20140208

commentaar: Gedragscode heeft maar beperkte werking in strijd tegen kwaad.

zaterdag 8 februari 2014, 43e jaargang nr. 263

weer

min. 4º, max. 8º Puntkomma pag. 18

ERDEE MEDIA B.V. Apeldoorn / RD.nl / redactie@rd.nl 055-5390222 / abonneeservice@rd.nl 055-5390498 prijs per nummer € 1,85 / zaterdag € 2,50 advertentie

Prof. Baars neemt afscheid van TUA.

Prins Jaime Nederlandse ambassadeur bij de paus.

Gifgebruik brengt bestuiver in gevaar.

meld je aan voor het Vliegende Start Diner!

pag. 2

pag. 4

Pluspunt pag. 11

www.essenzo.nu/hbodiner

„Voor mij wordt 2014 het jaar van de waarheid” Marcel ten Broeke en Tiemen Roos

In de 26 jaar dat Ronnie Mooiweer in de Kampense Geerstraat zijn herenmodezaak runt –gespecialiseerd in grote maten–, was er nog geen moment zo zwaar als nu.

KAMPEN.

ONRUST IN BOSNIË SARAJEVO. In Bosnië en Herzegovina was het gisteren voor de derde dag op rij onrustig. In de hoofdstad Sarajevo raakten demonstranten slaags met de oproerpolitie. De politie schoot met rubberkogels. Zie ook pag. 6. beeld AFP

Huidige lage luchtdruk zeer zeldzaam Het wisselvallige en zeer zachte en natte weer dat al de hele winter aanhoudt, komt door een zeer lage luchtdruk bij Schotland. Zo’n laag dagelijks gemiddelde van de luchtdruk komt minder dan eens in de honderd jaar voor, bleek gisteren uit een analyse door het KNMI. De lage luchtdruk zorgt ervoor dat er diepe depressies over de Atlantische Oceaan naar de Britse eilanden trekken. Op sommige plaatsen in Zeeland heeft het deze winter nog niet gevroren.

DE BILT (ANP).

advertentie

Mammoet Skelters

Onderzoek: pas op met open wifi-netwerk Redactie economie

Met eenvoudig verkrijgbare apparatuur is het mogelijk om via open wifinetwerken inloggegevens van DigiD-accounts, transactiegegevens van online bankieren en accounts van sociale media te bemachtigen.

AMERSFOORT.

Dat blijkt uit een gisteren ge­ presenteerd onderzoek van het informatiebeveiligingsbedrijf SecureLabs in Amersfoort.

Het bedrijf noemt de uitkomst van het onderzoek zorgwekkend en waarschuwt gebruikers van smartphones en andere digitale apparaten om een zogeheten be­ kend wifi­netwerk niet zomaar te vertrouwen. Een netwerk met de naam ”McDonald’s” hoeft niet direct het netwerk van het fast­ foodconcern te zijn, omdat ieder­ een zijn netwerk een naam kan

geven, stelt SecureLabs.

Het bedrijf deed onderzoek met apparatuur die voor minder dan 100 euro verkrijgbaar is en bootste hiermee bekende netwerken na.

De gegevens die daarna over dit netwerk werden verstuurd, waren niet veilig. „Als er eenmaal con­ tact is, kunnen hackers hun slag slaan om inloggegevens te pakken te krijgen of aan te passen.”

SecureLabs raadt mensen aan bij het internetbankieren altijd te controleren of er https in de adresbalk staat, een aanduiding voor een beveiligde verbinding.

Verder adviseert het bedrijf om de optie ”automatisch verbinding maken met bekende netwerken” uit te schakelen. Vooral iPhone­ gebruikers zijn er zich vaak niet van bewust dat deze optie stan­ daard aanstaat. Ook is het raad­ zaam bij voorkeur gebruik te ma­ ken van gesloten wifi­netwerken waar een inlogcode voor nodig is.

Natuurlijk, in het verleden was het heus ook weleens crisis, maar dat duurde dan hooguit een jaartje, zegt Mooiweer, die RM Fashion overnam van zijn schoon­ vader en de zaak nu runt met zijn eigen schoonzoon. „Nu duurt het allemaal zó lang. Mijn schoon­ vader zei pas: Ik ben blij dat ik de leiding niet meer heb. Dat had hij, in deze tijd, niet aangekund.”

Hoewel de pijn voor veel win­ keliers in de beginjaren van de huidige crisis nog meeviel, bracht de gestaag dalende koopkracht er vanaf 2011 meer en meer de klad in. Zeker 2013 werd een jaar om snel te vergeten Mooiweer: „Tot die tijd draaiden we aardig quitte, maar toen was er plots een dikke min van 15 procent.”

Het jaar 2014 wordt daarom „toch wel het jaar van de waar­ heid. Ik hoop dat we vanaf 2015 weer kunnen bouwen. De kunst is nu het tot die tijd uit te zingen.”

Wie dacht dat een winkelier die al zo lang bezig is wel wat vet op de botten had, komt bedrogen uit. De keuze van Mooiweer om in 2009 een extra filiaal te ope­ nen in Lelystad koste hem bijkans de kop. „Ik heb daar drieënhalf jaar gezeten en al die tijd heeft die winkel me geld gekost.”

Opgeteld bedroeg de schade meer dan een ton. Mooiweer vroeg zijn huurbaas dikwijls de

hoge huur wat te laten zakken, maar die gaf geen sjoege. „Hij zei: Dan laat ik het liever leegstaan.

De aftrekpost die de winkel hem opleverde, was het belangrijkst.”

Als reden dat zijn modezaak er nog altijd is, noemt Mooiweer dat hij zich op tijd specialiseerde in grote maten. „Het heeft me vier jaar gekost voordat ik de goede kwaliteit te pakken had, maar al­ les wat hier nu in gewone maten hangt, heb ik ook in het groot.”

Uit de schappen pakt hij een gigantisch overhemd om te laten zien wat zijn slogan ”Mannenmo­ de van medium tot XXXXXXXXL” in de praktijk betekent. Lachend: „Ik kan er drie keer in, maar het is wel dé reden dat we nu niet al­ leen klanten uit de buurt bedie­ nen, maar uit het hele land; van Groningen tot Limburg. Laatst

„Mijn schoonvader zei pas: Ik ben blij dat ik de leiding nu niet heb” kwam er een man uit Zandvoort voor een broek. Hij zei: Ik ben de hele Randstad afgereden, en dan slaag ik hier in zo’n klein dorpje!”

Omdat ondernemersbloed zelfs in crisistijd kruipt waar het niet gaan kan, kwam het tweede filiaal er opnieuw, maar nu tegenover de andere zaak in de Geerstraat. „Vloer, kassa: door Lelystad had ik alles al. De winkel kan zich bedruipen en dan denk ik: Als dat nu al kan, dan kan het eigenlijk alleen maar beter worden.”

Zie ook Accent pag. 1-3.

advertentie

www.mammoetskelters.nl

Van Dam, Van Dam & Verkade B.V. beleggingen in onroerende zaken uw vermogen verdient: veiligheid - lexibiliteit - vast gegarandeerd rendement van 6%

Zie pag. 17 voor meer info.

Herengracht 74, 1015 BR Amsterdam www.vandamvandamverkade.com

KAMPEN. Ronnie Mooiweer (52) runt in de Kampense Geerstraat RM Fashion, een herenmodezaak die is gespecialiseerd in grote maten. beeld VidiPhoto

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

2 Kerk en godsdienst Meditatie Oprecht man „Noach was een rechtvaardig, oprecht man, in zijn geslachten.

Noach wandelde met God.” Genesis 6:9 Er wordt ons een kenmerk van Noach gegeven. „Hij was een oprecht man.” Deze woorden kunnen zo vertaald worden dat hij een volmaakt man was, niet naar de eis van de wet, maar in evangelische zin. Hij was eerlijk en oprecht voor God, niet wandelend in de weg van de wereld, maar hij streefde ernaar voor God te leven.

Deze getuigenis wordt van Noach gegeven in verband met de tijd waarin hij leefde. Hij was oprecht in zijn geslachten, in het geslacht dat voor de vloed leefde en in het geslacht dat daarna leefde.

Het geslacht in wiens midden hij leefde, was algemeen verdorven. „Toen zag God de aarde, en zie zij was verdorven” (vers 12). De goddeloosheid en afval van dat geslacht liepen zo hoog op dat het alles wat daarvoor geweest was te boven ging. Toch hielden de voeten van Noach de weg van de Heere vast. Hij worstelde tegen de stroom van ongerechtigheid in. Noach was een uitzondering, en allen die hem volgen, vinden gunst bij God in de dag van de toorn tegen het verdorven geslacht. Zij zijn veilig, terwijl anderen worden weggeslagen in Gods gramschap.

Thomas Boston, predikant te Ettrick (”The whole works”, 1848)

Beroepingswerk PROTESTANTSE KERK IN NED. Beroepen: te Amsterdam (t.b.v.

Hogeschool iPabo), C. Ravensbergen te Amsterdam (prot.).

In de Apeldoornse Loolaankerk nam prof. dr. A. Baars (op de kansel) gisteren afscheid als hoogleraar aan de Theologische Universiteit Apeldoorn.

Zijn afscheidscollege had als thema ”Geestelijke leiding in de prediking.” Rd.nl/afscheidbaars voor meer foto’s. beeld RD, Henk Visscher

APELDOORN.

Preken in een „gekruisigde stijl” Van onze verslaggever APELDOORN. De beste manier om een gekruisigde Christus te prediken, zei John Flavel ooit, „is in een gekruisigde stijl.”

Prof. dr. A. Baars citeerde de Engelse puritein gisteren in zijn afscheidscollege.

OUD GEREF. GEMEENTEN IN NED. Beroepen: te Sint Philipsland, T. L. Zwartbol te Stavenisse.

„Wat dat is?” vervolgde hij. „Ik hoop het uit te gaan werken. Maar u kunt het het beste horen bij een begenadigde prediker. „In a cru­ cified style”: in een gekruisigde stijl.”

Ruim achttien jaar was prof.

Baars werkzaam aan de Theologi­ sche Universiteit Apeldoorn (TUA) van de Christelijke Gereformeerde Kerken. Op 3 oktober verleende

>>rd.nl/beroepingswerk voor actueel beroepingswerk. Een bericht doorgeven? kerk@refdag.nl of 055-5390238.

Kerkelijke pers

GEREF. GEMEENTEN Beroepen: te Aalst, A. Verschuure te Scherpenzeel.

de generale synode hem „op de meest eervolle wijze” emeritaat.

Gistermiddag nam hij afscheid, in de Apeldoornse Loolaankerk.

Ds. P. D. J. Buijs, voorzitter van het curatorium, overhandigde de 66­jarige hoogleraar de ”akte van emeritaatsverklaring”. Diens afscheidscollege droeg de titel ”Geestelijke leiding in de predi­ king”. Een titel die „verre van origineel” is, zei prof. Baars: prof.

Willem Kremer hield in 1953 bij de aanvaarding van zijn ambt aan de toen nog Theologische School een rede met dezelfde titel.

Geestelijk leidinggeven betekent onder meer dat er in de gemeente van Christus onderscheidend –of: „onderscheidenlijk”– gepreekt moet worden, aldus prof. Kremer

destijds. „Wat bedoelt hij daar­ mee? Hij stelt met nadruk dat alle hoorders zondaren zijn, kin­ deren van Adam dus. En het feit dat zij kinderen van Abraham, verbondskinderen, zijn, heft hun

Scheidend hoogleraar prof. Baars: Hij is de getrouwe geweest. Hem zij alle lof ”adamspositie” niet op. In de pre­ diking zullen zowel gelovigen als ongelovigen moeten worden aan­ gesproken op hun ”adamspositie”

en op hun ”abrahamspositie”.”

Prof. dr. H. G. L. Peels, rector van de TUA, overhandigde prof. Baars een afscheidsbundel, ”Triniteit en kerk”. Hij typeerde hem met drie woorden: bekwaam, belijnd en be­ wogen.

Na nog enkele toespraken klonk vanuit de mond van zijn (klein) kinderen het lied ”Amazing grace”. Het raakte hem, zei prof.

Baars in zijn dankwoord. Om –onder grote stilte– te besluiten: „Ik dank de God van mijn leven, de Vader, de Zoon en de Heilige Geest, de God Die Zich in 1947, bij mijn doop, aan mij heeft verbon­ den. Hij is de Getrouwe geweest.

Hem zij alle lof. Amen.”

Zie ook Puntkomma pag. 14.

Opbouw / Visie Bisschoppen: Visie op gezin geheim De Nederlandse Bisschoppenconferentie houdt geheim hoe de pastorale teams van de parochies tegenwoordig denken over huwelijk en gezin.

U TRECHT (ANP).

Dat zouden zij doen op uitdrukke­ lijk verzoek van kardinaal Loren­ zo Baldisseri van de bisschoppen­ synode in Rome, zo maakte de Rooms­Katholieke Kerk in Neder­ land gisteren bekend.

De pastorale teams hebben de afgelopen maanden een vragen­ lijst ingevuld die het Vaticaan wereldwijd heeft rondgestuurd.

Ze beantwoordden onder meer vragen over het homohuwelijk, voorbehoedsmiddelen, ongehuwd samenwonen en scheiden. Over de vragenlijst ontstond veel ophef, nadat bisschoppen in andere lan­ den de 41 vragen op internet had­ den gepubliceerd.

Opbouw In het Nederlands gereformeer­ de blad Opbouw schrijft drs.

Els J. van Dijk, directeur van de Evangelische Hogeschool, dat het onderwijs zich moet richten op de vorming van de gehele mens. „Christelijk onderwijs gaat niet om het bewaren van as, de traditie, maar om het door­ geven van vuur!”

„De economie en de samenleving denken op korte termijn (op­ brengstgericht), terwijl vorming juist tijd nodig heeft, omdat het om de ontwikkeling van karak­ ters gaat, om mensvorming.

Vorming laat zich niet leiden door concurrentie, prestatie­ gerichtheid, resultaatgerichtheid en werkdruk. Juist omdat vor­ ming niet onder druk mag komen te staan, is het nodig een goede pedagogische relatie te onderhou­ den met kinderen en jongeren en

is derhalve herijking van de rol van de docent noodzakelijk.

In het onderwijs kan de balans tussen relaties en prestaties gemakkelijk worden verstoord.

Er wordt vaak een zware wissel getrokken op rationaliteit en effectiviteit. Prestaties worden dan belangrijker dan relaties, effectiviteit belangrijker dan af­ fectiviteit.

Maar volgens mij moet het gaan om ”ganzheitliche Bildung”. Een pedagogiek van de aandacht, een integrale pedagogiek die zich richt op de gehele mens, op zijn gehele ontwikkeling. Deze pedagogiek wil de beperkende op­ vatting van leren, waarin alleen maar kennis wordt overgedragen, overstijgen. Naast aandacht voor cognitieve vorming is er ruimte voor geestelijke, sociale, ethische, praktische en morele vorming.

Deze pedagogiek is gebaseerd op het motto ”ora et labora”.

„Docenten moeten iets toe te voegen hebben aan de kaalheid van dit informatietijdperk.” beeld ANP

De afwisseling van bidden en werken, van rust en activiteit, van bezinning en beweging, van stilte en gemeenschap, van motivatie en verlangen, van de integratie tussen hoofd, hart en handen.

Vorming is heel belangrijk en noodzakelijk om uit te groeien

tot een evenwichtige en weerbare volwassen christen. Bij vorming gaat het om héél de mens. Het is te lang een misvatting geweest dat onderwijs zich vooral moet richten op het verstand, de kerk op het hart en het gezin op de ziel.

Ook de school moet naar mijn overtuiging de plaats zijn waar de verhalen verteld worden die richting geven en tot leven brengen. En de docent moet zelf dat verhaal (durven) zijn. Zoals Gandhi zei: „Wees zelf de ver­ andering die je in de wereld wilt zien.” Docenten moeten inspire­ rende mensen zijn, uitnodigende opvoeders, mensen die iets toe te voegen hebben aan de kaalheid van dit informatietijdperk. Kleur­ rijke mensen met geloof in een grote God. De school is de plaats waar de christelijke traditie levend gehouden en doorgegeven mag worden. Christelijk onder­

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

Commentaar

Opvoeder moet geloofstaal laten klinken Van een medewerker

De Bijbel roept iedere opvoeder op zijn kinderen de geboden en instellingen van God in te prenten. Maar kinderen het „stempel” van Jezus Christus opdrukken, kan alleen als de opvoeder zelf eerst door Hem gestempeld is, aldus theologe Anne Westerduin.

LELYSTAD.

Ze sprak gisteren in Lelystad voor zo’n 1100 mensen die de conferentie ”Rondom het kind” bezochten. Thema van de tweedaagse conferentie, die zich richt op geloofsoverdracht aan kinderen, is ”Uitpakken”.

Westerduin, manager bij uitgeverij Jongbloed in Heerenveen, nam Deuteronomium 6:4-10 als leidraad. Daarin gaat het onder meer om de taak kinderen de geboden van God in te scherpen.

Ze gaf het voorbeeld van een Fries gezin dat naar een andere provincie verhuisde. Willen de ouders de Friese taal behouden,

dan zullen ze thuis Fries moeten spreken. „Onze kinderen horen in hun omgeving nauwelijks geloofstaal, en daarom is het noodzakelijk om thuis, in de kerk of tijdens het kerkelijk jeugdwerk geloofstaal te horen. Anders gaat die verloren.”

Wel is het nodig een brug te slaan en door het gebruik van eigentijdse taal aan te sluiten bij het kind, aldus Westerduin. Ze pleitte voor christelijke symbolen. „In veel huiskamers stond vroeger een standaard met Statenbijbel. Dit soort symbolen hebben wij veel te gemakkelijk afgeschaft.” Ouders en opvoeders moeten creatief zijn in het creëren van nieuwe symbolen, vindt Westerduin. Ze benadrukte dat het bij geloofsopvoeding niet zozeer draait om activiteiten.

Het is volgens haar goed om te bedenken dat het begin van het geloof altijd bij God ligt, „en niet in menselijke activiteit.”

De Amerikaan Bob Hartman ging tijdens een workshop in op

Geweten of code

K

het „geheim” van het vertellen van verhalen. Daarin gaat het om menselijke relaties, zei hij. „Dat is het grote verschil met een beeldscherm, waar zo veel ouders en kinderen naar kijken. Daarom is een verhaal niet ouderwets, maar juist opwindend.”

Personage Volgens Bob Hartman draait het in verhalen om de personages. De personages trekken de luisteraars het verhaal binnen. Hoorders zullen zich altijd identificeren met een of meer personages, en daarom moet de verteller de personages tot leven brengen. „Bedenk dat de Bijbel grotendeels uit verhalen bestaat. Blijkbaar achtte God Zelf het verhaal het meest geschikt voor Zijn openbaring. Juist christelijke opvoeders moeten de Bijbelverhalen met vreugde en passie doorgeven.”

Op het programma van de conferentie staan vandaag opnieuw verschillende lezingen en workshops.

advertentie

„Ouders lezen steeds minder voor uit Bijbel”

Prachtig vormgegeven magazine

Beatrix, bedankt!

Redactie kerk

Dat blijkt uit een onderzoek van het Britse Bijbelgenootschap, waarover de omroep BBC en de krant The Telegraph gisteren berichtten.

Volgens een enquête van de Bijbelorganisatie hebben bijna drie op de tien kinderen nog nooit gehoord over de geboorte van Jezus.

Voorlezen raakt steeds meer in de verdrukking. Ouders zeggen te weinig tijd te hebben of denken dat hun kind liever televisiekijkt of op internet surft.

wijs gaat niet om het bewaren van as, de traditie, maar om het doorgeven van vuur!”

Visie In Visie (Evangelische Omroep) schrijft directeur Arjan Lock over zijn opa. Die noemde zijn huwelijksdag zijn mooiste herinnering. Dat brengt Lock bij Spurgeons stelling dat het huwelijk een uit het paradijs overgebleven roos is. „Laten we die roos koesteren en waarderen als een schitterend Godsgeschenk.”

„Onlangs was ik op bezoek bij mijn opa, die inmiddels dik in de negentig is en niets meer ziet.

Maar gelukkig is zijn hoofd nog heel helder. Als kind genoot ik al van zijn verhalen –het is een rasverteller– en daarom hoop ik altijd dat hij herinneringen aan vroeger wil ophalen. Zo ook deze keer.

9,95 inclusief verzending

Kinderen in Groot-Brittannië blijken weinig te weten van bekende Bijbelverhalen.

Ouders lezen steeds minder vaak voor uit de Bijbel.

LONDEN.

Bestel het unieke be bewaarexemplaar nu op:

r rd.nl/beatrixbedankt of bel 055 - 539 04 98

Weet waar u voor staat.

„Opa”, vroeg ik, „u hebt een heel lang leven achter de rug.

Als u terugkijkt, wat was dan uw mooiste herinnering uit al die jaren?” Hij dacht even na en antwoordde: „Onze trouwdag.”

Mijn grootouders –oma is twee jaar geleden overleden– trouwden midden in de oorlog, in 1944. Voedselgebrek, armoede en onzekerheid stempelden het dagelijks leven, dat in bepaalde opzichten toch ‘gewoon’ doorging: er werden huwelijken gesloten en kinderen geboren. Opa wist zich nog allerlei details van de grote dag te herinneren. Zijn verloofde werkte bij de bakker en die had, ondanks de schaarste, van alles en nog wat gespaard, waaronder sigaretten en broden. Zo werd het toch een echte feestdag. In die donkere tijd heeft opa zijn vrouw trouw beloofd en zeven decennia later is dat nog altijd zijn mooiste herinnering. Ontroerend.

3

Voor mijzelf onderstreept dit hoe gelukkig een huwelijk kan zijn. Afgelopen oktober stonden Eva en ik er –samen met onze kinderen– bij stil dat we twintig jaar getrouwd zijn. Ik besef dat dit een bijzonder voorrecht is.

Want we zien om ons heen, bij vrienden en collega’s, dat relaties soms ook heel ingewikkeld kunnen zijn. En dat een breuk in je huwelijk een breuk in je leven is, die heel veel pijn veroorzaakt.

Niet alleen bij jezelf, maar net zo goed bij de eventuele kinderen.

Het huwelijk is kostbaar én kwetsbaar. Daarom is het belangrijk dat kerken investeren in huwelijksvoorbereiding en -toerusting. Volgens de bekende baptistenprediker Spurgeon is het huwelijk de enige roos die we uit het paradijs mochten meenemen.

Laten we die roos koesteren en waarderen als een schitterend Godsgeschenk.”

erken doen er goed aan van nieuwe vrijwilligers in het jeugdwerk een Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) te vragen. Zo’n maatregel kan bijdragen aan het voorkomen van misbruik van kinderen. Dat is een belangrijke aanbeveling van het stappenplan Veilig Jeugdwerk, dat maandag wordt gepresenteerd. Het initiatief voor dit plan is genomen door het Meldpunt Misbruik en de Christelijke Gereformeerde Jeugdwerk Organisatie. Andere jeugdorganisaties hebben een code of werken eraan om die in te voeren.

Dat organisaties maatregelen nemen om misbruik van kinderen te voorkomen, is bepaald geen overbodige luxe. Bijna wekelijks wordt er in de media melding gemaakt van ontucht met minderjarigen.

Dit verschrikkelijke kwaad doet zich voor in onderwijs, kerk, gezin en ook in het jongerenwerk. Juist op plaatsen of in situaties waarin kinderen zich veilig mogen voelen, worden zij tot in het diepst van hun wezen (zowel lichamelijk als psychisch) gegriefd. Vaak laat dat littekens na die zich het hele leven laten voelen. Elke maatregel die dit perverse kwaad tegengaat of voorkomt, is positief.

Het is een geweldige aanklacht tegen deze tijd dat kerken en andere organen zich genoodzaakt zien dergelijke voorzorgsmaatregelen te nemen. Het tekent de gewetenloosheid van mensen van deze tijd.

Zij deinzen er niet voor terug om het geluk van jonge kinderen voorgoed te bederven. Waarom? Omdat ze alleen maar denken aan eigen genot en zich niet kunnen beheersen.

Nu moet niemand denken dat het vroeger zo veel beter was. Dat wordt vaak te gemakkelijk beweerd.

De rapporten over misbruik in de Rooms-Katholieke Kerk wijzen uit dat er juist in de jaren vijftig van de vorige eeuw veel gevallen van ontucht waren. Ook toen was er dus sprake van gewetenloosheid. En laat niemand denken dat het in protestantse kring echt beter was.

Het is zelfs zo dat in de jaren zestig pedofilie anders werd gewaardeerd dan nu. In het gevecht om de vrije seksuele moraal dat na 1960 in volle hevigheid losbarstte, werd door sommige progressieve partijen vrije omgang met minderjaren met verve bepleit.

Pedofilie en misbruik van jongeren zijn dus niet echt nieuw. Maar er was toen nog wel een algemeen beslag waardoor veel mensen vanuit hun eigen overtuiging wisten of aanvoelden dat je als volwassene met je handen van kinderen af moest blijven.

Die innerlijk gedragen moraal lijkt nu minder te zijn.

Daarom zijn er allerlei codes nodig; daarom is er nu het voorstel om een VOG van vrijwilligers te vragen.

Is dat afdoende? Nee. Zeker, er gaat van een code een weerhoudende werking uit. En de eis een VOG in te leveren, kan notoire kwaaddoeners ervan weerhouden zich als vrijwilliger te melden. Maar belangrijker is de bron waaruit mensen leven. Wil men zich laten gezeggen door de Bijbel omdat die norm het hart heeft geraakt of niet? Het manco is dat mensen zich niets willen laten gezeggen door de Bijbel. Codes zijn hulpmiddelen. Een zuiver geweten, of beter: een door God gezuiverd geweten is uiteindelijk de belangrijkste weerhouder van het kwaad.

Gedragscodes zijn geen afdoend middel om misbruik te voorkomen, hooguit een rem

Vandaag op RD.nl Harde wind en zware regenval in het noordwesten van Frankrijk hebben geleid tot stroomuitval en overstromingen. Bekijk de fotoserie via rd.nl/overstroming.

Benieuwd naar het laatste kerkelijke nieuws? Ga naar rd.nl/kerk.

4 Binnenland

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

SGP: Moedig zakendoen met Israëliërs juist aan Redactie politiek

Het kabinet moet helder en zichtbaar tonen dat zakendoen met Israëlische bedrijven volstrekt legitiem en vanzelfsprekend is.

DEN HAAG.

Daar gaat de SGP woensdag op aandringen in een debat met minister Timmermans (Buitenlandse Zaken) over zijn reis in december vorig jaar naar Israël en de Palestijnse gebieden.

De partij vindt dat er door het ontmoedigingsbeleid van het kabinet een kritische en schimmige sfeer is gecreëerd rond het aanknopen van contacten met Israëlische bedrijven. Diverse Nederlandse ondernemingen, waaronder Royal HaskoningDHV, Vitens en PGGM, hebben zich recent teruggetrokken uit Israël.

In antwoord op Kamervragen over zijn reis naar het MiddenOosten schreef Timmermans gisteren aan de Kamer dat het kabinet streeft naar versterking van de relatie met Israël. Het juicht samenwerking van Nederlandse bedrijven met Israëlische en Palestijnse partners op bijvoorbeeld het gebied van water toe.

Wel is het kabinet tegenstander van de Israëlische nederzettingen in betwiste gebieden. Het ontmoedigt daarom Nederlandse bedrijven om direct bij te dragen aan de aanleg en instandhouding van n „Minister moet legitimiteit zakendoen met Israël benadrukken.” n Precieze effect ontmoedigingsbeleid kabinet blijft onduidelijk.

nederzettingen of aan het faciliteren daarvan.

De Nederlandse ambassade in Tel Aviv en het ministerie van Buitenlandse Zaken hebben in dat kader sinds het aantreden van het kabinet-Rutte II „enkele malen contact opgenomen met Nederlandse bedrijven”, aldus Timmermans. „Dit beleid wijkt niet af van het beleid onder de kabinetten-Balkenende IV en Rutte I.” De minister kan de Kamer geen overzicht geven van alle bedrijven waarmee is gesproken over het ontmoedigingsbeleid.

Evenmin weet hij hoeveel bedrijven hebben afgezien van economische activiteiten in de betwiste gebieden vanwege het ontmoedigingsbeleid.

Enkele fracties in de Kamer hebben van bedrijven vernomen dat er onduidelijkheid bij ze bestaat over het ontmoedigingsbeleid. Ze weten niet precies wanneer ze nu wel en niet zaken zouden mogen doen met Israëlische bedrijven.

Volgens Timmermans is het beleid echter „voldoende duidelijk.”

De Kamer had de minister ook gevraagd waarom er voor andere landen, zoals China (wegens de bezetting van Tibet), Turkije (dat de helft van Cyprus bezet houdt) en Marokko (dat de Westelijke Sahara bezet), geen vergelijkbaar ontmoedigingsbeleid geldt als voor Israël.

De situaties in die landen „worden elk op hun eigen merites beoordeeld”, antwoordde Timmermans. „Er is niet alleen beleid ten aanzien van de Palestijnse gebieden, maar ook ten aanzien van andere gebieden. Het kabinet waarschuwt bijvoorbeeld voor het doen van investeringen en zaken in het gebied van de Westelijke Sahara onder de 27e breedtegraad vanwege het conf lict over de status van dat gebied.”

AAN DE KANT ERMEE

Een vrachtwagen heeft gistermiddag in de binnenstad van Amsterdam twee auto’s bijna de gracht in­ geduwd. De voertuigen kwamen half van de kade te hangen, tegen een woonboot aan. De vrachtwagen reed over een bruggetje op de hoek van de Reguliersgracht en de Prinsengracht. Daarbij is hij doorgeschoten. beeld ANP

AMSTERDAM.

Prins Jaime ambassadeur bij paus Redactie binnenland

Prins Jaime de Bourbon de Parme wordt de nieuwe Nederlandse ambassadeur bij de paus in Vaticaanstad.

DEN HAAG.

Dat is gisteren na de ministerraad bekendgemaakt.

De zoon van prinses Irene en neef van koning Willem-Alexander werkt op het ministerie van Buitenlandse Zaken. Hij houdt zich daar bezig met het dossier natuurlijke hulpbronnen.

De benoeming volgt precies vijftig jaar nadat de overgang van zijn moeder naar de Rooms-Katholieke

Kerk voor veel kritiek en onrust zorgde in Nederland. Zij zette die stap vanwege haar huwelijk met de streng rooms-katholieke prins Carlos Hugo de Bourbon de Parme. Diens familie heeft altijd goede contacten gehad met de pausen.

Ook het feit dat Prins Jaime. prinses Viktobeeld ANP ria, de echtgenote van Jaime, op de dag van haar huwelijk, in oktober, al zwanger was, lijkt geen probleem te zijn.

Vicepremier Asscher noemde prins Jaime gisteren tijdens de persconferentie na de ministerraad „de meest gekwalificeerde kandidaat voor deze benoeming.”

Het feit dat Jaime zelf roomskatholiek is, „maakte geen deel uit van de benoemingsprocedure.”

De ”Nederlandse ambassade bij de Heilige Stoel” bestaat alleen uit de voltijdsambassadeur. De prins houdt kantoor in de Nederlandse ambassade in Rome.

In 1925 viel kabinet-Colijn I, toen een Kamermeerderheid een voorstel van ds. G. H. Kersten (SGP) steunde om het geld voor het gezantschap te schrappen.

Refoleerlingen geschorst om digitaal pesten J. Visscher

Meer leerlingen op middelbare scholen zijn vorig schooljaar geschorst, maakte de onderwijsinspectie deze week bekend. Ook op reformatorische scholen moesten scholieren –tijdelijk– het veld ruimen.

U TRECHT.

In Nederland werden vorig schooljaar ruim 5300 jongeren tijdelijk (enkele dagen) geschorst.

Bijna 600 leerlingen maakten het zo bont dat ze definitief het veld moesten ruimen. Het aantal schorsingen lag vorig jaar schooljaar 6 procent hoger dan in het schooljaar 2011/2012. Schorsingen gaan reformatorische scholen niet voorbij, blijkt uit een belronde langs vier middelbare scholen uit de RD-achterban.

Het Zeeuwse Calvijn College (ruim 3000 leerlingen) schorste in het schooljaar 2012/2013 twaalf leerlingen, meldt A. J. Vogel, voorzitter van het college van bestuur.

Tien leerlingen werden voor twee dagen geschorst, twee voor vijf dagen. Een definitieve schorsing deed zich niet voor. „Schorsingen zijn bij ons dus zeker geen schering en inslag. Ook is er geen groei van het aantal schorsingen merkbaar. Het is niet anders dan andere jaren. De cijfers zijn voor mij geen reden tot grote zorg.” Vogel wijst erop dat het ”voor een uur uit de les gestuurd worden” niet valt onder een schorsing die Vogel. beeld RD bij de onderwijsinspectie wordt gemeld.

Onder de naar huis gestuurde leerlingen van het Calvijn College zit onder meer een groepje scholieren dat van een medeleerling een nepprofiel op Facebook had aangemaakt. Digitaal pesten dus.

In een ander geval ging het om

een leerling die betrapt was op het bezit van vuurwerk. Ook was er een schorsing wegens verbaal geweld tegen personeel.

Van de twaalf geschorste leerlingen op het Calvijn College betrof het in vier gevallen een meisje, geeft Vogel aan. „Bij die meidengroep ging het in alle gevallen om onjuist gebruik van sociale media.” De twaalf schorsingen doen zich voor „over de volle breedte” van de school.

Op het Van Lodenstein Colle­ ge (ruim 3900 leerlingen) werden vorig schooljaar 39 scholieren geschorst (24 jongens, 15 meisjes).

Van de tijdelijk naar huis gestuurden kwamen er 27 van het vmbo en 12 van havo/vwo. Een definitieve verwijdering van school deed zich niet voor, meldt H. P. W. Klaassen, voorzitter van het directieteam. „Wij maken sober gebruik van het middel schorsing, het is een forse maatregel.

Het is jammer dat leerlingen geschorst zijn, maar het was wel

zeer terecht.” Klaassen neemt „geen stijging” van het aantal schorsingen op zijn school waar. „Deze cijfers zijn geen aanleiding om het beleid aan te passen.”

Reden van de schorsingen op het Van Lodenstein College was onder meer dat leerlingen fysiek dan wel verbaal de veiligheid van medeleerlingen en leraren „in gevaar” brachten. Tegen leraren is door leerlingen geen fysiek geweld gebruikt, stelt Klaassen. „Maar we accepteren niet dat een leerling een docent schoffeert.”

In enkele gevallen was het afsteken van vuurwerk reden voor het tijdelijk naar huis sturen van leerlingen.

De Pieter Zandt scholen­ gemeenschap (3057 leerlingen) schorste vorig schooljaar 4 leerlingen, 3 jongens en 1 meisje. „Elke schorsing is er één te veel”, zegt directeur onderwijs J. Kettelarij. „Je hebt alleen verliezers.

Maar als bijvoorbeeld de veiligheid van het personeel in het

geding is, moet je maatregelen nemen.” Hij wijst erop dat het aantal schorsingen fors onder het landelijk gemiddelde ligt.

In één geval werd een leerling geschorst vanwege intimidatie en dreiging met een mes. Verder speelden zaken als het treiteren van medeleerlingen en diefstal.

Drie scholieren werden twee dagen geschorst, één leerling moest vijf dagen thuisblijven.

In de schooljaren 2010/2011 en 2011/2012 stond het aantal schorsingen op de Pieter Zandt telkens op 7. Definitieve verwijderingen deden zich de afgelopen drie schooljaren niet voor.

Het Wartburg College (4100 leerlingen) schorste vorig schooljaar 31 scholieren. Daarnaast werd één leerling definitief van school verwijderd, stelt W. Büdgen, voorzitter van het college van bestuur. Vmbo’ers zijn oververtegenwoordigd. Vergeleken met 2005 daalde het aantal schorsingen met 25 procent.

Binnenland 5

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

Christelijk EU-platform van start

„Overspel begint met het toestaan van gedachten”

Redactie politiek

Redactie binnenland

HILVERSUM. In de Grote Kerk te Hilversum wordt donderdag het ”Platform fundamentele rechten en vrijheden in de EU” gepresen­ teerd.

APELDOORN. Wie zich in zijn ge­ dachten overgeeft aan overspel, moet er niet vreemd van staan kijken dat hij voor de bijl gaat wanneer de gelegenheid zich in de realiteit voordoet.

Daarin vertegenwoordigd zijn onder meer de stichting Schreeuw om Leven, de VGS, de stichting Hulp Vervolgde Christenen, Coalitie Apostolische Reformatie en de European Christian Political Foundation (ECPM). Andere christelijke organisaties kunnen zich bij het nieuwe platform aansluiten.

Aanleiding voor de oprichting van het platform zijn de recente pogingen in het Europees Parlement om Europees beleid te maken voor abortus en vanuit de Europese Unie artsen te verplichten abortussen uit te voeren.

Het platform wil zo veel mogelijk christenen ervan bewust te maken dat dit soort onderwerpen op de Europese agenda staat en dat hun stem ertoe doet bij de Europese verkiezingen in mei. „Het is nodig dat ook het geluid dat opkomt voor leven, gezin en vrijheid duidelijk wordt gehoord in Europa”, aldus manager Johannes de Jong van de ECPM. Het platform zal oproepen om bij de Europese verkiezingen op de lijst van CU en SGP te stemmen.

Daarvoor waarschuwt ervaringsdeskundige Joost Verheij vandaag in deze krant. Verheij –een gefingeerde naam– doet zijn verhaal naar aanleiding van een deze week verschenen onderzoek van de EO. Uit dat onderzoek blijkt onder meer wat de belangrijkste redenen zijn om vreemd te gaan. Voor mannen is dat met stip „omdat de gelegenheid zich voordeed.”

Verheij wil echter aandacht vragen voor het proces dat daaraan voorafgaat. „Stel je voor: je valt in een ravijn omdat er een windvlaag opstak. Dan vertelt natuurlijk niet die windvlaag het verhaal, maar het feit dat je al eindeloos langs de rand van het ravijn liep. Het gaat niet mis op het moment dat de gelegenheid voor overspel zich voordoet, maar op het moment dat je in je hoofd dingen in die trant toestaat.”

Directeur H. van Groningen van stichting De Vluchtheuvel onderstreept de opmerkingen van Verheij. De vraag waar iemand

Wandelgangen Op 22 mei, dán moet de coalitie op gaan letten Addy de Jong

Zouden ze het woord wel snappen in Den Haag? Gemeenteraadsverkiezingen. Je hoeft er toch niet lang op te studeren om te begrijpen dat kiezers bij die gelegenheid hun oordeel moeten geven over het functioneren van de gemeenteraad.

Maar Kamerleden en ministers blijven dat moeilijk vinden. Vandaar dat je als burger de komende weken nooit veilig je huis uit kunt stappen zonder eerst de straat af te speuren. Voor je het weet staat PvdA-leider Samsom voor je neus om je een rode roos in de hand te drukken...

Waarom zouden landelijke politici zich toch zo intensief met de gemeenteraadsverkiezingen bemoeien? Denken ze werkelijk dat een raadslid dat zich een hele periode de benen uit het lijf liep voor de belangen van de gemeente, het leuk vindt om op het moment suprême uit de schijnwerpers te worden gedrukt door een Haagse bobo, wiens vermogen om iemand in een paar minuten een roos te overhandigen geacht wordt méér stemmen te trekken dan het jarenlang zwoegen en zweten van een raadslid?

De activiteiten die de Samsoms, Ruttes, Roemers en Pechtolds in de aanloop naar 19 maart zo koortsachtig ontplooien, spruiten ongetwijfeld voort uit de nobele gedachte dat ze hun lokale partijgenoten daarmee een steuntje in de rug geven. Maar ze hebben vermoedelijk ook te maken met de minder sympathieke neiging om de gemeentelijke politiek altijd maar weer ondergeschikt te maken aan de landelijke.

Van dat laatste hebben trouwens ook journalisten last. Want

Samsom. beeld ANP

de komende weken gaan we het ongetwijfeld weer meemaken dat partijleiders continu in tv-debatten figureren, terwijl raadsleden in de coulissen blijven. En het staat nu al vast dat de meeste analyses die op 20 maart in de media gegeven zullen worden, betrekking zullen hebben op de vraag wat deze uitslag betekent voor...het kabinet.

Uitslag gemeenteraadsverkiezingen zegt niets over de landelijke politiek Toch is juist het interpreteren van de gemeenteraadsverkiezingen als was het een referendum over Rutte II, of als was het een nauwkeurige voorspelling van de Kamerverkiezingen van 2017, je reinste kolder. Daarvoor zijn de verschillen tussen beide verkiezingen veel te groot.

In de eerste plaats zijn daar de lokale partijen die, als het een

beetje meezit, zomaar een kwart van alle raadszetels in de wacht slepen. Vervolgens is daar de PVV, een partij die de gewoonte heeft bij landelijke verkiezingen zo’n 10 tot 15 procent van de stemmen te incasseren, maar die op 19 maart slechts in twee gemeenten meedoet. En dan is daar ten slotte nog het grote verschil in opkomstpercentage, dat bij de gemeenteraadsverkiezingen wel 20 procent lager ligt dan bij de Kamerverkiezingen.

Dat het nergens op slaat op basis van de uitslag van de komende gemeenteraadsverkiezingen iets te zeggen over de landelijke krachtsverhoudingen liet woensdag onderzoeker Simon Otjes, verbonden aan het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (DNPP), overtuigend zien.

Op een debatbijeenkomst van het Montesquieu Instituut toonde hij met cijfers aan hoe anders kiezers zich gedragen bij enerzijds landelijke en anderzijds lokale verkiezingen.

Maar Otjes liet nog iets zien.

Dat is dat kiezers bij de Europese verkiezingen wél grotendeels hetzelfde stemmen als bij nationale verkiezingen. Toegegeven, het opkomstpercentage is bij de stembusstrijd voor het Europees Parlement veel lager dan bij Kamerverkiezingen. Maar de stemmenverdeling lijkt bij beide verkiezingen verdacht veel op elkaar.

Dat wordt dus later dit jaar opletten geblazen, zowel voor coalitie als voor oppositie en gedoogpartners. Wie een indicatie wil hebben van de actuele krachtsverhoudingen aan het Binnenhof en de vitaliteit van deze coalitie, die zit op 22 mei op het puntje van zijn stoel.

zijn hoofd en hart mee vult, maakt volgens hem ook deel uit van het hulpverleningstraject dat De Vluchtheuvel aanbiedt. „Seksverslaafden moeten radicaal breken met verleidingen. Je kunt daar niet een beetje of langzamerhand mee stoppen”, aldus Van Groningen. „Speel niet met vuur.

Een brandende lucifer kun je uitblazen, maar als de gordijnen in brand staan, helpt dat niet meer.”

Daarbij is het cruciaal om een Bijbels beeld van seksualiteit te ontwikkelen, stelt Van Groningen. „Scherp je denken hierover aan de Schrift. De kerk kan hier een belangrijke rol in spelen door binnen de gemeente te laten zien en horen hoe open en zuiver de Bijbel spreekt over seksualiteit.

Maar ook dat er hoop en genade is bij seksverslaving.”

Verheij wijst op Jakobus 1, waar staat dat zonde ontstaat wanneer iemand meegaat in zijn begeerten. „Smoor die begeerte dus voordat hij met je op de loop gaat. Praktisch kan dat door je bewust te zijn waar je naar kijkt.

Zelf heb ik daarnaast de afspraak met mijn vrouw om, als er op dit gebied iets is misgegaan, dat nog diezelfde dag aan God en haar te belijden.”

Nederland verhardt: gemerkt?

Redactie binnenland APELDOORN. Het Reformato­ risch Dagblad start binnen­ kort een serie artikelen over de zogenaamde verhuftering in de maatschappij. Hulp­ verleners worden in elkaar geslagen, bejaarden hard­ handig beroofd, burgemees­ ters bedreigd.

Heeft u zelf weleens iets soortgelijks meegemaakt, of kent u van dichtbij dergelij­ ke voorbeelden van verhar­ ding? Meld het de redactie.

Die kan de persoonlijke verhalen dan (eventueel ge­ anonimiseerd) gebruiken.

Stuur uw tip onder vermel­ ding van ”verharding” naar binnen@refdag.nl of naar Reformatorisch Dagblad, t.a.v. redactiesecretariaat, Postbus 670, 7300 AR Apel­ doorn.

Zie ook Accent pag. 9: ”Joost Verheij over flirten met vreemde vrouwen”.

Plasterk: Kamer bepaalt of ik blijf Redactie politiek

Het is aan de Tweede Kamer om te bepalen of hij woensdag nog minister van Binnenlandse Zaken is, aldus PvdA­bewindsman Plasterk gisteren. „Je weet het nooit hele­ maal in de politiek.”

DEN HAAG.

Vicepremier Asscher toonde zich na af loop van de ministerraad optimistisch over de politieke toekomst van zijn partijgenoot. Die moet dinsdagmiddag samen met minister Hennis (Defensie) in een debat tekst en uitleg verschaffen aan de Kamer over af luisterpraktijken door Nederlandse inlichtingendiensten. Voor die tijd moeten beiden eerst nog schriftelijk tachtig Kamervragen over de kwestie beantwoorden. „Ik denk dat ze de vragen van de Kamer naar tevredenheid kunnen beantwoorden”, aldus Asscher gisteren. Hij heeft er daarom „alle vertrouwen in dat het debat goed gaat verlopen”, en dat Plasterk ook woensdag nog minister van Binnenlandse Zaken is.

Ook Hennis (verantwoordelijk voor de militaire inlichtingendienst MIVD) zei dat ze zich helemaal geen zorgen maakt over de positie van Plasterk, en ook niet over die van haarzelf. „Het gaat erom dat de Kamer voor eens en altijd goed wordt geïnformeerd.”

De Kamer voelde zich deze week door Plasterk op het verkeerde been gezet. De minister beweerde namelijk eerst dat Amerikanen zo’n 1,8 miljoen gegevens van telefoon- en radioverkeer hadden verzameld. Woensdag kwam hij daar echter op terug. De zogeheten metadata waren door Nederlandse diensten verzameld en gedeeld met de Amerikanen.

Asscher zei dat gisteren in de ministerraad in een „open en collegiale sfeer” is gesproken over de kwestie. De vicepremier zei verder dat hij en premier Rutte de afgelopen dagen nauw bij de zaak betrokken waren, „omdat het om een heel belangrijk debat gaat.”

Premier Rutte was gisteren niet bij de wekelijkse ministerraadsvergadering aanwezig. Hij bezoekt de Olympische Spelen in Rusland.

advertentie

g g g g g g

INBRAAKBEVEILIGING BRANDBEVEILIGING CAMERABEWAKING MELDKAMER PAC TOEGANGSCONTROLE ALARMOPVOLGING

Lewestraat 43, Goes/Kloetinge Tel. 0113 - 21 37 20 E-mail: info@colijnbv.nl Internet: www.colijnbv.nl

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

6 Buitenland

Verdachte moord vrij om kapotte fax Een recht­ bank in Bobigny, bij Parijs, heeft een verdachte van moord moeten vrijlaten vanwege een defecte fax. De advocaat van de man had een verzoek om vrijlating per fax naar de rechtbank gestuurd, maar deze had de tekst niet kunnen afdruk­ ken.

Omdat de termijn waar­ binnen antwoord moest worden gegeven verstreek, moest justitie de verdachte gisteren laten gaan.

Het gaat om een man die op oudejaarsavond 2011 samen met anderen een 33­jarige diskjockey in elkaar zou hebben geslagen, die daarna overleed. Hij was boos ge­ worden omdat hij niet werd toegelaten tot het feest waar de diskjockey zou optreden.

SARAJEVO. Betogers staken gisteren verschillende overheidsgebouwen in de Bosnische hoofdstad Sarajevo in brand. beeld EPA

Oekraïner wilde met gekaapt vliegtuig naar Sotsji

PARIJS (ANP/DPA).

Bosnië

Servi ë

hier 550.000 werklozen”, zei een van de betogers. „Ik heb het gevoel dat het weer 1992 is”, verwees Amira Sadikovic, een hoogleraar, naar de burgeroorlog, terwijl betogers een brandend overheidsgebouw bekogelden met stenen en f lessen.

Eerder deze week gingen ook al in Sarajevo, Zenica, Mostar en Bihac duizenden mensen de straat op om hun solidariteit met de arbeiders in Tuzla te tonen. Betogers in Sarajevo bekogelden het gebouw van de lokale overheid met eieren. Bij schermutselingen met de politie vielen tientallen gewonden.

Vier voormalige staatsbedrijven in Tuzla, waaronder meubel- en wasmiddelenfabrieken, boden het grootste deel van de bevolking van de stad in betere tijden werk. Na de privatisering waren de nieuwe eigenaren verplicht in de bedrijven te investeren en ze winstgevend te maken. Maar ze verkochten de boedel, stopten met

Tuzla Zenica

Sarajevo

Ad ria tis ch

Mostar

e Ze

In de hoofdstad Sarajevo stond de binnenstad blauw van de rook en het traangas. De politie schoot met rubberkogels op enkele duizenden betogers. Onder meer een deel van het presidentieel kantoor werd in brand gestoken. Volgens een verslaggever van persbureau Reuters vernielden de demonstranten ruiten van het gebouw, waarna ze brand stichtten.

De demonstranten protesteren tegen de hoge werkloosheid, de welig tierende corruptie en het graaigedrag van de politieke elite. De demonstraties begonnen

in brand. Sommige mensen in het pand sprongen door de ramen om aan de vlammen te ontkomen. „Ik denk dat dit de Bosnische lente is. We hebben niets te verliezen. Steeds meer van onze mensen zullen de straat opgaan. Er zijn

e

Betogers tegen de re­ gering in Bosnië en Herzegovina zijn gisteren voor de derde dag op rij de straat opgegaan. Ze vochten met de oproerpolitie en staken overheidsgebouwen in brand. Het zijn de ernstigste on­ lusten sinds de burgeroorlog in de jaren 1992­1995 in het land.

SARAJEVO.

woensdag in de noordelijke stad Tuzla. Werknemers gingen daar de straat op omdat ze boos waren over de sluiting van fabrieken die door de staat waren verkocht.

Betogers staken gisteren in Tuzla een gebouw van het lokale bestuur

Bihac

©RD

50 km

Mo n

Redactie buitenland

tië oa

Kr

Gewelddadige protesten in Bosnië

gro ne te

het betalen van lonen en vroegen tussen 2000 en 2008 faillissement aan.

Bstuurder Sead Causevic van de regio Tuzla zei op televisie dat de privatisering al rond was toen zijn bestuur aantrad. Hij zei dat de eisen van de arbeiders legitiem zijn en gaf rechtbanken de schuld, omdat de arbeiders jaren geleden al met hun grieven naar de rechter stapten, maar er nooit gehoor vonden.

Waarnemers stellen dat jaren van ergenis onder de bevolking nu tot een uitbarsting komen. Het land is etnisch verdeeld tussen Bosnische Kroaten en Bosnische Severiërs.

Grootschalige tbc-epidemie in Indiase dorpen De arme dorpen in de Indiase deelstaat Uttar Pradesh hebben lang bekend gestaan om de kleurrijke tra­ ditionele satijnen gewaden. Nu halen ze hun bekendheid uit een tuberculose­epidemie.

LOHATA (AP).

Redactie buitenland

Een vermoedelijk dronken passagier heeft gisteren aan het begin van de avond met een bomaanslag gedreigd in een toestel dat vanuit Charkov in Oekraïne op weg was naar het Turkse Istanbul.

ANKARA.

Volgens het Turkse ministerie van Transport wilde hij het toestel dwingen naar het Russische Sotsji te vliegen. Op het moment van het incident was daar de openingsceremonie voor de Olympische Winterspelen in volle gang.

De kaping werd uiteindelijk verijdeld. Het toestel werd door een straaljager van de Turkse luchtmacht naar een luchthaven in Istanbul begeleid.

Vervolgens duurde het nog enige tijd voordat de kaper kon worden overmeesterd door een speciale

eenheid van de Turkse politie. „De man werd wijsgemaakt dat het vliegtuig koers zette naar Sotsji”, zei de Turkse minister van Transport. „We hopen dat de passagiers in veiligheid kunnen worden gebracht zonder ook maar een bloedneus op te lopen.”

„De man was wijsgemaakt dat het vliegtuig koers zette naar Sotsji” De bewindsman maakte even na 21.00 uur gisteravond bekend dat de man was gearresteerd en dat niemand van de 110 passagiers gewond was geraakt. De man had een kleine tas met elektronica bij zich, maar geen bom.

De kaper is een 45-jarige man uit Oekraïne. Hij probeerde tijdens de vlucht tevergeefs in de cockpit van de Boeing 737-800 van de Turkse maatschappij Pegasus Airlines te komen. De piloot drukte op het kapingsalarm, waarop de Turkse autoriteiten de F-16 de lucht in stuurden. Het passagierstoestel werd naar de luchthaven Sabiha Gokcen gedirigeerd en daar op een veilige plek geparkeerd.

Gedurende de actie was de luchthaven dicht voor het vliegverkeer. Over de motieven van de kaper is niets bekend.

Gastheer Rusland heeft tal van draconische voorzorgsmaatregelen genomen om de Olympische Winterspelen veilig te doen verlopen.

De Spelen worden de komende weken door 65 wereldleiders bezocht.

Bijna de helft van de regionale bevolking, zo’n 100.000 mensen, lijdt aan de ziekte. Een nieuwe gezondheidscrisis in India is hiermee een feit.

Uttar Pradesh heeft met zo’n 200 miljoen inwoners een van de hoogste bevolkingsdichtheden in de wereld. De deelstaat is vanwege de epidemie onder officiële quarantaine geplaatst, maar de dorpen rondom de oude stad Varanasi worden toch al zelden door buitenstaanders bezocht. Het hoge percentage tbc-besmettingen is zelfs voor Indiase begrippen hoog.

Per jaar sterven in India ongeveer 300.000 mensen aan de ziekte.

Israël ingezoomd Propagandisten verdraaien de geschiedenis

RD-correspondent Alfred Muller levert wekelijks vanuit Jeruzalem commentaar op gebeurtenissen in Israël. Vandaag: zijn de Palestijnen onlangs komen aanlopen?

In het kader van de IsraëlischPalestijnse propagandaoorlog valt weleens te horen dat Palestijnen recentelijk zijn komen aanlopen. De redenering gaat aldus: het Heilige Land lag er vrijwel verlaten bij, totdat de zionisten rond het begin van de twintigste eeuw in Palestina arriveerden en het land dankzij hun intelligentie, doorzettingsvermogen en vooral hard zwoegen in cultuur brachten. De economie bloeide ten gevolge daarvan zó op dat de Arabieren uit omringende landen naar Palestina stroomden om mee te genieten van de welvaart.

De bijgedachte van deze materialistische kijk op de geschiedenis is: Palestijnen hebben geen wortels. Ze dienen dus een toontje lager te zingen als het om hun nationale aspiraties gaat. Of –en dat wordt zelden hardop gezegd, maar soms wel gedacht– ophoepelen als het niet bevalt.

Een 19e-eeuwse schrijver die aanhangers van deze theorie graag aanhalen is Mark Twain, die Palestina in 1867 bezocht. Hij schreef in zijn boek ”The Innocents Abroad” over een „verlaten land” waarin hij onderweg „geen mens” tegenkwam en waar

Zijn de Palestijnen in Bethlehem recentelijk komen aanlopen? beeld Alfred Muller

BETHLEHEM.

nauwelijks ergens „een boom of struik” stond. Maar Twain als gezaghebbend beschouwen, is problematisch. Hij liet zich bijvoorbeeld ook antisemitisch uit. Zijn werk was niet bepaald systematisch of wetenschappelijk en zijn reis was van korte duur.

Het idee dat het land verlaten was, nam echter een hoge vlucht.

Een populaire slogan onder de zionisten werd: ”Een land zonder een volk voor een volk zonder land”. Theodor Herzl maakte in zijn boek ”Der Judenstaat” geen melding van de Arabieren.

De stelling dat Palestijnen onlangs zijn gearriveerd, werd verder verspreid door Joan Peters in haar boek ”From Time Immemorial”. Ze schreef dat de meeste Arabieren geen autochtonen zijn. De Palestijnen van vandaag zouden voor een aanzienlijk deel afstammen van Arabische immigranten die aangetrokken werden door de economische groei.

Historici uit Israël en andere landen hebben van haar theorie geen spaan heel gelaten. Ze kwam door selectief bronnengebruik tot deze conclusie. Prof. Yehoshua Porath van de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem wees er

in The New York Review of Books op dat de Arabische bevolking in het midden van de negentiende eeuw begon te groeien omdat de kindersterfte afnam. In de tijd van het Britse Mandaat groeide de bevolking verder, dankzij betere zorg en sanitaire omstandigheden.

Porath schreef ook dat niemand ontkent dat er immigranten arriveerden in Palestina. Maar er had ook een migratie plaats in omgekeerde richting: naar Egypte en Transjordanië. De immigratie over en weer was echter onbelangrijk in vergelijking met de natuurlijke bevolkingsaanwas.

Met een kreet als ”Palestijnen zijn pas gekomen” schiet niemand wat op. Even bizar is overigens de claim dat Joden geen plaats hebben in het land van hun voorvaderen omdat ze slechts een religieuze groep zouden vormen.

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

Buitenland 7 Zuid-Afrika in mei naar de stembus JOHANNESBURG (AP). In Zuid­Afri­ ka worden op 7 mei algemene verkiezingen gehouden. Dat heeft de Zuid­Afrikaanse pre­ sident Jacob Zuma gisteren ge­ zegd. Zuid­Afrikanen moeten zich uiterlijk dit weekeinde registreren om hun stem uit te kunnen brengen. Het Afri­ kaans Nationaal Congres (ANC) is de grootste kanshebber.

Desondanks is de populariteit van de partij tanende als ge­ volg van corruptieschandalen, burgerlijke onrust en andere maatschappelijke problemen.

Onderzoek in CAR naar oorlogsmisdaden Aanklager Fatou Bensouda van het Internationaal Strafhof heeft een onderzoek naar mogelijke oorlogsmisdaden en misda­ den tegen de mensheid in de Centraal­Afrikaanse Republiek (CAR) geopend. Dat maakte zij gisteren bekend. Bensouda zei dat de situatie voor burgers in het land „van kwaad tot erger” is gegaan. In de CAR woedt een strijd tussen christenen en moslims. Ruim 1 miljoen inwoners zijn op de vlucht geslagen.

AMSTERDAM (AP).

WINTERSE KOU Een Afghaans meisje probeert zich te warmen bij een traditionele kachel in haar huis in Herat. Nu de winter in Centraal-Azië zijn intrede heeft gedaan, moeten veel Afghanen moeite doen om rond te komen. In de provincie Herat bivakkeren bovendien naar schatting 620.000 ontheemden. beeld AFP

HERAT.

Christendemocraten op verlies in EP De christen­ democraten, liberalen en groenen worden de verliezers bij de komende verkiezingen voor het Europees Parlement.

De sociaaldemocraten win­ nen licht. Zij gaan mogelijk de christendemocraten af lossen als grootste fractie in het Euro­ parlement. Het aantal euro­ sceptische en eurokritische parlementariërs verdubbelt bijna. Dat blijkt uit berekenin­ gen en peilingen ruim hon­ derd dagen voor de verkiezin­ gen van 22 tot 25 mei.

BRUSSEL (ANP).

Fransen en Britten tot de knieën in het water Redactie buitenland MORLAIX. Harde wind en zware regenval in het noordwesten van Frankrijk hebben geleid tot stroomuitval en overstromingen.

Ongeveer 55.000 huishoudens zitten zonder stroom en rivieren zijn buiten hun oevers getreden, berichtten Franse media gisteren.

Een zware depressie trekt sinds donderdagavond over het gebied.

De regio Pays de la Loire is het zwaarst getroffen, met 25.000 huishoudens zonder elektriciteit.

Maar ook de regio’s Normandië, Centre en Ile­de­France kampen met stroomuitval. In Bretagne liepen tientallen huizen en win­ kels vol water, nadat rivieren buiten hun oevers waren getre­ den. In de plaats Morlaix stond het water circa 60 centimeter hoog.

Niet alleen in Frankrijk, maar ook in Groot­Brittannië is er

sprake van ernstige waterover­ last. De Britse premier David Cameron heeft gisteren een bezoek gebracht aan het door de watersnood getroffen Engelse graafschap Somerset. Cameron beloofde dat „alles wat gedaan kan worden, zal worden gedaan.”

De premier bezocht het polder­ gebied Somerset Levels, dat al weken onder water staat. Sinds december zijn meer dan 7500 wo­ ningen getroffen door het water.

Cameron gaf toe dat „er lessen zijn te trekken” uit de situatie. „We zullen gaan baggeren om te verzekeren dat deze rivieren meer water kunnen afvoeren”, aldus Cameron.

Rijkswaterstaat liet weten dat een delegatie van Rijkswaterstaat, de Unie van Waterschappen (UVW) en het kenniscentrum Del­ tares met de Britten gaat praten. „In Nederland hebben we veel ervaring met het beheersen van de waterveiligheid.”

advertentie

DANKDIENST

ZATERDAG 1 MAART 2014 Sint-Janskerk in Gouda Aanvang 19.30 uur Russisch koor en orkest Spreker: Andrej Joedintsev Meer informatie: friedensstimme.nl/dankdienst

Verkrachte Indiase vermoord NEW DELHI (ANP). Een jonge Indiase vrouw is doorzeefd met kogels toen ze naar de rechtbank liep om tegen haar verkrachter te getuigen. De 20-jarige vrouw overleed ter plekke.

Haar moeder raakte zwaar­ gewond, meldden Indiase media gisteren. De moeder zegt dat zij de verdachte kort voor de schiet­ partij in de stad Mathura, in het noorden van het land, voorbij zag rijden.

De Indiase overheid maakte gis­ teren bekend dat hooggerechts­ hoven in het land momenteel bijna 24.000 verkrachtingszaken

behandelen. In India wonen ruim 1,2 miljard mensen.

Een groepsverkrachting in de­ cember 2012 kostte het leven aan een jonge vrouw. Dat zorgde zo­ wel in India als daarbuiten voor veel ophef. Vier mannen hebben daarvoor de doodstraf gekregen.

In januari werd een Deense toeris­ te het slachtoffer van een groeps­ verkrachting. Drie mannen zijn daarvoor aangehouden.

Donderdag werd het lichaam van een 13­jarig meisje gevonden in een put in het noordwesten van India. Zij was verkracht en ge­ wurgd. Het meisje had de bus ge­ mist en was naar huis gaan lopen.

Ballast Nedam onder vuur om smeergeld Redactie buitenland PARAMARIBO. Oud-president Jules Wijdenbosch van Suriname heeft ontkend ooit geld te hebben gekregen van het Nederlandse bedrijf Ballast Nedam.

Donderdag werd bekend dat het bouwconcern eind 2012 een schikking met het openbaar ministerie in Nederland heeft getroffen in verband met het betalen van steekpenningen voor bouwprojecten in Suriname.

Het smeergeld zou in 1997 aan Wijdenbosch en Bouterse betaald zijn, om in ruil daarvoor bruggen te mogen bouwen.

Het bedrijf betaalde in 2012 17,5 miljoen euro aan het OM, waardoor een mogelijke rechts­ zaak vermeden werd. „Het is een grove leugen”, zei Wijdenbosch gisteren echter in de lokale krant de Ware Tijd.

Ook Desi Bouterse, in 1997 advi­ seur van Wijdenbosch, heeft nooit iets van het Nederlandse bedrijf ontvangen, stelt Wijdenbosch, die momenteel adviseur van Bouterse in. In de Ware Tijd spreekt hij van een „scenario” vanuit Nederland om in de aanloop naar de verkie­ zingen Bouterse en Wijdenbosch een slechte naam te geven.

Ook de regering van Bouterse doet nu zaken met Ballast Nedam.

Eind vorig jaar kreeg het bedrijf de opdracht opnieuw een brug over de Surinamerivier te bou­ wen. Het duurde lang voordat de opdracht werd verleend omdat het Surinaamse parlement het niet goed vond dat Bouterse in eer­ ste instantie de opdracht zonder aanbesteding aan het Nederlandse bedrijf gunde.

Wijdenbosch was van 1996 tot 2000 president van Suriname. In 2000 verloor hij de presidents­ verkiezingen.

Dieudonné vrijuit na omstreden video De omstreden Franse komiek Dieudonné M’Bala M’Bala is niet veroor­ deeld voor het verspreiden van een video waarin hij oproept tot de vrijlating van een man die in 2006 een Joodse man mishandelde en vermoordde.

De rechtbank in Parijs oordeel­ de gisteren dat niet bewezen kan worden dat Dieudonné de video verspreidde, meldde Le Monde. De komiek heeft in totaal al voor 65.000 euro aan boetes gekregen voor anti­ semitische uitlatingen.

PARIJS (ANP).

Ambassadeur België beschoten in Libië TRIPOLI (ANP/Belga). Het konvooi van de Belgische ambassadeur in Libië is in januari beschoten in de hoofdstad Tripoli. Dat heeft het Belgische ministe­ rie van Buitenlandse Zaken gisteren laten weten. „Er is geen reden om aan te nemen dat de aanslag specifiek tegen de Belgen was gericht”, liet het ministerie weten. Toch zijn er na de schermutselingen extra veiligheidsmaatregelen geno­ men. Onder anderen partners en kinderen van de mede­ werkers werden geëvacueerd.

8 Familieberichten

Aanleveren Familieberichten Lever uw familieberichten bij voorkeur schriftelijk aan.

De aanlevertijden voor geboorte- en rouw-advertenties zijn:

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

Zes weken na het overlijden van mijn geliefde zoon en onze broer Cor heeft de Heere uit het leven weggenomen mijn geliefde schoondochter, onze schoonzus en tante

JANNY OSKAM-VAN DER ZIJDE liefhebbende echtgenote van Floor Oskam

Maandag t/m vrijdag tot 9.00 uur op de dag van plaatsing.

Zaterdagkrant tot vrijdag 18.30 uur.

Contactgegevens advertentieafdeling:

Tel. 055 - 539 04 99 Fax 055 - 542 48 02 E-mail: advertentie@erdee.nl

op de leeftijd van 65 jaar.

Psalm 73 vers 12

F. Oskam-de Krey Gerard Oskam Corrie Oskam-Jürrjens Gerrit van den Burger Nettie van den Burger-Oskam Kees Oskam Christien Oskam-van ’t Zelfde

Dankbetuiging Naar aanleiding van onze 55-jarige echtvereniging ontvingen wij veel medeleven. Hieruit sprak verbondenheid en het gaf bijzondere herinneringen.

Langs deze weg onze welgemeende dank.

Fam. ds. J. Karels Rijssen

Bij dezen willen wij u, mede namens de kinderen, na de Heere hartelijk bedanken voor de vele felicitaties bij ons 70-jarig huwelijk.

De ontvangst van vele brieven, kaarten, bloemstukken en geschenken en de grote belangstelling bij de receptie heeft ons klein gemaakt.

Lein en Clasina de Nooijer-Meulmeester

Jannie Oskam-van der Leer Hennie Oskam Cees Slagboom Ineke Slagboom-Oskam Rinus den Engelsman Alie den Engelsman-Oskam Anton de Heer Marry de Heer-Oskam Maarten Penning Anja Penning-Oskam en verdere familie

Met diepe droefheid geven wij u kennis dat, omringd door allen die haar lief en dierbaar waren, door de Heere uit ons midden is weggenomen, na een langdurige ziekte, mijn innig geliefde vrouw, onze zorgzame moeder en onze lieve oma

Paul van den Heuvel Jacco en Caroline Emma, Sophie Eveline en Jan Lieke Arjan en Teuni Petra Paul en Christianne Sjaak 6 februari 2014 Bakkerskilstraat 35, 4251 ZK Werkendam Mijn vrouw, onze moeder en oma is thuis opgebaard.

De rouwdienst zal gehouden worden D.V. donderdag 13 februari 2014 om 13.30 uur in de ”Bethelkerk”, Sigmondstraat 47 te Werkendam.

Aansluitend zal de begrafenis plaatsvinden op de Gemeentelijke Begraafplaats aan de Borcharenweg 1 te Werkendam.

Er is gelegenheid tot condoleren D.V. dinsdag 11 februari 2014 van 19.30 uur tot 20.30 uur en na de begrafenis in bovengenoemd kerkgebouw.

Geen bezoek aan huis Geen bloemen Indien u geen rouwkaart heeft ontvangen, gelieve deze advertentie als zodanig te beschouwen.

Met grote verslagenheid hebben wij kennisgenomen van het onverwachte overlijden van de vader van onze directeur Jan Verburg

ARIE VERBURG SR. Wij wensen mevrouw Verburg, Jan en Tineke Verburg en hun familie ondersteuning en vertroosting van de Heere toe in dit smartelijke verlies.

Directie en medewerkers Burgland Groep

JOHANNES SCHOP sinds 29 oktober 2010 weduwnaar van Truus Verschoor 10 juli 1935

6 februari 2014

Wij zijn dankbaar voor alles wat hij voor ons gedaan en betekend heeft en weten ons getroost nu hij is Thuisgehaald door zijn hemelse Vader.

Ed en Jeanette Esmée en Victor, Joran, Anne Jet

Eric en Lisanne Yannick, Sannelie, Anna Eve in herinnering, Timme

Marianne en Christiaan Brent, Finn

Ridderkerk Correspondentieadres: Familie Schop p/a Jan Luykenstraat 6 2985 BV Ridderkerk

Voorafgaande aan de rouwdienst is er van 13.00 tot 13.30 uur gelegenheid tot condoleren in het eerder vermelde rouwcentrum.

Heere, voor U is al mijn begeerte, en mijn zuchten is voor U niet verborgen.

Psalm 38 : 10

op de leeftijd van 53 jaar.

Na een voor hem moeilijke laatste levensperiode, die hij bijzonder moedig en geduldig heeft doorstaan, geven wij u kennis dat - in het volle vertrouwen op zijn Heere en Heiland - van ons is heengegaan onze lieve vader en opa

De rouwdienst zal gehouden worden op D.V. dinsdag 11 februari, om 13.45 uur in de aula van het rouwcentrum ”Vredehof”, Lagendijk 114 te Ridderkerk, waarna de begrafenis zal plaatsvinden op de begraafplaats aldaar.

Alblasserdam, 4 februari 2014

Zeilmarkt 14 ben., 4381 BS Vlissingen

ENGELTJE VAN DEN HEUVEL-VISSER ~ Engelien ~

’k Zal dan gedurig bij U zijn, In al mijn noden, angst en pijn; U al mijn liefde waardig schatten, Wijl Gij mijn rechterhand woudt vatten.

Gij zult mij leiden door Uw raad, O God, mijn heil, mijn toeverlaat; En mij, hiertoe door U bereid, Opnemen in Uw heerlijkheid.

Die in de schuilplaats van de Allerhoogste is gezeten, die zal vernachten in de schaduw van de Almachtige.

Psalm 91 : 1 ”O mijn ziel, wat buigt g’ u neder?

Waartoe zijt g’ in mij ontrust?

Voed het oud vertrouwen weder; Zoek in ‘s Hoogsten lof uw lust; Want Gods goedheid zal uw druk Eens verwiss’len in geluk; Hoop op God, sla ‘t oog naar boven; Want ik zal Zijn Naam nog loven.”

Psalm 42 : 3

Bedroefd omdat wij hem moeten missen, maar ook met grote dankbaarheid voor de vele jaren die ons gegeven zijn, geven wij u kennis dat door de Heere op Zijn tijd is Thuisgehaald mijn innig geliefde man, onze lieve zorgzame vader, schoonvader en trotse opa

JOHANNES ADRIAAN LANKHAAR - Hans 59 jaar in liefde verbonden met Elisabeth Bogers * Babyloniënbroek, 21 juni 1928

† Veen, 7 februari 2014

Veen: E. Lankhaar-Bogers Wijk en Aalburg : Joop en Astrid Lot, Juul, Jonas Veen: Anja en Peter Ellen en Frank, Cas, Mira Arie Assendelft: Jenny Suzanne, Sander, Sophie Zaandam: Jolanda Jamila, Tarik Lisette in liefdevolle herinnering Weth. van der Polstraat 31 4264 RD Veen

Geschokt en verdrietig geven wij kennis dat na een droevig ongeval door de Heere van ons is weggenomen onze lieve, zorgzame vader en moeder, opa en oma

KORNELISVAN DER WEKKEN ~ KEES ~ * 2 april 1933

† 6 februari 2014

Gehuwd sinds 28 januari 1960

JOHANNA JANNETJE VAN DER WEKKEN-BROUWER ~ JO ~ * 9 maart 1936

† 6 februari 2014

Elburg: Ab van der Wekken Corrie van der Wekken-Vermeij Christa en Frank Jeanet Wildervank: Ineke Kabos-van der Wekken Eelco Kabos Karina

De rouwdienst zal worden gehouden D.V. woensdag 12 februari in de Hervormde Kerk, Grotestraat 19 te Veen, aanvang 13.30 uur.

Prins Bernhardstraat 14, 4311 GM Bruinisse

Aansluitend zal de begrafenis plaatsvinden op de Algemene Begraafplaats aan de Witboomstraat te Veen.

De rouwdienst zal gehouden worden D.V. woensdag 12 februari in de kerk van de Hervormde gemeente, Kerkplein 1 te Bruinisse, aanvang 13.15 uur. Aansluitend zal de begrafenis plaatshebben op begraafplaats “Molenhof”aan de Molenweg te Bruinisse.

Gelegenheid tot condoleren maandag 10 februari in de ”Vlaeshoff”, Weth. van der Polstraat 21 te Veen van 19.30 tot 20.30 uur en na de begrafenis in Hervormd Centrum te Veen.

Geen bloemen

Na de begrafenis is er gelegenheid tot condoleren in het Dorpshuis, Molenstraat 52 te Bruinisse.

Liever geen bloemen

Familieberichten 9

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

’k Zal dan gedurig bij U zijn, In al mijn noden, angst en pijn; U al mijn liefde waardig schatten, Wijl Gij mijn rechterhand woudt vatten.

Gij zult mij leiden door Uw raad, O God, mijn heil, mijn Toeverlaat, En mij, hiertoe door U bereid, Opnemen in Uw heerlijkheid.

Psalm 73 vers 12

Kort na het overlijden van zijn innig geliefde vrouw is door de HEERE Thuisgehaald onze lieve, zorgzame vader, grootvader en overgrootvader

JAN VAN DEN BOSCH sinds 3 januari 2014 weduwnaar van Jacoba van den Bosch-Schellingerhout * Alphen aan den Rijn, 19 oktober 1923

† Leiderdorp, 6 februari 2014

De lege plaats en het gemis zijn groot.

Met dankbaarheid zien wij terug op de liefde die onze ouders ons gaven, en hoe zij ons de weg tot God hebben gewezen.

Alphen aan den Rijn: Jan Nijkerk: Siep en Stevelien Daniël en Tanja Hans en Corine Rachelle, Michaël, Elias Anne en Frank Idan Wijnand en Karine Quinten Stephan Arno Voorthuizen: Wim Voorthuizen: Wilma Nathan en Geerline Matthieu, Julian Thamar Sharon en Daniël Gideon en Rozanne Thera en Harm David Moordrecht: Nel en Margien Arjen en Liesbeth Anna, Lucie, Marnick Jacomine en Leonart Mirre % Machiel en Hanneke Joël % Gorinchem: Jacco en Ruud Gerian en Lubos Janinka, Nathánaël, Marija, Amaris Annelies en Cor Marlinde, Daniël Jan Ruurd Sarieke en Ibrahim Marlen Dordrecht: Hans en Renate Lydia en Siebrand Renate, Johan, Benjamin Esther en Piet Sem, Jesse Tirza en Jos Levi Ruben en Ineke Debora en Peter Sifra en Thomas Tabitha en Corné Naomi Jethro Rachel Alphen aan den Rijn: Dick en Truus Joanne Mirna Zoetermeer: Bernard en Gerda Mirjam en Justin Sjors Floortje Babette % Danique Bennekom: Cora en Maarten Jonathan Matthias Andreas Silas Correspondentieadres: Oudshoornseweg 96 2401 LC Alphen aan den Rijn Geen bloemen Gelegenheid tot condoleren D.V. dinsdag 11 februari van 20.00 tot 21.00 uur in de Chr. Geref.

Opstandingskerk, Prinses Marijkestraat 69 te Alphen aan den Rijn.

De rouwdienst, waarin Ds. L.W. van der Meij zal voorgaan, wordt gehouden D.V. woensdag 12 februari om 11.00 uur, in bovengenoemd kerkgebouw.

Aansluitend zal de bijzetting in het familiegraf plaatshebben op de Oosterbegraafplaats, Verlengde Aarkade 22 te Alphen aan den Rijn.

Met ontroering en verdriet, maar ook in dankbare herinnering, vernamen wij dat door de Heere is weggenomen, kort na het overlijden van zijn vrouw, in de hope des eeuwigen levens

- in plaats van kaarten Daar het ons onmogelijk is eenieder persoonlijk te bedanken voor de vele blijken van medeleven ons betoond na het overlijden van

J. VAN DEN BOSCH in de leeftijd van 90 jaar.

Gedurende vele jaren heeft hij de gemeente van de Christelijke Gereformeerde Kerk van Alphen aan den Rijn mogen dienen met de hem geschonken gaven. Van 1967 tot 1981 in het ambt van diaken en van 1981 tot 1995 in het ambt van ouderling.

In dankbaarheid zien we terug op deze lange periode dat hij onze gemeente met grote ijver, trouw en liefde mocht dienen. Moge dit werk tot zegen zijn. De Heere heilige deze roepstem aan ons aller hart.

Ons medeleven gaat uit naar zijn kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen. Vertrooste en sterke de Heere hen uit Zijn Heiligdom.

Namens de kerkenraad van de Christelijke Gereformeerde Kerk te Alphen aan den Rijn P. Nobel, preses J.D.J. van der Wilt, scriba

Enkele weken na het overlijden van zijn innig geliefde echtgenote mevrouw J. van den BoschSchellingerhout heeft de HEERE tot Zich geroepen

Harmen van Mullem betuigen wij u langs deze weg onze hartelijke dank.

Het grote verdriet en het gemis blijven na dit plotselinge overlijden van onze geliefde zoon, broer, zwager en ”oom”.

Familie Van Mullem Ouderkerk aan den IJssel, februari 2014

Hartverwarmend waren de vele blijken van medeleven, tijdens de ziekte en na het overlijden van mijn lieve man, onze vader en opa

Willem Teunis Oosterom ~ Wim ~ Uw vele kaarten, bezoeken en gesprekken hebben hem en ons bemoedigd in deze moeilijke periode.

Maar bovenal dat hij omringd werd door uw gebed is hem en ons tot grote steun en troost geweest en zal voor ons een dierbare herinnering blijven.

J. Oosterom-den Uijl Kinderen en kleinkinderen

DE HEER J. VAN DEN BOSCH Moerkapelle, februari 2014 Samen vormden zij jarenlang een stuwende kracht achter onze reisorganisatie. Op vele manieren zijn zij nauw betrokken geweest bij het werk en het team van collega’s. We zullen hen daarin node missen, maar zijn intens dankbaar voor het grote Godsvertrouwen dat zij ons voorgeleefd hebben. We wensen Jan en zijn broers en zussen en alle familie van harte Gods vertroostende nabijheid toe.

Namens alle medewerkers van Beter-uit Reizen

In plaats van kaartjes Soli Deo Gloria Na de Heere willen we iedereen die met ons heeft meegeleefd in welke vorm dan ook tijdens de ziekte, het proces van achteruitgang, na het overlijden, bij de rouwdienst en bij de begrafenis van

Abraham de Visser hartelijk bedanken.

We hebben uw meeleven zeer gewaardeerd.

Tot onze diepe droefheid is, na een periode van afnemende krachten, door de HEERE uit ons midden weggenomen

GERRIGJE FRENS-WESTERINK

Franciska de Visser-Wijkhuys en kinderen Vrouwenpolder, februari 2014

sinds 9 oktober 1998 weduwe van Hendrik Frens in de leeftijd van 88 jaar.

Wij verliezen in haar een lieve, zorgzame moeder en belangstellende oma.

De HEERE sterke ons in dit verlies en Hij heilige deze roepstem aan ons aller hart.

Elspeet: D. Davelaar-Frens G.J. Davelaar (in liefdevolle herinnering) Nunspeet: J. Frens B. Frens-Mooiweer

Voor de vele blijken van hartverwarmend meeleven die wij mochten ontvangen na het plotselinge overlijden van mijn geliefde man, onze lieve en zorgzame vader, opa en overgrootvader

Hendrik Hulst zeggen wij u heel hartelijk dank.

Margien Hulst-Boer Kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen

Almelo: H. Frens K. Frens-de Wolf Elspeet: A. Frens

Staphorst, februari 2014

Elspeet: F.G. Frens Nunspeet: J. Frens J. Frens-Vellema Uddel: B.A. van Asselt-Frens J. van Asselt Groede: G. Frens A.J. Bun

In plaats van kaarten Een handdruk zo warm, even een arm om je heen Zoveel liefde en steun ons gegeven Een brief, kaart, bezoek en uw gebed Het is voor ons een troost in deze moeilijke tijd…

Klein- en achterkleinkinderen 7 februari 2014 Heetkamp 38 8075 CL Elspeet Gelegenheid tot condoleren en afscheid nemen op D.V. maandag 10 februari van 19.30 tot 20.30 uur in de zaal van de kerk van de Gereformeerde Gemeente in Nederland, Oude Hof 12 in Elspeet.

De rouwdienst wordt gehouden op dinsdag 11 februari om 11.00 uur in genoemde kerk, waarna omstreeks 12.30 uur de teraardebestelling zal plaatshebben op de Algemene Begraafplaats aan de Uddelerweg in Elspeet.

Indien u geen rouwkaart heeft ontvangen, gelieve u deze rouwadvertentie als zodanig te beschouwen. ~ Geen bloemen ~

De vele blijken van medeleven na het overlijden van mijn lieve vrouw, onze moeder, oma en overgrootmoeder

Johanna Cornelia Bierings-de Visser hebben ons diep ontroerd.

Daarvoor onze hartelijke dank.

C. Bierings Kinderen en (achter)kleinkinderen Dinteloord, februari 2014 De Vlaskam 8 4671 KP Dinteloord

Vervolg op pagina 12

10 Regio „Man verdiende aan landbouwmachines” POSTERHOLT (ANP). De politie heeft woensdag in Posterholt (bij Roermond) een 34-jarige Duitser gearresteerd die verdacht wordt van grootschalige oplichting met landbouwmachines. Hij zou alleen al sinds december 2013 negen dure landbouwmachines hebben besteld en laten transporteren naar verschillende afnemers, zonder daarvoor te betalen. De man zou er steeds weer in geslaagd zijn om met de buit te verdwijnen, aldus de Duitse politie gisteren.

V1-bom ter plekke tot ontploffing gebracht De V1-raket die vorige week is aangetroffen op een akker in het Brabantse Kruisland, kan niet worden gedemonteerd en moet daarom op de vindplaats tot ontploffing worden gebracht.

De Explosieven Opruimingsdienst Defensie (EOD) heeft dat gisteren bekendgemaakt.

De ontsteker van de V1-bom uit de Tweede Wereldoorlog zit aan de onderzijde en is in slechte staat. De EOD spreekt van „een zeer moeilijke ruiming.”

KRUISLAND (ANP).

Celstraffen voor dodelijke overval Zeist De twee hoofdverdachten van de dodelijke roofoverval op slager Jan Pott (80) uit Zeist hebben gisteren in hoger beroep celstraffen van vijftien jaar opgelegd gekregen.

Net als de rechtbank in Utrecht acht het hof in Arnhem bewezen dat de 32-jarige Lino S. en de even oude Antoinne M. de slager in juni 2011 knevelden, zijn mond dichtplakten en zijn neus dichtknepen, waardoor hij stikte. De rechtbank legde beiden eerder dertien jaar cel op.

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

Rotterdam trekt internationale bedrijven aan In Rotterdam hebben zich afgelopen jaar 29 internationale bedrijven gevestigd na bemiddeling van de Rotterdam Investment Agency (RIA). De bedrijven zullen in de stad naar verwachting in totaal 2700 arbeidsplaatsen creëren en 161 miljoen euro investeren.

ROT TERDAM (ANP).

Dat staat in de verantwoordingsrapportage van de RIA over 2013, die gisteren is gepubliceerd.

In de collegeperiode van vier jaar vestigden zich meer dan honderd nieuwe, internationale bedrijven in Rotterdam, voornamelijk uit Azië. Vooral China blijkt grootleverancier van ondernemingen die naar Rotterdam gaan.

De internationale bedrijven in-

Rotterdam trok in 2013 29 internationale bedrijven.

●

Vooral veel Chinese ondernemingen vestigen zich in de havenstad.

●

vesteerden ruim 500 miljoen euro in de stad en er kwamen 6000 banen bij, aldus de RIA. De ondernemingen die zich vorig jaar in de Maasstad vestigden, hebben in de meeste gevallen een relatie met de haven en zijn werkzaam op het gebied van logistiek, energie of handel. Maar ook bedrijven uit de creatieve en medische sector kwamen naar Rotterdam. „De vestiging van internationale bedrijven draagt bij aan de versterking van de economie in de regio en de internationale positie van deze stad. Buitenlandse investeerders scheppen niet alleen banen in Rotterdam, maar creëren ook veel indirecte werkgelegenheid door hun afname van diensten en producten van bedrijven in de regio”, aldus VVD-wethouder Baljeu (Haven en Regionale Economie).

De reden dat de internationale bedrijven kiezen voor Rotterdam, was ook vorig jaar de goede bereikbaarheid van de stad, het brede kantorenaanbod, de gunstige vierkantemeterprijs voor kantoorruimte en de zakelijke mentaliteit.

ARNHEM (ANP).

Begrafenisvereniging is half miljoen kwijt De bestolen begrafenisvereniging Helpt Elkander uit het Twentse Denekamp is meer geld kwijt dan gedacht. De penningmeester, tevens lid van de gemeenteraad, heeft de volledige rekening geplunderd. Hij ging er niet met ruim 21.000 euro vandoor, zoals begin januari was gemeld, maar met zeker een half miljoen euro. Dat meldde de regionale krant Tubantia gisteravond. Het raadslid is met de noorderzon vertrokken.

DENEKAMP (ANP).

Conflict over opvang zeehonden PIETERBUREN (ANP). Een conflict over het te voeren zeehondenopvangbeleid van de zeehondencrèche in het Groningse Pieterburen heeft ertoe geleid dat directie, personeel en artsen van de crèche het vertrouwen hebben opgezegd in de eigen raad van toezicht.

Dat maakte de zeehondenopvang gisteren bekend.

De directeur van de crèche, Niek Kuizenga, wil dat de toezichthouders opstappen en plaatsmaken voor oud-staatssecretaris Bleker, viroloog Ab Osterhaus en crisismanager Ferry van der

Kwaak. Maar de leden van de raad van toezicht houden volgens de crèche vast aan hun zetel en gaan op zoek naar een vervanger voor Kuizenga.

De zeehondencrèche laat zeehonden tegenwoordig sneller weer vrij in de natuur, omdat dit beter zou zijn voor de dieren. „Het dierenwelzijn staat voorop”, zegt een woordvoerder van de crèche. „En het beleid werkt, want het sterftecijfer is lager dan ooit.”

De raad van toezicht wil zeehonden pas vrijlaten als ze een bepaald gewicht bereikt hebben.

Maar volgens de crèche is dat niet gezond.

Gedoemd om De SGP in Ridderkerk heeft al decennialang een stevige fractie in de gemeenteraad, maar nam pas de afgelopen raadsperiode voor het eerst deel aan het college. „Er is een andere wind gaan waaien.”

Gerco Verdouw

H

et was een politieke aardverschuiving in maart 2010 in Ridderkerk. Gevestigde partijen zoals PvdA, CDA, VVD en ChristenUnie moesten plaatsmaken voor Leefbaar Ridderkerk, dat met tien zetels in één klap de grootste partij werd. Vooral het verzet tegen industrieterrein NieuwReijerwaard en de aanleg van een tramlijn naar Rotterdam zorgden voor de zetelwinst.

Tweede partij werd de SGP, met vijf zetels. Het lag voor de hand dat Leefbaar Ridderkerk en SGP samen gingen regeren, vooral omdat de SGP als enige ook tegen de tram was. „Ze waren tot elkaar veroordeeld”, aldus journalist Johan Kruithof van de plaatselijke krant De Combinatie.

Volgens Kruithof is de SGP jarenlang door vooral de PvdA uit het college geweerd vanwege de opstelling van de christelijke partij. „Voor de PvdA was het vrouwenstandpunt van de SGP een breekpunt.

Ook bij andere partijen ontbrak een positieve grondhouding.”

Toen de SGP in het college kwam, merkte PvdA-fractievoorzitter A. Ripmeester bij de mannenbroeders nog steeds oud zeer ten aanzien van zijn partij.

SGP-fractievoorzitter C. van der Duijn Schouten zag dat juist bij de PvdA. Volgens hem konden de sociaaldemocraten het maar moeilijk verwerken dat ze buiten de boot vielen nadat ze jarenlang in het college hadden gezeten.

Hersteld hervormde kerk Een andere verdienste van de SGP is volgens Kruithof dat de komst van een hersteld hervormde kerk in een braakliggend gebied tussen industrieterrein Donkersloot en de Ringdijk een stap dichterbij is gekomen. Bij PvdA-fractievoorzitter A. Ripmeester roept de toekomstige bouw van de kerk veel vragen op. „Als partij gunnen we elke kerkelijke gemeente een plek. Maar om zo’n groot gebouw in een recreatiegebied te plaatsen, is op z’n minst discutabel.”

Volgens Ripmeester is omwonenden jarenlang verteld dat

Hogeschool onderzoekt tentamenfraude De Haagse Hogeschool heeft een onderzoek laten instellen naar aanleiding van een tip over tentamenfraude.

Dat heeft de school gisteren laten weten.

DEN HAAG (ANP).

„Dierentuin Epe wordt twee keer zo groot” Dierenpark Wissel in Epe wil op de huidige locatie ongeveer tweemaal zo groot worden. De verdubbeling betreft vooral het grondoppervlak, dat van 2 hectare toeneemt tot 4 hectare. Dat meldde de regionale krant de Stentor gisteren. Wissel blijft daarmee het kleinste dierenpark van Nederland, maar de dieren krijgen meer leefruimte. De gemeente Epe en de provincie Gelderland moeten nog instemmen met het plan. Ook volgt nog een inspraakronde.

Kruithof denkt dat er met de komst van SGP’er A. den Ouden een andere wind is gaan waaien binnen de partij. „Hij had goed in de gaten dat je met alleen nee roepen niet veel bereikt.” Volgens de journalist –die meer dan 25 jaar de Ridderkerkse politiek volgt– heeft Den Ouden in 2010 geoogst wat hij in de jaren daarvoor gezaaid heeft: collegedeelname en daarmee meer invloed.

Wat heeft Ridderkerk de afgelopen vier jaar gemerkt van de reformatorische partij in het gemeentebestuur? „Op het gebied van identiteit zijn dat slechts lichte veranderingen”, zegt Kruithof. „De koopzondag is hier nooit een issue geweest, maar er waren wel vlooienmarkten op zondag.

De SGP heeft ervoor gezorgd dat die beperkt werden tot de zondagmiddag.” Van der Duijn Schouten: „Er is op dat gebied geen regelgeving aangepast. De verordening schreef voor dat die markten vanaf 12.00 uur opgebouwd mochten worden, maar dat gebeurde ’s ochtends al. Sinds de SGP in het college zit, gaat het conform de regels.”

EPE (RD).

OVERDEKTE MARKTVLOER IN DE MAAK De bouw van de Markthal Rotterdam is in een vergevorderd stadium, zo blijkt uit foto’s die het ANP gisteren publiceerde. De marktvloer, met appartementen erboven, gaat in oktober open. beeld ANP

ROTTERDAM.

De tip was afkomstig van Omroep West, die zegt informatie te hebben gekregen van studenten van de school.

Volgens de omroep heeft een groep ict-studenten toegang tot het computersysteem van de school en daardoor al vier jaar inzage in tentamenopgaven en antwoorden. Zij zouden de tentamens door hebben gespeeld aan hun klasgenoten.

De Haagse Hogeschool liet gisteren weten niet eerder te hebben gehoord over de vermeende fraude. De onderwijsinstelling heeft een onafhankelijk onderzoeksbureau in de arm genomen om de zaak te onderzoeken.

Regio 11

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

te mislukken en toch gelukt zingen zo verder willen met de huidige coalitie. „Daar staan wij voor open.”

Met de SGP werkt Neuschwander al bijna vier jaar heel plezierig samen. „We hebben vaak aan een half woord genoeg.” Met name de linkse partijen vonden het in het begin uitermate vreemd dat Leefbaar samen met de SGP gingen regeren. „Het was volgens hen gedoemd om te mislukken”, zegt Neuschwander. „Maar vanaf het begin klikte het.

We hebben heel heldere afspraken gemaakt en een zeer goede relatie opgebouwd.”

Ook Van der Duijn Schouten waardeert de interpersoonlijke contacten. „Die zijn inderdaad uitstekend.” De fricties binnen de fractie van Leefbaar Ridderkerk hebben echter wel hun stempel gedrukt op de afgelopen raadsperiode, vindt de SGP’er. „De leefbaren waren maandenlang druk om alle kikkers in de kruiwagen te houden. Als er een collegevoorstel komt, ga ik er wel van uit dat het de steun van de fractie heeft. Afspraken uit het coalitieakkoord moeten gewoon nagekomen worden. Door het

RIDDERKERK. Over de toekomstige locatie van een hersteld hervormde kerk in Ridderkerk is in de gemeenteraad het nodige te doen geweest. Vooral de PvdA vond het niet terecht dat er in een gebied waar recreatie was gepland een kerk zou verrijzen. beeld Sjaak Verboom

er een recreatiegebied op het braakliggende terrein zou komen. „Nu wordt het gebied niet groen, maar raakt het in belangrijke mate versteend. Bovendien zijn de omwonenden beperkt, niet correct en te laat bij de ontwikkeling betrokken.”

Alleen op dat laatste punt kan ChristenUniefractievoorzitter M. Japenga de PvdA gelijk geven.

Verder vindt Japenga het plan Park Ringdijk Slikkerveer een nuchter collegevoorstel. „Een kerk met dergelijke afmetingen kun je moeilijk in een woonwijk kwijt. Nu verandert een hoop natte klei in een kleinschalig

recreatiegebiedje met een waterbergingsfunctie, een kerk en een scoutinggebouw. De ChristenUnie juicht dat alleen maar toe.”

Leefbaar Ridderkerk, CU en SGP zeggen alle drie dat het besluit om de kerk op die plek te bouwen een breed gedragen besluit is, en dat het zeker niet aan de SGP ligt dat het plan nu doorgaat.

De ChristenUnie maakt sinds januari vorig jaar deel uit van de coalitie. Toen splitsten vier raadsleden van Leefbaar Ridderkerk zich af, zodat het college geen meerderheid meer had in de raad.

Na vele gesprekken schoven CU en D66/GroenLinks aan.

„Land van Vollenhove in 19e eeuw al krimpregio” Redactie regio ZUIDHORN. Het Land van Vollen­ hove is zeker al sinds 1880 een krimpregio. Bewoners van die streek zijn een stuk minder honkvast dan hun buren in Staphorst.

Dat concludeert onderzoeker drs. Vincent Erdin uit Zuidhorn.

Hij onderzocht in opdracht van het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen migratie in het Land van Vollenhove, de huidige gemeente Steenwijkerland, in de periode 1880-1972.

Bewoners vertrokken veelal uit economische motieven uit het Land van Vollenhove, lichtte Erdin gisteren desgevraagd toe. „Mensen zonder werk probeerden buiten het Land van Vollenhove een baantje te vinden. Zo vertrokken ze bijvoorbeeld naar Twente, om daar in de textielindustrie

te gaan werken. In de twintigste eeuw verhuisden mensen vanwege het werk naar steden als Den Helder, Rotterdam, Den Haag, maar ook bijvoorbeeld Meppel. Daarnaast vonden boeren werk in bijvoorbeeld de Noordoostpolder. Omdat er in de Noordoostpolder werk was voor boeren, emigreerden relatief weinig mensen uit het Land van Vollenhove naar landen als Canada, Amerika en Australië.”

Het Land van Vollenhove kende honkvaste bewoners. Te denken valt aan boerenfamilies. Maar in de streek was het tegelijkertijd een komen en gaan van mensen, schetst Erdin. „De regio is een veel minder gesloten gebied dan het nabijgelegen Staphorst. Nogal wat predikanten stonden een jaar of vijf in het Land van Vollenhove en vertrokken weer. Ook burgemeesters gingen nogal eens na een jaar of vijf weg.”

De fractievoorzitters vinden de verbreding van de coalitie een verbetering. Japenga denkt dat het college socialer is geworden. „Onze wethouder heeft op dat gebied het nodige bereikt. De tanker van de SGP kon wel een sociaal sleepbootje gebruiken.”

PvdA’er Ripmeester onderstreept dat. „Sinds de deelname van de CU is er een duidelijker profiel op Sociale Zaken. Door ingrijpen van de CU-wethouder is de WMOraad getransformeerd en een WMO-burgerplatform geïnstalleerd. Armoedebeleid krijgt meer aandacht.”

Van der Duijn Schouten vindt

Roze pelikaan gesignaleerd in Wemeldinge WEMELDINGE (ANP). In het Zeeuwse Wemeldinge is gisteren een roze pelikaan gezien. De vogel, met een spanwijdte van 3 meter, is een zeldzame verschijning in Nederland, aldus bos­ wachter Ted Sluijter.

Donderdag werden al drie roze pelikanen gespot boven Gent, in België. De vogel die in Wemeldinge is gezien, is waarschijnlijk een wild exemplaar. Dat leidt Sluij­ ter af uit het feit dat het dier niet geringd is, een compleet verenkleed heeft en nogal schuw is. Vogels in dierentuinen zijn altijd geringd, hebben doorgaans een versleten verenpak en zijn gewend aan mensen.

De laatste keer dat een roze pelikaan in Nederland werd waargenomen, was in 2006.

dat het college van Leefbaar Ridderkerk en SGP ook sociaal was. „Vanwege bezuinigingen moesten er keuzes worden gemaakt. Maar de SGP heeft bijvoorbeeld altijd geknokt om WSWwachtlijsten verder te verkorten om zo veel mogelijk mensen met een arbeidshandicap een plaats in het arbeidsproces te geven.”

Meer stabiliteit Fractievoorzitter Neuschwander van Leefbaar Ridderkerk heeft ervaren dat vier partijen in de coalitie meer stabiliteit geven dan twee. De voorman van Leefbaar Ridderkerk zou na de verkie-

„De tanker van de SGP kon wel een sociaal sleepbootje gebruiken” gedoe in de fractie was dat lang niet altijd eenvoudig.”

Ridderkerk gaat een spannende verkiezingstijd tegemoet. Het is vooral de vraag welke partij de grootste gaat worden. De leefbaren zijn uiteengevallen in twee fracties en er is een nieuwe lokale partij bij gekomen. Het zou kunnen dat de SGP daardoor de grootste partij wordt in Ridderkerk.

Van der Duijn Schouten sluit niets bij voorbaat uit. „Ook geen partijen met wie we eventueel in een nieuw college komen.”

Dit is het slot in een serie van zes over de invloed van CU en SGP op het collegebeleid 2010-2014. >>rd.nl/raad2014

Verstopping in put IJsselmuiden voorbij Van onze correspondent IJSSELMUIDEN. Een verstopping onder in de aardwarmteput in IJsselmuiden is letterlijk opge­ lost. De tuinders kunnen hun kassen weer duurzaam verwar­ men. Het aardwarmteproject lag door verstopping met deels radioactieve looddeeltjes ruim een halfjaar stil.

„Dit is het eerste aardwarmteproject in Nederland dat met een dergelijk probleem te kampen had”, zei projectdirecteur Radboud Vorage gisteren.

Vanaf een diepte van 2 kilometer wordt in het gebied warm water opgepompt om tuinbouwkassen te verwarmen. De bron werd in juni 2013 na een halfjaar draaien stilgelegd. De injectieput, waar het water weer terug de bron in gaat, bleek verstopt.

Zout- en loodddeeltjes hadden

zich onder in de buis afgezet. De looddeeltjes bleken bovendien deels radioactief te zijn. De straling is ongevaarlijk zolang ze in de broninstallatie blijft, bleek uit onderzoek. In laboratoria werd intussen gezocht naar een manier om de aangekoekte deeltjes op te laten lossen.

De uitkomsten van het onderzoek in IJsselmuiden werden nauwgezet gevolgd door de initiatiefnemers van geothermieprojecten in Sexbierum, Heemstede en Wieringermeer. De grondlaag onder die plaatsen is vergelijkbaar met die van IJsselmuiden en daar kunnen ze dus in de toekomst met hetzelfde probleem te maken krijgen.

Begin januari werd het oplosmiddel via een 2 kilometer lange, dunne stalen buis de bron ingebracht. Sinds een aantal dagen kan er weer water teruggepompt worden, aldus Vorage.

12 Familieberichten Op deze wijze willen we allen die hebben meegeleefd na het overlijden en bij de begrafenis van mijn geliefde man, vader en opa

Leendert Hendrik Zwaal

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

Voor de vele en hartverwarmende bewijzen van medeleven, die wij na het zo plotseling heengaan van onze zeer zorgzame vader, schoonvader, opa en overgrootopa

Daar het voor ons onmogelijk is eenieder persoonlijk te bedanken voor de vele blijken van medeleven die wij ontvingen na het overlijden en bij de begrafenis van mijn lieve man, onze vader en opa

Hendrik Simonse

Pieter Kleiberg

mochten ontvangen, betuigen wij u onze hartelijke dank. Of het nu een kaart was, een handdruk of een bezoek, het was voor ons een grote steun.

willen wij u langs deze weg onze oprechte dank betuigen.

hartelijk bedanken.

Uw meeleven zowel persoonlijk als schriftelijk hebben we zeer gewaardeerd.

Stien Zwaal-Vane Kinderen Klein- en achterkleinkinderen

Kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen

Tholen, februari 2014

Ridderkerk, februari 2014

Wij willen u hartelijk bedanken voor uw meeleven en belangstelling voor en na het overlijden van onze geliefde moeder, schoonmoeder, groot- en overgrootmoeder

Voor de vele blijken van medeleven - in welke vorm dan ook - tijdens de ziekte en na het overlijden van onze lieve dochter, (schoon)zus en tante

Janna van den Brink-Schakel

Marieke van der Schans-de Zeeuw

Uw meeleven heeft ons goed gedaan.

Kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen

ALPHEN AAN DEN RIJN Oud Ger. Gem. in Ned. Hooftstraat 240 Dinsdag 11 februari 19.30 uur Ds. M. Mondria Collecte GBS BARNEVELD e.o.

Herst. Herv. Gem. Pniëlkerk Dinsdag 11 februari 19.30 uur Ds. A. den Hartog Bijbellezing BARNEVELD-ZUID Ger. Gem. Woensdag 12 februari 19.30 uur Ds. G. Mouw BERGAMBACHT Oud Ger. Gem. in Ned. Dinsdag 11 februari 19.30 uur Ds. A.F.R. v.d. Veen Bed. H. Doop BOVEN-HARDINXVELD Herst. Herv. Gem. Woensdag 12 februari 19.30 uur Ds. P. de Vries BRAKEL Kerkgeb. Ger. Gem. Donderdag 13 februari 19.30 uur Ds. Th.L. Zwartbol uit Stavenisse voor de GBS BRUINISSE Ger. Gem. in Ned. Woensdag 12 februari 19.30 uur Ds. D. Diepenbroek Bidstond voor gemeenteraadsverkiezingen DORDRECHT Ger. Gem. Mauritsweg 286 Woensdag 12 februari 19.45 uur Ds. D. de Wit GBS dienst DRIEDORP Herv. Gem. Woensdag 12 februari 19.30 uur Ds. G. Bijkerk

Lever uw familieberichten bij voorkeur schriftelijk aan.

De aanlevertijden voor geboorte- en rouw-advertenties zijn: Maandag t/m vrijdag tot 9.00 uur op de dag van plaatsing.

Zaterdagkrant tot vrijdag 18.30 uur.

Tel. 055 - 539 04 99 Fax 055 - 542 48 02 E-mail: advertentie@erdee.nl

Familie M. de Zeeuw-Dees EDE Oud Ger. Gem. ”Schaapsweg” Woensdag 12 februari 19.30 uur Ds. J. Goudriaan ELSPEET Herst. Herv. Gem. Woensdag 12 februari 19.30 uur Ds. C.M. Buijs Bijbellezing GELDERMALSEN Oud Ger. Gem. in Ned. Tielerweg 39 Dinsdag 11 februari 19.30 uur Ds. P. van Veen GENEMUIDEN Herst. Hervormde Gem. Woensdag 12 februari 19.30 uur Ds. A. de Groot Bijbellezing GIESSENBURG Vrije Evang.

De Til Dinsdag 11 februari 19.30 uur Ds. J. van Rijswijk GOUDERAK Oud Ger. Gem. in Ned. Dorpsstraat 99 Woensdag 12 februari 15.00 uur en 19.30 uur Ds. Th.L. Zwartbol Biddag Extra Collecte Onderhoud Kerkgebouw GRAFHORST Oud Ger. Gem. in Ned. Donderdag 13 februari 19.30 uur Ds. T. Klok ’s-GRAVENDEEL Oud Ger. Gem. in Ned. Langestraat 16a Dinsdag 11 februari 19.30 uur Ds. H. Molendijk Bediening Heilige Doop ’s-GRAVENHAGE Oud Ger. Gem. Dinsdag 11 februari 19.30 uur Dhr. J. v.d. Beek HARSKAMP Herst. Herv. Gem. Woensdag 12 februari 19.30 uur Ds. W.J. Teunissen HILVERSUM Ger. Gem. Woensdag 12 februari 19.45 uur Ds. K. Boeder HILVERSUM Herv. evang. op G.G. Calvijn Lutherse kerk, Bergweg 6 Woensdag 12 februari 19.30 uur Kand. R.J. Jansen

IJSSELMUIDEN Ger. Gem. in Ned. Trekvaart 17 Woensdag 12 februari 19.30 uur Bed. H.D. Ds. M. Krijgsman (uitsluitend parkeren tegenover station) LANGBROEK Oud Ger. Gem. in Ned. Donderdag 13 februari 19.30 uur Ds. A.F.R. v.d. Veen Extra coll. GBS LEERBROEK Herst. Herv. Kerk Woensdag 12 februari 19.30 uur Ds. W, van Vlastuin ST. MAARTENSDIJK Oud Ger. Gem. in Ned. Dinsdag 11 februari 19.30 uur Ds. Th.L. Zwartbol NEDERHEMERT Herst. Herv. Kerk Woensdag 12 februari 19.30 uur Ds. H. Zweistra Bijbellezing

NIEUWERKERK (ZLD) Ger. Gem. in Ned. Woensdag 12 februari 19.30 uur Ds. A. van Voorden Bevestiging ambtsdragers NIEUW-LEKKERLAND Herst. Herv. Kerk Jac. v. Beierenstraat Woensdag 12 februari 19.30 uur Ds. A.T. Huijser GBS-dienst

RIJSSEN Ger. Gem. in Ned. ”Eskerk” Esstraat 44 Woensdag 12 februari 19.30 uur Ds. J.A. Weststrate Bediening H. Doop ROTTERDAMIJSSELMONDE Ger. Gem. Thaborkerk Reyerdijk 41 Dinsdag 11 februari 19.30 uur Ds. J. Schipper SCHERPENZEEL Ger. Gem. in Ned. Holevoetlaan 24 Donderdag 13 februari 19.30 uur Ds. A. van Voorden (Bediening H. Doop)

WERKENDAM Ger. Gem. Bethelkerk Woensdag 12 februari 19.30 uur Bijbellezing Ds. M. Karens

STOLWIJK Ger. Gem. Woensdag 12 februari 19.30 uur Ds. G. Hoogerland TER AAR Herst. Herv. Gem. Woensdag 12 februari 19.30 uur Kand. D. Baarssen uit Urk URK Oud Ger. Gem. in Ned. Woensdag 12 februari 19.30 uur Ds. T. Klok Bijbellezing VEENENDAAL Petrakerk Woensdag 12 februari 19.30 uur Ds. D. Heemskerk uit Genemuiden

SCHEVENINGEN Herst. Herv. Evang.

Hoge Prins Willemstr. 214 Woensdag 12 februari 20.00 uur Ds. A. den Hartog Ond. Esther (hoofstuk 1) Serie vrouwen O.T.

WERKENDAM Vrije Ger. Gem. in Ned. Bruigomstraat 1 Woensdag 12 februari 19.30 uur Ds. B.G. Ippel ZOETERMEER Oud Ger. Gem. in Ned. Irenelaan 23 Donderdag 13 februari 19.30 uur Ds. P. van Veen

VLAARDINGEN Ger. Gem. in Ned. Woensdag 12 februari 19.30 uur Ds. J. Roos

"

Advertentiebon Vul hier uw advertentietekst in:

Kruis uw keuze aan: ‪ Vergaderagenda ‪ Varia ‪ Schakeltje Rubriek: ‪ Antiek ‪ Diversen ‪ Geslaagd ‪ Lessen ‪ Muziek ‪ Personeel aangeboden ‪ Personeel gevraagd ‪ Te huur ‪ Te huur gevraagd ‪ Te koop ‪ Te koop gevraagd ‪ Vakantie binnenland ‪ Vakantie buitenland ‪ Correspondentie/kennismaking

OLDEBROEK Vrije Oud Ger. Gem. Woensdag 12 februari 19.30 uur Ds. D.C. Flapper Bijbellezing OUD-BEIJERLAND Ger. Gem. Woensdag 12 februari 19.30 uur Ds. M. Mondria OVERBERG Oud Ger. Gem. in Ned. Haarweg 75 Dinsdag 11 februari 19.30 uur Ds. A. Kort RHENEN Ger. Gem. Dinsdag 11 februari 19.30 uur Ds. B.J. van Boven voor de Evangelisatie RHENEN Bantuinweg 27 Oud Ger. Gem. in Ned. Woensdag 12 februari 19.30 uur Ds. A.F.R. van der Veen Herbev. Ambtsdrager

ZWIJNDRECHT Ger. Gem. Burg. Jansenlaan 37 Donderdag 13 februari 19.30 uur Ds. J. van Belzen GBS dienst

"

ACHTERBERG Oud Ger. Gem. in Ned. Dinsdag 11 februari 19.30 uur Dhr. R. Bakker

Aanleveren Familieberichten

Het deed ons goed te mogen ervaren dat zij bij zovelen geliefd was.

Bestemd voor het RD van:........... - ........... 2014 Nota zenden aan: De heer/mevrouw: Adres: Postcode: Woonplaats: Tel.: E-mail: Abonnee van RD / Terdege: Ja / Nee * *Doorhalen wat niet van toepassing is.

Indien u abonnee bent van het Reformatorisch Dagblad en / ofTerdege, dan ontvangt u als particuliere adverteerder 25% korting op uw schakeltjes.

‪ Stuur mij (à € 3,40) een bewijsnummer.

Geef uw advertentie op via: !

!

AALST Ger. Gem. Dienst van woensdag 12 februari is verzet naar dinsdag 18 februari 19.30 uur Ds. J. van Belzen

Oud-Beijerland, februari 2014

willen wij u hartelijk dankzeggen.

Barneveld, februari 2014

Vergaderagenda

N.E. Kleiberg-Brussaard Kinderen en kleinkinderen

advertentie@erdee.nl 055 - 539 04 99

" 055 - 542 48 02 www.schakeltjes.nl

Weet waar u voor staat.

Prjzen Schakeltjes €1,45 per mm met minimum van 15 mm vergaderagenda en varia € 0,98 per mm. Neem voor zakelijke advertenties contact op met onze advertentieafdeling. Voor zakelijke advertenties gelden namelijk aanmerkelijk lagere prijzen. Voor brieven onder nummer wordt € 3,50 berekend. Prijzen zijn exclusief BTW.

Aanlevering De tekst dient één dag voor plaatsing om 15.00 uur in ons bezit te zijn. Voor de krant van zaterdag dient de tekst vrijdag voor 12.00 uur in ons bezit te zijn.

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

Binnenland 13

ProRail ziet veel minder koperdieven op en rond het spoor

CIDI klaagt Gretta Duisenberg aan Het Centrum Informatie en Documentatie Israel (CIDI) heeft aangifte gedaan tegen de stichting ”Stop de bezetting” van Gretta Duisenberg.

DEN HAAG (ANP).

Het CIDI meldde gisteren dat er op de site van de stichting beledigen­ de teksten over Joden zijn gezet.

Een woordvoerster van het CIDI liet weten dat er op de site een artikel is geplaatst waarin staat dat Joden internet hebben gepene­ treerd, met als doel de informatie te domineren en te controleren.

Het Meldpunt Discriminatie Inter­ net heeft recent tevergeefs de be­ heerder van de site gevraagd het artikel van de website te halen.

Volgens ProRail zijn er vorig jaar veel minder koperdieven op en rond het spoor actief geweest dan in 2012.

U TRECHT (ANP).

De spoorbeheerder meldde gis­ teren dat er volgens zijn cijfers 40 procent minder diefstallen van koperen leidingen waren.

Het afgelopen jaar zijn er veel meer nachtcontroles langs de rails uitgevoerd, werden beveiligings­ camera’s geïnstalleerd en zijn hek­ ken neergezet. Ook zijn ProRail, het ministerie van Veiligheid en Justitie, de metaalbranche en het OM samen gaan werken. Volgens ProRail helpt dat allemaal bij het tegengaan van koperdiefstallen.

Toch hebben dergelijke diefstal­ len ProRail in 2013 800.000 euro aan herstelwerk gekost.

Als de koperen leidingen bij het spoor worden weggehaald, weten de seinen niet meer of er een trein aankomt en gaan ze voor de zeker­ heid allemaal op rood, aldus een woordvoerder van ProRail uit.

De spoorbeheerder heeft het aantal koperdiefstallen geteld, maar hoeveel kilo van het me­ taal is gestolen, is niet vastgelegd. „Soms gaat het om een stukje, maar soms ook om 50 meter tege­ lijk.” Wat ook heeft meegeholpen bij het terugdringen van de dief­ stallen is de identificatieplicht die er sinds 2011 is. Die houdt in dat verkopers hun legitimatie moeten tonen als zij koper aanbieden. Ook wordt er strenger gestraft omdat rechters er meer rekening mee houden dat koperdiefstal gevaar oplevert. De spoorbeheerder is bezig om het koper te vervangen door metalen zoals aluminium, die minder geld opbrengen. Ook is een groot deel van het gewilde me­ taal behandeld met synthetisch DNA, zodat de herkomst ervan bepaald kan worden. Verder is de koperprijs de laatste tijd gedaald.

Meer boetes voor hardrijders Ruim 8,4 miljoen mensen die te hard reden, hebben vorig jaar een boete gekregen.

DEN HAAG (ANP).

In 2012 waren dat er nog 7,6 mil­ joen. In totaal zijn er in 2013 ruim 10 miljoen verkeersovertredingen bestraft met een boete, meldde het ministerie van Veiligheid en Justitie gisteren.

Van de hardrijboetes is ongeveer een kwart –ruim 2,1 miljoen– opgelegd nadat bij een traject­ controle was gebleken dat iemand te hard reed.

Vorig jaar waren de traject­ controles op de A4 bij Leidschen­ dam en op de A2 tussen Amster­ dam en Utrecht de ‘toppers’.

Correcties en aanvullingen ZEG VLADIMIR, LUISTER EENS...

SOTSJI. Premier Rutte heeft gisteren in het Russische Sotsji tegen president Poetin (r.) gezegd dat de bevolking en de regering van Nederland zich grote zorgen maken over de mensenrechten in Rusland, en vooral die van homoseksuelen. Rutte deelde volgens de Rijksvoorlichtingsdienst aan Poetin mee dat Nederland „grote bezwaren” heeft tegen het verbod op het bevorderen van „niet-traditionele seksuele relaties bij minderjarigen.” beeld ANP

Lijstverbindingen In tegenstelling tot wat RD 7­2 vermeldde, is de Elburgse partij Algemeen Belang (AB) formeel gezien wel een christelijke partij.

Zowel het partijprogramma als de statuten vermelden dat AB een partij is op Bijbelse grondslag.

Schaamte speelt slachtoffers babbeltrucs parten Hans Heijt

„Het was niet het verlies van een aantal gouden sieraden dat haar het meest dwarszat”, zegt Wiet Beunder over zijn schoonmoeder, die werd bestolen door een stel dat ze had binnengelaten in haar flat in Rotterdam-Zuid. „Ze vond het vooral vervelend dat ze er was ingelopen. Daar heeft ze zich lang voor geschaamd.”

ROT TERDAM.

In de schaamte over wat haar is overkomen, staat de schoon­ moeder van Beunder niet alleen.

De actualiteitenrubriek Een­ Vandaag deed uitgebreid on­ derzoek gedaan naar zogeheten babbeltrucs: handige praatjes die criminelen gebruiken om mensen te beroven of te overvallen. Uit de deze week gepresenteerde bevindingen blijkt dat slechts zes op de tien slachtoffers van een babbeltruc contact opnemen met de politie. Bijna 40 procent ziet er uit schaamte van af. Ook de Politieacademie presenteerde enkele dagen geleden een onder­ zoek naar deze vorm van crimi­

naliteit. Daarin staat dat vooral hoogbejaarden kwetsbaar zijn voor mooie woorden van crimi­ nelen omdat ze fysiek en mentaal vaak minder weerbaar zijn.

Vertrouwen „In het geval van mijn 87­jarige schoonmoeder speelde ook mee dat ze te goed van vertrouwen was”, zegt Beunder. „Het ge­ beurde ongeveer driekwart jaar geleden. Ze kwam in de galerij van haar f lat een stel van middel­ bare leeftijd tegen. Die mensen vroegen op welk nummer mijn schoonmoeder woonde. Kort daarna stonden ze voor haar deur.

Ze zeiden dat ze op de achtste ver­ dieping zouden gaan wonen, pre­ cies onder mijn schoonmoeder. Ze wilden even binnenkomen om de maten op te nemen.”

Beunder vertelt dat zijn schoonmoeder het stel zonder te aarzelen binnenliet. De man liep met de bejaarde vrouw naar de woonkamer. De vrouwelijke helft van het duo liep de slaapkamer in. Beunder: „Op het nachtkastje lagen sieraden. De vrouw heeft die weggepakt.” De sieraden van

de Rotterdamse zijn nooit terug­ gevonden, maar volgens Beunder deed dat verlies haar niet zo veel. „Ze was vooral blij dat de dieven de ring van haar overleden man niet hadden meegenomen. Wel werd ze na die ervaring veel voorzichtiger in haar contact met onbekenden.”

Ook de 92­jarige moeder van

Dick Roose is veel wantrouwen­ der geworden sinds ze zich circa 2,5 jaar geleden liet misleiden. „Ze doet de deur niet meer open”, zegt Roose. „Zelfs voor de kinderen is het soms moeilijk om binnen te komen.” De moeder van Roose werd bestolen in haar f lat in Amersfoort. „Op een dag belden er twee vrouwen aan

Tips tegen ‘handige praatjes’ l Vraag

dienstverleners altijd om legitimatie als ze je huis willen binnenkomen. l Leg pincode niet thuis of in je portemonnee; probeer hem te onthouden of schrijf een ezelsbruggetje voor jezelf op. l Het helpt om een deurketting te gebruiken of een ander hulpmiddel om te controleren wie er voor de deur staat. l Betaal geen (porto)kosten voor niet door uzelf bestelde pakjes. Er zijn gevallen bekend waarbij een nepkoerier mensen vraagt te pinnen via een mobiel pinapparaat. Het

verkeerde pasje wordt dan teruggegeven en er wordt geld van de rekening gestolen. l Voelt u direct wantrouwen tegen onbekende bezoekers en/of zijn de daders nog in de buurt? Bel dan direct de politie via alarmnummer 1-1-2. l Laat vreemden geen gebruikmaken van uw wc; verwijs ze naar een openbaar toilet. l Wissel geen geld bij de deur. l Open de voordeur bij woongebouwen met een centrale toegang alleen voor uw eigen bezoek. Kijk door het raam of gebruik de intercom.

die zeiden dat ze van de zorg­ vereniging waren. Toevalligerwijs gebeurde dat een dag nadat mijn moeder in huis was gevallen en zich in het ziekenhuis had laten behandelen. Een van de vrouwen liep met mijn moeder mee naar de badkamer om haar te onder­ zoeken en liet de deur op een kier staan.”

De andere vrouw glipte daarna ongemerkt naar binnen en stal uit een kast de pinpas en de pin­ code. Enkele dagen later bleek dat er 2500 euro was afgeschreven van de rekening van de hoog­ bejaarde vrouw. Roose: „Je kunt achteraf wel zeggen dat mijn moeder haar pincode en haar pas niet in dezelfde kast had moeten bewaren. Maar op die leeftijd is dat begrijpelijk. Je kunt je code dan niet meer onthouden.”

Ook Beunder zag geen reden om zijn schoonmoeder verwijten te maken toen ze dieven vrij toe­ gang tot haar huis had gegeven. „Wat is gebeurd, kun je toch niet meer veranderen. Bovendien besefte ze zelf ook heel goed dat ze die mensen niet had moeten binnenlaten.”

Gratis informatieavond

Informatieavond 11 februari in de regio Barneveld/ Ede/Veenendaal • Gratis, leerzaam én inspirerend!

voor ondernemers, managers en medewerkers die willen groeien Wilt u uzelf of uw medewerkers verder ontwikkelen? Wilt u met uw organisatie een stap verder? Hebt u in zakelijk of persoonlijk opzicht behoefte aan coaching en ontwikkeling? Kom naar onze gratis informatieavond. U maakt kennis met een scala aan onderwerpen, van leiderschap, management en verkoop tot communicatie en persoonlijke begeleiding. U ontdekt hoe u met training, coaching en/ of advies kunt groeien! Schrijf uzelf in op www.buntgroep.nl óf bel 0318-830226.

Schakeltjes Te koop

≤ Vrijstaande

EENGEZINSWONING in Woerden, royale tuin, zeer centraal gelegen, voor een of twee jaar. Evt. geschikt voor pabostudenten. Info 06-53668549 na 17.00 uur.

≤ Nieuwe MEUBELS nodig?

Eerst bij Jaco meubels kijken Te huur gevraagd Altijd scherp geprijsd. w w w . j a c o m e u b e l s . n l ≤ Kamer/woonruimte 1 of 2 pers. in APELDOORN. UiterEde 0318-615028 lijk per 1 sep. 0626092146. ≤ RADIATEUR kapot? Auto, ≤ Zelfstandige woonruimte tractor enz. Bel Teunis: voor een jongeman met be0113 - 21 62 61. Niet alleen perking BERGAMBACHT / voor de aluminium koeler.

Stolwijk Tel. 0180 - 663495. ≤ Uw TEGELVLOER perfect

Personeel

tegen een scherpe prijs. 0184 - aangeboden 61 19 17. www.slingerland tegels.nl ≤ Jonge vr.

18 jaar (verzorgende IG 2e jaars) ≤ Scherpe rentes bij een zoekt werk voor de zaterdag DUITSE of Nederlandse bank. en vakanties. evt. huishoudeVraag nu ons exclusieve lijk werk/oppas.

In hypotheek-starterspakket Opheusden. Telnr: 0488 aan. Bel Binnendijk & Van 74 50 88 / 06 - 57 84 33 60.

Rijsbergen 071 - 402 40 31 of kijk op www.bevr.nl Personeel <><><><><><><><><><><><> gevraagd ≤ Biologisch RUNDVLEESPAKKET 1, E-nummervrij en geen antibiotica. Met o.a. runder-saucijzen, magere runderlap bieflap, rundergehakt en nog veel meer.

Slechts € 132,-. Bestellingen boven € 100,- bezorging aan huis (bezorgkosten € 6,50).

Pinnen aan de deur! Informeer ook naar barbecuevlees en kippakketen! Biologisch Scharrelvleesspecialist L. Hartevelt in Putten, 0341 351387, info@mijn-slager.nl, www.mijn-slager.nl

≤ WERKVOORBEREIDER

!

Coördinerende functie bij een technisch inspectiebedrijf. Kijk op www.gevotec.nl ≤ Wij zoeken bij Fides een

G Z - p s y c h o l o o g / orthopedagoog-generalist om ons team te versterken.

Aantal uren/dagen in overleg. Voor informatie over onze praktijk zie www.fideshulpverlening.nl Mail uw reactie naar info@fideshulpverlening.nl

≤ ORGEL kopen of verkopen? Reparatie en verh.!

Stolk Orgels, 0180-315652. www.stolkorgels.nl ≤ Inkoop van: GOUD, zilver en munten. Meer dan 50 locaties door het land. Voor meer informatie: J. de Ruiter, 0186 - 57 13 66, www.goudwisselkantoor.nl ≤ Mijn CHALET is te koop op

Camp. De Oldemeyer. Afm. 4x11m.; gr. slk. 2pers. elek. bedbodem; kl. slk. 2pers. stapelbed; keuken vv wasemk., vaatw., koelk. en magnetr.; kamer en gr. slk. vv airco; douche/wc 2x2m.; blokhut 2x2m. vv wasmach., droger en koel/vriezer. Pr. € 14.500,Tel. 038-3869077. Inl. Dhr. Zomer 06-51227979 n.o.z.

Proielnorm zoekt talent!

Verkoper Benelux www.proielnorm.com ≤ De Prins Mauritsschool in

Delft zoekt m.i.v. 24 maart tot de zomervakantie een LEERKRACHT voor groep 3 of 5 i.v.m. zwangerschapsverlof.

Reacties graag met CV naar ≤ Kleinvak & Huishoudelijk directie@prinsmauritsschool gemak WWW.BINK .nl FOURNITUREN.NL ≤ Voor een technisch bedrijf in de Alblasserwaard zoeken wij een jonge ADMINISTRATe huur TEUR. Heb je ambities om daarnaast ook actief te zijn ≤ SPANJE Costa Blanca als calculator / werkmaart spec. prijs 6-pers bun- voorbereider, reageer dan digalow.www.snelvakantiewon rect. Kennis van metaal is ing.nl, tel. 0172 - 21 07 84. een must. Tel. 06-12735033. ≤ 1-2 persoons HUISJE aan ≤ Bij De Schutse in Kesteren

de rand van het dorp. Tel. 06 - 53 93 32 83 E-mail: rijnwaard@gmail.com. Zie ook www.rijnwaardwaardenburg.nl

hebben wij vacatures voor BEGELEIDERS in het cluster intensieve begeleiding. Kijk voor meer info. op www.deschutse.nu of tel.

0488-483322. Je sollicitatie ≤ Te Wekerom: ruim 100m2 met CV kun je sturen naar WOONRUIMTE (begane De Schutse, Stationsstraat grond) 2 slk., nwe badkamer 28, 4041 C J Kesteren of naar Tel. 0318 - 46 14 31. pz@deschutse.nu.

Neem contact met ons op voor een persoonlijk kennismakingsgesprek!

Bel 0318 – 830 226 of mail naar info@buntgroep.nl.

Nog geen Grow! ontvangen? Stuur een mail met uw NAWgegevens naar info@buntgroep.nl en we sturen u gratis een exemplaar toe.

Qount & Partners kiest derde vennoot na assessment door Bunt Groep

“Een assessment kan voor veel ellende behoeden” Ze werken al zeven jaar samen als compagnons.

Hendrik de Kruiff en René de Lange willen hun accountantskantoor Qount & Partners uitbreiden. Maar wie past als derde vennoot bij hen? Een assessment door Bunt Persoonlijke Ontwikkeling gaf de doorslag.

In 2004 zetten De Kruiff en De Lange een accountantskantoor op, onder de naam Qount & Partners.

De Kruiff:“Het herenhuis dat we huurden was nogal ambitieus, maar achteraf heeft het ons heel goed gedaan. We trokken de aandacht van grote bedrijven en maakten een vliegende start.”

Shortlist Inmiddels is het herenhuis goed gevuld met eenentwintig medewerkers.“We hebben altijd gezegd:‘als we twintig medewerkers hebben, gaan we op zoek naar een derde partner’. Maar het viel niet mee om iemand te vinden”, stelt De Lange. “We hadden een shortlist van drie potentiële partners, waaronder twee medewerkers en een bevriende relatie. Maar we wisten niet wat de beste keuze zou zijn.” Onder de klanten van Qount & Partners waren genoeg voorbeelden van ruzies tussen aandeelhouders.

Met dat schrikbeeld voor ogen durfden De Kruiff en De Lange geen keuze te maken. “Toen ik dat met Teunis Bunt van Bunt Groep besprak, vertelde hij me dat Bunt Persoonlijke Ontwikkeling assessments afneemt.‘Kom maar op met die kandidaten, we zagen ze door’, zei hij.”

Hele dag doorgezaagd Een senioraccountant die al zes jaar bij Qount & Partners werkt, werd als eerste onderworpen aan een capaciteitentest, persoonlijkheidsvragenlijsten, diepte-interview, teamrolanalyse, gedragsanalyse en aan praktijksimulaties. “Deze man stond voor ons op nummer één. We dachten dat we hem goed kenden”, vertelt De Kruif. “Maar het was verbazingwekkend hoeveel nieuwe inzichten het assessment bood. De medewerker bleek een enorm vakkundige, betrokken accountant, maar geen man die een organisatie kan uitbouwen. Door de objectiviteit van de onderzoeken konden we dat heel goed met hem bespreken. Sterker nog, hij leek zelfs opgelucht.

Een participatie zat er niet meer in, maar hij zag opnieuw waar zijn sterke kanten liggen.”

Wakker geschud De bevriende relatie bleek wel een veelbelovende potentiële partner te zijn. “Na het assessment zijn we in gesprek gegaan en inmiddels hebben we de handtekening gezet. Met een gerust hart!

We bevelen deze assessments nu ook bij onze klanten aan, het kan bij bedrijfsopvolging voor veel ellende behoeden.” Qount & Partners kan verder groeien. De relatiebeheerders hebben een training ‘Communicatie- en verkoopvaardigheden’ gevolgd.

“Het zijn echte cijfermannetjes”, zegt De Lange, “maar ze moeten adviseurs worden. Die training heeft hen wakker geschud…!”

In verband met privacy zijn de namen geingeerd

Bunt Groep | T 0318-830226 info@buntgroep.nl | www.buntgroep.nl

≤ Gecertificeerd personeel BHV op 25 februari VCA op 26 februari. Meer cursussen & datums www.bhv-vcaehbo.nl ≤ !! > Dringende oproep < !!:

BOUWCOORDINATOR voor de bouw van de Ebenezer School in Malawi! Meer info: >> www.stichtingesm.nl << ≤ Vacature bij Faam: CNC

Faam zoekt voor opdrachtgever: Monteur Mts Wtb/elektrotechniek. Klantspecifieke MACHINEBOUW. Vast dienstverband. Bel voor informatie: 06 - 36 14 26 81. ≤

≤ Gezocht flinke KRACHT voor klusjes in en rond het huis in Epe ( gld) Berkenlaan 4. Wij bieden € 50,00 voor 4 uur. Info: 06 - 45 02 85 80.

kanter/Zetter omgeving Ede. Correspondentie Bel voor meer informatie: kennismaking 06 - 16 38 92 23 (F. van Veldhuizen) ≤ Op zoek naar een goede, veilige en succesvolle datingPersoneel site voor christenen? www. gevraagd crosspoint.net (2001-2011).

Duizenden hebben inmid≤ De School met de Bijbel dels hun partner gevonden ’De Zaaier’ in Hedel zoekt via CROSSPOINT. Meld je voor de periode maart tot aan en neem een gratis juli 2014 een LEERKRACHT proefabonnement! Privacy groep 0/1/2 voor de maandag, gewaarborgd. dinsdag en woensdag ter verwww.RefoContacten.nl vanging van een zwanger- ≤ heeft nu speciale aanbieding. schap. Uw sollicitatiebrief incl. curriculum vitae kunt u Deze maand bijna GRATIS!! tot vrijdag 14-02-2014 sturen ≤ Zoekt u een chr. PARTnaar info@dezaaierhedel.nl. NER? www.samen-verder.nl Heeft u vragen, bel dan 06 - tel. 088 - 130 34 00.

29 14 93 30. ≤ Zoekt u een PARTNER? Huwelijksbureau Geref. Gezindte helpt u graag. Slechts € 19,95 p/m. www.HvGG.nl 4PS zoekt 4PS - K ondernemende Trainee ERP Consultants Check

www.4ps.nl/vacatures ≤ Kous Hoveniers in Voorthuizen zoekt met spoed: enthousiaste LEERLING-HOVENIER van ca 16 jaar.

Belangstelling?

Neem contact met ons op: 06 - 53285717. Zie ook onze site www.koushoveniers.nl (onder Actueel)

≤ Jonge spontane. vr. 19 jr.

Regio R’dam. Ger Gem. zkt. ser. contact met JONGEMAN t/m 23 jr. Br.o.nr. 630 RD.

Vakantie binnenland ≤ RHENEN B&B ’Onder Ons’ 2 pers. incl. ontbijt € 75/ nacht. Ook verhuur als app.

4/5 pers. bb-onderons.nl, 06-53417279.

≤ MECHELEN (Z-Limb.) mooie 4/6 pers. vak.won. ≤ Ben jij die ervaren Spec. prijs 60+. Tel. 043 - 455 ASSISTENT-ACCOUNTANT 15 18, www.agengraet.nl met wie we graag in zee gaan? Kijk op onze website ≤ Twente, RIJSSEN , vrijst. www.vanharberden.nl of bel 6-pers. vak.woning te huur.

Anton van Steenis AA CB, www.vakantiewoningrijssen.

06 5338 7993. nl, 06-52 11 33 60 ≤ Zelfstandige, precieze, er- ≤ Te huur ons fijne huis

varen HUISHOUDSTER ge- met grote vrije tuin (300 m2) vraagd te Barendrecht, + verzorging van poes. Bos 6u/wk. Info? 06 - 48403174. op loopafstand. Omgeving AUSTERLITZ. Tel. 030 693 16 90. Van 18-7 tot 1-8. ≤ LANDELIJK genieten. Te koop/te huur luxe glamourtenten voor 8 personen.

Sfeervolle steigerhouten inrichting incl. douche & toiwww.4ps.nl/vacatures let. Vakantiepark De Heigraaf te Woudenberg Tel: ≤ Het Van Lodenstein College 033-2865066 www.heigraaf. te Barneveld is op zoek nl naar een CONCIERGE voor de ≤ Kamperen met gratis avonduren, die flexibel privé sanitair & inzetbaar is. Voor meer infor- VAKANTIEHUISJES 4-10 permatie zie onze website of bel sonen te huur op camping naar naar dhr. A.H.A. Pas, de Blekkenhorst in Den locatiemanager (06-19933956). Ham. Verwarmd zwembad Mail je brief met cv uiterlijk en recreatieteam. Kijk op 19-02 naar personeels www.comfortcamping.nl of zaken@vanlodenstein.nl. bel 0546 - 67 15 59.

Een Technisch ERP Consultant met kennis?

4PS zoekt jou! Check 4PS - K

≤ SCHEIKUNDE

docenten gezocht, voor VO, zowel 1e als 2e graads in heel Nederland. Bel 010-2886604. ≤ Zelfst. HULP in huishou-

ding gevraagd voor 6 uur pw. Di en Vr. Ervaring gewenst. Omg. Gouda. 06 45 10 68 47.

≤ BERGZICHT, te huur: onze

8-pers. chalet met grote veranda, wasm. Nog vrij voor 25 juli 0341-260220 / 0630681458. ≤ www.dereggevallei.nl 2/4/8 p. app. wk v.a. € 120,-.

Fietsen / wandelen bij OMMEN. 0546 - 67 17 03.

Schakeltjes 15

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

Vakantie binnenland ≤ Te

huur: 6-pers. luxe vakantiewoning te HOLTEN. Voor info: 0172 - 68 51 50. ≤ Te huur: 6-pers. chalet op

BERGZICHT in Ommen. Tuin op zuiden en grote veranda.

Bel 06 - 45 48 64 27. ≤ Christelijke minicamping in de mooie omgeving van HOLLANDSCHEVELD (Dr.) plaats v. eigen tent/caravan, tevens caravans t.h. Inl. 0528 - 34 19 24. Ook accom. voor groepen. ≤ OTTERLO (Veluwe), t.h.: zeer luxe 12-persoons vakantiewoning. Beschikbaar zie www.veluwe-noorderpark. nl. Tel. 06 - 55 90 73 98. ≤ T.h. 4 pers. stacaravan op rustig park STAVERDEN. info: jadewitte@solcon.nl ≤ T.h.: 4-p. CHALET direct aan open vaar-, zwem-, en viswater. Prachtige plek.

3 km van Kampen (Ov.) v.a. € 150,- T. 038 - 332 20 97. ≤ Achterhoek Landgoed De Bollert 10 mooie comf. FINSE bung., 2 - 10 p., 4 met sauna, in prachtig natuurgeb. Vanuit plek 16 fietsroutes. Geschikt voor familie-reunies.

Redelijke prijs. 0545-291472, www.debollert.nl ≤ Den HAM, nabij Ommen

op de grens van Salland en Twente: 2-6pers. 0546-672821 www.inhetveurhuus.nl ≤ CALLANTSOOG Comforta-

bel zomerhuis te huur, 500 meter van zee, gesloten tuin 2-5 personen, 06 40510134. ≤ 1 maand GRATIS vermel-

ding van uw particuliere vakantieverblijf i.p.v. € 7,95 op www.vakantieschakel.nl ≤ FRIESLAND vissershuisje in Holwerd. www.vissers huske.nl, 053 - 5695189. ≤ HULSHORST (bij Nunspeet), vrijst. 2-8 pers. bungalows t.h.

Kindvr., gunst. prijzen. Gratis folder, 0341 - 45 13 28. www. bungalowparkdehoefstal.nl ≤ Zomer nog VRIJ! Mooi Chalet aan het Veerse Meer in Zeeland. 06 - 51 18 82 49 info: www.janse-holidays.nl ≤ Vakantiewoning t.h in SPEULD, aan rand van bos en heide, 2-14 pers., v.a.g.v.

Z.i.e.h. Tel. 0577 - 40 73 26 of 06 - 11 25 24 51. ≤ T.h.:

nw 5-p. chalet KESTEREN, wasm., droger, afwasm. etc. 06-53944344. ≤ AMELAND/Terschelling, t.h.: bungalows, chalets en stacaravans. Tel. 0518 - 40 12 06 / www.dehaanvakantie.nl ≤ OOTMARSUM (Ov.): mooie 2/22-p. vak.huizen, rustig gelegen, v.a. € 180,p.w. 0546 - 57 66 32, www.krikhaarvakanties.nl ≤

DRENTHE vak. woning 2-14 pers., 6 sl. kamers. Tel. 0594-63 26 49, www.vakantie woningmarjan.nl ≤ OMMEN, 6-p. comf. huisje,

mooie omg. mrt, apr, mei div. weken vrij www. juniperus.nl/06-22608798. ≤ N U N S P E E T : Camping Groot Grobbenhorst: centraal bij centrum, bossen en zwemgelegenheid: i.v.m. uitbreiding diverse ruime plekken te huur voor het plaatsen van een caravan/chalet.

Voor meer info: 0341 - 25 29 41. www.grobbenhorst.nl. ≤ BAKKEVEEN (bij Drachten)-Ommen-HardenbergAmeland-Terschelling.

Chalets/stacars. - huur niet duur! 0512 - 51 60 96, zie www.vdsluisvakanties.nl

≤ DRENTHE, Gasselte, gezellige vak.bung. (4 p.), bomen rondom + fietsen. 06 - 24 75 74 60, www.vakantiehuis gasselte.nl ≤ De BOSVOGELS verhuur van 3 gezellige part. recr. bungs op park met zwemb, recreateam in Twente, mooie fietsomgev. T: 0180-425217 debosvogels@gmail.com ≤ Te koop goed onderhouden Sunseeker stacaravan, 3x8m met 2 slk., douche, wc, aanbouw, schuurtje en inventaris. € 3.900,-. Tel: 0523 26 13 03, www.kleinebelties .nl ≤ 55+ WEKEN op Vakantiepark De Kleine Belties, van 10/5-24/5, met volop activiteiten. Vanaf april is ons overdekte zwembad met o.a. twee whirpools geopend.

Boek nu 0523 - 26 13 03 of www.kleinebelties.nl ≤ Gezellige 2-pers.vakantiewoning AAGTEKERKE met wasmachine, fijn terras en fietsen. Tel. 06 - 23 96 64 41. ≤ Nieuw in de verhuur op camping de OLDEMEYER: 3 slaapkamercaravans, 8 pers. bel snel; 0523 - 26 28 05 www.oldemeyer.nl. En 40 jaar: dat vieren wij samen met onze gasten, schrijf je als team in: 30 mei volleybaltoernooi. ≤ NOORDWIJK/ZEE vrijst. vak.bung. op loopafst. v. zee veel privacy perc. 400m2 , 0252 - 41 20 57. ≤ Camping de Oldemeyer: 55+ WEKEN Van 14-28 juni met weer een prachtig programma, koor, workshops, uitstapjes etc. 50% korting op de huurprijs. Tel. 0523 26 28 05, www.oldemeyer.nl ≤ Nieuw in Drenthe! ’BOERENSTEEG’ Hondsrug Fietsen/Linnen/Internet www.kostervakantie.nl 2/4 pers. Tel. 0591 - 51 41 00. ≤ DRENTHE, Exloo: Korting voorj.vak. in zeer verzorgde, betaalbare, luxe vak.bung.

Superlocatie voor gezinnen!

Babymeub. aanw. G. huisd.

Info/broch.: 0591 - 51 39 47. www.schonebungalow.nl ≤ PUTTEN. t.h. luxe vak.woning. vroegboekkorting! 4-p. 06 - 23 11 18 46. ≤ Te huur in WESTKAPELLE. Onze vrijstaande woning van 2 tot 16 augustus. max. 5 personen. info 0118-570210 of j.peene@planet.nl ≤ LAUWERSMEER: Vak.huis in natuurgebied en Friesl./ Gron. verkennen? Tel. 018261 46 01 Uniek! www. zuideroog.com ≤ T.h. in ST-JANSKLOOSTER; 2-pers. vak. huisje. Voor info: www.aandetunnel.nl of 0527 - 24 69 66. ≤ ELSPEET gezellige vak. woning (5-6 p.) aan rand van bos en hei. Voorjaarsvak. nog vrij. T. 0577 - 49 15 14. ≤ B & B op het Hoogeland van GRONINGEN, Batenborg Winsum. www.bedandbreak fastbatenborg.nl ≤ BETUWE, vrijst. bung. 3 pers., v.a.g.v., 21/3 t/m 5/5.

Tel. 06 - 17 10 41 63. ≤ Te huur in Twente: COMFORTABELE vakantiewoning 12 pers. Landelijk gelegen nabij Vasse-Ootmarsum.

0541 68 03 77 www.vakantiewoningdesmid .nl ≤ ’De TROMMEL’- Domburg.

Zin in een vakantie aan zee?

Wij bieden u een sfeervolle vakantiewoning, direct onderaan de duinen. Kijk op: www.detrommeldomburg.nl of bel 06 - 18 79 25 11. ≤ E L S P E E T , t.h. 6 pers. vakantiewoning. Veel privacy en comfort, centraal gelegen. Bezet: w. 30 t/m 34 verder alles nog vrij. Tel. 06 23 30 50 26.

≤ LAST-Minute Ruime wo- ≤

Een vakantie met een ning tot 10 pers. Nu voor- christelijke identiteit zoekt u jaarsvakantie €350! Boek op WWW.CHRISTELIJKEVAsnel Veluws-vakantiehuis.nl KANTIESITE.NL. Vernieuwd aanbod op een vernieuwde ≤ T.h. STAPHORST, mooie site. Campings, bungalowgrote vakantiewoning, parken, B&B, reisorganisatie, z.i.e.h., tel. 0522 - 46 15 46. particuliere accommodaties en nog veel meer!

Vakantie buitenland

≤ Vier uw zomervakantie in

WINTERBERG. 2 pers. € 199,6 pers. € 349,- 8 pers. € 399,Kijk op www.breejen.info/rd of bel ons op 0184 670116 ≤ Comf. V A K A N T I E W O NINGEN in Luxemburg, Eifel, Ardennen, Frankrijk, Kreta, Turkije. Tel. 0343 - 45 44 58. www.letzeburg.nl ≤ ZOMERVAKANTIE in het Sauerland? Christelijk vakantiepark, huisjes 6-12 pers. kampeerplaatsen, zwembad, recreatieteam, en Ned. Kerkdiensten i.o. meer info kijk op onze site www.kustelberg.nl of bel naar 0180-590459 ≤ ZWITSERLAND Mooie vakantiewoningen in B.O. en Wallis. Grüma Alpenchalets, 071-5892249, www.gruma.nl ≤ Behoefte aan vakantie waarin je echt tot rust komt, tijd hebt voor jezelf, je gezin, je vrienden en je relatie met God? In ons vakantiedorp in Z-FRANKRIJK wordt je niet gestoord door telefoon of mail, er is geen bereik. Huis huren, een themareis of zomaar een paar dagen ertussenuit? www.tamarisk villages.eu ≤ Voorjaar in het mooie SAUERLAND! En boek een vakantievilla bij Winterberg!

Voor 7-13-17 volwassenen www.gend-recreatie.com en maak gebruik van de tijdelijke korting van 30%. ≤ Vakantie in Ontario C A N A D A ? Verblijf in het welbekende B en B huis www.travellershome.ca te Jordam dichtbij Niagara Falls, wijgebieden en USA. Tevens ruime camper te huur bdunnink@mergetel. com tel. 001905 - 562 56 56 Voor inl. in NL fam. Buiter 0529 - 48 30 25.

≤ CrossRoads Vakanties en Amarant Reizen! Christelijke actieve GROEPSREIZEN met inhoud voor iedereen van 9 jaar of ouder. 9-12jr outdoor NL, 30+reis Jordanië en nog heel veel meer! Binnen- en buitenland! www.wijweten waar.nl Met vakantie naar ZWITSERLAND en toch niet duur. Info: 0318-514404 of www.vakantiewallis.nl ≤

≤ TSJECHIE: vrijst. woning 8

pers. pr. uitzicht met o.a grote trampo, tafeltennis, wifi, div. speeltoest. in de buurt zwembad, rodelen, krijtrotsen enz. 90 km van Praag zie www.tsjechhuis.nl

≤ THEMAREIS Johannes Hus o.l.v. ds. J.C. den Toom, 6-daagse busreis naar PRAAG met vertrek op D.V. 1 sept., v.a. € 509,-. Kijk op www.kreijkes.nl of bel 0548 51 41 88.

≤ LET op: De volgende avond

van Samen 1 is op D.V 15-02 a.s. Spreker: Ds. A.A. Egas.

Zie ook: www.tijdenplaats.nl ≤ Schrale handen? Kloven?

Huidproblemen?

Februari HONING ACTIE! www.echte ≤ ARDENNEN. Ruim vak. bijenzalf.nl 0416 - 69 74 74. huis. ST. Vith. 6 pers. ≤ Gezocht! 50 serieuze menHoogseiz. € 260 p.w., aug. sen die nu echt 5 kilo of vol. Bel 06 - 34 49 55 85. meer willen AFVALLEN. www.happyline.nl, 078 ≤ GEGARANDEERD vertrek! 610 44 54 In de voetstappen van Paulus 11-daagse vliegreis naar ≤ GEZINSENERGIE: Twijfelt Griekenland met vertrek op u of u niet teveel betaalt D.V. 7 apr. v.a. 1595,-. Kijk voor uw gas en stroom? Is snel op beter-uit.nl of bel het aanbod wat u pas in de krant zag wel zo gunstig?

0172 - 48 48 48.

Wij berekenen het exact ≤ ITALIE, t.h. aan het Lago voor u: kosteloos en vrijblijMaggioremeer, recreatie- vend. www.gezinsenergie.nl/ bung., 6 pers., Tel. 06 - aanmelden. U kunt ook uw jaarnota naar ons mailen: 27 33 66 86. info@gezinsenergie.nl. tel. ≤ Kom, kuier saam met ons 010 - 258 19 00. op 21 juli. Avontuurlijke ≤ Schitterende locatie voor SAFARI in grootste natuur- FAMILIEDAG of feestje, reservaat van Africa. midden in de Betuwe. Kijk 21 dgn, Infomiddag eens op onze website 15 feb. Tel. 06 - 13 07 63 39, www.zoelensebeemd.nl www.stichtingnedza.nl ≤ ZEEUWSEGEZINSBEURS ≤ De EIFEL + Sauerland: D.V. 1, 2 en 3 mei 2014. mooie vak.huizen/pensi-ons, 2- www.zeeuwsegezinsbeurs.nl

≤ Naar de SCHOTSE HOOGLANDEN in 2014? Nog tot 15 Februari 10% Vroegboek Korting! Bezoek www.ranch chalet.nl voor alle informa34 pers., v.a. € 210,- p.w. 0546 tie. Nederlandse eigenaren -

57

66

32,

www. ≤ Particulier ZORGHUIS in

≤ 5-dgs Fietsvakantie voor krikhaarvakanties.nl kinderen met beperking.

Roemenië 23-27 juni D.V. B r e d a - A n t w e r p e n - G e n t - Diversen Brugge-Veurne 300 km info zie www.jawell-tour.com of ≤ GEZINSENERGIE: Ons col06 - 47 14 25 58. lectieve aanbod is veel voordeliger! Tot wel 325 EUR. Ac≤ OOSTENRIJK: elk seizoen tie: nu met gratis Tsjechiëwelkom bij de boer www. vakantiebon van 150 EUR! vakantiebregenzerwald.nl Wij berekenen het persoon≤ Singlereis | SRI LANKA, lijk voor u. Overstappen was 13-daagse vliegreis met ver- nog nooit zo eenvoudig: in 5 trek op D.V. 21 juli en 22 minuten geregeld! Informeer www.gezins sep., v.a. € 1.995,-. Kijk snel vrijblijvend: op beter-uit.nl of bel 0172 - energie.nl/aanmelden of bel 010 - 258 19 00.

48 48 48.

Veenendaal heeft plaats voor een bewoner welke voor korte of langere tijd verpleging en/of verzorging nodig heeft.

Voor info kunt U bellen met 06 - 11 91 54 56. ≤ Gezocht standhouders op opendag bij Stichting NOHE Doornspijk D.V. zaterdag 7 juni. opgeven op per mail: d.willemsen@kliksafe.nl of tel. 06 - 23 89 85 60 voor 1 Maart a.s.

Vervolg op pagina 16

Laagste prijsgarantie!

tot ruim

% 7o0 rting!

≤ Zwitserland! T.H. in het

prachtige Saastal mooie, ruime en betaalbare vak.woningen 2-12 pers.Voor fam. tot 40 pers. VEEL extra‘s!

Hoogseiz. mogelijk ref. kerkdiensten. Kijk en vergelijk!! www.vakantiesaastal.nl 0184 - 41 33 30.

k

≤ OOSTENRIJK, voor € 495,all-in huurt u een stacaravan op gezinscamping. Recreatieteam, kerkdiensten, zon, water en bergen. Info 055-3030 083 of www.es-vakanties.nl ≤ Antwerpse KEMPEN: Een weldaad van rust en ruimte, geniet van de natuur in Residentie d’Eerstelingh. Ervaar het comfort met je voeten in het gras! Een mooi gerenoveerde boerencottage midden in het Kempische platteland. Prijsvriendelijk Telnr: 0032 - 323 697 80 info: www.eerstelingh.be ≤ Cruise over de Rijn & Moezel, 7-daagse vaarreis met GEGARANDEERD vertrek op D.V. 3 juli, v.a. 649,-. Kijk snel op beter-uit.nl of bel 0172 - 48 48 48. ≤ Singlereis | OOSTENRIJK, 8-daagse treinreis met vertrek op D.V. 2 juli en 6 aug., v.a. 659,-. Kijk snel op beteruit.nl of bel 0172 - 48 48 48. ≤ Bretagne, NORMANDIË, N-Frankrijk. Betaalbare huizen v. 2-20 pers. www.libertevakantiehuizen.nl

Thuisblijven is geen optie!

Profiteer nu en boek via www.onsvakanties.nl/voorjaar Prijsvoorbeelden bij verblijf van een midweek Type De Schaapskooi • Epe (Gelderland) SK4 t Wolfsven • Mierlo (Noord-Brabant) WVS6 Weerterbergen • Weert (Limburg) WB De Bikkels • Vlierden (Noord-Limburg) BI4 Soeten Haert • Renesse (Zeeland) SD8 Hof Domburg • Domburg (Zeeland) B8P Buitenhof Domburg • Domburg (Zeeland) FV16 Cochem • Cochem (Moezel, D) GCL8 Cochem • Cochem (Moezel, D) FV12L

0184 - 422 000

Aankomstdatum 17-02, 24-02, 03-03 17-02, 24-02, 03-03 17-02, 24-02 17-02, 24-02, 03-03 17-02, 24-02, 03-03 17-02, 24-02 17-02, 24-02, 03-03 17-02, 24-02, 03-03 17-02, 24-02, 03-03

Prijs € 59 € 59 € 89 € 39 € 59 € 159 € 329 € 89 € 189

Zeg nu zelf, voor deze prijzen hoeft u het deze voorjaarsvakantie toch niet te laten?

www.onsvakanties.nl/voorjaar

Schakeltjes ≤ SCHAKELTJE opgeven?

Dat kan nu snel en eenvoudig. U ziet direct hoe uw schakeltje eruit gaat zien en wat dit kost. Ga snel naar www.schakeltjes.nl

Gewoon thuis blijven wonen met hulp en zorg van de thuiszorg

ik graag de werkelijkheid ”Omdat achter het nieuws wil zien. ”

(010) 26 40 777 • agathos-thuiszorg.nl ≤ De BR O CHU R E voor de ≤ Benieuwd naar het ver- kerkenraden van het lecto-

Daarom

≤ KAPSTER komt bij u thuis, haal bij de novelle ”Onze Varaat Hoornbeeck College kan

omgeving Wekerom. 0318- der” van ELS FLORIJN? Kom 461288, b.g.g. 06-50414036. naar de thema-avond n.a.v. het indringende leven van ≤ Flexibele OPPAS gevraagd Somalische vluchteling vanaf juni voor 4-8 uur per Ayaan. Woensdag 12 februweek in de omgeving ari, Amersfoort. Opgave via Zwijndrecht / H.I. Ambacht www.gave.nl/lezersavond tel. voor een baby van 3 maan- 0341-460328. den. Interesse? Mail naar: oppas2014@gmail.com ≤ PSYCHOLOGENPRAKTIJK ≤ Voorlichting ZENDING? Brouwer te Geldermalsen, Nodig Spaanse Evangelische Barneveld en Ridderkerk: Zending (SEZ) uit op uw voor onderzoek en hulp school, zendingsavond, vere- t.b.v. kinderen, jongeren en niging of contactmiddag, volwassenen. Informatie en voor boeiende presentatie aanmelden: tel. 0180-426955 over Spanje of Cuba. Met of of zie www.psychbrouwer.nl zonder powerpoint. Allemaal eigen opnamen. Tel. 06 - ≤ Spanningen in het huwe48 77 63 96 - b.g.g. 0184 - lijk? In het gezin? Of per61 16 07. Website: www.sez.st soonlijke problemen waar u zelf niet uitkomt? Wacht ≤ ***** FOTOKAARTEN ***** niet te lang om hulp te vra********** Sfeer & Stijl ********** gen. Neem contact op met ****** Cadeau-artikelen ****** De VLUCHTHEUVEL voor Uw eigen doel steunen? Dat christelijke en professionele kan! Kijk voor meer infor- hulp. Iedere werkdag telefomatie op onze website nisch: 0113-213098 of via www.fotokaartensfeerenstijl. www.stichtingdevluchtheuv nl el.nl ≤ Ver. zonder internet -----------------------------------------------Bent u ook van mening dat Internet geweerd moet worden uit onze gezinnen?!

BEL: 078 - 681 61 17. ≤ Uw FIETS al winterklaar voor € 45,- (ex. ond.)

Rijwielhandel Fraanje, Barneveld. Tel. 0342 - 412988. www.rijwielhandelfraanje.nl

nog besteld worden tot D.v. donderdag 13 februari. Het mailadres voor de bestelling is: vdk@sorg.nl. Zie brief aan kerkenraden d.d. december 2013.

het

RD

Wie helpt mij? De VLUCHTHEUVEL biedt hulp: relatieproblemen, opvoedingsvragen, psychische problemen, eenzaamheid, onzekerheid en seksverslaving.

Wacht niet te lang met hulp vragen: iedere werkdag telefonisch 0113-213098 of via www.stichtingdevluchtheuv el.nl ≤

≤ OPHEFFINGSUITVERKOOP Alles moet weg!!

Decoratiehuys.nl, Uddelerweg 8, Elspeet. ≤

INVESTEERDER gezocht voor 22 ha. akkerbouwgrond.

06 20 74 29 17. ≤ In de KNOOP? Kijk op

www.buntpersoonlijkeont wikkeling.nl

Samen sterk voor christelijke zorg

0900 22 44 777 • leliezorggroep.nl

≤ H uiswerkhulpRijssen.nl heeft NU enkele plekken vrij Voor hulp bij het schoolwerk.

Weet waar u voor staat.

Speciaal voor u als abonnee van het RD...

8% collectieve korting

+

Toon® + installatie cadeau

Ontvang nu 8% korting bij Eneco Collectief 4 jaar + Toon® cadeau!

Omdat wij graag voor u als abonnee iets extra’s doen, hebben wij een collectieve overeenkomst afgesloten met Eneco waarbij u kunt profiteren van een uniek aanbod. Door mee te doen met deze actie dragen wij samen bij aan een duurzame toekomst.

Een uniek aanbod voor u: Aantrekkelijke collectieve korting van 8%

Meld u aan vóór 1 maart!

Ga naar eneco.nl/rd en meld u aan. Bekijk ook de actievoorwaarden.

U kunt inloggen met uw postcode en 6-cijferige relatienummer. Dit nummer is terug te vinden op uw afschrift of per telefoon of e-mail op te vragen bij de abonneeservice.

Toon® geeft u de regie over uw energie

Toon® de thermostaat van Eneco + installatie (t.w.v. € 195,-) cadeau

Direct inzicht in uw energieverbruik en -kosten

Bij Eneco EcoStroom® en AardGas Collectief 4 jaar

Met de app op afstand te bedienen

Prijszekerheid met de vaste prijs

Voorkom verrassingen op uw jaarnota dankzij automatische meldingen Vergelijk uw verbruik met anderen

100% groene stroom Volledige OverstapService, geen overstapkosten

Meld u. aan op eneco.nl/RD

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

Beurs 17

Reformatorisch Dagblad Uitgave van Erdee Media B.V. Laan van Westenenk 12, 7336 AZ Apeldoorn Kantoortijden: maandag t/m vrijdag van 8.00 – 16.30 uur.

U AEX

U Dow Jones

18:05 uur

389,54

1,13 (+0,29%)

15.794,08

22:10 uur

U Tokio

06:00 uur

U Euribor (3 mnd)

165,55 (+1,06%)

14.462,41

307,29 (+2,17%)

0,291%

0,005% (+1,75%)

7-2-14

8-1-14

7-2-14

07-02

Directeur: Ir. B. Visser Hoofdredacteur: W. B. Kranendonk Directie en Administratie Postadres: Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn Telefoon: 055 - 539 02 22 Fax: 055 - 541 22 88 E-mail: directie@erdee.nl IBAN: NL79INGB0000719502 Erdee Media B.V. IncassantID: NL71ZZZ080413960000

8-1-14

Redactie Postadres: Postbus 670, 7300 AR Apeldoorn Telefoon: 055 - 539 02 22 Fax: 055 - 541 22 88 E-mail: redactie@erdee.nl

7-2-14

U Euro

22:10 uur

$ 1,3634

$ 0,0044 (+0,32%)

8-1-14

7-2-14

U Olie (Brent, vat) $ 108,34

07-02

8-1-14

D 10 jaarsrente

07-02

$ 1,15 (+1,07%)

1,879%

-0,039% (-2,03%)

7-2-14

8-1-14

7-2-14

U Goud (troy) $ 1.259,25

07-02

$ 2,75 (+0,22%)

De publicatierechten van werken van leden van een Cisacorganisatie zijn geregeld met Beeldrecht te Amstelveen. Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van de inhoud van deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze rechten berusten bij de uitgever. Zie Copyright en Voorwaarden Erdee Media BV op rd.nl/copyright.

Abonneeservice Postadres: Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn Telefoon: 055 - 539 04 98 Fax: 055 - 542 48 02 E-mail: abonneeservice@erdee.nl Website: www.erdeeservice.nl/abonnementen Bereikbaarheid: maandag t/m vrijdag 08.00 - 17.00 uur Telefoon bezorgklachten: 055 - 539 03 45 Bereikbaarheid bezorgklachten: maandag t/m vrijdag 08.00 - 17.00 en 18.00 - 19.00 uur, zaterdag 09.00 uur - 10.00 uur

Beursstemming

Adreswijzigingen bij voorkeur schriftelijk, twee weken vóór ingangsdatum.

Opnieuw flinke winsten op Wall Street

Abonnementsprijzen binnen Nederland (incl. BTW).

RD Zesdaags Jaarabonnement (incasso): € 314,95 RD Zesdaags Proefabonnement 9 weken: € 37,50 Voor meer abonnementsvormen, de bijbehorende (incasso)voorwaarden en informatie over opzeggen zie www.erdeeservice.nl/abonnementen of bel onze abonneeservice Advertentieafdeling Postadres: Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn Telefoon: 055 - 539 04 99 Fax: 055 - 542 48 02 E-mail: advertentie@erdee.nl Website: www.erdeeservice.nl/adverteren Bereikbaarheid: maandag t/m vrijdag 08.00 – 16.30 uur Voor advertentietarieven, aanlevertijden en aanlevervoorwaarden zie www.erdeeservice.nl/adverteren.

Schakeltjes kunt u online opgeven via www.schakeltjes.nl.

Reacties op brief onder nummer: Postbus 298, 7300 AG Apeldoorn

8-1-14

7-2-14

NEW YORK (ANP). De aandelen­ koersen in de Verenigde Staten zijn gisteren voor de tweede dag op rij stevig omhooggegaan.

Beleggers trokken zich weinig aan van een tegenvallend rapport over de arbeidsmarkt, dat volgens veel economen vertekend is door ongunstig winterweer in januari.

De leidende Dow­Jonesindex sloot de laatste handelsdag van de week af met een winst van 1,1 procent op 15.794,08 punten.

8-1-14

De bredere S&P 500 kreeg er 1,3 procent bij en stond op 1797,02 punten. Technologiegraadmeter Nasdaq steeg met 1,7 procent naar 4125,86 punten.

Ook Europese beleggers haalden gisteren de schouders op over het tegenvallende Amerikaanse banenrapport.

De belangrijkste beursindices gingen licht hoger het weekeinde in. In Amsterdam eindigde de AEX­index met een winst van 0,3

procent, op 389,54 punten. De midkap steeg met 0,2 procent tot 637,62 punten. De hoofdgraad­ meters in Londen, Frankfurt en Parijs gingen met winsten tot 1 procent de handel uit.

In de AEX maakte SBM Offshore een duikeling van bijna 12 procent na de publicatie van een document over een enorm omkopingsschandaal rond de leverancier van productieplat­ formen aan de olie­ en gasindus­

8-1-14

7-2-14

trie. De sterkste stijger bij de Amsterdamse hoofdfondsen was vastgoedfonds Unibail­Rodamco, met een plus van 2,1 procent.

De euro was 1,3635 dollar waard, tegen 1,3612 dollar bij het slot van de Europese beurshandel eerder op de dag. De prijs van Amerikaanse ruwe olie steeg met 2,2 procent tot 99,96 dollar per vat. Een vat Brentolie van 159 liter bracht 109,43 dollar op, een prijsstijging van 2,1 procent.

(Inhoudelijke) klachten over advertenties kunnen gemaild worden naar advertentie@erdee.nl Internet- en archiefdiensten Het Reformatorisch Dagblad is ook online te raadplegen via www.rd.nl. Het complete archief vindt u ook op www.digibron.nl.

Overige websites: www.kerktijden.nl, www.erdeevacature.nl, www.puntuit.nl, www.tijdenplaats.nl.

Volg ons ook op Facebook, Twitter , Google+ of Pinterest.

Diversen Stichting Reformatorische Publicatie (SRP), IBAN NL46INGB0653062362 Stichting Draagt Elkanders Lasten (DEL), IBAN NL67INGB0002970700 of NL59INGB0653260008 Het Reformatorisch Dagblad is een onderdeel van Erdee Media Groep (EMG): EMG legt van abonnees gegevens vast voor de uitvoering van de (abonnee)overeenkomst en om u te informeren over producten en diensten van EMG en zorgvuldig geselecteerde derden. Als u dat niet wenst, kunt u dat melden door een schriftelijk bericht te sturen naar: Erdee Media Groep, afdeling Abonneeservice, Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn. Deze bezwaarregeling geldt niet voor eventueel bij de krant gevoegde folders.

Voor meer informatie over ons privacybeleid en algemene voorwaarden zie www.erdeeservice.nl/privacy en www.erdeeservice.nl/algemenevoorwaarden.

Voor alle in deze uitgave genoemde toekomstige data geldt Deo volente.

AEX naam

Aegon Ahold Koninklijke Air France-KLM Akzo Nobel ArcelorMittal ASML Holding Corio DSM Koninklijke Fugro Gemalto Heineken ING Groep KPN Koninklijke Philips Koninklijke PostNL Koninklijke Randstad Reed Elsevier Royal Dutch Shell A Royal Imtech SBM Offshore TNT Express Unibail-Rodamco Unilever Certificate Wolters Kluwer Ziggo

Beleggingsfondsen 22:10 uur

6,50 12,76 8,37 57,00 12,50 63,86 31,70 47,34 38,93 85,19 46,08 10,12 2,72 25,88 4,04 46,98 15,25 25,30 2,12 12,05 6,57 180,65 27,68 20,96 32,14

± % 07-02

0,29 0,00 -3,64 1,15 0,81 0,19 1,15 -0,39 0,95 -1,71 0,67 0,55 -0,11 0,29 -2,11 -0,33 0,13 0,16 -1,72 -11,79 0,66 2,09 0,64 0,22 0,69

lj datum

lj 52-w vergelij.

18-04-2013 4,41 08-02-2013 10,54 04-09-2013 5,46 26-06-2013 42,10 03-07-2013 8,35 05-04-2013 50,11 04-09-2013 28,65 27-02-2013 43,31 18-02-2013 35,12 10-05-2013 57,13 30-01-2014 44,14 28-03-2013 5,52 04-06-2013 1,38 23-04-2013 20,00 02-04-2013 1,46 18-04-2013 27,98 25-02-2013 11,06 09-10-2013 23,40 31-07-2013 1,71 21-02-2013 10,04 18-02-2013 5,41 24-06-2013 164,20 05-02-2014 26,97 26-02-2013 14,90 25-03-2013 23,79

hj

hj datum

6,99 14,18 9,44 58,38 13,40 75,05 37,45 60,19 49,72 91,15 60,20 11,04 2,80 28,31 4,55 49,84 16,13 26,81 4,33 16,18 7,32 209,00 33,09 22,16 34,00

09-01-2014 07-11-2013 15-01-2014 17-01-2014 17-01-2014 03-10-2013 25-03-2013 19-11-2013 23-09-2013 24-01-2014 27-03-2013 16-01-2014 30-01-2014 20-01-2014 11-11-2013 09-01-2014 21-01-2014 23-01-2014 08-02-2013 24-10-2013 20-01-2014 22-05-2013 28-05-2013 17-01-2014 06-01-2014

k/w

omzet

14,29 8.069.939 13,73 3.605.455 -3,11 12.079.007 -7,80 901.079 11,54 26.721.940 23,63 1.146.534 13,34 186.822 9,75 1.191.721 10,72 459.418 44,99 440.063 18,89 1.174.959 9,00 13.711.623 5,59 14.468.636 93,36 3.289.406 0,89 4.198.670 45,27 446.900 21,14 2.409.728 8,05 5.640.088 4,85 10.666.682 -35,91 17.005.304 -13,20 1.209.067 11,44 339.223 17,96 5.014.059 24,81 710.772 33,35 1.048.430

Ja, ik kies voor 9 weken ✃

zesdaags RD en machtig het RD om eenmalig een bedrag van € 37,50 37,50 vvan an mijn mijn ijn bankrekening 9 weken af te schrijven.

37,50

Naam: Adres: Postc.: Plaats: Tel.: E-mail:

AMX naam

22:10 uur Aalberts Industries 23,23 AMG 7,35 Aperam 15,39 Arcadis 27,65 ASM International 25,00 BAM Groep 3,88 BinckBank 8,14 Boskalis 36,26 Brunel International 43,58 Corbion 15,50 Delta Lloyd Groep 18,84 Eurocom Properties 31,44 Heijmans 12,61 Nieuwe Steen Investments4,49 Nutreco 31,50 OCI 34,30 Pharming Group 0,39 Ten Cate 23,76 TKH Group 25,50 TomTom 5,22 UNIT4 38,68 USG People 11,98 Vastned 35,96 Vopak 41,28 Wereldhave 58,73

± % 07-02

0,48 1,24 13,29 -0,43 0,02 0,00 0,02 -0,53 1,40 0,03 -1,36 3,05 0,96 1,04 -1,79 -1,94 4,53 1,09 0,04 -0,42 0,03 1,01 0,17 0,94 3,31

lj datum

11-02-2013 03-07-2013 05-07-2013 31-07-2013 17-12-2013 26-02-2013 24-04-2013 24-06-2013 01-03-2013 16-12-2013 27-02-2013 24-06-2013 04-03-2013 08-11-2013 25-06-2013 13-06-2013 24-04-2013 04-03-2013 21-02-2013 01-03-2013 21-02-2013 24-06-2013 25-06-2013 10-12-2013 25-06-2013

lj 52-w vergelij.

15,56 5,88 7,98 18,40 22,51 2,98 5,69 26,92 28,57 14,40 12,96 26,30 6,78 4,24 30,08 17,71 0,06 17,15 18,50 3,07 23,49 4,98 29,54 39,75 47,29

hj

23,98 8,35 15,58 27,94 31,73 4,74 8,70 38,64 48,20 19,10 19,40 32,80 12,61 6,25 39,56 36,00 0,48 24,98 27,25 6,25 38,70 12,09 37,25 55,23 59,20

hj datum

k/w

omzet

15-01-2014 19,12 89.951 28-10-2013 51,51 195.962 07-02-2014 -27,01 3.705.074 07-02-2014 24,11 241.692 06-03-2013 7,10 120.765 19-08-2013 7,16 954.335 20-01-2014 15,11 146.270 02-01-2014 14,60 240.903 16-01-2014 23,95 21.646 12-08-2013 -6,02 119.097 17-01-2014 -10,19 777.214 22-05-2013-105,34 80.103 07-02-2014 -5,74 136.244 15-02-2013 3,37 298.974 20-09-2013 13,91 450.878 30-08-2013 -- 74.437 20-01-2014 -1,03 45.576.672 20-01-2014 10,41 41.269 20-01-2014 17,71 20.756 30-10-2013 -2,65 1.097.891 07-02-2014 41,81 25.264 07-02-2014 -23,39 612.067 24-01-2014 11,14 75.487 28-02-2013 13,17 270.640 18-11-2013 -12,93 122.825

Rek.nummer:

22:10 uur naam 30,42 AABF ETF ES50 28,34 ASN Duurz.Sm.&MC Fds 77,34 ASN Duurz.Aand.Fds 27,94 ASN Duurz.Obl.Fds 22,13 ASN Milieu&Waterfds 51,05 BNP AS PAC HI INC 104,02 BNP EUR OBL FONDS 59,41 BNP GL HIGH IN EQ 46,50 BNP OBAM 35,44 BNP PRE GL DIV FD 40,61 Delta Lloyd Dln Fd 9,64 Delta Lloyd Dollar 12,13 Delta Lloyd Euro Credit Fund A 30,57 Delta Lloyd Euro D 6,94 Delta Lloyd Investm.

13,61 Delta Lloyd Rente 9,26 Delta Lloyd Sel. Div 14,17 ETFS Physical Silver 32,50 ETFX Russell 2000 31,44 Eurocommercial Prop.

47,09 IdB Eq.Income 39,29 IdB Euro Mid Cap 128,30 IdB MM RealEstate Eq 50,51 ING Dutch Fund 21,76 ING DuurzaamAandelen 25,43 ING DYN MIX3 FD 57,66 ING EMRG EUROPE FD 39,69 ING Euro Obligatie 24,72 ING Europe Fund 25,58 ING FirstClass Obli.

14,17 ING Global Obligatie 25,29 ING GLOB AL OPP FD 25,53 ING Hoog DivAandelen 26,29 ING Hoog Div.Oblig.

49,30 ING Industrials Fund 45,08 ING Information Tech 48,99 ING Luxury Con.Goods 16,05 ING Premium Dividend 0,42 Intereffekt Brazil Warrants 1,55 Intereffekt China Warrants 0,46 Intereffekt India Warrants 1,08 Intereffekt Japanse Warrants 39,03 iShares AEX UCITS ETF 23,27 iShares Asia Pacific Div UETF 17,32 iShares BRIC 50 UCITS ETF 72,23 iShares China 25 UCITS ETF 15,88 iShares Dev Mkt Prop Yld UETF 16,34 iShares EM Infrastr UCITS ETF 112,81 iShares € Agg Bond UCITS ETF iShares € Corp Bd LC UCITS ETF 129,26 iShares € Corp Bond UCITS ETF 123,21 148,41 iShares € Cov Bond UCITS ETF 143,88 iShares € Gov Bond 10-15 UETF 142,84 iShares € Gov Bond 1-3 UETF 179,94 iShares € Gov Bond 15-30 UETF 183,29 iShares € Gov Bond 7-10 UETF 190,26 iShares € Infl Lkd Gov Bd UETF iShares European Property UETF 27,41

vorig 30,13 28,05 76,43 28,01 21,95 50,52 104,17 58,62 45,99 35,00 39,77 9,71 12,15 30,79 6,90 13,63 9,17 14,18 32,34 30,51 46,28 38,93 127,92 49,80 21,57 25,34 56,20 39,76 24,35 25,60 14,24 25,17 25,26 25,98 49,05 44,87 48,33 15,82 0,41 1,52 0,46 1,07 38,92 23,21 17,28 71,81 15,83 16,16 112,56 128,97 122,85 148,17 143,22 142,75 179,13 182,68 189,97 27,14

% 0,96 1,03 1,19 -0,25 0,82 1,05 -0,14 1,35 1,11 1,26 2,11 -0,72 -0,16 -0,71 0,58 -0,15 0,98 -0,04 0,49 3,05 1,75 0,92 0,30 1,43 0,88 0,36 2,60 -0,18 1,52 -0,08 -0,49 0,48 1,07 1,19 0,51 0,47 1,37 1,45 2,44 1,97 0,00 0,93 0,30 0,26 0,23 0,58 0,32 1,11 0,22 0,22 0,29 0,16 0,46 0,06 0,45 0,33 0,15 0,99

30,77 30,49 0,92 iShares EuroStoxx 50 UCITS ETF 30,62 30,34 0,94 iShares EuroStoxx 50 UCITS ETF 17,95 17,84 0,62 iShares Estoxx Div UCITS ETF iShares EuroStoxx Mid UCITSETF 42,61 42,44 0,40 28,02 27,95 0,25 iShares EuroStoxx Small UETF 28,12 27,94 0,66 iShares Estoxx Growth Lrg UETF 7,88 iShares FTSE 100 UCITS ETF 7,83 0,56 24,52 24,36 0,64 iShares FTSEuroFirst 100 UETF 9,72 iShares FTSEuroFirst 80 UETF 9,63 0,88 17,14 16,98 0,94 iShares Global Infrastr UETF 160,61 160,38 0,14 IShares II Euro Gvt Bd 3-5 d 13,48 13,44 0,33 iShares Private Eq UCITS ETF 32,07 31,85 0,69 iShares MSCI AC Far East UETF 24,23 24,21 0,08 iShares MSCI Brazil UCITS ETF 19,77 19,76 0,05 iShares MSCI East Europe UETF 19,96 19,84 0,55 iShares MSCI Emerg Mkts UETF 26,75 26,60 0,55 iShares MSCI Emerg Mkts UETF iShares MSCI Latin Americ UETF 14,07 14,07 0,00 iShares MSCI Europe ex-UK UETF 25,67 25,44 0,92 37,52 37,23 0,77 iShares MSCI Europe UCITS ETF 20,40 20,22 0,87 iShares MSCI Europe UCITS ETF iShares MSCI Jap € Hedged UETF 35,18 34,60 1,68 22,14 21,88 1,19 iShares MSCI Japan UCITS ETF 8,47 iShares MSCI Japan UCITS ETF 8,36 1,26 27,67 27,53 0,51 iShares MSCI Korea UCITS ETF iShares MSCI Nrth America UETF 25,44 25,22 0,89 iShares MSCI Taiwan UCITS ETF 24,89 24,64 1,01 20,54 20,49 0,24 iShares MSCI Turkey UCITS ETF 35,49 35,18 0,87 iShares MSCI Wrld € Hedg UETF 28,02 27,78 0,86 iShares MSCI World UCITS ETF 25,02 24,82 0,81 iShares MSCI World UCITS ETF 33,24 32,95 0,88 iShares S&P 500 UCITS ETF 13,08 12,97 0,88 iShares S&P 500 UCITS ETF 28,74 28,50 0,86 iShares STOXX Europe 50 UETF 6,73 Ke Eur High Div Fund 6,65 1,20 11,84 11,67 1,46 Kempen Bst Sel Eur 23,94 23,68 1,10 Kempen Gbl High Di 54,09 53,77 0,60 Kempen Orange Fund 91,38 91,38 0,00 Kempen Oranje Part 25,73 25,83 -0,39 Kempen Profiel 0 4,49 Nieuwe Steen Investments 4,44 1,04 25,61 25,46 0,59 Optimix Mix Fund (E) 23,50 23,36 0,60 Optimix Wereld Aandelen Fonds 34,41 34,24 0,50 RBS MA DAXglobal Asia 38,59 38,64 -0,13 RBS MA DAXglobal Russia 23,76 23,69 0,30 RBS MA RICI 27,16 26,73 1,61 Robeco A-u 28,11 27,68 1,55 Robeco EUR G-u 25,32 25,12 0,80 Rolinco A-u 54,57 54,55 0,04 Rorento Class DH EUR 17,02 16,83 1,13 RZL Optimaal Paars 24,86 24,50 1,47 SNS Nederlands Aandelenfonds 39,02 38,92 0,24 Think AEX UCITS ETF 29,12 28,90 0,76 Think Global Equity UCITS ETF 172,25 172,26 -0,01 TRADING CAPITAL B 17,41 17,20 1,25 Vanguard FTSE JPN 24,96 24,74 0,89 Vanguard S&P500 35,96 35,90 0,17 Vastned 193,30 192,04 0,66 WP Stewart Holdings Fd-k

Handtekening:

Internationale indices naam

Stuur deze bon naar: Reformatorisch Dagblad, Abonneeservice, Antwoordnummer 92, 7300 AB Apeldoorn.

Deze aanbieding geldt t/m 30 september 2014.

U heeft de afgelopen 6 maanden geen (proef) abonnement op het RD gehad. Zie www.erdee service.nl voor de abonnementsvoorwaarden.

AEX-Index AMX-Index ASCX-Index All Share Index BEL 20 CAC 40 DAX 30 FTSE 100 FTSE 300 S&P 500

22:10 uur

389,54 637,62 529,66 593,83 2.909,43 4.228,18 9.301,92 6.571,68 1.300,11 1.797,02

Varkensprijzen vorig ± % slot 07-02

30-12

0,29 0,17 0,87 0,37 0,51 0,96 0,49 0,20 0,75 1,33

-304,89 135,27 233,99 -232,74 -49,22 -157,75 -261,97 -262,87 -123,67 -325,32

388,41 636,55 525,09 591,64 2.894,73 4.188,10 9.256,58 6.558,28 1.290,41 1.773,43

Madrid Stockholm Milaan Dow Jones Industrial Dow Jones Transportation Dow Jones Utilities Nasdaq Composite HangSeng Nikkei Sydney Stoxx Europe 50 Israel

10.072,40 1.313,20 19.692,08 15.794,08 7.242,33 503,85 4.125,86 21.636,85 14.462,41 5.184,50 2.859,82 1.307,98

9.964,60 1.308,14 19.504,24 15.628,53 7.181,91 500,34 4.057,12 21.423,13 14.155,12 5.147,40 2.839,25 1.307,98

1,08 157,01 0,39 -148,15 0,96 381,90 1,06 -508,65 0,84 -251,56 0,70 235,44 1,69 -166,75 1,00 -713,43 2,17 -1.122,62 0,72 -314,96 0,72 -204,15 0,00 -156,46

Biggen (voorlopig): Varkens geslacht: Varkens levens: Zeugen geslacht: Zeugen levend:

50,50 (-1,50) 1,48 (-0,04) 1,18 (-0,03) 1,23 (-0,06) 1,02 (-0,04)

Internet: www.vwd.eu

Goederenmarkt Cacao Haver Katoen Koffie Mais Sojabonen Sojameel Sojaolie Suiker Tarwe

07-02 2.886,00 456,50 86,31 135,75 444,50 1.327,00 444,00 38,78 15,85 582,25

31-01 2.911,00 405,50 85,83 125,20 434,00 1.282,75 426,10 37,64 15,55 555,75

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

18 Economie

Boekenketen Polare zo goed als failliet Redactie economie BUSSUM. Het zat er al even aan te komen, maar nu lijkt het doek toch echt te gaan vallen voor Polare. Het bedrijf verwacht volgende week uitstel van betaling aan te moeten vragen. De boekwinkels van Polare blijven in ieder geval nog tot dinsdag dicht, maakte de boekenketen gistermiddag bekend.

De aanvraag van uitstel van be­ taling is over het algemeen een voorbode van faillissement.

Volgens president­commissaris Carel Bikkers van Polare weige­ ren CB (het vroegere Centraal Boekhuis) en drie grote uitgevers mee te werken aan een doorstart.

Polare dreigt volgens Bikkers fail­ n Boekenketen verwacht dinsdag uitstel van betaling te moeten aanvragen.

Polare wijt dreigend faillissement aan gebrek aan medewerking. n

liet te gaan door die onwil van leverancier CB en de uitgeverijen om mee te werken aan een red­ ding van het bedrijf. Met de ban­ ken is al overeenstemming bereikt over een forse afschrijving van de schulden.

In het voorstel van Polare zou CB 30 procent van zijn openstaande facturen, ofwel 6 miljoen euro, en een achtergestelde lening van 4 miljoen euro aan Polare moeten kwijtschelden. De grote uitgeve­ rijen zagen hier echter als aan­ deelhouder van CB geen brood in.

Commissaris Cor Molenaar noem­ de dit een irrationeel besluit. „Bij een faillissement krijgen alle par­ tijen minder dan bij ons voorstel.”

Bikkers gaf aan dat er nog een „theoretische” mogelijkheid is dat er voor dinsdag een redding komt.

Daarvoor zal de boekensector over de brug moeten komen, stelde hij. „De sector zal bij een faillissement van Polare een aanzienlijk stuk van de omzet zien verdampen.

Kleine schrijvers en uitgevers zul­ len uit de schappen verdwijnen.

We mogen dit culturele erfgoed niet laten vallen. Ik doe daarom een oproep aan iedereen die het boek een warm hart toedraagt.”

Chronologie van problemen ● 13 januari 2012: Selexyz raakt in financiële problemen en praat met investeerders. ● 22 maart 2012: Selexyz vraagt uitstel van betaling aan. ● 27 maart 2012: Bewindvoerder Jan Dingemans van Selexyz praat over samenwerking met De Slegte. ● 3 april 2012: ProCures, het investeringsbedrijf achter De Slegte, neemt Selexyz over.

Een faillissement is afgewend. ● 6 juni 2013: De samengevoegde boekhandels De Slegte en Selexyz gaan verder onder de naam Polare.

● 28 november 2013: Polare schrapt 75 arbeidsplaatsen in Nederland wegens gekrompen omzet. ● 13 januari 2014: Polare krijgt voorlopig geen boeken meer van leverancier CB wegens een betalingsachterstand. ● 20 januari 2014: Polare en CB bereiken overeenstemming over leveringsvoorwaarden. ● 27 januari 2014: Alle twintig Nederlandse winkels van Polare gaan „tijdelijk” dicht. ● 7 februari 2014: Polare denkt uitstel van betaling te moeten aanvragen.

E-READER ALS PRIJSKAARTJE Een camera met een digitaal prijskaartje in de schappen van het Zoetermeerse filiaal van MediaMarkt.

In alle 33 Nederlandse vestigingen van het elektronicaconcern worden de normale prijskaartjes vervangen door e-readers, waarop de prijs en productspecificaties volledig geautomatiseerd zijn aan te passen. beeld ANP

ZOETERMEER.

Kabinet steunt ex-personeel Aldel

Slachter spant rechtszaak aan Slachterij Van Hattem Vlees uit Dodewaard en de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit NVWA treffen elkaar dinsdagmiddag voor de rechter in Den Haag.

DODEWAARD (ANP).

Het kabinet draagt voor 1 miljoen euro bij aan plannen om de 600 medewerkers en leveranciers van het failliet verklaarde Aldel in Delfzijl aan nieuw werk te helpen.

DEN HAAG (ANP).

Minister Asscher (Sociale Zaken) heeft dat gisteren geschreven aan de Tweede Kamer.

Ook de gemeente Delfzijl en de provincie dragen bij, waardoor er in totaal 2,5 miljoen euro beschik­ baar is voor een actieplan waarin alles draait om de ontslagen mede­ werkers zo snel mogelijk weer aan de slag te krijgen.

De slachterij heeft gisteren een geding aangespannen tegen de NVWA, omdat die dienst eist dat alle partijen vlees die tussen 1 ja­ nuari 2012 en 23 januari 2014 zijn geleverd, worden teruggeroepen. „Onzinnig”, aldus veterinair juri­ disch adviseur Frank Peters van het bedrijf.

De slachterij begon maandag met een gedeeltelijke terugroepactie,

nadat ze vorige week in opspraak was gekomen door mogelijk ge­ sjoemel. Het bedrijf zou paarden­ vlees hebben gemengd met rund­ vleessnippers. Paardenvlees is veel goedkoper dan rundvlees. Het be­ drijf roept alle partijen paarden­ vlees terug en producten waarin mogelijk paardenvlees terecht is gekomen. „Het gaat om enige dui­ zenden kilo’s vlees. De actie loopt goed, onze afnemers werken vlot mee”, aldus Peters.

De NVWA wil echter dat er 28.000 ton rund­, paarden­, geiten­ en schapenvlees wordt teruggehaald, omdat de voedselveiligheid niet kan worden gegarandeerd.

Groot geld Strengere regels voor banken, maar geen opsplitsing Arie de Rooij

Geen sector heeft de afgelopen jaren zo stevig onder maatschappelijke kritiek gestaan als die van de banken. Om ze in het gareel te krijgen is de regelgeving aangescherpt, maar een volledige splitsing van traditionele en riskante activiteiten blijft achterwege.

Bergen aan belastinggeld zijn er in de bedrijfstak gepompt om een dreigende ineenstorting van het financiële systeem af te wenden.

Eurocommissaris Michel Barnier (Interne Markt) herinnerde er recent nog eens aan, toen hij ver­ dere plannen presenteerde voor een verkleining van het gevaar op nieuwe ongelukken. In de heftig­

ste periode van de crisis, tussen 2008 en 2011, ging het in de EU om zo’n 1600 miljard euro.

Nederland weet erover mee te praten. De nationalisatie van ABN AMRO en de steunrondes voor ING, Aegon en SNS kostten tientallen miljarden. Overigens is een deel ervan inmiddels terug­ betaald. Soms levert dat zelfs een meevaller op voor de schatkist, zoals deze week bleek rond de verkoop van Amerikaanse rom­ melhypotheken van ING, die de staat begin 2009 overnam. Niette­ min waren het operaties waarvan de overheid hoopte dat ze nooit meer nodig zouden zijn. Maar een jaar terug moest minister Dijssel­ bloem toch weer in actie komen, om SNS Reaal te redden.

De verontwaardiging van de burger, die de bank zijn spaargeld toevertrouwt, valt te begrijpen.

Het liep verkeerd doordat financi­ ele spelers, mede onder druk van

Staatssteun aan ING heeft schatkist uiteindelijk winst opgeleverd. beeld ANP

beleggers, handelden in com­ plexe, speculatieve producten, te grote risico’s accepteerden en een dergelijk gedrag intern stimu­ leerden door enorme bonussen

toe te kennen bij snelle winsten.

De politiek, veelal op Europees niveau, heeft in de afgelopen jaren tal van maatregelen getrof­ fen om een veiliger en gezonder

bankwezen te creëren. Zo zijn de ondernemingen in deze sector volop bezig met het vergroten van hun kapitaalbuffers, zodat zij be­ ter tegen een stootje kunnen. Een van de internationale normen in dit verband: een eigen vermogen van minimaal 3 procent van het, naar risico ongewogen, totaal aan uitzettingen. Nederland hanteert 4 procent als ondergrens. Voor de bonussen wordt de limiet gelegd bij één jaarsalaris.

Verder zijn de lijnen uitgestip­ peld voor de bankenunie. Die voorziet in gemeenschappelijk toezicht door de Europese Cen­ trale Bank (ECB) vanaf november aanstaande. Gaat het toch mis, dan draaien straks in eerste instantie de aandeel­ en obligatie­ houders via een afwaardering van hun stukken op voor de rekening.

De banken zelf moeten gezamen­ lijk een fonds vormen voor een eventuele verdere financiering

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

Economie 19

Levering koor-cd’s hapert door ondergang groothandel Redactie economie

Wie dezer dagen de christelijke boekwinkel binnen­ stapt op zoek naar die ene cd van dat bepaalde koor, zou weleens met lege handen weer moeten vertrekken. Door het faillissement van groothandel Sabra Muziek is de levering van diverse labels vertraagd of zelfs stil komen te liggen.

HARDERWIJK.

In het wereldje was het al een tijdje bekend: Sabra verkeert in zwaar weer. De distributeur van christelijke muziek –de laatste jaren aangevuld met films, boe­ ken en „cadeauartikelen met een boodschap”– vroeg producenten om uitstel van betaling. Vlak voor Kerst haperde de levering aan de muziek­ en boekwinkels. Ook de website ging op zwart. Eind januari viel het doek: Sabra werd failliet verklaard. Daarmee is er voorlopig een einde gekomen aan de ooit zo succesvolle activitei­ ten van de Harderwijkse familie Venema.

Voor Boekhandel Smit in Gouda was Sabra een belangrijke distributeur, zegt eigenaar Jan Koppejan. „We betrokken er veel cd’s en dvd’s.” Op dit moment moet hij af en toe nee verkopen aan zijn klanten. „De markt is

zich aan het herschikken. Produ­ centen brengen hun labels onder bij andere distributeurs. Voor mij is het even zoeken. Vooral koor­ muziek en psalmen­cd’s zijn mo­ menteel lastig te krijgen. Ik kan wel verschillende koren benade­ ren, maar dat is nogal omslachtig.

Ik wacht maar even af.”

Alice Pasterkamp, bedrijfsleider van ’t Boekendal in Urk, heeft dezelfde ervaring. „Bij Sabra kon je bijna alles krijgen. Ik moet nu meer verspreid inkopen. Maar ik merk ook dat anderen in het gat springen. Ecovata (specialist in gospelmuziek, red.) en De Bazuin (koormuziek) bijvoorbeeld hebben al labels overgenomen.”

„Ook de christelijke muziekmarkt heeft een flinke knauw gehad door de crisis” Geluk bij een ongeluk is dat het faillissement op een relatief gun­ stig moment kwam: januari en februari zijn stille maanden voor de cd­handel. „Als dit in oktober was gebeurd, was het veel erger geweest”, zegt Pasterkamp.

Bert Moll uit Lelystad is dirigent

en produceert daarnaast cd’s van onder meer mannenkoor Con Forza uit Woerden, het Urker Mannenkoor Hallelujah en so­ praan Willemijn. Moll had de dis­ tributie van zijn label BMM exclu­ sief bij Sabra ondergebracht. „Ik ben nu in gesprek met anderen.

Binnenkort start de uitlevering naar de winkels weer.”

Sabra startte in 1981 met de distributie van muziekcassettes en platen. De komst van de cd enkele jaren later gaf het bedrijf een enorme impuls. In 1999 werd Sabra exclusief distributeur van Te Deum, een van de oudste christelijke labels en bekend van onder meer het Kamper mannen­ koor DEV. Later gingen ook an­ dere labels met de Harderwijkse groothandel in zee.

Vakblad Entertainment Business vroeg eigenaar Ron Venema, die Sabra in 2001 van zijn ouders overnam, naar de oorzaken van de ondergang. „Ook de christelij­ ke markt heeft een f linke knauw gehad door de crisis. Zowel op het gebied van entertainment als boeken. Daarnaast was er een contract met een leverancier dat ons parten heeft gespeeld.”

Bij Sabra werkten negen men­ sen. Curator Peter Bas Disberg zei gisteren dat hij de mogelijkheden van een doorstart onderzoekt.

Topdag FloraHolland ondanks staking

De staking zorgde op sommige locaties wel voor enige vertraging, aldus een woordvoerder van de co­ operatieve onderneming. Volgens

hem waren er voldoende werk­ willigen om het werk door te laten gaan. Volgens de vakbonden heb­ ben 850 van de circa 4000 werk­ nemers zich als staker ingeschre­ ven. CNV Dienstenbond en FNV Bondgenoten gaven gisteren aan dat het bedrijf uitzendkrachten heeft ingezet.

FloraHolland spreekt dit met klem tegen. „Daar is geen sprake van. Dat is zelfs wettelijk niet toe­ gestaan”, aldus de woordvoerder.

Volgens de bloemenveiling is het gelukt met de overgebleven werk­ willigen een klokomzet te draaien van 15,1 miljoen euro. De veiling­

van een overlevingsplan. Want hierover is iedereen het eens: geen bijdrage meer op kosten van de belastingbetaler.

Barnier heeft kortgeleden een volgende stap gepresenteerd in het hervormingsproces. Het be­ trokken voorstel, dat in 2017 van kracht moet worden, bevat een verbod voor de, qua omvang, elite onder de banken. Deze mag niet langer aangetrokken geld gebrui­ ken voor bepaalde risicovolle con­ structies, speculatieve handel in grondstoffen en investeringen in hedgefondsen, voor zover daarbij eigen gewin het enige doel is en met dus geen voordelen voor de klanten of de economie. Dit raakt ongeveer dertig megaconcerns, waaronder ING, die anders te groot zijn om ze failliet te laten gaan (zonder dat de gevolgen daarvan te overzien zijn), terwijl het te duur zou uitpakken om ze overeind te houden.

De banken zijn niet blij met de zoveelste ingreep. Zij waarschu­ wen dat uitvoering van allerlei strengere bepalingen de krediet­ verlening en daarmee de econo­ mische groei schaadt. De Raad van Ministers en het Europees Parlement moeten het jongste pakket nog goedkeuren. Of dat binnen eerstgenoemd EU­orgaan lukt, is de vraag. Duitsland en Frankrijk zijn kritisch.

De bankenlobby in Brussel is overigens niet zonder succes gebleven. Het leek aanvanke­ lijk namelijk toe te gaan naar een verplichte opsplitsing: een strikte scheiding van enerzijds de nutsfuncties, met het betalings­ verkeer, de spaartegoeden en de leningen aan consumenten en be­ drijven, en anderzijds het zaken­ bankieren, met onder andere de handel in effecten en derivaten.

Die radicale aanpak is voorlopig echter uit beeld verdwenen.

Redactie economie

Staking of niet, Flora­ Holland heeft gisteren een top­ dag gedraaid. Het bedrijf, waar medewerkers tot gisteravond het werk voor 24 uur hadden neergelegd, slaagde erin alle ver­ kochte bloemen en planten af te leveren. Volgens de vakbonden zijn er uitzendkrachten ingezet om het werk te doen.

AALSMEER.

dag staat daarmee zelfs in de om­ zet top 10. De totale aanvoer be­ droeg 24.500 karren.

De werknemers staken vooral voor een hogere ontslagver­ goeding in het nieuwe sociaal plan voor FloraHolland, dat in oktober aankondigde 200 voltijdbanen te gaan schrappen. Kitty Huntjens, onderhandelaar namens CNV Dienstenbond: „De acties gaan door zolang een goed sociaal plan van FloraHolland uitblijft. Tijd dus voor het bedrijf om nu echt te gaan luisteren naar zijn mensen.”

De directie vindt de eisen van vakbonden en stakers „onrea­

listisch.” Het inwilligen ervan zou volgens haar leiden tot meer boventallige medewerkers. advertentie

profiteer nu van de winterkorting en een laag btw-tarief

uddel 0577401367

Boetes vernietigd in zaak Super de Boer Oud­topman Heidman van supermarkt­ bedrijf Schuitema (tegenwoor­ dig C1000) hoeft een boete van een ton die hij kreeg in een voorkenniszaak rond concur­ rent Super de Boer, niet te betalen. Hetzelfde geldt voor C1000­franchiseondernemer Van Leeuwen. Dat maakte de Autoriteit Financiële Markten (AFM) gisteren bekend. De boe­ tes zijn vernietigd omdat niet vast is komen te staan dat er daadwerkelijk sprake was van voorkennis in de zaak.

AMSTERDAM (ANP).

Ook Belgen zijn 1 en 2 eurocenten beu Ook in België zijn de dagen van de muntjes van 1 en 2 eurocent geteld. Het Belgisch kabinet ging gisteren akkoord met het wetsvoorstel om aankoopbedragen af te ronden op 5 cent. Daardoor wordt het gebruik van de muntstukken overbodig en zullen ze geleidelijk uit de portemonnee verdwijnen.

Een grote meerderheid van de Belgische consumenten en winkeliers is de eurocentjes beu. In Nederland worden prijzen al jaren afgerond.

BRUSSEL (ANP).

Minder banen in VS dan verwacht WASHINGTON (ANP). De werk­ gelegenheid in de Verenigde Staten is in januari iets sterker gegroeid dan een maand eerder, maar wel minder dan verwacht. Dat meldde het Amerikaanse ministerie van Arbeid gisteren op basis van een eerste schatting. Vorige maand werden er per saldo 113.000 banen gecreëerd in de Amerikaanse economie, afgezien van de agrarische sector. Economen voorspelden gemiddeld 180.000 nieuwe banen voor januari.

Meer mobiele klanten Tele2 Nederland

kwaliteit sinds 1956

www.schildervanvliet.nl

Het Zweedse telecombedrijf Tele2 heeft vorig kwartaal in Nederland 62.000 nieuwe klanten voor mobiele telefonie binnen­ gehaald. Dat maakte Tele2 gis­ teren bekend. Daarmee steeg het mobieleklantenbestand van het bedrijf in Nederland tot 694.000, van 478.000 een jaar eerder. De omzet uit mobiele telefonie kwam uit op 447 miljoen kroon (505 mil­ joen euro), tegen 288 miljoen kroon in dezelfde periode een jaar eerder.

STOCKHOLM (ANP).

S&P waarschuwt voor terugval Turkije Kredietbeoorde­ laar Standard & Poor’s (S&P) waarschuwt voor een „harde landing” van de Turkse econo­ mie. Het land is sterk afhan­ kelijk van financiering uit het buitenland, en kwetsbaar voor valutaschommelingen.

Daarnaast speelt het recente politieke tumult een rol, stelde de financiële keurmeester gis­ teren. S&P gaat nu uit van een groei van de Turkse economie in 2014 en 2015 van gemiddeld 2,2 procent, terwijl eerder 3,4 procent werd verwacht.

LONDEN (ANP).

ZUINIG WAGENTJE Een deelnemer aan de jaarlijkse Shell Eco-marathon gisteren in de Filipijnse hoofdstad Manilla. Ruim honderd studenten uit vijftien landen –waaronder Nederland– rijden er in hun zelfontworpen ultrazuinige auto’s. beeld AFP

MANILLA.

KAMPEN ARNEMUIDEN EN GOES DOORN Landelijke zendingsdag Concerten van The Martin Dinsdag 11 februari Zaterdag 8 maart Mans Formation Verkiezingsbijeenkomst Stichting Balkanzending Vrijdag 21 februari SGP Utrechtse Heuvelrug ALBLASSERDAM in scholengem. Pieter Zandt Arnemuiden Gisbertus Voetiusschool Grote Kerk Aanvang: 10.30 uur Vrijdag 7 maart Bloemengaard 69 Zaterdag 15 februari Ds. C.L. Onderdelinden Goes Spreker: Aanvang: 19.30 uur Ds. A. Verschuure Opbrengst voor Dhr. C. van der Staaij Urker mannenkoor Hallelujah Ds. K. Veldman Terre des Hommes Aanvang: 20.00 uur o.l.v. Bert Moll Pauze: 12.30 - 14.00 uur Info en kaarten www.musicaInloop vanaf 19.30 uur Orgel: Harry Hamer Ds. A. Britstra terre.nl of 0118-562859 Iedereen van harte welkom!

Sopraan: Dhr. J.H. Koppelman Willemijn de Munnik DORDRECHT (jeugdverhaal) Opening en sluiting: Kromhout 149 Ds. M.A. Kempeneers BENSCHOP ds. K. Hoefnagel Ned. Herv. Ver. Calvijn Sluiting: 16.00 uur Herv. Kerk Collecte t.b.v. SEZ Dinsdag 11 februari Kinderopvang aanwezig Zaterdag 15 februari Entree: € 10,00 / € 5,00 19.45 uur 20.00 uur Reserveer nu met € 2,50 Presentatie van Mannenkoor S.D.G. uit Urk korting via www.selov.nl zendingswerk in Peru o.l.v. Jaap Kramer door ds. P.C. Kleinbloesem.

Marco den Toom, orgel Collecte t.b.v. dit André van Vliet, vleugel KAPELLE (Zld) zendingswerk Ds. C.D. Zonnenberg, spreker Hervormde Kerk Toegang vrij ELSPEET Zaterdag 15 februari Ger. Gem. Jong Mannenkoor Salomo AMERSFOORT Nachtegaalweg Het Hollands Jongerenkoor 4 St. Joriskerk, Hof 1 Zaterdag 15 februari o.l.v. Peter Wildeman BOVEN-HARDINXVELD Vrijdag 14 februari 14.30 uur Joost van Belzen: orgel Herv. Kerk 19.30 uur Ds. G. van Manen Mark Brandwijk: vleugel Vrijdag 14 februari Messiah, G.F. Händel uit Elspeet Wilhelm Groenendijk: Aanvang: 20.00 uur door (oud)leerlingen Van trompet Thema: Sprankelend dubbelconcert Lodenstein College, ”De gelijkenis van de zaaier ” Carine de Munck: declamatie CD-presentatie vocale solisten en Ars Musica Winnaars Ned. Premiére n.a.v. Matth. 13 : 1-9 en 18-23 ”U zij de glorie!”

Begeleidingsorkest Concours 2013 Aangepaste kerkdienst Vleugel: Hugo van der Meij o.l.v. Patrick van der Linden Spreker: J. Pons voor mensen met een Orgel: Jan Rozendaal Voor info en kaarten: beperking. Iedereen is Collecte: JBGG Entree: € 7,50 (volw.) www.scratchamersfoort.nl van harte welkom.

Aanvang: 19.30 uur t/m 12 jr gratis

Varia

Speciaal voor u als abonnee van het RD...

OUDDORP Doopsgez. Kerk Dorpstienden 3 Vrijdag 21 februari Aanvang: 20.00 uur Sprankelend dubbelconcert CD-presentatie ”U zij de glorie!”

Vleugel: Hugo van der Meij Orgel: Jan Rozendaal Entree: € 7,50 (volw.) t/m 12 jr gratis

Van Bale & Zn

Langestraat 64, 8281 AM Genemuiden T. 038-3855171 • E. info@gordijnschuur.nl

www.gordijnschuur.nl

Gordijnen & Raamdecoratie Kant en klaar gemaakt binnen 48 uur

Tapijt, Kunstgras, Vinyl & PVC Vloeren

POEDEROIJEN Herst. Herv. Kerk Burg. Posweg 3 Zaterdag 15 februari Psalmzangavond ’Op weg naar Jeruzalem’ 19.30 - 21.00 uur orgel, panfluit, dwarsfuit, trompet Collecte t.b.v. pastorie Na afloop is er koffie

We staan ook op de volgende markten: • Putten • Nunspeet • Wezep • Bunschoten-Spakenburg

BOSKOOP WIJK EN AALBURG in Herst. Herv. kerk Niet-ritmische Samenzangavond m.m.v. Bovenstemgroep Hardinxveld-Giessendam Zaterdag 15 februari Meditatie Ds. H. Zweistra Organisten Dick Boogaard en Kees Smokers Toegang gratis Collecte t.b.v. St. Vrienden van Heidelberg en Dordrecht Aanvang 19.30 uur Allen hartelijk welkom

ZWIJNDRECHT Oude Kerk Zaterdag 5 april Johannes Passion, J.S. Bach door Canticum Amicorum o.l.v. Patrick van der Linden Voor info en voorverkoop kaarten zie onze website www.canticumamicorum.nl

Ichtuskerk, Mendelweg 20 DV do 13-2, 19.30 uur ZANG- EN MUZIEKAVOND KK Jonge Ichtusklanken André Knevel, orgel Liselotte Rokyta, panluit Zie ook agenda www.woordendaad.nl

MEETELEMENT

Bestel nu verantwoorde boeken via refoboekperpost.nl

€ 20,korting per persoon

4-daagse samenzangreis naar Normandië met bezoek aan de invasiestranden Informatie

Samen zingen in drie kathedralen van St-Omer,

Datum: dinsdag 10 t/m vrijdag 13 juni 2014 Vertrek gegarandeerd!

Thema: Herdenking 70 jaar D-day

Rouen en Caen. Daarnaast bezoekt u oude vissersstadjes, de ruige kust met bizarre granietklippen en natuurlijk de invasiestranden.

Verder bezoekt u o.a. Arromanches met het Invasie-

In reissom inbegrepen:

museum en een ereveld bij “Omaha Beach”.

Bussen voorzien van “Keurmerk Erkend Busbedrijf”

In Caen kunt u het “Memorial” bezoeken. Dit

Vervoer perTourist ClassTouringcar voorzien van

museum is gewijd aan de Slag van Normandië.

koffie- en theefaciliteiten

In Rouen, de hoofdstad van Normandië, kunt u

3 x overnachting met ontbijt in een

wandelen aan de oevers van de Seine of de vele

middenklasse hotel

boetiekjes bekijken. Ga mee en beleef het zelf!

Meld u aan voor de nieuwsbrief

en betaal geen verzendkosten bij uw eerstvolgende bestelling.

Download de Digibronapp

2 x diner Zingen in kerken in Caen, Rouen en St. Omer

Medewerkende musici:

Collecte voor Stichting Hulp Vervolgde Christenen

Carina Bossenbroek, panfluit

Meditatie en leiding ds. A.A. Brugge Reisinformatiepakket per boeking.

Wilhelm Groenendijk, trompet Peter Wildeman, orgel

Abonneevoordeel: € 359,- p.p. in plaats van € 379,- p.p.

Voor reserveren en meer informatie vraag de speciale folder aan via info@zang-reizen.nl.

Of bekijk de folder digitaal op www.zang-reizen.nl en vul het formulier digitaal in.

NB: Vermeld voor de korting bij bijzonderheden: actie-RD.

Of vraag de folder telefonisch aan via 0118 - 62 71 38.

Als u reserveert, vermeld dan bij bijzonderheden: actie-RD.

Kijk voor meer informatie op rd.nl/abonneevoordeel

Het digitale kenniscentrum voor de gereformeerde gezindte.

De app is ontwikkeld voor iPhone en iPad.

Reformatorisch Dagblad

zaterdag 8 februari 2014, 43e jaargang nr. 263

4 â&#x20AC;&#x17E;Als je het niet in het licht brengt, ettert het voortâ&#x20AC;?

Joost Verheij beleed zijn seksuele zonden aan zijn vrouw en aan God.

12 Jullie tijd is geweest, nu zijn de rollen omgekeerd Legden christenen voorheen hun wil op aan de rest van Nederland?

beeld VidiPhoto

Welkom in de Geerstraat!

D

e detailhandel verkeert in zwaar weer. Burgers houden de hand op de knip en steeds vaker is niet de buurman, maar het web de te kloppen concurrent. Hoe gaan winkeliers hiermee om? Deze krant nam een kijkje in een doorsnee winkelstraat in Nederland: de Geerstraat in Kampen.

>

pagina 2 en 3

2

accent

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

De kassa rinkelt allang niet tekst Marcel ten Broeke en Tiemen Roos beeld VidiPhoto

W

ie vanuit de Oudestraat –de belangrjkste winkelstraat van Kampen en tevens een van de langste winkelstraten van Nederland– de Geerstraat inloopt, springen meteen de steunbalken in het oog die voorkomen dat de eerste de beste winkels in de straat ineen zullen zjgen.

Een eerste impuls is om dat te gaan interpreteren, geheel in ljn met de weinig lorissante situatie in winkelland, waar de verkopen in de achterliggende periode zó sterk terugvielen dat Nederlandse winkeliers qua omzetdaling in 2013 in de eurozone eigenljk alleen hun collega’s in Griekenland, Portugal en Slovenië nog achter zich wisten te houden.

Toch zou dit beeld onterecht zjn, want wie de moeite neemt de –op de Wibra na allemaal zelfstandige– winkeliers in de Geerstraat te vragen naar hun wel en wee, treft geen mensen aan die de wanhoop nabj zjn. Nee, hoewel de zorgen er wel degeljk zjn, overheersen de hoop, het ondernemerschap en de vechtlust om te midden van alle bedreigingen ook weer nieuwe kansen te ontwaren.

Neem Bertha Boonstra. Afgelopen zaterdag gingen de deuren van haar stoffenwinkel, Stoffenkraam Kampen, oficieel open, al is iedereen die in de achterliggende weken op de bonnefooi al binnenliep ook gewoon geholpen. Hoewel de crisis op haar kersverse bestaan als winkelier dus nog geen vat heeft gehad, was die crisis er wel de reden voor dat ze nu in de winkel staat.

Het kopieer- en printbedrjf van haar man, waar ze tot voor kort zelf ook werkte, heeft het al jaren zwaar, omdat het sterk afhankeljk is van de kwakkelende bouwsector.

Om wat ademruimte op de loonljst te creëren, stapte Boonstra vorig jaar uit het bedrjf. Aanvankeljk met als doel geld te gaan verdienen met het repareren van kleding. Totdat haar oog viel op een advertentie van groothandel De Stoffenkraam, die een franchisenemer zocht voor een winkel in Heerenveen. Boonstra overtuigde het bedrjf met haar in zee te gaan en dan niet in Heerenveen maar in Kampen. „Een plaats”, zegt ze „met veel grote gezinnen die houden van naaien en breien.”

Ze is er vast van overtuigd dat het haar –crisis of niet– gaat lukken in de Geerstraat, die haar tot nu toe bevalt „als een oude jas.” De huur is er lager en uiteindeljk zit ze er ook beter dan in de Oudestraat, denkt Boonstra. „Daar val je tussen de vele winkels amper op.”

Hoewel er op maandagen wel een kleine markt is met stoffenkraampjes, is de winkel volgens haar „echt een stukje dat Kampen nog niet heeft.” Ook de reacties waren tot nu toe erg positief. „Mensen die langslopen steken voor het raam hun duim omhoog.”

Wellicht treft Boonstra het dat ze in februari begonnen is, want vorige maand viel de klandizie niet bepaald mee, zegt Marianne Stoeltie, die al dertien jaar cadeauwinkel Kunstig Kitschwerk runt. „Dit móét wel de slechtste januari aller tjden zjn geweest”, stelt ze. „Echt niet normaal meer.”

Vraag Stoeltie trouwens niet naar de exacte cjfers, want dat vindt ze „typisch van die mannendingen”, zegt ze terwjl ze bloemetjes maakt van crêpepapier om cadeautjes mee te versieren „Als het niet meer gaat, hoor ik dat vanzelf wel van mjn accountant.”

Wel ging het, zo veel weet ze zeker, de afgelopen tjd vooral achteruit. „In 2012 draai je opeens met verlies. En vorig jaar was dat zelfs twee keer zo veel.”

Wat volgens Stoeltie wel scheelt is dat ze

Enkele winkeliers in de Geerstraat. Van linksboven met de klok mee: Edward Kamphuis van Casa Moderna, Bertha Boonstra van Stoffenkraam Kampen, Diane Hund van Fair & Share en Marianne Stoeltie van Kunstig Kitschwerk.

single is, een oud autootje rjdt én boven de winkel woont. „Dit is natuurljk geen zaak waar je rjk van wordt, maar het is nog steeds het liefste wat ik doe. Niemand heeft wat hier hangt nodig, maar ik zeg altjd: áls je het koopt, wordt je leven er wel een heel stuk leuker op.”

De crisis heeft volgens Stoeltie zeker ook een voordeel; nameljk dat het mensen weer dwingt om te gaan ondernemen. „Het maakt dat je uit je luie stoel komt. Zo pakken we hier in de straat echt uit met

„Alles wordt duurder, maar ik verkoop alleen maar minder” activiteiten tjdens evenementen, zoals het jaarljkse Kerst in Oud-Kampen en binnenkort tjdens Sail. Dat moet ook wel, want die jaren van: laat de kassa maar rinkelen, ik zit hier, die zjn écht voorbj.”

Edward Kamphuis is het daarmee eens.

Met zjn vrouw runt hj een steenworp verderop in de Geerstraat Casa Moderna, een winkel die zich richt op Italiaanse keukens en designmeubelen voor de woonkamer. „Zeker in onze branche kon het tot 2008

niet op. Wj verkochten aan starters keukens van 20.000 tot 30.000 euro alsof het niets was. Al je uitgaven kon je immers eenvoudig bjlenen.” Maar die tjden zjn passé. „Als je geluk hebt, kun je nu geld lenen om een woning te kopen. Investeringen moet je uit eigen zak betalen.”

Precies op tjd zetten Kamphuis en zjn vrouw echter de tering naar de nering. „Anders waren we er niet meer geweest.”

Zo verkopen ze naast keukens nu ook interieurs en bedienen ze behalve particulieren ook bedrjven. De belangrjkste keuze was echter om vanuit een duur huurpand in Zwolle naar het huidige kooppand aan de Geerstraat te verkassen. „We combineren nu wonen en werken voor een maandbedrag dat een derde lager ligt dan alleen de winkelhuur in Zwolle.”

Over zjn omzet is hj tevreden. „Als dit de nieuwe standaard is: prima. We hebben elke dag vlees bj de piepers. Al heb je in deze dagen echt geen idee wat je morgen gaat verdienen. Ik bedoel: als Rutte vandaag weer iets doms zegt op televisie, kunnen we daar als winkeliers zomaar weer een kwartaal last van hebben.”

Ook Cathy van Zanten heeft het geluk dat ze relatief weinig huur betaalt. Het pand waar ze sinds drie jaar haar Winkel van Kaatje runt, is eigendom van haar vader.

Het zaakje staat vol met lifestyleproducten, „zeg maar leuke spulletjes, oud en nieuw door elkaar”, zoals kookboeken, spulletjes

voor op tafel, schorten, maar ook oude meubels en tweedehands jurken van het vroeger populaire Britse merk Laura Ashley.

Van Zanten merkt duideljk dat mensen minder te besteden hebben. „Toen ik begon was het al crisis, maar het zou al snel weer beter gaan, werd toen gezegd. In plaats daarvan raakte de economie echter in een duikvlucht. En daar is de btw-verhoging bovenop gekomen.” Het is op dit moment moeiljk voor haar om het hoofd boven water te houden. „Ik houd de moed erin zolang het nog gaat, maar bljf wel realistisch; ik ga niet tot het gaatje.”

Ook Van Zanten benadrukt dat het in crisistjd voor een ondernemer zaak is om creatief te zjn. „Bj de Xenos kunnen mensen ook leuke spulletjes kopen en hoeven ze minder te betalen. Ik moet de mensen dus

Verkopen onder druk De detailhandel kampt al sinds het uitbreken van de crisis in 2008 met dalende verkopen. Vooral winkels die geen voedingsmiddelen verkopen hebben het zwaar.

109,7 101,8

100,0

98,1 93,6 87,9

2008

2009

2010

2011

In indexcijfers waarbij geldt 2010=100 ©RD – Bron: CBS

2012

2013

accent

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

meer vanzelf

trekken met bijzondere dingen. De Laura Ashleyjurken waren afgelopen jaar mijn grote succes. Die vind je niet bij de HEMA.” Haar buurman Jegatheesan Wishman zit alweer zo’n twaalf jaar in de Geerstraat. In twee geschakelde pandjes verkoopt de Sri Lankaan dames- en kinderkleding, maar ook voor de reparatie van kleding en sieraden kunnen mensen bij hem terecht. Ook voor Wishman zijn het zware tijden. „Mijn omzet is in een paar jaar tijd met de helft teruggelopen, maar ondertussen wordt al-

„Wie het nu redt, is straks heel sterk als het weer beter gaat” les dat ik moet betalen alleen maar duurder.” Zo voerde de gemeente vorig jaar een reclamebelasting in. „Die kost me 700 euro.

En voor mijn parkeervergunning en WOZbijdrage was ik vroeger 300 euro kwijt, nu 1000 euro. En dan is er ook nog de energie.

Dit is een oud pand met hoge stookkosten.”

Klanten blijven steeds vaker weg, merkt Wishman. „Wij deden een paar jaar geleden goede zaken met lange rokken. We hadden veel klanten uit Urk en Staphorst, je weet

wel, van die gereformeerde mensen met grote gezinnen.” Hij doet een greep in een van de overvolle kledingrekken. „Kijk eens wat een mooie rok! Bij College Style kost zoiets 80 tot 90 euro. Bij mij 30. Maar de mensen komen haast niet meer.”

Wishman hoopt dat de kentering die er in de economie zichtbaar lijkt, doorzet. Zoniet, dan zal hij waarschijnlijk een van zijn twee winkelruimtes gaan onderverhuren.

Het is niet zozeer concurrentie van internet die hem nekt, stelt de winkelier. „Nee, de mensen hebben gewoon minder geld om uit te geven. Ze doen langer met hun kleren of kopen tweedehands.”

Op die laatste trend speelt Diane Hund juist in. Zij is afgelopen zomer even verderop in de Geerstraat een eigen winkel begonnen. Nadat ze jarenlang in de Oudestraat in een vestiging van een modeketen werkte, verkoopt ze nu onder de naam Fair & Share fairtradeartikelen én tweedehands kleding. „Geen kleding die je in de kringloopwinkel vindt, maar de betere kwaliteit”, zegt Hund. „Mensen brengen het hier in consignatie. Van de prijs die ik vang, krijgen ze 40 procent. Wat na acht weken niet is verkocht, gaat naar goede doelen: de kledingbank of het asielzoekerscentrum.”

Het starten van haar zaak kostte wel de nodige hoofdbrekens. „Eigen geld had ik niet en banken wilden me niets lenen.”

Dankzij Qredits (een non-profitorganisatie die microkredieten verstrekt aan ondernemers) kon ze toch aan de slag. En het gaat goed. „Tot nu toe verdien ik meer dan ik had verwacht. Genoeg om uit de kosten te zijn en ook nog de kinderopvang te kunnen betalen. Al haal ik er nog geen salaris uit.”

Recht tegenover Fair & Share runt Chris van den Berg nu voor het vierde jaar zijn Speelhuys. ”De leukste speelgoedwinkel van Kampen”, staat er op de deur. Maar is het niet ook de leegste winkel van Kampen?

Speelgoed, dat kopen mensen toch steeds vaker via internet of tegen dumpprijzen bij ketens als Intertoys en Bart Smit?

Dat blijkt nogal mee te vallen. Inmiddels heeft Van den Berg drie medewerksters in dienst en denkt hij zelfs al na over de opening van een tweede winkel in Kampen.

Zijn ervaring is dat het persoonlijk contact in de winkel juist heel belangrijk is. „De mensen moeten het beleven, dán gaan ze kopen. Natuurlijk hebben wij ook een webshop, maar in verhouding wordt daar weinig op verkocht.”

Dat hij niet is aangesloten bij een keten, is juist zijn kracht, stelt hij. „Zoiets remt alleen maar de creativiteit. Je hoeft dan zelf niet na te denken.” De ondernemer wil zich juist onderscheiden. Zo speurt Van den Berg op internationale speelgoedbeurzen naar de nieuwste trends en zorgt hij voor een breed assortiment in zijn winkel. Liefhebbers van LEGO kunnen, in tegenstelling tot bij de ketens, in zijn winkel wel terecht voor de duurdere productlijn van dit merk.

Speelgoed blijft gevraagd, ook nu consumenten minder te besteden hebben, meent Van den Berg. „Mijn ervaring is dat mensen niet snel op hun kinderen bezuinigen. Een kind snapt immers niet dat het crisis is.”

Toch houdt hij er wel rekening mee dat zijn klanten minder in de portemonnee hebben: hij is voorzichtig met prijsverhogingen, hoewel zijn inkoopprijzen stijgen.

Dat hierdoor zijn marges onder druk staan, wordt vooralsnog goedgemaakt doordat zijn omzet groeit.

Uiteindelijk is crisistijd volgens Van den Berg misschien wel de beste tijd om voor jezelf te beginnen. „Je moet er helemaal voor gaan en niet achteroverleunen. Maar als je het nú redt, ben je straks heel sterk als het met de economie weer de goede kant op gaat.”

3

achterstevoren Dansend en zwaaiend ’t leven uit tekst Jan van Klinken

e Amsterdamse hoogleraar Frank Koerselman werd als psychiater eens geconfronteerd met een patiënt met suikerziekte die een been moest missen. Daar zat de man in zijn rolstoel, geheel wanhopig. De patiënt was naar hem doorgestuurd omdat hij zwaar depressief was en zo niet verder wilde. Geef mij maar een spuitje, dokter, had hij tegen Koerselman gezegd. „Oké”, had Koerselman gereageerd, „dat zal ik doen maar niet nu. Ik ga u behandelen en als dat niet helpt, krijgt u van mij over een jaar een spuitje. Daar mag u mij aan houden.” Nou ja, het was niet van harte maar de patiënt stemde dan toch in met het voorstel. „In dat jaar heeft hij zich verzoend met zijn situatie, want zo gaat dat. Ik heb hem niet meer teruggezien”, vertelde Koerselman. Hij was een verklaard tegenstander van euthanasie, want artsen waren er om patiënten te behandelen, niet om hen het leven te benemen. Dan was het eind om zo te zeggen zoek.

Een vergelijkbaar verhaal vertelde een lid van het medisch tuchtcollege in Amsterdam tijdens de behandeling van de zaak-Chabot. In tegenstelling tot Koerselman had Chabot een patiënt met een doodswens wél een spuitje gegeven. „Want”, zei hij, „ze wilde niet behandeld worden en je wilt toch helpen.”

In de strafzaak tegen hem was hij als een moedig man afgeschilderd en van alle gerechtelijke instanties had hij groen licht gekregen. Aan zijn triomftocht kwam echter een einde toen hij op het matje werd geroepen bij genoemd tuchtcollege.

Van twee psychiaters kreeg Chabot de volle laag.

D

Bejaard echtpaar vond ’t „tijd voor de oven” De ene was Perquin, lid van het tuchtcollege, en de ander Van den Hoofdakker, getuige-deskundige. Dat patiënten hun leven wilden beëindigen, hadden ze beiden al vaak genoeg meegemaakt. En dat ze geen antidepressiva wilden, kwam hun ook bekend voor.

Maar het was onzin om je daarbij neer te leggen. Als psychiater diende je in die gevallen de patiënt over te halen om toch de middelen te gebruiken. Zulke patiënten wilden je naderhand nog weleens dankbaar om de hals vallen. De zaak eindigde voor Chabot in een smadelijke aftocht en een officiële berisping.

Enkele weken geleden, dat wil zeggen bijna twintig jaar na dato, erkende Chabot met zoveel woorden dat hij de deur heeft geopend naar een euthanasiepraktijk die helemaal uit de hand is gelopen. In NRC nam hij met name de Levenseindekliniek op de korrel.

Zo blijken psychiaters van die instelling er maar een eind op los te spuiten zonder dat ze hun patiënten goed kennen.

Het kan nog gekker. Deze week las ik in het AD een verhaal over twee Friese tachtigers die geen zin hadden in het verzorgingshuis. Samen met de kinderen hadden ze de Kerst gevierd en toen vonden ze het „tijd voor de oven.” Als er de laatste weken post kwam, schreef hij ”overleden” op de envelop en stuurde die terug. Van stichting De Einder hadden ze informatie gekregen hoe ze een drankje konden bereiden, hij had de medicijnen afgewogen en door twee bekers yoghurt gedaan, ze hadden nog een muziekje opgezet en een dansje gedaan, daarop hadden ze de middelen ingenomen, nog even naar de kinderen gezwaaid en dat was het. „Fantastisch” vonden de nabestaanden dit afscheid. Op Facebook regende het bewonderende reacties.

Veel minder aandacht trok deze week het bericht dat de ChristenUnie een hoorzitting in de Tweede Kamer wil beleggen over de ontspoorde euthanasiepraktijk. Prima plan, ik hoop van harte dat het helpt, maar de geest is uit de fles en ik vrees dat zelfs de politie te paard die er niet meer in krijgt.

4

accent

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

Joost Verheij over flirten met vreemde vrouwen tekst Jacob Hoekman beeld Stock Exchange

reemdgaan blijft iets wat je niet hoort te doen, vindt 80 procent van de Nederlanders. Maar op het moment dat je gedachtewereld er vol van is, ben je evengoed fout bezig. Dat is de ervaring van dertiger Joost Verheij (een schuilnaam). Zijn pijnlijke maar cruciale ontdekking: belijden betekent bevrijden.

V profiel toen

nu

straks

k ben het huweljk ingegaan als een man die enorm worstelde met seksuele prikkels. Heel subtiel was ik steeds weer op zoek naar de spanning die het oproept als je met vrouwen aan het lirten bent. Vaak zocht ik bevestiging bj vrouwen.

Dat gebeurde eigenljk overal: op het werk, tjdens reizen naar het buitenland, dat maakte voor mj eigenljk niet uit. Als een vrouw er uitdagend uitzag, zocht ik gelegenheden om met haar te praten. Daarbj was het voor mj heel belangrjk dat zj me aardig vond, dat ze me zag staan. Zo kun je al snel frequent contact hebben, bjvoorbeeld met een secretaresse op het werk met wie ik steeds weer contact zocht.

Het was duideljk dat zj er ook op uit was. Dat zeg ik niet om mezelf vrj te pleiten, wel om aan te geven hoe ontzettend lastig het was.

Ik ging op die momenten echt geen platte taal gebruiken; ik bleef heus wel de nette jongen van de Gereformeerde Gemeenten die ik was. Maar intussen werd ik erdoor beheerst.

Tot fysiek overspel heeft het nooit geleid; daar ben ik voor bewaard gebleven. Dat zie ik als de besturing van God. Maar het bleek wel een heel aanhoudend, hardnekkig probleem te zjn. Ik worstelde er enorm mee. Ik schreeuwde het uit naar God: Hoe kom ik hier vrj van? In mjn geesteljk leven was ik dor en moedeloos. Ik had wel goede momenten, maar voelde me door en door zondig.

Terugkjkend was ik steeds op zoek naar de kick van de spanning. Ik was gelukkig getrouwd, maar ik wilde gezien worden. Ik heb toen een vriend in vertrouwen genomen. Die vroeg me wat me nu zo kwetsbaar maakte op dit punt. De behoefte aan aandacht van vrouwen komt denk ik mede doordat ik me vroeger heel onzeker voelde over mjn uiterljk.

Ik was niet ongelukkig in mjn huweljk, echt niet.

Maar ik hield wel dingen achter. Ik liep daar totaal mee vast en wist dat ik het aan God en aan mjn vrouw moest beljden. Maar mjn vrouw was op dat moment hoogzwanger. Dan denk je: Moet ik haar dit verhaal nu aan gaan doen?

ie zondag ging de preek over het tiende gebod: gj zult niet begeren. De kerntekst kwam uit 1 Johannes 1: Indien wj onze zonden beljden, Hj is getrouw en rechtvaardig, dat Hj ons de zonden vergeve en ons reinige van alle ongerechtigheid. Toen dacht ik: ja, ik ga het echt doen.

Die avond en de week daarop heb ik alles aan mjn vrouw beleden. Ik voelde me ontzettend kwetsbaar, maar ik heb, biddend tot God, alles wat Hj in mjn gedachten bracht in het licht gebracht – álle onreine dingen. Uit ons dagboek lazen we die week Psalm 51, over David die de mist inging met Bathseba. Toen heb ik ervaren: ik hoef hier niet wanhopig over te zjn. De Heere is echt met me bezig.

Voor mjn vrouw was die week echt heftig, zeker toen ze in de gaten kreeg hoe diep het probleem zat: het was verweven met mezelf. Toch heeft ze me kunnen vergeven. Dat kan ik volmondig zeggen. Ze heeft duideljk ervaren dat ze daarvoor Gods kracht kreeg.

Cruciaal was voor mj de ontdekking dat beljden bevrjden betekent. Ik heb 0,0 geheimen; er is niets wat ik verborgen hoef te houden voor mjn vrouw. Dat heeft heel mooie dingen uitgewerkt in ons huweljk. Doordat we geesteljk één zjn, heeft het tot één vlees zjn een diepere betekenis gekregen. De geheimen zjn weg. Onze liefde heeft zich verdiept; we strjden nu samen.

Ik ben echt moedeloos geweest. Vaak heb ik gedacht altjd een middelmatig christen te zullen bljven. Maar wat ik geleerd heb, is dat de Heere meekomt in de weg van beljden. Dan bljkt er opeens geen situatie hopeloos te zjn.

oe weet ik of ik niet weer terug ga vallen?

Ik heb daar enorm mee geworsteld. Ik heb de Heere aangeroepen, beleden: U bent mjn Koning en Heer. Daar ligt ook het antwoord. We hebben toch niet een geest gekregen om weer te vrezen?

We hebben de geest van de aanneming tot kinderen, waardoor we zeggen: Abba, Vader. Dat staat in Romeinen 8. Als je mag geloven dat je de Geest van God hebt, ben je geen slaaf meer van de zonde.

Daarom is verbondenheid aan de Heere enorm belangrjk. Op eigen kracht ga je het niet redden. Dat heb ik ook duideljk gemerkt: als ik het zelf probeerde, ging ik weer in de fout of waren mjn motieven niet rein. Maar met Gods kracht kunnen er écht dingen veranderen.

Zo hadden seksueel getinte sites op internet een grote aantrekkingskracht op mj. Die aantrekkingskracht is verdwenen. Dat is echt een wonder. Ik heb er simpelweg geen behoefte meer aan. Ik weet dat ik nooit bevrediging zal vinden in dat riool. Ook merk ik dat de gevoeligheid voor vrouweljke bevestiging nu minder is. Ik zeg het met schroom, maar als je een kind van God bent, ligt je identiteit ten diepste ook niet daarin.

Los daarvan kan er professionele hulp nodig zjn. Ik ben naar een coach gegaan om te praten over mjn onzekerheid onder de oppervlakte. Heel vaak speelt dat soort dingen een belangrjke rol. Het kan helpen daar goed zicht op te krjgen.

Wat me opvalt, is dat ik zo veel herkenning hoor om me heen als ik hier iets over vertel. Bljkbaar is de drempel ontzettend hoog om ermee voor de dag te komen. Ik begrjp dat veel mannen dit soort dingen niet aan hun vrouw durven te vertellen. Ik durf dat ook niet. Je hebt bovendien altjd smoesjes paraat. Zo van: Mjn vrouw kan dat echt niet aan.

Ik wil mannen oproepen: Doe het gewoon, met de Heere. Het vraagt zelfverloochening en het doet zeer, ook bj je vrouw. Maar als je het niet in het licht brengt, ettert het voort en bljft de angel aanwezig. De weg van beljden is écht de weg van bevrjden.

I

D

„Er is niets meer wat ik verborgen houd voor mijn vrouw”

H

accent

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

5

uit Schotse ouders geboren is, zich daar deel van? Het referendum dat dit najaar in Schotland gehouden wordt, zal daar meer duideljkheid over geven.

„Juist gereformeerden, die zich vanouds sterk verbonden wisten met de Nederlandse natie en haar onstaansgeschiedenis, voelen zich steeds meer onterfd.” Portret: Willem van Oranje. beeld ANP

toegespitst

De kracht van de natiestaat tekst dr. C. S. L. Janse

Is de natiestaat terug van weggeweest? Of is hij eigenlijk nooit weg geweest? Hooguit bij een verlichte elite die de band met het volk verloren had. Wel hebben staatsgrenzen in de huidige tijd minder betekenis. En wanneer kunnen we spreken van een natie?

N

ationalisme was in de moderne geschiedenis een belangrjke kracht. Zo werden er in de 19e eeuw oorlogen gevoerd om de Duitse en de Italiaanse eenheid tot stand te brengen. Botsend nationalisme veroorzaakte de Eerste Wereldoorlog, dit jaar een eeuw geleden.

Die oorlog maakte een eind aan het multinationale Oostenrjk-Hongarje, dat alleen door de Habsburgse dynastie bjeen gehouden werd. Volgens velen paste zo’n staat niet meer in de moderne tjd. Dat was een volkerengevangenis. De Amerikaanse president Wilson was de oorlog ingegaan met de belofte van het zelfbeschikkingsrecht der volken.

Nieuwe natiestaten Zo leidde de Eerste Wereldoorlog tot het ontstaan van tal van nieuwe natiestaten.

Soms mocht de bevolking in de grensgebieden zelf kiezen tot welke staat ze wilde behoren. Dat experiment is bj mjn weten nooit meer herhaald. Want hoe moet je op

een bevredigende manier de grens trekken wanneer, zoals in Opper-Silezië, de steden in meerderheid voor Duitsland kozen en het omliggende platteland in meerderheid voor Polen?

Hitlers poging om revanche te nemen, liep uit op de Tweede Wereldoorlog. Die eindigde voor Duitsland nog dramatischer dan de Eerste. Duitsland werd verdeeld in een democratisch en een communistisch deel. Ook Europa onderging dat lot.

De herinnering aan twee bloedige wereldoorlogen en een langdurige economische crisis en de aanwezigheid van een Russische troepenmacht in het hart van Europa, stimuleerde het idee van Europese integratie.

In 1958 kwam de Europese Economische Gemeenschap tot stand als samenwerkingsverband van zes West- en Zuid-Europese landen, waaronder Nederland. Inmiddels uitgegroeid tot de EU met 28 lidstaten. Dat is, op Rusland na, vrjwel het hele Europese continent.

durend op dit aambeeld slaat. Maar ook SP, SGP en ChristenUnie hebben, vanuit hun eigen invalshoeken, forse bedenkingen bj het Europese project. Buiten het parlement ontpopt de jonge historicus en jurist Thierry Baudet zich als fervent verdediger van de natiestaat en scherp criticus van allerlei supranationale regelingen.

Zo was hj een van de drjvende krachten achter het burgerinitiatief dat aandrong op een referendum bj verdere overdracht van bevoegdheden aan Europa. Terecht wees de Tweede Kamer dat vorige maand af. De politieke besluitvorming in Nederland wordt niet bepaald door referenda.

Geen Europese natie Toch ljkt, ondanks dit succes, de Europese gedachte op haar retour. Slechts weinigen pleiten nog voor een federaal Europa. Brussel is voor velen de grote boosdoener. De euro was kenneljk een lichtvaardig besluit.

Bj de komende verkiezingen voor het Europees Parlement wordt verwacht dat antiEuropapartjen forse winst zullen boeken.

Er bestaat immers geen Europese natie, zo wordt van verschillende kanten betoogd.

Mensen voelen zich nog steeds Nederlander, Duitser, Italiaan, Pool of wat het verloop van de Europese geschiedenis nog meer aan nationaliteiten heeft opgeleverd.

In het parlement is het Wilders die voort-

Wat is in het heden de betekenis en waarde van de natiestaat? Wat is een natie?

Kenmerkend voor een natie is een besef van onderlinge lotsverbondenheid, gebaseerd op een gemeenschappeljke geschiedenis.

Binnen een natie spreekt men dezelfde taal.

Vroeger kenmerkte een natie zich veelal ook door een gemeenschappeljke godsdienst. Een gerespecteerd koningshuis dat al eeuwenlang regeert, draagt ook bj aan het nationaal besef. De vorst is immers het symbool van de natie.

Verder geldt dat natie een nogal subjectief begrip is. Men is een natie in zoverre men zich een natie voelt. Bestaat er een Schotse natie en voelt iedereen die in Schotland

Natie is een nogal subjectief begrip

Meerderheidsregel Nu geldt in een democratisch bestel de meerderheidsregel. Besluiten worden genomen bj meerderheid van stemmen. Het is dan van groot belang dat de minderheid die besluiten accepteert. Dat zj loyaal haar verlies neemt. In een natiestaat zal dat eerder het geval zjn dan in een staat met een veel heterogenere bevolking. Daar is weinig wat de burgers bindt. Voor de Basken hebben besluiten van het Spaanse parlement geen legitimiteit. In vrjwel alle Afrikaanse landen zjn de stamloyaliteiten veel belangrjker dan de loyaliteit aan de staat die nog maar een halve eeuw bestaat en gevormd is op basis van vroegere koloniale grenzen.

Evenzo geldt dat inkomensoverdrachten binnen een natiestaat gemakkeljker tot stand komen en eerder als legitiem ervaren worden, dan binnen een veel groter verband waarin veel minder onderlinge solidariteit bestaat. Waarom zou ons belastinggeld besteed moeten worden voor mensen ver weg, die wj niet kennen, die we niet kunnen verstaan en met wie we ons niet verbonden voelen? Tjdens de eurocrisis was dit een breed gedragen gevoelen, waar politici wel degeljk rekening mee moesten houden, zo zj die gedachte ook zelf niet onderschreven.

Anno 2014 is echter het probleem van de natiestaat dat veel zaken inmiddels grensoverschrjdend zjn. In de ene sector en de ene bedrjfstak wat meer dan in de andere, maar dat het zo is, is onmiskenbaar. Dat is ook moeiljk terug te draaien.

De SGP is vanouds een partj die kritisch, om niet te zeggen afwjzend staat ten opzichte van Europa. Maar als Van der Staaj vorige week op de opiniepagina van het RD bepleit om het vuurwerkgeweld aan te pakken, is een onderdeel van zjn aanpak dat op Europees niveau de regels moeten worden aangescherpt. We maken nu eenmaal het vuurwerk niet zelf.

Buitengesloten Niettemin is het natiebesef nog steeds van wezenljk belang. Veel politici hebben dat in hun enthousiasme voor Europa onderschat. Toch is het wel aan sljtage onderhevig. Nationale grenzen betekenen, zeker voor jongeren, minder dan voor voorgaande generaties het geval was. Nationale symbolen zoals vlag, volkslied en koningshuis hebben minder gevoelswaarde dan vroeger.

Het leger wordt niet meer ingezet ter verdediging van het vaderland, maar voor ordeen vredebrengende acties elders ter wereld.

Topsport is tegenwoordig een belangrjke factor die de natie samenbindt. Bj de Olympische Spelen treden sporters op in een nationale ploeg en niet in Europees verband. EK en WK voetbal roepen een nog veel sterker Oranjegevoel op.

Maar wie dat (terecht) allemaal niet mee kan maken, voelt zich op die momenten veeleer buitengesloten. Juist gereformeerden, die zich vanouds sterk verbonden wisten met de Nederlandse natie en haar onstaansgeschiedenis, voelen zich steeds meer onterfd.

Bj hen was de liefde voor het Oranjehuis duideljk aanwezig. De drieslag God, Nederland en Oranje had voor hen betekenis. Recent wees Van Lieburg er op dat het koningshuis wel mee moet gaan met de secularisatie om te kunnen bljven functioneren. Die ontwikkeling is al duideljk aan te wjzen. Op het afscheidsfeest voor oudkoningin Beatrix, vorige week zaterdag, was er niets dat verwees naar de christeljke traditie. Ook het Wilhelmus paste daar kenneljk niet in.

In de discussie over Europa zjn de Nederlandse natie en de Nederlandse natiestaat voor ons wel degeljk van betekenis. Maar het is helaas niet meer de natie waarmee we ons vanouds verbonden voelden.

accent

6

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

opinieleider In deze artikelenserie wordt iedere maand de schijnwerper gericht op een persoon die vaak in het nieuws is of was.

Vandaag: Bernt Scheinders, burgemeester van Haarlem.

Aanwezig zijn als de gemoederen oplopen tekst Henk van den Berge en Evert van Dijkhuizen beeld Sjaak Verboom

Op burgemeesters wordt scherp gelet.

Ze zijn het gezicht van de gemeente en moeten boven de partijen staan, vindt burgemeester Bernt Schneiders van Haarlem en voorzitter van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters. „Hun belangrijkste taak is echter dat ze burgervader zijn.”

I

n het monumentale stadhuis van Haarlem valt in de karakteristieke burgemeesterskamer een waterig voorjaarszonnetje door de glasin-loodramen naar binnen. De middeleeuwse omgeving contrasteert scherp met het moderne beeldscherm op het bureau.

Burgemeester Schneiders (PvdA) voelt zich hier thuis. Niet omdat hj als een ouderwetse en statige magistraat ver van het gewone volk staat. Integendeel. Hj is soepel in de omgang, voor iedereen aanspreekbaar, goedlachs en wil een Haarlemmer als de Haarlemmers zjn. „Dit is echt mjn stad.”

U staat bekend als burgemeester die heel direct zaken aanpakt en het liefst tussen de burgers verkeert. „Dat is het leuke ervan. Als je dat doet, heb je grote kans dat je het verschil kunt maken. Ik vind het heel leuk om in zaaltjes te staan waar de gemoederen hoog oplopen. Dat gebeurt bjvoorbeeld als pedoielen terugkeren in de samenleving. Dan moet je mensen proberen te overtuigen van zo’n besluit.

Het feit dat je daar als burgemeester staat, schept vertrouwen.

Het ambt van burgemeester is een vak met veel verschillende aspecten. Je hebt allerlei wetteljke taken, zoals de verantwoordeljkheid voor de veiligheid in de gemeente. Ook ben je voorzitter van het college van burgemeester en wethouders en van de gemeenteraad. En als het erop aankomt, moet je in de gemeente voor en tussen je mensen staan. Het belangrjkste is dat je burgervader bent.”

Ziet u als voorzitter van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters bij uw collega’s ook deze houding? „Er zjn 420 burgemeesters in ons land. Zj vullen hun ambt op hun eigen manier uitstekend in en doen wat in hun gemeente nodig is. Daarbj geldt wel dat er veel burgemeesters zjn die een stuk minder zichtbaar zjn. Zj zitten minder aan de menseljke kant, maar kiezen meer voor een ambteljke, bestuurljke invulling van hun werk. Zj houden bewust iets meer afstand. Daar is misschien ook wel wat voor te zeggen, want dan heb je wat meer ruimte voor je privéleven.

Maar ik wil er als eerste burger zjn voor de stad en de mensen. Als burgemeester ben je dienend. Je moet er zjn als iemand in grote problemen zit, maar ook als er iets te vieren valt, of om iemand een hart onder de riem te steken. Dat zjn de leuke kanten van het vak.

Als burgemeester moet je goed nadenken bj wat je doet. Het is een vak met voetangels en klemmen. Je zit in een glazen huis. Als je een paar keer een fout maakt, dan moet je heel goed oppassen, anders ga

je de bietenbrug op. Ook tegenstellingen in gemeenteraden kunnen ertoe leiden dat burgemeesters verplicht moeten aftreden. Je ziet dat dit vaker gebeurt.

Maar in vergeljking met het bedrjfsleven valt het eigenljk wel mee.”

Welke rol speelt het christen-zijn in uw optreden? „Als burgemeester zit je in de positie dat je wat van het christeljk gedachtegoed in de praktjk kunt brengen. Er was hier in Haarlem een gezin dat bj een brand alles kwjtraakte. Dan heb je als burgemeester de contacten om ervoor te zorgen dat er snel wordt geholpen. Dat is wél doen, je naasten liefhebben, naast je mensen gaan staan. Dan kun je het goede voorbeeld geven en merk je dat onze samenleving is doordesemd van het christeljk gedachtegoed, ook al noemen we dat tegenwoordig niet meer zo.”

In welke zin kan een burgemeester persoonlijk zijn stempel ergens op drukken? „Eén ding is zeker: als je als burgemeester iets voor elkaar wilt krjgen, moet je erbovenop gaan zitten. Je kunt niet alles regelen vanuit het stadhuis. Een voorbeeld is de aanpak van een groep van circa honderd migranten die hier in Haarlem voor veel problemen zorgen, zoals het beroven van mensen en het plegen

„Er kan niet genoeg gebeden worden voor het bestuur van de stad” van inbraken. Dat kun je niet tolereren en daar moet je hard tegen optreden.

Daarom hebben we hen in groepen van 25 man stevig aangepakt. Samen met onder andere de politie, Bureau Jeugdzorg, scholen en de reclassering krjgen ze een heel strakke begeleiding om hen uit het criminele circuit te halen en een plaats te geven in de maatschappj. Dat is heel arbeidsintensief. Ze worden soms wel drie keer op een dag door de politie gebeld of op straat aangesproken. Ik bemoei mj er persoonljk mee. Ik praat veel met die jongens. En de aanpak helpt gelukkig bj de meesten.”

Een meerderheid van de bevolking is voor een gekozen burgemeester. Wat vindt u daarvan? „Eerst was ik een uitgesproken tegenstander, omdat ik het belangrjk vond dat er in de gemeente een bestuurder is die niet politiek is. Als burgemeester ben je wel lid van een politieke partj, maar je moet boven de partjen staan. Als je dat niet doet, is je positie echt weg. Op basis van achttien jaar burgemeesterschap weet ik dat onafhankeljkheid, het werken zonder aanzien des persoons, een kernkwaliteit is.

Maar ik schuif wel een beetje de andere kant op. De slagkracht in het openbaar bestuur laat te wensen over. Je moet ontzettend veel polderen en compromissen sluiten. Daar is uit democratisch oogpunt veel voor te zeggen, maar het schiet niet erg op.

Een gekozen burgemeester kan wel veel meer vaart maken. En snelheid is ook een belangrjke kernkwaliteit tegenwoordig. Het gaat wel ten koste van de

onafhankeljkheid van de burgemeester, maar dat is dan niet anders.”

Gemeenten krijgen meer taken en de druk op samenvoeging van gemeenten en provincies neemt toe. Moet bestuurlijk Nederland veranderen? „Je hebt als gemeente een bepaalde schaal nodig om alle taken goed te kunnen doen. Er komen echter taken bj op het gebied van jeugdzorg, de participatiewet en de langdurige zorg. Dat vereist grotere gemeenten. Maar ik vind de nabjheid van bestuur ook belangrjk. Dat sluit aan bj mjn uitgangspunt dat de overheid een gezicht moet hebben. Als deze te groot en afstandeljk wordt, zal zj algauw technocratisch worden. Dan vraag ik mj af of het bestuur nog werkt. De menseljke maat moet bljven. Je moet daarom aansluiten bj gegroeide gemeenschappen.”

De regering streeft naar een participatiesamenleving. Spreekt dat idee u aan? „Op zich is het niet verkeerd dat er meer nadruk komt op de eigen verantwoordeljkheid en het helpen van elkaar. Nederland is volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau weliswaar een van de gelukkigste landen ter wereld, maar tegeljkertjd zie je dat er ook ontzettend veel chagrjn is. Het gevoel is: met mj gaat het goed, met ons gaat het slecht. Dat komt omdat de individualisering behoorljk is doorgeslagen.

Toch willen mensen graag deel uitmaken van een gemeenschap. Daarin voelen ze zich nu echter niet zo senang. Dat kan te maken hebben met onveiligheid en criminaliteit. Bovendien is de solidariteit overgenomen door organisaties. Mensen kunnen langs elkaar heen leven en daardoor wordt er een bepaalde kilte in de samenleving ervaren. Dat is een jammerljke tendens.

De gedachte om deze ontwikkeling te veranderen is goed. Het vervelende is wel dat een participatiesamenleving nu onder een inancieel slecht gesternte wordt ingevoerd. Iedereen denkt dat het een bezuiniging is dat de overheid zich terugtrekt. Hier en daar zal dat best een harde landing betekenen. Mensen moeten het soms toch meer zelf uitzoeken. Of hulp zoeken bj de familie of de buren.”

Welke rol kunnen christenen daarbij spelen? „Er zitten in de kerken heel sociaal betrokken mensen die maatschappeljk actief zjn. Dat geldt ook in Haarlem. De kerken hier zjn actief voor dak- en thuislozen. Ze vangen kansarme mensen op en er is een maaltjdvoorziening en een straatpastor.

Een kwestie die enkele jaren geleden in Haarlem speelde, was de vraag of het Scharlaken Koord een uitstapprogramma mocht starten voor prostituees.

In de gemeenteraad probeerde vooral D66 dat te voorkomen. Juist die partj is wars van kerk en religie. Er werd gesteld dat het Scharlaken Koord zieltjes probeerde te winnen. Ik ergerde mj aan de discussie.

De organisatie heeft een goed uitstapprogramma.

Uiteindeljk bleek dat er geen andere goede programma’s waren. Toen kreeg het Scharlaken Koord de kans. Dat ging gelukkig goed.

In onze collegekamer hangt de tekst ”Doe wel en zie niet om”. Die hoort eigenljk meer bj de kerk, want daar gebeurt dat ook. Helaas zjn de kerken klein geworden, maar ze bljven wel van groot belang. Die gedachte vent ik ook altjd uit.” >>rd.nl/opinieleiders

accent

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

7

Uitgelicht 1

Kerk en staat moeten gescheiden zijn. „Er was in Haarlem een processie van bisschop Punt. Die kwam ook hier langs en hield halt voor het stadhuis. Ik stond erbj. Punt zei: We zullen bidden voor het stadsbestuur. Een journalist vroeg verbaasd: Wat is dit nou? We hebben toch een scheiding van kerk en staat? Toen heb ik geantwoord: Er kan niet genoeg gebeden worden voor het bestuur van deze stad.”

Schneiders lacht om het voorval.

Dan serieus: „Zó denk ik erover.

Vanuit de geschiedenis is het heel goed te verklaren dat kerk en staat een beetje afstand houden van elkaar. Daar moet je niet krampachtig mee omgaan, maar op een normale manier. Ik merk hier in Haarlem niets van spanning tussen die twee. Integendeel.

De kerken runnen een diaconaal centrum, ”Stem in de stad”, waar we als gemeente intensief mee samenwerken. Helaas hebben we geen christeljke partj meer in de raad. Teus Vreugdenhil van de ChristenUnie is er bj de vorige verkiezingen uitgevallen. Hj was een gewaardeerd raadslid die vaak vanuit een eigen invalshoek bjdroeg aan de discussie. Daar hou ik van. Haarlem een rooie stad?

Nee, wel een links-intellectuele.”

2

Burgemeester Schneiders speelt basgitaar Bernard Bram Schneiders (Breukelen, 1959) is „een mensenmens, absoluut.”

Hj heeft dat van zjn vader, die ook burgemeester was. Van CHU-huize. Dat is zoon Bernt niet meer. „Ik was lid van het CDA, maar die partj redeneerde mj in de tjd van Lubbers te veel vanuit de macht. Zo van: „We rule this country.” Ik kreeg er steeds meer moeite mee dat de C van CDA ondergesneeuwd raakte. Ik ben overgestapt naar de PvdA, mede door Roel de Wit, commissaris van de Koningin in Noord-Holland, voor wie ik werkte. Hj was een keurige, ouderwetse sociaaldemocraat die vanuit zjn principes leefde.”

Of Schneiders ook had kunnen overstappen naar de toenmalige RPF? „Dat had gekund. Maar ik kwam op afdelingsvergaderingen van de PvdA. Daar ging het over sociale thema’s, zoals volkshuisvesting, onderwjs, kansen bieden aan mensen.

Dat appelleerde voor mjn gevoel meer aan de C, die mj aan het hart gebakken is. Veel mensen in de PvdA hebben een gereformeerde achtergrond. Dat waardepatroon zit er diep in.”

In 1985 ging Schneiders in Haarlem wonen. Hj wjst vanuit zjn historische werkkamer op de Grote Markt naar buiten. „Daar, achter de Bavo met z’n beroemde Müller-orgel. De kopjes stonden soms te trillen op tafel vanwege het volume.”

Haarlem heeft zjn hart. „Het is een stad met een ziel.” Schneiders wordt gelukkig als hj iets kan betekenen voor anderen. „Die momenten, daar haal ik energie uit.” Teleurstellingen, zjn die er ook? „Ja, soms als ik te maken heb met mensen die vooral op eigen gewin uit zjn.”

Schneiders diende eerder Landsmeer en Heemskerk. Een burgemeester „van 7 keer 24 uur” noemt hj zichzelf. „Maar je

moet wel goed de balans houden tussen privé en werk. Er zjn nog zo ontzettend veel andere leuke dingen in het leven dan werken. Ik heb een vrouw en drie dochters, van wie er nog één thuis woont. Ik hou ervan in het weekend met familie en vrienden iets te doen. Ik ben gek op zeilen en speel basgitaar in een band.” Hj wjst naar boven. „We oefenen hier op zolder.”

Is Schneiders niet een beetje te gewoon als burgemeester? „Ik merk dat mensen het juist leuk vinden dat ik optreed in kroegjes. Ze waarderen het dat ik hier niet alleen werk, maar ook leef. Ik zit niet in een keursljf. Dan zou ik niet zo’n gelukkig mens zjn.”

Schneiders houdt van boeken over politiek, ilosoie, religie. „Helaas kom ik weinig aan lezen toe. M’n laatste boek was ”Het algemeen betwjfeld christeljk geloof” van Kuitert.”

De vrijheid van onderwijs moeten we ongemoeid laten. „Dat vind ik wel; die vrjheid ligt terecht vast in de Grondwet. In welke mate de overheid zich mag mengen in lesprogramma’s vind ik nog niet zo’n makkeljke vraag.

Mag een school aan z’n leerlingen voorhouden dat homoseksualiteit in strjd is met de Bjbel? Nou, liever niet. Maar dan moet je een afweging van grondrechten maken. De vrjheid van godsdienst, van onderwjs, van meningsuiting zjn belangrjke beginselen van onze rechtsstaat. Daar moeten we in de discussie een beetje bj uit de buurt bljven. De tolerantiegedachte spreekt me zeer aan. Als er in Haarlem ooit een discussie ontstaat over religieus onderwjs, dan zal ik die als burgemeester vooral rechtstateljk benaderen. Dan stá ik voor de vrjheid van onderwjs.

Het is volstrekt helder dat alle scholen in ons land, ongeacht hun levensbeschouweljke kleur, geljk geinancierd worden.”

3

Wat heeft u met orthodoxe christenen? „Ik kom hen wel tegen, de zwaargereformeerden. Ik ben voorzitter van de kerkenraad van de Bavo geweest. In die tjd moesten we samen op weg met de orthodoxgereformeerde Wilhelminakerk.

Die kerkenraad begon ons te ondervragen over allerlei theologische kwesties. Dat werd hem dus niet. Ik ben een groot voorstander van de oecumene. Als ik al die hallege kerken zie... In de Bavo zitten zondags nog vjftig, zestig mensen. Dan denk ik: Laten we proberen de verschillen te overbruggen en met z’n allen in de Bavo gaan zitten. In het genootschap van burgemeesters kom ik ook collega’s van de SGP en de ChristenUnie tegen. Ik waardeer hen, omdat ze ergens voor staan.”

8

accent

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

Pragmatisch in plaats van wjzen ze dat radicaal af. Meewerken aan een wet die het homohuweljk legaliseert, kunnen ze op grond van hun principes absoluut niet.

Laycock begrjpt die bezwaren heel goed. „Wie heel principieel redeneert, stemt tegen een homowet. Maar uiteindeljk is dat een doodlopende weg. De homolobby legt zich niet neer bj een verbod op het homohuweljk en stapt naar de rechter. De praktjk wjst inmiddels uit dat je dan alles verliest. De ruimte voor kerken en chris­ teljke organisaties is dan gereduceerd tot nul. Zeker weten.”

tekst W. B. Kranendonk

Het roer moet om; niet vechten tegen het homohuwelijk, maar strijden voor godsdienstvrijheid.

Dat is het pleidooi van een groep Amerikaanse juristen die uitgesproken voorstander is van het traditionele huwelijk. De koerswijziging moet ook snel worden doorgevoerd, want wie het op een rechtszaak laat aankomen, verliest.

Te laat Deze stellingname van Laycock wordt gesteund door een aantal vooraanstaande Amerikaanse juristen dat zich inspant voor het behoud van het traditionele huweljk.

De ervaring heeft hun geleerd dat je „beter enigszins pragmatisch dan strikt prin­ cipieel” kunt zjn. „Er is sprake van een omslag in de publieke opinie”, zegt Tho­ mas C. Berg, hoogleraar recht en openbaar bestuur aan de University of St. Thomas in Minneapolis. „Vjftien jaar geleden was veruit de meerderheid van de Amerikanen nog tegen het homohuweljk. Dat is nu precies andersom.” Dit bljkt ook uit een onderzoek van het instituut Bloomberg van vorig jaar augustus. Ruim 55 procent van de Amerikanen is voor erkenning van het homohuweljk, en 36 procent is overtuigd tegenstander.

Berg: „De groep die zich verzet, wordt in

V

erzet tegen een wet die het ho­ mohuweljk legaliseert, heeft in deze tjd in de Verenigde Staten niet zo veel zin. Als in een staat de wet er niet doorkomt, gaat de homo­ lobby wel naar de rechter, en daar wint ze vrjwel altjd. Probeer daarom in de wet zo veel mogeljk garanties te krjgen dat ker­ ken en christeljke organisaties hun eigen beleid mogen voeren. Douglas Laycock, hoogleraar aan de juridische faculteit van de University of Virgina, is er heel duideljk over. „Het front moet worden verlegd: van de strjd tegen het homohuweljk naar die voor behoud van de godsdienstvrjheid.”

Deze koerswjziging wordt lang niet door alle conservatieve Amerikaanse christe­ nen begrepen. Ze zjn principieel tegen het homohuweljk. Op grond van de Bjbel

Maryland

Rhode Island

New Hampshire

Minnesota

Connecticut

Als bewjs dat er tjdens het wetgevingsproces nog best iets met de homobeweging valt te re­ Washington gelen, voeren pleitbezorgers van de nieuwe aanpak het voorbeeld aan van Jo Jordan, de Democra­ tische afgevaardigde van Hawaï.

Deze lesbienne stemde in okto­ ber vorig jaar tegen legalisering van het homohuweljk op het eiland omdat de wet te weinig vrjheid bood aan kerken en chris­ teljke organisaties. Ondanks haar Californië tegenstem ging de wet door. „Als met Jordan en enkele andere vertegenwoor­ digers van de homobeweging op Hawaï vroegtjdig was gesproken, was er meer uit te halen geweest”, meent Laycock Achttien staten in de VS hebben inmid­ dels het homohuweljk erkend. In twaalf gevallen gebeurde dat door goedkeuring van een wet. In elk van die wetten zjn voorzieningen opgenomen zodat kerken en christeljke organisaties een eigen beleid kunnen voeren en niet worden gedwongen op de een of andere manier mee te werken aan acceptatie van het homohuweljk.

In de staat Maine vond een referendum plaats. Ook daar hebben de kerken een eigen positie behouden. Echter, in de vjf staten waar de rechter het verbod op het homohuweljk vernietigde, zjn de voorzie­ ningen voor kerken gesneuveld, met dien verstande dat in Californië geesteljken niet verplicht kunnen worden tot de kerkeljke bevestiging van een homohuweljk. „Dat is

het defensief gedrongen. Wie redeneert in de trant van: het is alles of niets, krjgt niets. Bj de wetgever kun je meestal nog wel iets bereiken als het gaat om de eigen rechten van kerken en christeljke organi­ saties. Als de rechter er eenmaal aan te pas komt, is het te laat.”

Veto Sprekend voorbeeld is de gang van zaken in de staat New Jersey, aan de Amerikaanse oostkust. In februari 2012 verleende het parlement van New Jersey zjn goedkeuring aan een wet die het homohuweljk mogeljk maakt. Een dag later al sprak de gouver­ neur van die staat, de Republikein Chris Christie, er zjn veto over uit. Daarop stapte de homobeweging naar de rechter. Die bepaalde in september vorig jaar dat een verbod op het homohuweljk niet kan. De gouverneur ging tegen deze uitspraak in beroep. Het hooggerechtshof in New Jersey heeft deze zaak in behandeling genomen, maar bepaalde half oktober al dat het ho­ mohuweljk in die staat „voorlopig” gewoon erkend moet worden. „Dat wjst erop dat de hoogste rechter van New Jersey met de lagere rechter meegaat in de beslissing. En het resultaat? Tegenstanders van het homo­ huweljk hebben dan alles verloren. De wet die Christie weigerde te tekenen, bood een aantal garanties op vrjheid van eigen handelen voor kerken en christeljke orga­ nisaties. Daar is nu niets van over. Want de lagere rechter heeft die uitzonderingen niet overgenomen”, zegt Laycock.

DC

New York

Washington

Vermont

Hawaï

Bescherming van religie in staten VS waar het homohuwelijk is toegestaan 1.

Geestelijken vrijgesteld van verplichting om bij huwelijkssluiting op te treden als ambtenaar van burgerlijke stand.

2.

Godsdienstige organisaties vrijgesteld van verplichting om diensten, accommodaties, voordelen, goederen of faciliteiten aan te bieden voor huwelijkssluiting.

3.

Bezwaarde privépersonen beschermd tegen rechtsvervolging

4.

5.

6.

7.

8.

9.

Bezwaarden gevrijwaard van boetes

Kerken en organisaties gevrijwaard van verplichting om homohuwelijk te promoten via godsdienstige programma’s, cursussen of counseling

Kerkelijke adoptieorganisaties hebben recht om kinderen uitsluitend bij hetero-echtparen te plaatsen

Religieuze organisaties hebben vrijheid om onderlinge waarborgen en verzekeringen te beperken tot niet-homo’s

Bezwaarden mogen huisvesting alleen aanbieden aan alleenstaanden of traditioneel gehuwden.

Seculiere ambtenaren vrijgesteld van verplichting om homohuwelijk te voltrekken

√ √

√ √ √

Homohuwelijk mogelijk gemaakt door wetgeving Maryland Rhode Island New Hampshire Minnesota Connecticut D.C. New York Washington Vermont Hawaï Illinois

√ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √

√ √ √

√ √ √ √ √ √ √ √

√ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √

√ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √

√ √

√ √ √

√ √ √

√ √

Homohuwelijk mogelijk gemaakt door referendum Delaware Maine

√ √

√ √

√

√

√

Homohuwelijk mogelijk gemaakt na rechterlijke uitspraak Californië Iowa Massachusetts New Jersey New Mexico

√

√

Rechter buigt zich op dit moment over de (on)mogelijkheid van het homohuwelijk Oklahoma Utah

©RD

Illinois

Delaware

Maine

Californië

Iowa

Massachusetts

New Jersey

New Mexico

Oklahoma

Utah

accent

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

Homowetgeving in VS: van absoluut verbod naar begrensde ruimte

principieel

1972

Minnesota New Hampshire Vermont Maine

New York

Massachusetts

Iowa Illinois Utah

DC

Rhode Island Connecticut New Jersey Delaware Maryland

New Mexico

Oklahoma

Hawaï

het bewjs dat je het niet op een rechtszaak moet laten aankomen”, zegt Laycock.

Urgent Dat de rechtbanken zo rigoureus te werk gaan, heeft volgens de jurist te maken met de invloed van de homobeweging. „Als die bj de wetgever geen gehoor vindt, wordt ze nog feller, en dat vergroot de druk op de rechters.”

Achteraf repareren door alsnog een wet te maken, biedt geen perspectief. Dat is duideljk geworden in New Jersey. Na de rechterljke uitspraak van oktober vorig jaar probeerde een groep Republikeinen alsnog de uitzonderingen voor kerken en christeljke organisaties wetteljk vast te leggen. Dat liep stuk op massief verzet, georganiseerd door de homobeweging.

Laycock en Berg onderstrepen beiden dat de verandering van aanpak urgent is. Zj wjzen op een onderzoek van de statisticus Nathaniel Read Silver, die op grond van analyses zegt dat in 2016 in totaal 31 staten het homohuweljk zullen toestaan en dat in 2020 nog slechts 6 staten (alle in het zuiden van de VS) verzet zullen bieden. Silver is in zjn eigen land befaamd vanwege de juistheid van zjn prognoes. „Als dat waar is, zullen we snel een omslag moeten maken”, stelt Laycock.

De voorspelling van Silver wint aan geloofwaardigheid als wordt gelet op de gebeurtenisseen na juni vorig jaar, toen het federale hooggerechtshof delen van de Defense of Marriage Act buiten werking stelde. Deze wet werd in 1996 van kracht en destjds onder druk van de Republikeinse meerderheid in het Amerikaanse Congres door president Clinton ondertekend – ondanks diens bezwaren.

De wet was bedoeld om het traditionele huweljk te beschermen. Op grond

van de wet konden homoparen tot juni vorig jaar geen aanspraak maken op sociale uitkeringen of op belastingvoordelen voor gehuwden.

Het hooggerechtshof bepaalde dat hier sprake was van onrechtvaardig onderscheid. De uitspraak van het hof leidde tot een hausse aan rechtszaken waarin homoparen hun uitkering opeisten.

Homoparen die willen trouwen in staten waar het nu nog verboden is, roken hun kans. Nu bljkt dat de federale overheid geen bezwaar kan hebben tegen een homohuweljk, kunnen individuele staten dat ook niet, zo is het argument van de homolobby. Sindsdien zjn in 21 staten (aanstaande) homoparen een rechtszaak begonnen.

Bizar Maar er is meer. Besturen en ambtenaren die zelf voor het homohuweljk zjn maar de wetgeving van hun staat als drempel zien, voelen zich sinds de uitspraak van het hooggerechtshof vrjer. Bekend is dat na het vonnis inmiddels drie gouverneurs hebben geweigerd een verbod op het homohuweljk te verdedigen; in vier andere staten gaven ambtenaren huweljksbewjzen uit aan homoparen terwjl dat oficieel in hun staat verboden was. „Dat illustreert hoe de vlag erbj hangt”, zegt Laycock. „Het draagvlak om het homohuweljk te verbieden, brokkelt snel af.”

Toch is nog niet iedereen zover als Berg en Laycock. De voorzitter van de Institutional Religious Freedom Alliance, Stanley Carlson-Thies, aarzelt. Zjn organisatie strjdt voor behoud van maximale godsdienstvrjheid. „Het is nog te vroeg om de tactiek te wjzigen. Het zou toch bizar zjn dat we keihard moeten gaan strjden voor behoud van godsdienstvrjheid. Amerika is het land waar dat grondrecht altjd fundamenteel was en buiten discussie stond. Maar als de invloed van de homolobby verder toeneemt, zal het front wellicht verlegd moeten worden.”

De praktijk: South Dakota In diverse Amerikaanse staten wordt geprobeerd het snel wassende tij van gelijkberechtiging van homostellen te keren. Maar ook daar vinden conservatieven steeds vaker de rechter op hun pad. Zoals in South Dakota.

Een groep behoudende volksvertegenwoordigers, onder leiding van de Republikeinse senator Ernie Otten, diende onlangs een wetsvoorstel in dat predikanten moet beschermen als zij weigeren een homohuwelijk in te zegenen. De rechter schoot dat initiatief afgelopen weekeinde af. Naar de mening van het hof voorziet de bestaande constitutionele wetgeving prima in de bescherming van gewetensbezwaarden.

9

n In de zaak-Baker versus Nelson verwerpt het Amerikaanse hooggerechtshof de klacht dat de staat Minnesota onterecht heeft bepaald dat een homopaar geen huwelijk kan sluiten.

gen sluiten, stemmen kiezers voor een verbod op het homohuwelijk.

Meer dan twintig staten volgen. n Tammy Baldwin uit Wisconsin is de eerste afgevaardigde in het Congres die openlijk voor zijn homoseksualiteit uitkomt.

1973

2000

n De staat Maryland definieert als eerste het huwelijk als een verbintenis tussen een man en een vrouw. n De Amerikaanse associatie van psychiaters schrapt homoseksualiteit van de lijst van psychische afwijkingen. n De Amerikaanse niet-commerciële zender PBS zendt de show An American Family uit, waarin Lance Loud openlijk zegt homo te zijn.

n De staat Vermont is de eerste die het partnerschap tussen homo’s erkent.

1977 n De homoactivist Harvey Milk wordt gekozen in de Board of Supervisors (een belangrijk bestuursorgaan) van San Francisco. Een jaar later wordt hij vermoord. n Anita Brant start de campagne ”Save our children” tegen uitbreiding van de homorechten.

n Het federale hooggerechtshof herroept de uitspraak van 1986 dat homoseksuelen geen seksuele omgang mogen hebben. Homo’s hebben recht op een privéleven. Het hof verklaart een antihomowet van de staat Texas ongrondwettig. n Het hooggerechtshof van Massachusetts vonnist dat een homohuwelijk rechtsgeldigheid heeft.

2004

n Federale hooggerechtshof vonnist dat de grondwet homo’s niet de vrijheid geeft seksuele gemeenschap te hebben.

n Verschillende lokale overheden in de VS reiken huwelijksbewijzen uit aan homoparen voordat ze door de gerechtshoven een halt worden toegeroepen. n In de staat Massachusetts worden de eerste homohuwelijken wettelijk gesloten. n Dertien staten nemen een wet aan waarin het homohuwelijk wordt verboden. n President George W. Bush en een groep Republikeinen in het Congres roepen op tot een grondwettelijk verbod van het homohuwelijk.

1991

2006

n In de televisieserie The Golden Girls deelt een man mee een homohuwelijk aan te gaan.

n Het hooggerechtshof van New Jersey bepaalt dat homoparen dezelfde rechten moeten hebben als heteroparen. n Acht staten nemen een amendement aan waarin het homohuwelijk wordt verboden.

1982 n Wisconsin is de eerste staat die discriminatie vanwege seksuele orientatie verbiedt. Uiteindelijk volgen twintig staten.

1986

1993 n Het hooggerechtshof van Hawaï spreekt uit dat een verbod op een homohuwelijk mogelijk in strijd met de grondwet is. Deze uitspraak wordt van rechtskracht ontdaan door een constitutioneel amendement vijf jaar later. n Het Pentagon voert het ”Don’t ask, don’t tell”-principe voor het leger in (geen problemen zolang je zwijgt over je geaardheid). n Tom Hanks portretteert in de film ”Philadelphia” een homoseksuele man die lijdt aan aids. Hij wint daarmee een Oscar.

1994 n De filmster Pedro Zamora en zijn vriend wisselen trouwringen in een televisie-uitzending. n In de CBS-film ”Northern Exposure” trouwen twee mannelijke hoofdrolspelers.

1995 n De staat Utah verbiedt het homohuwelijk. Meer dan dertig staten volgen de Defense of Marriage Act (DOMA), die het huwelijk definieert als een verbintenis tussen een man en een vrouw.

1996 Daar zit precies het probleem, menen conservatieve Amerikanen. Het federale hooggerechtshof heeft al geoordeeld dat delen van de Defense of Marriage Act, die bepaalt dat het huwelijk een verbintenis tussen man en vrouw is, tegen de Constitutie indruisen. Behoudende staten, vooral in het zuiden van de Verenigde Staten, proberen nu met aanvullende wetgeving de mogelijke hiaten op te vullen om het huwelijk te beschermen.

In Utah en Arizona nam de volksvertegenwoordiging die aanvullende wetgeving aan. Maar in South Dakota moesten de initiatiefnemers bakzeil halen.

2003

n In de zaak-Romer versus Evans bepaalt het federale hooggerechtshof dat wetten in de staat Colorado die discriminatie van homo’s verbieden, ongeldig zijn. n President Clinton tekent de DOMA. n Het onderzoeksbureau Gallup begint met regelmatige opiniepeilingen naar de acceptatie van het homohuwelijk.

1998 n Nadat een rechter in Alaska heeft bepaald dat homo’s een huwelijk mo-

2007 n De kandidaten van de Democratische Partij voor het presidentschap nemen deel aan een televisieforum voor de rechten van homo’s.

2008 n Het hooggerechtshof van Connecticut bepaalt dat homo’s het recht hebben om te trouwen. n Het hooggerechtshof van Californië spreekt zich uit ten gunste van het homohuwelijk, maar in november verklaart de bevolking zich in een referendum tegen erkenning van het homohuwelijk.

2009 n Door wetgeving wordt het homohuwelijk toegestaan in Vermont, New Hampshire en Washington DC. n Het gerechtshof in Iowa bepaalt dat verbod op homohuwelijk ongeldig is.

2011 n In de staat New York wordt het homohuwelijk door wetgeving erkend. n Het Pentagon herroept het principe van ”Don’t ask, don’t tell”.

2012 n Homohuwelijk erkend in Maine, Maryland en Washington. n President Obama spreekt zich uit voor het homohuwelijk.

2013 n Homohuwelijk bij wetgeving erkend in Rhode Island, Delaware en Minnesota. n Hooggerechtshof bepaalt dat delen van de DOMA ongrondwettig zijn n Homohuwelijk op Hawaï en in Illinois erkend.

camping • Mooie en zeer nette sen • Ruime kampeerplaat ijk gel mo • Privé sanitair ter • CAI, 4-16 Ampère, wa ewerk ati cre Re l nee sio fes • Pro • Scherp geprijsd al • Gelegen in het Vechtd

www.deklimberg.nl 0523 - 261955, Hardenberg

Blijf op de hoogte van onze nieuwe uitgaven, acties en aanbiedingen!

Meld u aan voor onze gratis nieuwsbrief op www.debanier.nl

BETER > GROTER > RUIMER

Schakeltje opgeven?

• Mooie sublieme afwerking • Riante hoofden beenruimte • Dagrijverlichting • Boordcomputer • EPS en VSM • De grootste kofferbak in z’n klasse • Standaard 6 airbags

Ga snel naar www.schakeltjes.nl

• Zeer comfortabel

Hyundai i10 vanaf €10.795,-

Als beste getest in z’n klasse

Maak een Hyundai i10 proefrit en ervaar zelf het gevoel van Beter, Groter en Ruimer!

ZUID-HOLLAND Barendrecht Dordrecht Oud-Beijerland Spijkenisse

NOORD-HOLLAND Autobedrijf Noteboom Rotterdam B.V. H-Point Autobedrijf Kooy Oud-Beijerland B.V. Autobedrijf Kooy Spijkenisse B.V.

010-2923434 078-6322200 0186-621500 0181-613544

Hyundai Wittenberg Cluistra Nieuwegein B.V. Hans Jongerius Hyundai

033-4635535 030-6062598 0348-435700

Autobedrijf Eskes Bergen op Zoom B.V.

0164-215000

NOORD-BRABANT Halsteren

Hilversum

Hyundai Wittenberg

035-6242624

Mastebroek Autobedrijven B.V.

0528-264055

Autobedrijf Schippers V.O.F.

0548-512565

Hyundai Wittenberg

0341-439090

Autobedrijf Landegent B.V.

0111-658042

DRENTHE Hoogeveen

OVERIJSSEL

UTRECHT Amersfoort Nieuwegein Woerden

”Omdat ik een krant met oog voor Israël wil lezen. ”

Rijssen

GELDERLAND Harderwijk

Weet waar u voor staat.

ZEELAND Burgh-Haamstede

Auto’s Gecombineerd brandstofverbruik: 4,3 (l/100 km) / 23,3 (km/l); CO2 - emissie: 98 (g/km). Uitstoot is afhankelijk van gebruik. Uitstoot- en brandstofverbruikgegevens zijn gebaseerd op tests die zijn uitgevoerd volgens Europese Verordening 715/2007/EEG. ZIE VOOR KOSTEN EN VOORWAARDEN WWW.HYUNDAI.NL. AFGEBEELD MODEL KAN AFWIJKEN VAN STANDAARD UITVOERING. AANBIEDING GELDT ALLEEN OP UIT VOORRAAD LEVERBARE MODELLEN. ACTIE GELDIG MET DATUM KOOPOVEREENKOMST IN FEBRUARI 2014. DRUK- EN ZETFOUTEN VOORBEHOUDEN. VRAAG IN DE SHOWROOM NAAR DE VOORWAARDEN.

www.vosautobedrijven.nl Gorinchem (0183) 62 05 77 Veghel (0413) 25 40 00 Zaltbommel (0418) 51 51 72 Oss (0412) 62 35 55

accent

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

beeldhoek

11

In de branding

tekst Gerco Verdouw beeld Annabel May Oakley-Watson

erk in de branding. Dat zou op het eerste gezicht een prima kop boven dit artikel kunnen zjn. Een gebouw met een klokkentoren dat bedolven wordt onder de beukende golven.

Onmiddelljk komen er associaties met geesteljke stormen die Gods

K

Kerk trachten te verwoesten. Vervolging, secularisatie, uitholling.

Toch klopt de kop ”Kerk in de branding” niet. Het gebouw op de foto is nameljk geen kerk maar het gemeentehuis van het stadje Porthleven in Cornwall, Zuidwest-Engeland. Het is een voormalig wetenschappeljk en literair instituut, gebouwd in 1882, met een uitgebreide bibliotheek.

Ook een gemeentehuis krjgt het nodige te verduren. Zoals de storm die deze week op de Engelse kust beukte.

welbeschouwd Schuld belijden tekst dr. S. D. Post

et mooiste moment tjdens een mediationsessie is als je hoort hoe iemand oprecht schuld beljdt.

Het ontroert me iedere keer opnieuw. Niet zelden is het een keerpunt.

Ineens ligt verzoening binnen handbereik.

Het komt lang niet in ieder mediationtraject voor. Omdat wj mensen er een handje van hebben naar de ander te wjzen.

We zien het aandeel van de ander gemakkeljk als een balk en onze bjdrage aan het conlict is daarmee vergeleken dan niet meer dan een splintertje.

Soms is dat ook zo. En toch hoeft ook dat schuldbeljdenis niet in de weg te staan.

Ook al ben je maar voor 2 procent verantwoordeljk voor het conlict, dan nog ben je voor 100 procent verantwoordeljk voor die 2 procent. Deze uitspraak las ik bj de bekende christenmediator Ken Sande. Hj stuurt zjn cliënten soms weg met de vraag om thuis ten minste dertig minuten te bidden, en dan alleen met deze vraag: „Heere,

H

open mjn ogen, zodat ik zie hoe ik heb bjgedragen aan dit probleem.”

Oprecht schuld beljden, ook al is het voor die 2 procent, is meer dan sorry zeggen.

Sande geeft zeven aanwjzingen die in het Engels allemaal met een A beginnen.

1. Richt je schuldbeljdenis tot iedereen die erbj betrokken is. Omdat God alles weet, begin Hem je schuld te beljden.

Soms is Hj de Enige Die het weet. Als je in je hart iemand verwenst, weet niemand daarvan dan God. Maar soms zjn er ook anderen bj betrokken. Als je kinderen horen dat je ruzie maakt met je vrouw, bjvoorbeeld.

2. Vermjd woorden als ”als”, ”maar”, ”misschien”. De waarde van je excuses verdampt als je zegt: „Ik bied je mjn excuses aan, als ik je gekwetst heb.” Soms zit daar zelfs een ondertoontje in van: „jj bent ook zo snel gekwetst, lastig om daar rekening mee te houden.” Of deze: „Misschien heb ik iets fout gedaan. Mogeljk had ik het anders aan kunnen pakken.” Het ergste is als een schuldbeljdenis een opstapje vormt voor een beschuldiging: „Natuurljk ik had me

moeten beheersen, maar jj maakte me gek met je gezeur.”

3. Wees speciiek. Des te concreter je probeert te omschrjven wat je wanneer en hoe fout gedaan hebt, des te meer positief effect kun je verwachten. Vergeljk maar: „Ik weet dat ik geen goed teamlid ben” of „Ik besef dat ik er de laatste maanden heel negatief heb ingestaan. Ik heb me steeds kritisch uitgelaten over elk voorstel dat op tafel kwam. En het was al helemaal verkeerd om jouw aanpak gisteren met zulke harde woorden te bekritiseren, waar iedereen bj was.”

4. Erken de pjn die je anderen hebt aangedaan. Verplaats je in de positie van de ander. Hoe voelde hj of zj zich? „Ik kan me voorstellen dat je je totaal ontredderd hebt gevoeld, toen ik zo tegen je tekeerging.”

5. Accepteer de consequenties. Bj oprechte schuldbeljdenis hoort dat je de gevolgen voor je rekening neemt. Of er nu iets rechtgezet of betaald moet worden, je gaat ervoor!

6. Verander je gedrag. Excuses zjn goedkoop als je niet oprecht van plan bent om

je gedrag te veranderen. Als je je oprecht schuldig voelt over wat je een ander aangedaan hebt, dan is je aanhoudend gebed of God je wil helpen je leven te veranderen.

Het is goed om dat ook te zeggen: dat je met Gods hulp wilt proberen niet meer in dezelfde fouten te vervallen. Dat je het anders wilt gaan doen. En dat je bereid bent daar ook stappen voor te nemen.

7. Vraag om vergeving – en geef de ander daar tjd voor. Soms laat de ander spontaan merken dat hj of zj vergevingsgezind is, anders kun je erom vragen: Wil je het mj vergeven? En wees niet verbaasd of teleurgesteld als de ander dat (nog niet) kan.

Dring er zeker niet op aan. Geef de ander ruimte. Ondertussen kun je hem of haar meenemen in je persoonljk gebed.

Schuld beljden doe je in de eerste plaats niet voor jezelf. Je doet het voor de ander.

Toch krjg je er iets voor terug. Je kunt er ontzettend tegen opzien. Maar je krjgt er geen spjt van. Wie zjn overtredingen bedekt, zal niet voorspoedig zjn, maar wie ze bekent en laat, zal barmhartigheid verkrjgen (Spr. 28:13).

12

accent

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

Confessionelen duwden nooit door tekst Addy de Jong beeld ANP

Soms proef je het achter iemands woorden. Soms wordt het expliciet gezegd. „Misschien dat wij seculieren aan christenen tegenwoordig minder ruimte gunnen. Dat zou kunnen. Maar vergeet niet dat de confessionelen toen zij in Nederland nog de meerderheid hadden, niet-gelovigen onderdrukten.” Op die laatste stelling valt, historisch gezien, veel af te dingen.

H

ebben christenen, in de tjd dat zj nog royaal in de meerderheid waren, andersdenkenden dwin­ gend hun wil opgelegd? Bj velen leeft, latent of meer bewust, dat gevoel.

Met name tjdens de paarse kabinetten kreeg een dergeljk sentiment een politieke vertaling. Zo van: „Nu liggen wj, seculieren, eindeljk eens boven. Verlost van de hege­ monie van het CDA, kunnen we misstanden uit het verleden eindeljk eens gaan recht­ zetten. Ja, wellicht is het voor sommige christenen vervelend dat zj nu homohuwe­ ljken moeten gaan sluiten. Maar, eerljk is eerljk, vroeger hebben zíj jarenlang homo’s onderdrukt. Nu zjn de rollen omgekeerd.

Boontje komt om zjn loontje.”

Een wat preciezere blik op het verleden leert echter dat christenen in de vorige eeuw

juist zeer terughoudend met hun macht zjn omgegaan. Trouwcolumnist Hans Goslinga heeft daar de achterliggende jaren regel­ matig op gewezen. Aan de hand van diverse voorbeelden, zoals crematie en zondagsrust, toonde hj aan dat de confessionelen, hoewel jarenlang beschikkend over een absolute politieke meerderheid (zie staafdiagram en kader), doorgaans zo veel mogeljk recht probeerden te doen aan de behoeften en verlangens van toenmalige minderheden.

Fabeltje Neem de Zondagswet van 1953. Die was wel­ iswaar bedoeld om op zondagmorgen rust te creëren voor kerkdiensten en kerkgangers, maar liet op zondagmiddag ruimte voor evenementen en festiviteiten. Het is een van de vele voorbeelden die, aldus Goslinga,

helder laten zien dat de confessionelen –die toen in het parlement nog 58 procent van de Kamerzetels bezet hielden– in gevoelige kwesties steeds het compromis zochten. En dat het derhalve „een fabeltje is dat zj hun opvattingen dwingend aan de samenleving wilden opleggen.”

Ook het feit dat in het interbellum en in de naoorlogse jaren de confessionelen –zoals bjvoorbeeld AR­voorman Coljn– regelmatig de liberalen bj hun regeringscoalities be­ trokken, terwjl dat getalsmatig niet vereist was, geeft volgens de Trouwcolumnist te denken.

Pragmatisch Juist dat laatste argument vindt James Ken­ nedy, hoogleraar nieuwe geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam, niet sterk.

Kamerzetels christelijke partijen (in procenten) 60%

christelijke partijen hebben in de Tweede Kamer de absolute meerderheid christelijke partijen hebben geen meerderheid meer, maar zitten nog wel boven de 1/3-grens, waardoor ze grondwetswijzigingen kunnen tegenhouden christelijke partijen zijn zo klein geworden dat ze ook grondwetswijzigingen niet meer kunnen blokkeren

50

40

30

20

10

0 1918 1922 1925 1929 1933 1937 1946 1948 1952 1956 1959 1963 1967 1971 1972 1977 1981 1982 1986 1989 1994 1998 2002 2003 2006 2010 2012 ©RD, André Dorst

„Dat de christeljke partjen als zj in de vooroorlogse jaren een kabinet vormden, daar ook niet­christeljke partjen bj betrok­ ken, was louter pragmatisch. Dat had alles te maken met het feit dat protestanten en rooms­katholieken ook met elkáár lang niet altjd overweg konden. Om die spanning te neutraliseren, nam men er anderen bj. Nee, op het terrein van de coalitiepolitiek kun je niet zeggen dat de christeljke partjen nu zo principieel inclusief hebben gedacht en gehandeld. Tot eind jaren dertig weigerde men bjvoorbeeld stelselmatig de sociaal­ democraten bj enig kabinet te betrekken.”

Als het om wetgeving gaat, onderschrjft Kennedy Goslinga’s stelling in grote ljnen wél. „De confessionelen hadden voor het eerst de meerderheid in 1918; ze raakten die weer kwjt in 1967. Als je de tussenliggende jaren bestudeert, klopt het dat ze betrekke­ ljk weinig hebben doorgeduwd als het om expliciet christeljke wetgeving gaat.”

De meest vergaande wetgeving kwam eigenljk al voor deze periode, nameljk in 1911, tot stand. Het gaat dan om de Zedeljk­ heidswet van de rooms­katholieke justitie­ minister E. R. H. Regout. Waren homosek­ suele contacten sinds de Franse tjd niet meer strafbaar, Regout zette ze opnieuw in het Wetboek van Strafrecht. Dat wil zeggen: mensen boven de 21 jaar mochten geen ho­ moseksuele contacten hebben met personen van jongere leeftjd.

Preuts Kennedy: „De Regoutwetgeving, die ook scherpere normen bevatte voor prostitutie, abortus en pornograie, is in de jaren zestig vaak getypeerd als overdreven preuts, als

accent

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

13

Van meerderheid naar minderheid

Premier Colijn (ARP) en minister Steenberghe (RKSP) van Economische Zaken eind jaren dertig voor het ministerie van EZ.

een typisch voorbeeld van een wet waarmee de confessionelen hun moraal aan de samen­ leving probeerden op te leggen. En áls je dan een voorbeeld zoekt waarin christeljke par­ tjen een poging deden hun eigen normen en waarden in wetgeving vast te leggen, zou je inderdaad deze wet kunnen noemen. Op het punt van de homoseksuele omgang met jongeren zjn vervolgens inderdaad enkele duizenden mensen vervolgd. Dus die wet was zeker van praktische betekenis.”

Toch brengt de Amsterdamse historicus ook meteen relativeringen aan. „In de eerste plaats: homoseksuele contacten boven de leeftjdsgrens van 21 werden dus níét gecriminaliseerd. Buiten Nederland was dat vaak wel het geval. In de tweede plaats: de aanscherpingen van de zedeljkheids­ wetgeving hadden grosso modo ook de steun van liberale partjen. Het ging bj de morele afkeuring van homoseksualiteit in feite om een algemeen gangbaar gedachtegoed, dat in de samenleving vrj breed werd gedeeld.

Vergeet niet dat we het over een tjd heb­ ben waarin, voor zover het de zedeljkheid betrof, christeljke normen nauweljks te onderscheiden vielen van algemeen maat­ schappeljke normen. Dus ja, wat héét dan „dwingend opleggen”?”

Behalve de Zedeljkheidswet van 1911 is er eigenljk nooit een grote poging geweest om niet­confessionele groepen in het gareel te krjgen, stelt Kennedy. „Ja, je kunt wel wat kleinere punten noemen. Zoals de Wet inzake smalende godslastering van 1932, ingediend door de oude Donner. Dat zou dan een voorbeeld zjn van, zeg maar, het aan atheïsten ontnemen van het recht om verbale aanvallen te openen op gelovigen.

En hoewel het eerste crematorium er in Nederland al was in 1914, is het cremeren toch pas wetteljk geregeld en toegestaan in 1955, waarbj de confessionelen dan nog eens nadrukkeljk stelden dat crematie niet dezelfde wetteljke status mocht hebben als de christeljke begrafenis.”

Ook zou je, aldus Kennedy, kunnen wjzen op de discussie die na de Tweede Wereld­ oorlog werd gevoerd over de vraag of er humanistische raadsmannen in het leger en het gevangeniswezen mochten komen. „De confessionele partjen hebben dit lang afgehouden, met als rechtvaardiging dat predikanten voor hun werk nu eenmaal een opdracht van Godswege hadden...en huma­ nisten niet!”

Dingetjes Er waren dus wel kwesties waarin confes­ sionelen hun eigen voorkeuren uitvoerden, voorkeuren die minderheden in de samen­ leving benadeelden. „Maar dan heb je het toch echt over dingetjes, relatief kleine kwesties. Er is bjvoorbeeld een gokverbod gekomen, waarin christeljke zeden eni­ germate doorwerkten. En lokaal zjn er bepaalde verboden geweest. Zo werd bios­ coopbezoek soms beperkt, of het dansen op bepaalde tjden verboden om, zo zei men, „de losbandigheid tegen te gaan.” Maar van een streven om te komen tot een theocratie, om andere groepen eens link in het gareel van de christeljke zeden te krjgen, daarvan was absoluut geen sprake.”

Dat de confessionelen, hoewel zj tot 1967 een absolute meerderheid bezaten in Tweede en Eerste Kamer, geen ambitieuze kersteningsagenda hadden, kan Kennedy

gemakkeljk verklaren. „De samenwerking tussen rooms­katholieken en protestanten was niet meer dan een gelegenheidshuwe­ ljk. Hun onderlinge verdeeldheid ging diep en kon zich bj tjden heftig manifesteren.

Zo bezien kun je je dus ook eigenljk niets voorstellen bj een gezamenljk religieus programma om bjvoorbeeld de kerkgang te bevorderen. Kjk, vanuit onze tjd terug­ blikkend zeg je misschien: er was toch een royale christeljke meerderheid? Maar in feite voelde iedereen zich destjds een min­ derheid.”

Minderheden Niet dat iedereen geljk was aan elkaar. „Protestanten hadden lange tjd meer status dan rooms­katholieken, de sociaaldemo­ craten stonden onder aan de ladder. Maar waar het om gaat, is dat Nederland een land van minderheden was, waarin geen enkele groepering de andere kon domineren en iedereen water bj de wjn moest doen. Een echte, levensbeschouweljk min of meer homogene meerderheid –ik heb dat in het verleden al vaker betoogd– kreeg je in Ne­ derland pas aan het eind van de vorige eeuw, nameljk een seculiere meerderheid. Maar een homogeen­christeljke meerderheid had je in het verleden niet.”

Waar de KVP en haar voorganger de RKSP primair op uit waren, net als de protestan­ ten trouwens, was de uitbouw van het eigen organisatorische leven. „Daar lag de poli­ tieke focus, daar ging enorm veel tjd en energie in zitten. Het ging ze erom dat men binnen eigen kring kon gedjen. Ook dat is een oorzaak waardoor men aan kerste­ nende wetgeving nauweljks toekwam.”

De macht van de confessionele partijen in twintigste-eeuws Nederland valt in drie fasen uiteen.

A) Als in 1918 het algemeen kiesrecht wordt ingevoerd, slepen de confessionele partijen RKSP, ARP en CHU vijftig van de (toen nog) honderd Tweede Kamerzetels in de wacht. Aangevuld met de twee zetels van de splinterpartijtjes Christen-Democratische Partij en Christelijk-Sociale Partij, leidt dat tot een absolute confessionele meerderheid in de Kamer. Die meerderheid zal bijna vijftig jaar in stand blijven. De hoogste score die de confessionelen bereiken, is zestig van de honderd zetels.

Zo’n piek behaalden zij in 1922 en in 1937.

Ook de uitbreiding van de Tweede Kamer, in 1956, tot 150 zetels brengt in de situatie geen verandering. In dat jaar behalen KVP (49 zetels), ARP (15 zetels), CHU (13 zetels) en SGP (3 zetels) samen een score van 80 zetels, 53 procent van het totaal.

B) Pas in 1967 breekt de tweede fase aan, als de confessionelen, vooral door een terugval van de KVP, zakken naar 74 Kamerzetels.

In de jaren daarna slagen ze er geen enkele maal meer in om boven de 50 procent uit te komen.

Dat wil overigens allerminst zeggen dat hun politieke macht nu gebroken is. In de eerste plaats niet omdat hun zetelaantal nog ruim boven een derde van alle Kamerzetels zit, zodat zij hun onwelgevallige grondwetswijzigingen kunnen blokkeren. In de tweede plaats niet omdat het in 1980 gevormde CDA vanaf die tijd jarenlang in regeringscoalities participeert, binnen kabinetten nog lange tijd de grootste partner is en heel vaak de premier levert. Dat geeft nog talloze mogelijkheden om vanuit christelijk oogpunt kwalijke ontwikkelingen af te remmen of door het sluiten van compromissen te matigen.

C) De derde fase breekt in 1994 aan, als de christelijke partijen onder de cruciale 33,3 procent duiken. Vanaf dan kunnen zij het getalsmatig niet meer tegenhouden als andere partijen bijvoorbeeld iets zouden willen afsnoepen van de vrijheid van onderwijs. Initiatiefwetten als het afschaffen van het blasfemieverbod, het schrappen van de enkelefeitconstructie uit de Algemene wet gelijke behandeling of het elimineren van gewetensbezwaarde trouwambtenaren? Met hun schamele 21 Kamerzetels (2012) kunnen CDA, ChristenUnie en SGP daar niets meer tegen beginnen.

VAKANTIEPARKEN

Volg het Reformatorisch Dagblad ook via social media

SUPER LAST MINUTE!

twitter.com/refdag

BELEEF DE VOORJAARSVAKANTIE OP HET BEIERSE WOUD

pinterest.com/rdnl

Onderwijs Een waarde(n)volle school

facebook.com/refdag

De Raad van Toezicht van het Ichthus College roept kandidaten op voor de functie van

plus.google.com/+refdag

Âť 35% KORTING OP UW VERBLIJF Âť â&#x201A;Ź 25,- RESERVERINGSKORTING Âť IDEAAL VOOR DE WINTERSPORT KIJK OP BETER-UIT.NL OF BEL 0172 - 48 48 48 GELDIG BIJ VERBLIJF VAN 1 WEEK VAN 15 â&#x20AC;&#x201C; 22 FEB. OF 22 FEB. â&#x20AC;&#x201C; 1 MAART

Voorzitter College van Bestuur (m/v) Het Ichthus College te Veenendaal is een christelijke scholengemeenschap op reformatorische grondslag voor vmbo-t, havo, atheneum en gymnasium. De school heeft ruim 2000 leerlingen en 220 personeelsleden.

Â

We zijn op zoek naar een stevige persoonlijkheid die: â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘

Speciaal voor u als abonnee van het RD...

de identiteit en missie van het Ichthus College uitdraagt als leider de school doel- en resultaatgericht kan aansturen ruime onderwijskundige, bestuurlijke en directie-ervaring heeft inspirerend leiding geeft grote afďŹ niteit met ďŹ nanciĂŤn heeft maatschappelijk en kerkelijk betrokken is samenbindend werkt een academisch denk- en werkniveau heeft een strategisch en creatief denker is

De voorzitter van het CvB onderschrijft van harte de grondslag en de doelstelling van de school.

Tevens draagt hij/zij vanuit een christelijke en persoonlijke overtuiging de identiteit van het Ichthus College actief uit in leer en leven.

Hij/zij is belijdend lid van bij voorkeur ĂŠĂŠn van de in de Stichting participerende kerken.

Een assessment en/of psychologisch onderzoek maakt onderdeel uit van de sollicitatieprocedure.

Voor meer informatie over deze vacature kunt u: â&#x20AC;˘ onze website www.ichthuscollege.nl raadplegen â&#x20AC;˘ contact opnemen met de heer ir. J. Dogterom, voorzitter Raad van Toezicht, telefoon: 0318 - 528303 (privĂŠ) // 06 - 53389507 â&#x20AC;˘ een informatiepakket aanvragen via Change Consult, t.a.v. de heer B. van Leeuwen. email: werving@changeconsult.nl Uw sollicitatie met vermelding van alle persoonlijke en kerkelijke gegevens en voorzien van referenties, dient uiterlijk 3 maart 2014 ontvangen te zijn door: Change Consult, t.a.v. de heer B. van Leeuwen. e-mail: werving@changeconsult.nl

Ichthus College Vondellaan 4 3906 EA Veenendaal

â&#x201A;Ź 20,-

4-daagse samenzangreis

T. 0318 - 54 32 10 info@ichthuscollege.nl www.ichthuscollege.nl

korting per persoon

naar NormandiĂŤ met bezoek aan de invasiestranden Datum: dinsdag 10 t/m vrijdag 13 juni 2014 Thema: Herdenking 70 jaar D-day

In reissom inbegrepen: Bussen voorzien van â&#x20AC;&#x153;Keurmerk Erkend Busbedrijfâ&#x20AC;?

Vervoer perTourist ClassTouringcar voorzien van koffie- en theefaciliteiten 3 x overnachting met ontbijt in een middenklasse hotel 2 x diner Zingen in kerken in Caen, Rouen en St. Omer Collecte voor Stichting Hulp Vervolgde Christenen Meditatie en leiding ds. A.A. Brugge Reisinformatiepakket per boeking.

Kom werken op de Jan de Bakkerschool!

Wij zoeken

Samen zingen in drie kathedralen van St-Omer, Rouen en Caen. Daarnaast bezoekt u oude vissersstadjes, de ruige kust met bizarre granietklippen en natuurlijk de invasiestranden.

Verder bezoekt u o.a. Arromanches met het Invasiemuseum en een ereveld bij â&#x20AC;&#x153;Omaha Beachâ&#x20AC;?.

In Caen kunt u het â&#x20AC;&#x153;Memorialâ&#x20AC;? bezoeken. Dit museum is gewijd aan de Slag van NormandiĂŤ.

In Rouen, de hoofdstad van NormandiĂŤ, kunt u wandelen aan de oevers van de Seine of de vele boetiekjes bekijken. Ga mee en beleef het zelf!

Leerkrachten m/v per D.V. 24 februari 2014 voor 0,7696 en 0,1582 fte.

Kijk voor meer informatie op onze website.

v voor de EliĂŤzerschool SBO en de Obadjaschool cluster 4

Medewerkende musici: Carina Bossenbroek, panfluit Wilhelm Groenendijk, trompet Peter Wildeman, orgel

Abonneevoordeel: â&#x201A;Ź 359,- p.p. in plaats van â&#x201A;Ź 379,- p.p.

Voor reserveren en meer informatie vraag de speciale folder aan via info@zang-reizen.nl. Of bekijk de folder digitaal op www.zang-reizen.nl en vul het formulier digitaal in.

NB: Vermeld voor de korting bij bijzonderheden: actie-RD.

Of vraag de folder telefonisch aan via 0118 - 62 71 38.

Als u reserveert, vermeld dan bij bijzonderheden: actie-RD.

Kijk voor meer informatie op rd.nl/abonneevoordeel

Wij zoeken

Informatie

Invalleerkrachten en -assistenten H betreft zowel invalwerk voor een korte periode als Het vvoor langere periode zoals bij zwangerschapverlof.

M Meer informatie treft u aan op onze website www.so-zwolle.nl w Wij zien uw reactie graag voor 12 februari tegemoet.

W MEER DAN MEETBAAR

Reformatorisch Dagblad

zaterdag 8 februari 2014, 43e jaargang nr. 263

pluspunt

wekelijks katern over lifestyle ~ wonen, koken, autoâ&#x20AC;&#x2122;s, natuur, gezondheid, voeding, kleding en eropuit gaan ~

8

2 Wie bepaalt het modebeeld?

4 Autotest: Peugeot 308.

5 Wat gecondenseerde melk allemaal kan.

6 Omgaan met chronische pijn.

2

4

8 Rover zonder klauwen.

11 Bestuiver in gevaar.

12 Weten wat waarde heeft.

11

6

12

5

2

consument

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

Het mysterie modetrend tekst Henrieke van Dam beeld RD, Janneke Paalman

Zo is iets helemaal hot en hip en zo kan iets volledig uit de gratie zijn.

De modewereld is een fascinerend verschijnsel. Maar hoe ontstaan kledingtrends en wie bepaalt het modebeeld van dit seizoen? Stof genoeg voor een artikel over mode.

A

nne Marie Commandeur, eigenaar van het Stijlinstituut in Amsterdam, is nog altijd verwonderd over het fenomeen mode. „De mode is een ongereguleerd systeem en iets wonderlijks en groots. We hebben er allemaal mee te maken, maar niemand lijkt precies de goede voorspellingen te kunnen doen”, zegt ze. „Ik noem het weleens een rijdende trein.

Soms gaat er een wagon af, als een trend voorbij is, maar andere wagons sluiten weer aan. Er springen mensen op de trein en sommigen rijden jarenlang mee met dezelfde trend. Weer anderen hoppen steeds naar een andere wagon.”

Vandaag een ritje naar Amsterdam, het hart van de Nederlandse modewereld.

Commandeur staat met haar Stijlinstituut op de wissel waar trends uit de maatschappij samenkomen. „Het Stijlinstituut is eigenlijk de spons die alle trends opzuigt. We kijken naar producten van modeontwerpers, architecten en kunstenaars, maar ook naar de invloed van films en mediahypes. En wat drijft de consument? Deze ontwikkelingen brengen we met elkaar in verband. Door ons brede netwerk is het mogelijk realistische analysen te doen. De media noemen mij trendwatcher, maar zelf noem ik me liever trendanalist.”

Een analist, dat is Commandeur.

Spreken met haar is denkend analyseren of analyserend denken. Ze formuleert haar zinnen zorgvuldig. „Trend is een moeilijk woord.

Het kan op allerlei ontwikkelingen duiden. In de mode varieert het van een materiaalsoort tot een kledingstuk als de oversized jas. Een trend kan daarnaast voorkomen op alle niveaus. Je hebt overkoepelende macrotrends, zoals de invloed van sport op de kledingmarkt, maar ook heel specifieke trendtoepassingen, zoals een modekleur. Waar macrotrends de mode jarenlang beïnvloeden, zie je de specifieke trends één seizoen heel veel en daarna niet meer.”

Geboorte Ontwerpers lijken een belangrijke spil in het ontstaan van trends.

Zij bedenken tenslotte de nieuwe kleding. Zijn zij bewust bezig met het creëren daarvan? „Niemand kan achter zijn bureau gaan zitten en denken: Nu ga ik een trend lanceren”, zegt Monique Collignon, Nederlands ontwerpster. Aan tafel in het moderne Novotel Amsterdam doet ze haar verhaal. „Een trend slaat pas aan als de tijd er rijp voor is. Soms ben je als ontwerpster per ongeluk trendsetter, maar veel ontwerpideeën worden niet breder opgepakt.” En later nog eens, een beetje spijtig: „Wisten we maar wat aansloeg. Als ontwerpster ben je overgeleverd aan je fingerspitzengefühl, en dat is soms heel moeilijk.”

Collignon kent het klappen van de zweep. Jarenlang ontwierp ze haar eigen kledinglijnen. Ze won prijzen met haar exclusieve topcollectie en werkte internationaal.

Tot een schuldeiser in juni 2013

leven, het stopt nooit”, zegt Collignon. „Toen ik hier zojuist binnenstapte, scande ik de kleding van het personeel, de kleuren van het interieur. Overal verzamel ik beelden. Ik denk in nieuwe ontwerp-

„Een trend slaat pas aan als de tijd er rijp voor is” haar faillissement aanvroeg. „Er begon een soort rouwproces.” Toch bleef ze haar beroep trouw. Collignon is bezig met het ontwerpen van een nieuwe zomercollectie. „Ontwerpster ben je voor je hele

schetsen. Tot ik ze móét maken.

Dan mag niemand mij storen en gaat de muziek hard aan.

Na al het ontwerpen is een modeshow net een geboorte.

Een enorme ontlading. En een

Massale hype en mislukte trend Sommige trends zijn niet goed te begrijpen, stelt Jaap Bremmer, eigenaar van Bremmer Schoenen in Ede. Zo ook de hype van de Crocs. „Gelukkig hebben wij ze nooit verkocht. Ik vind ze foeilelijk.” En dan lachend: „Helaas heb ik niet kunnen voorkomen eigen kinderen er wel op dat mijn ei lopen.”

Sinds 2008 is Nederland in de Sind ban van de Crocs. Waarom b werd de onooglijke klomp een ongekend succes? „Het zit ’m vooral in de leuke kleurtjes. Daar kicken

mensen op”, zegt Bremmer. „En het voetbed zit lekker.

Dat sloeg aan.” Maar als verkoper in hart en nieren voegt hij eraan toe: „Voor de ideale pasvorm is het voetbed net te breed. Kwalitatief zijn Crocs niet hoogstaand.”

Bremmer ziet in zijn winkel dat het niet te voorspellen is welke trends aanslaan en welke niet. De sleehak, sinds 2012 weer in beeld, lijkt een prachtige trend, maar verkoopt niet. Bremmer is er duidelijk over: „De Nederlander is geen sleehakdrager. Qua mode is de hak heel vlot, maar over het algemeen wil de consument dergelijke schoenen niet kopen.” Hoe dat komt, kan Bremmer niet verklaren. „De sleehak biedt een heel nieuw modebeeld, dus daaraan ligt het niet.”

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

3

column

wim@refdag.nl

MediaMarkt De opening van een vestiging van de MediaMarkt, vorige week, in mijn woonplaats zal de stad nog lang heugen. Soms vragen mensen zich wanhopig af waar jongeren nog voor in de benen komen. Trouwens, ook ouderen lopen niet meer zo snel warm voor activiteiten. Waarom zou je ook? Met behulp van de moderne communicatiemiddelen kun je immers contact leggen met de hele wereld zonder dat je uit je stoel hoeft te komen. Dat mensen nog wel degelijk in beweging zijn te krijgen, bleek echter bij de opening van de winkel van de MediaMarkt. Of het te maken had met het feit dat de plaatselijke happening samenviel met de start van de landelijke kortingsactie ”Btw, weg ermee!” of niet, zullen we nooit weten. Maar feit was dat de MediaMarkt op de eerste openingsavond overspoeld werd door klanten. Geen gewone overspoeling, maar een overstroming die meer weg had van een tsunami.

Alle toegangswegen tot de winkel stonden vol met ronkende auto’s. Parkeerterreinen in de wijde omtrek van de winkel puilden uit. Om maar zo snel mogelijk bij de ingang te komen, namen fietsers soms hun

ontnuchtering: er moet verkocht worden, maar wat zal aanslaan?

Ja, dat is echt vreselijk.”

Complex Voor Collignon is het duidelijk: een trend overkomt de ontwerpster. De klant bepaalt. Maar wat is dan de rol van de modeshows en de trendwatchers? En hoe beïnvloeden bekende Nederlanders de mode? „De modewereld is zo complex geworden”, zegt trendanalist Commandeur. „Ik zie niet één belangrijkste partij. Dat is juist minder het geval dan ooit. Jarenlang waren er comités die besloten wat de modekleuren van het seizoen werden. Er was uniformiteit. Maar nu is er diversiteit. De mensen bepalen zelf hun identiteit en hun kledingstijl.”

Voor veel ontwerpers betekent dat de redding van hun kledinglijn. „Ik hoef niet te luisteren naar het grote publiek of de trendwatchers”, zegt Collignon. „Als ik zou ontwerpen voor C&A, dan zou ik dat wel doen. Maar nu ontwerp ik kleding die dicht bij mij staat, los van de huidige trends. Ik wil dat mensen nooit uitgekeken raken op mijn kleding. Dat ze tijdloos is en mooi blijft. Met soms iets geks, een knipoog die kan uitgroeien tot trend.”

Commandeur ziet dat trends elkaar steeds sneller opvolgen. De opkomst van internet heeft veel veranderd. „Zelfs in de kleinste

dorpjes heeft iedereen toegang tot de wereldmode. Daarnaast wil de consument alsmaar vernieuwing, dus wordt er steeds meer aangeboden. H&M heeft inmiddels 24 collecties per jaar. Nee, mode stopt nooit.”

Keerzijde De onverzadigbare hang naar nieuwe trends heeft ook een keerzijde, ziet Commandeur. „Er worden gigantische hoeveelheden kleding gemaakt zonder dat van

tevoren bedacht wordt of mensen ze willen kopen. Dat is zo inefficiënt.” Met nadruk: „Veel mensen werken voor veel te weinig geld in de kledingproductie. Daarnaast ontstaat er waanzinnig veel afval bij het produceren van kleding en worden hele collecties alsnog weggegooid. Wat dat betreft zijn snelle modetrends een heel onverantwoordelijk verschijnsel.”

Niet gek? Ik vrees toch echt dat hij de enige was stalen ros op de schouders, om via sluippaden door struiken en bossen richting de winkel te struikelen.

Voetgangers scholden op automobilisten die, radeloos op zoek naar een parkeerplaats, soms bijna iemand van de sokken reden.

En dan was daar eindelijk de ingang. Maar de winkel binnengaan was er voorlopig niet bij. Tussen drang-

Dit artikel is het eerste deel in een tweeluik over mode.

hekken stonden honderden, zo niet duizenden, hunkerende klanten die in kleine groepjes om de zoveel tijd werden binnengelaten.

Omroepers waarschuwden voor het onder de voet

De reformatorische klant

lopen van kinderen en ouderen, en boven alles uit

Reformatorisch Nederland heeft zijn eigen trends. Sommige afgeleid van de modewereld, andere los daarvan. De reformatorische klant heeft ook zijn eigen koopgedrag, ontdekte Arentine Rebel, inkoopster bij Simons Kleding in Nieuw-Lekkerland. „Onze doelgroep past zich qua mode niet snel aan. Daarom verdwijnt een trend hier maar langzaam, heel langzaam uit het assortiment.”

Zo gebeurde dat ook bij de rimpelrok, met recht een trend genoemd. De rok verscheen in allerlei varianten in de rekken. Eén ding hadden de rokken gemeen: een grote rimpelrand aan de zijkant. Lekker zittend, maar niet zo origineel.

Rebel kan het succes van de trend goed verklaren. „De rimpelrok past bij een zeer brede doelgroep. De rok geeft smalle mensen een pittige uitstraling, hij zit prettig bij brede mensen en is zelfs als positiekleding veel verkocht. Door het goede draagcomfort zal de rimpelrok nog lang gewild zijn.”

Een modetrend die de inkooopster tegenkomt in de collectie van Simons Kleding is de lange rok, terug van weggeweest. Rebel geeft aan dat trends nooit op zichzelf staan. „Als plompe laarzen in waren geweest, had de lange rok het afgelopen najaar niet goed gedaan. Maar met de korte laarsjes van nu kan zo’n lange rok wel goed.”

zanger die uitriep dat hij méér wilde. Meer van de

schalde uit grote boxen de stem van een Nederlandse liefde, natuurlijk. Maar in deze orgie van hebzucht kon je dat ”meer” ook makkelijk laten slaan op de producten die in de winkel verkocht worden.

Eerlijk is eerlijk: ook ik stond hier. Niks beter dus dan al die anderen. En ook voor mij is de winkel die nu een vestiging in m’n woonplaats heeft een plek waar ik graag rondsnuffel om de nieuwste speeltjes te zien en aan te raken.

Een verstandige vader naast me stelde zijn dochtertje gerust. „We gaan morgen wel, dan zal het wel wat rustiger zijn.” Waarop hij zachtjes de reclameslogan van de MediaMarkt citeerde: „Ik ben toch niet gek.”

Ik vrees dat hij de enige was.

4

mobiel

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

De naam bleef hetzelfde, maar de uitstraling van de nieuwe Peugeot 308 is compleet anders.

Peugeot maakt met 308 grote omslag tekst en beeld Tony Vos

Voor het eerst in de historie hergebruikt Peugeot een typenaam. De opvolger van de 308 heet weer gewoon 308. Peugeot bouwt het model echter vanaf de bodem opnieuw op.

A

l bljft de typenaam gehandhaafd, de vjfdeurs hatchback ljkt in niets meer op zjn voorganger. Waar de bestaande 308 duideljk hoger uitvalt dan de gemiddelde concurrent, steekt de opvolger qua hoogte niet boven zjn soortgenoten uit.

De ontwerpers gooiden over een compleet andere boeg. De eerste associaties die de 308 opwekt zjn vooral Duits, BMW 1-serie en ook Audi worden genoemd. Dat pleit overigens meteen voor de kwaliteit die de nieuwe middenklasser uitstraalt.

De 308 wekt de indruk van een bescheiden en gedistingeerde auto. Het front oogt origineel maar ingetogen. Heel wat anders dan de grote ‘bek’ in de voorbumper van de vorige generatie. Chroom vindt op beschaafde wjze toepassing. De achterkant komt erg neutraal over. De 308 moet het vooral van het logo en de indeling van de achterlichten hebben om herkend te worden. Aan de zjkant ligt die herkenning er veel dikker bovenop, met name door de uitloop van de achterlichten

in de vorm van een leeuwenbek.

Stempelt distinctie de vormgeving, ook de inrichting van het interieur valt onder dat kopje te scharen. Waar Peugeot in het verleden een oneindige reeks bedieningsknoppen niet schuwde, opteert de 308 juist voor het weglaten van zo veel mogeljk schakelaars. Met uitzondering van de instapversie beschikt de nieuweling over een centraal geplaatst scherm waarop veel voertuigfuncties kunnen worden ingesteld. Niet alleen navigatie en audio, maar ook het klimaat en functies zoals de bandenspanningscontrole, parkeerhulp en dodehoekbewaking. Dat levert in het begin even wat (op)zoekwerk op, maar daarna overheerst toch vooral de kunst van het weglaten. Alleen de knop voor het geluidsniveau, alarmlichten en achterruitverwarming resteren.

Peugeot past op de nieuwe 308 het principe toe van een hoog geplaatst instrumentarium en een opmerkeljk laag gepositioneerd en bescheiden bemeten stuur. Na enkele dagen weet de bestuurder niet beter.

De gebruikte materialen in het interieur verdienen een hoog cjfer. Niet vreemd, Peugeot maakt de laatste jaren erg veel werk van zjn interieurs. Omdat de auto lager uitvalt dan het vorige model, mag er ook minder ruimte worden verwacht. Maar daarin verrast de 308 juist. De achterbank biedt voldoende plaats aan volwassenen, al levert de versie met glazen dak wat centimeters aan hoogte in. De bagageruimte komt zelfs ruimer uit op minimaal 420 liter en is uit te breiden tot 1228 liter.

Peugeot baseert de nieuwe 308 op een compleet nieuw onderstel. Dat kan door het concern modulair worden ingezet, iets wat al bljkt uit de nieuwe C4 Picasso en de Grand C4 Picasso, die dezelfde basis delen.

Een groot voordeel bljkt het lage gewicht.

Deze 1,6 liter diesel komt uit op slechts 1135 kilo (-160 kilo). Gewichtsverlaging vormt een van de items waarmee brandstof kan worden bespaard. Peugeot concentreert het dieselprogramma vooral rond de 1,6 liter, die als e-HDi een vermogen levert van 115 pk en een koppel van 270 Nm. Gecombineerd met het lage gewicht leidt dit tot bovengemiddelde prestaties: een top van 191 km/u en acceleratie naar 100 km/u in 10,2 seconden. De motor doet mooi stil z’n werk en brengt zjn krachten op de voorwielen over via een soepel schakelende zesbak. Onder normale omstandigheden ligt het gemiddelde praktjkverbruik gemakkeljk boven de 1 op 18. Peugeot komt binnenkort zelfs met een nieuw variant van deze diesel. Die levert 120 pk en 300 Nm, maar zou tegeljk nog een stuk zuiniger moeten zjn. De hatchback stoot in die versie niet meer dan 82 g/km uit en daarmee komt de 308 in aanmerking voor 14 procent bjtelling. Deze 1.6 e-HDi doe het met 95 g/km zeker niet slecht en valt binnen de normen voor 20 procent.

De afstemming van het onderstel vormt een goede mix van comfort en sportiviteit.

Op dit vlak zet Peugeot met het nieuwe model de goede toon. Vele comfortabele kilometers ljken vooral zjn missie.

Prjstechnisch zit de nieuwe 308 keurig midden in het segment met een vanafprjs (benzine) van 18.900 euro. De goedkoopste diesel komt op 21.500 euro, een 92 pk sterke HDi. De 115 pk e-HDi kost met 22.175 euro fractioneel meer, maar Nederland zal vooral wachten op de e-HDi E6 (voldoet al aan de Euro6-norm) vanaf 22.550 euro, die vanaf maart wordt geleverd als hatchback en vanaf mei ook als SW (stationwagon). >>youtube.com/automediaNL voor een video.

Peugeot 308 Première 1.6 e-HDi Topsnelheid 191 km/u Acceleratie 10,2 sec. 0-100 km/h Praktijkverbruik gemiddeld 1 liter op 18,2 kilometer CO2-uitstoot 95 g/km

energie A B C D E F G

+ Afwerking. Het interieur van de nieuwe Peugeot 308 is fraai, zowel qua ontwerp als qua materialen en afwerking.

Motor. De dieselversie met 14 procent bijtelling is nog niet beschikbaar, maar de huidige e-HDi blijkt ook al mooi zuinig.

Vormgeving. De nieuwe Peugeot 308 straalt een bijna Duitse degelijkheid uit. Met fraaie details.

-

Ruimteaanbod. Wie kiest voor het glazen dak, moet zich realiseren dat dit dak niet open kan en bovendien de hoofdruimte achterin beperkt.

koken&zo

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

5

Zoet is hier echt zoet en al te regelmatig de gesuikerde melk nuttigen zou niet verstandig zijn marielle@refdag.nl

recept

Limoendesserttaartje Ingrediënten voor zes porties blikje gezoete gecondenseerde melk (397 gram, Friesche Vlag) 2 limoenen 100 g biscuitjes (liefst Verkade Digestive) 1 tl (fijne) kristalsuiker 1 ei (alleen het eiwit) ook nodig: 6 ovenbestendige schaaltjes of soufflébakjes (afhankelijk van de grootte)

Mierzoet met limoen tekst Mariëlle Oussoren-Buys beeld RD

Je loopt er zomaar aan voorbij, in het gangpad van de koffiemelk en de chocolademelk. Toch verkoopt vrijwel elke supermarkt ze: blikjes zoete, gecondenseerde melk.

Ik ga geen pleidooi houden om ze elke week in het karretje te laden. Zoet is hier namelijk echt zoet en al te regelmatig de ingedikte, gesuikerde melk nuttigen zou niet verstandig zijn.

Maar omdat je er zulke mooie dingen mee kunt doen, ben ik er toch fan van. Je kunt er heerlijke karamel van maken. Dat is zo eenvoudig als dat het lekker is: gewoon een pan met ruim water aan de kook brengen, het (nog gesloten!) blikje erin leggen, helemaal onder water, en

heel zachtjes laten borrelen. In ongeveer drie uur verandert de inhoud van het blikje in dikke, bruine karamel.

Maar ook zonder die lange kooktijd is gecondenseerde melk tot wonderbaarlijke dingen in staat. Klop de melk op met citroen- of, zoals in het recept hiernaast, limoensap, en er ontstaat een dikke romige vla. Doe je die vervolgens in een springvorm die eerst is bekleed met een kruimelbodem van gemalen biscuitjes en gesmolten boter en bak je hem een minuut of tien in een matig warme oven, dan heb je een prachtige variant op de cheesecake. Om een qua hoogte fatsoenlijke taart te krijgen, is het handig om de hoeveelheden voor de limoenvla te verdubbelen.

Helemaal koud laten worden en

serveren met heel licht gezoete slagroom, en je hebt een exclusief taartje.

Maar ook als basis voor een dessert is het een fijne vla. Serveer het mengsel in kleine ovenschaaltjes, doe er stijfgeklopt eiwit op, dat kort in de oven gaat voor een bruine kleur, en er ontstaan verrassende eenpersoonstoetjes.

In dit recept gebruik ik twee limoenen. Proef zelf of de vla genoeg zuurs in zich heeft en voeg eventueel nog extra limoensap toe. Wie het mierzoete toch té vindt, probeert deze variant: 500 ml Griekse yoghurt (of eventueel volle yoghurt) mengen met een blik gecondenseerde melk en het sap van één à twee limoenen. Dit serveer je gewoon als vla, bijvoorbeeld in een coupe met koekkruimels onderin. Niet bakken dus.

uit

Bereiding Boen één limoen goed schoon. Rasp de schil van die limoen en bewaar de rasp.

Pers dan beide limoenen uit.

Doe de gecondenseerde melk in een kom.

Voeg twee derde deel van het limoensap toe en klop met een mixer op hoge stand tot een dikke vla. Proef of er nog meer sap bij kan (waarschijnlijk wel).

Breek het ei en scheid de dooier van het eiwit (bewaar de dooier bijvoorbeeld voor een ander gerecht). Doe het eiwit in een tweede kom, samen met de theelepel suiker, en klop tot het net stijf is.

Verwarm de oven voor op 180 graden Celsius. Verkruimel de biscuits en verdeel de kruimels over de zes schaaltjes. Verdeel de limoenroom erover. Dek af met eiwitschuim.

Schuif de schaaltjes in de oven –tamelijk hoog– en laat het eiwit in 10 tot 12 minuten lichtbruin kleuren. Bestrooi de desserts met limoenrasp. Laat helemaal afkoelen. Of serveer juist warm, dat kan ook.

gezien

Handwerkbeurs

Bijbels met zilverwerk

Doe mee aan de FoodBattle

Dat wol van een schaap komt, weten we allemaal.

Maar hoe lang duurt het voordat de wol van het schaap is gehaald en er een trui van is gebreid? Het record staat op 4 uur, 51 minuten en 11 seconden.

Tijdens de Handwerkbeurs in Zwolle onderneemt een team uit Limburg een poging om het sneller te doen. Op de beurs, van 13 tot en met 16 februari, zijn zo’n 180 exposanten aanwezig. Entree: 9 euro.

In Museum Meermanno | Huis van het boek in Den Haag loopt tot en met 23 maart de tentoonstelling ”Zilver voor de zondag”. Honderd Bijbels en kerkboekjes met bijzondere boekbanden of met zilveren sloten en beslag laten de ontwikkeling van boekzilver duidelijk zien. Entree: tot en met 2 maart 10 euro, van 3 tot 15 maart 5 euro en na 15 maart 11,50 euro.

>>handwerkbeurs.nl

>>meermanno.nl

Een rotte sinaasappel? Eerst wegen voor je hem weggooit. Dat is de opdracht voor deelnemers aan de FoodBattle van Vrouwen van Nu, die maandag start.

Het doel is voedselverspilling te bestrijden. Volgens Vrouwen van Nu gooien veel mensen meer weg dan ze denken. Deelnemers houden daarom drie weken lang in een dagboek bij hoeveel voedsel ze bij het afval doen. En ze krijgen per mail tips om verspilling te voorkomen. Iedereen kan meedoen. Gratis.

Aanmelding: bit.ly/1lwsYES.

6

gezond

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

Alarmbel rinkelt spontaan tekst Anca Boon beeld iStock

Acute pijn, zoals die ontstaat door een schaafwond, een blaar of een verstuikte enkel, is duidelijk anders dan chronische pijn.

In dat tweede geval is er vaak geen lichamelijke oorzaak te vinden. Evenmin kan worden gesteld dat de pijn is ingebeeld. Wat is er dan wél aan de hand?

D

e artsen dr. Doeke Keizer en prof. dr. Paul van Wilgen schrjven over het probleem in hun boek ”Chronische pjn verklaard. Oorzaken, advies en aanpak”. Beiden hebben ze jarenlange ervaring met de behandeling van chronische pjn. In 2012 richtten ze Transcare op voor de behandeling van patiënten met zulke klachten.

Vaak krjgen mensen met chronische pjn tegenstrjdige verhalen te horen over de oorzaak daarvan, weet Keizer. „De verklaringen die zj krjgen van artsen, fysiotherapeuten of andere behandelaars stroken meestal niet met elkaar.” Met als gevolg onzekerheid en frustratie, aldus de huisarts, die langere tjd in het Pjncentrum van het Universitair Medisch Centrum in Groningen werkte; ongeveer vjf jaar

geleden maakte hj de overstap naar een huisartsenpraktjk in het Friese Harkema. Compagnon Van Wilgen, fysiotherapeut en psycholoog, werkte eerder ook in het Groningse Pjncentrum; tegenwoordig is hj als hoogleraar verbonden aan de Vrje Universiteit Brussel.

Wat mensen met chronische pjn zoeken, is een verklaring voor hun klachten, weet Keizer.

Die zoektocht kan jaren duren. In het Transcare-pjncentrum neemt hj dan ook ruim de tjd om uit te leggen wat er precies misgaat bj chronische pjn.

Hj vergeljkt de klachten met een brandalarm dat spontaan afgaat. „Als de alarmbel rinkelt, gaan veel artsen op zoek naar een lichameljke oorzaak voor de pjn. Dit zoeken naar de ‘brand’ is terecht wanneer we het hebben over acute pjn, zoals een ge-

broken been, een snjwond et cetera. Bj chronische pjn is deze oorzaak er echter niet”, aldus Keizer. „Uit wetenschappeljk onderzoek is de laatste tien tot vjftien jaar duideljk geworden dat we dan niet zozeer op zoek moeten naar de brand, maar de oorzaak veel eerder moeten zoeken in het alarmsysteem zélf. Talloze studies hebben inmiddels uitgewezen dat bj mensen met chronische pjn het zenuwstelsel (het alarmsysteem) overgevoelig is geraakt. Dit heet sensitisatie.”

Meerdere zaken spelen een rol bj het ontstaan van die overgevoeligheid. „Dan moet je denken aan overmatige bezorgdheid over de pjn, depressiviteit, verkrampt bewegen, bewegingsangst, te wei-

Bij chronische pijn is er vaak geen lichamelijke oorzaak te vinden

nig of juist te veel rust nemen, overmatig medicatiegebruik. Vaak betreft het een complexe optelsom van onderhoudende factoren.”

Voor een effectieve behandeling van chronische pjn is het dan ook belangrjk om als arts niet alleen te vragen naar de lichameljke klachten, maar ook in kaart te brengen hoe iemand de pjn ervaart en daar in het dageljks leven mee omgaat. „Bj veel patiënten is het hollen of stilstaan.

Ze doen veel als ze weinig pjn hebben, stofzuigen, de ramen lappen, noem maar op. Als de pjn verergert, nemen ze rust en kunnen ze een tjdlang niets meer doen. In zo’n geval bepaalt de pjn wat je wel of niet kunt doen.”

Keizer leert zjn patiënten juist hun leven in te richten naar wat ze aankunnen, maar onafhankeljk van de hoeveelheid pjn die ze op dat moment ervaren om ervoor te zorgen dat ze daar minder op gefocust raken. „In die situatie bouw je

de activiteiten rustig op en bepaalt het schema hoe de dag verloopt.

Patiënten hebben er begeleiding bj nodig, maar het werkt wel.”

Geregeld moet de huisarts patiënten ervan overtuigen dat het niet gevaarljk is om te bewegen. „Chronische pjn is vervelend, maar het kan geen kwaad. De pjn betekent niet dat er iets beschadigd is in het lichaam, dat er iets verschoven is of dat er sprake is van een enge ziekte.” Zodra iemand zich dat realiseert, zal de pjn als minder bedreigend worden ervaren. „Deze geruststellende gedachte kan een groot verschil maken. Immers, iets waarvoor we bang zjn, trekt veel meer aandacht dan iets waarvoor we niet bang zjn.”

Hoe is het gesteld met de behandeling van patiënten met chronische pijn in Nederland? „Slecht. Een op de vjf Nederlanders kampt met een vorm van chronische pjn. Een groot onderzoek uit 2006 heeft uitgewezen dat van deze mensen bjna 80 procent ontevreden is over zjn pjnbehandeling. Bljven zoeken naar een lichameljk mankement –de brand– is frustrerend voor zowel de patiënt als de behandelaar. De patiënt denkt: Wanneer vinden ze nu eens de oorzaak van mjn pjn?

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

7

kort Omega 3/6 helpt bij ADHD En de behandelaar denkt: Daar heb je die patiënt alwéér, welk onderzoek moet ik nog doen?”

Uw behandeling richt zich vooral op het leren omgaan met de pijn. „Het klopt dat de meest effectieve behandeling van chronische pjn een aanpak is waarbj je leert zo goed mogeljk om te gaan met de pjn. Op de laatste pagina’s van ons boek hebben we hiervoor een aan­ tal concrete adviezen gegeven (zie kader ”Praktische tips”). Sommige vormen van chronische pjn nemen af met het verstrjken van de tjd.

De ervaring leert echter wel dat naarmate de pjn langer bestaat het lastiger is om er helemaal van af te komen. Als je het voor elkaar weet te krjgen om op een goede manier met de pjn om te gaan, kan met­ tertjd de pjn ook afnemen.”

Chronische klachten beginnen vaak als acute pijn. Voorkomen is dus beter dan genezen? „Daar is inderdaad steeds meer aandacht voor. Een huisarts kan iemand die net door zjn rug is ge­ gaan bjvoorbeeld een goede dosis pjnstillers voorschrjven. Heeft iemand al twee jaar rugklachten dan heeft dat geen zin meer. Veel ziekenhuizen hebben inmiddels een anesthesioloog of een gespe­ cialiseerd verpleegkundige die langsgaat bj mensen die net zjn geopereerd om de pjnbehande­ ling goed te regelen. We hopen chronische pjnklachten daarmee te voorkomen.” >>transcare.nl

Chronische pijn verklaard, Doeke Keizer en Paul van Wilgen; uitg. Lannoo Campus, Houten, 2013; ISBN 978 94 014 0653; 228 blz.; € 29,99.

Praktische tips Acute en chronische pijn vragen beide om een andere aanpak, omdat de oorzaak anders is.

Acute pijn is een waarschuwingssignaal van het lichaam. Negeer de pijn niet, neem op tijd rust, maar blijf wel in beweging: volledige (bed)rust vertraagt het herstel.

Slik gerust een pijnstiller om de pijn te verlichten.

Pak de dagelijkse activiteiten voorzichtig weer op na een aantal dagen rustig aan te hebben gedaan.

Neem contact op met de huisarts (geen alternatieve genezer) als de pijn erger wordt in plaats van minder.

Zorg voor voldoende afleiding.

Chronische pijn is géén signaal dat er iets is beschadigd. Blijf niet zoeken naar een lichamelijke oorzaak van de pijn.

Accepteer dat de pijn niet overgaat.

Herken zaken die de pijn verergeren: stress, angst, te grote drukte.

Slik liever geen pijnstillers. Ze werken niet of nauwelijks en kunnen (op termijn) bijwerkingen geven.

Blijf in beweging en spreid de activiteiten. Dat is beter dan hollen en stilstaan.

Blijf niet lopen met gevoelens van angst, depressie of frustratie. Er is vaak iets tegen te doen.

Klaag zo weinig mogelijk: dat is vervelend voor de omgeving en het kan de pijn niet verhelpen.

Zoek afleiding, denk positief en praat af en toe met mensen die begrijpen hoe lastig het is om met pijn te moeten leven.

Inname van een omega 3/6­vetzuurcombina­ tie heeft vergeljkbare positieve effecten bj kinderen als het ADHD­ medicjn (ritalin of methylfenidaat).

De effecten van omega 3/6­vetzuren in het alge­ meen op gedrag­ en leer­ problemen zjn al eerder in studies aangetoond.

Nu zjn ook de effecten van het voedingssupple­ ment Eye Q met omega 3/6­vetzuren vergeleken met methylfenidaat én een combinatie van het geneesmiddel en het vetzuursupplement. De uitkomsten zjn deze week gepubliceerd in het tjdschrift Journal of Attention Disorder.

De studie werd gedu­ rende een jaar uitge­ voerd onder negentig kinderen van 6 tot en met 12 jaar met ADHD. Eén groep kreeg omega 3/6­vetzuren (558 mg eicosapentaeenzuur (EPA), 174 mg doco­ sahexaeenzuur (DHA) en 60 mg gamma­ linoleenzuur (GLA)).

De tweede groep kreeg methylfenidaat (1 mg per kilo lichaamsge­ wicht). De derde groep kreeg een combinatie van beide (0,8 mg per kilo lichaamsgewicht en de vetzuren).

In alle drie de groe­ pen werd een aanzien­ ljke en signiicante verbetering van de ADHD­symptomen bereikt. Het effect van methylfenidaat trad sneller in (bin­ nen één maand) dan dat van de omega 3/6­vetzuren (na drie maanden).

Het aandachttekort

(ADD) was in de vetzuur­ groep evenveel verbeterd als in de beide methyl­ fenidaatgroepen. De ver­ mindering in hyperacti­ viteit was duideljker in de combinatiegroep dan in de groep die alleen methylfenidaat kreeg en nog sterker ten opzichte van de groep die alleen de vetzuren kreeg.

Na een jaar gaf de groep met de omega 3/6­vetzuren 60 procent verbetering te zien in ADHD­symptomen.

Verbetering betekende in dit verband 30 procent of meer vermindering van symptomen.

In de methylfenidaat­ groep was de verbetering 80 procent en in de com­ binatiegroep 93 procent.

Bekende bjwerkingen van methylfenidaat zoals gebrek aan eetlust, hoofdpjn en geïrriteerd­ heid, kwamen aanzien­ ljk minder voor in de combinatiegroep dan in de methylfenidaatgroep.

Eye Q­supplementen bevatten natuurljke vetzuren uit vis (omega 3­vetzuren uit ansjovis en sardines) en teunis­ bloemolie (omega 6­ vetzuur GLA).

Maagzuurremmers Bj een klein deel van de gebruikers van maag­ zuurremmers treedt een ernstig magnesium­ tekort op dat pjnljke spierkrampen en zelfs hartritmestoornissen kan veroorzaken. Anke Lameris deed onderzoek naar de oorzaak en een mogeljke oplossing en promoveerde daarop eerder deze week aan het Radboudumc.

Magnesium uit de voeding speelt een rol bj het samentrekken van spieren en bj de werking van zenuwen en zorgt voor botstevigheid.

Lameris concludeert dat de veelgebruikte zuur­ remmer omeprazol het

transport van magne­ sium via het ionkanaal TRPM6 in de darm remt.

Bj muizen zag ze dat als reactie hierop het aantal kanalen toenam, waar­ door de magnesium­ concentratie in het bloed alsnog geljk bleef.

Vermoedeljk gebeurt dit bj mensen meestal ook.

Soms bljft die reactie uit en dan gaat het mis, mogeljk door een gene­ tische oorzaak.

Het Radboudumc test momenteel een voe­ dingssupplement dat de zuurgraad in de darm verlaagt, waardoor het kanaal zjn werk weer doet. Lameris: „De eerste resultaten zjn goed.”

8

groen

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

<!GRO_opening spread!>* *

* *

*

kijk Elke maand bespreekt Bart Siebelink van het Centrum voor Natuurfotografie in deze rubriek een lezersfoto. Wilt u meedoen?

Upload uw foto naar centrumvoornatuurfotografie.nl/refdag.

Zwart balkje Een zangvogel met een dode muis in zjn bek. Dat kan er maar één zjn: de klap­ ekster! Zeg maar gerust: de valk onder de zangvogels. Toegegeven, klauwen heeft hj niet, maar wel een haakje aan de bovensna­ vel en een karakteristiek zwart balkje voor zjn ogen. Maakt dat laatste hem tot crimi­ neel? Niet voor Cees Uri uit Dedemsvaart: „De klapekster is absoluut een van mjn

favoriete vogels. Ik heb dit exemplaar in de winter van 2011­2012 langere tjd kunnen volgen. Op een gegeven moment ken je de vaste patronen in zjn gedrag, weet je waar hj jaagt en ook waar hj gaat zitten rusten.

Ik maak meestal een plan van hoe ik een vogel of een dier wil fotograferen. Deze klapekster heb ik vaak muizen zien vangen, dus wilde ik hem met prooi vastleggen. Op

een regenachtige dag met povere licht­ omstandigheden trof ik de vogel weer op zjn favoriete plek in de buurt van Emmen.

Hj was druk aan het jagen en ving al gauw, direct naast de auto, een muis. Meestal vliegt hj dan meteen ver weg, maar deze keer had ik geluk. Triomfanteljk ging de vogel met zjn prooi vlak bj mj in een struik zitten. Eerst legde hj de muis op een

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

9

beleving Koddige reiger tekst en beeld Chiel Jacobusse

Reigers moeten het bj het jagen op prooi vaak hebben van hun onopvallendheid. De fantastische schutkleur van een roerdomp; de totale bewegingloosheid van een vissende blauwe reiger: ze zjn bedoeld om potentiële prooien vooral niet te alarmeren. Zilverreigers hebben een andere troef. Hun opvallende witte kleur doet juist dienst als signaalkleur. Met het wapperen van de zilverwitte vleugels waarschuwen zjn soortgenoten als ze een school vissen ontdekt hebben. Soortgenoten komen naar de plek om samen de vissen op te drjven naar het ondiepe water waar ze gevangen kunnen worden. Daarvoor zjn kleine zilverreigers uitgerust met helgeel gekleurde tenen die ze met snelle schokbewegingen in het water heen en weer bewegen. Zo worden de vissen opgeschrikt en voortgedreven.

Het kleine zilverreigertje op een druilerige ochtend in een getjdenhaventje langs de Oosterschelde hield er andere manieren op na. Terwjl de vogel zich zo klein mogeljk maakte sloop hj met omzichtige stappen langs de waterljn. Dat was een nogal koddig gezicht, omdat je ervan uitgaat dat zo’n opvallende vogel op deze manier onmogeljk succes kan hebben bj het vissen. Niets bleek minder waar. Met een pjlsnelle beweging stak de vogel de kop in het water en keer op keer kwam hj met een klein visje terug. Een zandspierinkje waarschjnljk. Zo bljf je altjd weer voor verrassingen staan. Je kunt nog zo veel jaren veldervaring hebben en allerlei boeken bestudeerd hebben; de natuur bljft toch altjd weer verrassen.

En juist dat onbekende en onverwachte maakt dat je je als vogelaar eigenljk nooit een moment verveelt in het veld.

detail Tweet-tweet tekst Ab Jansen beeld Flickr

bladknop, zodat hj zjn snavel even vrj had om zich te poetsen, waarbj hj geregeld zjn staart spreidde. Vervolgens pakte hj de muis bj zjn nekvel, klom in de top van de struik en bleef hier nog enkele ogenblikken zitten. Voldoende tjd voor mj om de foto’s te maken die ik al zo lang in gedachten had. Ik heb de klapekster daarna nog verschillende maanden kunnen fotograferen.

Echter nooit meer op de manier als op die regenachtige, donkere dag in januari.”

Als broedvogel is de klapekster uitgestorven uit ons land. Na een halve eeuw van achteruitgang broedde de laatste in 1998 op de Noord-Veluwe. Sindsdien moeten we het doen met doortrekkers en overwinteraars uit voornameljk Zweden die onze duingebieden en heidevelden opzoeken.

Dieren zjn net mensen. Neem nu sjsjes, vogeltjes die je in deze tjd van het jaar eerder hoort dan ziet: een zacht twiet-twiet in honderdvoud, klinkend vanuit de boomtoppen. Met dat getwiet houden de beestjes contact met elkaar en bljven ze wat ze zjn: geen kwetsbare eenlingen, maar een machtige groep.

Deze week hoorde ik ze en ik moest direct denken aan al die whatsappende en twitterende mensen die werkeljk niets willen missen van wat anderen tonen,

schrjven, bazelen – want veelal gaat het over niks. Sociaal netwerken heet dat, net als wat die sjsjes doen. Ik zou het liever vernauwing van het bewustzjn noemen, met een akelig gevolg: mensen zjn nét dieren.

Dat is geen evolutionair standpunt, maar mogeljk een gruweljk effect van een beschaving in verval.

LOCATIE UITZICHT TE VLAARDINGEN

Technisch medewerker 32-36 uur Hoogendoorn Houten heeft door de jaren heen re een goede reputatie opgebouwd van landop het gebied van landbouwmechanisatie, tuin- & parkmachines, Vanuit een mooie enconstructie ruime locatie in en 1 ve van stalinrichting. Vanuit een mooie en ruime locatie in het centraal gelegen Houtennieuwe leveren va 19 toegewijde medewerkers ov re veeen veelzijdig productenpakket van nieuwe en gebruikte we van opgeleide New Holland istechnici een groot assortiment machines, onderdelen envavakkundige service. Goed hebben de beschikking over een ruim assortiment reserveonderdelen in het magazijn en bieden onderhoud en service in de ruime werkplaatsen of op de locatie van de klant.

Naast het dealerschap van New Holland is een groot assortiment machines van Europese fabrikanten in het leveringsprogramma opgenomen.

Hoogendoorn BV is op zoek naar een:

re

1

Junior administrateur (m/v)

van landVanuit een mooie en ruime locatie in ve van nieuwe

va

ov we

re

ve

va

van New Holland is een groot assortiment

Werkzaamheden Na een gedegen inwerkperiode voer je zelfstandig de volledige administratie.

Wegensde groei en interne promotie is Hoogendoorn Houten op zoek Je verzorgt facturatie en het debiteurenen crediteurenbeheer.

Je naar werkteen: aan inzicht in de inanciële informatiestroom en draagt bij aan toekomstige ontwikkelingen op het gebied van automatisering en digitalisering. Op termijn kunnen ook andere administratieve werkzaamheden tot je takenpakket gaan behoren.

Administrateur (m/v) Werkzaamheden

vo ze vo ve Opleiding: we financiële informatiestroom en draagt bij Je hebt een boekhoudkundige opleidingvanop minimaal MBO-niveau. automatisering en digitalisering. Op termijn kunnen ook

Eigenschappen: Opleiding: Je voelt je thuis in een informele en gemoedelijke sfeer en je hebt ainiteit met de wereld van de landbouwmechanisatie. Jouw werkwijze is gericht op voortdurende verbetering van de bedrijfsprocessen. Je bent een loyale teamspeler die ook goed vo te gaan met de vertrouwelijke informatie die jeniteit de were landbouwweet om uit met hoofde vanvan je de functie wordt we vo ve van de bedrijfsprocessen. Je bent een toevertrouwd. Vanwege de leeftijdsopbouw van het team wordt de voorkeur gegeven we vertro van je aan een jonge kandidaat.Va van het team wordt de vo Solliciteren?

VoorSolliciteren? inlichtingen kun je contact opnemen met Danny Copier, (030) 637 12 95 Vo

Je voert bouwkundige en elektrotechnische onderhouds- en reparatiewerkzaamheden uit aan de woningen en het gebouw van locatie Uitzicht.

PROFIEL Je bent een all-round (bouwkundig georiënteerd) technisch medewerker met een praktisch MBO werk- en denkniveau. Je hebt ervaring in de bouwtechniek en bent woonachtig in omgeving Vlaardingen i.v.m. de bereikbaarheid.

MEER WETEN? Kijk voor de volledige functieomschrijving op onze website www.cedrah.nl.

Je kunt hier ook direct online solliciteren! De sollicitatieprocedure sluit op vrijdag 21 februari D.V.

37

Wil je ons enthousiaste team versterken?

Wil je ons enthousiaste team versterken?

Stuur St dan je sollicitatie met CV voor 22 februari 2014 naar dcopier@hoogendoornhouten.nl of naar Postbus 391, 3990 GD Houten.

Woonzorgcentrum Uitzicht is onderdeel van Cedrah, een reformatorische stichting voor ouderenzorg. Cedrah gaat uit van de Gereformeerde Gemeenten in Zeeland en Zuid-Holland en de Christelijke Gereformeerde Kerken in de regio Rotterdam.

Woonzorgcentrum Uitzicht ● Churchillsingel 483 ● 3137 XB Vlaardingen T 010 474 17 55 ● F 010 474 00 73 ● E pz@cedrah.nl ● www.cedrah.nl

www.hoogendoornhouten.nl

Breng jij Marshoek verder?

Marshoek is op zoek naar gedreven mensen die hun werk met veel plezier doen en hart hebben voor de organisatie. Spreekt jou dit aan?

Wij zoeken een

SECRETARESSE FULLTIME en een

SENIOR BEDRIJFSECONOMISCH ADVISEUR FULLTIME Meer weten? Kijk op www.marshoek.nl

Al 27 jaar dé inanciële retailspecialist voor meer dan 450 retailers.

BEKNOPTE FUNCTIEOMSCHRIJVING

Marshoek BV 3995 AW HOUTEN

De Molen 65 T 030 635 94 00

groen

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

11

Samen sterk én kwetsbaar Akkerhommel

K noopkruid

Bruin zandoogje

Gewone geurgroefbij Scherpe boterbloem

Gewone margriet

Blinde bij

Bestuiving

Pyjamazweefvlieg

Veldlathyrus

Witte klaver

In dit overzicht is te zien hoe planten en bestuivers met elkaar samenwerken. De akkerhommel bestuift het knoopkruid, de boterbloem, veldlathyrus en de klaver.

Het knoopkruid wordt op zijn beurt ook nog bestoven door het bruine zandoogje, de blinde bij en de pyjamazweefvlieg. De soorten krijgen dus niet alleen hulp van elkaar, maar ook van andere insecten, zodat ze allebei een betere kans hebben om te overleven.

©RD, André Kikkert

tekst Folkert van der Meer beeld Chinadialogue en Wikimedia

„De samenwerking tussen planten en insecten is heel bijzonder en perfect georganiseerd. Toch lopen door gifgebruik veel insecten het risico volledig te verdwijnen.”

D

e 29-jarige Jelle Lever onderzoekt al jaren de wereld van margrieten, boterbloemen, bijen en vlinders. En niet zonder resultaat. „We hebben de laatste jaren ontdekt dat veel soorten insecten en planten elkaar helpen”, zegt de jonge wetenschapper aan Wageningen Universiteit. „Samen staan de diertjes en planten sterk, dat is het goede nieuws.” Maar die samenwerking tussen insecten en bloeiende planten heeft ook een keerzijde, ontdekte hij. „Het slechte nieuws is dat ze snel en massaal kunnen verdwijnen wanneer ze voor grote problemen komen te staan”, bijvoorbeeld door gifgebruik.

Overleven Planten en insecten werken natuurlijk niet in overleg met elkaar samen. Maar indirect helpen ze elkaar wel degelijk om te overleven. Verschillende insecten komen de nectar van dezelfde plant drinken. Samen zorgen ze ervoor

dat de bloem zich beter kan voortplanten. Beter dan wanneer deze slechts door één enkele soort zou worden bestoven. „Twee soorten insecten zijn vaak in twee verschillende perioden van het jaar actief ”, doceert Lever. „Op die manier wordt de lokroep van bloemen beter benut en hebben deze planten meer kans zich te verspreiden. Daardoor komen er het volgende jaar meer planten en hebben beide insectensoorten meer te eten.”

Maar er zijn veel meer insecten en planten te vinden in een willekeurig stukje natuur of landbouwgebied. Dus keken de wetenschappers niet alleen naar het effect van één plantensoort op één andere insectensoort, maar naar de relaties tussen groepen samenlevende planten- en insectensoorten. Zo ontdekten zij dat alle planten en insecten in zo’n gebied op deze manier samenwerken.

Vaak gaat het dan om tientallen soorten dieren en planten in een en hetzelfde gebied. Ook veel landbouwgewassen als groenten en fruit zijn van deze insecten afhankelijk. „Deze ingewikkelde samenwerking tussen al die planten en dieren is zeer bijzonder en nagenoeg perfect georganiseerd”, legt de ecoloog enthousiast uit. „Ze ondersteunen elkaar optimaal, zodat alle soorten goed gedijen.

Wanneer de omstandigheden in een dergelijk ecosysteem moeilijker worden, bijvoorbeeld door

een slechte zomer, kunnen de planten en insecten terugvallen op die samenwerking voor hun overleving.” Zijn er bijvoorbeeld weinig vlinders na een koud voorjaar, dan bestuiven andere insecten de planten waar de vlinders van afhankelijk zijn. Zo zijn er in een volgend jaar toch voldoende bloemen voor de vlinders.

Zo’n leefgemeenschap kan volgens Lever heel wat barre situaties aan, maar dat heeft grenzen.

„Wanneer de omstandigheden te zwaar worden, kan een hele gemeenschap van insecten in korte tijd verdwijnen.” De meeste van die moeilijke omstandigheden worden door de mens veroorzaakt, zoals de vernietiging van leefgebieden of het gebruik van bepaalde insectenverdelgers. „Toen tien jaar geleden werd ontdekt hoe deze samenlevingen van planten en dieren in elkaar zaten, wisten we nog niet hoe sterk of

In de Chinese regio Maoxian zijn vrijwel alle insecten verdwenen, waardoor fruittelers met de hand hun bomen moeten bestuiven, een tijdrovend karwei.

kwetsbaar zee zijn. Nu hebben we ontdekt dat de populaties door de slimme manier waarop planten en bestuivers samenwerken lang intact blijven, ondanks een toenemend gebruik van gif. Maar overschrijdt het gebruik van gif of het verdwijnen van leefgebieden een bepaalde grens, dan stort plotseling de hele gemeenschap in.”

Wanneer die grens wordt bereikt, weet Lever niet, maar door vervolgonderzoek hoopt hij daar zo snel mogelijk achter te komen, om uitsterven van de populaties te voorkomen. Deze insecten zijn namelijk zeer belangrijk voor de land- en tuinbouw. Wanneer de dieren verdwijnen, heeft dat grote gevolgen voor de voedselproductie.

Kritieke grens „Dat zien we al in China. In de regio Maoxian, zo groot als Nederland, zijn vrijwel alle bestuivende insecten verdwenen. Nu moeten boeren het bestuiven met de hand doen om de oogst veilig te stellen.” Er is nog een reden waarom Lever en zijn collega’s doorgaan met hun onderzoek. Want wanneer de insecten eenmaal zijn verdwenen, is het heel moeilijk om ze terug te krijgen. „Het hele ecosysteem is immers kapot, en herstel daarvan verloopt zeer moeizaam. Wanneer we weten waar de kritieke grens ligt, kunnen we op het goede moment de juiste maatregelen nemen.”

12

bewust

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

Liset Hamming werkte een paar jaar terug hard bij een groot advocatenkantoor. Ze kwam thuis te zitten en zegde uiteindelijk haar baan op. „Ik wist even niet meer wat waarde was, wist niet meer wat ik nodig had. Ik had veel geld verdiend, maar het net zo hard weer uitgegeven. Aan wat? Dat ik niet kon skiën dat jaar, mijn schoonmaakster niet meer kon laten komen, vond ik dat erg? Nee, dat bleek helemaal niet erg.”

„We zijn niet maakbaar.

Dat geeft rust” serie

Duurzaam leven Duurzaam leven: wat betekent dat in de praktijk? Mensen vertellen.

Deel 10. >>digibron.nl/duurzaamleven

tekst Ellen Hameeteman beeld Sjaak Verboom

Liset Hamming werkte hard, verdiende veel geld, maar verloor zichzelf en wist niet meer wat waarde was. Ze zegde haar baan op en begon te schrijven. Eind vorig jaar won ze een prijs met een essay over luxe. „Als we niet oppassen, raken we de kluts kwijt.”

D

e luie chesterields in ”Toren” bieden een fraai uitzicht over het J. Pontjes van het Gemeenteljk Vervoersbedrjf Amsterdam varen af en aan – on­ verminderd passagiers opzuigend

en even verder weer uitspuwend. ”Toren” is het voormalige hoofd­ kantoor van Shell en staat –niet te missen– direct achter het Amster­ damse Centraal Station op het Overhoeksterrein aan de overkant van het water. In ”de Overhoeks”, zoals de toren ook wel wordt ge­ noemd, kun je een „potje komen lexwerken”, kofiedrinken en (duurzaam en lekker) lunchen.

Gelukkig liggen er plaids op de chesterields, want het kan er link tochten.

Liset Hamming (32) heeft de iconische toren niet zonder reden gekozen als plaats voor het interview. „Er gebeurt hier zo veel moois, nieuws en creatiefs.”

Hamming kon lang niet genieten van mooie, nieuwe en creatieve dingen. De juriste werkte een paar jaar terug hard bj een groot advocatenkantoor, kwam nau­ weljks meer buiten en slikte de

laatste maanden dageljks pjnstil­ lers tegen de hoofdpjn. Ze raakte uitgeput, kwam thuis te zitten en zegde uiteindeljk haar baan op.

In oktober won ze de jaarljkse essaywedstrjd van NRC met een bjdrage waarin ze ervaringen uit die periode verwerkte.

Hamming verkende in haar essay het begrip luxe. Wat is dat precies? Zjn dat de extra’s die je jezelf gunt in het leven? Of zjn het juist de zaken waar je behoef­ te aan hebt? „Als ik boodschappen doe en langs de schappen loop, ben ik onder de indruk van de hoeveelheid producten in onze supermarkten. Als ik uit eten ga en ik hoef het eten op de borden die worden gebracht niet te berei­ den en niets af te wassen, voel ik me een prinses. Maar steeds vaker merk ik dat er op onbewaakte momenten een nieuw soort, luxe gevoel op me neerdaalt. Bjvoor­

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

13

„Midden tussen de paarden, de weilanden en het bos vroeg ik me af wat ik eigenlijk van mezelf vond en waar ik mijn tijd nu precies mee vulde” beeld toen ik even mjn ogen sloot en de wind hoorde ruisen”, zo schrjft ze.

Dat gevoel, die rust: ze wist niet meer van het bestaan ervan, zegt ze nu. „Ik wist toen ik gestopt was met werken even niet meer wat waarde was, wist niet meer wat ik nodig had. Ik had veel geld verdiend, maar het net zo hard weer uitgegeven. Aan wat? Wat is de waarde van wat je doet, de waarde van wat je verdient? Dat ik niet kon skiën dat jaar, mjn schoonmaakster niet meer kon laten komen, vond ik dat erg? Nee, dat bleek helemaal niet erg.”

In plaats daarvan ontdekte Hamming de waarde van een blokje om. Nadat ze, voor ze haar baan opzegde, een paar maanden huilend thuis op de bank had gezeten –„letterljk”– liep ze op een dag voor het eerst sinds jaren weer eens een rondje, doelloos. Ze belandde in het Stedeljk Museum voor een groot, blauw doek. „Ik keek naar de enige witte streep in het midden tussen al dat blauw.

Een golf van energie trok vanuit mjn tenen, door mjn benen, buik en borst naar mjn keel. Ik keek rechts en links van me, er was niemand. Ik haalde diep adem en blies zó lang uit dat het leek alsof mjn ljf en dat grote blauwe doek de enige op de wereld waren.”

Hamming werd zich weer bewust van zichzelf en de wereld om haar heen.

Levensvragen Toen ze ook een ‘tussenbaan’ had opgezegd, nam Hamming het vliegtuig naar Engeland om voor een oude man van 85 te gaan zorgen – de vader van een Engelse vriendin van haar moeder. „Ik bleef er twee maanden. Mjn dagen waren heel ordeljk ingedeeld. Vier keer per dag deed ik oefeningen met hem en maakte ik eten voor hem.” Hamming had daarnaast behoorljk wat vrjheid, wandelde dageljks twee uur in het bos en begon te bloggen. „Hj was oud, stond aan het einde van zjn leven. Dat wierp mj terug op de existentiële vragen van het leven. Midden tussen de paarden, de weilanden en het bos vroeg ik me af wat ik eigenljk van mezelf vond en waar ik mjn tjd nu precies mee vulde. Ik zag heel bewust vlak voor mjn ogen de lente opkomen in het bos. Uit die dorre takken en wegrottende bladeren kwam fris groen tevoorschjn.

Dat was een bjzonder moment.

Ik dacht toen: Het zal wel ergens goed voor zjn, dat dit met me gebeurt.”

Sindsdien leeft Hamming ontvankeljker, zegt ze. Alsof ze wakker aan het worden is. Ze keert terug naar Nederland, verhuurt haar appartement in de Jordaan en betrekt een kamer via een ken-

nis. „Mjn vaste lasten hield ik op deze manier laag.” Daarna start ze als tekstschrjver. Inmiddels komt ze rond van haar blogs, artikelen en teksten en heeft ze haar appartement weer zelf betrokken. Ze verdient minder dan toen ze nog bj het advocatenkantoor werkte, maar wil nooit meer terug naar dat leven van toen. „Ik ontdekte dat ik energie kon kríjgen van mjn werk. Ik was gewend energie ín dingen te stoppen, te denken: wat moet ik doen, wanneer moet het af. Dit levert me ook iets op en dat voelt als een warm bad.”

Kantoorruimte regelt Hamming door te ”barteren”, diensten te ruilen met gesloten portemonnee. „Ik sluit bjvoorbeeld de deal dat ik een tekst per week schrjf voor de website of nieuwsbrief van het bedrjf, dat mj daartegenover een werkplek beschikbaar stelt. Echt een trend, die past in de huidige ruil-en-deelcultuur.”

Hamming leeft duurzamer dan voor haar switch en schrjft ook veel over het thema. Toch beschouwt ze zichzelf niet als duurzaamheidsprofeet. „Ik denk na bj wat ik koop en eet. Is er, voor zover dat valt na te gaan, kinderarbeid aan te pas gekomen, hoe

„Er kan zo veel.

Wat niet betekent dat je ook alles maar moet doen, nu” zit het met de CO2-uitstoot, met dierenleed? Maar ik ben er, zoals mjn hele generatie trouwens, lexibel in. Ik kan ook weleens een hamburger bj McDonald’s eten.

Noem het pragmatisch idealisme.

Wat ik vooral belangrjk vind: durven mensen een manier van leven te kiezen die zj lang volhouden en waarmee zj anderen zo min mogeljk schade berokkenen? Dat is behalve nadenken bj wat je eet en koopt ook zorgen voor jezelf.

Rust nemen op zjn tjd. Durven stoppen, je angsten aankjken.”

Heikele klus Het verhaal van Hamming staat niet op zichzelf. Psychologe Nienke Wjnants muntte een tjdje geleden de term ”dertigersdilemma” en schreef een boek met geljknamige titel. Jonge dertigers zitten in een leeftjdsfase waarin veel keuzemomenten samenkomen.

Tegeljkertjd is veel, zo niet alles, in principe mogeljk en dat moet het liefst ook nog zo perfect mogeljk worden uitgevoerd. Maar hoe bepaal je wat de juiste keuze is?

Hamming zegt in haar essay iets soortgeljks.

In Nederland kan vrjwel iedereen in zjn basisbehoeften voorzien, schrjft ze. „Er zjn alleen de schaarse luxeproducten om ons te onderscheiden. De media vertellen mj elke dag wat nieuw, mooi en onmisbaar is. Door de grote hoeveelheid en snel veranderende informatie, ongekende mogeljkheden en een stellig geloof in maakbaarheid en eigen verantwoordeljkheid, moeten we meerdere keren per dag snel keuzes maken om het bj te benen.”

En te midden van alle mogeljkheden is weten wat je behalve die basisbehoeften nodig hebt, een heikele klus.

Balans „Ten einde raad gaan we op zoek naar tjd en ruimte om onze eigen stem te horen. Yogascholen, stilteretraites, lifecoaches en mindfulnesstrainingen schieten als paddenstoelen uit de grond.

Maar kjk uit. De commercie weet je te vinden. Voor je het weet, ren je van de ene yogales naar de andere en nog even vlug langs die duurzame winkel waar alles goed voor je is.”

Bjna alle generatiegenoten in haar omgeving kunnen wel een moment in hun leven aanwjzen waarop ze zich realiseerden: dit gaat zo niet langer, vertelt Hamming. „Als we niet opletten, raken we de kluts kwjt. Juist door de behoefte aan een eigen identiteit weten we niet meer wie we zjn en wat we willen met wat we kunnen. Er kan zo veel. Wat niet betekent dat je ook alles maar moet doen, nu. Maar voor wie zich dat inmiddels realiseert, is het vervolgens nog lastig om de balans te houden zonder voortdurend met jezelf en je balans bezig te zjn en je dáár weer in te verliezen.”

Waar Hamming erg in gelooft, is dat mensen zich in deze ontzuilde samenleving weer bewust worden van het feit dat ze, hoewel dat niet zo ljkt, onderdeel zjn van iets groters. Van hun familie bjvoorbeeld. In opdracht schrjft ze daarom familieverhalen op, van wie dat maar wil. „We willen weten waar we vandaan komen, wat onze wortels zjn. Dat geeft ons grond – en levert ons tegeljkertjd het inzicht op dat we mensen zjn met beperkingen. Dat we ergens vandaan komen, dat er al keuzes zjn gemaakt – wat ons bepaalde mogeljkheden én onmogeljkheden geeft. We kunnen daar niets aan doen. We zjn niet 100 procent maakbaar. En dat geeft juist wel rust.”

Een dieet is funest voor je zelfvertrouwen.

Jolanda Abma (37) in de Consumentengids van februari.

Ze probeerde jarenlang van alles om af te vallen, maar werd daar niet vrolijk van. Wel zwaarder. Het boek ”Weg met de weegschaal” en een cursus over voeding brachten pas echt soelaas.

praktisch Een scherp mes tekst Geertje Bikker-Otten

Een keukenla slibt gemakkelijk dicht met feitelijk onhandige spullen. Minder is meer. Misschien is één mes zelfs wel genoeg.

Wat je een jaar niet hebt gedragen, kun je beter wegdoen. Aldus een richtljn voor het opruimen van de kledingkast. De kans is klein dat je zo’n vergeten jurk of shirt ooit nog eens aantrekt.

Waarschjnljk is er een reden dat het bljft liggen of hangen. Te klein of te groot gekocht, net de verkeerde kleur, te lang, te kort, te niksig.

Dat principe gaat ook op voor de keukenla. Die net als een klerenkast meestal voller is dan gewenst.

En waarin je, als je dringend op zoek bent naar de blikopener, vooral andere dingen tegenkomt. Een gele wasknjper, een trechtertje, een pastatang of een taartschep die sinds hj per ongeluk een keer in een hete oven belandde schattig krom is.

Rjp voor de rommelmarkt: een kunstzinnige stop voor op een wjnles en een ding om wjn te decanteren. Ooit gekregen, nooit gebruikt. Een pannekoekmes dat te slap is om lekker over de bodem van de pan te steken. En verder een soepopscheplepel die niet prettig in de hand ligt, een losse ring van een weckpot, een thee-ei en een soort kaasmes met een draadje.

En dan de messen: in allerlei soorten en maten.

Voor brood, voor vlees, voor groente. De meeste kunnen net zo goed weg, want ze worden eigenljk nooit van stal gehaald.

Er is er maar één continu in gebruik.

Zo op het oog een heel gewoon ding, met een houten heft en een stalen lemmet. Maar het bljft zonder sljpen altjd maar scherp, dat simpele Molenmes.

Het komt van de Duitse irma Robert Herder en het basismodel kost nog geen tientje.

Oficieel is het een schilmes, maar de praktjk wjst uit dat het voor bjna alles wat gesneden moet worden ideaal gereedschap is. Behalve voor brood: daarvoor is het lemmet te kort.

Het is zo’n mes dat je op een gegeven moment wegdoet omdat het houten heft versleten is. Maar waar je zelfs dan nog zonder problemen een rjpe tomaat mee in nette plakjes snjdt. Wat voor een mes wel zo ongeveer het hoogst haalbare is.

Een nadeel: als je er een appel mee schilt, kleurt het snjvlak soms een beetje blauwig. En het lemmet van het mes is gevoelig voor roest: houd het dus liefst droog of een beetje vettig.

Er gaat er altjd een mee op vakantie.

Er gaat er ook een mee als er in andersmans keuken gekokkereld moet worden.

Trans World Radio zoekt

Fondsenwerver (40 uur per week • M/V) Wij zoeken een ervaren en betrokken doorzetter, die de fondsenwerving binnen TWR naar een beduidend hoger niveau kan brengen. Hij of zij heeft ruime ervaring in het werven van fondsen, aanboren van nieuwe relaties en heeft een breed netwerk.

Office manager (32-40 uur per week • M/V)

eleos zoekt naar: Klinisch psycholoog 24-32 uur, Bosch en Duin (afdeling De Spreng) • Specialistische behandeling • Focus: persoonlijkheidsproblematiek • Dagklinisch en klinisch

werkenbijeleos.nl

Wij zoeken een ervaren organisatie talent. Hij of zij is de schakel tussen verschillende afdelingen. Stuurt vrijwilligers aan, biedt ondersteuning aan de directeur en helpt mee bij het organiseren van evenementen. De officemanager fungeert tevens als gastheer/vrouw op het kantoor van TWR.

Kom werken bij Zorggroep Charim!

Charim - Hebreeuws voor ‘toegewijd’ - is een grote protestants-christelijke zorgaanbieder in de regio’s Zeist en Veenendaal. Vanuit 15 locaties richt onze dienstverlening zich op wonen, welzijn en zorg.

Voor de locaties Amandelhof en Mirtehof in regio Zeist zijn wij op zoek naar twee

Echt een baan voor jou? Kijk op transworldradio.nl/ vacature

Teamleiders Zorg (fulltime, 36 uur per week) Kijk voor meer informatie op:

www.zorggroepcharim.nl/vacatures

Acquisitie naar aanleiding van deze advertentie wordt niet op prijs gesteld.

Casteleijn Patisserie Specialiteiten is een dynamisch bedrijf, gespecialiseerd in het produceren van (biologische) stroopwafels, koekjes en gebaksartikelen voor zowel binnen- als buitenland.

Hoe ver wil je komen?

Ons vak wordt steeds uitdagender. Daarom zoeken we ambitieuze mensen die zich kunnen en willen inleven in de uitdagingen van onze klanten.

Wij bieden jou een omgeving waar je energie van krijgt en een toekomst vol mogelijkheden binnen een enthousiast en innovatief team van 110 professionals.

Alphen aan den Rijn • Innovatieve Gevorderd Assistent IT-Audit

Ridderkerk * • Doortastende Gevorderd Assistent Audit

• Onderzoekende Belastingadviseur • Initiatiefrijke Beginnend Assistent Samenstel

Belastingadviseur • Ambitieuze Gevorderd Assistent Samenstel

• Authentieke Junior Salarisadministrateur • Enthousiaste Teamleider Secretariaat • Cliëntgerichte Secretaresse

Sales Manager (1,0 fte) Doel van de functie: Als Sales Manager houd je je bezig met het onderhouden en het uitbouwen van een duurzame relatie met bestaande afnemers en prospects over de gehele wereld door middel van offerte en orderbehandeling.

Dit alles gericht op het krijgen van orders en het vergroten van de omzet met een optimale margestelling.

Je zorgt voor het tijdig uitbrengen, opvolgen en bevestigen van aanvragen, offertes en orders en een correcte afhandeling van de vragen van de klant in woord en geschrift. Met jouw rol als Sales Manager realiseer je de juiste kwalitatieve en kwantitatieve bezetting van de afdeling en zie je toe op naleving van regels, procedures en voorschriften. Met jouw sterke communicatievaardigheden communiceer je intern met alle betrokkenen over marktontwikkelingen, klachten, eisen en wensen van klanten en prospects. Daarnaast ben je verantwoordelijk voor verkoop-administratieve en verkoop-ondersteunende taken.

Functie-inhoud: Het dagelijks leiding geven aan de afdeling: overleg, kansen, knelpunten, advisering/training, delegeren en motiveren. Het stellen van (persoonlijke) doelen voor de afdeling, het verrichten van verkooptaken, het op juiste wijze verwerken van orders met de nadruk op prijzen en condities.

• Uitmuntende Junior

• Energieke Gevorderd Assistent Samenstel • Ondernemende HR Adviseur

Wegens uitbreiding van ons team zijn wij op zoek naar een:

Gouda • Inventieve Junior Belastingadviseur

Functie-eisen: Opleiding op hbo-niveau richting commerciële economie en minimaal 5 jaar relevante werkervaring als Sales Manager (bij voorkeur in de food). Zeer goede communicatieve en sociale vaardigheden, leidinggevende capaciteiten, goede onderhandelaar, stressbestendig, klantgericht, zorgvuldig, eerlijk en loyaal.

Een goede beheersing in woord en geschrift van de Nederlandse, Engelse en Duitse taal is vereist.

Persoonskenmerken: Zelfstandig, analytisch, kritisch, flexibel, oplossingsgericht en no-nonsense.

Wij bieden: Een uitdagende, zelfstandige functie met goede en interessante arbeidsvoorwaarden.

Voor meer informatie ga naar www.lansigt.nl/werkenbijlansigt

* Voorheen De Graaf + Plaisier accountants en belastingadviseurs B.V.

Reactie: Indien u belangstelling heeft, verzoeken wij u schriftelijk te solliciteren binnen 10 dagen na verschijningsdatum van deze krant. U kunt deze sturen naar Casteleijn Patisserie Specialiteiten, Transportstraat 26, 2861 DZ Bergambacht, t.a.v. dhr. A.G. de Weert, of per e-mail: aweert@casteleijnbv.nl.

Voor meer informatie kunt u contact met ons opnemen op telefoonnummer: 0182 - 35 41 11.

Acquisitie n.a.v. deze advertentie wordt niet op prijs gesteld.

Reformatorisch Dagblad

8 februari 2014, 43e jaargang nr. 263

Zuid-Afrika herijkt pagina 6 beeld RD

2

„Wie Bach zei bedoelde natuurlijk Carl Philipp Emanuel Bach.”

4

De ‘spreker’ Zarathoestra springt van de hak op de tak.

2

muziek

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

Lastig, brutaal en creatief tekst Gert de Looze beeld Google Art Project

„Zijn muziek is onvoorspelbaar en contrastrijk. Hij zet je vaak op het verkeerde been.” Pieter-Jan Belder en Ton Koopman breken een lans voor de 300 jaar geleden geboren Carl Philipp Emanuel Bach. In zijn tijd was deze Bachzoon de gevierde man. Vandaag is dat „helaas” anders.

B

ach doet altjd een appel op de speler en de luisteraar. Zjn werken zjn ongeschikt om als muzikaal behang te dienen, oordeelt Belder. Koopman: „Hj was een vernieuwer. Hoe ouder hj wordt, des te meer zjn muziek ”Sturm und Drang” en vrjheid ademt.”

Bach werd in 1714 in het Duitse Weimar geboren als zoon van de grote Johann Sebastian Bach en overleed in 1788 in Hamburg. Hj kreeg muziekles van zjn vader, studeerde rechten, werkte bjna dertig jaar in Berljn als componist en klavecinist aan het hof van Frederik de Grote. Bach volgde in 1767 Telemann op, die verantwoordeljk was verantwoordeljk voor de kerkmuziek in de vjf hoofdkerken van Hamburg.

Met zjn klaviermethode ”Versuch über die wahre Art das Clavier zu spielen” oefende hj grote invloed uit, ook op latere generaties. Hj was in zjn tjd een beroemd man. Wie over Bach sprak, doelde op Carl Philipp Emanuel en niet op zjn vader.

De dirigenten en klavecinisten Pieter-Jan Belder (zie ”Carl Philipp Emanuel Bach Edition”) en Ton Koopman zetten regelmatig muziek van deze Bachzoon op de lessenaar.

Zo nam Ton Koopman voor zjn eigen label, Antoine Marchand, onlangs Bachs zes orgelsonates op. Hj koos het instrument waarvoor ze geschreven zjn, het Migend-

orgel in Berljn-Karishorst. Zjn vrouw, Tini Mathot, zette zich onlangs achter een historische fortepiano om rondo’s en fantasieën vast te leggen.

Wat vraagt Bachs muziek van een speler?

Belder: „Bach was een vertegenwoordiger van de zogeheten Empindsamkeit, de gevoelige stjl. Hj zocht voortdurend naar de beste manier om emoties in muziek te verklanken. Zjn werken zitten vol details en abrupte wendingen. De kans bestaat dat je daarin verdrinkt. De uitdaging is om ze te begrjpen, goed uit te voeren én tegeljkertjd oog te houden voor de muzikale ljnen.”

Koopman: „Werk van Johann Sebastian Bach en Mozart klinkt zelfs goed op een draaiorgel. Bj Carl Philipp Emanuel is dat niet het geval. Hj schreef emotionele en experimentele muziek. Je moet daar in duiken en vervolgens de vrjheid nemen om contrasten aan te brengen. Er bljft anders niets van deze muziek over.”

Bij Frederik de Grote was Bach niet zo gelukkig.

Belder: „Nee, die twee hadden een moeizame relatie. De luitspelende vorst hield meer van lichte niemendalletjes dan van Bachs revolutionaire stjl.”

Koopman: „Bachs collega Quantz, die meer in Frederiks ljn componeerde, kreeg een veel hoger salaris.”

Bestaan er verschillen tussen de Berlijnse en de Hamburgse werken?

Belder: „De Berljnse werken zjn in dynamisch opzicht minder uitgesproken en minder persoonljk.

Toen Bach eenmaal in Hamburg werkte, zei hj blj te zjn dat hj zich niet meer hoefde in te houden.”

Koopman: „De bezetting van veel Berljnse muziek is kleiner. De vorst speelde luit en Bach begeleidde hem aan het klavecimbel.

Daarnaast ontstonden klavecimbelconcerten met een kleine strjkersbezetting. Veel Hamburgse muziek is grootser opgezet.”

Carl Philipp Emanuel staat te boek als succesvolste Bachzoon.

Belder: „Hj wist met zjn originele muziek het grote publiek aan zich te binden. Bach stond met veel mensen in contact en bewoog zich in intellectuele kringen. Ook om zjn muziek te sljten. Zo kon het publiek intekenen op de ”sonaten für Kenner und Liebhaber”.

Wanneer er genoeg inschrjvingen binnen waren, gaf Bach weer een bundel uit.”

Koopman: „Bach legde in Hambrug een ongelofeljke energie aan de dag. Hj componeerde, wist sponsoren aan zich te binden, bracht zjn eigen muziek op de markt en organiseerde talloze concerten. In elk geval was hj in zakeljk opzicht de succesvolste Bachzoon. Hj zat goed in de slappe was, omdat hj met een rjke weduwe was getrouwd. Zo bezat hj een enorme verzameling portretten van componisten.”

Wat vond vader Bach van zoonlief?

Belder: „Vader Bach beschouwde Wilhelm Friedemann als zjn meest getalenteerde zoon en oordeelde niet zo positief over Carl Philipp Emanuels werk. Hj typeerde diens muziek als ”Berliner Blau”. Anders gezegd, kunstmatige muziek, want hj refereerde aan de enige synthetische kleurstof die er in zjn tjd was.”

Koopman: „Op zjn beurt zorgde Carl Philipp goed voor de muziekbibliotheek van de familie Bach én spande hj zich enorm in om de werken van zjn vader breed onder de aandacht te brengen.”

Carl Philipp Emanuel Bach werkte lange tijd als hofmusicus in Berlijn. Adolph Menzel maakte in 1852 een schilderij van Bach die op het klavecimbel de vorst en fluitist Frederik de Grote begeleidt.

Waardoor raakte Bach verliefd op het klavichord?

Belder: „Dit instrument met zjn intieme klank moet bevochten worden. Bj een klavecimbel druk je een toets in en ontstaat er een toon. Bj het klavichord moet een speler die klank zelf maken, inclusief de dynamiek en het vibrato.

Bach kon zichzelf het beste kwjt op het klavichord én de fortepiano.

Het klavecimbel schoot tekort om zjn stjl het volle pond te geven.”

Koopman: „Er zjn ooggetuigen-

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

3

column

verslagen van Bachs improvisaties op een klavichord. Tijdens zijn spel raakte hij zelf zo geëmotioneerd dat de tranen over zijn wangen biggelden.”

Wat weten we van hem als mens?

Belder: „Tijdgenoten waren vol lof over hem, maar het tegendeel schrijf je niet zo snel op. Ik denk dat hij iets gemoedelijker was dan zijn vader.”

Koopman: „Bach was tijdens zijn leven al een legende. Tijdgenoten wilden hem spreken en Bach gaf antwoord op hun vragen. Ik denk dat hij een aardige man was.”

Hoe duidt u zijn geestelijke werken?

Koopman: „De kerkmuziek neemt een belangrijke plek in zijn oeuvre in. Bach componeerde in Hamburg zowel grote werken, als psalmen en gezangen om thuis te zingen.

Bach was een christen die zijn Bij-

Kriebels tekst Hester van der Male

Het kriebelt weer een beetje. Zou het hooikoorts zijn? Of de voorjaarskrie-

Belder.

bels? Misschien wel allebei, getuige de bloeiende sneeuwklokjes en de kopjes van de narcissen. Of is het stof ? Bij het voorjaar hoort de voorjaarsschoonmaak. Voor liefhebbers van opruimen is de schoonmaak een

„Tijdens het improviseren biggelden de tranen over zijn wangen”

feest. Met zwabber, emmer, spons en zeem door het huis rennen, alles opruimen, uitzoeken en schoonmaken, heerlijk!

Voor de meeste studenten is de schoonmaak een droom. Ze hebben zo veel om te bewaren. Je weet nooit waar je het nog eens voor kunt gebruiken.

Daarnaast weten ze niet goed hoe de schoonmaak moet, want de huishoudschool bestaat niet meer. Bovendien, waar moet je beginnen? Studentenkamers

bel goed kende. In zijn oratorium ”Die Israeliten in der Wüste” hoor je hoe zwaar de Israëlieten het in de woestijn hebben en laat Bach de luisteraar ervaren welk geluk ze kennen als het goed gaat.”

Bevat Bachs muziek zwakke plekken?

Belder: „Daar heb ik hem nooit op kunnen betrappen. Zijn muziek is van hoge kwaliteit.” Koopman: „Het enige is dat hij zichzelf soms herhaalt. Maar kun je dat iemand met zo’n enorm oeuvre kwalijk nemen? Ook bij Mozart herken je elementen uit eerdere werken.”

Welke betekenis heeft Bach gehad?

Belder: „Beethoven, Haydn en Mozart zagen hem als hun grote voorbeeld. Ze zijn schatplichtig aan hem, want hun stijl is mede aan Bach te danken. Hij is de spilfiguur tussen de barok en de romantiek.” Koopman: „Met zijn Sturm und Drang vormt Bach de onmisbare schakel in de overgang naar de Weense Klassieken.”

Krijgt Bach tegenwoordig de aandacht die hij verdient?

Belder: „Nee, hij is helaas onbekend bij het grote publiek. Onder andere omdat de nadruk sterk op de muziek van zijn vader ligt en de gedachte leeft dat Johann Sebastians zoons in muzikaal opzicht niet zo veel voorstellen.”

Koopman: „Kortgeleden voerde ik met het Residentieorkest een concert voor twee klavecimbels en twee symfonieën uit. Het bleek, zoals vaak, dat veel orkestmusici nog nooit iets van Carl Philipp Emanuel Bach hadden gespeeld.

Ze reageerden verrast en beten zich enthousiast in deze technisch lastige, brutale en creatieve muziek.”

zijn klein en staan vol met bed, bank, tafel, stoel en boekenkast. De gaatjes zijn opgevuld met papieren.

Koopman.

Papieren opruimen is een lastige aangelegenheid.

Aantekeningen van colleges? Je kun niet alles onthouden, dus bewaren maar. Administratie? Eerst al die rekeningen betalen…

Het voorjaar is ook een mooie tijd om de bezem

Carl Philipp Emanuel Bach Edition

door de kast met bladmuziek te halen. De kerst-

Het bruist en wervelt in het Allegro di molto van de symfonie in D Wq183, de eerste track van de ”Carl Philipp Emanuel Bach Edition” van Brilliant Classics. Deze aftrap maakt in één klap duidelijk waarom de naam van Carl Philipp Emanuel Bach (1714-1788) verbonden is met Empfindsamkeit en Sturm und Drang. Gelukkig biedt de Bachzoon in het Largo van zijn Hamburgse symfonie de gelegenheid om even op adem te komen.

De 30-cd-box van Brilliant Classics biedt een dwarsdoorsnee van Bachs oeuvre met symfonieën (3 cd’s), concerten voor hobo, fluit, orgel, cello en klavecimbel (6 cd’s), kamermuziek (6 cd’s), klaviermuziek (9 cd’s) en geestelijke werken (6 cd’s). De opnamen beslaan de periode 1985-2013, iets meer dan de helft ervan dateert van 2011 of later.

Tijdens het luisteren gaat de pet af voor Carl Philipp Emanuel, een man met een eigen fantasierijke stijl. Zijn experimenten resulteerden in pagina’s vol wisselende emoties, grillige wendingen en grote contrasten. In zijn Berlijnse periode nog enigszins ingedamd, maar in zijn Hamburgse tot volledige ontplooiing komend. Overigens ontbreken rustieke en uitgesponnen passages niet.

De uitvoerenden weten goed raad met deze Bach. Zo geeft Pieter-Jan Belder, met 8 cd’s vol klaviersonates vertegenwoordigd, hartstocht het volle pond. Musica Ad Rhenum met fluitist Jed Wentz houdt de aandacht gevangen met een doorleefde aanpak van de fluitsonates. De oude opnamen uit de jaren tachtig van kerkmuziek door de Rheinische Kantorei en Das Kleine Konzert onder leiding van Herman Max blijken het beluisteren nog meer dan waard. Genieten is het ook met hoboïste Anna Starr en met Paolo Pandolfo op viola da gamba. Kortom, deze Bach(box) verdient geen stoflaag.

eenvoudig, je weet nooit wanneer het nog eens van

drukte is voorbij, de zomerconcerten laten nog even op zich wachten. Maar muziek weggooien is niet pas komt.

Voor componisten is de schoonmaak een nog grotere uitdaging. De meesten zijn rasechte bewaarders, getuige de grote stapels papier in werkkamers en archieven. Dat is het resultaat van muzikale kriebels: kladjes met eerste ideeën, schetsen met uitwerkingen, versies voor verschillende instrumenten en bezettingen, waarvan een groot deel zonder naam. Een nachtmerrie voor archivarissen die zulke collecties mogen uitzoeken. Bij muziekwetenschappers gaat het dan juist kriebelen. Bij mij ook. Je kijkt mee over de schouder van de componist. Je ziet het stuk groeien: een paar nootjes erbij, een loopje op een andere toonhoogte, een rust eraf. Aan die grote kunstwerken kleven heel wat opgedroogde zweetdruppeltjes.

En dan te bedenken dat er nog talloze stapels muziek in kelders en bibliotheken liggen waar nog nooit iemand een blik in geworpen heeft! Genoeg werk voor heel wat jaren voorjaarschoonmaak. Helaas wordt de geldkraan voor muzikale speurneuzen steeds verder dichtgedraaid.

Muziekwetenschappers krijgen minder kriebels van de manier waarop vandaag de dag muziek ontstaat.

Je gaat achter de klavieren zitten, speelt wat, de computer noteert het, en hup: er rolt weer een nieuw stuk uit de printer richting het verkoopschap. Het

Carl Philipp Emanuel Bach Edition; Brilliant Classics (94640); 30-cd-box; € 65,-.

levert minder papieren rompslomp en hoofdbrekens op bij de voorjaarsschoonmaak, maar of het muzikale resultaat hetzelfde is?

>>rd.nl/muziek voor enkele geluidsfragmenten.

4

boeken

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

Write Now! houdt schrijfwedstrijd

”Het bittere kruid” beleeft vijftigste druk

Jong literair talent kan voor de veertiende keer meedoen aan de schrjfwedstrjd Write Now! Jongeren tussen de 15 en de 24 jaar uit Nederland, Vlaanderen en Suriname kunnen tot en met 31 maart hun verhalen (maximaal 2000 woorden) en gedichten (maximaal 8) opsturen via de website van Write Now! De schrjfwedstrjd begint met elf voor­ ronden; zeven in Nederland, drie in Vlaanderen en één in Suriname.

”Het bittere kruid” (1957) van Marga Minco beleefde donderdag zjn 50e druk (Prometheus­ Bert Bakker). De bestseller over de ondergang van een Joodse familie tjdens het nazibewind vond in zowel binnen­ als buitenland grote weerklank.

Inmiddels is het boek al 57 jaar in druk. Marga Minco (pseudoniem van Sara Menco) verloor haar ouders, broer en zus in de Tweede Wereldoorlog.

Zelf was ze de enige van haar familie die de Jo­ denvervolging overleefde. ”Het bittere kruid” was haar debuut en tevens haar grote doorbraak als schrjfster.

>>writenow.nu

literatuur Zo sprak Zarathoestra. Een boek voor iedereen en niemand, Friedrich Nietzsche, uit het Duits vertaald door Ria van Hengel, met een nawoord van Hans Driessen; uitg. De Arbeiderspers, Utrecht, 2013; ISBN 978 90 295 8849 2; 340 blz.; € 17,95.

”Zarathoestra” is een gevaarlijke grabbelton tekst dr. Hans Ester beeld Hulton Archive

De Duitse filosoof Friedrich Nietzsche (18441900) trok met een enorm taalvermogen ten strijde tegen de geijkte overtuigingen en waarden van zijn tijd. Hij wist de Duitse taal op briljante en geestige manier in te zetten voor zijn eigen filosofie, waarin het leven in het middelpunt staat.

N

ietzsches werk is sa­ men te vatten als één groot pleidooi voor het leven, tegen de dorre wetenschap en tegen elke oriën­ tatie op het geloof in het hierna­ maals. ”Also sprach Zarathoestra” uit de jaren 1883 tot 1885 is Nietzsches meest omstreden werk.

Dat komt door de inhoud van dit curieuze boek en door het chaoti­ sche karakter van de veelheid van korte uitspraken die in een soort romankader zjn gevat.

Als domineeszoon was Nietzsche voorbestemd om ook zelf predi­ kant te worden. Hj wisselde de theologie echter al spoedig in voor de studie van de klassieke oud­ heid. Zjn af komst uit de pastorie van het Saksische dorp Röcken bj Lützen bleef echter in zjn gehele

werk zichtbaar. Zo ook in ”Zara­ thoestra”, waarvan een nieuwe Nederlandse vertaling is versche­ nen. Aan geen ander boek is Nietz­ sche zo schatplichtig als aan de Bjbel. Je zou ook kunnen zeggen dat hj de Bjbel voor zjn eigen karretje spant en wel zodanig dat de gebruikte Bjbelteksten herken­ baar zjn en dat hun betekenis en kracht voor het tegendeel van de Bjbelse boodschap wordt ge­ bruikt. De woorden van de Bjbel –”verlossing”, ”wandelen onder de mensen”, ”de oude en de nieuwe tafelen”, ”wie oren heeft om te horen, die hore”, ”kruisiging”, ”de armen van geest” om er maar een paar te noemen– zjn het funda­ ment van Nietzsches taal. De stjl van de Bjbel is de zjne. Luther is Nietzsches peetvader.

Zarathoestra Met de titel ”Zo sprak Zara­ thoestra” geeft Nietzsche meteen aan dat het hem om een andere profetie dan de Bjbelse te doen is. De naam Zarathoestra gaat terug op de Perzische ilosoof die in het Grieks Zoroaster heet. De kern van Zarathoestra’s leer is het onderscheid tussen twee werk­ zame krachten in deze wereld; de kracht van het goede en die van het kwade. Nietzsche gebruikt de manicheïsche Perzische ilosoof als een kapstok om zjn eigen gedachten aan op te hangen.

De Zarathoestra van Nietzsche bevat een overstelpend groot aantal gedachten. De ljn van

aanpak is meestal dat Nietz­ sche een vertrouwd begrip –als bjvoorbeeld de naastenliefde, de vriend, de priesters– naar zich toetrekt en er van alle kanten op begint te hameren. De systema­ tiek van zjn aanpak bljft veelal in het vage. Wel wordt duideljk dat de lezer (die eerder de rol van toehoorder heeft) de bekende voorstellingen bj deze begrip­ pen moet opgeven en opnieuw moet gaan denken. Nietzsche is voortdurend bezig om de taal op te ruwen, zodat deze weer iets aanstootgevends krjgt en de rust van de lezer verstoort.

Nietzsches werk is samen te vatten als één groot pleidooi voor het leven De spreker Zarathoestra springt van de hak op de tak. Het gevolg hiervan is dat kleine stukken tekst als zelfstandige eenheden uit het geheel van een hoofd­ stuk naar voren komen. Het hoofdstuk ”Over oude en jonge vrouwtjes” doet bjvoorbeeld uit­ spraken over vrouwen die tot een

negatief stereotiep beeld zouden kunnen verleiden: „Het geluk van de man luidt: ik wil. Het geluk van de vrouw luidt: hj wil. (…) En de vrouw moet gehoor­ zamen en een diepte vinden bj haar oppervlakte. Oppervlakte is het gemoed van de vrouw, een beweegljk stormachtig vlies op ondiep water.” In de aaneenge­ regen forse uitspraken waarmee Zarathoestra beoogt de lachers op zjn hand te krjgen, ligt de riskante verleideljkheid van dit gehele boek. Het gevaar dat de le­ zer tekstgedeelten isoleert, geldt voor Nietzsches totale oeuvre.

Het hoogste gebod Het doel dat Zarathoestra op zjn tocht door de wereld, van de berg naar het dal en van de dalen naar de heuvels en bergen, nastreeft, is het losweken van zjn aanhangers van hun verkeerde opvattingen over het leven. Zj moeten tot ”Übermenschen” worden die de „aarde lief hebben en haar trouw bljven.” Eerljkheid tegenover het leven, zonder versluierende begrippen en voorstellingen die de waarheid aan het zicht onttrek­ ken, is het hoogste gebod. Tegen die achtergrond is zjn oorlog tegen de christeljke godsdienst te verstaan. Met een enorm fanatisme probeert Zarathoestra/ Nietzsche de lezer van het geloof af te brengen. Het besef dat juist het geloof in God tot eerbied voor Gods schepping leidt, dringt niet tot Nietzsche door.

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

5

Workshop voor romanschrijvers in Utrecht Janne Jmker en Christine Stam-van Gent houden op zaterdagmiddag 15 maart in Utrecht de derde alevering van ”Schrjverskeuken”, een bjeenkomst waarop schrjvers samen met een deskundige nadenken over het schrjverschap, ervaringen uitwisselen en van elkaar leren.

Deze keer staat er een workshop ”storytelling” van scenariste en storycoach Mieke Bouma op het programma. Haar benadering is gebaseerd op het idee van ”de reis van de held”: ieder goed verhaal gaat in wezen over een reis, een avontuur, waarbj de hoofdpersoon uitgedaagd wordt zjn gewone leventje achter zich te laten om (inwendig of uitwendig) een

onbekend pad in te slaan. Dat leidt tot ontwikkeling en verandering, zodat hj aan het eind van het verhaal niet meer dezelfde is als aan het begin.

De workshop biedt behalve een inleiding ook een interactief gedeelte met oefeningen en praktische opdrachten die zicht geven op het oplossen van schrjfproblemen en die de verbeelding prikkelen.

De terugkerende vraag is: hoe creëer je spanning en diepgang in verhalen? Ter voorbereiding dienen bezoekers het boek ”Storytelling in 12 stappen” te lezen. Meer informatie en opgave: https://nl-nl. facebook.com/jannejmker/posts/283132625144615 of janne.jmker@solcon.nl.

klare taal Kneus of speurneus tekst Carla van Hengel-van Esch beeld Shutterstock

„Wat zou ik graag een Pormpuraawaan zjn!” verzucht ik, als ik voor de zoveelste keer op luttele afstand van mjn huis verdwaal. Mjn iets aan de hand, een jammerend kind in het ietsstoeltje, kjk ik verward om me heen. Het moet toch echt niet ver meer zjn. Ik woon al vier jaar in hetzelfde huis, maar warempel: tjdens een ritje winkel-huis zou de melk in mjn boodschappentas nog verzuren.

Pormpuraawanen daarentegen verdwalen niet.

Nooit. Nergens. Pormpuraawanen hebben dus geen verzuurde melk, laat staan verzuurde kinderen in ietsstoeltjes. Niets ljkt me momenteel begeerljker. Dat ik dan mjn leven lang de woorden ”links” en ”rechts” in de ban moet doen, neem ik met alle liefde op de koop toe.

Want daar ligt het geheim van de immer goed georiënteerde Pormpuraawanen. Deze inwoners van een afgelegen Australische Aboriginalgemeenschap kennen de termen ”links” en ”rechts” simpelweg niet. Daarvoor in de plaats gebruiken ze altjd ”noord”, ”zuid”, ”oost” en ”west” – en dat dus niet alleen bj het vinden van de weg.

Volstrekt normaal is dan ook het volgende gesprek.

Pormpuraawaanse patiënt: „Dokter, ik heb zo’n pjn in mjn zuidwesteljke voet.” Arts: „In het oosten, westen, zuiden of noorden van je zuidwesteljke voet?” Patiënt: „Vooral in het noordoosten, maar ook een beetje in het noordnoordwesten.” En dan maar hopen dat de arts van origine Pormpuraawaan is alvorens hj de behandeling inzet…

Hoewel taalwetenschappers het er niet helemaal over eens zjn, ljkt taal iets te doen met wat we zien en kunnen. Want linksom of rechtsom: schrjf in een totaal onbekend gebied een wedstrjdje uit in het vinden van de weg en Pormpuraawaanse kneuzen verslaan zelfs de beste westerse speurneuzen.

Taal kleurt in ieder geval onze waarneming, dat ljkt duideljk. Heel letterljk ook overigens. Neem de kleur blauw. Russen kunnen veel beter verschillende kleuren blauw onderscheiden dan wj. Dat heeft niets te maken met blauwbekkende Russen, Russen die met enige regelmaat behoorljk blauw zjn of de hoeveelheid blauw op de Russische straten. Nee, ook dit vermogen wordt bepaald door de taal: Russen hebben voor licht- en donkerblauw simpelweg twee heel verschillende woorden (net zoals wj roze en rood met aparte kleurnamen benoemen) en ontlenen daaraan een beter onderscheidingsvermogen in blauwtinten.

Het is dus zomaar mogeljk dat we de wereld om ons heen helemaal niet zo onbevangen zien als we denken. Misschien bepaalt onze cultuur, onze woordenschat, wel wat we zien. Of het nu om de weg gaat of om het onderscheiden van kleuren.

De volgende keer dat ik verdwaal? Dan troost ik me met de gedachte dat ik daar als niet-Pormpuraawaan weinig aan kan doen. En dus al zeker geen blauwtje loop.

Tweewekelijkse rubriek met columns over taal

In ”Zo sprak Zarathoestra” probeert Friedrich Nietzsche met een enorm fanatisme de lezer van het geloof af te brengen.

6

essay

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

Het verleden gewogen tekst dr. ir. J. van der Graaf beeld EPA

De wereldwijde euforie rondom de dood van Nelson Mandela dwingt orthodox-christelijk Nederland om zijn eigen geschiedenis met betrekking tot de apartheid in Zuid-Afrika eerlijk te benoemen.

D

e Zuid-Afrikaanse geschiedenis is bekend.

We hoorden op school al vroeg van Jan van Riebeeck, die zich in 1652 met kolonisten van de Oost-Indische Compagnie aan de Kaap vestigde.

Gespannen vernamen we over de grote trek van de Boeren vanuit de Kaapkolonie naar het noorden in de jaren 1830-1850. De Slag bj Bloedrivier op 16 december 1839 werd ons ingeprent. Enkele honderden Boeren brachten een menigte van duizenden Zoeloes een verpletterende nederlaag toe nadat Zoeloekoning Dingaan eerder een groep ongewapende Boeren had vermoord. We kenden de ”gelofte” die de Boeren vervolgens aan God alegden om deze dag van jaar tot jaar te bljven gedenken vanwege de „bestiering van de Allerhoogste.”

We herinneren ons de Boerenoorlog (1899-1902), waarin de Britten, die het hadden gemunt op de goudmjnen in Oranje-Vrjstaat en Transvaal, uiteindeljk bj Bloemfontein de overwinning behaalden op de Boeren. Paul Kruger, die vervolgens uitweek naar Nederland, bleef in ons nationale geheugen gegrift.

Met rode oortjes lazen we de boeken van L. Penning over de Boerenoorlog, waaronder ”De leeuw van Modderspruit” en ”De Held van Spionkop”. We herinneren ons het guitige, snedige Blikoortje. Penning, die zelf nooit in Zuid-Afrika was geweest, schreef omdat hj bewogen was met het lot van het „stamverwante volk.” In de Tweede Wereldoorlog was een anti-Engelse en dus pro-Duitse houding die hier en daar gevonden werd, nog het gevolg van de Boerenoorlog.

Onderbelicht ”Zuid Afrika: ons broedervolk” was de titel van een boek van ds.

G. A. Zjderveld. Dat er banden waren met blank (!) Zuid-Afrika leefde breed. Onderbelicht bleef dat met de kolonisatie van ZuidAfrika ook de opvatting van ‘blanke baasskap’ wortelschoot en praktjk werd: blanke meesters en zwarte knechten. ”De negerhut van Oom Tom”, het boek over de negerslaaf op de katoenplantage van meneer Shelby, was wereldwjd bekend. Een ontroerend en schokkend verhaal, daar was iedereen het wel over eens. Maar waren negers, zo stelde men vervolgens, nu eenmaal niet gedoemd om slaven te zjn?

De geschiedenis van de Verenigde Oost-Indische Compagnie is weinig verheffend als het gaat om de bejegening van ‘inboorlingen’.

Wanneer schepen ergens voor anker gingen, stortten de mannen zich als wilden op de vrouwen.

Lang leefde in christeljke kring de gedachte dat zwarten de vloek van Cham met zich meedroegen.

Volgens sommigen betekende het zelfs dat zwarten geen ziel hadden, ze waren „een ding.”

Weliswaar kregen zwarte knechten van hun blanke meesters niet zelden een humane bejegening, maar ‘blanke baasskap’ was allang genesteld in de Zuid-Afrikaanse harten voordat het tot een politiek systeem werd omgesmeed.

Kerken Jan van Riebeeck bracht ook het christendom naar Zuid-Afrika.

Op den duur ontstonden er drie blanke kerken: De Nederduitsch Hervormde Kerk, in 1858 als staatskerk erkend; de Nederduitse Gereformeerde Kerk, de oudste en verreweg de grootste; en de Gereformeerde Kerk of Dopperkerk, in 1859 ontstaan als gevolg van de Afscheiding van 1834 in Nederland. Blanke kerken dus, die op hun beurt niet-blanke lokale dochterkerken kregen, ontstaan uit intensieve zendingsarbeid. Een staaltje kerkeljke gescheidenheid op grond van huidskleur.

De Zuid-Afrikaanse theoloog dr. J. D. Vorster stond „strict gescheiden kerken op grond van ras en huiskleur” voor. Eenheid was er wel in Christus (Ef. 4), maar streven naar institutaire eenheid was rooms.

De verscheidenheid, die God Zelf in de schepping heeft gelegd, mag door ons –zo was zjn mening–

niet worden tenietgedaan.

Hier ligt de principiële wortel van de apartheid; rassenscheiding als scheppingsgegeven. Abraham Kuyper had volgens historici daar ook zjn steentje aan bj gedragen met zjn leer van de „soevereiniteit in eigen kring.”

De drie blanke Zuid-Afrikaanse kerken waren met „historische banden” verbonden met hun zusterkerken in Nederland, respectieveljk de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland en de Christeljke Gereformeerde Kerken. Daar werd de rassenscheiding aanvankeljk niet altjd principieel verdedigd, maar vaak wel op pragmatische gronden aanvaard.

Ommekeer De grote ommekeer kwam toen de apartheid een politiek systeem werd. Generaal J. C. Smuts bepleitte al in 1917 segregatie. Het begrip apartheid zelf stamde van de eerste nationalistische minister D. F. Mallan (1944), maar werd later ter verzachting ook (om)geduid als differentiatie of gescheiden ontwikkeling.

Toen de Nationale Partj in 1948 aan de macht kwam en vervolgens de zelfstandige staat Zuid-Afrika in het leven werd geroepen, werd de apartheid politiek geprogram-

van de samenleving ‘apart’ voor blanken en zwarten geregeld, tot in de huweljkswetgeving en de kerkwetten toe. De niet-blanke volkeren kregen hun thuislanden.

De Nederduitsch Hervormde Kerk had de „segregatie van de rassen” oficieel in haar kerkorde vastgelegd (art. 2). De Dopperkerk, die een band had met de Christeljke Gereformeerde Kerken, was het meest gematigd. In de Nederduitse Gereformeerde Kerk (verreweg de grootste) werd de apartheid verdedigd, principieel of pragmatisch.

Shock Toen kwam Sharpville. Op 21 maart 1960 opende de politie het vuur op meer dan 200.000 zwarte demonstranten. Zj waren op de been gebracht door het toen nog vreedzaam opererende Pan-Afrikaans Congres (PAC) om te protesteren tegen de gehate Pasjeswet. Er vielen 59 doden en honderden gewonden. De wereld was in shock. Vanaf dat moment kwam Zuid-Afrika geïsoleerd te staan. Het land trok zich terug uit het Britse Gemenebest en stichtte op 31 mei 1961 een republiek.

Al in 1912 was het Afrikaans Nationalistisch Congres (ANC) opgericht om aandacht te vragen voor de belangen van de zwarte

Dood Mandela dwingt orthodox-christelijk volksdeel tot zelfonderzoek meerd. Hendrik Verwoerd, die van 1958 tot 1966 premier was, wordt wel „de architect van de apartheid” genoemd. Hj ging principieel uit van blanke suprematie.

Letterljk zei hj: „Tjdens de geschiedenis, waarvoor alle voorgeslachten verantwoordeljk zjn, was daar een positie, waarin de blanke in Zuid-Afrika geregeerd heeft en –evenals Brittannië over zjn rjk– geregeerd heeft over al de naties waarover hj heerschappj heeft verkregen.” Apartheid werd dus niet pragmatisch maar ideologisch ingekleurd.

Het leven in Zuid-Afrika werd via tal van wetten tot in alle hoeken

bevolking. Allengs ontwikkelde het ANC zich tot een bevrjdingsbeweging. Van de militaire vleugel werd Nelson Mandela in 1944 de leider. In 1963 werd hj opgepakt.

Hj zat vervolgens 23 jaar gevangen op Robbeneiland.

Intussen was de (blanke) regering in Zuid Afrika integraal christeljk.

Ongeveer 85 procent van de leden van het kabinet behoorden tot de Nederduitse Gereformeerde Kerk.

Tegenstand Niet alle blanken in Zuid-Afrika verdedigden uit principe de apartheid. Ze werd door velen ook gewoonweg als noodzakeljk aan-

vaard.

Voortrekker in het principiële verzet tegen de apartheid werd dr. C. F. Beyers Naudé, aanvankeljk een gewaardeerd lid van de Nederduitse Gereformeerde Kerk. Na het aanvaarden van een buitenkerkeljke opdracht door zjn Christeljk Instituut kwam hj buiten de kerk te staan. Geleideljk was bj hem het inzicht gegroeid dat de maatschappeljke apartheid strjdig was met de Bjbelse notie van gerechtigheid.

Toen zjn instituut zich ging verbinden met politieke bewegingen die in de ogen van vroegere geestverwanten binnen een ander kader opereerden, kreeg hj van minister van Justitie Jimmy Kruger in 1977 een ”banning order” opgelegd. Hj werd onder huisarrest geplaatst en mocht voortaan niet meer dan twee personen tegeljk in zjn huis ontvangen.

Nederland In Nederland laaiden de golven ondertussen hoog op. De Nederlandse Hervormde Kerk en de Gereformeerde Kerken verbraken hun banden met de Zuid-Afrikaanse zusterkerken. Op de synodevergaderingen voltrok zich een vaak harde strjd. Die strjd werd des te heviger naarmate geweld in het vaandel van de bevrjdingsbewegingen kwam te staan. ”Geen kerkgeld voor geweld” heette de stichting die zich verzette tegen een door de Wereldraad van Kerken in het leven geroepen antiracismefonds, waaruit bjvoorbeeld het Patriottisch Front van Robert Mugabe in Rhodesië werd gesteund.

Grosso modo keerden de bonders en confessionelen zich tegen het antiapartheidsbeleid in de eigen Nederlandse Hervormde Kerk. Het recht van opstand kwam ter tafel.

Calvjn, zo stelde men, achtte opstand tegen overheden alleen gerechtvaardigd wanneer die kwam van de lagere overheden, niet vanuit het volk.

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

7

Dr. ir. J. van der Graaf Jan van der Graaf (1937) studeerde van 1955 tot 1961 chemische technologie aan de Technische Hogeschool te Delft. Van het begin van de jaren 70 tot 2000 was hij algemeen secretaris van de Gereformeerde Bond in de Nederlandse Hervormde Kerk en hoofdredacteur van de Waarheidsvriend. Tot zijn pensionering in 2002 bleef hij actief als studiesecretaris. In 1994 ontving Van der Graaf een eredoctoraat van de theologische Radai-faculteit in Boedapest. Nog steeds is hij nauw betrokken bij de bezinning op vragen aangaande Oost-Europa en Israël. Hij schreef diverse boeken, waaronder ”Volkskerk in de marge” (uitg. Groen, 2012).

wortelt in een ideologisch denken, uitgaande van menselijke ongelijkwaardigheid acht de Gereformeerde Bond uiteraard verwerpelijk. Gescheiden ontwikkeling, die een harmonieus samenleven van volkeren mogelijk maakt (in thuislanden, JvdG), kan moeilijk strijdig met de bijbelse gerechtigheid worden geacht.”

In het EO-programma ”Deze Week” toonden de gesprekspartners A. P. de Boer, W. J. Ouweneel, W. H. Velema en ondergetekende veertig jaar geleden begrip voor de apartheid. Langzaam maar zeker groeide de kritiek. Toen ik later kritische artikelen ging schrijven over de apartheid kwam me dat op forse tegenkanting van sommige geestverwanten te staan.

Binnen de Gereformeerde Kerken –ik richt me nu op de gereformeerde gezindte in bredere kring– was de zendingsman prof.

J. Verkuyl een van de eersten die de apartheidspolitiek bestempelde als strijdig met de Bijbelse gerechtigheid. Hij worstelde echter lang met de legitimiteit van geweld. H. N. Ridderbos en K. Runia bleven lang (kritisch) in gesprek.

De eveneens gereformeerde oud-burgemeester van Ede en Hilversum, J. J. G. Boot, verdedigde krachtig de apartheidspolitiek. Hij deed dat onder andere met een beroep op de verschillen van cultuur tussen zwart en blank. In Nederland stond hij tijdens de Tweede Wereldoorlog als burgemeester overigens wel aan de goede kant van de streep. Hij is zelfs enige tijd ondergedoken geweest omdat hij weigerde te voldoen aan een opsporingsbevel van de Duitsers in Hilversum.

Omhelzen In hervormd-gereformeerde kring liet de Utrechtse hoogleraar H. Jonker zich kennen als krachtig pleitbezorger van apartheid. Hij schreef in de Waarheidsvriend een serie artikelen onder de titel ”Zuid-Afrika in opspraak”. Ook bij

hem waren de culturele verschillen (eigenheden) doorslaggevend voor een gescheiden ontwikkeling.

Een delegatie van het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond bracht in 1977 op uitnodiging van de drie blanke kerken een bezoek aan Zuid-Afrika. Aan de vooravond van het bezoek vaardigde minister Kruger zijn ”banning order” uit voor Beyers Naudé. De delegatie kreeg echter toch toestemming om hem te bezoeken.

De reis was, ook in eigen kring, zeer omstreden. Onder anderen prof. Verkuyl werd geraadpleegd.

Hij drong erop aan te gaan. Hij verwachtte een goede invloed van de Gereformeerde Bond op de blanke kerken.

De delegatie was geschakeerd.

Ds. W. L. Tukker was rechtsbuiten, hij omarmde (letterlijk) de apartheidstheoloog J. D. Vorster.

Prof. dr. C. Graafland was linksbuiten. Hij gaf minister Kruger van katoen tijdens een gesprek bij de minister thuis. De overige delegatieleden, ir. L. van der Waal, ds.

C. den Boer en ondergetekende, dachten geschakeerd.

De toon van een ”memorandum” na de reis was gematigd kritisch: „Gescheiden ontwikkeling, die

Getuigenis Nochtans mag ik niet beweren dat ik in de voorste linie ben gaan staan inzake de bestrijding van de apartheid. Dat geldt overigens voor de volle breedte van de (smalle) gereformeerde gezindte. Er was immers ook een andere kant. De bevrijdingsbewegingen hadden steeds vaker een marxistische ideologie als achtergrond. Het was de tijd van de vaak ook (neo) marxistisch getinte revolutietheologie. Het communisme stond wereldwijd nog recht overeind. De muur tussen oost en west was nog niet gevallen. In het ”Getuigenis” keerden prof. G. C. van Niftrik en anderen (1971) zich fel tegen onder meer de revolutietheologie. Het document werd breed omarmd.

Rond de dood van Mandela werd het marxistisch getinte revolutionaire aspect van de antiapartheidsstrijders verzwegen. Dat had er kennelijk mee te maken dat Mandela zich direct na de Wende in Zuid-Afrika presenteerde als een verzoener. Dat is overigens bijzonder, gezien alles wat hem was aangedaan.

Robert Mugabe, premier van het huidige Zimbabwe, werd echter de afgelopen maanden in de media nauwelijks genoemd. Hij was als leider van het Patriottisch Front ook voluit marxistisch. De

geschiedenis van Zimbabwe onder zijn regime is er intussen een van bloed en tranen, van geweld en onderdrukking, van zelfverrijking en uitbuiting. En ook in ZuidAfrika brengt premier Zuma de idealen van Mandela bepaald niet tot gelding.

Jeugdzonde Toch dient er meer worden gezegd. Wij mogen ons niet verbergen achter meer of minder valide verklaringen voor onze houding ten opzichte van de apartheid.

Recent haalde Jan van Klinken nog eens het artikel in Wapenveld aan van wijlen minister C. P. van Dijk –binnen studentenvereniging CSFR een gewaardeerd amice (vriend, JvdG) van het eerste uur– waarin wordt betoogd dat beweringen als zouden zwarten „onbeschaafd, onhygiënisch, lui, nonchalant en onbekwaam” niet „van grond ontbloot” waren. Van Dijk kwam er met betrekking tot zijn ministerschap mee weg door te zeggen dat het een jeugdzonde betrof. Als minister van Ontwikkelingssamenwerking keerde hij de steven en steunde hij het ANC. Uiteraard waren zijn verwanten not amused over deze herinneringen aan Kees van Dijk. Maar was het „een jeugdzonde”? Mij dunkt dat er sprake was van een veel breder gewortelde, hoewel lang niet algemene gedachte binnen de gereformeerde gezindte. De gedachte van de vloek over Cham en blanke superioriteit zat er diep in.

Ooit werd dr. Sam Gerssen, de Israëltheoloog van de Gereformeerde Bond, op een hervormde synode tegengeworpen: „Elke vorm van antisemitisme is ons vreemd.” „Dan kent u uw eigen hart niet”, was zijn antwoord.

Zou dat ook niet gelden voor het racisme?

Daar komt bij dat we als gereformeerde gezindte vertrouwd zijn geraakt met de gedachte dat we de overheden gehoorzaam moeten zijn. Dus geen revolutie.

Hierom gingen velen de fout in tijdens de Tweede Wereldoorlog: het nazibewind werd beschouwd

als onze „wettige overheid.” Het merkwaardige was wel dat de vlag uitging toen het communistische bewind achter het voormalige IJzeren Gordijn door een revolutie onderuit werd gehaald en de standbeelden van de communistische leiders door het volk van hun sokkels werden getrokken.

Schuldbelijdenis Daar komt ten slotte nog bij dat Zuid-Afrika een (blanke) christelijke natie was. We hechtten sterk aan het bewaren van een christelijke cultuur. We vergaten echter het profetische ”tegenover” van de kerken (daar en hier) ten aanzien van een overheid die niet het (hele) volk als dienaresse Gods „ten goede” was (Rom. 13:4). Het was immers een overheid die een groot deel van het volk onderdrukte – hoewel het memorandum van de Gereformeerde Bond daar wel kritisch de vinger bij legde. De beduchtheid voor en het verzet tegen de ideologie van het marxisme/communisme was terecht. Maar ook nationalisme en racisme zijn verwerpelijke ideologieën.

Laten we proberen onze eigen geschiedenis eerlijk te duiden. Rondom de dood van Mandela bleek dat velen ‘Jozef niet meer hebben gekend’ en nochtans meeliepen in een wereldwijde optochtelijke gedachtenismars, alsof ze het zelf nog smetteloos hadden meegemaakt. Velen, ook onder ons, wasten hun handen in onschuld.

Dat geldt overigens eveneens voor de marxisten van toen.

Ten slotte, een christen kent niet alleen persoonlijke schuldbelijdenis maar ook collectieve. Zoals dat recent is geschied over de schuld inzake de slavernij of al eerder over diaconaal handelen in de negentiende eeuw. Zo is het naar mijn overtuiging ook geboden om eerlijk te zijn over onze positie in het recente verleden ten opzichte van politiek racisme, hetzij ideologisch, hetzij pragmatisch ingekaderd. We dragen de schuld van de geschiedenis mee. En ook vandaag ligt de vijand op de loer.

Onderwijs Heb jij een boodschap aan jongeren?

De Johannes Calvijnschool in Vlaardingen zoekt een:

Kleuterjuf

Onderbouw Kijk voor meer informatie en een volledige functieomschrijving op: www.jcsvl-mantum.nl

Goed voorbereid de toekomst in Samen werken • Samen leren • Samen groeien

Are you up to it?

Denk je over een baan als leraar godsdienst?

De opleiding voor dit prachtige beroep kun je volgen aan de hbo-opleiding van de CGO. Informatie over deze opleiding wordt gegeven op D.V. donderdagavond 13 februari tussen 19.15 en 20.45 uur in het gebouw van christelijke hogeschool Driestar Educatief, Burg. Jamessingel 2 te Gouda.

Kijk voor meer informatie op www.cgo.nu.

Voor bevoegde docenten zijn er aantrekkelijke vrijstellingen mogelijk!

Volgende voorlichtingsmomenten zijn gepland op D.V. zaterdag 8 maart, dinsdag 13 mei en woensdag 14 mei.

Kruis als eindpunt ” Het van alles. Dát noem ik de meerwaarde van deze krant.

”

Kom naar de informatieavond tweetalig onderwijs (tto en ib) Wanneer? dinsdag 25 februari 2014 19.30 uur (tea and cofee vanaf 19.00 uur) Waar? Jacobus Fruytier scholengemeenschap, Anklaarseweg 71 in Apeldoorn Met inspirerende presentaties van (oud-)leerlingen en dr. J. van Wjk, lector Engels Driestar Hogeschool.

Deze onderwerpen staan centraal tjdens de informatieavond: • Wat zjn de voordelen van tto in Apeldoorn?

• Het grote belang van tto in de vervolgopleidingen hbo/universiteit; • Tto en ib onderwjs in 1-6 atheneum/gymnasium; • Informatie over internationale programma’s in 1-6 atheneum/gymnasium.

Na de pauze volgen de leerlingen en ouders verschillende programma’s. Voor onze nieuwe leerlingen volgt er een onderdompeling in een tto-activiteit! Voor de ouders is er een informatief forum.

Wanneer uw zoon of dochter uit groep 8 interesse heeft in tto, dan nodigen wj u samen met uw kind van harte uit voor deze informatieavond!

Graag aanmelden bj dhr. Leeuwenkamp via lwk@jfsg.nl. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de teamleider havo, lyceum en tto, drs. H.F. van Sorge (srg@jfsg.nl) of de directeur drs. H. Westerink (we@jfsg.nl). Tot ziens op D.V. dinsdag 25 februari!

De Jacobus Fruytier scholengemeenschap in Apeldoorn is de enige reformatorische tto-school met een erkende tto-afdeling voor 1-6 atheneum/gymnasium.

Weet waar u voor staat.

• www.jfsg.nl

Bestel de DVD

‘CHRISTELIJKE MEDIAOPVOEDING: HOE GAAT DAT?’ BESTEL DE DVD OVER CHRISTELIJKE OPVOEDING VAN DS. MURRAY. www.mediawijzer.nl

spotlight

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

9

beeld RD, Henk Visscher

Drama’s in Zuid-Afrika Romans uit Zuid-Afrika doen het de laatste jaren goed. Krachtige verhalen met een duidelijk christelijk perspectief, verhalen die ongetwijfeld veel lezers zullen trekken. Maar die soms een tikje voorspelbaar zijn in de uitwerking van hun thema.

J Katryn staat in 1959 terecht op beschuldiging van moord

Enny de Bruijn bespreekt actuele publicaties

arenlang werd de christelijke boekhandel gedomineerd door Amerikaanse auteurs: Brock en Bodie Thoene, Randy Alcorn, Francine Rivers, Lynn Austin, Kristen Heitzmann, W. Paul Young enzovoort.

Maar de laatste jaren hebben de Amerikanen niet langer het alleenrecht als het om vertaalde romans gaat. Met name uitgeverij Mozaïek heeft de blik naar ZuidAfrika gewend, en dus verschijnen daar de laatste tijd met regelmaat romans van nieuw ontdekte schrijvers uit deze hoek van de wereld. De bekendste auteur tot nu toe is Irma Joubert, maar daarnaast zijn er Connie Luyt, Mariël le Roux, Brett Michael Innes en Jan Huisamen. En Louis Krüger, maar die was er al voor de trend begon.

Niet dat alle nieuwe ontdekkingen van hetzelfde kaliber zijn als Krüger: veel schrijvers vliegen minder hoog als het om literaire kwaliteit gaat. Dat zit ’m niet zozeer in een slechte stijl, als wel in het verhaal zelf en de manier waarop het verteld wordt.

Een goed voorbeeld is ”Kleine Rachel” van Brett Michael Innes. Dat boek heeft alles in zich om een succes te zijn in Zuid-Afrika: het speelt in op een legende die vrijwel iedereen daar kent, over een klein meisje dat zich opoffert voor haar broertje. De vraag is of het verhaal ooit echt gebeurd is, maar het wordt gedragen door de diepe waarheid van liefde en zelfverloochening die eraan ten grondslag ligt – die maakt dat het vleugels heeft gekregen.

Het is een origineel idee om zo’n verhaal te pakken en als het ware aan te kleden met karakters en gebeurtenissen. Het meisje en het jongetje uit het verhaal krijgen een familie om zich heen, een voorgeschiedenis, een sfeer. Wat dat betreft heeft de

auteur goed werk verricht. Misschien is de sfeer een tikje sentimenteel, maar dat past ook wel bij een dergelijk verhaal.

Toch zit de kracht van het boek nog steeds voornamelijk in het gegeven zelf – de aankleding doet er geen afbreuk aan, maar voegt weinig extra diepte toe. Het blijft wat het is: een ontroerend verhaal, geschikt voor zondagsscholen en andere stichtelijke bijeenkomsten, dat evenwel nergens nog iets aan de verbeelding van de lezer overlaat.

Een sterker boek is ”Kijk me in de ogen” van Jan Huisamen. De hoofdpersoon is in dit geval echt in staat het verhaal te dragen: Katryn, een Nama-vrouw die in 1959 in Kaapstad terechtstaat op beschuldiging van moord. Denk aan Elsjen uit Janne IJmkers ”Achtendertig nachten”, maar dan in een andere tijd, op een andere plaats en met een andere huidskleur. Katryn is van gemengd bloed, maar ze wantrouwt alle blanken en kiest voor haar Nama-afkomst.

Ze is trots, ijverig, spaarzaam, weet wat ze wil en zit nooit om woorden verlegen.

Omdat haar advocaat haar verhaal niet gelooft, neemt ze haar eigen verdediging op zich. Ze is ongeletterd, ze heeft geen flauw benul van het rechtssysteem, maar ze weet de rechter, de aanklager en alle getuigen uiteindelijk in een hoek te praten. Dat gebeurt in een uitermate kleurrijk en beeldend taalgebruik, waarin de dingen bij hun naam genoemd worden, soms behoorlijk grof: „Moet ik dan maar stilzitten en m’n bek houen als ze over mij staan te liegen?”

Wat dat betreft doet het boek een beetje denken aan ”Een keukenmeidenroman” van Kathryn Stockett – waarin óók zwarte vrouwen een stem krijgen.

Het proces voor de rechtbank, dat zich langzaam voltrekt, geeft het hele verhaal iets dringends. Je kunt als lezer bijna niet wachten op het verdere verloop van de gebeurtenissen – terwijl zich intussen de hele voorgeschiedenis van het grote conflict tussen twee Nama-families, tot drie generaties terug, ontrolt. Dat is prachtig gedaan, en dat geeft het boek vaart en diepte tegelijk.

Realistisch is ook dat Katryn niet op alle punten een voorbeeldig christen is. Haar tamelijk kinderlijke geloof in God gaat hand in hand met traditioneel volksgeloof, wat

zich met name uit in het ”oppraten” van kinderen die een ernstig ongeluk hebben gehad – Katryn weet hen altijd weer naar het leven terug te praten, dat is haar speciale gave, een gave die slechts één vrouw tegelijk voor de hele stam krijgt.

Ze is oprecht gelovig, een betrokken kerklid, gul in haar giften, trouw aan de dominee, vertrouwend op God. Maar tegelijk is ze redelijk meedogenloos, ze maakt tegenstanders in vlijmscherpe woorden met de grond gelijk, ze kan moeilijk vergeven en ze kan diepe wrok koesteren. Toch is er aan het eind van het verhaal een wending, waarin iets zichtbaar wordt van de kracht van vergeving.

Een mooi verhaal dus, met een mooie strekking en een scherp geportretteerde hoofdpersoon. Niettemin is de afloop redelijk voorspelbaar – in elk geval niet verrassend of erg diepe inzichten biedend. Dat maakt dat het verhaal, ondanks de sterke hoofdpersoon, niet in de categorie ”onvergetelijke boeken” valt. Er zit geen diepte of nuance in de tegenstelling blank-zwart, het is niet heel geloofwaardig dat iedereen zomaar voor Katryns woorden valt en de waarheid bekent, er wordt in het algemeen iets te veel omschreven en uitgelegd, en de vergeving aan het eind komt een beetje uit de lucht vallen.

Misschien zijn die zwakke punten ook wel verklaarbaar: deze roman is in Zuid-Afrika pas na de dood van de auteur verschenen, anderen hebben zijn ruwe tekst bewerkt – we zullen nooit weten wat er van het verhaal had kunnen worden als de schrijver zelf het nog eens grondig had kunnen herzien. Maar hij is er in elk geval in geslaagd om een prachtig portret van een opmerkelijke vrouw te tekenen, iets van de historische Nama-cultuur vast te leggen en een ongelooflijk spannend verhaal te maken.

Dat zal er vermoedelijk wel voor zorgen dat dit boek genoeg lezers vindt.

”Kleine Rachel”, Brett Michael Innes; uitg. Mozaïek, Zoetermeer, 2013; ISBN 978 90 239 9448 0; 288 blz.; € 17,90. ”Kijk me in de ogen”, Jan Huisamen; uitg. Mozaïek, Zoetermeer, 2014; ISBN 978 90 239 9447 3; 208 blz.; € 17,90.

10

in beeld

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

11

Wij doen niet mee tekst Mark Wallet beeld Reuters

In Genève praten het Syrische regime en de opstandelingen maandag weer verder over vrede.

De regering bevestigde gisteren oficieel haar deelname, na eerst een tjdje heel moeiljk te hebben gekeken.

In de Syrische stad Aleppo maakt een strjder van het Vrje Syrische Leger intussen nieuwe mortiergranaten. De jongens van het Vrje Syrische Leger praten niet over vrede, evenmin als veel andere rebellengroeperingen in Syrië. „We stoppen niet met onze strjd tjdens de conferentie of erna. Onze zorg is om de noodzakeljke wapens te krjgen voor onze strjders”, zei generaal Salim Idriss van het leger aan de vooravond van de eerste ronde besprekingen tegenover nieuwszender Al-Jazeera. Die eindigden op 31 januari zonder zichtbaar resultaat. „Noodzakeljke” wapens maken – dat is precies wat deze man aan het doen is.

Praat daar maar eens tegenop, in Genève. Dan moeten woorden wel heel erg raak schieten.

12

puzzels

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

nieuwsquiz

cryptogram

Wat is de slogan van RM Fashion?

Horizontaal: 1 Het lid heeft voor de eerste bekeuring een veto gegeven (7); 6 Onderzoek van een inwendig orgaan? (9); 7 Beslagleggingen op het kookgerei en zo (9); 10 Die luit eten lof in het vervolgverhaal (10); 12 Het knelpunt is om op een gitaar gljdende klanken te maken (10); 13 De kraampjes verkopen kleine dierverbljven (10); 15 De hevige brand werd aangewakkerd door een alandige wind (7); 16 Ploegendienst met een hoofdletter (5); 19 Gevierd fruit (9); 20 Doen exporteren (9).

Verticaal: 2 Een Engels en Nederlands label vormen een schandvlek (9); 3 In een klein bootje wordt het beknopt weergegeven (8); 4 Die vogel was bj de kampioenschappen de uitblinker (6); 5 Gezang om moe van te worden (11); 8 Het inregelen opgeven (9); 9 De eerste zit in ui volgens de heerschappj (13); 11 Netten repareren als straf (6); 14 Spades creëren (8); 17 Ploegen of groeven maken (6); 18 De gedrevenheid om een computerstation te gebruiken (5).

u n b s

”Mode voor een maatje meer”. ”Mannenmode voor iedereen”. ”Voor elk wat wils”. ”Mannenmode van medium tot XXXXXXXXL.”

De oplossing van de nieuwsquiz van week 5 is Opende. De prijswinnaars zijn: Eerste prijs (”Kostbaar bezit”): Corina Meerkerk uit Scherpenzeel.

Tweede prijs (”Uit het zielenleven”): drs. M. Bossers uit Vroomshoop.

Derde prijs (”Hij weet raad”): fam. Dekker uit Middelburg.

Dagelijks plaatsen we een vraag over een nieuwsbericht dat die dag in de krant staat. Van de vier antwoorden is er slechts één goed.

De letter die voor het goede antwoord staat, bewaart u. Na zes dagen (van maandag tot en met zaterdag) hebt u zes letters verzameld. Als u de letters in de goede volgorde zet, ontstaat er een plaatsnaam.

Dat woord mailt u naar secr@refdag.nl of stuurt u op naar Reformatorisch Dagblad, t.a.v. redactiesecretariaat, Antwoordnummer 92, 7300 VB Apeldoorn (een postzegel is niet nodig).

De uitslag vindt u de zaterdag erna in de krant. De weekwinnaar ontvangt een boek van uitgeverij De Banier. Voor de eerste prijs kunt kiezen u uit de volgende boeken: ”Meer dan rijkdom”, door L. Erkelens, ”Kostbaar bezit”, door Geesje Vogelaar-van Mourik of ”Als een appelboom”, door ds.

A. Schot. Graag uw keuze bij de inzending vermelden. De tweede prijs is ”Uit het zielenleven”, door prof. G. Wisse en de derde prijs ”Hij weet raad”, door mevr. M. A. Groeneweg-de Reuver. Dit zijn vaste prijzen, u hoeft uw keuze voor de tweede en derde prijs dus niet te vermelden.

1

2

3

4

5 6

7 8

9

10 11 12

13

Oplossing vorige puzzel: Horizontaal: 1 winkel; 6 legaal; 12 Norg; 14 beun; 16 ork; 18 erf; 20 els; 22 o.o.; 23 plan; 24 agio; 25 ut; 26 rem; 28 set; 30 wie; 31 Esla; 34 ofte; 36 sigaar; 37 pedalo.

Verticaal: 2 ink; 3 no.; 4 krulsla; 5 eg; 7 eb; 8 geliefd; 9 au; 10 Ane; 11 boord; 13 OR; 15 ester; 17 roe; 18 Ens; 19 fat; 21 lui; 27 mei; 29 er; 30 wel; 32 s.g.; 33 Aa; 34 oe; 35 Ta. Horizontaal: 1 hangar; 6 pisang; 12 Iers; 14 etre; 16 uur; 18 wjs; 20 gei; 22 RR; 23 anti; 24 aard; 25 ed.; 26 iel; 28 tas; 30 ome; 31 egel; 34 beek; 36 statie; 37 ransel.

Verticaal: 2 air; 3 Ne; 4 graniet; 5 as; 7 i.e.; 8 starten; 9 ar; 10 neg; 11 furie; 13 bj; 15 bidet; 17 ure; 18 wit; 19 sas; 21 Eem; 27 Let; 29 af; 30 oké; 32 ga; 33 li; 34 Ba; 35 es.

14

15

16

17

18

© Persbelangen P360

19

20

advertentie

Zijn leven afgelegd Isaac Ambrosius 49 overdenkingen voor de lijdensweken. Dit boek biedt een mogelijkheid om tijdens de zeven lijdensweken elke dag een moment stil te staan bij het lijden en sterven van Christus. In de meditaties 1 t/m 30 wordt stap voor stap het lijden van Christus gevolgd. In de meditaties 31 t/m 49 gaat het met name over de vraag wat het nut van Christus’ lijden en sterven is voor ons. Hoe wij Hem liefhebben, op Hem hopen en Hem gelijkvormig moeten worden.

Nieuw verschenen

9,95

Samengesteld door J. Kranendonk-Gijssen aan de hand van Het zien op Jezus van Isaac Ambrosius.

E-book € 7,50

kitsquiz Bestel nu op www.debanier.nl/Zijnlevenafgelegd of ga naar de boekhandel

Wie maakte de eerste accordeon? l s r n

Eduard Buschmann.

Estelle Kwintenberg.

Ed Accord.

A. Cordeon.

sudoku Vul de lege hokjes in met een getal tussen 1 en 9. Gebruik elk cijfer een keer in elke rij, elke kolom en elk vak van 3x3.

HH

HHH

1

2

9

8 3

2

6

4

3

5

6

Oplossingen sudoku’s vorige keer Quiz 2 Zet de letters van maandag tot en met zaterdag achter elkaar. Dit is het woord van quiz 2. Pak het woord van quiz 1 er ook bij, ga naar kits.nl/kitsquiz en vul beide antwoorden in. Als je een boek gewonnen hebt, neemt Kits contact met je op.

6

9

8 4

8

7

1

3

5

2

9

4

6

4

7

3

2

5

8

9

6

1

9

4

2

7

6

8

3

1

5

9

2

6

3

1

4

8

5

7

3

5

6

4

1

9

2

8

7

1

5

8

9

6

7

4

2

3

5

2

8

6

9

3

4

7

1

5

8

7

4

3

1

2

9

6

4

1

3

5

2

7

8

6

9

3

1

9

5

2

6

7

4

8

7

6

9

8

4

1

5

2

3

6

4

2

8

7

9

3

1

5

1

8

7

2

3

5

6

9

4

2

6

4

7

8

5

1

3

9

6

9

5

1

8

4

7

3

2

8

9

1

6

4

3

5

7

2

2

3

4

9

7

6

1

5

8

7

3

5

1

9

2

6

8

4

8

9

3

9

2

7

6

6 9

2

2

1

9 8

1

6

6 8

1

8 9

7

5

7

5

1

6 6 9

9

9

1 4

4

7 5

7

7

5

5

2

2

5

7 1

3

5

opinie

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

13

„Het huidige vredesvoorstel vanuit Pyongyang is helemaal geen vredesvoorstel, maar een rookgordijn om latere provocaties mee te kunnen rechtvaardigen.” Foto: een Noord-Koreaanse legeroefening. beeld EPA

Noord-Korea creëert rookgordijn Trap niet in het huidige Noord-Koreaanse charmeoffensief, waarschuwt Casper van der Veen.

Noord-Korea liet zich de afgelopen weken van een andere kant zien dan we gewend zjn. Het land dat bekendstaat om zjn leiderschapscultus, mensenrechtenschendingen en oorlogstaal riep ineens op tot vrede met Zuid-Korea.

Woensdag werden al data voor familiereünies afgesproken, maar Noord-Korea stelde nog meer afspraken met het zuiden voor. Geen beledigingen en dreigementen meer, geen provocerende militaire oefeningen, werken aan vrede en nationale hereniging; Noord-Korea wil het allemaal. Is dit eindeljk een kans op vrede met het Kimregime?

Was het maar waar. Noord-Korea is helemaal niet op zoek naar vrede. Begrjpeljk, want daar heeft de communistische dictatuur niets mee te winnen. En winnen (dat wil zeggen, overleven) is alles wat het Noord-Koreaanse regime wil.

Boos Even terug in de tjd. Noord-Korea werd in 1945 opgericht als een

vazalstaat van Stalins Sovjet-Unie.

Algauw ging de dictatuur van Kim Il Sung zich eigenzinnig gedragen en in 1950 viel het Zuid-Korea binnen. Na een bloedige oorlog met miljoenen doden werd in 1953 een wapenstilstand gesloten.

Hierna isoleerde Noord-Korea zich en behield het zjn brute stalinistische eenpartjstelsel, ook na de val van de Muur. Ieder jaar sterven duizenden NoordKoreanen aan de honger en het land heeft concentratiekampen, kinderarbeid en een clandestien kernwapenprogramma. Deze situatie schreeuwt om een oplossing.

Zou het Westen daarom het Noord-Koreaanse vredesvoorstel een kans moeten geven? En heeft Noord-Korea ook niet tot op zekere hoogte geljk als het boos is op het Westen? Want ieder jaar trainen de Zuid-Koreaanse en Amerikaanse legers samen in Zuid-Korea. Ze simuleren dan aanvallen op en vanuit NoordKorea – vlak voor de Noord-Koreaanse grens. Best provocerend dus. Vorig jaar lieten de Verenigde Staten zelfs bommenwerpers overvliegen die kernwapens kunnen afwerpen. Niet zo netjes van een land dat er door het steeds weer opleggen van sancties voor

zorgt dat de Noord-Koreanen in een permanente staat van armoede leven.

Losgezongen Maar dat is hoe Noord-Korea graag tegen de zaken aankjkt: de grote boze VS en Zuid-Korea als oorlogszuchtige agressors, het kleine en geïsoleerde Noord-Korea als zielig slachtoffer. Niets is minder waar. De geschiedenis van Noord-Koreaanse provocaties, militaire aanvallen en terroristische aanslagen is lang. In 1968 en 1983 mislukten twee Noord-Koreaanse aanslagen op de Zuid-Koreaanse president, hoewel hierbj wel tientallen anderen het leven lieten.

In 1987 plaatsten Noord-Koreaanse spionnen in Irak een bom in een Zuid-Koreaans passagierstoestel. Zo hoopten ze de Olympische Spelen, die het jaar daarop in Seoul plaatsvonden, in diskrediet te brengen. Dit toont aan hoe losgezongen het Kimregime van de werkeljkheid was. Het ombrengen van 115 onschuldige burgers met een bomaanslag bracht alleen Pyongyang zelf in diskrediet.

Noord-Korea heeft in het verleden vaker opgeroepen tot vrede. Al eerder verzocht Pyongyang ZuidKorea om de militaire oefeningen

af te gelasten in ruil voor vredesbesprekingen. Nadat Seoul dit weigerde, volgden er dreigementen of heuse aanvallen. Vorig jaar vroeg Noord-Korea het zuiden nauweljks twee maanden na dreigementen met een nucleaire aanval of het mee mocht helpen met het organiseren van de winterspelen van 2018 in Zuid-Korea.

In 2010 wisselde Pyongyang

wapengekletter. Met regelmatig dreigen en provoceren herinnert Pyongyang de wereld eraan dat het in staat is ernstige schade aan te richten. Seoul, inclusief voorsteden 25 miljoen inwoners, ligt slechts 60 kilometer van de grens waarachter Noord-Korea meer dan de helft van zjn artillerie heeft staan. Noord-Korea verzekert zich er met zjn provocaties en kern-

Overleven is alles wat het Kimregime wil moeiteloos vredesvoorstellen af met het beschieten van een Zuid-Koreaans eiland. En nadat woensdag data voor familiereünies werden afgesproken, dreigde Noord-Korea deze één dag later al weer af te zeggen. Toen Kim Il Sung in 1950 op het punt stond Zuid-Korea binnen te vallen, deed hj al een vredesvoorstel aan ZuidKorea.

Rookgordijn Pyongyang volgt deze ogenschjnljke zigzagkoers niet omdat het gek is. Integendeel, er zit een weldoordachte strategie achter het

wapenarsenaal van dat het regime niet in een Irakscenario met een militaire invasie wordt afgezet.

Noord-Korea wil geen vrede, het wil overleven in een wereld die het Kimregime kan missen als kiespjn. Het huidige vredesvoorstel van Pyongyang is dan ook helemaal geen vredesvoorstel; het is een rookgordjn. Een rookgordjn om latere provocaties mee te kunnen rechtvaardigen.

De auteur is buitenlandredacteur bij Novum Nieuws en eigenaar van website nieuwsuitnoordkorea.nl.

14

opinie

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

Onderscheidenlijke prediking Prediking die geestelijk leiding wil geven, dient onderscheidenlijk te zijn, stelt prof. dr. A. Baars.

De ontwikkelingen hebben sindsdien bepaald niet stilgestaan.

Niettemin legt Kremer ons in zjn werk een aantal aandachtspun­ ten voor die mjns inziens voor kerk en theologie van vandaag nog steeds van levensbelang zjn.

Daarom wil ik in deze rede een poging wagen deze vragen uit de context van de jaren 50 van de vorige eeuw los te pellen.

Ik richt me wat betreft gees­ teljke leiding in de prediking concreet op drie kernthema’s: (1) De grondslag: het werk van de drie­enige God. (2) Het karakter: onderscheidend preken. (3) De toespitsing: de geesteljke groei.

Iets meer dan zestig jaar gele­ den aanvaardt professor Willem Kremer zjn ambt als hoogleraar aan deze universiteit. De titel van de rede die hj uitspreekt, luidt ”Geesteljke leiding in de predi­ king”. De keuze van dit onder­ werp staat niet los van de tjdgeest en van de atmosfeer binnen de kerken in die dagen. De jaren na de Tweede Wereldoorlog zjn een tjd van wederopbouw, maar wor­ den ook gekenmerkt door crises op verschillende fronten.

Ook in verschillende kerken binnen de gereformeerde gezindte ontstaan spanningen. Die lopen soms zo hoog op dat zj leiden tot kerkscheuringen, het afzetten van predikanten of hun overgang naar andere kerken.

De spanningen in de Christeljke Gereformeerde Kerken in die dagen raken vooral de visie op de predi­ king. Het verschil in opvatting kan wellicht het beste getypeerd wor­ den met twee kernwoorden: een meer verbondsmatige tegenover een meer bevindeljke prediking.

Sommigen benadrukken sterk de vastheid van Gods beloften.

God schenkt het heil in de belofte welgemeend aan de hele gemeente.

Zj ontkennen uiteraard niet dat dat heil persoonljk moet worden

toegeëigend in de weg van geloof en bekering, maar daarop ljkt soms minder nadruk te liggen. In elk geval vrezen vele voorstanders van een meer bevindeljke prediking dat men er op deze manier al te gemakkeljk van uitgaat dat het grootste deel van de gemeente –zo niet de gehele gemeente– behouden is. Zj zjn van mening dat het hier ontbreekt aan een echt Schriftuur­ ljk­bevindeljke geesteljke leiding in de prediking, waarin duideljk onderscheiden wordt tussen be­ keerden en onbekeerden en de weg gewezen wordt om tot Christus te komen en met Hem te leven.

Van de predikanten die dit gebrek aan bevindeljk­geesteljke leiding signaleren, verlaten ver­ schillenden in deze periode onze kerken. Sommigen gaan over naar een ander kerkverband. Anderen vormen eigen gemeenten. Dit alles is mede aanleiding voor het ”synodaal getuigenis” van 1953.

De inaugurele rede van professor Kremer uit het volgende jaar staat midden in deze problematiek en is zonder deze context ook niet goed te begrjpen. Kort en goed gezegd, laat Kremer hier zien dat goede verbondsmatige prediking juist vereist dat wj onderschei­ denljke, geesteljke leiding geven aan de gemeente. Zjn woorden in deze rede –én zjn onderwjs in Apeldoorn– hebben in de jaren daarna vredestichtend en richting­ gevend gewerkt in de kerken, en misschien ook wel daarbuiten.

weerwoord

antwoorden op vragen over het christelijk geloof

Grondslag Het is van belang om eerst duide­ ljk te maken wat we precies met geesteljke leiding in de prediking bedoelen. We zouden het –in alle voorlopigheid– zo kunnen deini­ eren: „Bj geesteljke leiding in de prediking gaat het om de volgende vraag: hoe laat de voorganger in de bediening van het Woord zien op welke manier de Heilige Geest het heil dat Christus heeft verworven, uitwerkt in en toepast aan de har­ ten en levens van zondige mensen.”

Hierbj moeten we uiteraard allereerst denken aan de manier waarop de Geest zondaren tot Christus brengt in de weg van geloof en bekering. Dat is echter bepaald niet het enige. Het gaat ook om het werk van de Geest in de oefening en de groei van het

geloofsleven en om Zjn leiding in de heiliging van het leven.

Dat houdt in dat hier ook aan de orde komt welke remmingen, stremmingen en strjd er kunnen zjn in het leven van de gelovigen en hoe de Heilige Geest leert die te overwinnen. Dat alles mag –volgens de Schrift– niet exclusief persoonljk worden opgevat. De Heilige Geest leidt en zegent de in­ dividuele gelovige nameljk binnen de context van de gemeente, door het Woord en de sacramenten.

Maar op welke wjze doet de Heilige Geest dat dan? In de eerste plaats werkt de Geest nooit onafhankeljk van de Vader en de Zoon. Met andere woorden we kunnen over het werk van de Hei­ lige Geest niet anders spreken dan vanuit trinitarisch perspectief.

Anderzjds is het ook van beteke­ nis om het volstrekt eigen werk van de Heilige Geest binnen de Triniteit te benoemen. Hoe ver­ bonden het werk van de Geest ook is ten opzichte van de Vader en van de Zoon, er is hier ook sprake van een goddeljke uniciteit.

Waarin die bestaat?

We gaan even terug naar Kremer.

Hj pleit ervoor om de geesteljke leiding in de prediking uitdrukke­ ljk trinitarisch te verankeren. Dat bewaart voor eenzjdigheden. Wie eenzjdig het werk van de Vader benadrukt, gaat sterk uit van het welbehagen van God en de leer van de eeuwige verkiezing. Zjn prediking wordt gemakkeljk hard

„In het adres van de verkondiging dient onder-

en koel en bevordert geesteljke ljdeljkheid en antinomianisme.

Een prediking die eenzjdig christocentrisch is, komt spoedig terecht bj een sterk onderscheid of zelfs een scheiding tussen de

Goede argumenten voor goedheid Is God goed?

De Bjbel spoort ons aan om de re­ deljkheid van het geloof inzichte­ ljk te maken voor onszelf en voor anderen. Wat valt daar minimaal onder? Allereerst een onderbou­ wing van de waarheidsaanspraak dat er een unieke eerste oorzaak van de wereld bestaat. Vervol­ gens dat deze eerste oorzaak een persoonljk bewust wezen is en geen onpersoonljk ding. En in de derde plaats dat deze unieke persoonljke eerste oorzaak van de wereld redeljkerwjs goed is. God wordt in de christeljke traditie immers begrepen als een goed wezen. Een slechte of moreel neu­ trale persoonljke eerste oorzaak is rechtstreeks in strjd met het christeljk geloof.

Nu zjn er door de eeuwen heen veel verschillende rationele argu­ mentaties ontwikkeld voor het bestaan van een unieke persoon­

ljke eerste oorzaak van de wereld, zoals kosmologische, teleologi­ sche, ontologische en kennis­ theoretische argumenten.

Dat er ook rationele argumenten zjn voor de bewering dat God, als God bestaat, goed is, is echter minder bekend. In deze bjdrage bespreek ik beknopt enkele voor­ beelden van dit soort argumenten.

Deze argumenten vertrekken van­ uit de aanname van het bestaan van God als persoonljke eerste oorzaak van de wereld. Ze bouwen dus voort op de eerder genoemde kosmologische en andere argu­ menten.

Allereerst wordt God in de ge­ loofstraditie vaak voorgesteld als een maximaal perfect wezen. God is datgene waarboven niets groter gedacht kan worden, zoals de mid­ deleeuwse theoloog Anselmus het formuleerde. Maar dan kan God onmogeljk slecht of moreel neu­ traal zjn omdat het groter (perfec­ ter) is om goed dan om kwaadaar­ dig of onverschillig te zjn. God is dus redeljkerwjs goed.

Een tweede argument voor Gods goedheid gaat als volgt. God is als de persoonljke eerste oorzaak de ontwerper en schepper van de

kosmos. Deze kosmos vormt een samenhangend, hecht gestruc­ tureerd en schoon geheel. Het voortbrengen van een dergeljke harmonische orde komt eerder toe aan een goed dan aan een slecht wezen. Het ligt nameljk niet voor de hand dat een kwaad­ aardig wezen een samenhangende kosmos wil scheppen. Een slecht wezen zal eerder een gegeven harmonie willen vernietigen dan een harmonisch geheel willen cre­ eren. Kwaadaardigheid is slechts in staat tot destructie, tot chaos, en niet tot creatie. Alleen een goed wezen zal iets harmonisch, geordends en schoons willen voortbrengen.

Een andere overweging vertrekt vanuit het idee dat er objectieve morele waarden bestaan. Be­ paalde zaken zjn in objectieve zin goed of kwaad. Zo is een lustmoord bjvoorbeeld hoe dan ook moreel verwerpeljk, wat wie dan ook daar verder van mag vinden. Maar wat is dan de waarheidsmaker van de objectieve verwerpeljkheid van dit soort daden? Wat maakt het waar dat het plegen van een lustmoord in objectieve zin verwerpeljk is en

dus niet slechts een willekeurige mening betreft? Deze objectiviteit kan niet gefundeerd zjn in de materie, ruimte of tjd. De enige niet willekeurige plaats waarin universele objectieve waarden ver­ ankerd kunnen zjn is de ultieme wereldgrond zelf. Dat wil zeggen: in God, als God bestaat. God is dus de objectieve standaard voor zowel goed als kwaad. Maar dan moet God goed zjn. Het kwade

verwerpeljk is, dan hebben wj ook de objectieve morele verplich­ ting om geen lustmoord te plegen en waar mogeljk te voorkomen dat anderen zulke moorden plegen. Als God bestaat, dan is God dus niet alleen de grond van objectieve morele waarden, maar ook de autoriteit waarin onze objectieve morele verplichtingen gegrond zjn. Maar dan kan God ook om deze reden niet slecht

Er zijn goede argumenten voor Gods goedheid is nameljk een gebrek. Het is de afwezigheid van het goede, zoals Augustinus het formuleerde. Het kwade parasiteert op het goede zoals liegen op waarheid spreken, chaos op orde, en duisternis op licht. Een slechte God kan dus niet de grond zjn van objectieve morele waarden.

Verder is het zo dat het bestaan van objectieve morele waarden redeljkerwjs ook het bestaan van objectieve morele verplichtingen betekent. Als lustmoord objectief

zjn. Het is immers onzinnig om te denken dat een kwaadaardige God kan gelden als de bron van onze morele verplichtingen, zoals de verplichting om geen lustmoord te plegen. In het geval van een goede God is er echter niets aan de hand.

Een goede God kan nameljk wel als grond van morele verplichtin­ gen optreden. Hier treedt geen enkele ongerjmdheid op.

Een volgend argument. Stel dat God slecht is. Als God kwaadaar­ dig is, dan moet God een wereld

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

15

wapen tegen vervlakking middelpunt plaatst, dreigt te vergeten dat de Geest uitgaat van de Vader en van de Zoon en dat het Zjn liefste werk is Christus te verheerljken. Een dergeljke eenzjdige prediking zal of ontaarden in geestdrjverj, of terechtkomen in het nevelig gebied van het mysticisme.

Om deze gevaren te boven te komen, pleit Kremer voor een prediking die evenwichtig trinitarisch is getoonzet. Hierin wordt aan­ dacht geschonken aan de ”heilsbeschikking” door God de Vader, aan de ”heilsverwerving” door God de Zoon en aan de ”heilsbedie­ ning” door God de Heilige Geest. Alleen als deze wezensaspecten werkeljk functioneren in de prediking zal er sprake zjn van goede Bjbels gefundeerde geesteljke leiding.

scheid gemaakt te worden tussen gelovigen en ongelovigen.” Foto: prof. dr.

A. Baars gisteren tijdens zijn afscheidscollege. beeld RD, Henk Visscher

Vader en de Zoon. Zo’n prediker dreigt te vergeten dat Christus door de Vader gezonden is, dat Hj in Zjn weg van ljden en sterven de wil van Zjn Vader volbrengt en dat Hj de enige weg tot de Vader

is. Het gevolg is dat het borgwerk van Christus in de schaduw bljft en dat genade gemakkeljk tot goedkope genade wordt.

Een prediking die eenzjdig het werk van de Heilige Geest in het

van God produceren om zjn slechtheid duideljk te laten worden (bj­ voorbeeld door het veroorzaken van pjn in deze wereld). Een eenzame God kan immers niet werkeljk slecht zjn. Wat zou een volstrekt eenzame God immers slecht kunnen maken? Een totaal narcisme? Zelfhaat? Maar dit al­ les maakt een wezen dat alleen is niet noodzakeljk slecht. Kortom, een slechte God moet een wereld voortbrengen om echt slecht te kunnen zjn. Een goede God heeft echter niets buiten zichzelf nodig om goed te zjn. Het goede van een volstrekt eenzame God zou immers gefundeerd kunnen zjn in zjn onvoorwaardeljke liefde voor en trouw aan alles wat bestaat, ook al is dat in dit geval alleen God zelf. Maar dan is het redeljk om te denken dat God goed is in plaats van slecht.

God is als ultieme oorsprong van de werkeljkheid immers redelj­ kerwjs niet afhankeljk van iets anders.

Een verdere overweging hangt samen met de vorige. Een goede God is eenvoudiger dan een slech­ te God. Een goede God voelt alleen liefde voor zowel anderen als voor

zichzelf, terwjl een slechte God enerzjds liefde (voor zichzelf) en anderzjds haat (voor anderen) voelt. En de meest eenvoudige verklaring verdient doorgaans de voorkeur, volgens de stelregel die bekendstaat als ”Ockham’s scheermes”.

Ten slotte zou je kunnen stellen dat God onmogeljk kwaadaardig kan zjn als je uitgaat van het be­ ginsel (dat teruggaat op Socrates) dat wie diepgaande kennis heeft van het goede altjd het goede wil doen. Werkeljke kennis van goed en kwaad leidt immers tot het inzicht dat kwaadaardigheid nood­ zakeljk op termjn zelfdestructief is. Maar dan moet God goed zjn omdat God als de absolute grond en oorsprong van de wereld Zich in een maximaal gunstige positie bevindt om diepgaande kennis te hebben van het goede en het kwade.

Dr. ir. Emanuel Rutten is als onderzoeker verbonden aan het Abraham Kuyper Centrum voor Wetenschap en Religie van de Vrije Universiteit in Amsterdam.

Heeft u een vraag voor deze rubriek of wilt u reageren? weerwoord@refdag.nl

Het karakter Geesteljk leidinggeven betekent volgens Kremer ook dat er in de gemeente van Christus onderscheidend of ”onderschei­ denljk” gepreekt moet worden. Wat bedoelt hj daarmee?

Kremer stelt met nadruk dat alle hoorders zondaren zjn, kinderen van Adam dus.

En het feit dat zj kinderen van Abraham (verbondskinderen) zjn, heft hun ”adams­ positie” niet op. In de prediking zullen dus zowel gelovigen als ongelovigen moeten worden aangesproken op hun ”adams­ positie” en op hun ”abrahamspositie”.

Bovendien dienen dienaren van het Woord aan elk van hen geesteljke leiding te geven.

Waarom is onderscheidende prediking in de gemeente van Christus noodzakeljk?

Ik noem een aantal Bjbels­theologische motieven.

De gemeente die in de eredienst samen­ komt om onder andere het Woord van God te horen, is geen willekeurig samengestelde groep mensen. Zj is de verbondsgemeente.

Dat houdt in dat zj staat onder de zegen van de verbondsbelofte en de klem van de verbondseis.

Toch betekent dit niet dat ieder lid van de verbondsgemeente ook daadwerkeljk door het geloof de belofte beaamt en in gehoor­ zaamheid aan de verbondseis leeft. Calvjn heeft al gezegd dat er tweeërlei kinderen van het verbond zjn: gelovige en ongelovi­ ge kinderen. Hj schrjft in zjn commentaar op Genesis 17:7: „Daarom rjst hier tweeër­ lei soort (verbonds)kinderen voor ons op in de kerk. Want omdat het gehele lichaam van het volk door één en dezelfde stem tot de schaapskooi van God bjeengeroepen wordt, worden allen zonder uitzondering in dit opzicht onder de kinderen gerekend en past de naam van ”kerk” op hen allen gemeenschappeljk. Maar in het verborgen heiligdom van God worden alleen zj als kinderen van God beschouwd in wie de be­ lofte door het geloof bevestigd (of: bekrach­ tigd) is” (Calvjn, Comm. op Gen. 17:7).

Om deze reden benadrukt ook Kremer dat de ”abrahamspositie” de ”adamspositie” niet opheft. Dat wil zeggen dat kinderen van het verbond (kinderen van Abraham) zondaren bljven (kinderen van Adam). Zj moeten in de prediking opgeroepen worden tot geloof en bekering.

Prediking die goede geesteljke leiding geeft, zal altjd afgestemd zjn op de werke­ ljkheid van de gemeente. In de gemeente bevinden zich zowel gelovigen als onge­ lovigen, randkerkeljken en huichelaars, mensen die pas tot geloof gekomen zjn en gelovigen die uit de volle zekerheid van het heil leven. Zj allen dienen met enige regelmaat vanuit de preektekst te worden aangesproken, vermaand en bemoedigd.

Dat betekent dat prediking die geesteljk leiding wil geven ook onderscheidend of onderscheidenljk moet zjn. Hiermee be­ doelen we dat in het adres van de verkondi­ ging onderscheid gemaakt dient te worden

tussen gelovigen en ongelovigen. Dat is een Bjbelse eis die aan de bediening van het Woord gesteld mag worden. We kunnen hier denken aan het motief van de predi­ king van ”de twee wegen”: de weg naar het leven en de weg naar de dood (Ps. 1; Matth.

7:13vv.; Luk. 13:24).

Ook de beljdenis laat ons zien dat in de verkondiging binnen de gemeente het Koninkrjk van God wordt ontsloten voor de gelovigen, maar ook wordt toegesloten voor de ongelovigen (Heidelbergse Catechismus, zondag 31). En er zou meer te noemen zjn.

Een kernachtig citaat van Kremer. „Juist nu het gevaar van vervlakking allerwege dreigt, dient de geesteljke leiding helder en scherp te zjn, opdat het snode van het kosteljke klaar worde onderscheiden. Om dit te berei­ ken, is de onderscheiding in onbekeerden, be­ kommerden en bevestigden ongenoegzaam.

Er is in de verbondsgemeente veel meer verscheidenheid. In een onderwerpeljke, onderscheidende en ontdekkende prediking zal zj daarom benaderd moeten worden.”

Toespitsing De toespitsing verdient ten slotte onze volle aandacht, temeer omdat hierop vandaag met name in evangelicale kring veel nadruk wordt gelegd. Toen mjn voorganger profes­ sor Velema in 1966 zjn ambt als hoogleraar aanvaardde, sprak hj over ”De geesteljke groei van de gemeente”.

Velema vraagt aandacht voor het feit dat de geesteljke groei zowel gemeenteljke als persoonljke aspecten heeft. Door de predi­ king van het Woord groeien de gemeente van Christus en de enkele gelovige zowel van Christus uit als naar Christus toe. Wat het persoonljke geloofsleven betreft bete­ kent dat vooral „groeien, snoeien, bloeien” (H. van den Belt).

Geesteljke leiding heeft ook alles te ma­ ken met de geesteljke groei van de gemeen­ te. Zo schrjft Paulus dat het woord van het Evangelie tot de Kolossensen gekomen is „en vruchten voortbrengt” (Kol. 1:6). Dat wil zeggen dat het Woord in steeds wjdere kringen gebracht wordt en bj velen geloof vindt, zodat de gemeente groeit. Dat bete­ kent dat de gemeenten in omvang (exten­ sief) en in geesteljke diepgang (intensief) groeien door de groeikracht van het Woord.

Bj de Bjbelse notie van de extensieve groei denken we vooral aan het feit dat de predi­ king en het gemeenteljke leven missionair getoonzet dienen te zjn. Deze groei is niet ‘maakbaar’. Zjn oorsprong vindt hj in het werk van God (Kol. 2:19). De Heere gebruikt daarbj echter wel de prediking van Zjn Woord en de levenswandel van de gelovigen die „degenen die buiten zjn tot jaloersheid moeten verwekken” (Rom. 10:19).

Ook de intensieve groei komt van God. Het gaat hier om een groei vanuit Christus en „naar Christus toe” (Ef. 4:15­16). Dat betekent onder meer dat de gemeente alert wordt op tendensen die aanleiding geven tot interne verwarring, dwalingen en scheuringen.

Het wil ook zeggen dat de gemeente groeit in de kennis van de waarheid van het Evangelie (Ef. 4:15v. en 2 Petr. 3:18), in de gemeenschap met Christus (Kol. 2:1vv. en 3:10vv.) en in de onderlinge liefde of de gemeenschap der heiligen (1 Kor. 10:24). Zo wordt de gemeente wat zj in Gods ogen is: een stad op een berg (Matth. 5:14); het volk van God (1 Petr. 2:9), het lichaam van Chris­ tus (Kol. 1:24) en de tempel van de Heilige Geest (1 Kor. 3:16 en Ef. 2:21v.).

Uw Koninkrjk kome!

De auteur is emeritus hoogleraar praktische theologie aan de Theologische Universiteit in Apeldoorn. Dit artikel is een bewerking van het afscheidscollege dat hij gisteren hield in Apeldoorn.

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

16 HALLO

Kits, Postbus 670, 7300 AR Apeldoorn, nieuws@kits.nl, www.kits.nl

tekst Michiel Kerpel beeld RD, Anton Dommerholt

Estelle Kwintenberg (9) uit Rijssen bespeelt graag een speciaal muziekinstrument. De accordeon in haar geval. „Ik houd niet van een standaardinstrument, dat is zo saai.” et hulp van haar moeder hijst Estelle het zware instrument om haar schouders. Ze neemt plaats op een stoel achter een roze standaard met bladmuziek. Als ze begint te spelen, ontsnappen warme, zangerige noten de accordeon. Geconcentreerd kijkt Estelle naar het papier voor haar. „Oké, nu speel ik het versje heel hard”, zegt ze als ze klaar is. De ruimte vult zich

M

nog een keer met ”Old MacDonald had a Farm”, haar lievelingsversje. Alleen nu op volumestandje hoog. Zo hard als ze kan, trekt ze aan het instrument. „Hoe harder je trekt, hoe harder het klinkt.”

Met haar rechterhand speelt Estelle op witte toetsen die lijken op die van een orgel. Op een van de toetsen zit een klein rond stickertje. Estelle: „Dan weet ik hoe ik mijn hand moet houden. Meestal moet mijn pink op de toets met het stickertje.”

Middenin zit de balg, waaruit het geluid komt. Met haar linkerhand drukt Estelle op zwarte knopjes. „Dat zijn de bassen.

Dit zijn er 60, maar je hebt ook accordeons met 120 knopjes”, legt ze uit. Estelle kan de bassen tijdens het spelen niet zien.

Hoe ze dan weet waar de juiste basknop zit? In eentje zit een deukje, legt Estelle uit. „En een andere is geribbeld. Op die manier voel je waar je zit. Sommige mensen zeggen dat accordeon spelen moeilijk

Heb jij weleens applaus gehad van een groot publiek? Miss chien toen je moest spelen op jouw ins trument.

Door te klappen geven de mensen je eigenlijk een soort sc houderklopje. Ze vinden het kn ap wat je gedaan hebt.

Je mag dan best een be etje trots zijn. Estelle vond het ma ar niets toen het publiek bij een concert voor haar klapte. „Ik we rd er helemaal rood van.”

Oh ja... Je moet van appla us natuurlijk niet naast je sc hoenen gaan lopen. Als je naast je sc hoenen gaat lopen, ben je verwaand en arrogant.

Dan vind je jezelf heel go ed.

Je kunt beter gewoon bli jven en dankbaar zijn voor de mu zikale gaven die je hebt gekreg en.

is, maar ik vind dat wel meevallen.”

Estelle speelt al drie jaar accordeon. „Toen mijn zus Daphne viool ging spelen, mocht ik ook een instrument kiezen.” Ze koos voor accordeon. „Of doedelzak!” Maar dat laatste instrument mocht het huis niet in.

Hoe ze op het idee kwam om accordeon te spelen? „Toen ik vier jaar was, ging ik altijd mee naar de Jumbo. Daar stond een meneer met een heel grappig en mooi instrument. Dat wilde ik ook.”

Estelle zit op les bij mevrouw Zaal. „Ik vind het heel leuk om met haar te spelen.

Elke keer leer ik nieuwe dingen.” Grappig: mevrouw Zaal heeft Estelle de bijnaam ”Accordeonnetje” gegeven.

De 9-jarige heeft ook al eens voor publiek gespeeld. In november 2013 deed ze dat op een uitvoering voor Woord en Daad. „Echt eng was dat. Het was een zweetavond.” Na afloop kreeg ze een groot applaus. „Ik werd er helemaal rood van.” Ook speelde Estelle

MICHIEL

al een paar keer op een rommelmarkt. „Ik verdiende er afgelopen jaar wel 60 euro mee.”

Als Estelle te lang oefent, merkt ze hoe zwaar het spelen is. „Mijn armen zijn dan helemaal lam. Ik zeg dan altijd dat ik hangbenen en hangarmen heb.”

Wil je Estelle zien spelen op haar accordeon? Ga dan naar kits.nl en bekijk de video en extra foto’s.

17

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

Oma Terlouw is maar wat verzot op haar kleindochter Fleurtje Dubbeld (2) uit Hendrik-Ido-Ambacht.

Fleurtje zelf is zo te zien ook nog eens beste maatjes met hond Romi. Hier ligt ze gezellig met de trouwe viervoeter in de mand. beeld familie Terlouw Heb je ook een leuke foto van jou met je huisdier(en)? Stuur hem dan snel op naar nieuws@kits.nl. Wie weet staat jouw foto volgende week wel op deze plaats.

uit het nieuws

Kinderen uit groep 8 van vijf scholen in Den Haag kregen deze week een speciale les. Van een wethouder en andere belangrijke mensen.

In Den Haag vindt over ruim een maand een bijzondere vergadering plaats van wel 58 leiders van

landen van over de hele wereld.

Ze gaan praten over zware, nucleaire wapens. De kinderen zullen veel merken van de bijeenkomst, omdat veel wegen zullen worden afgesloten. beeld ANP

;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;

bijbelse puzzel Dit artikel over Estelle en haar accordeon is de vierde en laatste aflevering van een serie over kinderen en hun muziekinstrument.

Ga naar kits.nl om de video’s en foto’s van Jessa en haar dundun en djembé (deel 1), Jasper en zijn althoorn (deel 2), en Rozalina en haar harp (deel 3) te zien.

Accordeon De accordeon is een van de jongste instrumenten. De eerste werd in 1822 gemaakt door de Duitser Eduard Buschmann – de broer van de uitvinder van de mondharmonica.

Met een accordeon kun je allerlei soorten muziek maken. Niet alleen volksmuziek of meezingers, maar ook klassieke muziek.

Voor kinderen is een accordeon geen moeilijk instrument om mee te beginnen. Er zijn namelijk ook kleine kinderaccordeons met minder toetsen. Je kunt al na een paar lessen een liedje spelen. Een accordeon brengt geluid voort door middel van trillende lucht. De balg is daarbij een heel belangrijk onderdeel. Als je de balg induwt of uittrekt, beweegt de lucht en als je daarbij toetsen indrukt, klinkt een bepaalde toon.

Maak van de lettergrepen de namen van zestien Bijbelboeken. De beginletter van elk Bijbelboek staat er al. Je houdt nog vier lettergrepen over. Maak van die lettergrepen nog een naam van een Bijbelboek. Deze naam is de oplossing van de puzzel. Heb je deze uitkomst en die van vorige week? Ga dan naar kits.nl/bijbelsepuzzel en vul beide antwoorden in. Wie weet win jij een waardebon van 5 euro. Als je gewonnen hebt, krijg je bericht via de mail.

A...

D...

E...

F...

A BA BUS CEN CUS DA DE DI E EL EL

FAN FE FI GA GEN HAN JA JA KEN KER KO

Puzzel: Diny van Leeuwen

G...

H...

J...

K...

KRO KUS LA LE LE LIN LO MAR ME MEI MON

L...

M...

N...

P...

MOS MU NEN NI NI NIE NU O PEN PRE RI

R...

S...

T...

Z...

RING RO SA SA TEN THES TI VI ZE ZE ZEN

18

weer/feuilletons

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

Emma’s geschenk

Nederland

tekst Leisha Kelly © Den Hertog, Houten

69. „Die kan overigens wel werken. Dat kan ik je wel vertellen. Ik heb geprobeerd hem naar huis te sturen nadat hj ons de plek had aangewezen, maar hj is gebleven, heeft de vuren brandend gehouden en hielp mee met graven”, vertelde meneer Post.

Juanita en Delores brachten gestoofd rundvlees, gekookte kool, appelmoes en citroenpudding mee en Thelma had twee broden bj zich. Juanita gaf mj een stevige omhelzing, en Louise gaf haar man een kop kofie en een overvloedige maaltjd. „Iedereen bljft maar eten brengen”, zei ik. „Zo gaat dat nu eenmaal”, zei Juanita tegen mj. „Ga zitten, kind.

Wj zorgen er wel voor.”

Het kwam nu voor het eerst in mj op dat iedereen Samuel en mj behandelde alsof we echt familie van Emma waren geweest. Ze deden dit allemaal om mj werk uit handen te nemen. Ik dacht aan Albert en zjn vrouw en vond het erg jammer dat ze niet konden komen. Maar toen dacht ik plotseling nog aan iemand anders. „Heeft Emma niet nog ergens een nicht wonen?” „Mary Lou Friday, de dochter van haar nicht Alice”, bevestigde meneer Post. „Albert heeft gezegd dat hj hen bericht zou sturen. En dan ook nog Ralph Watts, dat is een neef die in het westen woont.

Maar ik verwacht niet dat die zullen komen. Ze wonen veel te ver weg.” „Juffrouw Hazel zei dat ze zou proberen ook te komen”, zei Juanita plotseling.

Ik werd inwendig zenuwachtig. Hazel Sharpe? Vlak voor de kerk had ze ons een keer staan afsnauwen voor het feit dat we hier woonden. Ze had zelfs tegen Emma gezegd dat het haar dood zou worden als ze uit haar kosthuis zou vertrekken en terug naar huis zou gaan. En dat was dan nu gebeurd.

Ik dacht terug aan de maanden waarin we hier samen gewoond hadden en ik wist dat Emma gelukkig was geweest. Emma had er geen moment spjt van gehad.

Maar hoe stond het met juffrouw Hazel? En wat zouden andere mensen nu denken?

Harry kwam naar de tafel lopen en stak zjn vinger in de pudding.

Ik had niet de energie om hem te verbieden. „Wil je wat hebben, schat?” vroeg Delores hem. Zo praatte ze altjd.

Iedereen onder de leeftjd van zes of zeven jaar was „een schat” en de meeste andere mensen noemde ze „lieverd”, ook al waren ze dat niet altjd. Ze gaf Harry een schaaltje pudding en zette hem met een lepel aan tafel. Hj ging meteen zitten en begon met zjn vingers te eten, maar ze scheen het niet te merken. „In een tjd als deze”, zei ze tegen mj, „is het belangrjk dat je ze aan het eten houdt. Het doet er niet zoveel toe dat ze op onregelmatige tjden eten of dat ze eerst hun nagerecht eten of dat soort dingen, zolang ze hun maag maar kunnen vullen. Mensen die in de rouw zjn vergeten soms te eten en voor kinderen is dat niet goed.

Hebben ze vandaag al voldoende gegeten?” „We hebben het geprobeerd.”

Ze kwam wat dichterbj en keek mj medeljdend aan. „En hoe staat het met jou, lieverd? Heb jjzelf wel gegeten?”

Ik kon mj eigenljk niet meer herinneren of ik wel of niet gegeten had, maar ik was niet blj met al haar aandacht voor mj. Ik had gewoon niet aan eten gedacht, omdat ik heel andere dingen aan mjn hoofd had.

Ze klakte met haar tong en gaf mj een portie pudding die groter was dan die van Harry.

Toen kwam ze tot mjn schrik naast mj zitten en luisterde: „We hielden allemaal heel erg veel van Emma.” „Ja”, zei ik. Ik legde mjn lepel in het schaaltje met pudding en stond op om te gaan kjken waarom Rorey zo stilletjes was weggegaan. „Ze heeft nog geen hap genomen”, hoorde ik Delores bedroefd zeggen. Maar het kon mj niet schelen. Harry moest het maar opeten.

De logeerbeer tekst Lijda Hammenga, beeld Jacob Pasterkamp

© Uitgeverij Callenbach, Utrecht

Verwachte weerssituaties voor morgen © MeteoGroup Groningen

Leeuwarden

6/8 6

6/7

Zwolle

Amsterdam

6/8 Den Haag

Utrecht Arnhem

Rotterdam

6/8 Breda

Middelburg

Eindhoven

5/8

Luchtdruk vandaag

988 hPa morgen

Neerslag Maastricht 0,5 mm 1

2

4

990 hPa

>8

Allesbehalve winters tekst Britta van Gendt

Met de afgelopen dagen middagtemperaturen in de dubbele cjfers is het weer in onze omgeving momenteel allesbehalve winters. De wind waait vanuit het zuiden en voert daarmee relatief milde lucht aan.

De zon is vandaag ver te zoeken. Een regenstoring schuift van west naar oost het land over en verlaat tegen de avond de oosteljke provincies. In het westen wordt het in de middag grotendeels droog en breekt mogeljk de zon nog even door.

Door het gebrek aan zonneschjn worden er dan ook geen dubbele cjfers meer gehaald, maar het bljft zacht met maximumtemperaturen rond een graad of 8.

De wind waait vanuit het zuiden en vooral tegen de avond trekt deze aan tot soms stormachtig aan de kust, wind-

11. „De beer is mooi”, zegt Minke. „Hj is grappig”, lacht Gerben. „Hj is voor jullie!” roept meneer Frans. „Dank u wel! zegt Jeroen.

Ze geven meneer Frans een hand. „Zullen jullie goed voor hem zorgen?” vraagt hj.

Ze beloven het.

Ze zjn er een beetje stil van.

Wel een prjs, maar niet naar de dierentuin. Dat is best raar.

Juf zit met de beer op schoot.

Sina voelt aan de beer.

Hj heeft een zachte vacht van gele krulletjes. Zjn bruine oogjes schitteren. De oortjes en pootjes ljken wel luweel. Om

kracht 8, tippend aan 9. Ook kunnen daar zware windstoten bj voorkomen.

Morgen staat er opnieuw veel wind, maar oogt het wat minder somber omdat de zon ook af en toe tussen de buien doorbreekt. De middagtemperatuur komt net als vandaag rond de 8 graden uit.

Maandag gaat de luchtdruk iets omhoog en komen we in iets rustiger vaarwater terecht. Er staat een stuk minder wind dan de voorgaande dagen en de zon breekt af en toe door. Helemaal droog bljft het echter niet, ook dan valt er een enkele bui.

Toch is dit voorlopig de minst natte dag, want vanaf dinsdag keert het wisselvallige en vooral ook onstuimige weer terug.

zjn hals zit een blauwe strik.

Juf kjkt de kring rond. „Zjn jullie blj met de beer” vraagt ze.

Ze knikken allemaal, behalve Annabet.

Nu gaan we niet naar de dierentuin, denkt ze steeds. „Mag hj in de poppenhoek?” vraagt Elsje. „Dat is een goed idee”, vindt juf.

Lars mag de beer in de poppenhoek brengen.

Even later zjn ze aan het rekenen.

Ze tellen pleisters en pillen en nog veel meer. Op een papier schrjven ze er cjfers bj.

Niks moeiljk.

zaterdag 8 februari 2014 Reformatorisch Dagblad

19

Woensdag

6

Donderdag

990

Dinsdag

bewolking

2

00 10

regen

hagel

2

temperatuur

temperatuur

temperatuur

temperatuur

8° min. 6°

max.

8° min. 4°

max.

7° min. 2°

max.

7° min. 4°

max.

neerslagkans

neerslagkans

neerslagkans

neerslagkans

neerslagkans

70%

20%

65%

85%

80%

max.

9° min. 4°

opklaringen

H

natte sneeuw

5

windkracht

5

windrichting

windrichting

zw

zonuren

zonuren

z

mist

windkracht

windrichting

zonuren

zw

zonuren

zonuren

09

9

L

zon

zw

6102

4

8

9

9

100

L6 15

14

warmtefront

0

H

hogedruk

15

1010 16

19

21

8

lagedruk

5

11

12 15

temperatuur

koudefront

zw

7

6

5

windrichting

2

7

onweer

15

windrichting

2

5

990

4

windkracht

2

4

1010

6

windkracht

2 2

4

af en toe een bui

mistbanken

windkracht

4

L

990

sneeuw

temperatuur

980

Maandag

970

Zondag

Europa

Legenda

960

Verwachtingen

19

19

17

20

23 Verwachte weersituatie voor morgen 12.00 uur

1

2

1

2

2

10 2 0

10/14

Onstuimig

luchtdruk

min. max. temp.

-25ºC -20ºC -15ºC -10ºC -5ºC

0ºC

5ºC

10ºC 15ºC 20ºC 25ºC 30ºC 35ºC

Waterhoogten (cm)

Hoogwater

tekst Tim van Dalen

Morgen Delfzijl

06:40 18:54

Aberdeen

Dordrecht

12:14

Athene

17°

16°

New York

-2°

0°

Miami

29°

27°

Een omvangrjk lagedruk­ gebied bepaalt vandaag het weer in het westen van Eu­ ropa. Het is sterk wisselvallig en onstuimig. Een regen­ storing strekt zich uit van de Beneluxlanden en het westen van Duitsland tot over Frank­ rjk en grote delen van het Iberisch schiereiland. Daarbj staat er een stevige westeljke wind, met langs de Franse westkust windkracht 8.

Meer wind staat er langs de Ierse en de Engelse zuidwest­ kust met stormkracht 9. Er valt op de Britse Eilanden bovendien van tjd tot tjd regen.

Met in West­Europa middag­ temperaturen rond de 10 graden is het mild voor half februari.

Bestendig en kalm is het

weer vandaag in Turkje. De zon schjnt er op de meeste plaatsen voluit en het wordt langs de Turkse Rivièra plaat­ seljk 18 graden.

Van jzige kou is in Europa vrjwel nergens sprake. In grote delen van Scandinavië en zelfs in Moskou komt het kwik ’s middags kortstondig boven het vriespunt uit. Al­ leen in Lapland bljft het op de meeste plaatsen ook over­ dag enkele graden vriezen en valt er zo nu en dan wat sneeuw.

Ook aan de zuid­ en west­ zjde van de Alpen valt van­ daag opnieuw sneeuw. In de Franse Alpen en in het westen van Zwitserland wordt vanaf 1000 tot 1200 meter hoogte op een enkele plek maar liefst een halve meter verse sneeuw ver­ wacht.

--:--

Weer buiten Europa (ºC)

vandaag morgen 7° 7°

Los Angeles

Haringvlietsluizen

10:36 23:25

Barcelona

16°

14°

Harlingen

03:54 16:24

Berlijn

10°

9°

Vancouver

IJmuiden

11:30

--:--

Brussel

8°

8°

Rotterdam

11:35

--:--

Boedapest

7°

vandaag morgen 17° 18°

2°

2°

Calgary

-16°

-16°

8°

Toronto

-10°

-7° 29°

Stavenisse

11:06 23:45

Dublin

9°

7°

Willemstad

29°

Vlissingen

09:50 22:40

Frankfurt

8°

8°

Buenos Aires

28°

27°

Genève

6°

7°

Lima

26°

27°

Helsinki

2°

2°

Mexico-stad

25°

25°

Istanbul

16°

15°

Jeruzalem

14°

16°

5°

5°

Rabat

18°

19°

Las Palmas

21°

21°

Lagos

33°

33°

Lissabon

14°

15°

Johannesburg

25°

25° 25°

Zon

08:06

Kopenhagen

17:41

Maan

12:55

Gedropt tekst Simone Foekens, beeld Roelof Wijtsma

Weer in Europa (ºC)

© Uitgeverij Den Hertog, Houten

Londen

9°

9°

Kaapstad

24°

Luxemburg

5°

5°

New Delhi

21°

19°

Madrid

12°

8°

Singapore

31°

32°

Malta

16°

17°

Tokio

2°

7°

3°

2°

Sjanghai

6°

4°

Parijs

10°

9°

Jakarta

31°

29°

Rome

15°

15°

Sydney

28°

29°

Wenen

9°

6°

Wellington

19°

17°

Moskou

04:11

40. „Heb je nog wat interessants gezien?”

Chris laat twee suikerklontjes in zjn thee plonzen en knikt. „Daar aan de rand staat een supergoeie klimboom. Je kunt van daaruit de hele weg zien.” „Aha, voor als er indringers komen.” „Precies”, bevestigt Chris. „Kom maar eens kjken.” Snel drinkt Ga­ briël zjn thee op en volgt zjn vriend. „Wauw! Dat is een goeie!”

In een mum van tjd zitten ze hoog in de boom. In de verte loopt een man met een grote pikzwarte hond. Op het erf van de dichtstbjzjnde boerderj rjdt een klein jongetje rond op een rood driewielertje.

Voor de rest is er geen mens te bekennen.

Dieren zien ze wel. In de bomen koeren wat duiven, musjes vliegen rond. De weilanden staan vol met koeien en in het weiland aan de overkant van de rivier dartelen wat lam­ metjes om hun moeder heen.

Gabriël geniet. Uren zou hj zo kunnen

zitten en alleen maar kjken en luisteren.

Chris zit een tak hoger dan Gabriël. Ze wjzen elkaar op allerlei dingen. Ze zuchten als Chris’ horloge begint te piepen. Tjd om naar huis te gaan. ’s Maandagsmorgens leggen Gabriël, Chris en Nathalie meteen bj meester Vogel hun onderwerp voor de projectweek vast. „Leuk onderwerp. Daar is best wat mee te doen”, zegt hj.

Hj stopt Nathalie een krjtje in haar han­ den en zegt: „Schrjf op de achterkant van het bord jullie namen en het onderwerp.

Dan kan iedereen zelf controleren of het onderwerp dat ze in gedachten hebben nog vrj is.”

Na de pauze zjn er nog twee groepjes die wat bedacht hebben. Ook zj schrjven het op de achterkant van het bord. Marleen en Marjne doen het over de smeltende jskap van de Noordpool, Nick en Peter over de waterzuivering.

Ad van den

Hoven

Rehobothschool Opheusden

Wij zijn op zoek naar een:

VAKBEKWAAM HOVENIER LEERLING HOVENIER

Het bestuur van de Rehobothschool te Opheusden heeft met ingang van 1 juni 2014 een vacature voor

voor het verrichten van onderhoudswerkzaamheden.

Wij vragen: - Kennis en/of werkervaring in het groen - Affiniteit met het groenonderhoud - Een flexibele en gemotiveerde instelling - In teamverband en zelfstandig kunnen werken - Klantvriendelijke instelling

interieurverzorger / conciërge Het betreft een volledige weektaak. Meer informatie over deze vacature is te vinden op de website van de school (www.rehoboth-opheusden.nl).

Wij bieden: - Afwisselend werk - Goede sfeer - Goede arbeidsvoorwaarden conform cao Hoveniers

Inlichtingen worden graag verstrekt door de directeur, de heer T. Vlot, tel. (0488) 443009 (school) of (0488) 442865 (privé). Een bezoek op afspraak is mogelijk.

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met: Ad van den Hoven, tel. 06 - 52 33 32 76 - ad@advandenhoven.nl Hoveniersbedrijf Ad van den Hoven b.v.

Cornelis Smitstraat 55 - 2951 AB Alblasserdam t (078) 691 39 52 www.advandenhoven.nl - info@advandenhoven.nl

Sollicitatiebrieven dienen vóór vrijdag 21 februari 2014 te worden gezonden aan de directeurbestuurder van de VCOG, de heer G.R. van Leeuwen, Postbus 38, 4043 ZG Opheusden.

Bosch Car Service Wagtho

sgp» jongeren Autobedrijf Wagtho zoekt een gemotiveerde, klantvriendelijke, stressbestendige en servicegerichte

Ervaar de waarde van service...

! n e v le k e i t i l o p Laat

Vacatures

Receptioniste Full-time 32-40 uur

Meer info: www.wagtho.nl Hoofdweg 167, 6744 WK EDERVEEN T. 0318 - 57 12 37 - E. info@wagtho.nl

b es t u u r s li d ( m / v)

bes tuu rsl id (m /v) C o m m un i c a t i e Led en en Rel ati es S e c ret a r is

Word óók bezorger

in één van deze wijken

(m/v)

het bestuur van

Lelystad

Schiedam

De Meern/ Vleuten

bel rayonhoofd De Kievid 0341 - 25 75 15

bel rayonhoofd Van der Zwan 010 - 460 15 14

bel rayonhoofd Hulsman 030 - 603 62 35

Harderwijk

Waalwijk

Frankrijk

zoekt versterking Wil jij je, door een bestuu rsfunctie, inzetten voor christelijke politiek?

Enthousiast?

Neem dan contact op via vacatures @s

bel rayonhoofd De Kievid 0341 - 25 75 15

bel rayonhoofd Van Helden 0416 - 69 30 16

Bergschenhoek

Maarn

bel rayonhoofd Van der Zwan 010 - 460 15 14

bel rayonhoofd Van de Grift 0343 - 45 11 75

Hou je van de buitenlucht en ben je niet bang voor een beetje tegenwind? Dan is dit de bijbaan die je zoekt. Een uurtje per dag op de fiets levert meer op dan je denkt!

Bezorgen houdt je in beweging Meer weten? Bel één van bovenstaande nummers of kijk op www.komtindebus.nu

Op zoek naar een bij u in de buurt?

SGP-jongeren gpj.nl of kijk op sgpj.nl.

! u o j t k e o z n e r e g S G P - j on Blijf op de hoogte van onze nieuwe uitgaven, acties en aanbiedingen!

Meld u aan voor onze gratis nieuwsbrief op www.debanier.nl

baan

Lees de krant digitaal in de originele opmaak Alle artikelen en

accountmanager, procesontwikkelaar, arts, interieurverzorger,

advertenties zijn

woonbegeleider, verkoopmedewerker, chauffeur, docent, magazijnmedewerker, controller, bedrijfsleider, architect, assistent

iPod, iPad en

rd.nl/activiteitenagenda .

op uw iPhone, Android te lezen.

Download de E-paperapp in de App Store.