Lekker en gezond: Trakteren Onderzoek-/ontwerpheld Onderzoekend/ontwerpend leren Thema Bouw Tijdsduur Kerndoel
Beter-beter-maker Ontwerpend leren Gezond trakteren Groep 3/4 60 minuten KD 34: De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke en psychische gezondheid van henzelf en anderen. KD 45: De leerlingen leren oplossingen voor technische problemen te ontwerpen, deze uit te voeren en te evalueren.
Inhoud In deze les passen de leerlingen de kennis toe die ze in les 1 en 2 van Lekker en gezond hebben opgedaan. Ze ontwerpen en maken in tweetallen een gezonde traktatie en presenteren deze aan de rest van de groep. De les is afkomstig uit de lerarenhandleiding Smaaklessen voor groep 3 (Snoek, 2017). Kennisdoelen Aan het eind van de les weten de leerlingen dat gezonde traktaties niet te groot zijn en voornamelijk bestaan uit groente en fruit. Onderzoekend/ ontwerpend leren vaardigheidsdoelen - Tijdens de les ontwerpen de leerlingen in tweetallen een gezonde traktatie. Zij tekenen hun ontwerp met veel fantasie op het werkblad. - Bij het ontwerpen van de traktatie onderhandelen de leerlingen over de ingrediĂŤnten die ze willen gebruiken. Ze respecteren hierbij elkaars mening. - Bij het realiseren van het ontwerp maken de leerlingen in tweetallen een product met fantasiedetails. - Aan het eind van de les presenteren de leerlingen de gezonde traktatie die zij in tweetallen hebben ontworpen aan de rest van de klas. Attitudedoelen Dit zijn de attitudedoelen zoals geformuleerd door Stichting Leerplanontwikkeling (2015a), die aansluiten bij de huidige les. - De leerling werkt nauwkeurig en netjes. - De leerling is origineel: maakt niet alleen dingen na, maar verwerkt ook eigen ideeĂŤn. - De leerling is sociaal: is gericht op samenwerking. Voorbereiding (indien handig) Zorg voor voldoende onderdelen voor gezonde traktaties. Was en snijd het fruit en de groenten indien nodig voorafgaand aan de les. Zet borden, messen en snijplanken klaar in de klas. Print voor iedere groep een ontwerpwerkblad.
Materialen - Diverse ingrediënten voor gezonde traktaties, zoals appels, mandarijnen, bananen, radijsjes, komkommer, tomaatjes, selderij, worteltjes, rozijnen, rijstwafels, soepstengels en blokjes kaas. - Cocktailprikkers - Zwarte stif - Borden: één per groepje - Messen en snijplanken - Voorbeelden van gezonde traktaties, bijvoorbeeld van de website gezondtrakteren.nl. Klik hier om de website te openen. - Werkbladen: één per groepje Woordenschat Tijdens deze les wordt de betekenis van het begrip voedingsstof opgehaald. Daarnaast leren de leerlingen wat het woord ingrediënt betekent. Achtergrondinformatie Vakspecifiek De Schijf van Vijf weergeef vijf productgroepen die de basis vormen voor een gezond voedingspatroon. De productgroepen zijn: 1. Groente en fruit 2. Brood, (ontbijt)granen, aardappelen, rijst, pasta en peulvruchten 3. Zuivel, vlees(waren), vis, ei en vleesvervangers 4. Vetten en olie 5. Dranken Het wordt aangeraden om meer te eten uit de productgroepen groente en fruit en brood. Deze groepen worden dan ook groter weergeven in de Schijf van Vijf. Het belangrijkste voor een goede voeding is een gevarieerd dieet. Dit betekent dat per maaltijd moet worden afgewisseld tussen de productgroepen, maar ook binnen de productgroepen. Eet dus niet iedere dag dezelfde groenten, maar probeer hierin te variëren (De Bakker, Boersma, De Bruijn & Valk, 2009).
Figuur 2. Schijf van Vijf. Overgenomen uit Achtergronden Schijf van Vijf van Stichting Voedingscentrum Nederland, z.d.-a (https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/achtergronden-schijf-van-vijf.aspx).
De voedingsmiddelen in de vijf groepen zijn gezond voor ons, omdat ze veel voedingsstoffen bevatten. Voedingsstoffen zijn stoffen die het lichaam nodig heef. Voorbeelden zijn eiwitten, vetten, koolhydraten, vitamines en mineralen. Het lichaam kan de stoffen niet zelf aanmaken. Ze worden daarom opgenomen uit voedsel (Stichting Voedingscentrum Nederland, z.d.-b). Uit groente en fruit haalt het lichaam vitamines, mineralen en vezels. In brood, granen, aardappelen, rijst, pasta en peulvruchten zitten vooral koolhydraten, eiwitten en vezels. Zuivel, vlees, vis, ei en vleesvervangers bevatten eiwitten, mineralen en vetzuren. Uit vetten en olie haalt het lichaam gezonde vetten en vitamines. Daarnaast is het belangrijk om veel te drinken, zodat het lichaam niet uitdroogt. Dranken zoals water en thee zijn het gezondst, omdat in deze dranken geen suiker zit (De Bakker et al., 2009). Producten zoals snoep, koek en chips staan niet in de Schijf van Vijf. Het lichaam heef deze producten niet nodig, omdat ze weinig belangrijke voedingsstoffen bevatten. In de producten zitten vaak wel ongezonde vetten en suikers. Omdat deze voedingsmiddelen niet gezond zijn, is het belangrijk om ze niet te vaak te eten (De Bakker et al., 2009). Didactisch - Wanneer leerlingen motorisch zwak zijn of niet vaak koken, kan het om veiligheidsredenen verstandig zijn om de groepen geen eigen mes en snijplank te geven. Richt dan voor Fase 4 (ontwerp realiseren) een tafel in waar snijplanken en mesjes liggen. De leerlingen kunnen aan die tafel onder begeleiding snijden. Er kan ook worden gekozen om hulpouders uit te nodigen die de groepen begeleiden. - Loop tijdens de ontwerpfase rond en geef feedback op de ideeĂŤn die leerlingen hebben bedacht. Geef complimenten over inzet en aanwijzingen voor verbetering. Stel vragen als: Kun je een heel gek of bijzonder idee bedenken? Kun je het ontwerp er nog
-
vrolijker, bijzonderder of lekkerder uit laten zien? (Klapwijk, Kok, Visschedijk & Holla, 2017). Besteed na afloop van de les aandacht aan de ontwerpvaardigheden die de leerlingen hebben opgedaan. Het plezier in leren neemt toe wanneer leerlingen besef ontwikkelen van hun expertise (Klapwijk et al., 2017).
Lesverloop Fase 1: confronteren (5 minuten) De leerkracht start de les met een klassengesprek over trakteren. Hij vraagt de leerlingen wat ze graag trakteren als ze jarig zijn en noteert een aantal voorbeelden op het bord. Fase 2: verkennen (5 minuten) De leerkracht vertelt dat de les zal gaan over gezond trakteren. Hij laat een aantal voorbeelden van gezonde traktaties zien op het digibord, via de website gezondtrakteren.nl. De leerkracht benoemt dat de traktaties voornamelijk bestaan uit groente en fruit, maar soms ook uit brood, noten of een klein snoepje. Hij benadrukt dat de traktaties niet zo groot zijn. De leerkracht vertelt dat de leerlingen in tweetallen een gezonde traktatie gaan ontwerpen en laat de ingrediënten zien die hij hiervoor heef gekocht. Fase 3: ontwerp schetsen (10 minuten) De leerkracht geef ieder tweetal een ontwerpwerkblad. Hij legt uit dat de leerlingen het ontwerp gaan tekenen in het grote lege vak. In het lijstje aan de zijkant van het blad kunnen de leerlingen de ingrediënten noteren die ze willen gebruiken. Ze mogen maximaal vijf ingrediënten kiezen. Na de uitleg mogen de leerlingen starten met het schetsen van hun ontwerp. Fase 4: ontwerp realiseren (20 minuten) Nadat de leerlingen klaar zijn met het ontwerpen van hun traktatie worden de ingrediënten verdeeld. Iedere groep krijgt een bord, cocktailprikkers en eventueel een snijplank en mes. De leerlingen zetten de traktatie vervolgens in elkaar. Fase 5: testen en bijstellen De fase van testen en bijstellen wordt in deze les overgeslagen. Dit omdat het product geen functie heef. Het moet alleen eetbaar zijn en er aantrekkelijk uitzien. Fase 6: presenteren (10 minuten) De tweetallen komen om beurten naar voren en presenteren hun traktatie aan de rest van de klas. Ze vertellen welke ingrediënten ze hebben gebruikt en wat voor traktatie ze hebben gemaakt. Ze laten de traktatie zien aan de andere leerlingen. Fase 7: verdiepen en verbreden (10 minuten) De les heef geen verdieping, omdat de leerlingen in eerdere lessen van Lekker en gezond al hebben geleerd over de Schijf van Vijf. De leerlingen weten al welke voedingsmiddelen gezond zijn en welke niet. Indien les 1 en 2 van Lekker en gezond niet zijn aangeboden, kan de Schijf van Vijf in deze les nog worden toegelicht. Rond de lessenserie af met een korte terugblik en
vraag de leerlingen wat zij hebben geleerd over gezonde voeding. De leerlingen kunnen hun traktatie vervolgens opeten en het afval opruimen. Bronnenlijst: Lekker en gezond: Trakteren De Bakker, A., Boersma, K., De Bruijn, H., & Valk, R. (2009). Lesbrief Gezonde Voeding? Enschede: Platform Taalgericht Vakonderwijs, Stichting Leerplanontwikkeling (SLO). Klapwijk, R., Kok, E., Visschedijk, J., & Holla, E. (2017). Handleiding Ontwerpen in Beeld. Verkregen via https://lms.hr.nl/#-206 op 13 maart 2019 Snoek, C. (2017). Lerarenhandleiding Smaaklessen groep 3. Lesprogramma over eten en smaak voor het basisonderwijs. Verkregen via https://www.smaaklessen.nl/nl/smaaklessen/lesaanbod4ui864/Groep-3.htm op 6 maart 2019 Stichting Voedingscentrum Nederland. (z.d.-a). Schijf van Vijf [Illustratie]. Verkregen via https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/achtergronden-schijf-van-vijf.aspx op 3 maart 2019 Stichting Voedingscentrum Nederland. (z.d.-b). Voedingsstoffen. Verkregen via https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/voedingsstoffen.aspx op 3 maart 2019 Traktaties met groente en fruit. (2017, 10 januari). Verkregen via http://www.gezondtrakteren.nl/recept/category/traktaties-met-groente-fruit/ op 9 maart 2019