Axenda Social en Comunicacion das Empresarias - Galicia by Isabel Iglesias

Memoria Final do Proxecto

Axenda Social en Comunicaci贸n das Mulleres Empresarias

Asistencia T茅cnica

Conclusi贸ns e Recomendaci贸ns

Axenda Social en Comunicaci贸n das Mulleres Empresarias

Asistencia T茅cnica

Despois de todas as liñas de acción e os traballos desenvolvimos, presentados nas anteriores páxinas, este capítulo recolle as conclusións técnicas do estudio e as recomendacións de mellora para correxir as situacións de tratamento desigual detectadas. Ditas recomendacións danse en clave xenérica para que sexan atendidas por todos os axentes, as administacións públicas, os medios de comunicación, e as propias Mulleres Empresarias.

144

CONCLUSIÓNS

A PRESENZA DAS MULLERES EMPRESARIAS A VISIBILIDADE DAS MULLERES EMPRESARIAS. TITULARES. A VISIBILIDADE DAS MULLERES EMPRESARIAS. FOTOGRAFÍAS. RECOMENDACIÓN

146

As presentes conclusións divídense en dúas grandes partes. A primeira delas, extrae os aspectos destacables da presenza / ausencia da Muller Empresaria no xornal La Voz de Galicia. Os tres meses de seguimento da información publicada permiten extraer unha serie de riscos que valoran non só a cantidade (cánto aparecen as mulleres empresarias no xornal), senón tamén o cómo, é dicir, o tratamento que éstas reciben. A segunda parte desta análise ocúpase da súa visibilidade. Os dous elementos que fan que unha noticia sexa máis visible que outra para o lector son o acompañamento gráfico e o titular, polo que éses son os dous elementos sometidos a estudo: as fotografías e os titulares das novas. Desta maneira, o que se pretende é prestarlle atención a aqueles aspectos máis visibles para o público de xeito que se poda cuantificar cánto se sae no xornal e cánto se ve do que sae. A diferenza fundamental entre presenza e visibilidade (entre que saia e que se vexa) é que permite ter unha referencia das posibilidades de impacto reais que se teñen sobre o conxunto de lectores do xornal. Para que se vexa hai que saír pero nada garante que todo o que se pon no periódico sobre as mulleres empresarias

147

realmente chegue a ser coñecido polos lectores do xornal. Os estudos sobre imaxe nos medios acostuman a centrarse na cuantificación da presenza a través de medicións de espazo. Neste caso o obxectivo de partida é ir moito máis aló e innovar nesa lectura de datos propoñendo que se complemente cun estudo de visibilidade. A premisa é saber se se trata de presenza destacada ou non, xa que os hábitos de lectura de prensa reflicten que moitos usuarios dos xornais son lectores de titulares e entradiñas ou de titulares e fotografías. Unindo as medicións de presenza e visibilidade procuramos dar resposta ás preguntas básicas formuladas ó inicio deste estudo: ¿Canto saen en prensa as mulleres empresarias? ¿Como son tratadas? ¿Cal é a súa posición de (in)visibilidade no xornal? O que desenvolvemos a partires de aquí permite facer unha radiografía da situación da muller empresaria no xornal máis lido de Galicia coa singularidade de que as proxeccións e as interpretacións dos resultados se levan a cabo dende unha posición dedutiva. O colectivo de mulleres empresarias é quen terá que ratificar ou emendar as aportacións que se achegan porque son coñecedoras das actitudes, das iniciativas, das relacións informativas desenvolvidas… en suma, como protagonistas, están na mellor das situacións para autoavaliar en cada circunstancia os por qué desta radiografía mediática que presentamos como un estudo de presenza no que as cifras finais desvelan un papel

3 148

de escasa presenza porcentual, (tamén é baixa en proporción á presenza informativa do colectivo de homes empresarios) e que, sen embargo, se contrapón unha visibilidade similar á dos homes empresarios . Só o estudo en profundidade das estratexias de produción informativa seguidas polas mulleres empresarias (nas súas organizacións colectivas ou de modo particular nas iniciativas empresariais que lideran), a identificación das actitudes informativas, a revisións das canles e das propostas informativas permitirían converter os resultados deste estudo nun auténtico diagnóstico que se acompañará da proposta de actuacións ou medidas concretas para superar os que na análise se detectaron como puntos febles. As cifras de presenza parecen indicar que ésa é unha tarefa que hai que acometer de forma urxente.

149

A PRESENZA DAS MULLERES EMPRESARIAS

1. Nivel de presenza. A conclusión cuantitativa que daba pé a este estudo sobre visibilidade non deixa lugar a dúbidas e ofrece como primeira referencia unha importante cifra para a reflexión: a presenza que as mulleres empresarias acadan nun xornal como La Voz de Galicia é tan pequena que vén sendo pouco máis dunha palabra por páxina xa que o espazo ocupado equivale a unha superficie inferior a unha liña dunha columna por páxina. Non parece esaxerado afirmar, pois, que as mulleres empresarias saen pouco en prensa. Das 6.860 páxinas de superficie correspondentes aos tres meses de xornal, só lograron ocupar 25, unha porcentaxe equivalente ó 0,4% do total e que no periódico de cada día supón só un espazo inferior a unha columna e media. Para reflexionar ou preguntarse o por qué desta mínima presenza da muller empresaria habería que ver as actitudes reactivas ou pro-activas das protagonistas e tamén se de xeito individual ou dende o colectivo se

150

están a facer esforzos para relacionarse coa prensa, mediante, por exemplo, os gabinetes de comunicación; así como tratar de identificar o interese informativo, a oportunidade, o modo de comunicación das propostas que se achegan dende o sector ós medios. Se se está facendo a devandita aposta tendo como obxectivo ter a maior presenza posible en prensa, resulta obvio que non se están logrando os froitos agardados. Se isto non é así, e a tendencia é a carecer dun departamento de comunicación que se ocupe das relacións cos medios, os resultados poderían mellorarse só habendo unha persoa que se ocupase de ter e de coidar ese contacto coa prensa. Deste xeito forneceríase a relación cos medios de comunicación e incentivaríase a vontade de introducir nas súas rutinas diarias o trato co colectivo das mulleres empresarias. A idea de que os xornalistas perseguen noticias é do pasado. Agora son as noticias as que perseguen ós xornalistas e son as organizacións as que teñen que responsabilizarse de presentar propostas informativas de interese que as convertan en protagonistas dos tempos e espazos que os medios dedican a informar á sociedade e mesmo a introducirse nos formatos de entretemento dedicados a análise de temas de actualidade ou con vocación formadora ou de divulgación de iniciativas.

151

Do que se trata é de saber cándo e cómo presentar argumentos de interese para a organización empresarial e que, ó mesmo tempo, satisfagan as necesidades informativas dos medios. Nesta combinación está a clave para procurar maiores índices de presenza. Os resultados da investigación parecen incidir nesa necesidade de identificación das mulleres empresarias e de que se informe das súas actividades en combinación coas estratexias informativas dos medios xa que ademais de saír pouco, segundo o corroboran as medicións de tres meses consecutivos, as mulleres empresarias saen en espazos pequenos. Máis da metade das informacións nas que aparecen, ocupan 2 ou menos columnas. Trátase, polo tanto, de novas ás que o xornal lles dedica unha importancia menor. Todo isto resúmese en: pouca presenza, moi parcelada (en píldoras) e de pequena extensión. Hai, pois, dous retos de partida: mellorar as cotas de presenza e conseguir que as propostas superen os filtros de interese do xornal para que no momento de xerarquizar os asuntos informativos de relevancia aqueles que son aportados ou protagonizados por mulleres empresarias acaben por estar entre a escolla do periódico. Así, a presenza estará acompañada de realce tipográfico e redundará nunha maior visibilidade.

152

2. As mulleres empresarias son protagonistas de acontecementos alleos. Seis de cada dez informacións protagonizadas por mulleres empresarias (59%) refírense a acontecementos que non teñen unha temática empresarial propiamente dita. Isto é, hai outros feitos á marxe da súa actividade profesional que conducen ou provocan que as mulleres empresarias saian en prensa. Un exemplo sería o das inundacións acontecidas en Galicia. No marco da análise de consecuencias que fan os xornais con respecto ós negocios das áreas máis afectadas, unha serie de empresarias (propietarias de diversos negocios) comparecen como protagonistas. Poderían poñerse outros exemplos de tipo positivo, pero o que dá a entender é que, mesmo dentro desa pouca presenza que teñen as mulleres empresarias en prensa, máis da metade está vinculada a feitos que as converten en protagonistas de modo accidental e non como resultado de implementar estratexias de comunicación que lles permitan unha maior difusión das súas actividades, individual ou colectivamente, pero directamente vinculadas coa súa actividade empresarial. Isto implica que na maioría das ocasións, as mulleres empresarias saen en prensa debido a acontecementos non planificados por elas mesmas. Dende a perspectiva da comunicación empresarial,

153

este dato permite unha interpretación: se o que se desexa é ter o control da imaxe que sae reflectida na prensa, deberíase planificar o acto -o acontecemento- que despois cubrirán os medios de comunicación.

3. A meirande parte das veces, as mulleres empresarias aparecen en noticias. É dicir, en acontecementos reconstruídos nos que as empresarias son protagonistas/ou fonte. Sen embargo, noutro tipo de pezas ou xéneros xornalísticos nos que a muller empresaria é a protagonista por si mesma, como ocorre nas entrevistas, ten un nivel de presenza moito menor. A diferenza nesta aparición nos xéneros informativos tamén supón unha menor visibilidade xa que as entrevistas teñen unha presentación na que o personaxe centra a atención, facéndoo máis visible. As entrevistas nos medios moitas veces son o resultado dun proceso previo de negociación entre a fonte e o xornal, iniciativa que podería correr a cargo das empresarias cando o consideren oportuno. Seguindo esta idea e tendo como finalidade diversificar os xéneros, as mulleres empresarias deben promover acontecementos que teñan valor-noticia atractivos para os medios. O valor-noticia é a denominación que reciben os elementos que debe conter unha información para que lles resulte de

154

interese ós medios. Os estudosos indican como valor-noticia empregados polos xornalistas para seleccionar un acontecemento e incorporalo ó xornal, os seguintes:

Nivel xerárquico dos suxeitos implicados: o posicionamento social do actor ou da fonte fai que sexa máis “noticiable” que outra persoa. Cantidade de persoas implicadas: a cantidade de afectados é neste caso o valor noticia preponderante. Proxección e consecuencias: a gravidade, trascendencia e, polo tanto, consecuencias dun feito axúdano a converterse en noticia. Novidade: en boa lóxica, o novidoso tende a ser obxecto da atención mediática. Actualidade: dito dunha forma moi simple, a actualidade é o período de caducidade das noticias. Relevancia: en xeral, os medios prefiren seleccionar a información sobre acontecementos que consideran relevantes para o lector.

155

Frecuencia: canto máis coincidente sexa a frecuencia dun acontecemento coa dun medio informativo, maior será a posibilidade de incorporación ó temario. Conflito: se un feito implica conflito pode facilmente converterse en noticia. Proximidade xeográfica: a proximidade xeográfica fai do local un valor en alza; pero a proximidade non ten por qué ser xeográfica, senón que pode ser social, psicolóxica...

4. Máis presenza no local que no xeral. Por seccións, nos caderniños das áreas locais, é onde as mulleres empresarias logran unha presenza maior. O que lle resulta máis dificultoso é saír na sección de Economía, mentres que na de Marítima, dada a forza do colectivo de mariscadoras e o peso que ten o sector produtivo da pesca no noso país, a súa presenza vese favorecida. Galicia é outra das seccións nas que atopan dificultade para aparecer. Polo tanto, as mulleres empresarias teñen pouca presenza en Galicia, Economía e Sociedade e algo máis en Local. Apuntamos tamén que debera interesarlles incrementar o seu protagonismo na área de Economía.

156

Atendendo ó modo de traballar dos medios, por norma xeral, os acontecementos máis relevantes (ou de interese colectivo) son os que pasan a ser incorporados na sección de Economía, se é que responden a un enfoque económico ou empresarial, ou na de Sociedade, dende unha perspectiva máis humana ou social. Os “feitos menores” ou os casos máis ben particulares (a microeconomía) son os que normalmente se incorporan ás páxinas de Local. O suplemento de Mercados, que se reparte canda o xornal os domingos, é outro soporte ó que orientar os contidos procedentes dunha asociación empresarial. Polo tanto, para resultar interesante nas seccións xerais do xornal, as informacións deberían presentar as seguintes características: referirse a feitos de certa envergadura; incluír datos colectivos (a nivel de Galicia); con voceiros representativos (que falen en nome da asociación).

157

5. Presenza nas urbes. Por área xeográfica, as mulleres empresarias saen máis nas áreas nas que hai máis actividade empresarial, que son A Coruña e Vigo. Arousa, Barbanza e Carballo séguenlle de preto, algo normal, tendo en conta o peso que ten a actividade pesqueira especialmente nas dúas primeiras. As áreas con menos actividade empresarial teñen moi difícil ocupar algún módulo nas páxinas do xornal, polo que quedan relegadas aos últimos postos en canto a visibilidade. Os colectivos de mulleres empresarias destes lugares deberían tentar programar os actos relevantes concentrados en datas máis favorables para lograr a publicación deses temas. Deste xeito poderían abrirse camiño na axenda do medio e incorporarse como tema con maior frecuencia.

6. Abundan as referencias ás empresarias autónomas máis que ás directivas.

Por actividade,

debemos resaltar a presenza baixa das mulleres directivas (8%). Esta situación probablemente se derive en parte dunha situación real, na que os cargos directivos das grandes empresas están ocupados por homes. As mulleres autónomas e as pequenas empresarias son as que acadan un maior protagonismo;

158

as primeiras, especialmente, no mes de outubro, cando acaparan máis espazo as mariscadoras; as segundas, vinculadas a negocios de hostalería e de pequeno comercio especialmente. Nese sentido, podemos concluír que a cobertura informativa responde a unha situación real. Existe unha escasa presencia de directivas empresariais galegas e a maioría das mulleres empresarias teñen negocios de hostalería e comercio.

7. Coidado coas queixas. Nun 32% das ocasións, as empresarias transmiten valores negativos e, polo tanto, amosan o seu descontento e as súas queixas ante unha determinada situación. Este dato hai que relacionalo coa propia dinámica de traballo do medio: por unha banda, pola atención que se lle outorga dende a prensa e dende os medios de comunicación en xeral ós acontecementos negativos (enfrontamentos, manifestacións ou situacións polémicas); pola outra, está o papel do medio como voceiro das críticas sociais, neste caso das mulleres empresarias. É significativo que un bo número das veces que as mulleres empresarias teñen repercusión nos medios de comunicación é debido a situacións ou acontecementos negativos (un exemplo é o corte de vías de

159

circulación por parte das mariscadoras), polo que se debería traballar en solventar doutro xeito este tipo de situacións negativas ou combater a súa importancia informativa con outros de carácter positivo. A estratexia non debería ser (se realmente é esa) saír nos medios a toda costa, aínda que se trate de situacións sociais comprometidas. O máis operativo para manter unha imaxe institucional positiva sería acceder ao medio a través da evidencia da situación inxusta. Que o medio entenda como negativo o acontecemento (para que a súa importancia informativa sexa relevante) pero que a imaxe da muller empresaria non sexa en ningún momento belixerante.

8. É necesario redescubrir e apostar pola promoción do empresariado. Un dos datos máis significativos do estudo indica que as mulleres empresarias só promoven dúas de cada dez informacións (17%) que protagonizan. Seguramente este é un dos datos clave do estudo xa que aparece identificada nitidamente unha actitude reactiva que non está en consonancia cos modos de traballo dos medios de comunicación.

160

Nesta porcentaxe e nesta actitude está a explicación a conclusións anteriores. Non levar a iniciativa en catro de cada cinco argumentos informativos é a causa e a explicación de que: saian pouco e en noticias pequenas en prensa, de que aparezan vinculadas a temáticas alleas á estritamente empresarial, de que case sempre aparezan só en noticias (e non noutro tipo de xéneros) e de que aparezan pouco nunha área tan fundamental como a de Economía. Está claro que se non se promove non se pode esperar aparecer nun medio de referencia como La Voz de Galicia. Se as rutinas diarias do medio de comunicación provocaran que se publicara todo o que lle chega a diario, éste podería facer seguramente un bo número de xornais distintos. Por isto, enténdese máis claramente que non apareza un colectivo que case non fai esforzos por abrirse un oco na axenda do medio.

161

A VISIBILIDADE DAS MULLERES EMPRESARIAS. TITULARES.

1. Quen consegue saír máis en titulares son os colectivos do eido empresarial, o que pode estar provocado porque as federacións e /ou asociacións de empresarios adoitan efectuar unha actividade coordinada dirixida a captar a atención dos medios de comunicación, independentemente – aínda que moitas veces é o caso - de que teñan gabinete de prensa. Esa actitude e vontade de saír acaba finalmente sendo recompensada cunha maior visibilidade por parte do xornal analizado. Polo tanto, vemos que os esforzos coordinados, tamén en comunicación, axudan a ter un impacto positivo. Outra vez se pode comprobar como as estratexias comunicativas dan o froito perseguido. Se un gabinete de comunicación, ou as mesmas asociacións de mulleres empresarias traballasen (e con isto referímonos á planificación diaria da súa actividade de cara aos medios) pensando en ter repercusión mediática, é moi probable que o conseguisen.

162

2. As mulleres directivas son case invisibles en titulares ó longo dos dous meses analizados, o que, como dixemos, responde en parte a unha situación real, pero tamén a unha serie de roles sociais que asocian a masculinidade ó poder económico. O perigo destas situacións é que as frecuencias de visibilidade baixa non cooperan na inversión da tendencia e acaban por reforzar os patróns dominantes xa que as posibilidades alternativas non conseguen facerse ver como tal alternativa ou como realidade existente pero non reflectida polos medios. Deste xeito, constátase que a figura da muller empresaria queda relegada ó eido do social – nas áreas de Local e de Marítima, especialmente – e vinculada con actividades de perfil económico medio/baixo. Hai pois unha presenza non moi significativa nas superficies informativas que nin sequera mantén eses niveis baixos nos parámetros de visibilidade.

3. En portada, a Muller Empresaria saíu un número considerable de ocasións, pero non logrou facer rendible esa presenza cuantitativa en titulares visibles, quedándose sempre cunha parte mínima do espazo da primeira páxina.

163

Hai, de novo, un problema de xerarquía informativa, de non atribución de importancia ós acontecementos ou ós temas informativos nos que participa o empresariado feminino. Cuantitativamente a presenza non é elevada pero a calidade desas poucas aparicións tampouco é significativa. O dato só tería un valor de importancia se o obxectivo do colectivo fose unha permanencia da axenda informativa constante pero non estridente, de modo que se buscara máis un efecto de recordo que un efecto de impacto. De non ser así, e nada fai presupoñer que a intención do colectivo ou das asociacións de mulleres empresarias o sexa, estariamos na necesidade de apostar por frecuencias máis espaciadas pero con maior intensidade. Mellor que saír todos os días nunha chamada en portada ou nunha noticia a unha columna, gradar e temporizar as apostan informativas de modo que se logre máis visibilidade a conta da presenza.

164

A VISIBILIDADE DAS MULLERES EMPRESARIAS. FOTOGRAFÍAS.

1. Tamén en fotografías, as mulleres empresarias teñen un protagonismo baixo. Do total de fotografías de mulleres de La Voz de Galicia, só 1 de cada 100 se corresponde con empresarias, unha cifra que duplica a acadada polos homes empresarios, que só aparecerían representados en 1 de cada 200 fotografías protagonizadas por homes. Malia o que poida parecer logo de ofrecer este dato, o empresariado masculino ten unha maior representación gráfica no xornal que o feminino, concretamente, por cada 100 fotos de empresarias (mulleres) hai 165 de empresarios (homes). O feito de que a proporción home/empresario sexa menor que a de muller/empresaria débese a que o número de fotografías protagonizadas por homes é 3 veces maior que o das protagonizadas por mulleres. Este feito vai asociado ao baixo protagonismo xeral que o xornal lle concede ás mulleres empresarias. Cómpre seguir as recomendacións ofrecidas para conseguir mellores resultados en canto a visibilidade e, concretamente, en canto ao apartado de fotografía.

165

2. As imaxes da muller empresaria saen, sobre todo, nas seccións de Galicia e de Marítima, mentres que o home empresario ten unha maior presenza nas fotografías das áreas de Economía e de Local. A muller é, polo tanto, menos visible – en imaxes – en áreas tan importantes como a de Economía. A identificación de roles queda ben debuxada nas representacións gráficas. Falase de empresarios e de empresarias e ilústrase con fotografías en proporcións que case poderíamos considerar, como se veu nesta análise, semellantes. O matiz está no significado engadido que aporta a sección na que se localizan as fotografías de homes e de mulleres. Os homes son axentes económicos, é dicir, ilustran unha sección destinada ó ámbito das grandes finanzas e das noticias que afectan de cheo ó mundo empresarial. As mulleres, son axentes sociais e a súa imaxe como empresarias aparece vinculada ás seccións nas que se ubican en La Voz de Galicia as informacións políticas e de sucesos (Galicia) e, pola influenza do conflito das mariscadoras, os temas de ámbito laboral (Marítima).

166

É circunstancial pola propia actualidade do período estudado pero mesmo esa diferenciación de homes/empresa e mulleres/laboral xa é un dato que por si mesmo abonda para identificar o significado real da imaxe transmitida e da asociación de roles e funcións (tamén de estereotipos) que se acaba por facer dende a prensa.

3. Por áreas xeográficas, aquelas nas que saen máis en imaxes as mulleres empresarias son A Coruña, Arousa e Carballo. No caso dos homes, saen máis veces retratados nas áreas de Lugo, Lemos e Deza. Isto baséase en boa parte en que a muller aparece vinculada ao sector marítimo e o home, especialmente ao da agricultura e da gandería, actividade máis destacable das áreas do interior de Galicia.

167

En Xeral…

RECOMENDACIÓN: Promover a información non é outra cousa que buscar a oportunidade de saír nos medios. Quen promove ten máis posibilidades de lograr converterse en noticia que quen agarda a ser chamado ou buscado polo xornalista. Unha actitude pro-activa non garante, pero si favorece, unha maior cobertura en prensa. Por iso mesmo, consideramos que ésta é a chave doutras moitas cuestións que se reflicten neste estudo e un paso fundamental para: conseguir máis espazo na superficie do xornal aparecer polos temas que lles interesan ás mulleres empresarias e non por cuestións alleas á súa actividade laboral diversificar as seccións e os xéneros ós que aparecen vinculadas

168

conseguir un impacto que vaia máis aló do ámbito local promover unha imaxe baseada na súa actividade como empresarias promover a iniciativa de empresarias e directivas individuais Consideramos que se a muller empresaria levase a cabo unha actitude activa na súa relación cos medios podería verse máis e mellor tratada por parte destes, a todos os niveis, tanto de presenza como de visibilidade, tanto en cantidade como en calidade. Ademais, nun contexto actual de claro rexeitamento a unha cultura androcéntrica, a muller empresaria debe tomar a iniciativa e amosar a súa valía, contribuíndo así a facer ver unha situación de paridade no mundo empresarial, algo que os medios saberían valorar á hora de incorporar estas noticias á superficie do xornal. O diagnóstico da situación da muller empresaria en prensa é de escaseza e o antídoto está en que elas mesmas promovan a súa aparición e forxen unha relación cos medios fluída e constante. Certa planificación na transmisión da súa imaxe á sociedade non estaría de máis, así como dar a coñecer todo tipo de estudos que analicen calquera aspecto sobre o empresariado feminino galego. Esta pode ser tamén unha porta de

169

entrada á Sección de Economía, referencial no mundo económico e empresarial das informacións de prensa xeralista en Galicia. Como se indicaba ó empezar a debullar as conclusións, o fundamental é avaliar a actitude e as accións que se acometen individual e colectivamente dende o ámbito empresarial feminino, de modo que se poida superar o punto de vista dedutivo que condiciona este estudo e se permita diagnosticar a situación con vistas a concretar as recomendacións en actuacións concretas.

170

Resumen en Cifras

Axenda Social en Comunicaci贸n das Mulleres Empresarias

Asistencia T茅cnica

Os datos principais que poden dar unha idea da dimensión do proxecto son os seguintes: -

Período de Análise: 17 de outubro o 16 de Xaneiro (90 días)

Número de mulleres empresarias implicadas: 856

Número de xornais enviados: 77.040 xornais ( 90 días por 856 mulleres)

Número de xornais analizados: 1.170 (90 días por 13 edicións)

Número de páxinas analizadas: 18.684

Número de páxinas para resultados de xornal+ 1 edición): 6.860

Entradas en base de datos:

Base 1: Base 2: Base 3:

221 26.031 890

Número de Reunións de traballo: 8

Número de Boletíns elaborados: 2

172

Equipo de Traballo

Axenda Social en Comunicaci贸n das Mulleres Empresarias

Asistencia T茅cnica

Promueve y financia: XUNTA DE GALICIA. PRESIDENCIA. SECRETARÍA XERAL DE COMUNICACIÓN Comité de Xestión: FEDERACIÓN DE EMPRESARIAS DE GALICIA, FEGA • • • • • •

www.fega.net

Rosa Rois Noya, Presidenta da FEGA Ángeles de la Iglesia, Presidenta da FEDERACIÓN PROVINCIAL DE ASOCIACIONES COMARCALES DE EMPRESARIAS, PROFESIONALES Y EMPRENDEDORAS DE A CORUÑA (FEDACEPE) (ata xaneiro 2007) Isabel Pacheco Lizcano, Presidenta da ASOCIACIÓN DE EMPRESARIAS CORUÑESAS (AECO) (dende xaneiro 2007) Dina Pérez Roibás, Presidenta da ASOCIACIÓN DE EMPRESARIAS DE LUGO Ana María Méndez Gómez, Presidenta da ASOCIACIÓN DE MULLERES E EMPRESARIAS DA PROVINCIA DE OURENSE Teresa Vidal Gallego, Presidenta da ASOCIACIÓN DE MULLERES E EMPRESARIAS DE PONTEVEDRA

Dirección Técnica: VALORA CONSULTORES • •

www.valoraconsultores.com

Senén Ferreiro Páramo Eugenia Juncal Fernández

174

Equipo de Análise: GRUPO DE INVESTIGACIÓN NOVOS MEDIOS UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA • • • • •

www.novosmedios.org

Miguel Túnez López Xosé Pereira Fariña María Dolores Calvo Ferreiro Carmen Costa Sánchez Carlos Toural Bran

Diseño e Imaxen: CREACCIÓN •

www.creaccion.com

Enrique Bonet

Edición Prensa: LA VOZ DE GALICIA

www.lavozdegalicia.es

175

O Proxecto: As Reuni贸ns, os Foros e as Enquisas

Axenda Social en Comunicaci贸n das Mulleres Empresarias

Asistencia T茅cnica

O eixo principal do proxecto, xunto coa análise de prensa estes meses foi o envío gratuito dun exemplar do diario “La Voz de Galicia”, a todas as mulleres empresarias asociadas que voluntariamente optaron por suscribirse, e que supuxeron 856 mulleres, durante un período de catro meses. O obxectivo era que elas mesmas puidesen valorar o tratamento real que se lles daba no periódico de mayor difusión de Galicia, e o único que ten edicións completas en toda a comunidade autónoma. Simultáneamente enviouselles unha carpeta con material do proxecto, xunto cunha enquisa sobre a súa percepción da presenza da muller no diario “La Voz de Galicia”, que estaban recibindo nas súas empresas e domicilios. O obxecto era facilitar canles de comunicación para que todas as mulleres qportaran a súa opinión. A recepción destes cuestionarios permitiunos tomar un pulso mais real e menos técnico, respecto o tratamento periodístico da muller empresaria. Para reforzar e potenciar esta liña de análise, establecéronse Reunións de Traballo e Foros de Debate nas sedes das catro asociacións provinciais, dirixidos e coordinados por consultores de Valora. Nelas participaron grupos de mulleres empresarias que acudiron voluntariamente e que aportaron de forma espontánea e seria a súa visión sobre a problemática analizada no proxecto. Os resultados de todas estas fontes de opinión e reflexión se recollen de forma agregada no presente capítulo.

132

Durante o período no que transcorreu o o proxecto mantivéronse varias reunións cos diversos grupos de traballo provinciais co obxectivo de recoller as conclusións sobre as súas percepcións da persenza da muller no periódico. As asistentes foron seleccionadas e invitadas polas Presidencias de cada asociación provincial, sendo unha mostra representativa do conxunto das asociadas de cada provincia. Os nomes das asistentes non se recollen para manter a confidencialidade. As reunións foron fixadas nas seguintes fechas: • • • •

Reunión Grupo de Traballo A Coruña Reunión Grupo de Traballo Ourense Reunión Grupo de Traballo Pontevedra Reunión Grupo de Traballo Lugo

27/12/2006 - 01/02/2007 09/01/2007 - 13/02/2007 09/01/2007 - 14/02/2007 26/01/2007

Nestas reunións asistiron representastes das asociacións correspondentes ó grupo de traballo e personal de Valora, que analizaban as conclusións obtidas das enquisas e opinións dadas voluntariamente olas asociadas participantes. As conclusións principias recollidas nos diferentes grupos de traballo son as seguintes: • • • • • • • •

Escasa presenza da muller empresaria no periódico. A maioría das publicacións referidas ás mulleres aparecen nas seccións de sociedade, locais e suplementos. A presenza da muller é un reflexo da sociedade actual, no que o poder segue estando en mans do sexo masculino, a pesar de que vai avanzando paso a paso. Os valores das mulleres empresarias representados no periódico céntranse mais na vida persoal das mesmas que nos seus logros a nivel profesional e empresarial. Existe unha marcada desigualdade no trato do periódico entre os homes e as mulleres. O 33% dos empresarios son mulleres, algo que non se corresponde co porcentaxe de noticias relacionadas co tema. A nivel fotográfico as impresións son negativas, soen ser fotos pequenas e non representativas da realidade. Respecto os titulares recálcase a búsqueda de sensacionalismo dos mesmos, e poucos deles tratan sobre a actividade profesional e a realidade da muller empresaria.

133

O Proxecto: Os Bolet铆ns de Comunicaci贸n

Axenda Social en Comunicaci贸n das Mulleres Empresarias

Asistencia T茅cnica

Mujeres Empresarias de Galicia FEG

De las 180.000 empresas gallegas existentes, el 37% está en manos de mujeres, en su mayoría, autónomas. La presencia femenina sólo alcanza el 5% de los órganos de dirección de medianas y grandes empresas. En sectores como albañilería, mar, conducción de autobuses o talleres de coches el trabajo femenino representa el 10% del total, en tanto ramos como la enseñanza, enfermería o formación en general están copados por mujeres.

Rosa Rois Noya Presidenta de FEGA

“La empresa no tiene sexo, eso es lo primero que tenemos que meternos en la cabeza”

sí de contundente se manifiesta Rosa Rois Noya, presidenta desde hace un año de la Federación de Empresarias Gallegas, cuando se le pregunta por los problemas específicos de una mujer que dirige su propio negocio. Esta emprendedora pionera de 62 años, que lleva un cuarto de siglo al frente de una consultoría empresarial en Lugo y que conoció tiempos en que “había que ir al banco a pedir un préstamo acompañada de un hombre, si no, el bancario de turno desaparecía como en el anuncio”, propone hacer de una vez tábula rasa de cualquier prejuicio en todos los ámbitos, especialmente en el económico, para de verdad dedicarse a los verdaderos retos empresariales. “La durísima competencia, ese es un tema que a todos los profesionales, hombres y mujeres, nos preocupa y en el que debemos emplearnos a fondo...”

-¿Y cómo lograrlo?

Sin embargo, Rosa llega a su casa después de una jornada agotadora y pensando en la que le espera al día siguiente. Esta noche es día 7 de marzo y, cuando se levante, será 8, el día internacionalmente dedicado a la Mujer, así que, además de atender sus propios asuntos, tendrá que enarbolar con más énfasis del habitual, si cabe, la bandera de la concienciación en la igualdad de género. Participará en distintos actos mediáticos y sociales: entrevistas, encuentros, seminarios... Porque, tal y como ella misma reconoce, “todavía existen muchas mujeres, incluso, que son indiferentes a quien rija sus destinos, sobre todo en política y en trabajo”.

-¿Y la desconfianza masculina ante la pérdida de poder?

-La igualdad tiene que venir dada por ley, especialmente si esa ley se hace llamar “de igualdad”. Está muy bien que nos equiparen en condiciones de salario, sociales, etc., pero sólo nos igualan en la base, y nosotras queremos que también nos igualen en la cima de la pirámide, en esos foros en los que se decide sobre nuestras vidas y haciendas. -¿Cuotas también en el ámbito de las empresas privadas? Mira, normativas europeas instan a los países comunitarios a adoptar ese tipo de medidas, ¿y por qué? Por muchas razones, pero te apunto una de tipo económico: los países que no reconocen los mismos derechos a la mujer tienen restringido su potencialidad de generar riqueza, así como en las familias en las que sólo trabaja uno de sus cónyuges también los ingresos son menores.

Te voy a poner un ejemplo. FEGA ya nació, a mediados de los años 80, integrada en la Confederación de Empresarios de Galicia (CEG) y en la Federación Gallega de Comercio. Nuestro objetivo es velar por los intereses de nuestras más de 1.500 asociadas, ante la administración y ante las condiciones de mercado en general; pero lo que quiero remarcar es que somos un núcleo más de la CEG, como otras asociaciones masculinas o mixtas. Sin embargo, recientemente, representantes de las empresarias vascas contactaron con nosotras, las gallegas, para saber

cómo habíamos conseguido que nos admitiesen en estos foros. Y es que no hicimos nada nuevo. Las mujeres de Galicia hemos tenido de siempre un papel fundamental en la economía. Una vez que el barco tocaba puerto, eran las féminas quienes se encargaban de comercializar la pesca, en la lonja, en las plazas; de descargarla (o acaso, ¿no existen estibadoras?). En el campo, también trabajamos codo con codo con nuestros hombres, cuidando el ganado, arando la tierra... No verás muchas conductoras de tractores fuera de nuestra comunidad. Y en las múltiples ferias gallegas que se celebraban y celebran, unas y otros acuden a vender sus productos, negocian los tratos, regatean, etc. Quiere decir que en Galicia el matriarcado tiene una fuerte presencia.

-Entonces, una emprendedora hoy en Galicia, ¿qué obstáculos debe salvar?

Hoy, los mismos que cualquier emprendedor. Tener una idea viable, buscar una financiación que no ahogue, encontrar recursos adecuados y mantenerse o mejorar. La empresa no tiene sexo.

El epílogo real a estas reivindicaciones de Rosa consistió en que pocos días después, el Congreso aprobaba una Ley Orgánica para la Igualdad Efectiva de Mujeres y Hombres, en la que se insta a las grandes empresas a que, en un plazo de 8 años, en sus consejos de administración el porcentaje de mujeres represente por lo menos un 40% y se supere la actual situación en que éstas apenas llegan a un 3,6%.

Panorama Provincial FEG

FEGA es una organización que se articula en cada provincia a través de las

cuatro asociaciones de mujeres empresarias y profesionales existentes en la comunidad gallega. Las presidentas de dichas entidades son por definición, también vicepresidentas de la federación, y todas ellas, junto con Rosa Rois, acostumbran a reunirse al menos una vez al mes. En esta ocasión, este primer boletín de la Agenda Social en Comunicación de las Mujeres ha querido también reunirlas sobre el papel para hablar de su provincia en femenino y de sus proyectos, pues ellas, mejor que cualquier estadística, conocen el día a día de las emprendedoras asociadas.

A CORUÑA:

Ángeles de la Iglesia e Isabel Pacheco Lizcano

LUGO: Dina Pérez Roibás

“El gran problema es la pasividad, por eso tenemos una asociación viva”

ina Pérez Roibás, además de tener en su haber profesional una experiencia de 30 años como empresaria, ahora de una asesoría de negocios y antes en el mundo de las autoescuelas, ostenta el cargo de presidenta de la Asociación de Empresarias de Lugo desde hace tres años. Para ella, “esta entidad, que dispone de un abanico de asociadas de alrededor de unas 270 mujeres y continúa creciendo, sobre todo por el norte de la provincia y el sur, se caracteriza por estar muy viva, tanto en la oferta de acciones formativas, como lúdicas, reuniones con autoridades políticas, con otras organizaciones socioeconómicas, con el resto de las representantes provinciales de la FEGA, etc.” “No obstante _añade Dina_ los políticos no nos pueden resolver todos nuestros problemas; la ciudadanía de ambos sexos

tenemos que actuar y no quedarnos en la crítica de puertas afuera; para poder criticar hay que también aportar nuestra iniciativa, como se está haciendo, por ejemplo, con el Plan Estratégico de Lugo, porque es responsabilidad de todos y de todas el vender <turísticamente> nuestra ciudad. Para mí, el principal problema que afecta al mundo económico es la pasividad. Según Dina, la misión primordial de una asociación de empresarias es la de conseguir que la mujer se sienta obligada por sí misma a participar en la vida pública, que asuma las responsabilidades que ésta entraña y que aporte su punto de vista en complementariedad con el del hombre. Hoy en día, en Lugo tenemos emprendedoras representantes de todos los sectores económicos: tanto en nuevas tecnologías, como en empresas agrope-

cuarias, de servicios; por ejemplo, el sector del comercio de proximidad está absolutamente en manos femeninas, o el sector de la hostelería... Cierto que la mayoría de nuestras asociadas pertenecen al ámbito urbano, pero existen núcleos muy importantes fuera de la capital. Y van a seguir ampliando su base, sobre todo ofreciendo formación específica a cualquier interesada. “Gracias a ella la mujer ha perdido complejos. Como ejemplo de convivencia, las empresarias lucenses comparten sede y servicios (jurídicos por ejemplo) con la Confederación de Empresarios en la Plaza de Santo Domingo y, “ellos están encantados, al fin y al cabo, compartimos gastos”.

AECO y FEDACEPE,

cauces femeninos de la empresaria coruñesa

sabel Pacheco Lizcano prácticamente acaba de tomar las riendas de la presidencia de la Asociación de Empresarias Coruñesas (AECO), tras una experiencia de 30 años al frente de un negocio propio, y ya le bullen en la cabeza y entre manos varias ideas innovadoras. Pero quiere ir despacio, “concretando en detalle cada proyecto hasta hacerlo real y efectivo, es decir, que sirva para combatir la principal carencia que yo percibo en el colectivo de mujeres empresarias de A Coruña: la falta de comunicación y de relación entre nosotras”. Desde la asociación tenemos que procurar crear una red de negocios que nos sirva a todas de contexto plural donde funcionar, pensar en colectivo y beneficiarnos de esa lluvia de ideas”. Este concepto metafórico tan acorde con el clima coruñés implica, en palabras de la presidenta, “la celebración de reuniones periódicas, coloquios, charlas o acciones formativas verdaderamente prácticas, solicitadas por nuestras empresarias y sobre los temas que realmente les afectan y preocupan”. Por ejemplo, en estos momentos en AECO trabajan en la publicación en Internet de una web o portal

interactivo que sirva de escaparate y centro virtual de negocios, de forma que no sólo el público general pueda visitar las distintas ofertas de las asociadas que quieran estar presentes, sino que las mismas socias conozcan las ideas y proyectos en los que están inmersas sus colegas y puedan colaborar entre ellas según sus intereses. “Dicho espacio virtual sería gratuito para nuestras socias, y esperamos que esté listo en unos dos meses más o menos”.

Además de la entidad urbana de AECO, las empresarias coruñesas de la provincia se constituido recientemente en la Federación Provincial de Asociaciones comarcales de Empresarias, Profesionales y Emprendedoras de A Coruña (Fedacepe), y ya A Coruña, Santiago, Ferrol o Arteixo “aunan fuerzas” para que sus “reclamaciones, actividades o propuestas tengan más peso pues la unión hace la fuerza”, como indica la máxima responsable de la nueva organización, Ángeles de la Iglesia. Desde la junta directiva prevén que en unos dos años, también Sada, Betanzos, Camariñas o Carballo se adhieran a Fedacepe y alcancen alrededor de los 300 miembros. Como metas prioritarias, realizarán un estudio sobre la representatividad femenina en las cámaras de comercio, un sector que consideran de difícil acceso femenino, ya que únicamente cuatro mujeres forman parte de la de A Coruña, y piensan exigir la paridad.

Ana María Méndez Gómez

“Es impensable que en el comité ejecutivo de la CEO estemos sólo dos mujeres”

na María Méndez Gómez es desde hace siete años presidenta de la Asociación de Mujeres Empresarias y Profesionales de la Provincia de Ourense, y una de sus principales motivaciones desde el momento en que asumió el cargo fue ampliar la acción de la entidad a la participación de las mujeres de otros ayuntamientos, y no sólo de la capital. “La gran sorpresa que me llevé cuando desde los concellos nos mandaron los datos del IAE, fue ver cómo en núcleos como, por ejemplo, Pereiro de Aguiar había nada menos que 45 negocios abiertos por mujeres. Y en aquel momento, las socias en toda la urbe ourensana eran 80, así que nos pusimos manos a la obra, reuniéndonos periódicamente con todas las interesadas, hasta hoy, que contamos ya con casi 300, y todas las semanas recibimos nuevas altas”. En la actualidad han creado una red organizada en la que una coordinadora en cada municipio e encarga de recoger las inquietudes de todas las mujeres que desean ser asesoradas y, o bien se soluciona in situ o se tramita a la sede central, abierta en la Plaza de Paz Novoa, en el número 5. Desde allí ofrecen información específica sobre ayudas y subvenciones, editan un boletín mensual, asesoran a emprende-

“Carácter multisectorial para equiparar a la mujer en todos los gremios”

eresa Vidal Gallego, además de presidir la Asociación Provincial de Mujeres Empresarias y Profesionales de Pontevedra, también lleva sobre sus hombros la responsabilidad de representar a la Federación Iberoamericana de Empresarias, y a OMEGA, otra organización de empresarias y gerencia activa de Madrid, ésta en calidad de vicepresidenta. Lo que quiere dejar muy claro en cuanto al espíritu de la asociación pontevedresa es su carácter multisectorial, esto es, que la presencia y equiparación de la mujer la pretenden en todos los sectores económicos, como ella dice, “en todos los gremios”. Y es que ya antes de concretarse como una entidad femenina, allá por finales de los años 80, algunas empresarias, como ella misma, participaban en la Confederación de Empresarios de Galicia (CEG) representando a ciertos ámbitos como el vidrio plano, hostelería o suministros eléctricos, por ejemplo. Así que, las que ya tenían experiencia en el tú a tú con los hombres y en llevar las riendas de negocios fueron ayudando a otras que se incorporaban a “que fueran soltándose, a exponer sus opiniones, etc.”

“Pero nosotras partimos de la idea de representar sectores; por ejemplo, en la pesca la mujer ha tenido siempre mucho peso y ha desarrollado muchas actividades diferentes, aunque no tenía representación, no decidía... Es una labor dura, lo reconozco, cambiar el chip de estar siempre a lo que hacía tu marido, o tu padre, cuesta un poco, sobre todo si se piensa que hasta los años 60 o 70 una mujer no podía ni abrir una cuenta bancaria a su nombre sin el permiso de un hombre, pero es necesario y se ha hecho”. El problema de la economía sumergida es, según Teresa, otro de los puntos negros que atañe a muchas mujeres en Galicia y en general en todo el estado. “La limpieza de portales o la asistencia a domicilio son sectores mayoritariamente femeninos donde son las propias mujeres quienes prefieren mantener en negro su actividad, porque pierden ayudas públicas, o porque tienen que declarar más a Hacienda. Pero lo que hay que pensar es en el futuro, en que la jubilación está en el horizonte y si no se cotiza no se cobra. Y una pensión de viudedad es solamente el 45% de la pensión del marido...”

PONTEVEDRA: Teresa Vidal Gallego

doras o promueven la asociación, como la figura de la Socia Novel, que permite a toda aquella emprendedora que se sume por vez primera el recibir los mismos servicios que el resto sin abonar cuota alguna durante el primer año. “En todo el territorio de Ourense existe un gran número de mujeres autónomas dedicadas a servicios habitualmente en manos de hombres, como fontanería, calefacción, electricidad... De hecho, cuando organizamos un curso de formación sobre instalaciones eléctricas se acabó el cupo y quedó gente sin plazas; ahora hemos solicitado otro dedicado a la puesta en funcionamiento de paneles solares, porque las nuevas normativas en edificación exigen ya el uso de energías alternativas y no contaminantes, y nuestras socias quieren estar preparadas”. A Ana María Méndez, empresaria de 62 años que lleva más de 30 al frente de una asesoría, lo que le molesta de la situación actual y en concreto de la tramitación de la Ley de Igualdad es que los políticos “no nos hayan enviado el proyecto directamente, sino a través de la CEG. Es impensable que en el comité ejecutivo de la Confederación de Empresarios de Ourense estemos solamente dos mujeres, de un total de 35 miembros. Y, sin embargo, es así”.

Panorama Provincial FEG

OURENSE:

Empresarias gallegas

EMPRENDEDORA

Señalizando caminos

OURENSE Mónica Fernández Darriba

ÓNICA FERNÁNDEZ DARRIBA, natural de O Carballiño (Ourense), participa en sociedad con dos colegas masculinos y vecinos en la empresa Señalizaciones Peña, que desde hace seis años se dedica a colocar en vías de diverso tipo y en todo el territorio nacional los iconos que nos indican cómo conducir, así como otros elementos de seguridad. “Instalamos señales verticales u horizontales en carreteras, salvo la pintura de las vías, y también barreras de seguridad, por ejemplo”. En este ámbito de actividad en el que reconoce que existe bastante competencia y todavía mucho machismo (“si entra una mujer aún hoy se para la obra”), Mónica se encarga de la parte económica, administrativa y de recursos humanos, esto es de los presupuestos, la facturación o la selección y contratación del personal de obra que precisan en los distintos puntos en los que trabajan. “La que maneja los temas de pasta soy yo, y también el papeleo necesario para todo tipo de permisos y licencias, por eso la oficina la tengo en mi casa, aunque la nave con la maquinaria está en O Carballiño”. La fórmula jurídica elegida en este caso por los tres socios fue la de Sociedad Limitada Laboral, que es un tipo de empresa en la que la mayoría del capital social es propiedad de los trabajadores, que a su vez, prestan servicios retribuidos de forma personal y directa con una

Desde el Lea a toda España, ternera gallega

RILEA es una empresa lucense, ubicada en Castro Ribeiras de Lea (Lugo), que se dedica al sector cárnico; hasta aquí, sigue los parámetros tradicionales en esta provincia, pero su peculiaridad estriba en que está participada en un 75% por mujeres gallegas y en que sus productos se consumen en todo el territorio nacional. Entre Maite Lamela, Victoria, Ricardo, y la madre de ellos, Teresa, dirigen esta sociedad que ha pasado de una facturación en 2000 de 500 mil euros a alcanzar los 4 millones sólo seis años después. “Desde que en 1976 mis padres y fundadores abrieron una carnicería, que todavía continúa en marcha, el negocio ha ido creciendo”, explica Maite. Diez años después, comenzó a funcionar el matadero e industria cárnica de ternera, desde el que se surtía a diversas tiendas de la zona, hasta que a partir de 2003, cuando la segunda generación de esta empresa familiar tomó las riendas, Frilea inició la comercialización de sus productos directamente a Mercadona, Eroski y otras distribuidoras de ámbito estatal, sin olvidar los puntos de venta tipo carnicerías con las que ya negociaba. “El último paso, en 2005, ha consistido en asociarnos con la cooperativa Artesans Gandeiros y

crear una sociedad aparte, FRIARTE (de la que Maite es directora general), especializada en el despiece, envasado y comercialización de la carne de ternera, en su mayor parte de ternera gallega, que se obtiene en el matadero”. En estos momentos construyen una inmensa nave de 4.250 metros cuadrados, pionera en sus dimensiones y en su sala blanca con condiciones de máxima asepsia y control alimentario. Añade Maite que “Frilea también ha sido innovadora, de la mano de Mercadona, en la elaboración de la bandeja porción cliente, un producto envasado en el que la carne va ya deshuesada y fileteada, lista para ser cocinada”. En la actualidad, sus productos llegan a todo el suelo peninsular e insular español a través también de otras firmas como Alcampo, Sabeco (especialmente en el NE del país), la cadena de supermercados Ahorramas (muy presente en la comunidad madrileña), etc.

relación laboral de carácter indefinido. Algo así como ser trabajador de ti mismo. Como ellos no podían financiar con avales propios la inversión necesaria para la compra de maquinaria y otros gastos iniciales, (“sólo el camión y otra herramienta fundamental nos costaron más de doce millones de pesetas”), tuvieron que recurrir al banco, y muchos les cerraron las puertas, “pero finalmente uno, el Sabadell nos apoyó, y junto con ahorros familiares, conseguimos iniciar nuestra andadura”. “Al principio _comenta Mónica_ teníamos que exigir el pago de facturas al contado, pero en la actualidad ya podemos permitirnos el aceptar descontar pagarés o certificados de obra pública”. Asegura esta empresaria de 32 años que no supone mucha diferencia de riesgo el trabajar para una empresa privada o para la administración, pese a la mala fama de ésta en el retraso de pagos, y que en general, no han tenido muchos problemas. De hecho, en estos momentos están llevando a cabo obras simultáneas en Luarca (Asturias), en Zaragoza, en Tenerife y en Ourense; y desde hace poco, ahora que ya tienen un bagaje importante y son más conocidos han comenzado a concurrir a proyectos y subastas públicas, puesto que antes eran sobre todo subcontratados por otras empresas privadas.

LUGO Maite Lamela

Ana Montenegro

Automoción: uno de los últimos bastiones masculinos

NMACULADA RODRÍGUEZ CUERVO es una de esas pocas mujeres en España y en Galicia que desempeña un cargo como consejera delegada en la administración de una empresa industrial, y además, en un sector tan masculinizado como el de la Automoción. “Mecanizados Rodríguez Fernández, que dispone hoy de dos fábricas de producción de accesorios para vehículos industriales, en Pereiro de Aguiar y en Gustey (Ourense), la fundaron hace 40 años mi padre y mi tío, que continúan al frente, pero en la actualidad también mi prima y yo contamos con participación societaria, de modo que entre ambas suponemos ya el 40% femenino que la Ley de Igualdad va a exigir en los consejos de administración en el plazo de ocho años”. Inmaculada opina que hay que seguir unas pautas de lógica, y que es la valía y las circunstancias las que deben aupar a las personas a los puestos rectores empresariales, no la ley. “¿Y qué harán los empresarios o empresarias que tengan sólo hijos varones?”. “En Mecanizados Rodríguez Fernández _se enorgullece esta empresaria de 40 años_ tenemos tantas directivas de sección como directivos: en calidad, en finanzas, en RRHH...,

sin embargo, lo que no recibimos son curriculos para operarias, y eso que el trabajo en fábrica no requiere esfuerzo físico y se organiza en turnos intensivos (de 6 a 14h, o de 8 a 17h); creo que en este campo las propias mujeres se autoexcluyen”; así que, el vestuario de mujeres que montamos, lo ocupan hombres”. La empresa, que facturó el año pasado 8 millones de euros, junto a una filial comercializadora en Portugal, cuyos resultados alcanzaron los 5 millones, cuenta con una plantilla de 130 personas y fabrica componentes de carrocerías que se venden en territorio nacional y en el extranjero: en toda Europa, Marruecos, Israel y poco a poco también en los países exsoviéticos. Inmaculada, que había trabajado ya en Comercio Internacional en Madrid dentro del sector farmacéutico y como alto cargo en el Parlamento de Galicia, cuando hace ocho años se incorporó al consejo de la empresa familiar, no percibió nunca discriminación por su condición femenina, “y como este sector es pequeño y nos conocemos todos, enseguida te tratan por lo que haces y cómo lo haces, no porque seas mujer”.

como el Salón de las Redes Informáticas en Barcelona, el Salón ONO, etc. entre otros”. Los pasos a seguir en ambos casos no difieren demasiado, pero cuando se plantean un proyecto motu propio “tienes que hacer en primer lugar un estudio previo del campo de trabajo y del tejido empresarial existente en la zona en la que se plantea la feria; asimismo debes tener claro a quién va dirigido el evento; hay que analizar también la capacidad económica y expositora de las empresas que van a estar representadas; es preciso crear una imagen comunicativa de marca para el evento en sí; contactar con las revistas especializadas del ramo en la comunidad, el estado y en el extranjero; hacer una campaña publicitaria; organizar la logística, el montaje,... etc” Para Ana, se trata de un sector complejo y que en Galicia adquiere especial dificultad por la peculiaridad de los recintos feriales existentes y porque no hay una legislación clara de los derechos de los organizadores. “Todos los recintos gallegos pertenecen a fundaciones semi-políticas o políticas totalmente, eso quiere decir que sus comités están formados por representantes de instituciones públicas que te alquilan el espacio si quieren, por unas tarifas muy elevadas y rígidas, y que no te ofrecen regularidad para una periodicidad en el futuro”. Según comenta Ana, “mucha gente cree que estos espacios se ceden en gratuidad o algo así, pero ocurre todo lo contrario; sin embargo, en otras comunidades y en otros países, los recintos de exposición están en manos privadas, lo que provoca competitividad en los precios e incluso promociones para primeros proyectos.

OURENSE Inmaculada Rodríguez Cuercvo

Empresarias gallegas

VIGO

a empresa ANA MONTENEGRO y asociados, S.L. comenzó su andadura en 1999, después de que su administradora y titular se viera inmersa en la organización de la World Phising de Vigo como trabajadora por cuenta ajena. “En aquella época no funcionaban apenas en Galicia negocios dedicados a la organización de ferias, congresos y exposiciones, así que me pareció un campo interesante y me dispuse a conocer los métodos utilizados en otros puntos de España y el extranjero; por ejemplo, estuve conociendo lo que se hacía y cómo se hacía en Madrid, Barcelona o Inglaterra”. Hoy cinco personas en plantilla trabajan desde una oficina situada en la viguesa calle Arenal, y lo hacen, bien por encargo, bien desde su propia iniciativa empresarial. “Comenzamos organizando un proyecto para las firmas del sector del granito en la provincia de Pontevedra, t a m b i é n llevamos a cabo el Salón Náutico de Vigo, ferias de productos Denominación de Origen y Delicattesem en esta misma ciudad, y otros proyectos fuera de la comunidad para empresas nacionales y extranjeras,

EMPRENDEDORA

Outros feirantes

Energías limpias por bandera

Teresa Taboada

Empresarias gallegas

EMPRENDEDORA

LUGO

a lucense TERESA TABOADA, que en la actualidad trabaja como profesional independiente en consultoría del sector de energías renovables, es una de las pocas mujeres gallegas que ha probado las mieles, y también los sinsabores, de haber ejercido como directiva departamental en una gran empresa privada. En su experimentada opinión, “he mejorado muchísimo mi calidad de vida, tengo un horario flexible que me supone trabajar a veces doce horas al día, sí, pero otras veces seis, o tomarme una semana de vacaciones o una tarde libre de gestiones para dedicarla entera a mi hijo de cuatro años”. Y es que Teresa tiene el despacho en su domicilio, con la doble ventaja de que no ha precisado alquilar un local, y de que puede tener a su crío con ella mientras trabaja asesorando a empresas y profesionales sobre normativa en ecología, placas solares, aerogeneradores..., lo cual tampoco significa que se haya aislado, todo lo contrario. “Desde el punto de vista profesional, lo mejor que hice en 2006 fue inscribirme en la Asociación de Empresarias, porque conoces a otras personas que tienen tus mismos problemas e inquietudes, porque relativizas lo que a veces te

parecen obstáculos insalvables; creo que el carácter gallego es muy dado al aislamiento, y eso no es bueno, tampoco para la empresa”. Esta licenciada en Derecho de 40 años a la que su currículo profesional ha puesto en la senda de las energías limpias considera además que no ha perdido capacidad adquisitiva al cambiar de directiva a autónoma, y que “ahora el trabajo me realiza más intensamente, sin la presión de tener que demostrar en cada momento que valgo más que un hombre, cosa que sí ocurre en puestos directivos de la empresa privada. Se nos exige siempre demostrar nuestra valía, y en cuanto tienes un problema con tu familia, tienes que callarlo, no se te puede notar porque si no, no estarías cumpliendo al cien por cien con tu trabajo”. Con todo, Teresa cree que ahora las cosas están cambiando, y que los hombres más jóvenes cada vez dejan traslucir más en su profesión que también tienen una familia y son sensibles. En cuanto a las cuotas de paridad exigidas por ley en los altos cargos de empresas y organizaciones, “me parece bien sólo como medida transitoria, como discriminación positiva, hasta que las cosas se normalicen y se llegue a porcentajes equilibrados de hombres y mujeres de una forma natural”.

A CORUÑA María Goreti Torreiro Díaz

Pintando la Luna

ARÍA GORETI TORREIRO DÍAZ, natural de Arzúa pero residente en A Coruña desde los 16 años, se siente muy feliz de haber tomado hace cuatro años la decisión de ponerse al frente del negocio en el que llevaba una década trabajando como empleada. Se trata de la tienda de mueble infantil-juvenil y decoración La Luna Pintada, una franquicia de matriz sevillana, situada en el número 16-17 de la céntrica calle coruñesa Riego de Agua. Cuando por motivos familiares sus jefas se vieron abocadas al cierre, le ofrecieron quedarse con el negocio, “y realmente estaba muerta de miedo _ríe ahora pero reconoce Goreti_, sobre todo por los gastos que tuve que afrontar; menos mal que tuve todo el apoyo familiar del mundo, en especial de mi marido, que además es quien me lleva la contabilidad”. Goreti decora de suelo a techo habitaciones de niños y adolescentes: desde cenefas en las paredes, a muebles, edredones, alfombras, lámparas, cortinas... todo estéticamente coordinado y a gusto del cliente. “Tengo mucha suerte porque mi clientela confía en mí y me dejan hacer; muchos son de la ciudad, pero otros vienen también de ayuntamientos de las cercanías, y unos se lo dicen a otros, y así me voy promocionando”.De

hecho, Goreti amplió el negocio en septiembre pasado y desde entonces decora también espacios juveniles, ayudada por su hija mayor. “La financiación vino del banco, del cual no me quejo porque me respondió muy bien, aunque los intereses del 6 o del 6,75% no hay quien te los quite”_ríe esta arzuana de 49 años a la que le gusta decir que tiene 22, ¡de espíritu, claro!”. Lo único que la entristece es la poca unión que ella ve entre los empresarios de la ciudad y que le gustaría ayudar a erradicar; por eso se ha unido recientemente a AECO, porque participa de ese ansia de relacionarse con otras colegas y aunar sinergias. “Estar aislados no beneficia a nadie, es más, nos perjudica”.

Boutiques de altura

ILAR VARELA fue una de las primeras empresarias de moda a la que se ocurrió abrir una boutique prêt á porter, con diferentes estilos y colecciones, en la ciudad de A Coruña en un primer piso, en concreto, en la primera planta del número 9 de la calle Real. Corría entonces el año 1991 y esta fórmula, que ahora es más habitual y denota un signo de distinción buscado por muchas firmas, podía entenderse hace dieciséis años como “demasiado elitista” _apunta Pilar. “Por el contrario, la gente se encontró desde el principio muy cómoda en aquel espacio diáfano y amplio, con un toque de intimidad”. A sus espaldas Pilar llevaba una trayectoria de 24 años empleada en una empresa muy conocida en la ciudad relacionada con el mundo de la moda, que constaba de varias boutiques surtidas por dos fábricas de confección y de punto, por lo que su trabajo era muy diverso: “comprar, vender, organizar las tiendas, hacer escaparates y también pasar muchas horas en las fábricas como modelo de pruebas para realizar los muestrarios que se vendían en toda España”. Se casó en el año 1975 y pronto tuvo a su primera hija, Carmen, y después a sus dos hijos mellizos, José y Eduardo. “Fue mucho sacrificio _dice Pilar_ pero me lo compensaban mi familia, mi ilusión y mi gran pasión, que es la moda”. Animo a todas las madres trabajadoras,- dice Pilar, a que no se desesperen ante tantas y tantas dificultades, yo también las tuve pero echándole esa fuerza que tenemos las mujeres, conseguirán salir adelante y después sentirán ese orgullo que siento yo ahora”. Esta mujer, que empezó a trabajar

siendo casi una niña es, desde el año 1991, una empresaria que con varias boutiques de ropa da empleo directo e indirecto a muchas personas. Con este currículum Pilar no ha tenido problemas con los bancos a la hora de financiar sus proyectos, “tal vez dolor de estómago y muchas noches de insomnio”. En 1999 se abrió “Pilar y Carmen” en la calle Padre Feijoo, una boutique de tres alturas donde se dan cita importantes firmas, y desde octubre de 2006, la nueva “Lady Marina” en la calle Teresa Herrera, nº 1, primera planta, donde, en sus casi 200 m2, ofrece una amplia variedad de estilos en ropa prêt a porter y donde vestir de moda no tiene límite de talla. “Como verás, vuelvo a apostar por una primera planta”. En su opinión, “falta una buena Ley de Comercio que apoye a las personas autónomas que generamos empleo, que tenga en cuenta las dificultades del pequeño y mediano comerciante: horarios, regulación de rebajas y promociones … o el fomento de la formación de buenos vendedores por parte de los organismos competentes, no sólo a través de cursos sino también en las propias tiendas, viviendo el día a día el aprendizaje con vendedores de experiencia”.

VIGO María Pilar Villar Saborido

Maridaje italogallego

ARIA PILAR VILLAR SABORIDO es una gallega emigrante retornada que pasó los primeros 28 años de su vida en Venezuela, pero que regresó a su tierra originaria y se estableció en Vigo con su marido y sus dos hijos. Dado que sus respectivas carreras en Psicopedagogía y Periodismo no les permitía esquivar la sombra del desempleo, optaron por montar su propio negocio: primero un restaurante italiano (“la madre de mi marido es también gallega, y su padre es italiano”) en el que elaboraban artesanalmente la pasta que se consumía; aunque los esfuerzos propios de la hostelería se les hicieron cuesta arriba cuando, como ella misma dice en la mejor fórmula de igualdad de género, “nos quedamos embarazados de nuestro tercer hijo... sí, sí, los dos, porque todo lo hacemos a medias”. Entonces, reciclaron su idea: cerraron el restaurante y desde hace un año se dedican exclusivamente a la elaboración y venta de la pasta, primero fresca y ahora únicamente seca, es decir, “deshidratada a bajas temperaturas para que conserve todo el sabor”. En un bajo de la ciudad viguesa, María Pilar, que es quien ostenta la titularidad como autónoma del negocio (“y así él puede ayudarme y, al mismo tiempo,

trabajar por su cuenta en su especialidad”), tiene el obrador, con las máquinas y la harina traídas de Italia mediante las que elabora su materia alimenticia, aunque el 60% del proceso lo hace de forma artesana. “Ahora optamos a la denominación “Artesanía Alimentaria” porque el producto, tal y como se realiza, está considerado como pasta alimenticia de calidad superior, al mantener el tiempo de secado de forma prácticamente natural”. La última alegría que les ha dado el negocio es el reciente cierre de un acuerdo comercial con Gadisa para distribuir la pasta en estos supermercados, “pero antes yo lo hacía todo: era elaboradora, era preventista, despachaba... me iba toda mona y orgullosa con mi furgoneta a ofrecer el producto”. María Pilar reconoce que perdió tiempo y esfuerzo por no asociarse antes, “solos contra el mundo es como un David contra Goliat, el haberme unido a la Asociación de Mujeres Empresarias de Pontevedra me ha hecho conocer gente que me ha ayudado mucho, ayudas a las que yo ya no he podido optar pero otras a las que sí, y ahora yo también me brindo a aconsejar a mujeres emprendedoras que se están planteando abrir su negocio”. Los bancos tampoco fueron buenos receptores de su idea, cuando abrió, así que no le quedó más remedio que invertir el patrimonio de sus ascendientes femeninos gallegos, el de su madre, ourensana de Celanova, y de su suegra, viguesa. Con ese empuje inicial y con la buena perspectiva de haber cerrado un trato importante con una de las más importantes empresas de distribución gallega, en la actualidad María Pilar, con 32 años, se prepara para acudir con la única pasta seca artesanal elaborada en esta comunidad a Madrid, a la Expo-Gourmet.

Empresarias gallegas

Pilar Varela

EMPRENDEDORA

A CORUÑA

“Hoxe a noticia persegue ó xornalista e o empresario debe ter clara a súa estratexia informativa”

únez, no presupone que el tratamiento que la prensa da a las mujeres empresarias sea diferente al otorgado a sus colegas hombres; de hecho, él que participa junto al Equipo Base de la Agenda en Comunicación en un análisis que estudia desde la objetividad “a presencia da emprendedora e tamén a visibilidade desta nos medios, que non é o mesmo”, piensa que es “moi saudable este tipo de estudos, xa que o seu obxectivo principal é a diagnose dunha situación, facer unha especie de auditoría non realizada da imaxe feminina da empresaria reflectida nos medios”, esto es, independiente de cualquier prejuicio que se tenga a priori del tema en la sociedad gallega de hoy. Tras el análisis, el informe final dirá si ese tratamiento es desigual o no y propondrá, si fuera necesario, una serie de medidas encauzadas a la equiparación socioempresarial. Para todo ello, un equipo de la Facultad está realizando una observación cuantitativa y cualitativa de los contenidos de prensa que aluden a las mujeres y hombres de negocios, ya que, en palabras de Túnez, “o importante non é <sair> nas páxinas dos xornáis, senón tamén saber <cómo>, en qué seccións. Ás veces os resultados globais non salientan matices decisivos... por exemplo, non é igual dicir que nun medio hai o equivalente a vinte páxinas adicadas a empresarias, ou especificar si dita información sae na sección de Economía ou de Sociedade, si os contextos onde

MIGUEL TÚNEZ,

profesor de la Facultad de Ciencias de la Inrformación

aparecen as noticias son positivos ou negativos, si hai presenza nos titulares ou no corpo da noticia, si as informacións apontan mais cara as grandes empresarias, as pequenas empresarias, os sectores onde a muller ten un peso específico...” Al margen del estudio y como experto en Comunicación, Miguel Túnez considera que “as dinámicas de traballo actuais nos medios cambiaron moito, que aquela idea do xornalista a perseguir noticias forma parte do pasado e que realmente a noticia persegue hoxe ó xornalista. Por iso, tódolos empresarios, independientemente do sexo ou do sector no que traballen deben coñecer os resortes polos que se move hoxe o entramado da comunicación e ter clara a imaxe que do seu negocio queren reflectir na prensa, incluso se queren ou non ter imaxe, que tódalas estratexias son posibles”. Respecto a las medidas de paridad en los consejos de administración de grandes empresas que la Ley de Igualdad pretende hacer cumplir en un plazo de ocho años, el profesor opina que “calqueira medida orientada a equiparar desigualdades sociais está ben, mais o perigo estriba en que esa reserva de cupos, por riba, non provoque unha esixencia suplementaria a posteriori para que a muller elexida teña que demostrar que está capacitada para asumir o seu posto. Penso que no eido da empresa privada habería que estudar caso por caso”.

Agenda Social en Comunicación de las Mujeres Empresarias: por una ciudadanía más sensible a la igualdad

a Agenda Social en Comunicación de las Mujeres Empresarias es un proyecto global en el que participan la Federación de Empresarias de Galicia, junto con la Secretaría Xeral de Comunicación de la Xunta, y que coordina la empresa Valora Consultores . Su objetivo va encaminado a evaluar y analizar los contenidos que sobre mujeres empresarias y profesionales son publicados en prensa escrita a diario para finalmente sugerir medidas que puedan equilibrar la sensibilidad social en torno al papel desempeñado por aquéllas. El proyecto implica a distintos agentes interesados en la materia: desde las propias emprendedoras asociadas a FEGA, a miembros de la comunidad universitaria relacionados con el ámbito comunicativo, pasando indirectamente también por periodistas, que son los intermediarios entre la realidad empresarial y la sociedad que la percibe a través de sus páginas. La Agenda comprende diversas acciones, algunas ya en marcha, y otras, en ciernes. Senén Ferreiro Director de Valora Consultores, explica que para el estudio se ha constituido un Equipo Base coordinador que organiza periódicas reuniones con distintas mujeres asociadas a FEGA para pulsar sus opiniones e inquietudes respecto a un trabajo previo de clipping o selección de noticias de prensa que ellas mismas han juzgado interesantes. Por metodología, se ha elegido un diario escrito de ámbito gallego, La Voz de Galicia, que abarca noticias de toda la comunidad autónoma, de forma que el conjunto de las 1.500 mujeres empresarias y profesionales de FEGA, que tienen a su disposición gratuita este periódico hasta la

presente primavera, realizan igualment su clipping total y pueden enviar sus reflexiones e ideas a los debates de las representantes provinciales en cada reunión. En paralelo, la Agenda cuenta con la colaboración de la Facultad de Ciencias de la Comunicación de la Universidad de Santiago, puesto que también aquí un equipo de profesores y alumnos eligen un corpus propio de noticias y las analizan desde su óptica imparcial de parte no interesada. El Equipo Base de Valora se reúne igualmente con estos miembros de la comunidad universitaria y obtiene otro punto de vista independiente y fresco. Finalmente, los resultados y propuestas de todas estas reuniones y análisis se verán difundidas a través de tres cauces diferentes. Por una parte, el presente boletín, que inicia una senda donde se trata de poner en contacto regular y diferido (a veces el único posible debido a la diversa actividad de las empresarias) a las protagonistas de la empresa gallega en femenino. La experiencia personal y profesional de unas será siempre ejemplo y apoyo para otras que ya están inmersas de pleno en su negocio o que se están planteando en estos momentos sacarlo a la luz. Otra de las acciones previstas es la realización de un Informe de la Agenda Social, que será difundido en foros sociales y empresariales relacionados con el trabajo femenino y la situación de la mujer en general. En tercer lugar, las conclusiones y reflexiones obtenidas a lo largo del análisis servirá de base para una de las acciones temáticas que se van a desarrollar en el Congreso de Mujeres Empresarias que tendrá lugar en el presente año 2007.

MULLERES EMPRESARIAS NA PRENSA: PRESENZA E VISIBILIDADE I N F O R M E A G R E G AD O D E D A T O S

MULLERES EMPRESARIAS NA PRENSA: PRESENZA E VISIBILIDADE

Informe final de resultados. Avaliación cuantitativa e cualitativa dos datos obtidos das medicións do 17 de outubro ó 16 de xaneiro

Número de días: 90 (do 17 de novembro de 2006 ao 16 de xaneiro de 2007) Número de xornais: 1.170 (90 días por 13 edicións locais) Número de páxinas analizadas: 18.684 Número de páxinas para resultados de xornal+1 edición): 6.860 Entradas en base de datos: Base 1:

221

Base 2:

26.031

Base 3:

890

104

ÍNDICE PRESENZA OS ACTORES TEMATICA SUPERFICIE DE INFORMACIÓN TRATAMENTO XORNALISTICO VISIBILIDADE: TITULARES VISIBILIDADE: FOTOGRAFÍA

105

PRESENZA (I) ESPAZO INFORMATIVO DEDICADO Á MULLER EMPRESARIA As noticias relacionadas coa muller empresaria, ocupan só o 0,4% da superficie do xornal (Gráfica 1), o que equivale a 25 follas completas do diario fronte á totalidade das 6860 páxinas publicadas por unha edición estándar durante 3 meses. O 36% das informacións protagonizadas por mulleres empresarias teñen un contexto positivo, unha proporción equiparable ás de contexto negativo (Gráfica 2).

0'4%

35%

36%

Negativo/desfavorable

Total do xornal estándar

Neutral

Mulleres empresarias

99'6%

Gráfica 1. Información das mulleres empresarias con respecto á superficie total do xornal

Positivo/favorable 29%

Gráfica 2. Contexto da información

106

PRESENZA (II) ONDE APARECE A INFORMACIÓN (XORNAL ESTÁNDAR) As informacións sobre mulleres empresarias concéntranse nas seccións de Economía e Marítima, seccións que estudamos conxuntamente (Gráfica 3), e que aglutinan algo menos dun terzo das novas sobre o grupo de análise (30%). Os cadernos de Local e as Portadas están practicamente igualadas abranguendo preto dunha quinta parte da información. Na sección de Sociedade, as novas sobre mulleres empresarias sitúanse nun 8%, moi por debaixo das outras seccións analizadas. Hai que ter en conta que neste caso estamos a falar da presenza en base ao que sería o xornal estándar, entendendo como tal unha publicación con todas as seccións xerais máis unha local, obtendo os resultados desta última do cálculo da media das trece edicións locais.

8% 21%

Portada

30%

Galicia Local Economía/Marítima 20%

Sociedade

21%

Gráfica 3. Distribución da información sobre mulleres empresarias por seccións (xornal estándar)

107

PRESENZA (III) ONDE APARECE A INFORMACIÓN Dentro da presenza, continuamos a calcular a distribución da información publicada nas distintas seccións obxecto de estudo contando o total das edicións locais como unha mesma unidade e non como parte dun xornal estándar como é o caso da lámina anterior. Polo tanto, imos ver agora os datos relativos ao total da información publicada por La Voz de Galicia, é dicir, nas seccións que podemos denominar comúns (Galicia, Sociedade, Economía...) e nos trece cadernos locais.

5% Portada

Galicia Local Economía/Marítima Sociedade 79%

Gráfica 4. Distribución da información para un lector con acceso ás 13 edicións locais

108

PRESENZA (IV) A INFORMACIÓN NAS EDICIÓNS LOCAIS As edicións locais de La Voz de Galicia son un claro indicador do nivel de participación que as mulleres empresarias teñen nas súas respectivas áreas ou ámbitos de actuación. Así, vemos como as empresarias de A Coruña, cun 20% das novas, e Vigo, cun 14%, teñen unha presenza moito maior nas páxinas da sección local que calquera outras. No extremo contrario sitúase Lemos, con só o 2% da información (Gráfica 5).

20 18

14 12 10 8

7,6 %

7 5

Vigo

Santiago

Pontevedra

Ourense

Lugo

Lemos

Ferrol

Deza - Tabeirós

Carballo

Barbanza

Arousa

A Mariña

2 A Coruña

Gráfica 5. Presenza nas edicións locais

109

OS ACTORES (I) OS ACTORES As mulleres empresarias que aparecen nas informacións analizadas poucas veces teñen un cargo directivo. Só se dá o caso nun 8% das noticias (Gráfica 7). O rol das empresarias que protagonizan as novas é maioritariamente empresarial (59%), mentres que as autónomas fan o propio nunha de cada tres informacións. Dos actores que protagonizan as noticias, o 54% actúan como fonte xornalística (Gráfica 8) fronte ao 38% que non o fai. Estes datos e os que presentaremos nas vindeiras láminas fan referencia ao total da información publicada, é dicir, ás seccións comúns e ás trece edicións locais.

59%

Autónoma

54%

Non

Directiva

Non identificable

Empresarial

38%

33%

Gráfica 6. Actividade que desenvolver

Gráfica 7. Os actores que participan na información, ¿actúan como fonte?

110

OS ACTORES (II) OS ACTORES A muller empresaria é a principal protagonista das noticias nas que aparece nun 88% dos casos analizados (Gráfica 9), quedando nun segundo plano tan só o 12% das veces. Os actores que forman parte destas novas transmiten valores positivos o 37% das ocasións fronte a un 32% no que son negativos (Gráfica 10).

12% 31%

37%

Indeterminado

Non

Valores negativos

88%

Gráfica 8. Cando unha noticia alude á muller empresaria, ésta ¿é protagonista?

Valores positivos 32%

Gráfica 9. Valores que transmiten os actores

111

TITULARES IDENTIFICACIÓN DA MULLER EMPRESARIA O número de noticias nas que a muller empresaria se identifica como protagonista no titular sitúase nun 68% (Gráfica 10), mentres que o número de casos nos que non aparece está no 29%. Os datos fan referencia á información sobre a muller empresaria, polo tanto, ao falar do 68 % estamos referíndonos a preto das dúas terceiras partes dese 0’4% do xornal no que se publica a devandita información.

3% 29%

Protagonista Secundario Non aparece

68%

Gráfica 10. Papel da muller empresaria nos titulares

112

TEMÁTICA O CONTIDO DA INFORMACIÓN As informacións que publica La Voz de Galicia sobre as mulleres empresarias non teñen unha temática empresarial propiamente dita nun 34% dos casos (Gráfica 12), é dicir, nun terzo das ocasións. A este dato hai que sumarlle un 25% daquelas novas nas que aparecen as empresarias pero teñen outro tipo de temática. Este indicador permítenos ver como no 59% dos casos, máis da metade das veces, as mulleres empresarias saen no xornal por temas que non teñen que ver coa súa actividade profesional. Tamén é rechamante que os conflitos laborais sexan a segunda temática máis repetida (30%). As temáticas menos habituais son I+D+i, cun 5%, e a presentación de resultados e o compromiso social (donacións, actos benéficos, etc) cun 3% cada unha.

3% 3% Compromiso social 25%

30%

Conflictos laborais I+D+i Non empresarial

5% 34%

Outros Present. de resultados

Gráfica 11. Temas das novas

113

SUPERFICIE DA INFORMACIÓN COLUMNAS DOS TEXTOS E MÓDULOS DAS INFORMACIÓNS Algo máis dun terzo da información sobre mulleres empresarias que publica La Voz de Galicia ocupa unha superficie igual ou menor que unha columna, co que podemos considerar que, segundo a súa extensión, estamos diante de noticias de importancia moi baixa. Se o miramos máis polo miúdo, vemos que o 26% das noticias presentan un interese informativo baixo (entre unha e dúas columnas); o 24%, medio (entre dúas e tres columnas); o 11%, alto (entre tres e catro columnas); e o 4%, moi alto (máis de 4 columnas ou, o que é o mesmo, case a totalidade da páxina). As páxinas de La Voz de Galicia teñen unha estrutura de 5 módulos de ancho por 10 de alto. Unha columna equivale a 10 módulos, é dicir, que nunha páxina hai 5 columnas.

11%

24%

Moi baixo (1 columna ou menos)

35%

Baixo (entre 1 e 2 columnas) Medio (entre 2 e 3 columnas) Alto (entre 3 e 4 columnas) Moi alto (máis de 4 columnas)

26%

Gráfica 12. Importancia das noticias segundo a superficie que ocupan

114

TRATAMENTO XORNALÍSTICO (I) XÉNEROS XORNALÍSTICOS E ORDE DA INFORMACIÓN A noticia segue a ser o xénero xornalístico máis empregado por La Voz de Galicia á hora de tratar as informacións relativas ás mulleres empresarias (Gráfica 14). Tamén podemos observar como o número de entrevistas nas que as empresarias son protagonistas se sitúa nun 18,6%, ocupando o segundo posto. Por outra banda, se atendemos á importancia que o medio concede a este tipo de novas, observamos que a porcentaxe de ocasións nas que as informacións sobre empresarias son noticias principais da páxina ocorre nunha de cada dúas ocasións (53%), mentres que nos sumarios das portadas ou portadiñas, acada só un nivel relativo ao 10% (Gráfica 15).

70,0 60,0

64,7

26%

50,0

10%

40,0

Noticia coprincipal

30,0

10,0 0,0

Noticia secundaria

11%

20,0 5,4

18,6

Entrevista

11,3 Noticia

Outros

Sumario 53%

Reportaxe / Crónica

Gráfica 13. Xéneros xornalísticos

Gráfica 14. Importancia concedida ás novas

115

TRATAMENTO XORNALÍSTICO (II) QUEN PROMOVE A INFORMACIÓN Os medios de comunicacións son os principais dinamizadores da información sobre mulleres empresarias. Promoven o 56% das noticias que o grupo de estudo protagoniza, mentres que as empresarias fan o propio cun 17% das noticias das que forman parte. As informacións promovidas polas mulleres empresarias ocupan só o 0,05% da superficie do xornal, o que equivale a 3’25 follas do diario fronte á totalidade das 6860 páxinas publicadas por unha edición estándar durante 3 meses.

17%

Medio de comunicación Mulleres empresarias 27%

Outros

56%

Gráfica 15. Quen promove a información

116

VISIBILIDADE: TITULARES (I) O EMPRESARIADO EN TITULARES Os resultados da revisión dos encabezamentos das noticias en 60 exemplares consecutivos de La Voz indican que na maioría dos titulares (58,76%) non é posible facer distincións de xénero xa que vén sendo un colectivo o que consegue o protagonismo. Baixo fórmulas varias como “os empresarios”, “os hostaleiros”, “os comerciantes”, a confederación de empresarios das distintas provincias, etc. ditos titulares reflicten o protagonismo dun actor conxunto, plural. Os empresarios logran representatividade no 23,48% das noticias vinculadas co mundo empresarial. As mulleres só son visibles no 17,75% de titulares sobre noticias empresariais.

Colectivos 100 50

Empresarios Empresarias

Empresarias Empresarios Colectivos

0 Presenza en titulares Gráfica 16. Actividade empresarial dos actores en Titulares

117

VISIBILIDADE: TITULARES (II) ACTIVIDADE EMPRESARIAL DOS PROTAGONISTAS DOS TITULARES Dentro das 3 tipificacións presentadas, Empresari@ / Autónom@ e Directiv@, os homes dedicados a actividades empresariais son maioritariamente Empresarios, seguidos dos Directivos e dos Autónomos. No caso da muller, a orde é a inversa. A maioría das mulleres dedicadas a tarefas vinculadas co mundo empresarial son Autónomas, seguidas das Empresarias e quedando en último lugar as Directivas. Pouca visibilidade, polo tanto, para a Muller Directiva en Titulares.

70 60 50 Autónom@s

Empresari@s

Directiv@s

20 10 0 Homes

Mulleres

Gráfica 17. Actividade empresarial dos actores en Titulares

118

VISIBILIDADE: TITULARES (III) VISIBILIDADE EN TITULARES POR SECCIÓNS Por seccións, cabe chamar a atención sobre o que acontece na sección de Economía, onde os empresarios son moito máis visibles que as empresarias, concretamente aparecen nesta sección catro veces máis. En Local, por exemplo, acontece o contrario: a Mulller Empresaria resulta ser máis visible en Titulares que o Home Empresario.

Empresarias 40

Empresarios

Colectivos

20 10 0 Portada

Colectivos

Empresarios Empresarias Galicia

Sociedade

Economía

Outras

Ed Locais

Gráfica 18. Actores do mundo empresarial en Titulares por seccións

119

VISIBILIDADE: TITULARES (IV) TITULARES DE PORTADA Cuantitativamente, se temos en conta as 61 portadas analizadas, as Mulleres Empresarias tiveron visibilidade en 9 ocasións. Cualitativamente, as mulleres saen, sobre todo, en titulares mínimos, a 1 columna só, como lles acontece ós empresarios ou ós colectivos, pero os titulares importantes, de peso, a 4 columnas, son reservados para os actores colectivos.

35 30 25

4 Col

3 Col

2 Col

1 Col

5 0 Empresarias

Empresarios

Colectivos

Gráfica 19. Visibilidade dos empresarios nos Titulares de Portada

120

VISIBILIDADE: FOTOGRAFÍA (I) A REPRESENTACIÓN GRÁFICA DO EMPRESARIADO O 3% das ilustracións que publica La Voz de Galicia teñen relación co mundo empresarial (Gráfica 17). Delas, algo máis da metade están protagonizadas por homes empresarios, fronte ao 31% ocupado por mulleres. O 18% restante, está formado por fotografías nas que aparecen tanto homes coma mulleres (Gráfica 18). O acompañamento gráfico co que o xornal dota as informacións relativas ás mulleres empresarias caracterízase pola predominancia de fotografías fronte outro tipo de ilustracións. Un 83% das novas posúen acompañamento gráfico e, dese total, un 82% son fotografías e un 1%, infografías.

18%

Empresariado

31%

Outros

Muller Home Ambos os dous

51%

97%

Gráfica 20. Protagonistas das ilustracións

Gráfica 21. Representación gráfica do empresariado por sexos

121

VISIBILIDADE:FOTOGRAFÍA (II) TAMAÑO DAS FOTOGRAFÍAS A grande maioría das imaxes que acompañan as noticias sobre mulleres empresarias teñen entre 5 e 10 módulos, polo que cualificamos o seu tamaño como “Medio” (Gráfica 19). O 41% das fotografías teñen entre 1 e 4 módulos e o 7% supera os 10 módulos. No caso dos homes empresarios, son máis as ilustracións cun tamaño baixo que as de magnitude media, cun 54% fronte a un 44% (Gráfica 20). Malia os datos que acabamos de ver, a maior cantidade de fotografías de homes empresarios que de mulleres fai que ocupen un maior espazo gráfico no xornal con 1850 módulos fronte a 1390.

41%

Baixo Medio Alto

Baixo 44%

54%

Medio Alto

52%

Gráfica 22 Tamaño das fotografías das mulleres empresarias

Gráfica 23. Tamaño das fotografías dos homes empresarios

122

VISIBILIDADE:FOTOGRAFÍA (III) CONTEXTO DA IMAXE E ACTITUDE DO XORNAL O 59% das ilustracións teñen un contexto neutral (Gráfica 21); un 24%, positivo; e un 17%, negativo. No tocante ao tratamento que reciben por parte do xornalista, no 94% das ocasións é neutral (Gráfica 22), fronte ao 6% no que é de cooperación.

24%

6% 17%

Negativo / desfavorable

Cooperación

Neutral

Positivo / favorable

94% 59%

Gráfica 24. Contexto das fotografías

Gráfica 25. Actitude do xornal nas fotografías das informacións

123

VISIBILIDADE: FOTOGRAFÍA (IV) A FOTOGRAFÍA NAS DISTINTAS SECCIÓNS As mulleres empresarias protagonizan a maior parte das fotografías sobre o empresariado aparecidas nas seccións “Galicia” (cun 74%), “Sociedade” (50%) e “Outras” (62%), fronte ao predominio masculino en “Economía” (92%) e nas edicións locais (50%). Estes datos están calculados en base a un xornal estándar, é dicir que ao falar de “Local” estamos a facer referencia ao cálculo da media das trece edicións locais.

100

90 80

39 39

Home Outros

20 10

Muller

22 5

Galicia

Outras

21 6

0 Economía

Portada

Sociedade

Local (estándar)

Gráfica 26. Presenza gráfica do empresariado por seccións

124

VISIBILIDADE: FOTOGRAFÍA (V) A FOTOGRAFÍA NAS EDICIÓNS LOCAIS Nas seguintes gráficas (24 - 36) imos obter unha aproximación á diferente situación de visibilidade no xornal que viven as empresarias por zonas.

4% 21%

16% 36%

Economía

Galicia

Outras

Portada 21%

20%

11%

Portada

Sociedade

A Coruña

A Mariña 26%

9% 15%

Gráfica 27. Visibilidade para un lector de A Coruña

18%

Gráfica 28. Visibilidade para un lector de A Mariña

125

4% 22%

13%

19%

22%

Economía Galicia

13%

Galicia

Outras

Portada

11%

Portada

Sociedade

Arousa 26%

Barbanza

20%

18%

27%

Gráfica 29. Visibilidade para un lector de Arousa

Gráfica 30. Visibilidade para un lector de Barbanza

4% 23%

Economía

11%

19%

Economía Galicia

22%

13%

Galicia

Outras

Portada

11%

Portada

Sociedade 25%

Carballo

18%

Gráfica 31. Visibilidade para un lector de Carballo

Economía

Sociedade Deza - Tabeirós

21% 28%

Gráfica 32. Visibilidade para un lector de Deza - Tabeirós

126

4% 21%

13%

20%

23%

Economía

Galicia

Outras

Portada

11%

Sociedade Ferrol

Economía

Sociedade

22%

Lemos

26% 18%

30%

Gráfica 33. Visibilidade para un lector de Ferrol

11%

Gráfica 34. Visibilidade para un lector de Lemos

14% 22%

13%

22%

Economía Galicia

12%

Galicia

Outras

Portada

Sociedade

Lugo

21%

Economía

Ourense 20%

28%

Gráfica 35. Visibilidade para un lector de Lugo

27%

Gráfica 36. Visibilidade para un lector de Ourense

127

14%

24% 22%

19% Economía

Economía

12%

Galicia

Outras

Portada

Sociedade

11%

Sociedade Pontevedra

20%

24%

27%

Santiago

18%

Gráfica 37. Visibilidade para un lector de Pontevedra

Gráfica 38. Visibilidade para un lector de Santiago

4% 18%

26%

Economía Galicia Outras Portada Sociedade

11%

24%

Vigo

17%

Gráfica 39. Visibilidade para un lector de Vigo

128

VISIBILIDADE: FOTOGRAFÍA (VI) A FOTOGRAFÍA NAS EDICIÓNS LOCAIS Nas seguintes gráficas (37 e 38), podemos observar a distribución das ilustracións en función dos seus protagonistas a través das distintas edicións locais.

60 50

40 43

Muller

Home Outros

20 10

16 11

0 A Coruña

A Mariña

Arousa

Barbanza

Carballo

Deza Tabeirós

Gráfica 40. Presenza gráfica por edicións locais (I)

129

60 50

40 41

Muller

Home Outros

20 10 10

0 Ferrol

Lemos

Lugo

Ourense

Pontevedra

Santiago

Vigo

Grรกfica 41. Presenza grรกfica por ediciรณns locais (II)

130

MULLERES EMPRESARIAS NA PRENSA: PRESENZA E VISIBILIDADE I N F O R M E F I N A L D E T E N D E NC I A S

ÍNDICE METODOLOXÍA PRESENTACIÓN UNIVERSO ANALIZADO E METODOLOXÍA DATOS XERAIS: BASE DE DATOS 1. DATOS XERAIS: BASE DE DATOS 2. DATOS XERAIS: BASE DE DATOS 3. SUPERFICIES DE REFERENCIA

PRESENZA PRESENZA: XORNAL ESTÁNDAR PRESENZA: TOTAL PUBLICADO

2 60

VISIBILIDADE VISIBILIDADE: TITULARES ANÁLISE DE RESULTADOS VISIBILIDADE EN PORTADA VISIBILIDADE: FOTOGRAFÍA

3 61

METODOLOXÍA 4 62

PRESENTACIÓN

UNIVERSO ANALIZADO E METODOLOXÍA DATOS XERAIS: BASE DE DATOS 1. DATOS XERAIS: BASE DE DATOS 2. DATOS XERAIS: BASE DE DATOS 3.

SUPERFICIES DE REFERENCIA

5 63

PRESENTACIÓN A análise da presenza da muller empresaria no xornal La Voz de Galicia, tanto cuantitativa como cualitativamente, é o punto de partida deste proxecto. Dispoñémonos a estudar, dun xeito pormenorizado, a repercusión mediática que ten o colectivo das mulleres empresarias no xornal galego de referencia. A partir dos datos recollidos elaboramos unha análise que lle clarifica á muller empresaria o panorama mediático neste diario e que pode ser tomado como referencia para a implementación de accións que orienten a cantidade, a frecuencia, e as identificacións das aparicións das mulleres empresarias nos tempos e espazos informativos dos medios galegos. O concepto de muller empresaria que serve de base teórica a este proxecto abrangue a toda muller traballadora que se poida encadrar no ámbito laboral ben como empresaria, autónoma ou directiva. Neste senso, o traballo experimentou unha considerable desviación no primeiro mes de estudo como consecuencia da problemática xurdida no seo do colectivo das mariscadoras polas consecuencias no mar das chuvias que arrastran os restos dos montes calcinados polos incendios forestais do verán. Como autónomas, vímonos na obriga de contabilizar as unidades de estudo que tiñan como referencia ás traballadoras do mar, polo que o concepto de “muller empresaria” e os datos que do estudo se derivaron foron acadando a súa forma final segundo este colectivo diminuía a súa actividade e polo tanto a súa presenza en La Voz de Galicia1.

A evolución dos datos e a influenza das informacións sobre as mariscadoras xa se fixo patente nos avances de resultados mensuais aportados.

6 64

A parte central do traballo refírese á presenza das mulleres empresarias na superficie de La Voz de Galicia. Sen embargo, consideramos que revisar só a presenza daría unha visión incompleta polo que optamos por estudar tamén a visibilidade2, é dicir, o impacto que as mulleres empresarias teñen no lector a través dos titulares e das fotografías. Estes dous son elementos que acaparan o tempo de escaneo que o lector medio lle dedica ó xornal. Así, saber canto aparece a muller traballadora, onde e como, foinos de gran axuda para trazar unha liña de actuación do xornal analizado con respecto ó colectivo de mulleres empresarias. UNIVERSO ANALIZADO E METODOLOXÍA Para que o índice de representatividade dos datos fose o máis alto posible, traballamos cun universo de estudo que abrangue un período de 3 meses, dende o día 17/10/2006 ao 16/01/2007, ámbolos dous inclusive. Neste intervalo de tempo centramos o estudo nas novas aparecidas no xornal La Voz de Galicia (na portada e nas seccións de Galicia, Economía, Sociedade e Marítima) e en 13 das súas edicións (A Mariña, Lugo, Lemos, A Coruña, Carballo, Santiago, Vigo, Pontevedra, Barbanza, Arousa, Deza-Tabeirós, Ourense e Ferrol) que tiñan como protagonistas ou facían algún tipo de referencia á muller empresaria. Tomamos como unidades de estudo válidas (noticias, entrevistas, crónicas, reportaxes, pezas de sumarios...) todas aquelas pezas que tiveran unha referencia clara ás mulleres empresarias e traballadoras como conxunto ou ben a individuos dese colectivo claramente identificables e identificados. Así, como resultado dos tres meses de seguimento e de recolla de datos, seleccionamos 221 unidades de estudo que reunían as características necesarias para a súa análise e posterior síntese de resultados e elaboración de conclusións. 2

Ver bases de datos 2 e 3.

7 65

Para realizar as medicións oportunas empregamos tres bases de datos deseñadas para este estudo de xeito específico. Grazas a este método puidemos almacenar os datos recollidos e logo facer cruces de variables que verten resultados e conclusións. A primeira das bases de datos é de carácter xeral e recolle a parte cualitativa e tratamento xornalístico que La Voz de Galicia aplica ás novas sobre as mulleres empresarias. A segunda base de datos empregada analiza todas as imaxes publicadas polo xornal durante os tres meses de estudo. O volume desta base de datos chega ás 26.031 entradas. Por último, na terceira base de datos analizamos os titulares con presenza empresaria, tanto masculina como feminina, que supuxeron 890 entradas válidas. Vexamos a continuación as características de cada unha das bases de datos empregadas. DATOS XERAIS: BASE DE DATOS 1. Nesta base de datos recóllense unha serie de variables que nos permitirán sacar conclusións esclarecedoras sobre a presenza da muller empresaria galega nas páxinas de La Voz de Galicia, o tratamento xornalístico que se lle aplica e a imaxe proxectada á audiencia a través dos textos xornalísticos publicados, como poder verse na seguinte captura de pantalla da base de datos xeral:

8 66

Grรกfico 1. Base de datos 1

9 67

Cos resultados derivados da análise dos datos desta base conseguimos trazar un contexto cualitativo das novas que o xornal de estudo publica sobre o colectivo das mulleres empresarias. Empregamos 35 campos para cubrir todos aqueles matices que nos puideran dar unha perspectiva diferente do tratamento xornalístico de La Voz de Galicia ás informacións protagonizadas por mulleres empresarias ou nas que a súa presenza era claramente identificable. Dividimos as variables de análise da base de datos nos seguintes 7 campos: 1) Datos do texto •

Identificador do texto: correspóndese co lugar que ocupa a entrada dentro da base de datos.

•

Titular: trátase do titular da noticia introducida baixo o indicador de texto determinado.

•

Quen protagoniza?: diferénciase neste campo entre a muller e o home empresario como protagonista.

•

Presenza dalgunha muller na información: as opcións son que a muller sexa protagonista ou secundaria.

•

Identifícase no titular?: fai referencia á presenza ou ausencia da muller empresaria no título da nova.

•

Tipo de texto: neste ítem defínese se o texto referenciado na entrada da base se trata dunha noticia, entrevista, reportaxe/crónica ou outro tipo de construción xornalística.

•

Columnas que ocupa o titular: número de columnas que abrangue o titular do texto.

•

Columnas que ocupa o texto: número de columnas que abrangue o corpo do texto.

•

Número de módulos da información: contabiliza o número total de módulos que ocupa a información (inclúe neste cómputo o acompañamento gráfico).

10 68

2) Datos dos promotores •

Quen promove a información?: neste caso identifícase ao promotor da información, que pode ser a propia muller empresaria, o medio de comunicación, o home empresario ou outros.

3) Datos da temática •

Tema: defínese nesta etiqueta a temática do texto xornalístico. Vai dende a compra/venda, o compromiso social, a bolsa, os conflitos laborais, a I+D+i ata a presentación de resultados.

4) Datos do medio •

Nome do medio: identificador do medio de comunicación.

•

Data de publicación: data na que se publica a nova analizada.

•

Sección do medio: fai referencia ás áreas temáticas e xeográficas sobre as que se realiza a análise. Ademais de trece edicións de La Voz de Galicia (A Mariña, Lugo, Lemos, Arousa, Barbanza, Vigo, Pontevedra, Ourense, Ferrol, DezaTabeirós, A Coruña, Carballo e Santiago) tamén son obxecto de estudo as seccións de Economía, Sociedade, Galicia, Marítima e a portada do medio.

•

Número de páxinas do xornal: contabilízase o número total de páxinas que o xornal analizado ten diariamente.

11 69

•

Número de páxinas da sección: trátase dun campo no que computar o número de páxinas coas que conta a sección na que se publica o texto que analizamos.

•

Número de páxinas de información: neste campo recóllese o dato da superficie dedicada á información no xornal cada día. É o resultado de restarlle á superficie total os módulos que ocupa a publicidade.

•

Número de páxinas de información na sección: neste campo recóllese o dato da superficie dedicada á información na sección na que aparece a información. É o resultado de restarlle á superficie total os módulos que ocupa a publicidade.

•

Orde na páxina: este campo reflicte a importancia concedida ao texto na páxina. Así, pódese tratar dunha información principal, secundaria, co-principal ou secundaria-serie (sumarios das portadiñas).

•

Número de páxina da información: o lugar que ocupa o texto informativo dentro da propia sección.

5) Acompañamento gráfico •

Acompañamento gráfico: identifica o tipo de acompañamento gráfico do texto. Pode levalo (fotografía, fotografía máis infografía, infografía, ilustración ou outros) ou non (non existe).

•

Protagonista da foto?:responde á pregunta de se a muller empresaria é protagonista na fotografía ou secundaria, así como se non aparece na imaxe aínda que no texto si.

•

Actitude do xornalista coa fonte: este campo analiza a relación do xornalista coa fonte, que pode ser cooperativa, conflitiva ou neutral.

•

Contexto da imaxe: pode ser positivo/favorable, negativo/desfavorable ou neutro.

12 70

6) Observacións •

Observacións: este é un campo reservado ás acotacións ou aclaracións referidas ao texto de estudo.

7) Datos dos actores •

Nº de escenario: neste campo compútanse o número de escenarios onde ocorre a acción narrada no texto analizado.

•

Nome dos actores: o nome de actores que interveñen na nova tamén queda reflectido neste apartado.

•

Tipo: clarifica se o actor é axente ou paciente no devir da acción.

•

Contexto: aclara se o contexto no que o actor se atopa é positivo/favorable, negativo/desfavorable ou neutro.

•

Que transmite?: o actor pode transmitir valores positivos ou negativos.

•

Fonte: este campo serve para saber se o actor é ademais fonte da información ou non, ou se non sae identificado como tal.

•

Tema: vai dende a compra/venta, o compromiso social, a bolsa, os conflitos laborais, a I+D+i ata a presentación de resultados. Facilita saber en que temática se encadra a aparición dun actor determinado nunha nova.

•

Promove: permite saber se o actor é promotor da información ou non, e tamén se non está identificado como tal.

•

Protagonista: é o actor protagonista da nova? Este campo aclárao.

•

Actividade na información: aclara se a muller aparece na información en calidade de empresaria, directiva ou autónoma.

13 71

IMAXES. BASE DE DATOS 2. Esta segunda base de datos almacena os datos que consideramos necesarios para a análise do elemento fotográfico. Nela recóllense tódalas imaxes publicadas por La Voz de Galicia durante os tres meses do universo da mostra, que supoñen 26.031 entradas na base.

Gráfico 2. Captura de pantalla da base de datos 2: imaxes

14 72

Grazas a esta base de datos poderemos avanzar no análise da visibilidade do colectivo de mulleres empresarias no xornal. Os campos ou variables que compoñen esta base de datos son os seguintes: •

Id: é o identificador numérico da entrada da base de datos.

•

Data: referencia temporal da entrada.

•

Tipo de foto: neste campo identifícase se a fotografía está protagonizada por mulleres, homes ou outros casos (onde se recollen aquelas fotografías nas que non hai un protagonismo masculino ou feminino claro).

•

Sección: fai referencia ás áreas temáticas e xeográficas sobre as que se realiza a análise. Ademais de trece edicións da Voz de Galicia (A Mariña, Lugo, Lemos, Arousa, Barbanza, Vigo, Pontevedra, Ourense, Ferrol, Deza-Tabeirós, A Coruña, Carballo e Santiago) tamén son obxecto de estudo as seccións de Economía, Sociedade, Galicia, Marítima e a portada do medio.

•

Empresaria?: contén un espazo para riscar no caso de que a fotografía analizada estea protagonizada por unha muller e esta sexa empresaria.

•

Módulos. Superficie que ocupan as fotos, atendendo á seguinte gradación: Ata 4 módulos: visibilidade baixa; de 5 a 9: visibilidade media; mas de 10 módulos, visibilidade alta.

No caso desta base de datos vímonos na obriga de contabilizar as imaxes totais para que nos deran valores absolutos válidos. Así, puidemos comparar os números totais de fotografías de homes, mulleres e outros casos e chegar a unha conclusión fiable da relación de fotografías publicadas.

15 73

TITULARES. BASE DE DATOS 3.

Xunto coa base de datos que analiza as imaxes publicadas por La Voz de Galicia, esta base completa o apartado da recollida de datos relativos á visibilidade das informacións sobre mulleres empresarias no xornal. Á finalización do estudo conta con 890 entradas.

Gráfico 3. Captura de pantalla da base de datos 3: titulares

Os campos a completar nesta base de datos foron os seguintes: •

Data: identificador temporal da entrada da base de datos.

•

Sección: fai referencia ás áreas temáticas e xeográficas sobre as que se realiza a análise. Ademais de trece edicións de La Voz de Galicia (A Mariña, Lugo, Lemos, Arousa, Barbanza, Vigo, Pontevedra, Ourense, Ferrol, Deza-Tabeirós, A Coruña, Carballo e Santiago) tamén son obxecto de estudo as seccións de Economía, Sociedade, Galicia, Marítima e a portada do medio.

16 74

•

Muller ou home: recolle tres campos. Un para identificar á muller empresaria, outro para o home empresario e un terceiro, “colectivos”, para todas aquelas novas do ámbito empresarial nas que no titular non se poida identificar o xénero dos protagonistas posto que se trata dun actor plural.

•

Columnas: número de columnas do titular da información.

•

Tipoloxía: este campo recolle o feito de que o protagonista do titular sexa autónomo, empresario ou directivo.

Igual que no caso da base de datos de imaxes, neste caso contabilizamos todos os titulares que teñen a actividade empresarial como referente. Así, puidemos obter datos válidos sobre o número de veces que aparecen as mulleres empresarias con relación ó número de veces que os homes empresarios son protagonistas, e englobados os dous no número total de titulares coa actividade empresarial como tema.

17 75

SUPERFICIES DE REFERENCIA A medición dun xornal como La Voz de Galicia presenta a particularidade de computar as edicións sen distorsionar a lectura real dos datos que se obteñan tanto da presenza como da visibilidade. Por un lado, cabe a posibilidade de sumar o aparecido no conxunto de todas as páxinas publicadas por La Voz, independentemente da edición de que se trate. Dese modo, teriamos o dato da presenza absoluta no xornal pero dificilmente poderiamos validalo como un dato trasladable ós contidos consumidos por un lector. Por outro lado, cabe a posibilidade de tomar como referencia o publicado nunha soa edición de La Voz, para medir desde o impacto na audiencia. Sen embargo, as diferenzas de superficie dedicada ás mulleres empresarias nos caderniños locais son ben evidentes e avalan a posible distorsión que podería introducirse nos datos se se tomara como referencia unha ou outra edición local. A solución metodolóxica foi consignar as dúas posibilidades por considerar que ofrecen lecturas converxentes e non excluíntes. Por un lado, introduciuse na base de datos a función de cálculo con media aritmética das superficies das seccións de Local, de modo que puideramos ter unha referencia estándar do Xornal e, por outro, fíxose un sumatorio de superficies desa mesma sección para contar co dato de todo o publicado no periódico.

18 76

Resulta de grande importancia, pois, facer unha lectura de resultados tendo sempre en conta a terminoloxía referencial do periódico: XORNAL

ESTÁNDAR:

publicación con todas as seccións xerais máis unha local, obtendo os resultados desta última do

cálculo da media das trece edicións locais. TOTAL PUBLICADO: Sumatorio da presenza ou visibilidade nas seccións comúns do xornal, mais o aparecido en todos os caderniños de Local.

A unidade medida é o módulo. As páxinas de La Voz de Galicia estrutúranse en cinco columnas de dez módulos cada unha, é dicir, que cada páxina equivale a 50 módulos.

19 77

PRESENZA 20 78

PRESENZA: XORNAL ESTÁNDAR PRESENZA: TOTAL PUBLICADO

21 79

PRESENZA: XORNAL ESTÁNDAR

As informacións sobre mulleres empresarias só ocupan un 0,4% da superficie global de La Voz de Galicia. No período analizado esta reducida porcentaxe equivale a unhas 25 follas completas do diario ó longo de 3 meses (6.860 páxinas). Se facemos o cálculo por día, o resultado é que, en cada un, as informacións sobre empresarias (texto e foto) ocuparon un 0,01% de cada páxina, o que supón unha superficie similar a unha liña. En conxunto, en cada exemplar medio, o espazo dedicado a actividades empresariais desenvolvidas por mulleres é de 14 módulos por periódico, menos dun terzo dunha páxina do xornal. Esta presenza repártese polas diferentes seccións do xornal e non se limita só ao espazo destinado a Economía. Nesta sección e en Marítima publícanse 1 de cada 3 noticias (30%) sobre mulleres empresarias. En Galicia, Local e as Portadas do xornal aparece unha de cada cinco noticias sobre mulleres empresarias (en cada sección). Onde menos presenza hai de información sobre empresariado feminino é en Sociedade, onde aparecería só unha de cada doce (8%). A presenza case simbólica do 0,4% responde máis ó resultado das dinámicas informativas do xornal que a iniciativas do empresariado para divulgar as súas actividades. Se computásemos só as informacións que foron promovidas por empresarias (e mantendo o amplo abano de posibilidades deste termo) a superficie que lle destina o xornal descende ata o 0,05%. Dunha forma máis gráfica, isto equivale a ocupar 3,25 das 6.860 páxinas publicadas en 90 días nunha edición media de La Voz de Galicia. Diariamente, supón só 0,02 módulos en todo un xornal.

22 80

Espacio medio ocupado por mulleres empresarias nun dĂa na superficie total das paxinas dun xornal, en vermello.

23 81

PRESENZA: TOTAL PUBLICADO

Local é o acomodo maioritario das noticias sobre mulleres empresarias. Os distintos cadernos de Local comprenden case catro de cada cinco informacións sobre elas (79%) fronte ás porcentaxes mínimas que se dan en Economía (8%), Portada (6%), Galicia (5%) e Sociedade (2%). Este dato non pode tomarse como referencia porque suporía unha distorsión da realidade xa que o normal é que os lectores do xornal teñan acceso a un caderno ou dous de Local e non aos trece en conxunto.

5% Portada

Galicia Local Economía/Marítima Sociedade 79%

Gráfico 4. Distribución da información para un lector con acceso ás 13 edicións locais

24 82

Dentro das edicións locais, o reparto de información sobre o empresariado non é equitativo. Así, por exemplo, unha de cada cinco noticias correspóndese co caderno de A Coruña (20%) fronte a só unha de cada cincuenta, o que acontece co de Lemos (2%). Vigo ocupa un segundo lugar nesta escala, cun 14% da información, mentres que o resto de cadernos locais oscilan entre o 5% e o 8%. As mulleres empresarias que aparecen nas informacións analizadas poucas veces teñen un cargo directivo. Só se dá o caso nunha de cada doce noticias (8%). O rol das empresarias que protagonizan as novas é maioritariamente empresarial (59%), mentres que as autónomas fan o propio nunha de cada tres informacións (33%). Se observamos a relación de actores que participan neste tipo de informacións, vemos como as mulleres son as voces principais, acadando o 79% da participación actoral entre as empresarias individuais (58%) e as mariscadoras como colectivo (21%). Os homes teñen voz nunha de cada oito informacións (13%) referidas ao empresariado feminino. No tocante ao contexto no que se recolle a participación dos actores, cómpre salientar o empate técnico entre o positivo (36%) e o negativo (35%), con algo máis dun terzo das noticias en ambos os dous casos. Algo similar ocorre no que aos valores transmitidos polos actores se refire e onde tamén destaca a proximidade entre o positivo e o negativo, cun 37% das informacións fronte a un 32%. A muller empresaria é a principal protagonista das noticias nas que aparece en nove de cada dez casos analizados (88%), quedando nun segundo plano tan só nunha de cada dez ocasións.

25 83

En canto aos titulares, a muller empresaria identifícase como protagonista en dúas de cada tres informacións (68%), mentres que a súa figura non aparece nunha de cada tres (29%). Por outra banda, se nos fixamos no número de columnas que abranguen os titulares, podemos apreciar que unha de cada sete noticias (14,5%) presenta un interese informativo baixo (unha columna ou menos); a cuarta parte (25%), baixo (dúas columnas); outra cuarta parte (26,5%), medio (tres columnas); case un terzo (32,5%), alto (catro columnas) e o resto, un 1,5%, moi alto (cinco ou máis columnas).

35,0 30,0 25,0

32,5

20,0 15,0 10,0

26,5

14,5 1,5

5,0 0,0

Moi baixo (0 1 columnas)

Baixo (2 columnas)

Medio (3 columnas)

Alto (4 columnas)

Moi alto (7 - 8 columnas)

Gráfico 5. Interese informativo segundo o número de columnas dos titulares

26 84

Algo máis dun terzo da información sobre mulleres empresarias que publica La Voz de Galicia ten unha superficie igual ou menor a unha columna, co que podemos considerar que, segundo a súa estensión, estamos diante de noticias de importancia moi baixa. Se o miramos máis polo miúdo, vemos que unha de cada catro noticias presentan un interese informativo baixo (entre unha e dúas columnas); tamén unha de cada catro, medio (entre dúas e tres columnas); unha de cada dez, alto (entre tres e catro columnas); e unha de cada vintecinco, moi alto (máis de 4 columnas ou, o que é o mesmo, a totalidade da páxina ou case). A noticia é o xénero xornalístico máis empregado á hora de tratar a información, mentres que o número de entrevistas nas que as empresarias son protagonistas se sitúa nun 18,6%, ocupando o segundo posto. Por outra banda, se atendemos á importancia que o medio concede a este tipo de novas, observamos que o resultado é de unha de cada dúas ocasións (53%), mentres que nos sumarios das portadas, acada só un nivel relativo a unha de cada dez. As mulleres empresarias non aparecen en La Voz de Galicia por temas que podemos denominar propiamente empresariais nunha de cada tres ocasións. A este dato hai que engadirlle que nunha de cada catro novas aparecen por temas alleos aos estrictamente laborais. Este indicador permítenos ver como en máis da metade dos casos (59%), as mulleres empresarias saen no xornal por temas que non teñen que ver coa súa actividade profesional. Tamén é rechamante que os conflitos laborais sexan a segunda temática máis repetida (case unha de cada tres noticias), mentres que as menos habituais son I+D+i, cun 5%, e a presentación de resultados e o compromiso social (donacións, actos benéficos, etc) cun 3% cada unha.

27 85

Os medios de comunicación son os principais dinamizadores da información sobre mulleres empresarias. Promoven máis da metade das noticias que o grupo de estudo protagoniza, mentres que as empresarias fan o propio só nunha de cada seis noticias (17%) das que forman parte.

17%

Medio de comunicación Mulleres empresarias 27%

Outros

56%

Gráfico 6. Quen promove a información

28 86

VISIBILIDADE 29 87

VISIBILIDADE: TITULARES ANÁLISE DE RESULTADOS VISIBILIDADE EN PORTADA

VISIBILIDADE: FOTOGRAFÍA

30 88

VISIBILIDADE: TITULARES

Un dos principais indicadores da visibilidade dos actores – neste caso do empresariado- constitúeno, obviamente, os titulares. Todo lector dun xornal escolle as novas que lle interesan en función do atractivo que lle resulte o seu titular. Por iso, cumpría coñecer cal era a visibilidade das mulleres empresarias no grupo de titulación das noticias. Para elo, analizáronse dous meses completos –do 17 de Outubro ó 17 de Decembro- xa que un mes, o de Outubro, non se consideraba representativo especialmente tendo en conta que a problemática do colectivo das mariscadoras acada neste período unha cobertura informativa moi superior á habitual. Buscabamos a visibilidade das mulleres empresarias e non tanto de empresas concretas. Por tanto, non sometemos a estudo todos aqueles titulares nos que o protagonista era unha marca empresarial determinada, senón que se seleccionaron os titulares que facían referencia ós empresarios como persoas, ben actuasen agrupados coma un actor colectivo (en confederacións ou calquera outro tipo de agrupación), ben de xeito individual, podendo entón atender a unha clasificación por xénero, en homes e mulleres.

31 89

ANÁLISE DE RESULTADOS Na maioría dos casos, a visibilidade empresarial está promovida por actuacións conxuntas ou con identificacións que non permiten ver se se trata dunha actividade protagonizada por homes ou por mulleres. Os resultados da revisión dos encabezamentos das noticias en 60 exemplares consecutivos de La Voz indican que na maioría dos titulares (58,76%) non é posible facer distincións de xénero xa que vén sendo un colectivo o que consegue o protagonismo. Baixo fórmulas varias como “os empresarios”, “os hostaleiros”, “os comerciantes”, a confederación de empresarios das distintas provincias, etc. ditos titulares reflicten o protagonismo dun actor conxunto, plural. No resto, a balanza decántase cara ós homes. Os empresarios logran representatividade no 23,48% das noticias vinculadas co mundo empresarial, sexan estes autónomos, empresarios ou directivos de grandes compañías. As mulleres só son visibles no 17,75% de titulares sobre noticias empresariais. Se computaramos só as informacións nas que se destaca en titular o xénero do empresariado, os homes serían o centro do 56,94% dos casos, e as mulleres do 43,05%. Ademais, chama a atención que dentro das 3 tipificacións previstas: Empresari@, Autónom@ e Directiv@, os homes dedicados a actividades empresariais son maioritariamente Empresarios, seguidos dos Directivos e dos Autónomos. No caso da muller, a orde é a inversa. A maioría das mulleres dedicadas a tarefas vinculadas co mundo empresarial son Autónomas, seguidas das Empresarias e quedando en último lugar as Directivas. Pouca visibilidade, polo tanto, para a Muller Directiva en contraposición coas Mulleres Autónomas, quizais tamén polo feito de incluír esta última tipificación o colectivo das mariscadoras.

32 90

Pero pódese valorar que, deste xeito, o home aparece asociado ao clásico rol do executivo – do triunfo laboral na empresa de gran tamaño- , namentres a muller é visible na pequena empresa ou pequeno negocio, nas actividades do traballo manual, e até certo punto menos recoñecidas socialmente.

Mulleres Autónom@s Empresari@s Directiv@s Homes

20%

40%

60%

80%

100%

Gráfico 7. Actividade empresarial reflectida en titulares en homes e en mulleres

Maioritariamente, os titulares referidos á actividade dos empresarios son a 1 ou a 2 columnas, seguidos dos de 4 e dos de 3 columnas. De cinco columnas –o máximo rango nas xerarquías de importancia na páxina dun xornal- non se atopou ningún. Nos titulares máis longos, a 4 columnas, a diferenza porcentual entre homes e mulleres é mínima, diferenza que se amplía no caso dos titulares a 1 e 2 columnas. Polo tanto, non se pode dicir que os titulares de maior visibilidade (a 4 columnas) estean dedicados

33 91

maioritariamente ós actores masculinos, senón que homes e mulleres empresarias comparten case a partes iguais dito protagonismo. Isto implica que o xornal non dá un trato preferente ó actor masculino respecto do feminino mediante uns titulares máis chamativos, senón que se mantén neutral, valorando a actividade dos e das empresarias segundo a importancia outorgada á noticia en cuestión. As cotas de maior ou menor visibilidade non deberían buscarse, pois, nas actuacións do medio senón nas propostas e na promoción dos seus protagonistas.

4 Col Homes 3 Col

Mulleres Colectivos

1-2 Col 0%

20%

40%

60%

80%

100%

Gráfico 8. Visibilidade dos actores en función do tipo de titular

34 92

Por zonas xeográficas, as Mulleres Empresarias aparecen en titulares en máis cantidade de ocasións nas seccións locais de A Coruña, Arousa, Pontevedra e Carballo. En A Mariña e en Deza, é onde as mulleres de empresa teñen un menor impacto de destaque na parte mais visible das informacións. Mulleres 40

Portada

Galicia

Sociedade

Economía

Outras

A Coruña

Ferrol

Carballo

Santiago

Barbanza

Arousa

Deza

Pontevedra

Vigo

A Mariña

Lugo

Ourense

Lemos

Gráfico 9. Visibilidade das mulleres empresarias en titulares por seccións

A vertebración de La Voz de Galicia fai lóxico pensar que a maior parte das informacións sobre empresarios/as aparecerá na sección de Economía. A análise pormenorizada dos datos desta sección reflicte que os empresarios son moito máis visibles que as empresarias, concretamente aparecen nesta sección catro veces máis. Isto está en relación cos roles desempeñados polos homes e as mulleres citados anteriormente. Seguramente, como os homes representan en máis ocasións a figura dos Directivos, a eles se lles abren con maior facilidade as portas da sección de Economía. A muller, no papel de Pequena Empresaria ou de Autónoma, ve nas seccións de local medrar o seu protagonismo, que queda excluído dos “grandes asuntos” propios desta área reservada para informar só de asuntos económicos.

35 93

40 35 30 25

Empresarias

Empresarios

Colectivos

10 5 0 Portada

Galicia

Sociedade

Econom铆a

Outras

Ed Locais

Gr谩fico 10. Titulares dedicados 贸s actores empresariais por secci贸ns

36 94

VISIBILIDADE EN PORTADA A portada do xornal sería o espazo máis visible de todos, pois suma a visibilidade do titular coa propia da primeira páxina á vista do lector. Cabe destacar que o empresariado masculino, en máis ocasións que a muller (en 13 ocasións o Home empresario, en 9 a Muller) logra un anaco da portada. No caso dos colectivos, a súa visibilidade en portada increméntase até as 31 veces, polo que de novo se confirma a idea de que o mundo empresarial acada cotas maiores de visibilidade en base a unha actuación conxunta, coa forza que implica un común acordo dende unha plataforma empresarial.

35 30 25 20

Homes

Mulleres

Colectivos

5 0 En Portada Gráfico 11. Titulares de actores empresariais en Portada

37 95

Se medimos a cantidade e temos en conta as 61 portadas analizadas, as Mulleres Empresarias tiveron visibilidade en 9 ocasións.

Visibilidade en Portada Ausencia en Portada

Gráfico 12. Mulleres empresarias en Portada ó longo dos 2 meses

Pero se buscamos ver a cualidade, as mulleres saen, sobre todo, en titulares mínimos, a 1 columna só, como lles acontece ós empresarios ou ós colectivos, pero os titulares importantes, de peso, a 4 columnas, son reservados para os actores colectivos.

Colectivos 4 Col 3 Col

Empresarios

2 Col 1 Col

Empresarias

Gráfico 13. Tipo de titulares en Portada dos actores empresariais

38 96

Como conclusións globais do estudo da visibilidade da Muller Empresaria nos Titulares, podemos destacar os seguintes puntos de reflexión:

A elevada presenza en titulares do actor colectivo vinculado a diferentes sectores produtivos do mundo empresarial. Os empresarios, baixo esta mesma expresión ou outra semellante, son un actor, unha voz máis do xornal, que piden, opinan ou negocian con outros actores case sempre colectivos, coma os gobernos ou os colectivos veciñais. De aí se deriva tamén o seu peso en Portada, xa que os actores colectivos son os únicos que logran na primeira páxina do xornal titulares a catro columnas, é dicir, unha posición de visibilidade preponderante.

A neutralidade na valoración en titulares das accións dos homes e das mulleres empresari@s, xa que non existen grandes diferencias á hora de outorgar maior visibilidade con titulares a 4 columnas.

A minguada presenza en titulares da Muller Directiva dunha empresa, rol asociado nun maior número de ocasións á figura masculina e a elevada visibilidade do colectivo das Mulleres Autónomas, algo que en moitas ocasións lles pecha as portas das seccións de Economía, inda que llas abre nas seccións locais.

A baixa presenza en titulares da muller empresaria nas seccións de Galicia, Economía e Sociedade. Se nos detemos máis concretamente na área propia das actividades empresariais, é dicir, a de Economía, veremos que o empresario home multiplica por 4 o número de ocasións nas que aparece en titular.

39 97

Un impacto medio-alto en portada das Mulleres Empresarias, en termos cuantitativos –cantidade de ocasións-, que se transforma en medio-baixo na análise cualitativa (en canto á estensión e visibilidade de ditos titulares). Polo tanto, as Mulleres Empresarias deberan tentar aproveitar ese factor cuantitativo, para transformar esa cantidade de veces nun tratamento con maior protagonismo.

40 98

VISIBILIDADE: FOTOGRAFÍA

Unha de cada dez fotografías publicadas en La Voz de Galicia (10,8%) teñen como figura central a mulleres e unha de cada tres (35%) a homes. O resto, algo más da metade (54,1%) correspóndense con paisaxes, animais, obxectos ou grupos de persoas nos que non predomina ningún xénero. Só o 3% das ilustracións teñen relación co mundo empresarial. Delas, algo máis da metade (51%) están protagonizadas polo xénero masculino, unha de cada cinco (18%) por homes e mulleres e preto dun terzo (31%) por mulleres. E evidente que hai máis fotografías de homes que de mulleres, pero no mundo empresarial esta diferenza entre as imaxes de homes e mulleres como protagonistas da información visual é máis pequena. A representación gráfica coa que o xornal acompaña as informacións relativas ás mulleres empresarias caracterízase pola predominancia de fotografías fronte outro tipo de ilustracións. Un 83% das novas posúen ilustracións e, dese total, un 82% son fotografías e un 1%, infografías. As mulleres empresarias protagonizan a maior parte das fotografías sobre o empresariado aparecidas nas seccións “Galicia” (case tres de cada catro), “Sociedade” (unha de cada dúas) e “Outras” (62%), fronte ao predominio masculino en “Economía” (máis de 9 de cada 10) e nas edicións locais (unha de cada dúas).

41 99

100

90 80

39 39

Home Outros

20 10

Muller

22 5

Galicia

Outras

21 6

0 Economía

Portada

Sociedade

Local (estándar)

Gráfico 14. Presenza gráfica por seccións

A grande maioría das imaxes que acompañan as noticias sobre mulleres empresarias son de tamaño “Medio” (teñen entre 5 e 10 módulos). O 41% das fotografías teñen entre 1 e 4 módulos e o 7% supera os 10 módulos. No caso dos homes empresarios, son máis as ilustracións cun tamaño baixo que as de dimensión media, cun 54% fronte a un 44%. Malia os datos que acabamos de ver, a maior cantidade de fotografías de homes empresarios que de mulleres fai que ocupen un maior espazo gráfico no xornal con 1850 módulos fronte a 1390, é dicir, que a representación gráfica das mulleres empresarias equivale ás tres cuartas partes do espazo gráfico dedicado aos homes empresarios.

42 100

Entre 1 e 4 módulos

De 5 a 10 módulos

16 módulos

No tocante ao contexto, en seis de cada dez fotografías é neutro; nunha de cada catro, positivo; e nunha de cada seis, negativo. O tratamento que reciben por parte do xornalista tamén é neutral na maioría dos casos (94%), mentres que nos restantes é de cooperación. En todas as edicións locais a presenza do empresariado masculino é maior que a do empresariado feminino. A maior oscilación e a que se dá en Lemos onde por cada dúas fotos de mulleres aparecen algo máis de tres de homes. En A Coruña, pola contra, as proporcións son case as mesmas.

43 101

60 53 50

46 43

40 Muller Home

Outros 20

16 11

13 9

Vigo

Santiago

Pontevedra

Ourense

Lugo

Lemos

Ferrol

Deza Tabeirós

Carballo

Barbanza

Arousa

A Mariña

A Coruña

Gráfico 15. Presenza gráfica por edicións locais

44 102

MULLERES EMPRESARIAS NA PRENSA: PRESENZA E VISIBILIDADE SEGUNDO AVANCE DE TENDENCIAS

DECEMBRO 2006

MULLERES EMPRESARIAS NA PRENSA: PRESENZA E VISIBILIDADE O informe que presentamos a continuación é un segundo avance de tendencias do estudo A presenza da muller empresaria no xornal La Voz de Galicia, á espera de pechar o período de análise e poder analizar tódolos datos en conxunto. O intervalo de tempo que abrangue este informe vai dende o día 17 de novembro ata o 15 de decembro, supoñendo unha continuación do primeiro avance de tendencias xa presentado. Hai que ter en conta que estamos diante dun conxunto de datos provisorios, pero trátase dunha serie de indicadores fiables do que foi a evolución nestes dous meses de estudo da presenza e tratamento da muller empresaria en La Voz de Galicia. Así, pódese observar unha variación relevante nos datos debido á normalización da situación do colectivo das mariscadoras, afectado no primeiro mes de análise polas consecuencias das escorrentías provocadas polo temporal sufrido en Galicia. Este colectivo, altera de forma visible os resultados xerais do estudos por mor da súa aparición imprevista no panorama mediático. CRONOGRAMA 31 DE XANEIRO:

Informe final de resultados. Avaliación cuantitativa e cualitativa dos datos obtidos das medicións do 17 de outubro ó 16 de xaneiro.

ALGUNHAS CIFRAS DO PRESENTE ESTUDO Número de días: 60 (do 17 de novembro ao 15 de decembro) Número de xornais: 780 (60 días por 13 edicións locais) Número de páxinas analizadas: 12456 Número de páxinas para resultados de xornal+1 edición): 4584

DECEMBRO 2006

PRESENZA E VISIBILIDADE (I) ESPAZO INFORMATIVO DEDICADO Á MULLER EMPRESARIA As noticias relacionadas coa muller empresaria, ocupan só o 0,5% da superficie total do xornal (Gráfica 1), o que equivale a 21 follas completas do diario fronte á totalidade das 4584 páxinas publicadas por unha edición estándar do xornal durante 2 meses. Hai que ter en conta que, durante o primeiro mes de estudo, as informacións protagonizadas polas mariscadoras supuxeron unha desviación nos datos do informe situando a cifra da superficie nun 1%. Ao tempo que o tema perde forza e presenza no xornal, os datos do estudo relativízanse e reflicten resultados que podemos considerar normalizados. Desas unidades analizadas, puidemos ver como os casos que teñen un contexto negativo e os que o teñen positivo van parellos (Gráfica 2).

Información das mulleres empresarias con respecto á superficie total do xornal 0,5%

Contexto da información

26% 36%

Total do xornal estándar

Positivo/favorable

Mulleres empresarias

Neutral

Negativo/desfavorable

38%

95,5%

Gráfica 1

Gráfica 2

DECEMBRO 2006

PRESENZA E VISIBILIDADE (II) ONDE APARECE A INFORMACIÓN (XORNAL ESTÁNDAR*) As informacións sobre mulleres empresarias, continuando coa tendencia do primeiro mes de análise, concéntranse nas seccións de Economía e Marítima, seccións que estudamos conxuntamente (Gráfica 3), e que aglutinan máis dun terzo das novas sobre o grupo de análise (34%). Por outra banda, puidemos observar como a sección de Galicia reduciu a porcentaxe de informacións relativas a mulleres empresarias (baixou dun 21% do primeiro mes ata un 19% actual), mentres que na sección de Local, as novas sobre empresarias aumentaron un 3%, ata acadar un 19% que a sitúa á altura de Galicia. *Nota: Hai que ter en conta que neste caso estamos a falar da presenza e visibilidade en base ao que sería o xornal estándar, entendendo como tal unha publicación con tódalas seccións xerais máis unha local, obtendo os resultados desta última do cálculo da media das trece edicións locais.

Distribución da información sobre mulleres empresarias por seccións 5%

19%

23%

Local Galicia Economía/Marítima 19%

Portada Sociedade

34%

Gráfica 3

DECEMBRO 2006

PRESENZA E VISIBILIDADE (III) ONDE APARECE A INFORMACIÓN Dentro da presenza e visibilidade, continuamos a calcular a distribución da información publicada nas distintas seccións obxecto de estudo contando o total das edicións locais como unha mesma unidade, e non como parte dun xornal estándar como é o caso da lámina anterior. Así, obtemos os datos relativos á información que recibiría, por exemplo, un lector que tivese acceso a La Voz de Galicia nas súas trece edicións, é dicir, alguén que lera a totalidade da información publicada polo diario.

Distribución da información sobre mulleres empresarias para un lector con acceso ás 13 edicións locais 7% 2% 10%

Local Galicia

Economía/Marítima Portada Sociedade

76%

Gráfica 4

DECEMBRO 2006

PRESENZA E VISIBILIDADE (IV) A INFORMACIÓN NAS EDICIÓNS LOCAIS As edicións locais de La Voz de Galicia son un claro indicador do nivel de participación que as mulleres empresarias teñen nas súas respectivas áreas ou ámbitos de actuación. Así, vemos como as empresarias de A Coruña (cun 19% das novas) e Vigo (cun 15%) teñen unha presenza moito maior nas páxinas da sección local ca calquera outras. Nun terceiro chanzo sitúanse outras áreas como Lugo, Ferrol ou Carballo (Gráfica 5).

Presenza nas edicións locais 15%

19%

2% 5%

8% 11%

2% 8% 5%

Gráfica 5

DECEMBRO 2006

A Coruña (local) A Mariña (local) Arousa (local) Barbanza (local) Carballo (local) Deza - Tabeirós (local) Ferrol (local) Lemos (local) Lugo (local) Ourense (local) Pontevedra (local) Santiago (local) Vigo (local)

PRESENZA E VISIBILIDADE (V) A INFORMACIÓN NAS EDICIÓNS LOCAIS Na seguinte gráfica (6) obtemos unha aproximación á diferente situación de visibilidade no xornal que viven as empresarias por zonas. Vemos como en A Coruña e en Vigo se concentran boa parte das novas, mentres que en zonas coma as que corresponden ás edicións de Lemos ou Pontevedra quedan moi por debaixo da media de noticias publicadas.

Presenza nas edicións locais 20 18 16 14 12 10 8

7.6 %

6 4

Vigo

Santiago

Ourense

Lugo

Lemos

Ferrol

Deza-Tabeirós

Carballo

Barbanza

Arousa

A Mariña

A Coruña

Pontevedra

Gráfica 6

DECEMBRO 2006

OS ACTORES (I) OS ACTORES As mulleres empresarias que protagonizan as informacións analizadas poucas veces teñen un cargo directivo, pois só se dá o caso nun 7,9% das veces (Gráfica 7). O rol das empresarias que protagonizan as novas é maioritariamente empresarial (70,1%), mentres que o caso das mulleres autónomas reflicte un resultado dun 22%. Dos actores que protagonizan as informacións, un 59% é fonte xornalística (Gráfica 8), mentres que un 30% non actúa como tal.

Os actores que participan nas informacións sobre mulleres empresarias, ¿actúan como fonte?

Actividade que desenvolven 22,0

11% 7,9 Autónoma Directiva

30%

Si Non

Empresarial

Non identifica

59% 70,1

Gráfica 7

Gráfica 8

DECEMBRO 2006

OS ACTORES (II) OS ACTORES A muller empresaria é a principal protagonista das noticias nas que aparece nun 85% dos casos analizados (Gráfica 9), quedando relegada a un segundo plano en tan só un 15% das veces. Os actores das novas sobre mulleres empresarias transmiten uns valores, incluídas as propias empresarias. Unha vez estudado este aspecto, resultou ser que os actores transmiten valores positivos (38%) e negativos (34%) nun número similar de casos.

Valores que transmiten os actores que participan nas informacións

Cando unha noticia alude á muller empresaria, ésta é protagonista

28%

100

38%

80 60

Valores negativos

Indeterminado

40 20 0

Valores positivos

15 34%

Non

Gráfica 9

Gráfico 10

DECEMBRO 2006

TITULARES IDENTIFICACIÓN DA MULLER EMPRESARIA O número de noticias nas que a muller empresaria aparece identificada no titular aumentou case un 10%, ata chegar ó 63,5% no que se atopa neste segundo mes de análise (Gráfica 11). Debido a esta tendencia tamén observamos como o número de casos nos que non aparece no titular descendeu ata o 31,4%. Por outra banda, se nos fixamos no número de columnas que abranguen os titulares, podemos apreciar que o 12’7% das noticias presentan un interese informativo moi baixo (unha columna ou menos), algo máis dunha cuarta parte, baixo (26,6) e medio (26,1); un tercio das novas, alto (33%) e o resto (1’6%), moi alto. *Nota: Os datos fan referencia á información sobre a muller empresaria, polo tanto, ao falar do 63,5% estamos referíndonos a preto das dúas terceiras partes dese 0’5% do xornal no que se publica a devandita información.

Columnas que ocupa o titular

Identificación nos titulares

35,0 33,0

30,0

70,0

25,0

60,0 50,0 40,0

26,1

20,0

63,5

15,0

30,0 31,4

20,0

10,0

2,1

10,0 0,0

26,6

12,2

5,0 0,5

Protagonista

Non aparece

Non hai

0,5

1,1

8 columnas

0,0 0

DECEMBRO 2006

TEMÁTICA O CONTIDO DA INFORMACIÓN As informacións que publica La Voz de Galicia sobre as mulleres empresarias non teñen unha temática empresarial propiamente dita nun 41% dos casos (Gráfica 13). A este dato hai que sumarlle un 19% daquelas novas nas que aparecen as empresarias pero teñen outro tipo de temática. Este indicador permítenos ver como no 60% dos casos as mulleres empresarias saen no xornal por temas que non teñen que ver coa súa actividade profesional. Tamén é rechamante que os conflitos laborais sexan a segunda temática máis repetida (31%) nas páxinas do xornal cando se trata de publicar novas sobre as mulleres empresarias. As temáticas menos habituais son I+D+i, compromiso social (donacións, actos benéficos, etc) e presentación de resultados, cun 3% cada unha.

Temas das novas 41%

Compromiso social

Gráfica 9

Conflictos laborais 19%

I+D+i Non empresarial

3% 3% 3% 31%

Outros Presentación de resultados

Gráfica 13

DECEMBRO 2006

FOTOGRAFÍA (I) ACOMPAÑAMENTO GRÁFICO E GRAO DE PROTAGONISMO DA MULLER EMPRESARIA O acompañamento gráfico co que La Voz de Galicia dota as informacións relativas ás mulleres empresarias caracterízase pola predominancia de fotografías fronte outro tipo de ilustracións. Un 80% das novas posúen acompañamento gráfico e, dese total, un 78% son fotografías e un 2%, infografías (Gráfica 14). En canto ao contexto das ilustracións, vemos como nun 52% delas é neutral, mentres que no 29% dos casos é é positivo e no 19% negativo (Gráfica 15).

Acompañamento gráfico

Contexto das fotografías

19%

20%

29% Fotografía

Negativo/desfavorable

Infografía

Neutral

No existe

Positivo/favorable

78%

52%

Gráfica 14

Gráfica 15

DECEMBRO 2006

FOTOGRAFÍA (II) MÓDULOS, CONTEXTO DA IMAXE E ACTITUDE DO XORNAL A grande maioría das imaxes que acompañan as noticias sobre mulleres empresarias teñen entre 4 e 11 módulos, polo que calificamos o seu tamaño como “Medio” na gráfica (Gráfica 16). Se sumamos esta categoría coa categoría “Mínimo” (entre 1 e 3 módulos), temos como resultado que o 83% das imaxes ocupan menos dun cuarto de páxina. Por outra banda, ao 74% das imaxes aplícaselle un tratamento neutral (Gráfica 17), fronte ao 6% relativo á cooperatividade.

Actitude do xornal nas fotografías das informacións

Tamaño das fotografías/ilustracións 60

80,0

70,0

40 30

50,0

40,0

10 0

60,0

6 Mínimo Medio (de 5 Alto (de 13 (entre 1 e 4 a 12 a 20 módulos) módulos) módulos)

4 Moi alto (+ de 20 módulos)

30,0 20,0 10,0

0,0 Non hai foto

Gráfica 16

Cooperativa

Neutral

Gráfica 17

DECEMBRO 2006

SUPERFICIE DA INFORMACIÓN COLUMNAS DOS TEXTOS E MÓDULOS DAS INFORMACIÓNS Case dous terzos da información sobre mulleres empresarias que publica La Voz de Galicia ocupa entre 10 e 30 módulos de información, é dicir, o equivalente a entre 1 e 3 columnas co que podemos considerar que, segundo a súa extensión, estamos diante de noticias de importancia baixa ou media. Se o miramos máis polo miúdo, o 14% das noticias presentan un interese informativo moi baixo con menos dunha columna (menos de 10 módulos); o 28%, baixo; o 35%, medio; o 12%, alto; e o 11%, moi alto, ocupando entre 4 e 5 columnas, é dicir, case a totalidade da páxina. *Nota: as páxinas de La Voz de Galicia teñen unha estrutura de 5 módulos de ancho por 10 de alto. Unha columna equivale a 10 módulos, é dicir, que nunha páxina hai 5 columnas.

Importancia das noticias segundo a superficie que ocupan Moi baixo 11%

14%

12%

28%

35%

Gráfica 18

DECEMBRO 2006

(menos de 10 módulos) Baixo (entre 10 e 20 módulos) Medio (entre 20 e 30 módulos) Alto (entre 30 e 40 módulos) Moi alto (entre 40 e 50 módulos)

TRATAMENTO XORNALÍSTICO (I) XÉNEROS XORNALÍSTICOS E ORDE DA INFORMACIÓN A noticia segue a ser o xénero xornalístico máis empregado por La Voz de Galicia á hora de tratar as informacións relativas ás mulleres empresarias (Gráfica 19). Porén, logo de analizar o segundo mes, vemos como o número de entrevistas nas que as empresarias son protagonistas experimentou un crecemento do 9% ata o 19% actual. Por outra banda, se atendemos á importancia que o medio concede ás novas relativas ás mulleres empresarias, observamos que a porcentaxe de ocasións nas que as informacións sobre empresarias son noticias principais da páxina se mantén con respecto ao primeiro informe (52%). Nos sumarios das portadas ou portadiñas, acada un nivel relativo dun 8% (Gráfica 20).

Importancia concedida ás novas

Xéneros xornalísticos

12% Noticia coprincipal

28%

66% 13%

Entrevista Outros

Noticia principal

Noticia Reportaxe/Crónica

Sumario

8% 52%

Noticia secundaria

15%

Gráfica 19

Gráfica 20

DECEMBRO 2006

TRATAMENTO XORNALÍSTICO (II) QUEN PROMOVE A INFORMACIÓN Seguen a ser os medios de comunicación os dinamizadores da información sobre mulleres empresarias. Promoven o 47,9% das informacións que o grupo de estudo protagoniza, mentres que as propias empresarias tan só promoven un 20,2% das informacións das que forman parte.

Promoven a información

50,0 45,0 40,0

47,9

35,0 30,0 31,9

25,0 20,0 20,2

15,0 10,0 5,0 0,0 Medio de comunicación

Muller empresaria

Outros

Gráfica 21

DECEMBRO 2006

CONCLUSIÓNS: TENDENCIAS DOMINANTES As tendencias dominantes que se detectan poderían resumirse en: √ A superficie ocupada pola información referente á muller empresaria equivale só a un 0,5% do espazo total do xornal, é dicir, preto de 21 páxinas de información das 4584 que recibiría un lector de La Voz (seccións xerais + media de edicións locais) no período analizado. √ A identificación directa de actividade más habitual é a de traballadora (70%), despois a de autónoma (22%) e a de menor repercusión é a directiva (8%). √ O 36% das informacións nas que aparecen as mulleres empresarias están encadradas nun contexto positivo fronte a un 38%, negativo. √ O binomio formado polas seccións de Economía e Marítima acapara un terzo da información publicada sobre as mulleres empresarias, seguida da Portada e de Galicia. A media das edicións locais sitúase no 19%. √ Dentro das edicións locais, a coruñesa e a viguesa son a que máis información sobre a muller empresaria recollen, fronte ás de Santiago, A Mariña e Lemos, que so supoñen, cada unha, o 2% da información. √ Dúas de cada tres informacións sobre mulleres empresarias teñen unha valoración de interese informativo medio ou baixo (65,4% das informacións están tituladas a 3 ou menos de 3 columnas).

DECEMBRO 2006

√ As mulleres empresarias aparecen identificadas como protagonistas no titular das informacións que lles afectan no 63,5%. √ Catro de cada dez informacións nas que aparece a muller empresaria abordan temas non empresariais e unha de cada 3, conflictos laborais (véxanse as observacións feitas sobre as mariscadoras). √ O acompañamento gráfico caracterízase pola predominancia de fotografías fronte outro tipo de ilustracións. Un 80% das novas posúen acompañamento gráfico e, dese total, un 78% son fotografías e un 2%, infografías. En canto ao contexto das ilustracións, un 52% é neutral; un 29%, positivo; e un 19%, negativo. √ Preto de dous terzos das imaxes sobre mulleres empresarias son de tamaño medio. restante predominan as imaxes de entre 1 e 3 módulos, é dicir, fotografías de moi pouco tamaño.

No terzo

√ Case dous terzos da información sobre mulleres empresarias ocupa menos de 3 columnas co que podemos considerar que, segundo a súa extensión, estamos diante de noticias de importancia baixa ou media. √ Dos temas publicados nos que participa, a muller empresaria parece identificada na noticia principal na metade dos casos (52%); figura como co-protagonista en unha noticia de cada oito (12%) e aparece en novas secundarias e nunha de cada catro temas (28 %). O resto de informacións son sumarios ou breves seriadas. √ As mulleres empresarias non son un axente dinamizador da axenda informativa nin nos temas que elas mesmas protagonizan xa que só se identifican como promotoras do acontecemento nunha de cada cinco novas (20,2 %) nas que aparecen.

DECEMBRO 2006

EQUIPO INVESTIGACIÓN DESENVOLVIDA POR: Miguel TÚÑEZ LÓPEZ María Dolores CALVO FERREIRO Carlos TOURAL BRAN Xosé PEREIRA FARIÑA

Grupo de investigación NOVOS MEDIOS Universidade de Santiago de Compostela

DECEMBRO 2006

Santiago de Compostela, 20 de decembro de 2006

DECEMBRO 2006

MULLERES EMPRESARIAS NA PRENSA: PRESENZA E VISIBILIDADE PRIMEIRO AVANCE DE TENDENCIAS

MULLERES EMPRESARIAS NA PRENSA. AVANCE PROVISIONAL DE TENDENCIAS. NOVEMBRO 2006

MULLERES EMPRESARIAS NA PRENSA: PRESENZA E VISIBILIDADE AVANCE DE TENDENCIAS Análise dos resultados das medicións de presenza e visibilidade en La Voz de Galicia durante as catro semanas do período comprendido entre o 17 de outubro e o 12 de novembro do 2006, no que se recollen unicamente as estimacións de tendencias a modo de avance provisorio de resultados. Son indicadores fiables que ofrecen un primeiro achegamento á presenza e visibilidade real das mulleres empresarias no xornal analizado, aínda que é necesario insistir na súa provisionalidade porque se trata dos resultados dun terzo do período a analizar e porque non é posible concluír sen proceder ao cruce de variables con datos definitivos e a resolver a complementaria análise cualitativa das informacións. Cómpre salientar que neses datos pode darse unha distorsión derivada da coincidencia no tempo estudado de dous acontecementos con destacada significación informativa: as consecuencias dos temporais climatolóxicos en Galicia e as protestas laborais dos colectivos afectados, nomeadamente as mariscadoras pola presenza de lama nos areais marítimos dedicados ao cultivo. Esta primeira avaliación de tendencias terá continuidade consonte ao seguinte CRONOGRAMA 20 DE DECEMBRO:

Avance de tendencia do período comprendido entre o 13 de novembro e o 15 de decembro.

31 DE XANEIRO:

Informe final de resultados. Avaliación cuantitativa e cualitativa dos datos obtidos das medicións do 17 de outubro ó 16 de xaneiro.

MULLERES EMPRESARIAS NA PRENSA. AVANCE PROVISIONAL DE TENDENCIAS. NOVEMBRO 2006

INTRODUCCIÓN O universo analizado abrangue un período de 4 semanas, dende o día 16 de outubro de 2006 ao 12 de novembro de 2006, ámbolos dous inclusive. Neste intervalo de tempo centramos o estudo nas novas aparecidas no xornal La Voz de Galicia (na portada e nas seccións de Galicia, Economía, Sociedade e Marítima) e en 13 das súas edicións (A Mariña, Lugo, Lemos, A Coruña, Carballo, Santiago, Vigo, Pontevedra, Barbanza, Arousa, Deza-Tabeirós, Ourense e Ferrol) que tiñan como protagonistas ou facían algún tipo de referencia á muller empresaria. Para realizar as medicións oportunas empregamos unha base de datos deseñada especificamente para este estudo. Nela recóllense unha serie de variables que nos permitirán sacar conclusións esclarecedoras sobre a presenza da muller empresaria galega nas páxinas de La Voz de Galicia, o tratamento xornalístico que se lle aplica e a imaxe proxectada á audiencia.

Variables da base de datos: O listado de campos que compoñen a base de datos coa que se traballa, acompañados dunha breve explicación para que se poda comprender mellor como se chegan a establecer as tendencias presentadas neste primeiro informe. Datos do texto: - Identificador do texto: correspóndese co lugar que ocupa a entrada dentro da base de datos. - Titular: trátase do titular da noticia introducida baixo o indicador de texto determinado. - Identifícase no titular?: fai referencia á presencia ou ausencia da muller empresaria no título da nova. - Tipo de texto: neste ítem defínese se o texto referenciado na entrada da base se trata dunha noticia, entrevista, reportaxe/crónica ou outro tipo de construción xornalística. - Columnas que ocupa o titular: número de columnas que abrangue o titular do texto. - Columnas que ocupa o texto: número de columnas que abrangue o corpo do texto. - Número de módulos da información: contabiliza o número total de módulos que ocupa a información (inclúe neste cómputo o acompañamento gráfico).

MULLERES EMPRESARIAS NA PRENSA. AVANCE PROVISIONAL DE TENDENCIAS. NOVEMBRO 2006

Datos dos promotores - Quen promove a información?: neste caso identifícase ao promotor da información, que pode ser a propia muller empresaria, o medio de comunicación, o home empresario ou outros. Datos da temática - Tema: defínese nesta etiqueta a temática do texto xornalístico. Vai dende a compra/venta, o compromiso social, a bolsa, os conflitos laborais, a I+D+i ata a presentación de resultados. Datos do medio - Nome do medio: identificador do medio de comunicación. - Data de publicación: data na que se publica a nova analizada. - Sección do medio: fai referencia ás áreas temáticas e xeográficas sobre as que se realiza a análise. Ademais de trece edicións de La Voz de Galicia (A Mariña, Lugo, Lemos, Arousa, Barbanza, Vigo, Pontevedra, Ourense, Ferrol, Deza-Tabeirós, A Coruña, Carballo e Santiago) tamén son obxecto de estudo as seccións de Economía, Sociedade, Galicia, Marítima e a portada do medio. - Número de páxinas do xornal: contabilízase o número total de páxinas que o xornal analizado ten diariamente. - Número de páxinas da sección: trátase dun campo no que computar o número de páxinas coas que conta a sección na que se publica o texto que analizamos. - Número de páxinas de información: neste campo recóllese o dato da superficie dedicada á información no xornal cada día. É o resultado de restarlle á superficie total os módulos que ocupa a publicidade. - Número de páxinas de información na sección: neste campo recóllese o dato da superficie dedicada á información na sección na que aparece a información. é o resultado de restarlle á superficie total os módulos que ocupa a publicidade. - Orde na páxina: este campo reflicte a importancia concedida ao texto na páxina. Así, pódese tratar dunha información principal, secundaria, coprincipal ou secundaria-serie (sumarios das portadiñas). - Número de páxina da información: o lugar que ocupa o texto informativo dentro da propia sección. - Número de módulos da ilustración: fai referencia ao tamaño da ilustración en módulos.

Acompañamento gráfico - Acompañamento gráfico: identifica o tipo de acompañamento gráfico do texto. Pode levalo (fotografía, fotografía máis infografía, infografía, ilustración ou outros) ou non (non existe). - Protagonista da foto?:responde á pregunta de se a muller empresaria é protagonista na fotografía ou secundaria, así como se

MULLERES EMPRESARIAS NA PRENSA. AVANCE PROVISIONAL DE TENDENCIAS. NOVEMBRO 2006

non aparece na imaxe aínda que no texto si. - Módulos da fotografía: fai referencia ao tamaño da fotografía en módulos. - Actitude do xornalista coa fonte: este campo analiza a relación do xornalista coa fonte, que pode ser cooperativa, conflitiva ou neutral. - Contexto da imaxe: pode ser positivo/favorable, negativo/desfavorable ou neutro. Observacións - Observacións: este é un campo reservado ás acotacións ou aclaracións referidas ao texto de estudo. Datos dos actores - Nº de escenario: neste campo compútanse o número de escenarios onde ocorre a acción narrada no texto analizado. - Nome dos actores: o nome de actores que interveñen na nova tamén queda reflectido neste apartado. - Tipo: clarifica se o actor é axente ou paciente no devir da acción. - Contexto: aclara se o contexto no que o actor se atopa é positivo/favorable, negativo/desfavorable ou neutro. - Que transmite?: o actor pode transmitir valores positivos ou negativos. - Fonte: este campo serve para saber se o actor é ademais fonte da información ou non, ou se non sae identificado como tal. - Tema: vai dende a compra/venta, o compromiso social, a bolsa, os conflitos laborais, a I+D+i ata a presentación de resultados. Facilita saber en que temática se encadra a aparición dun actor determinado nunha nova. - Promove: permite saber se o actor é promotor da información ou non, e tamén se non está identificado como tal. - Protagonista: é o actor protagonista da nova? Este campo aclárao. - Actividade na información: aclara se a muller aparece na información en calidade de empresaria, directiva ou autónoma.

VISIBILIDADE A segunda base de datos que se utiliza refírese exclusivamente a datos para marcar a visibilidade real das mulleres empresarias a través de súa presenza nas ilustracións e no encabezamento das novas. Nesta primeira presentación de tendencias non se profundiza xa que a visibilidade é un complemento de proxección sobre a presenza, da que só se ofrecen indicadores primarios pendentes de ser ratificados pola ampliación do período de medición e pola necesidade de proceder ao cruce de variables estatísticas que permitan unha lectura en profundidade dos resultados.

MULLERES EMPRESARIAS NA PRENSA. AVANCE PROVISIONAL DE TENDENCIAS. NOVEMBRO 2006

PRESENZA E VISIBILIDADE (I) ESPAZO INFORMATIVO DEDICADO Á MULLER EMPRESARIA Preto do 65% da superficie de La Voz de Galicia está dedicada á información e o resto comprende as áreas de publicidade, anuncios por palabras, esquelas, etc. As noticias relacionadas coa muller empresaria, ocupan só o 1,01% da superficie total do xornal (Gráfica 1). Calculado en base á módulos, o dato anterior equivale a preto de 38 módulos, é dicir, algo menos de catro columnas.

Información das mulleres empresarias con respecto á superficie total do xornal

Mulleres empresarias Resto do xornal

99%

MULLERES EMPRESARIAS NA PRENSA. AVANCE PROVISIONAL DE TENDENCIAS. NOVEMBRO 2006

Gráfica 1

PRESENZA E VISIBILIDADE (II) ONDE APARECE A INFORMACIÓN A maior parte da información relativa á muller empresaria (un terzo) concéntrase nas seccións de Economía e Marítima, seccións que estudamos conxuntamente (Gráfica 2). En segundo lugar, a portada de La Voz de Galicia concentra un 23% da información, seguida de preto por Galicia, cun 21%. A porcentaxe relativa ás edicións locais establecémola en base á media de noticias sobre mulleres empresarias aparecidas nos trece cadernos locais. Por outra banda, tamén calculamos a distribución da información publicada nas distintas seccións obxecto de estudo contando o total das edicións locais como unha mesma unidade (Gráfica 3), obtendo así os datos relativos á información que recibiría, por exemplo, un lector que tivese acceso a La Voz de Galicia nas súas trece edicións.

Distribución da información sobre mulleres empresarias por seccións 7%

Distribución da información sobre mulleres empresarias para un lector con acceso ás 13 edicións locais

16%

23%

Local

21%

11%

Local

Galicia

Economía/Marítima

Portada

Portada Sociedade

Sociedade

72% 33%

MULLERES EMPRESARIAS NA PRENSA. AVANCE PROVISIONAL DE TENDENCIAS. NOVEMBRO 2006

Gráfica 2

Gráfica 3

PRESENZA E VISIBILIDADE (III) A INFORMACIÓN NAS EDICIÓNS LOCAIS Dentro das edicións locais de La Voz de Galicia hai localidades nas que a presenza da muller empresaria é case inexistente, como é o caso de Lemos, Barbanza ou A Mariña (Gráfica 4). As zonas nas que conta cunha maior presenza son A Coruña (19%) e Vigo (15%).

Presenza nas edicións locais 15%

19%

2% 5%

8% 11%

2% 8% 5%

MULLERES EMPRESARIAS NA PRENSA. AVANCE PROVISIONAL DE TENDENCIAS. NOVEMBRO 2006

Gráfica 4

TITULARES IDENTIFICACIÓN DA MULLER EMPRESARIA Despois de realizar o estudo puidemos comprobar como só na metade das unidades analizadas a muller empresaria se identifica no titular (Gráfica 5). Tamén cómpre salientar que case nun 40% dos casos non aparece nomeada no título. Polo que respecta ao número de columnas que ocupa o titular das informacións referidas á muller empresaria puidemos constatar que a práctica totalidade dos titulares oscilan entre as 2 e as 4 columnas (Gráfica 6). Nos casos nos que o número de columnas é 0 débese a que as seccións ou apartados nos que se enmarcan son mosaicos de información agrupados baixo ladiños ou outros elementos identificativos.

Columnas que ocupa o titular

Identificación nos titulares

50 25

40 20

30 15

20 10

Non aparece

Non hai

Protagonista

Secundario 0 0

MULLERES EMPRESARIAS NA PRENSA. AVANCE PROVISIONAL DE TENDENCIAS. NOVEMBRO 2006

8 columnas

Gráfica 5

Gráfica 6

TEMÁTICA O CONTIDO DA INFORMACIÓN As novas que publica La Voz de Galicia sobre mulleres empresarias rara vez teñen unha temática propiamente empresarial. En realidade, a porcentaxe máis alta no tocante á coincidencia temática rexístrase en torno aos conflictos laborais, cun 64%. En menor medida, aparecen repetidamente noticias relacionadas con compromisos sociais, coa presentación de resultados e informes e o I+D+i (Gráfica 7).

MULLERES EMPRESARIAS NA PRENSA. AVANCE PROVISIONAL DE TENDENCIAS. NOVEMBRO 2006

Temas das novas 70 60 50 40 30 20 10 0 Non empresarial

Compromiso social

Conflictos laborais

I+D+i

Presentación de resultados

Gráfica 7

FOTOGRAFÍA (I) ACOMPAÑAMENTO GRÁFICO E GRAO DE PROTAGONISMO DA MULLER EMPRESARIA O 80% das informacións relativas a mulleres empresarias van acompañadas dunha ilustración (Gráfica 8), que se trata en tódolos casos dunha fotografía e que non ten por que ser da propia empresaria. Se analizamos esa porcentaxe poderemos observar como só en 13 de cada 100 ocasións a muller non aparece na ilustracións fronte ao 81% no que é protagonista (Gráfica 9)

MULLERES EMPRESARIAS NA PRENSA. AVANCE PROVISIONAL DE TENDENCIAS. NOVEMBRO 2006

Grao de protagonismo das mulleres nas fotos de informacións sobre mulleres empresarias con respecto ao total de fotografías

Acompañamento gráfico

20%

13% 4% Non aparece

Fotografía

Non hai protagonismo

Non existe

Protagonista Secundario

80% 81%

Gráfica 8

Gráfica 9

FOTOGRAFÍA (II) MÓDULOS, CONTEXTO DA IMAXE E ACTITUDE DO XORNAL O acompañamento gráfico das informacións relativas ás mulleres empresarias ocupa menos dun cuarto de páxina na gran maioría dos casos (Gráfica 10). No outro extremo atopamos tan só 3 ilustracións que ocupan un espazo superior a media páxina. No apartado gráfico tamén cómpre salientar o contexto propio das imaxes. Neste caso, atopámonos con que as ilustracións teñen un contexto positivo nun 37% dos casos (Gráfica 11), case na mesma proporción que os casos de contexto negativo (30%) ou neutral (33%). Outro punto fundamental é a actitude do xornal fronte á fotografía. Neste senso, comprobamos como case nun terzo dos casos (Gráfica 12) a actitude que adopta o medio é neutral, entendendo como tal retratos de mulleres empresarias sen que apareza o contorno.

MULLERES EMPRESARIAS NA PRENSA. AVANCE PROVISIONAL DE TENDENCIAS. NOVEMBRO 2006

Módulos das fotografías/ilustracións 120

Actitude do xornal nas fotografías das informacións

Contexto das fotografías 110

100

30%

20%

37%

Negativo/desfavorable

Conflictiva

Neutral

Positivo/favorable

Cooperativa Neutral

73%

< 1/4 de páxina

> 1/4 <1/2 páxina

Gráfica 10

> 1/2 páxina

33%

Gráfica 11

Gráfica 12

SUPERFICIE DA INFORMACIÓN COLUMNAS DOS TEXTOS E MÓDULOS DAS INFORMACIÓNS As 3/4 partes da información referida ás mulleres empresarias adoitan estenderse ao longo de tres, catro ou cinco columnas (Gráfica 13), producíndose só en tres ocasións unha expansión máis alá da superficie propia dunha páxina e aparecendo só nun terzo das ocasións en dúas columnas ou por debaixo desta marca. No tocante aos módulos da información, algo máis da terceira parte das noticias ocupan menos de dez módulos, é dicir, son inferiores ao espazo que ocuparía unha columna (Gráfica 14). Pola contra, só o 11% da información ocuparía máis das tres cuartas partes dunha páxina.

MULLERES EMPRESARIAS NA PRENSA. AVANCE PROVISIONAL DE TENDENCIAS. NOVEMBRO 2006

Módulos das informacións

Columnas que ocupan os textos 90

Ata 1 columna

11%

80 70 60 50

35%

13%

40 30 20 10

31%

0 0

De 1 a 2

Gráfica 13

De 3 a 5

10%

De 8 a10

Entre 1 columna e 1/4 páxina Entre 1/4 páxina e 1/2 páxina Entre 1/2 páxina e 3/4 páxina Máis de 3/4 de páxina

Gráfica 14

TRATAMENTO XORNALÍSTICO (I) XÉNEROS XORNALÍSTICOS E ORDE DA INFORMACIÓN O xénero máis empregado no tratamento informativo dos temas relacionados coas mulleres empresarias é a noticia, cun 63% dos casos. (Gráfica 15). Tamén é frecuente atopar información en breves, sumarios e outras taxonomías de menor extensión e que neste caso agrupamos baixo a denominación “outros”. Cando nunha páxina hai algunha información relativa á muller empresaria, ésta aparece como tema principal na metade dos casos (Gráfica 16) fronte ao 27% das ocasións, algo máis da cuarta parte do total, nas que o fai só como noticia secundaria.

MULLERES EMPRESARIAS NA PRENSA. AVANCE PROVISIONAL DE TENDENCIAS. NOVEMBRO 2006

Xéneros xornalísticos 7%

Importancia concedida ás novas 4%

10%

16%

27%

20%

Noticia coprincipal Noticia principal

Entrevista Noticia

Noticia secundariaserie (só portada)

Outros

Noticia secundaria

Reportaxe/Crónica 52%

63%

Gráfica 15

Sumario

Gráfica 16

TRATAMENTO XORNALÍSTICO (II) QUEN PROMOVE A INFORMACIÓN As mulleres empresarias non adoitan promover as noticias que elas mesmas protagonizan. Só o fan, nun de cada catro casos (Gráfica 17). Por outra banda, os medios de comunicación dinamizan este tipo de información chegando a promovela ata preto dun 30% das ocasións.

MULLERES EMPRESARIAS NA PRENSA. AVANCE PROVISIONAL DE TENDENCIAS. NOVEMBRO 2006

Promoven a información 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Homes empresarios

Medio de comunicación

Muller empresaria

Outros

Gráfica 17

CONCLUSIÓNS: TENDENCIAS DOMINANTES As tendencias dominantes que se detectan poderían resumirse en: √ Case a metade das informacións nas que aparecen mulleres empresarias ocupan un espazo igual ou inferior a un cuarto de páxina.

MULLERES EMPRESARIAS NA PRENSA. AVANCE PROVISIONAL DE TENDENCIAS. NOVEMBRO 2006

√ As mulleres empresarias non son un axente dinamizador da axenda informativa nin nos temas que elas mesmas protagonizan xa que só se identifican como promotoras do acontecemento nunha de cada catro novas (25 %) nas que aparecen. √ A superficie ocupada pola información referente á muller empresaria equivale só a un 1,01% do espazo total do xornal, é dicir, preto 38 módulos, o que equivale a algo menos de 4 columnas. √ Dúas de cada tres informacións sobre mulleres empresarias teñen unha valoración de interese informativo medio ou medio-baixo (66,9% das informacións están tituladas a 3 ou menos de 3 columnas). √ As mulleres empresarias só aparecen identificadas como protagonistas no titular das informacións que lles afectan na metade das informacións publicadas sobre elas (53,2%). Oito de cada dez informacións sobre mulleres empresarias van acompañadas de ilustracións gráficas, aínda que o único recurso empregado é, en todos os casos, a fotografía. √ Na maioría dos casos (81%) a muller é protagonista das fotos publicadas, aínda que hai un significativo 13% de fotos, sen ningunha referencia de xénero. √ Un terzo das imaxes sobre mulleres empresarias son de pequeno tamaño (de 1 a 4 módulos, o 34,3%). √ Dúas de cada dez (21,8%) son imaxes ás que se lles podería atribuír un contexto negativo para as empresarias. √ Dos temas publicados nos que participa, a muller empresaria parece identificada na noticia principal na metade dos casos (52,4%); está en propostas informativas múltiples e figura como co-protagonista en case dúas de cada dez noticias (16,1%) e aparece en novas secundarias e nunha de cada catro temas (26,6%).

MULLERES EMPRESARIAS NA PRENSA. AVANCE PROVISIONAL DE TENDENCIAS. NOVEMBRO 2006

√ As identificación directas de actividade más habituais e como traballadora (54,3%), como directiva (33,5%) e menos como autónoma (12,2%). √ Local é a sección na que as mulleres empresarias atopan mais espazo. Hai unha desigualdade evidente, sen embargo, nas edicións con presenzas como a edición de A Coruña (19%) fronte a outras de menor impacto como ocorre en Lugo (8%). √ A muller empresaria aparece con mais frecuencia nas seccións de Economía e Galicia que en Sociedade ou na portada do xornal. Exactamente, unha de cada tres noticias está recollida en Economía ou en Marítima. √ Máis de 6 de cada 10 informacións nas que aparece a muller empresaria (64,5%) abordan temas non empresariais. Unha de cada 3 refírese a conflictos laborais (nótense as observacións feitas sobre as mariscadoras).

MULLERES EMPRESARIAS NA PRENSA. AVANCE PROVISIONAL DE TENDENCIAS. NOVEMBRO 2006

Índice

Axenda Social en Comunicación das Mulleres Empresarias

Asistencia Técnica

1. ¿Qué é a FEGA? 2. O Proxecto: Antecedentes e Xustificación 3. O Proxecto: Desenvolvemento. Análise da prensa 4. O Proxecto: As Reunións, os Foros e as Enquisas 5. O Proxecto: Os Boletíns de Comunicación 6. Conclusións e Recomendacións 7. Resumen en Cifras 8. Equipo de Traballo

¿Qué é a FEGA?

Axenda Social en Comunicación das Mulleres Empresarias

Asistencia Técnica

¿Quen somos? A Federación de empresarias de Galicia (Fega), é unha entidade sen ánimo de lucro de carácter multisectorial, que representa na actualidade a máis de mil empresas integradas, sendo o seu obxectivo fundamental a defensa dos intereses do empresariado femenino. ¿Onde podes atoparnos? A nosa sede principal atópase na Rúa do Vilar 54, (Tlf: 981 555 888) en Santiago de Compostela. Podes contactar conozco dirixíndote a calquera das Asociacións Provinciais: Asociación de Empresarias de A Coruña (AECO). Tlf: 981 216 071 Asociación de Empresarias de Lugo (AELU). Tlf: 982 231 150 Asociación de Empresarias de Ourense (AME). Tlf: 988 391 110 Asociación de Empresarias de Pontevedra (APE). Tlf: 986 441 024 ¿Qué tes que facer para asociarte? É moi doado, só tes que dirixirte á Asociación Provincial correspondente ó domicilio social de a túa empresa e inscribirte, e por unha cota mínima terás dereito a tódolos nosos servicios, de forma permanente e gratuita.

¿Qué che podemos ofrecer? A Federación de empresarias de Galicia, conta na actualidade cun servicio de asesoramento para a creación de empresas, onde queremos apoialas iniciativas de mulleres con inquietude emprendedora, tanto na súa fase inicial, como na súa posta en marcha e consolidación. Axudámosche a aclarar tódalas dúbidas que teñas na xestión da túa empresa, facilitándote os trámites administrativos e informándote de tódalas axudas das que podes ser beneficiaria. Ademais poderás disfrutar de outros servicios como: • • •

Asesoría xurídico-laboral Información xeral de carácter socio-económico Formación gratuita (cursos de interesa empresarial)

Tamén estarás permanentemente informada de tódalas novidades empresariais, actos, novas lexislacións, conferencias de interese e tódolos temas relacionados ca empresa a través dos boletíns informativos ou a través da nosa páxina web. Nesta páxina atoparás o noso foro virtual da muller emprendedora, que che brindará a oportunidade de poñerte en contacto con outras mulleres empresarias, econfecciona-la túa propia páxina web, promociona-latúa empresa, e participar da oferta informativa a través da rede, elaborada polo Parque Tecnológico de Galicia en colaboración ca Fega.

O Proxecto: Antecedentes e Xustificaci贸n

Axenda Social en Comunicaci贸n das Mulleres Empresarias

Asistencia T茅cnica

Antecedentes A Federación de Empresas de Galicia (FEGA) é a maior entidade asociativa de representación das mulleres empresarias e directivas de Galicia, e ten entre os seus obxectivos o de promover un tratamento igualitario da muller en todos os ámbitos da vida social, de xeito especial naqueles de maior incidencia como son o empresarial, o laboral e o da comunicación social. Para acadar estos obxectivos, a FEGA ten a iniciativa de desenvolver proxectos que permitan mellorar o tratamento da muller na sociedade, co fin de que sexa igualitario en todos os ámbitos, especialmente no da comunicación. Asemesmo, a Secretaría Xeral da Comunicación ten entre os seus obxectivos que todos os sectores da poboación galega teñan a mesma capacidade de acceso e tratamento polos medios de comunicación galegos, o cal levaa a desenvolver, en colaboración coas Consellerías de Economía e Facenda e de Traballo distintas actuacións e o tratamento que dan os medios de comunicación ás iniciativas lideradas polo colectivo da muller. Coñecedoras de estas inquedanzas comúns, foi iniciativa da FEGA promover a articulación dun proxecto que nos permitise traballar hacia obxetivos referidos, contando para a súa definición e posta en marcha, coa asistencia técnica de Valora Consultores. Esta iniciativa desembocou na firma dun Convenio de Colaboración coas Consellerías de Economía e Facenda, a de Traballo e a Secretaría Xeral de Comunicación, para o desenvolvemento dunha liña de colaboración que ten como obxectivos: mellorar o conocemento sobre o tratamento que os medios de comunicación dan ao colectivo da muller en Galicia, caracterizando os aspectos máis relevantes no eido económico e laboral, para pór en marcha a continuación dun proxecto de sensibilización social co fin de avanzar cara a un novo escenario social máis igualitario cara a este colectivo. No marco da referida colaboración, articulase o presente proxecto “ Axenda Social en Comunicación das Mulleres Empresarias”. O presente documento responde ó peche de dito proxecto, presentando os obxectivos, a ejecución, os resultados acadados e as conclusións e propostas de mellora.

Asistencia TĂŠcnica

O Proxecto: Desenvolvemento Análise de prensa

Axenda Social en Comunicación das Mulleres Empresarias

Asistencia Técnica

Unha das liñas de traballo principais do proxecto foi a análise profesional do periódico “La voz de Galicia”, feita polo equipo de traballo Grupo de Investigación NOVOS MEDIOS da USC e por Valora Consultores. A continuación preséntanse os informes mensuais correspondentes a outubro e novembro do 2006, e o informe agregado de datos incluindo decembro de 2007.

MULLERES EMPRESARIAS NA PRENSA. AVANCE PROVISIONAL DE TENDENCIAS. NOVEMBRO 2006