Kunstenbond

‘ Zonder visie op cultuur teer je in op de samenleving’

Sinds 1 oktober is Ronald Gijsbertsen aangesteld als nieuwe directeur bij de Kunstenbond. Zijn belangrijkste doel: “Een eerlijke beloning voor het werk van professionals in deze mooie sector en het verbeteren van hun positie.”

DOOR: JEROEN NOORDELOOS FOTO: ESTHER HOVERS RONALD GIJSBERT SEN

Tijdens zijn eerste maand bij de Kunstenbond heeft Ronald Gijsbertsen veel gesprekken gevoerd binnen de organisatie en de culturele en creatieve sector. “Het eerste voortgangsverslag dat ik naar het bestuur heb geschreven, heb ik glimlachend getypt”, vertelt Gijsbertsen. “De Kunstenbond is een enorm leuke organisatie met bevlogen mensen die veel plezier halen uit het werk dat zij voor onze leden kunnen doen. Onze leden zijn niet anoniem, we zijn er echt voor hen.” Dat is ook hard nodig in een werkveld waar op dit moment harde klappen vallen, zegt hij. “Dat heeft niet alleen te maken met de coronacrisis, maar ook omdat er in de structuur van de sector een en ander mis zit. Er zijn veel fl exwerkers en zelfstandigen in deze branche werkzaam. Ondernemerschap van zzp’ers is op zich natuurlijk geen probleem, maar wel als zij niet of nauwelijks beschermd worden, geen eerlijke beloning ontvangen of andere voorzieningen voor inkomenszekerheid missen. Er is dus echt een hoop te doen om de situatie in de branche te verbeteren.”

Zijn voornaamste uitdaging in de komende periode ligt dan ook in het opzetten van inkomenszekerheid. “Aan het eind van de coronacrisis zijn de problemen van de creatieve sector nog niet voorbij. Neem bijvoorbeeld het vertrek van personeel dat straks weer nodig is om überhaupt te kunnen programmeren. Daarnaast is niet al het geld vanuit de steunmaatregelen terechtgekomen bij de mensen die dit het hardst nodig hebben. Het trickle down-principe heeft in de praktijk onvoldoende gewerkt en dat heeft geleid tot schrijnende situaties. Er is straks echt een herstelperiode nodig waar gemeenten, ministeries en de sector hun bijdrage aan moeten gaan leveren.” Maar ook de condities waaronder creatieven werken is een punt van aandacht. “Er zit heel veel veerkracht en ondernemerschap in deze sector, maar het moet niet leiden tot risico’s die onevenredig op de schouders van zzp’ers terecht komen. Of een gebrek aan doorbetaling bij ziekte en ontbreken van pensioenopbouw. Ook die zaken moeten écht beter geregeld gaan worden, net als veiligheid op de werkvloer én aandacht voor het voortdurend ontwikkelen van kennis en kunde om inzetbaar te blijven.”

Fair Practice Code

Binnen de Kunstenbond wordt veel gesproken over manieren om betere inkomenszekerheid voor de creatieve sector op poten te zetten. “Je ziet dat veel instellingen en gemeenten zeggen dat zij de Fair Practice Code onderschrijven. Maar kijk je dieper, dan wordt die niet actief uitgevoerd of verschilt de interpretatie. Daardoor worden creatieven nog steeds onderbetaald en daar ligt voor mij een uitdaging: ik wil niet alleen dat de code wordt onderschreven, maar ook actief wordt geïmplementeerd. De bal moet ook niet telkens worden teruggekaatst naar de werknemer of zzp’er. Nog te vaak hoor ik verhalen dat zij voor de keuze worden gesteld: wil je werk, of wil je liever een hoger inkomen? Hier moeten we als sector veel harder tegen vechten.” Dat leidt volgens Gijsbertsen tot een raceto-the-bottom. “Mensen worden tegen elkaar uitgespeeld en de Fair Practice Code biedt een basis om dat te veranderen. Maar die is nu nog te vrijblijvend. De instrumenten om het echt te implementeren, af te dwingen en te handhaven, ontbreken nu nog. We moeten de code daarom uitvoeren zoals bedoeld. En als dat dan niet gebeurt, gaan sanctioneren.” Ook contracten zouden beter opgesteld moeten worden, zodat niet alle risico’s bij de zzp’er komt te liggen. “Dat gebeurt nu nog te vaak omdat een zelfstandige de minste onderhandelingsruimte heeft. Ook dat moet doorbroken worden.”

'Ook contracten zouden beter opgesteld moeten worden, zodat niet alle risico’s bij de zzp’er komt te liggen'

Ronald Gijsbertsen

Leden sterker maken

De kracht van een vakbond is dat leden zich kunnen organiseren om samen sterker te staan. “Maar ook de leden sterker maken, zodat zij beter voor hun rechten op kunnen komen”, zegt Gijsbertsen. “Een vakbond biedt hun alle tools en juridische ondersteuning om betere contracten te onderhandelen. De boodschap is dat ze er niet alleen voorstaan.” Belangrijk is ook dat de Kunstenbond vooraf ondersteuning kan bieden, dus niet alleen nadat een contract is gesloten. “Vaak zie je dat onder nemers een contract ‘ingerommeld’ worden en met voorwaarden akkoord gaan die niet goed voor hen zijn. Denk bijvoorbeeld aan het auteursrecht: wie is de eigenaar? Wij kunnen hen in dat traject assisteren. Als die expertise vaker wordt ingezet, zal dit uiteindelijk ook leiden tot betere beloningen in de sector.” Veel werkenden in de culturele en creatieve sector zouden bovendien baat hebben bij wat meer zakelijke skills, zodat zij zichzelf niet onnodig in de voet schieten. “De Kunstenbond kan hen individueel ondersteunen en in aanvulling daarop hebben we hebben ook korte lijnen met Den Haag om tot collectieve afspraken te komen. Daarnaast trekken we samen op met andere verenigingen, in de Creatieve Coalitie, die voor de belangen van creatieven opkomen. Die combinatie maakt deze functie enorm uitdagend.”

Uitdaging

“Vaak kom ik nog het idee tegen dat een vakbond er niet voor ondernemende zzp’ers zou zijn, terwijl we ook juist die groep op verschillende vlakken kunnen ondersteunen. Ruim zeventig procent van onze leden is zzp’er. Dat kom je in andere beroepsgroepen nauwelijks tegen. Ik zie het dan ook als een uitdaging om deze groep ervan te overtuigen dat we hen kunnen helpen.” Juist deze sector moet volgens Gijsbertsen in staat kunnen zijn om de arbeid op een alternatieve en creatieve manier te organiseren. “Alle kenmerken daarvoor zijn aanwezig: ondernemerschap, creativiteit, passie, diversiteit, verbeeldingskracht voor verandering. En de urgentie om krachten te bundelen is groot, want het werken in de creatieve en culturele sector wordt nog niet voldoende op waarde geschat en beloond.”

Cultuurvisie

Op het moment van schrijven moet er nog steeds een kabinet geformeerd worden. De cultuursector kan nog bogen op de coronasteunmaatregelen, maar Gijsbertsen benadrukt wel het belang van een duidelijke visie op cultuur van het volgende kabinet. “Kunst en de creatieve sector moeten beter op waarde geschat gaan worden. Ik denk ook dat de coronacrisis de cultuursector meer in de spotlight heeft gezet. De afgelopen zomer zijn er verschillende betogingen geweest, maar ook de rel rondom Chef’Special en de Formule 1. Persoonlijk heb ik het idee dat het steeds meer begint door te dringen bij de regering dat er écht iets aan de hand is in de cultuursector. Er is natuurlijk al langere tijd een kaalslag geweest, zoals de bezuinigingen van oud-minister Zijlstra. Er mist een visie op cultuur. Veel te weinig wordt de vraag gesteld: wat betekent cultuur voor onze samenleving en hoe vertaalt zich dat door in onderwijs? Als je die vragen blijft wegduwen, gaat er op een gegeven moment ook veel kwaliteit verloren. En juist de creativiteit die de sector kenmerkt en defi nieert, is de creativiteit die nodig is bij innovatie en ontwikkelingsvraagstukken. Die kwaliteit moet weer terugkomen.” Dat zou ook de inclusie en de maatschappelijke ontwikkeling verder kunnen bevorderen, denkt hij. “Als alleen productiviteit en winstmaximalisatie de maatstaf zijn, dan teer je in op de samenleving.”

Realiteitszin

“Wat we over een jaar hebben bereikt? Een goede vraag, maar ook een die vraagt om realiteitszin. We moeten namelijk hopen dat er geen maatregelen meer worden ingevoerd die de samenleving vastzetten. Op dit moment krabbelen we op uit een crisis die structurele problemen in onze sector heeft blootgelegd. Ik hoop dat we volgend jaar een eerste stap hebben gezet met een nieuwe benadering over hoe we met kunst en cultuur in Nederland omgaan. Dat we door hebben kunnen trekken wat initiatieven als ‘Unmute Us’ hebben gestart. Maar nog belangrijker vind ik dat meer mensen dan inmiddels doorhebben dat musici, mensen op podia, beeldend kunstenaars en mensen in het cultuuronderwijs recht hebben op een eerlijke beloning. Dan is het echt een succesvol eerste jaar geweest.” ◾