systemen en instellingen bij elkaar en kunnen ook extra voordelen katalyseren als informatie wordt gedeeld en actoren in staat worden gesteld samen te werken om het doel te bereiken.

Resilience-team Rotterdam: Breng mensen, systemen en instituties met elkaar in verbinding Zicht op gedeelde doelen en belangen van andere belanghebbenden Jouw project brengt mensen, systemen en instituties met elkaar in verbinding Jouw project levert een meerwaarde in relatie met andere lopende plannen/initiatieven Belanghebbenden zijn op de hoogte van de juiste informatie en relevante informatie Jouw project stemt processen, werkwijze, expertise af met belanghebbenden Programma: •

Het programma heeft teamleden met de 21ste century skills gewaarborgd

Inclusiviteit 100RC: Inclusieve processen hebben betrekking op de processen van goed bestuur en effectief leiderschap die ervoor zorgen dat investeringen en acties passend zijn, en inspelen op de behoeften van de meest kwetsbaren en gezamenlijk een veerkrachtige stad creëren - voor iedereen.

Resilience-team: Zorg voor gedeeld eigenaarschap, betrek mensen, sluit niemand uit en zorg voor gezamenlijke besluitvormingsprocessen.

Het project kent gedeeld eigenaarschap Het project heeft een voorbeeldfunctie Het project betrekt mensen en sluit niemand Het project staat open voor nieuwe ideeën De eindgebruiker heeft inspraak tijdens het traject en staat centraal Het besluitvormingsproces gebeurt gezamenlijk Programma:

113 / 209

•

Het project is toegankelijk voor iedereen

Gebouw: • •

Het gebouw heeft functies in de plint Het gebouw betrekt mensen en sluit niemand uit

Reservecapaciteit 100RC: Reservecapaciteit is doelbewust gecreëerd om verstoring te accommoderen als gevolg van extreme druk, stijgingen van de vraag of een externe gebeurtenis. Het omvat diversiteit waar er meerdere manieren zijn om een bepaalde behoefte te bereiken.

Resilience-team Rotterdam: Bouw bewust reactieruimte, reservecapaciteit en vermogen in om verstoringen op te vangen Het project heeft extra capaciteit ingebouwd Het project heeft extra capaciteit in geval van overbelasting Het project kan meer gebruik aan dan in eerste instantie voorgeschreven is In het project is ruimte gemaakt voor toekomstige innovaties Gebouw: • •

Het gebouw kan verdiepingen toevoegen/ombouwen Het gebouw heeft een zekere mate van flexibiliteit in zich

Gebied: •

Het project kan toekomstige shocks en stresses tackelen

Robuustheid 100RC: Een robuust project is goed opgezet, geconstrueerd, beheerd en omvat voorzieningen om ervoor te zorgen dat fouten voorspelbaar, veilig en niet onevenredig zijn aan de oorzaak.

Resilience-team Rotterdam: Maak doordachte en beheerde systemen die verbeterd uit plotse verstoringen en uit langdurige druk tevoorschijn kunnen komen.

Het project kan optreden bij inkomende shocks en stresses om erger te voorkomen Het project kent de zwakke schakels in het systeem en versterkt deze schakels Het project kan bij verstoringen beter, of op hetzelfde niveau terugkomen Veiligheid en betrouwbaarheid zijn pijlers in het project Het project heeft een mate van reservecapaciteit in zich Programma: •

Het programma ontwikkelt maatregelen die worden gewaarborgd voor langere tijd.

Infrastructuur:

114 / 209

• • •

De infrastructuur is niet volledig dicht gemaakt maar kent openingen De infrastructuur heeft een set maatregelen gewaarborgd Betrouwbaarheid is een pijler

Flexibiliteit 100RC: Flexibiliteit is de bereidheid en het vermogen om alternatieve strategieën aan te nemen in reactie op veranderende omstandigheden of plotselinge crises. Systemen kunnen flexibeler worden gemaakt door het introduceren van nieuwe technologieën of kennis, waaronder het herkennen van traditionele werkwijzen.

Resilience-team: Pas alternatieve strategieën toe in veranderende omstandigheden Het project kan zich aanpassen in veranderende omstandigheden Het project laat zien dat het alternatieve strategieën toepast Het project kan in de aanpak afwijken van de standaard werkprocessen Het project heeft de gedeelde doelen van de eindgebruiker inzicht Het project is op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen om hierop te kunnen anticiperen

Vindingrijkheid 100RC: Vindingrijke mensen en instellingen kunnen alternatieve manieren herkennen om middelen te gebruiken in tijden van crisis om aan hun behoeften te voldoen of hun doelen te bereiken Resilience-team Rotterdam: Meerdere oplossingen in beeld hebben Alternatieve oplossingen voor het project zijn in kaart gebracht Het project past nieuwe innovaties in Het project leert uit een netwerk Tijdens het ontwikkelen is vanuit andere invalshoeken gekeken naar het bereiken van het doel van jou project Gebied: •

Het gebied zoekt aansluiting bij een netwerk

Programma: •

Het programma leert uit een netwerk

115 / 209

Reflectievermogen 100RC: Projecten die reflectief zijn, gebruiken eerdere ervaringen om toekomstige beslissingen te informeren en zullen dienovereenkomstig normen en gedragingen aanpassen.

Resilience-team Rotterdam: Gebruik ervaringen uit het verleden om nu en straks verstandig te handelen In het project zijn expliciet momenten van reflectie ingebouwd Het functioneren van het project wordt meermaals tegen het licht gehouden Het project leert van ervaringen uit het verleden om in de toekomst beter te kunnen handelen De reflectie momenten in het project worden gebruikt om van elkaar te leren Bij de reflectie worden mensen van buitenaf betrokken

116 / 209

BIJLAGE 4: VRAGENLIJST RESILIENCE STEVIGER VERANKERD IN ROTTERDAM

19 JUNI 2019 HANS POUWELS

117 / 209

Vragenlijst Deze bijlage bevat de vragen-set die gebruikt is tot het laatste interview van dit onderzoek. De vragen-set is generiek en kan op alle categorieën worden toegepast. De opbouw van het interview moet in het interview zelf herkent worden. Bij sommige vragen staat een kwaliteit waar de vraag ook een koppeling mee is. Het kan dus zijn dat in een interview van de ene naar de andere kwaliteit ordt gespro ge . De rage et … oor de raag oete i de hoe or ge raagd orde o te achterhalen wat de bijdrage op een kwaliteit is. De vragenlijst moet altijd in combinatie met de aandachtspunten (bijlage 3) worden gebruikt, het is per categorie zo dat er aandachtspunten inzitten die niet in de vragenlijst zijn, hier moet dus specifiek naar worden gevraagd!

LETOP!!! De vragen moet altijd in de ruimte, tijd en context van het project worden gesteld!!!!

Begin vragen: Wie, at, a

eer, aar, aaro : …?

Basis vragen: Wat maakt jou project toekomstbestendig?

Welke shocks en stresses komen er in de toekomst op jouw project af?

Integraliteit Hoe …legt jouw project verbinding met andere mensen/projecten? … Is jou project onderdeel van meerdere projecten? Of verbind het meerdere onderdelen? … draagt jouw project bij aan de verbinding tussen verschillende projecten? … Heeft jouw project toegevoegde waarde voor andere projecten? Zo ja, hoe? …. Zijn de belanghebbende op de hoogte van de juiste en relevante informatie? …. Is de werkwijze van jou project op elkaar afgesteld binnen de meerdere projecten en belanghebbende?

Inclusiviteit: Hoe ….zorgt het project voor het betrekken van mensen? ….Is het project toegankelijk voor iedereen?

Wordt er met eigenaarschap gewerkt in het plan? En waar ligt dat eigenaarschap dan? …Wordt er open gekeken naar nieuwe ideeën voor het project? …. heeft jouw project een voorbeeld functie voor andere projecten?

Wordt de eindgebruiker betrokken in het traject? (hoe worden ze dan betrokken?, mogen ze echt mee beslissen) Mag de eindgebruiker bezwaar maken?

Is er voldoende inzicht in de wensen van de eindgebruiker?

118 / 209

Reservecapaciteit: BOUW BEWUST EXTRA REACTIERUIMTE, RESERVECAPACITEIT EN VERMOGEN IN OM VERSTORINGEN OP TE VANGEN. Zijn er oplossing als het huidige plan niet werkt?

Is het huidige beleid voldoende als er shocks en stresses op het project afkomen?

Kan jou project meer capaciteit aan dan dat in eerste instantie geleverd is ingecalculeerd?

Zit voldoende ruimte in jou project om verstoringen of kansen in te passen?

Heeft jou project de ruimte om toekomstige innovaties of oplossingen in te voegen?

Is er extra financiële ruimte ingebouwd bij het wegvallen van een belanghebbende?

Robuustheid: Hoe …..worden veiligheid en betrouwbaarheid meegenomen in beslissingen tijdens het project?

Welke onderdelen zijn onmisbaar in het project?

Wordt bij onverwachte shocks en stresses een catastrofaal falen voorkomen? (en hoe gebeurd dit dan in het project?)

Is in het project gedacht aan redundantie (reservecapaciteit) om de robuustheid te vergroten? … Is helder wat de zwakke schakels in het project zijn en hoe deze functioneren?

Kan het project inspelen op een alternatieve strategie? (Ook bij flexibiliteit) Vindingrijkheid: Hoe … ordt actief gestuurd op het bedenken van alternatieven om het doel van jou project te bereiken? … Is vanuit andere invalshoeken gekeken naar het bereiken van de doelen van het project? … Voegt het project nieuwe innovaties toe? … Leert het project uit een netwerk?

Reflectievermogen: Hoe … orden er in het project expliciet momenten van reflectie ingebouwd? …Is in het project gedacht voor mogelijke veranderingen in de wereld?

Heb je de nieuwste informatie tot je beschikking en maak je hiervan gebruik? …worden mensen van buiten het project betrokken om te helpen met de reflectie? ….Kan je laten zien hoe je hebt geleerd van vroegere ervaringen? …Zij

oor het proje t ers hille de s e ario’s uitge erkt?

Wordt tijdens de reflectie momenten ook naar het functioneren van het project gekeken?

Flexibiliteit: Hoe .. kan het project zich aanpassen in geval van een alternatieve strategie? … Kan het beleid van het project mee veranderen naar de behoeftes van de gebruikers? .. Kan het project afwijken van de normale werkprocessen?

119 / 209

…. Zijn er strategieën voor onverwachte gebeurtenissen en hoe worden deze toegepast? … is het proje t op de hoogte a de ieu ste o t ikkeli ge ? … i zi ht i de gedeelde doele

120 / 209

a de ge ruikers?

BIJLAGE 5: STROOMSCHEMA’S RESILIENCE STEVIGER VERANKERD IN ROTTERDAM

19 JUNI 2019 HANS POUWELS

121 / 209

Handleiding Voor de stroo s he a’s geldt de ha dleidi g die es hre e is i het o derzoeksdo u e t. De is hier nogmaals weergegeven.

Om de categorisatie en focuspunten te kunnen waarborgen op validiteit en kwaliteit is een methodiek ontwikkeld. Deze methodiek wordt in dit onderzoek stroomschema genoemd, omdat focuspunten doorstromen naar een volgend interview en soms ook afvallen of worden toegevoegd.

De stroo s he a’s he e ee ge erieke opzet, die oor elke ategorie e k aliteit hetzelfde is. I figuur 1 wordt één stroomschema, die zeer volledig is, getoond.

Figuur 1: Voorbeeld van de werking van een stroomschema

Stap 1 focuspunten: Naar de focuspunten uit een vorig interview wordt gevraagd door de interviewer

Stap 2 onderbouwing interview: De projectverantwoordelijke kan onderbouwen hoe en waarom hij deze focuspunten in zijn proces heeft gewaarborgd.

Stap 3 behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Als de alle focuspunten op een kwaliteit terug komen kan het een voorbeeld in de inspiratiecatalogus worden.

Ook is hier de mogelijkheid om focusunten te schrappen of toe te voegen, als deze worden onderbouwd door de projectverantwoordelijke

Figuur 2: Stappen schema waarborging stroomschema

Door het o sta t toe oege a proje te orde de stroo s he a’s per ategorie errijkt et de nieuwste informatie uit de ruimte, tijd en context die het toevoegde project laat zien. Op deze manier wordt gewaarborgd dat de veranderende ruimte, tijd en context constant in ogenschouw wordt genomen, refererend naar het proces dat is bijgevoegd in bijlage A van het onderzoek.

122 / 209

Kwaliteit: Flexibiliteit Categorie: Gebied Interview A: Plant-E

Datum: 21-3-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Niet aan de orde bij deze ontwikkeling

Is niet aan de orde in dit gebied

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

123 / 209

Kwaliteit: Flexibiliteit Categorie: Gebied Interview B: Binnentuin Reyeroord

Datum: 15-4-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview

Het project kan in de aanpak afwijken van de standaard werkprocessen

Wordt beantwoord en beschreven is geen voorbeeld (FLEXIBILITEIT1)

124 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Flexibiliteit Categorie: Gebied Interview C: Waterpleinen

Datum: 9-5-2019

Focuspunten

Onderbouwing interview:

Het project kan zich aanpassen in veranderende omstandigheden

Wordt beantwoord en beschreven is geen voorbeeld (FLEXIBILITEIT1 )

125 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Inclusiviteit Categorie: Gebied Interview A: Plant-E

Datum: 21-3-2019

Focuspunten

Onderbouwing interview:

Niet aan de orde bij deze ontwikkeling

Is niet aan de orde in dit project

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

126 / 209

Kwaliteit: Inclusiviteit Categorie: Gebied Interview B: Binnentuin Reyeroord

Focuspunten Het project kent gedeeld eigenaarschap

Onderbouwing interview Wordt beantwoord en beschreven is geen voorbeeld (INCLUSIVITEIT1)

127 / 209

Datum: 15-4-2019

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Inclusiviteit Categorie: Gebied Interview C: Waterpleinen

Datum: 9-5-2019

Focuspunten

Onderbouwing interview:

Het project kent gedeeld eigenaarschap

Wordt beantwoord en beschreven is geen voorbeeld (INCLUSIVITEIT1)

128 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Integraliteit Categorie: Gebied Interview A: Plant-E

Datum: 21-3-2019

Focuspunten

Onderbouwing interview:

Niet aan de orde bij deze ontwikkeling

Is niet aan de orde in dit project

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

129 / 209

Kwaliteit: Integraliteit Categorie: Gebied Interview B: Binnentuin Reyeroord

Focuspunten Jouw project levert een meerwaarde in relatie met andere lopende plannen/initiatieven

Onderbouwing interview Wordt beantwoord en beschreven is geen voorbeeld (INTEGRALITEIT1)

130 / 209

Datum: 15-4-2019

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Integraliteit Categorie: Gebied Interview C: Waterpleinen

Datum: 9-5-2019

Focuspunten

Onderbouwing interview:

Zicht op gedeelde doelen en belangen van andere belanghebbenden

Wordt beantwoord en beschreven (INTEGRALITEIT1)

Jouw project brengt mensen, systemen en instituties met elkaar in verbinding

Wordt beantwoord en beschreven (INTEGRALITEIT2)

Jouw project levert een meerwaarde in relatie met andere lopende plannen/initiatieven

Wordt beantwoord en beschreven (INTEGRALITEIT3)

Belanghebbenden zijn op de hoogte van de juiste informatie en relevante informatie

Wordt beantwoord en beschreven (INTEGRALITEIT4)

Jouw project stemt processen, werkwijze, expertise af met belanghebbenden

Wordt beantwoord en beschreven (INTEGRALITEIT5)

Het gebied heeft teamleden met de 21ste century skills gewaarborgd

Wordt beantwoord en beschreven (INTEGRALITEIT6)

131 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Zicht op gedeelde doelen en belangen van andere belanghebbenden

Jouw project brengt mensen, systemen en instituties met elkaar in verbinding

Jouw project levert een meerwaarde in relatie met andere lopende plannen/initiatieven

Belanghebbenden zijn op de hoogte van de juiste informatie en relevante informatie Jouw project stemt processen, werkwijze, expertise af met belanghebbenden Het gebied heeft teamleden met de 21ste century skills gewaarborgd

Kwaliteit: Reflectievermogen Categorie: Gebied Interview A: Plant-E

Datum: 21-3-2019

Focuspunten

Onderbouwing interview:

Niet aan de orde bij deze ontwikkeling

Is niet aan de orde in dit gebied

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

132 / 209

Kwaliteit: Reflectievermogen Categorie: Gebied Interview B: Binnentuin Reyeroord

Focuspunten In het project zijn expliciet momenten van reflectie ingebouwd

Onderbouwing interview Wordt beantwoord en beschreven is geen voorbeeld (REFLECTIEVERMOGEN1)

133 / 209

Datum: 15-4-2019

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Reflectievermogen Categorie: Gebied Interview C: Waterpleinen

Focuspunten

Onderbouwing interview:

In het gebouw zijn expliciet momenten van reflectie ingebouwd

Wordt beantwoord en beschreven (REFLECTIEVERMOGEN1)

Het functioneren van het gebouw wordt meermaals tegen het licht gehouden

Datum: 9-5-2019

Wordt beantwoord en beschreven (REFLECTIEVERMOGEN2)

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: In het gebouw zijn expliciet momenten van reflectie ingebouwd Het functioneren van het gebouw wordt meermaals tegen het licht gehouden

Het gebouw leert van ervaringen uit het verleden om in de toekomst beter te kunnen handelen

Wordt beantwoord en beschreven (REFLECTIEVERMOGEN3)

Het gebouw leert van ervaringen uit het verleden om in de toekomst beter te kunnen handelen

De reflectie momenten in het project worden gebruikt om van elkaar te leren

Wordt beantwoord en beschreven (REFLECTIEVERMOGEN4)

De reflectie momenten in het project worden gebruikt om van elkaar te leren

Bij de reflectie worden mensen van buitenaf betrokken

Wordt beantwoord en beschreven (REFLECTIEVERMOGEN5)

134 / 209

Bij de reflectie worden mensen van buitenaf betrokken

Kwaliteit: Reservecapaciteit Categorie: Gebied Interview A: Plant-E

Datum: 21-3-2019

Focuspunten

Onderbouwing interview:

Niet aan de orde bij deze ontwikkeling

Is niet aan de orde in dit gebied

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

135 / 209

Kwaliteit: Reservecapaciteit Categorie: Gebied Interview B: Binnentuin Reyeroord

Focuspunten Het project heeft extra capaciteit ingebouwd

Onderbouwing interview Wordt beantwoord en beschreven (RESERVECAPACITEIT1)

Het project heeft extra capaciteit in geval van overbelasting

Wordt beantwoord en beschreven (RESERVECAPACITEIT2)

Het project kan meer gebruik aan dan in eerste instantie voorgeschreven is

Wordt beantwoord en beschreven (RESERVECAPACITEIT3)

In het project is ruimte gemaakt voor toekomstige innovaties

Wordt beantwoord en beschreven (RESERVECAPACITEIT4)

Wordt beantwoord en beschreven (RESERVECAPACITEIT5)

Datum: 15-4-2019

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Het project heeft extra capaciteit ingebouwd Het project heeft extra capaciteit in geval van overbelasting

Het project kan meer gebruik aan dan in eerste instantie voorgeschreven is In het project is ruimte gemaakt voor toekomstige innovaties Toevoegen Het project kan toekomstige shocks en stresses tackelen

136 / 209

Kwaliteit: Reservecapaciteit Categorie: Gebied Interview C: Waterpleinen

Focuspunten

Onderbouwing interview:

Het gebied heeft extra capaciteit ingebouwd

Wordt beantwoord en beschreven (RESERVECAPACITEIT1)

Het gebied heeft extra capaciteit in geval van overbelasting Het gebied kan meer gebruik aan dan in eerste instantie voorgeschreven is In het gebied is ruimte gemaakt voor toekomstige innovaties

Datum: 9-5-2019

Wordt beantwoord en beschreven (RESERVECAPACITEIT2)

Wordt beantwoord en beschreven (RESERVECAPACITEIT3)

Wordt beantwoord en beschreven (RESERVECAPACITEIT4)

137 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Het gebied heeft extra capaciteit ingebouwd Het gebied heeft extra capaciteit in geval van overbelasting Het gebied kan meer gebruik aan dan in eerste instantie voorgeschreven is In het gebied is ruimte gemaakt voor toekomstige innovaties

Kwaliteit: Robuustheid Categorie: Gebied Interview A: Plant-E

Datum: 21-3-2019

Focuspunten

Onderbouwing interview:

Niet aan de orde bij deze ontwikkeling

Is niet aan de orde in dit gebied

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

138 / 209

Kwaliteit: Robuustheid

Focuspunten Het project kan bij verstoringen beter, of op hetzelfde niveau terugkomen

Categorie: Gebied Interview B: Binnentuin Reyeroord

Onderbouwing interview Wordt beantwoord en beschreven is geen voorbeeld (ROBUUSTHEID1)

139 / 209

Datum: 15-4-2019

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Robuustheid Categorie: Gebied Interview C: Waterpleinen

Datum: 9-5-2019

Focuspunten

Onderbouwing interview:

Het project kan bij verstoringen beter, of op hetzelfde niveau terugkomen

Wordt beantwoord en beschreven is geen voorbeeld (ROBUUSTHEID1)

140 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Vindingrijkheid Categorie: Gebied Interview A: Plant-E

Datum: 21-3-2019

Focuspunten

Onderbouwing interview:

Alternatieve oplossingen voor het project zijn in kaart gebracht

Wordt beantwoord en beschreven (VINDINGRIKHEID1)

Het project past nieuwe innovaties in

Wordt beantwoord en beschreven (VINDINGRIKHEID2)

De toepassing leert uit een netwerk

Wordt beantwoord en beschreven (VINDINGRIKHEID3)

Tijdens het ontwikkelen is vanuit andere invalshoeken gekeken naar het bereiken van het doel van jou project

Wordt beantwoord en beschreven (VINDINGRIKHEID4)

Wordt beantwoord en beschreven (VINDINGRIKHEID5)

141 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alternatieve oplossingen voor het project zijn in kaart gebracht Het project past nieuwe innovaties in Het project leert uit een netwerk Tijdens het ontwikkelen is vanuit andere invalshoeken gekeken naar het bereiken van het doel van jou project

Toevoegen: Het project zoekt aansluiting bij een netwerk

Kwaliteit: Vindingrijkheid Categorie: Gebied Interview B: Binnentuin Reyeroord

Focuspunten

Onderbouwing interview

Het project past nieuwe innovaties in

Wordt beantwoord en beschreven is geen voorbeeld (VINDINGRIJKHEID1)

142 / 209

Datum: 15-4-2019

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Vindingrijkheid Categorie: Gebied Interview C: Waterpleinen

Datum: 9-5-2019

Focuspunten

Onderbouwing interview:

Het project past nieuwe innovaties in

Wordt beantwoord en beschreven is geen voorbeeld (VINDINGRIJKHEID1)

143 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Strooms hema’s ge ouw

144 / 209

Kwaliteit: Flexibiliteit Categorie: Gebouw Interview A: Samen & Anders

Focuspunten: Het gebouw heeft de gedeelde doelen van de eindgebruiker inzicht Het gebouw kan in de aanpak afwijken van de standaard werkprocessen

Datum: 16-4-2019

Onderbouwing interview:

Door maatwerk te leveren komt dit naar voren ( ZIE OOK INCLUSVITEIT) Niet van toepassing voor Samen & Anders (FLEXIBILITEIT1)

145 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten:

Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Flexibiliteit Categorie: Gebouw Interview B: Kubusk

Focuspunten: Het gebouw kan zich aanpassen in veranderende omstandigheden Het gebouw laat zien dat het alternatieve strategieĂŤn kan toepassen

Datum: 18-4-2019

Onderbouwing interview Komt naar voren in dit project (FLEXIBILITEIT1) Komt naar voren in dit project (FLEXIBILITEIT1)

Het gebouw kan in de aanpak afwijken van de standaard werkprocessen

Komt naar voren in dit project (FLEXIBILITEIT1)

Het gebouw heeft de gedeelde doelen van de eindgebruiker inzicht

Komt naar voren in dit project (FLEXIBILITEIT2)

Het gebouw is op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen om hierop te kunnen anticiperen

Kwam niet naar voren

146 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Flexibiliteit Categorie: Gebouw Interview B: Peperklip

Focuspunten:

Datum: 15-5-2019

Onderbouwing interview:

Het gebouw kan zich aanpassen in veranderende omstandigheden Het project laat zien dat het alternatieve strategieĂŤn kan toepassen Het gebouw kan in de aanpak afwijken van de standaard werkprocessen Het heeft de gedeelde doelen van de eindgebruiker inzicht

Het project is op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen om hierop te kunnen anticiperen

147 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten:

Kwaliteit: Inclusiviteit Categorie: Gebouw Interview A: Samen & Anders

Datum: 16-4-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Het gebouw kent gedeeld eigenaarschap

Wordt beantwoord en beschreven (INCLUSIVITEIT1)

Het gebouw heeft een voorbeeldfunctie

Wordt beantwoord en beschreven (INCLUSIVITEIT2)

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Het gebouw kent gedeeld eigenaarschap Het gebouw heeft een voorbeeldfunctie

Het gebouw betrekt mensen en sluit niemand

Wordt onderbouwd dat dit niet van toepassing is (INCLUSIVITEIT3)

Verwijderen: Het gebouw betrekt mensen en sluit niemand

Het gebouw staat open voor nieuwe ideeën

Wordt beantwoord en beschreven (INCLUSIVITEIT4)

Het gebouw staat open voor nieuwe ideeën

De gebouw heeft inspraak tijdens het traject

Het besluitvormingsproces gebeurt gezamenlijk

Wordt beantwoord en beschreven (INCLUSIVITEIT5&6)

Wordt beantwoord en beschreven (INCLUSIVITEIT5&6)

(INCLUSIVITEIT7)

De gebouw heeft inspraak tijdens het traject

Het besluitvormingsproces gebeurt gezamenlijk

Toevoegen: Het gebouw heeft functies in de plint

148 / 209

Kwaliteit: Inclusiviteit Categorie: Gebouw Interview B: Kubusk

Datum: 18-4-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview

Het gebouw kent gedeeld eigenaarschap

Wordt beantwoord en beschreven (INCLUSIVITEIT1)

Het gebouw heeft een voorbeeldfunctie Het gebouw staat open voor nieuwe ideeën De gebouw heeft inspraak tijdens het traject

Het besluitvormingsproces gebeurt gezamenlijk

Wordt beantwoord en beschreven (INCLUSIVITEIT2)

Wordt beantwoord en beschreven (INCLUSIVITEIT3) Wordt beantwoord en beschreven (INCLUSIVITEIT4) Wordt beantwoord en beschreven (INCLUSIVITEIT5)

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Het gebouw kent gedeeld eigenaarschap Het gebouw heeft een voorbeeldfunctie Het gebouw staat open voor nieuwe ideeën De gebouw heeft inspraak tijdens het traject

Het besluitvormingsproces gebeurt gezamenlijk

Het gebouw heeft functies in de plint Het gebouw heeft functies in de plint

Wordt beantwoord en beschreven (INCLUSIVITEIT6)

149 / 209

Kwaliteit: Inclusiviteit Categorie: Gebouw Interview C: Peperklip

Focuspunten:

Datum: 15-5-2019

Onderbouwing interview:

Het gebouw kent gedeeld eigenaarschap Het gebouw heeft een voorbeeldfunctie Het gebouw staat open voor nieuwe ideeĂŤn De gebouw heeft inspraak tijdens het traject

Het besluitvormingsproces gebeurt gezamenlijk

Het gebouw heeft functies in de plint

150 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten:

Kwaliteit: Integraliteit Categorie: Gebouw Interview A: Samen & Anders

Focuspunten: Jouw gebouw brengt mensen, systemen en instituties met elkaar in verbinding Jouw gebouw levert een meerwaarde in relatie met andere lopende plannen/initiatieven

Datum: 16-4-2019

Onderbouwing interview:

Niet van toepassing voor Samen & Anders (INTERGRALITEIT1)

Komt wel naar voren bij Samen & Anders

(INTEGRALITEIT2)

151 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Integraliteit Categorie: Gebouw Interview B: Kubusk

Datum: 18-4-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview

Zicht op gedeelde doelen en belangen van andere belanghebbenden

Niet van toepassing voor de Kubusk (INTEGRALITEIT1)

Jouw project levert een meerwaarde in relatie met andere lopende plannen/initiatieven

Niet van toepassing voor de Kubusk (INTEGRALITEIT2)

152 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Integraliteit Categorie: Gebouw Interview C: Peperklip

Focuspunten:

Datum: 15-5-2019

Onderbouwing interview:

Zicht op gedeelde doelen en belangen van andere belanghebbenden Jouw project brengt mensen, systemen en instituties met elkaar in verbinding Jouw project levert een meerwaarde in relatie met andere lopende plannen/initiatieven Belanghebbenden zijn op de hoogte van de juiste informatie en relevante informatie Jouw project stemt processen, werkwijze, expertise af met belanghebbenden

153 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten:

Kwaliteit: Reflectievermogen - Categorie: Gebouw - Interview A: Samen & Anders

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

In het gebouw zijn expliciet momenten van reflectie ingebouwd

Wordt beantwoord en beschreven (REFLECTIEVERMOGEN1)

Het functioneren van het gebouw wordt meermaals tegen het licht gehouden

Wordt beantwoord en beschreven (REFLECTIEVERMOGEN2)

- Datum: 16-4-2019

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: In het gebouw zijn expliciet momenten van reflectie ingebouwd Het functioneren van het gebouw wordt meermaals tegen het licht gehouden

Het gebouw leert van ervaringen uit het verleden om in de toekomst beter te kunnen handelen

Wordt beantwoord en beschreven (REFLECTIEVERMOGEN3)

Het gebouw leert van ervaringen uit het verleden om in de toekomst beter te kunnen handelen

De reflectie momenten in het project worden gebruikt om van elkaar te leren

Wordt beantwoord en beschreven (REFLECTIEVERMOGEN4)

De reflectie momenten in het project worden gebruikt om van elkaar te leren

Bij de reflectie worden mensen van buitenaf betrokken

Wordt beantwoord en beschreven (REFLECTIEVERMOGEN5)

154 / 209

Bij de reflectie worden mensen van buitenaf betrokken

Kwaliteit: Reflectievermogen - Categorie: Gebouw - Interview B: Kubusk

- Datum: 18-4-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview

In het gebouw zijn expliciet momenten van reflectie ingebouwd

Wordt NIET beantwoord en beschreven (REFLECTIEVERMOGEN1)

Het functioneren van het gebouw wordt meermaals tegen het licht gehouden

Wordt NIET beantwoord en beschreven (REFLECTIEVERMOGEN2)

155 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Reflectievermogen - Categorie: Gebouw - Interview C: Peperklip

Focuspunten:

- Datum: 15-5-2019

Onderbouwing interview:

156 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten:

Kwaliteit: Reservecapaciteit - Categorie: Gebouw - Interview A: Samen & Anders

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Het gebouw heeft extra capaciteit in geval van overbelasting

Wordt beantwoord en beschreven maar is geen voorbeeld (RESERVECAPACITEIT1)

157 / 209

- Datum: 16-4-2019

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Reservecapaciteit - Categorie: Gebouw - Interview B: Kubusk

- Datum: 18-4-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview

Het gebouw heeft extra capaciteit ingebouwd

Wordt beantwoord en beschreven (RESERVECAPACITEIT1)

Het gebouw heeft extra capaciteit in geval van overbelasting Het gebouw kan meer gebruik aan dan in eerste instantie voorgeschreven is In het gebouw is ruimte gemaakt voor toekomstige innovaties

Wordt beantwoord en beschreven (RESERVECAPACITEIT2)

Wordt beantwoord en beschreven (RESERVECAPACITEIT3)

Wordt beantwoord en beschreven (RESERVECAPACITEIT4)

Wordt beantwoord en beschreven (RESERVECAPACITEIT5)

158 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Het gebouw heeft extra capaciteit ingebouwd Het gebouw heeft extra capaciteit in geval van overbelasting Het gebouw kan meer gebruik aan dan in eerste instantie voorgeschreven is In het gebouw is ruimte gemaakt voor toekomstige innovaties

Toevoegen: Het gebouw kan verdiepingen toevoegen/ombouwen

Kwaliteit: Reservecapaciteit - Categorie: Gebouw - Interview C: Peperklip

Focuspunten:

- Datum: 15-5-2019

Onderbouwing interview:

Het gebouw heeft extra capaciteit ingebouwd Het gebouw heeft extra capaciteit in geval van overbelasting Het gebouw kan meer gebruik aan dan in eerste instantie voorgeschreven is In het gebouw is ruimte gemaakt voor toekomstige innovaties

Het gebouw kan verdiepingen toevoegen/ombouwen

159 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten:

Kwaliteit: Robuustheid - Categorie: Gebouw - Interview A: Samen & Anders

- Datum: 16-4-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Het gebouw heeft een mate van reservecapaciteit in zich

Wordt NIET beantwoord en beschreven (ROBUUSTHEID1)

160 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Robuustheid - Categorie: Gebouw - Interview B: Kubusk

- Datum: 18-4-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview

Het gebouw kan optreden bij inkomende shocks en stresses om erger te voorkomen

Wordt beantwoord en beschreven (ROBUUSTHEID1)

Het gebouw kent de zwakke schakels in het systeem en versterkt deze schakels

Wordt beantwoord en beschreven (ROBUUSTHEID2)

Het gebouw kan bij verstoringen beter, of op hetzelfde niveau terugkomen

Wordt beantwoord en beschreven (ROBUUSTHEID1)

Veiligheid en betrouwbaarheid zijn pijlers in het project

Wordt beantwoord en beschreven (ROBUUSTHEID4)

Het gebouw heeft een mate van reservecapaciteit in zich

Wordt beantwoord en beschreven (ROBUUSTHEID5)

Wordt beantwoord en beschreven (ROBUUSTHEID6)

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Het gebouw kan optreden bij inkomende shocks en stresses om erger te voorkomen Het gebouw kent de zwakke schakels in het systeem en versterkt deze schakels Het gebouw kan bij verstoringen beter, of op hetzelfde niveau terugkomen

Veiligheid en betrouwbaarheid zijn pijlers in het project Het gebouw heeft een mate van reservecapaciteit in zich

Toevoegen: Het gebouw voegt flexibiliteit toe

161 / 209

Kwaliteit: Robuustheid - Categorie: Gebouw - Interview C: Peperklip

Focuspunten:

- Datum: 15-5-2019

Onderbouwing interview:

Het gebouw kan optreden bij inkomende shocks en stresses om erger te voorkomen Het gebouw kent de zwakke schakels in het systeem en versterkt deze schakels Het gebouw kan bij verstoringen beter, of op hetzelfde niveau terugkomen Veiligheid en betrouwbaarheid zijn pijlers in het project Het gebouw heeft een mate van reservecapaciteit in zich

162 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten:

Kwaliteit: Vindingrijkheid - Categorie: Gebied - Interview A: Samen & Anders

- Datum: 16-4- 2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Het gebouw past nieuwe innovaties in

Wordt NIET beantwoord en beschreven (VINDINGRIJKHEID1)

163 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Vindingrijkheid - Categorie: Gebouw - Interview B: Kubusk

Focuspunten: Het gebouw leert uit een netwerk

- Datum: 18-4-2019

Onderbouwing interview Wordt NIET beantwoord en beschreven (VINDINGRIJKHEID1)

164 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Vindingrijkheid - Categorie: Gebouw - Interview C: Peperklip

Focuspunten:

- Datum: 15-5-2019

Onderbouwing interview:

165 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten:

Stroomschema’s Programma

166 / 209

Kwaliteit: Flexibiliteit - Categorie: Programma - Interview A: Eigenhuiscoach

- Datum: 19-3-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Het programma laat zien dat het alternatieve strategieĂŤn toepast

Wordt beantwoord en beschreven maar is geen voorbeeld (FLEXIBILITEIT1)

167 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Flexibiliteit - Categorie: Programma - Interview B: Extrema-App - Datum: 20-3-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview

Niet aan de orde bij deze ontwikkeling

Is niet aan de orde in deze ontwikkeling

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

168 / 209

Kwaliteit: Flexibiliteit - Categorie: Programma - Interview C: Dakenprogramma

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Het project heeft de gedeelde doelen van de eindgebruiker inzicht

Wordt beantwoord en beschreven maar is geen voorbeeld (FLEXIBILITEIT1)

169 / 209

- Datum: 22-3-2019

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Flexibiliteit - Categorie: Programma - Interview D: Plug & Play

Focuspunten: Het programma kan zich aanpassen in veranderende omstandigheden Het programma laat zien dat het alternatieve strategieĂŤn toepast Het programma kan in de aanpak afwijken van de standaard werkprocessen Het programma heeft de gedeelde doelen van de eindgebruiker inzicht Het programma is op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen om hierop te kunnen anticiperen

- Datum: 25-3-2019

Onderbouwing interview: Wordt beantwoord en beschreven (FLEXIBILITEIT1) Wordt beantwoord en beschreven (FLEXIBILITEIT2)

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Het programma kan zich aanpassen in veranderende omstandigheden Het programma laat zien dat het alternatieve strategieĂŤn toepast

Wordt beantwoord en beschreven (FLEXIBILITEIT3)

Het programma kan in de aanpak afwijken van de standaard werkprocessen

Wordt beantwoord en beschreven (FLEXIBILITEIT4)

Het programma heeft de gedeelde doelen van de eindgebruiker inzicht

Wordt beantwoord en beschreven (FLEXIBILITEIT5)

170 / 209

Het programma is op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen om hierop te kunnen anticiperen

Kwaliteit: Flexibiliteit - Categorie: Programma - Interview E: Lekkerfit

- Datum: 11-4-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Niet aan de orde bij deze ontwikkeling

Is niet aan de orde in deze ontwikkeling

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

171 / 209

Kwaliteit: Flexibiliteit - Categorie: Programma - Interview F: Kennisloods

- Datum: 8-5-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Het project heeft de gedeelde doelen van de eindgebruiker inzicht

Wordt beantwoord en beschreven maar is geen voorbeeld (FLEXIBILITEIT1)

172 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Inclusiviteit - Categorie: Programma - Interview A: Eigenhuiscoach

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Het programma kent gedeeld eigenaarschap

Wordt beantwoord en beschreven (INCLUSVITEIT1)

Het programma heeft een voorbeeldfunctie

Wordt beantwoord en beschreven (INCLUSVITEIT2)

Het programma betrekt mensen en sluit niemand

Wordt beantwoord en beschreven (INCLUSVITEIT3)

Het programma staat open voor nieuwe ideeën

Wordt beantwoord en beschreven (INCLUSVITEIT4)

De eindgebruiker heeft inspraak tijdens het traject en staat centraal

Wordt beantwoord en beschreven (INCLUSVITEIT5)

Het besluitvormingsproces gebeurt gezamenlijk

Wordt beantwoord en beschreven (INCLUSVITEIT6)

- Datum: 19-3-2019

Wordt beantwoord en beschreven (INCLUSVITEIT7)

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Het programma kent gedeeld eigenaarschap Het programma heeft een voorbeeldfunctie Het programma betrekt mensen en sluit niemand Het programma staat open voor nieuwe ideeën De eindgebruiker heeft inspraak tijdens het traject en staat centraal Het besluitvormingsproces gebeurt gezamenlijk

Toevoegen Het project is toegankelijk voor iedereen

173 / 209

Kwaliteit: Inclusiviteit - Categorie: Programma - Interview B: Extrema-App - Datum: 20-3-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview

De eindgebruiker heeft inspraak tijdens het traject en staat centraal

Wordt beantwoord en beschreven maar is geen voorbeeld (INCLUSVITEIT1)

174 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Inclusiviteit - Categorie: Programma - Interview C: Dakenprogramma

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Het project heeft de gedeelde doelen van de eindgebruiker inzicht

Wordt beantwoord en beschreven maar is geen voorbeeld (FLEXIBILITEIT1)

175 / 209

- Datum: 22-3-2019

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Inclusiviteit - Categorie: Programma - Interview D: Plug & Play

- Datum: 25-3-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

De eindgebruiker heeft inspraak tijdens het traject en staat centraal

Wordt beantwoord en beschreven maar is geen voorbeeld (INCLUSVITEIT1)

176 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Inclusiviteit - Categorie: Programma - Interview E: Lekkerfit

- Datum: 11-4-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Het project kent gedeeld eigenaarschap

Wordt beantwoord en beschreven maar is geen voorbeeld (INCLUSVITEIT1)

177 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Inclusiviteit - Categorie: Programma - Interview F: Kennisloods

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Het programma kent gedeeld eigenaarschap

Wordt beantwoord en beschreven (INCLUSVITEIT1)

Het programma heeft een voorbeeldfunctie

Wordt beantwoord en beschreven (INCLUSVITEIT2)

Het programma betrekt mensen en sluit niemand

Wordt beantwoord en beschreven (INCLUSVITEIT3)

Het programma staat open voor nieuwe ideeĂŤn

Wordt beantwoord en beschreven (INCLUSVITEIT4)

De eindgebruiker heeft inspraak tijdens het traject en staat centraal

Wordt beantwoord en beschreven (INCLUSVITEIT5)

Het besluitvormingsproces gebeurt gezamenlijk

Wordt beantwoord en beschreven (INCLUSVITEIT6)

Het programma is toegankelijk voor iedereen

- Datum: 8-5-2019

Wordt beantwoord en beschreven (INCLUSVITEIT7)

178 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Het programma kent gedeeld eigenaarschap Het programma heeft een voorbeeldfunctie Het programma betrekt mensen en sluit niemand Het programma staat open voor nieuwe ideeĂŤn De eindgebruiker heeft inspraak tijdens het traject en staat centraal Het besluitvormingsproces gebeurt gezamenlijk

Het programma is toegankelijk voor iedereen

Kwaliteit: Integraliteit - Categorie: Programma - Interview A: Eigenhuiscoach

- Datum: 19-3-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Belanghebbenden zijn op de hoogte van de juiste informatie en relevante informatie

Wordt beantwoord en beschreven maar is geen voorbeeld (INTEGRALITEIT1)

179 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Integraliteit - Categorie: Programma - Interview B: Extrema-App - Datum: 20-3-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview

Zicht op gedeelde doelen en belangen van andere belanghebbenden

Wordt beantwoord en beschreven maar is geen voorbeeld (INTEGRALITEIT1)

180 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Integraliteit - Categorie: Programma - Interview C: Dakenprogramma

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Zicht op gedeelde doelen en belangen van andere belanghebbenden

Wordt beantwoord en beschreven (INTEGRALITEIT1)

Jouw project brengt mensen, systemen en instituties met elkaar in verbinding

Wordt beantwoord en beschreven (INTEGRALITEIT2)

Jouw project levert een meerwaarde in relatie met andere lopende plannen/initiatieven

Wordt beantwoord en beschreven (INTEGRALITEIT3)

Belanghebbenden zijn op de hoogte van de juiste informatie en relevante informatie

Wordt beantwoord en beschreven (INTEGRALITEIT4)

Jouw project stemt processen, werkwijze, expertise af met belanghebbenden

Wordt beantwoord en beschreven (INTEGRALITEIT5)

Wordt beantwoord en beschreven (INTEGRALITEIT6)

181 / 209

- Datum: 22-3-2019

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Zicht op gedeelde doelen en belangen van andere belanghebbenden

Jouw project brengt mensen, systemen en instituties met elkaar in verbinding

Jouw project levert een meerwaarde in relatie met andere lopende plannen/initiatieven

Belanghebbenden zijn op de hoogte van de juiste informatie en relevante informatie Jouw project stemt processen, werkwijze, expertise af met belanghebbenden

Het programma heeft teamleden met de 21ste century skills gewaarborgd

Kwaliteit: Integraliteit - Categorie: Programma - Interview D: Plug & Play

- Datum: 25-3-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Belanghebbenden zijn op de hoogte van de juiste informatie en relevante informatie

Wordt beantwoord en beschreven maar is geen voorbeeld (INTEGRALITEIT1)

182 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Integraliteit - Categorie: Programma - Interview E: Lekkerfit

- Datum: 11-4-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Zicht op gedeelde doelen en belangen van andere belanghebbenden

Wordt beantwoord en beschreven (INTEGRALITEIT1)

Jouw project brengt mensen, systemen en instituties met elkaar in verbinding

Wordt beantwoord en beschreven (INTEGRALITEIT2)

Jouw project levert een meerwaarde in relatie met andere lopende plannen/initiatieven

Wordt beantwoord en beschreven (INTEGRALITEIT3)

Belanghebbenden zijn op de hoogte van de juiste informatie en relevante informatie

Wordt beantwoord en beschreven (INTEGRALITEIT4)

Jouw project stemt processen, werkwijze, expertise af met belanghebbenden

Wordt beantwoord en beschreven (INTEGRALITEIT5)

Wordt beantwoord en beschreven (INTEGRALITEIT6)

183 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Zicht op gedeelde doelen en belangen van andere belanghebbenden

Jouw project brengt mensen, systemen en instituties met elkaar in verbinding

Jouw project levert een meerwaarde in relatie met andere lopende plannen/initiatieven

Belanghebbenden zijn op de hoogte van de juiste informatie en relevante informatie Jouw project stemt processen, werkwijze, expertise af met belanghebbenden

Het programma heeft teamleden met de 21ste century skills gewaarborgd

Kwaliteit: Integraliteit - Categorie: Programma - Interview F: Kennisloods

- Datum: 8-5-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Jouw programma stemt processen, werkwijze, expertise af met belanghebbenden

Wordt beantwoord en beschreven maar is geen voorbeeld (INTEGRALITEIT1)

184 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Reservecapaciteit - Categorie: Programma - Interview A: Eigenhuiscoach

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Het project heeft extra capaciteit ingebouwd

Wordt beantwoord en beschreven maar is geen voorbeeld (RESERVECAPACITEIT1)

185 / 209

- Datum: 19-3-2019

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Reservecapaciteit - Categorie: Programma - Interview B: Extrema-App - Datum: 20-3-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview

Het project heeft extra capaciteit ingebouwd

Wordt beantwoord en beschreven maar is geen voorbeeld (RESERVECAPACITEIT1)

186 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Reservecapaciteit - Categorie: Programma - Interview C: Dakenprogramma

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Niet aan de orde bij deze ontwikkeling

Is niet aan de orde in dit gebied

- Datum: 22-3-2019

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

187 / 209

Kwaliteit: Reservecapaciteit - Categorie: Programma - Interview D: Plug & Play

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Het project heeft extra capaciteit ingebouwd

Wordt beantwoord en beschreven maar is geen voorbeeld (RESERVECAPACITEIT1)

188 / 209

- Datum: 25-3-2019

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Reservecapaciteit - Categorie: Programma - Interview E: Lekkerfit

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Niet aan de orde bij deze ontwikkeling

Is niet aan de orde in dit gebied

- Datum: 11-4-2019

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

189 / 209

Kwaliteit: Reservecapaciteit - Categorie: Programma - Interview F: Kennisloods

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Het project heeft extra capaciteit ingebouwd

Wordt beantwoord en beschreven maar is geen voorbeeld (RESERVECAPACITEIT1)

190 / 209

- Datum: 8-5-2019

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Robuustheid - Categorie: Programma - Interview A: Eigenhuiscoach

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Veiligheid en betrouwbaarheid zijn pijlers in het project

Wordt beantwoord en beschreven maar is geen voorbeeld (ROBUUSTHEID1)

- Datum: 19-3-2019

191 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Robuustheid - Categorie: Programma - Interview B: Extrema-App - Datum: 20-3-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview

Niet aan de orde bij deze ontwikkeling

Is niet aan de orde in dit programma

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

192 / 209

Kwaliteit: Robuustheid - Categorie: Programma - Interview C: Dakenprogramma

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Niet aan de orde bij deze ontwikkeling

Is niet aan de orde in dit programma

- Datum: 22-3-2019

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

193 / 209

Kwaliteit: Robuustheid - Categorie: Programma - Interview D: Plug & Play

- Datum: 25-3-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Het project kan optreden bij inkomende shocks en stresses om erger te voorkomen

Wordt beantwoord en beschreven maar is geen voorbeeld (ROBUUSTHEID1)

194 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Robuustheid - Categorie: Programma - Interview E: Lekkerfit

- Datum: 11-4-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Niet aan de orde bij deze ontwikkeling

Is niet aan de orde in dit programma

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

195 / 209

Kwaliteit: Robuustheid - Categorie: Programma - Interview F: Kennisloods

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Het project kan optreden bij inkomende shocks en stresses om erger te voorkomen

Wordt beantwoord en beschreven (ROBUUSTHEID1)

Het project kent de zwakke schakels in het systeem en versterkt deze schakels

Wordt beantwoord en beschreven (ROBUUSTHEID2)

Het project kan bij verstoringen beter, of op hetzelfde niveau terugkomen

Wordt beantwoord en beschreven (ROBUUSTHEID3)

Veiligheid en betrouwbaarheid zijn pijlers in het project

Wordt beantwoord en beschreven (ROBUUSTHEID4)

Het project heeft een mate van reservecapaciteit in zich

Wordt beantwoord en beschreven (ROBUUSTHEID5)

- Datum: 8-5-2019

Wordt beantwoord en beschreven (ROBUUSTHEID6)

196 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Het project kan optreden bij inkomende shocks en stresses om erger te voorkomen Het project kent de zwakke schakels in het systeem en versterkt deze schakels Het project kan bij verstoringen beter, of op hetzelfde niveau terugkomen Veiligheid en betrouwbaarheid zijn pijlers in het project Het project heeft een mate van reservecapaciteit in zich Toevoegen: Het programma ontwikkelt maatregelen die worden gewaarborgd voor langere tijd.

Kwaliteit: Vindingrijkheid - Categorie: Programma - Interview A: Eigenhuiscoach

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Tijdens het ontwikkelen is vanuit andere invalshoeken gekeken naar het bereiken van het doel van jou project

Wordt beantwoord en beschreven maar is geen voorbeeld (VINDINGRIJKHEID1)

197 / 209

- Datum: 19-3-2019

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Vindingrijkheid - Categorie: Programma - Interview B: Extrema-App - Datum: 20-3-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview

Alternatieve oplossingen voor het project zijn in kaart gebracht

Wordt beantwoord en beschreven (VINDINGRIJKHEID1)

Het project past nieuwe innovaties in

Wordt beantwoord en beschreven (VINDINGRIJKHEID2)

Tijdens het ontwikkelen is vanuit andere invalshoeken gekeken naar het bereiken van het doel van jou project

Wordt beantwoord en beschreven (VINDINGRIJKHEID3)

Wordt beantwoord en beschreven (VINDINGRIJKHEID4)

198 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alternatieve oplossingen voor het project zijn in kaart gebracht Het project past nieuwe innovaties in

Tijdens het ontwikkelen is vanuit andere invalshoeken gekeken naar het bereiken van het doel van jou project

Toevoegen: Het programma leert uit een netwerk

Kwaliteit: Vindingrijkheid - Categorie: Programma - Interview C: Dakenprogramma

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Niet aan de orde bij deze ontwikkeling

Is niet aan de orde in dit programma

- Datum: 22-3-2019

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

199 / 209

Kwaliteit: Vindingrijkheid - Categorie: Programma - Interview D: Plug & Play

- Datum: 25-3-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Het project leert uit een netwerk

Wordt beantwoord en beschreven maar is geen voorbeeld ((VINDINGRIJKHEID1)

200 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Vindingrijkheid - Categorie: Programma - Interview E: Lekkerfit

- Datum: 11-4-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Niet aan de orde bij deze ontwikkeling

Is niet aan de orde in dit programma

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

201 / 209

Kwaliteit: Vindingrijkheid - Categorie: Programma - Interview F: Kennisloods

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Het project leert uit een netwerk

Wordt beantwoord en beschreven maar is geen voorbeeld (VINDINGRIJKHEID1)

- Datum: 8-5-2019

202 / 209

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Stroo sche a’s I frastructuur

203 / 209

Kwaliteit: Flexibiliteit Categorie: infrastructuur Interview A: Cyber resilient installaties

Focuspunten: Het project heeft de gedeelde doelen van de eindgebruiker inzicht

Onderbouwing interview:

Niet van toepassing voor Cyber resilient installaties (FLEXIBILITEIT1)

204 / 209

Datum: 25-4-2019

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Inclusiviteit - Categorie: infrastructuur Interview A: Cyber resilient installaties

Focuspunten: Het project kent gedeeld eigenaarschap

Onderbouwing interview:

Niet van toepassing voor Cyber resilient installaties

205 / 209

Datum: 25-4-2019

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Integraliteit - Categorie: infrastructuur Interview A: Cyber resilient installaties

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Belanghebbenden zijn op de hoogte van de juiste informatie en relevante informatie

Komt nog niet naar voren bij Cyber resilient installaties (INTEGRALITEIT1)

206 / 209

Datum: 25-4-2019

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: REFLECTIEVERMOGEN - Categorie: infrastructuur Interview A: Cyber resilient installaties

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

Het functioneren van het project wordt meermaals tegen het licht gehouden

Niet van toepassing voor Cyber resilient installaties (REFLECTIEVERMOGEN1)

207 / 209

Datum: 25-4-2019

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Reservecapaciteit Categorie: infrastructuur Interview A: Cyber resilient installaties

Focuspunten: Het project heeft extra capaciteit ingebouwd

Onderbouwing interview:

Niet van toepassing voor Cyber resilient installaties (RESERVECAPACITEIT1)

208 / 209

Datum: 25-4-2019

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: Alles behouden want dit is geen voorbeeld

Kwaliteit: Robuustheid - Categorie: infrastructuur Interview A: Cyber resilient installaties

Datum: 25-4-2019

Focuspunten:

Onderbouwing interview:

De infrastructuur kan optreden bij inkomende shocks en stresses om erger te voorkomen

Wordt beantwoord en beschreven (ROBUUSTHEID1)

Het project kent de zwakke schakels in het systeem en versterkt deze schakels

Wordt beantwoord en beschreven (ROBUUSTHEID2)

De infrastructuur kan bij verstoringen beter, of op hetzelfde niveau terugkomen

Wordt beantwoord en beschreven (ROBUUSTHEID3)

De infrastructuur kan bij verstoringen beter, of op hetzelfde niveau terugkomen

Veiligheid en betrouwbaarheid zijn pijlers

Wordt beantwoord en beschreven (ROBUUSTHEID4)

Verwijderen Veiligheid en betrouwbaarheid zijn pijlers

Het project heeft een mate van reservecapaciteit in zich

Wordt beantwoord en beschreven (ROBUUSTHEID5) Wordt beantwoord en beschreven (ROBUUSTHEID6) Wordt beantwoord en beschreven (ROBUUSTHEID7)

Behouden/schrappen/toevoegen focuspunten: De infrastructuur kan optreden bij inkomende shocks en stresses om erger te voorkomen Het project kent de zwakke schakels in het systeem en versterkt deze schakels

Het project heeft een mate van reservecapaciteit in zich Toevoegen: De infrastructuur is niet volledig dicht gemaakt maar kent openingen De infrastructuur heeft een set maatregelen gewaarborgd

209 / 209