RDM Op pad

REFORMATORISCH DAGBLAD ZATERDAG 5 FEBRUARI 2022

Op pad Fietsend, lopend of met de autoboes van A naar B

GEBOEKT

OP BERENJACHT

TREKVOGELS

Met vakantievoorpret

Ga mee op reis

Het robijnkeeltje vliegt in

kun je volgens Mariska niet

via pareltjes van

één ruk 1000 kilometer

vroeg genoeg beginnen

kinderboeken

over de Golf van Mexico

06

16 06 HET GESPREK

Voorpagina: In de Provence. beeld Geertje Bikker-Otten

Dicky Nieuwenhuis, directeur van SeeYou: „Een reis naar het buitenland betekent hard werken, maar geet ook heel veel energie”

16 NAAR SLOVENIË

De ticketmevrouw schudt beslist het hoofd. „No station”, zegt ze. „Only autoboes”

38 DE SAFARIGIDS

James Opiro organiseert wildsafari’s in Uganda, maar kweekt tegenwoordig groente: toeristen blijven weg 2

5 FEBRUARI 2022

EN VERDER

04

Goed nieuws

15

Column

24

Boeken | recensies

34

Op pad

38

Ter plekke

42

Gezien

44

Op pad

53

Natuur

57

Recept

58

Puntuit

60

Kits

63

Kleurplaat

65

Puzzel

67

Het laatste woord

38

VOORWOORD

Blauwe lucht Het was 2005, ik werkte nog maar kort op de consumentredactie van het RD voor de bijlage Voorkeur, en ik mocht naar Spanje. Dat jaar was het 400 jaar geleden dat ”De vernutige edelman Don Quichot van La Mancha” van Cervantes verscheen. Ik was nog nooit in Spanje geweest, laat staan in La Mancha, en zeker niet in dat dorpje „waarvan de naam mij niet te binnen wil schieten”, waar „zo’n edelman met een lans in zijn wapenrek, een antiek leren schild, een magere knol en een hazewind” leefde. Spaanse onderzoekers wisten rond die tijd zeker welk dorpje Cervantes bedoelde: dat moest Villanueva de los Infantes zijn, en de pr-mensen van die streek nodigden journalisten uit. Ik ontmoette er de beroemde witte windmolens.

In die tijd maakten journalisten van alle kranten nog dagenlange, soms verre reizen voor toeristische verhalen. Daar is best veel in veranderd; zeker de georganiseerde reizen die toerismebureaus regelden, werden minder.

Kranten bedenken preciezer welk verhaal ze willen vertellen, waar ze naartoe moeten, en of de reis kerosine waard is. Sinds maart 2020 heet ook iedereen die strakblauwe lucht in het achterhoofd: oogde die zo schoon omdat er minder werd gevlogen? Ver reizen werd sindsdien sowieso ingewikkelder. En wat blijkt: lopend, ietsend en met de bus of trein kom je ook heel ver.

Clasina van den Heuvel clasina@rd.nl

3

5 FEBRUARI 2022

GOED NIEUWS

Ontdekking In de Mekongregio –die zich uitstrekt over Thailand, Myanmar, Laos, Cambodja en Vietnam– zijn volgens het Wereld Natuur Fonds in 2021 zeker 220 nieuwe plant- en diersoorten ontdekt.

Dat is verrassend nieuws, want de natuur rondom de rivier Mekong wordt bedreigd door extreem lage waterstanden, droogte en overbevissing. In het afgelopen jaar werd ook één nieuwe apensoort gevonden: de popa langoer. ”Popa” verwijst naar de Popa-vulkaan in Myanmar, het gebied waar de aap is ontdekt. Van deze soort zijn er vermoedelijk nog zo’n 200 à 250 in leven. beeld AFP

4

5 FEBRUARI 2022

5

5 FEBRUARI 2022

6

5 FEBRUARI 2022

HET GESPREK

Relativeren vanuit de kern van het geloof Richard Donk

beeld Cees van der Wal

Ze zet zich met grote gedrevenheid in voor de behoetige medemens. Vanuit een spontane, primaire kant. Maar Dicky Nieuwenhuis zegt vaak pas in tweede instantie wat ze écht van dingen vindt. „Ik ben nog steeds aan het leren hoe ik emoties in mezelf goed kan benoemen.”

7

5 FEBRUARI 2022

„Mijn kinderen worden er weleens chagrijnig van als ik voor de zoveelste keer tegen ze zeg: Realiseren jullie je wel hoe bevoorrecht je bent?”

Dicky Nieuwenhuis, directeur SeeYou

Een Voordijk-koekje proeven, is een kans die je beslist niet voorbij moet laten gaan, valt Dicky Voordijk-Nieuwenhuis met de deur in huis. Ze wijst op een goedgevulde schaal in de huiskamer van haar woning in Culemborg. „Mijn man komt uit een bakkersfamilie.”

Het koekje is een verwijzing naar de naam die ze door het huwelijk met Gerard Voordijk kreeg.

De meesten kennen haar echter als Dicky Nieuwenhuis. „Dat was mijn naam in de tijd dat ik nog bij Woord en Daad werkte. Ook in columns en andere schrijfsels presenteer ik me nog altijd zo.”

Op de witte wand achter haar prijkt een schilderij van eigen makelij. „Onlangs heb ik een prentenboekje geïllustreerd voor SeeYou. Dat soort dingen zou ik veel meer moeten doen”, verzucht Nieuwenhuis (49). Maar haar rol als moeder van drie kinderen en haar baan als directeur van hulporganisatie SeeYou, die mensen met een visuele beperking in derdewereldlanden ondersteunt, laat weinig ruimte voor vrije tijd.

De coronapandemie hield haar tot eind vorig jaar noodgedwongen in Nederland. Terwijl Nieuwenhuis gewend was om regelmatig naar het buitenland af te reizen. Maar afgelopen oktober jaar stapte ze eindelijk weer op het vliegtuig om een werkbezoek aan het Afrikaanse Rwanda te brengen.

Hoe was het om weer op reis te gaan? „Enerzijds was het heel bijzonder. Nieuwe mensen ontmoeten, verhalen aanhoren. Alles wat bij die andere wereld hoort. Maar anderzijds schiet je ook wel weer snel in de reismodus: zo was het dus. Geruisloos pak je dingen weer op.”

Wat doet reizen met u? „Het is voor mij nog altijd de bijzondere kant van het werk dat ik doe. Het is hard werken in het buitenland, maar het geet je ook heel veel energie.

Het cliché is natuurlijk dat je met enige regelmaat op kosten van de baas op vakantie gaat. Op reis werk je echter doorgaans harder dan ooit.

Reizen geet je ook een ander perspectief op het leven en de wereld om je heen. Zeker als je in het minder bedeelde deel van de wereld komt.

Mijn kinderen worden er weleens chagrijnig van als ik voor de zoveelste keer tegen ze zeg: Realiseren jullie je wel hoe bevoorrecht je bent? Dat het niet vanzelfsprekend is dat je veilig over straat kunt. Dat er landen zijn waar de kogels je om de oren kunnen vliegen.

Je legt die ervaring onwillekeurig toch voortdurend naast je eigen leven. Ik heb nu drie bevallingen meegemaakt. Elke keer vroeg ik me af: Hoe zou het nu zijn als ik in een kliniek in Afrika had gelegen? Had ik daar ook deze goede zorg gehad?

8

5 FEBRUARI 2022

9

beeldCees Ceesvan vander derWal Wal beeld

5 FEBRUARI 2022

„Met alle armoede die ik tijdens een reis heb gezien, kan ik thuis weer genieten van mooie dingen in mijn huis”

„Mijn moeder kwam uit de Gereformeerde Gee meenten in Nederland; dat bracht een bepaalde manier van geloofsbeleving met zich mee. Mijn vader was akomstig uit de gereformeerde gee meente in Lisse. In dat kerkverband ben ik ook groot gebracht. Ik ben in een heel beschermd milieu opgevoed.”

Had ik het gered op het platteland van Burkina Faso?”

Wat leert het u in positieve zin? „Het inspireert me enorm hoe mensen in arme landen in het leven staan. Hoe ze in een heel lase tige context toch hun energie uit dingen kunnen halen. Het heet me ook geleerd dat je niet al te veel vooruit moet denken. In Nederland plannen we in maanden en soms jaren. Als je dat een bee tje loslaat, kan het je voor veel stress behoeden.

Het vertrouwen op God valt me ook elke keer weer op. Als er in het Westen een ramp gebeurt, klinkt al snel de vraag: Hoe kan God dat toee staan? Die opmerking hoor ik daar vrijwel nooit.”

Hoe heet dat u gestempeld? „Ik ben nooit een rebels type geweest. Ik heb genoeg leetijdsgenoten die van huis uit zeer reformatorisch waren, uit zien breken. Het was voor mij een veilige setting en ik heb zeker een goede jeugd gehad. Ik heb nog altijd waardering voor de reformatorisch kerken en voor bepaale de aspecten van de levenswijze die daar geldt.

Wel was ik iemand die altijd heel veel vragen stelde. Waar ik lang niet altijd antwoord op kreeg.”

Hoe komt dat?

Nieuwenhuis staart peinzend uit het raam. „Als letterlijk alles wegvalt, krijg je denk ik als vanzelf meer vertrouwen op God. Niet als een soort fatae lisme, maar als grond voor je bestaan.”

Wat voor vragen waren dat? „Enerzijds natuurlijk de clichevragen over uie terlijkheden. Maar ook over persoonlijk geloof.

Ik was een heel gelovig kind. Maar voortdurend werd de twijfel gezaaid of dat wel echt was. En als ik daar vragen over stelde, kreeg ik onbegrije pelijke antwoorden. Tegelijkertijd is de Bijbel heel eenvoudig en basaal daarin.

Ik heb op mijn 19e belijdenis in de Gerefore meerde Gemeenten gedaan. Dat was een bewuse te keuze, een uiting van mijn persoonlijk geloof.

C. S. Lewis hielp me om uit de kramp te komen waar ik in zat. Hij zegt in een van zijn boeken dat als je geloven lastig vindt, je gewoon maar moet beginnen met doen alsof je God liehebt. Dat heb ik in de praktijk gebracht.”

Reizen brengt vaak ook relativeren met zich mee. „Dat klopt. Ik kan ook goed relativeren. Maar ik sta er wel een beetje dubbel in. Met alle armoede die ik tijdens een reis heb gezien, kan ik thuis weer genieten van iets moois in mijn huis. Ik kan ook mopperen en ontevreden zijn.”

Hoe ligt dat op kerkelijk gebied? „Er zijn enorme verschillen, maar in de kern kun je elkaar altijd vinden. Dat vind ik heel bijzonder.

Tegelijkertijd is het in de landen waar ik kom ook niet allemaal koek en ei. Ook daar zijn de kerkee lijke gedoetjes en de theologische strijd.”

Hoe lang kun je ”doen alsof” volhouden? „Ik weet dat het rationeel klinkt. Maar het hielp mij enorm. Die fundamentele twijfel van vroeger zat er diep in: als ik nu onder een auto kom, ga ik dan naar de hel? Ik merkte dat, ook al begon ik ‘gewoon’ met rationeel te geloven, het vertrouwen op God langzaam indaalde en dat ik steeds meer leerde mijn leven met Hem in te richten.”

Wat is die kern dan volgens u? „Heel basaal: de klassieke belijdenis. Het geloof in God als Schepper van hemel en aarde, de verlossing door Jezus Christus en het leven uit genade. Natuurlijk zit daar heel veel omheen, maar daar komt het in beginsel wel op neer.”

Hoe verhoudt die brede blik zich met uw opvoeding?

10

5 FEBRUARI 2022

Dicky Nieuwenhuis Dicky Voordijk-Nieuwenhuis (Hillegom, 1972) groeide op in de bollenstreek.

Ze studeerde journalistiek aan de Evangelische Hogeschool voor Journalistiek in Ede en politicologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Na haar studies werkte ze jarenlang als freelancejournalist. Ze was tussen 1998 en 2014 werkzaam bij Woord en Daad, waar ze ook vijf jaar lang lid van de raad van bestuur was. Tegenwoordig is Nieuwenhuis directeur van SeeYou, een hulporganisatie die mensen met een visuele beperking in derdewereldlanden ondersteunt. Ze woont met haar man en drie kinderen in Culemborg. Daar was ze in 2014 elf weken wethouder voor de ChristenUnie. Het echtpaar is lid van een Nederlands gereformeerde kerk.

U sloot zich als gezin bij een Nederlands gereformeerde kerk aan. Was dat een logische overstap? „Ik heb veel ruimte nodig. Ik wil graag alle vragen kunnen stellen, zonder dat er meteen een oordeel aan het antwoord wordt verbonden.

Waarom zou dat niet mogen? Dat maakt voor mij de christelijke vrijheid uit. Overigens bestaat diezelfde christelijke vrijheid ook bij de gratie van grenzen.”

Heet u het verleden een plek gegeven? „Ik ben er klaar mee, in de positieve zin van het woord. Maar het is niet afgesloten. Waar je vandaan komt, bepaalt in belangrijke mate wie je bent. Dat neemt niet weg dat ik ook heel dankbaar ben voor die waardevolle periode. Ik heb een enorme Bijbelkennis opgedaan en de psalmen reizen nog altijd met me mee.”

Het gaat veel over uw akomst, maar wie is Dicky Nieuwenhuis anno 2022? „Wat een grote vragen allemaal.” Nieuwenhuis denkt lang na, plukt aan haar oorbellen. „Wat is de rode draad in mijn leven? Ik ben een verhalenverteller. Daarmee wil ik mensen raken en in beweging brengen. Dat zet ik ook in als directeur van een hulporganisatie. Daardoor kan ik nog meer bereiken als ik me met compassie wil inzet-

ten voor mensen die het minder hebben.

Ik ben ook een beïnvloeder. SeeYou, de organisatie waar ik voor werk, is een kleine club, maar daar laat ik me niet door tegenhouden. Ook niet als ik daarvoor naar Kamercommissies of ministeries moet. In praktische zaken regelen ben ik minder sterk.”

Dat gaat allemaal over uw werk. Maar wie is Dicky nu als persoon?

De toonhoogte van haar stem verandert. „Het heet lang geduurd voor ik mijn eigen pad had gevonden. De cultuur waar ik uit kom, bood daar weinig ruimte voor. Wie ben je en hoe laat je je in je hart kijken? Mijn ouders vonden dat ook erg ingewikkeld. En ook bij mij is het pas laat gekomen om daarover na te denken.”

En wat heet dat opgeleverd? „Ik ben nog steeds aan het leren hoe ik emoties in mezelf goed kan herkennen en benoemen. Ik leef wat dat betret nogal secundair. Ik heb een heel spontane, primaire kant. Maar ik zeg vaak pas in tweede instantie écht wat ik van dingen vind.”

Hoe komt dat? „Ik denk dat ik op die momenten dan toch niet goed aangesloten ben op de gevoelens die diep

11

5 FEBRUARI 2022

beeld Cees van der Wal

„Ik had onlangs een mediatraining waarbij je een geheim over jezelf moest delen; ik vind dat bijna te eng om te vertellen”

12

5 FEBRUARI 2022

vanbinnen leven. Dat kan vertragend werken in een discussie. Wat mij helpt is veel bewuster gesprekken in te gaan, maar ook door duidelijke afspraken te maken over welke informatie ik nodig heb en wanneer, voor ik een beslissing neem. Ik weiger als directeur ook een voorstel te behandelen dat een uur voor de vergadering wordt ingebracht.”

Welk beeld hebben uw collega’s van u als directeur, denkt u? „Enerzijds hoor ik dat ik heel gedreven ben, daadkrachtig, intern een goede verbinder en naar buiten toe een ambassadeur van de organisatie.

Anderzijds heb ik ook moeilijke periodes meegemaakt waarin ik het verwijt kreeg te ver voor de troepen uit te lopen.”

Heet u daar slapeloze nachten van? „Ik heb daar nachten van wakker gelegen, ja. Dat gaat mij niet in de koude kleren zitten. Ik heb wel beter geleerd dingen te wegen, als ze heel hard binnenkomen. Tegelijkertijd moet je er ook voor oppassen niet een te dikke huid bij jezelf te kweken. Gelukkig krijg ik ook vaak van mensen terug dat ze het prettig vinden als ik me kwetsbaar opstel.”

Waar zit die kwetsbare kant? „Als ik iets moet vertellen wat heel dicht bij mezelf ligt. Ik had onlangs een mediatraining waarbij je een geheim over jezelf moest delen. Ik vind dat bijna te eng om te vertellen.”

Wat was dat geheim dan? „Ik heb altijd heel veel gedroomd. Op een nacht droomde ik dat ik in mijn ouderlijk huis de trap af liep. Jezus wachtte mij onderaan op en nam me op Zijn arm.

Om eerlijk te zijn ben ik een beetje allergisch voor mystieke ervaringen. Dat heet te maken met het milieu waar mijn vader uit kwam, waar mensen op bijna mystieke wijze over het geloof en de omgang met elkaar spraken. In de praktijk gingen ze echter niet bepaald zachtzinnig met elkaar om. Maar die droom is me wel altijd bijge-

bleven. Daar ging een enorme rust van uit.”

U zet zich als directeur van SeeYou in voor mensen met een beperking. Uw dochter heet autisme. Hoe is dat als moeder? „Dat heet me heel veel gedaan. Ik had allerlei beelden bij een moeder-dochterrelatie, hoe het allemaal zou kunnen worden. Met spontaan shoppen of in een cafeetje wat drinken, doe ik haar absoluut geen plezier. De coronatijd is wat dat betret een zegen voor haar, want dan hoet ze geen vriendinnetjes uit te nodigen.

Van het ideaal dat je als moeder had, moet je dus afstand doen. Dat is een proces van acceptatie. Maar ook een mooie uitdaging: hoe kan ik toch de connectie met mijn dochter maken? Zij is wie ze is. Hoe kunnen we dan haar omgeving aanpassen, zodat ze tot bloei kan komen? Ze heet belang bij een kalender, voorspelbaarheid en betrouwbaarheid. Bij directe vragen als: Wat vind jij hiervan?, haakt ze bijna meteen af. Daarom werken we veel met briejes, dat vindt ze heel leuk. Een spreekbeurt op school houdt ze voor twee kinderen van de klas, zonder de juf erbij.”

Denkt u nog weleens terug aan uw kortstondige uitstapje in de politiek: elf weken wethouder in Culemborg? „Die periode heb ik voor mezelf wel afgesloten.

Soms gaan dingen in je leven gewoon niet goed.

Het was typerend voor de politiek in Culemborg van dat moment dat de coalitie binnen zo korte tijd kon vallen en dat er zo’n gebrek aan vertrouwen was.”

Wat heet u ervan geleerd? „Enerzijds dat dit soort dingen gewoon in je leven gebeuren. Anderzijds heet het me duidelijk gemaakt dat mensen in de politiek soms op een zo openlijke manier keihard voor hun eigenbelang gaan. Dan moet je zelf goed weten waar je grenzen liggen. Die periode van elf weken was lang genoeg om te leren, maar te kort om goed te oefenen.” > rd.nl/hetgesprek

13

5 FEBRUARI 2022

in uw Nie rland e Ned

Verlicht uw klachten met de kracht van puur natuur Bij rusteloze benen, artritis, pijnlijke gewrichten, spierpijn, rugpijn, keelpijn, griep en verkoudheid.

Nieuw in Nederland: Amish Origins. Onze traditionele zalf en crème met natuurlijke ingrediënten geven een diep inwerkende verlichting van uw klachten. Probeer nu zelf uit met de RD Magazine actiekorting of bel 0577 - 461 057 voor meer informatie.

25% korting op uw eerste bestelling Gebruik de kortingscode RDMAGAZINE25 op www.amish-origins.nl

CHRISTELIJKE VAKANTIEPARKEN op de mooiste locaties in Europa GEZINSPARKEN.NL

UNIEK VAKANZ CONCEPT Positieve en ongedwongen sfeer Aansprekend recreatieprogramma Excursies en (outdoor)activiteiten Speciale jongerenprogramma’s Kerkdiensten en sing-ins www.gezinsparken.nl 0341 264 887 info@vakanz.nl De leukste christelijke gezinsvakanties!

COLUMN

Voorpret mariska@rd.nl Dat was overigens ook de strekking van een Amerikaans onderzoek waarover ik laatst las. Het blijkt namelijk dat mensen heel gelukkig worden van voorpret. En dat die eigenlijk als leuker ervaren wordt dan de vakantie zelf. Dat snap ik dan wel weer. Want eerlijk gezegd vallen vakanties soms best wat tegen.

indelijk is de kogel door de kerk. Al jaren praatten we erover, maar kwam het er gewoon niet van. We fantaseerden over hoe leuk het zou zijn om eens als ‘voormalig’ gezin een korte vakantie te boeken. Dus met z’n vieren: mijn ouders, mijn zus en ik. Rond het vijftigste huwelijksjubileum zou een mooi moment zijn. Bijna lukte dat.

E

Omdat het eten op reis er wel exotisch uitziet, Maar ja, toen kwam corona en viel er lange tijd wei- maar toch wat vreemd smaakt. Omdat de buurnig te organiseren. Dus belandde het plan in de ijs- man op de camping een erg harde stem heeft. kast. Tot het laatst opeens weer ter sprake kwam en Omdat het weer tegenvalt en de tent niet helemaal bleek hoeveel zin we er allemaal in waterdicht blijkt. En waarom zit er geen uitknop op die krekels? hadden om het uit te voeren. En Op reis neem je toen was het snel geregeld. Een jezelf mee, met je boeking mét annuleringsmogeEn wat te denken van nachten op eigen zorgen lijkheid, dat wel. Want als we één een halfzacht luchtbedje? Die hebding in de afgelopen jaren hebben ben hun weerslag op het humeur van alle reisgenoten. En, ook geen onbelangrijke: geleerd, is het dat het leven niet maakbaar is. op reis neem je jezelf mee, wat betekent dat alle We startten met z’n vieren een chatgroep in zorgen in je hoofd niet ineens bij het inpakken en WhatsApp. Delen sindsdien ideeën voor uitjes, wegrijden verdwenen zijn. foto’s van de omgeving en weersverwachtingen.

En ondertussen maak ik zelfs al een lijstje met Natuurlijk weet ik dat. Maar toch fantaseer ik erop kleren en andere zaken die straks mee moeten. los: over hoe ontspannen we straks met een boek Oké, dat is een tic van mij, dat ik dat gewoon rond in een hangmat liggen. Omdat je het in je hoofd zo wil hebben, maar verder val ik wel mee. En met leuk kunt maken als je wilt. En als het straks toch voorpret kun je naar mijn idee niet vroeg genoeg een tikje tegenvalt? Dan hebben we in ieder geval de voorpret gehad. beginnen.

15

5 FEBRUARI 2022

OP PAD

Struinen langs de Sloveense zoutpannen Sarah van der Maas

We zouden eigenlijk naar Schotland gaan – maar toen kwam corona. Samen met reismaatje Elise trok ik deze zomer daarom naar het land van dat ándere legendarische meer: Slovenië, sprookjesland achter de bergen en trotse bezitter van het onbetrouwbaarste treinsysteem van de Europese Unie.

16

5 FEBRUARI 2022

Het meer van Bled is misschien wel de grootste toeristentrekker van Slovenië. beeld Sarah van der Maas

17

5 FEBRUARI 2022

een reisbestemming die wél de noodzakelijke toeristische faciliteiten, maar níét de platgetreden paden en benauwende mensenmassa’s biedt.

Voorlopig scheidt echter nog 1200 kilometer ons van de smaragdblauwe rivieren en de sneeuwbestoven bergtoppen en is de bus te laat.

Als het groene gevaarte eindelijk de haltestrook op draait, mikken we onze bagage in het bergruim, tonen tickets en testuitslag en kruipen op onze gereserveerde zitplaatsen. De bus zet zich in beweging. De reis is begonnen!

Knolook De bus voert ons dwars door Duitsland en Oostenrijk, met tussenstops op de grote stations van Keulen, München en, om onverklaarbare redenen, in een obscuur plaatsje dat Isselburg heet en uit niets meer lijkt te bestaan dan een haltepaal tussen een fastfoodrestaurant en een bedrijf dat mobiele toiletten verhuurt.

Reizen met FlixBus is dé manier om binnen Europa van A naar B te komen als je een krap budget hebt, van duurzaamheid houdt en het geen probleem vindt om urenlang met stijve knieën tussen een gemengd gezelschap van naar knoflook ruikende mensen te zitten die tot diep in de nacht in het Pools of Swahili tegen hun telefoon zitten te kwekken. Want toegegeven: écht comfortabel is zo’n krappe zitplek uiteindelijk niet. Daar staat tegenover dat je reist voor een spotprijs (een enkeltje Utrecht-Berlijn kost zo’n 23 euro) en dat je de schoolreisjesstemming er gratis bij krijgt.

Eén ding is zeker: het is altijd beter dan de iets.

Wie echter voor het optimale reisgemak gaat, doet er goed aan zijn trip tactisch voor te bereiden, zeker als die (gedeeltelijk) ’s nachts plaatsvindt. Wat trek je aan? Wat stop je in je handbagage? En, misschien wel de belangrijkste vraag: waar ga je zitten?

Wij hebben, met een hoopvol oog op de coronamaatregelen, gekozen voor de vierzitsplek rondom een tafeltje (ideaal zonder, maar nogal ongemakkelijk mét overburen). Die tactiek lijkt vruchten af te werpen. Onze buschaufeurs,

Utrecht, 10.15 uur. Tussen onze backpacks en de laatste resten van een overhaast ontbijt wachten we deze zomerse ochtend bij de FlixBushalte aan het Jaarbeursplein op de felgroene dubbeldekker die de komende 22 uur ons huis op wielen vormt. Het einddoel van deze kleine volksverhuizing? De oude stad Ljubljana (zeg: Loe-bljaa-naa), start- en eindpunt van onze zevendaagse rondreis langs de hoogtepunten van het Sloveense achterland.

Slovenië staat al jarenlang op mijn vakantielijstje. Beelden uit dit kleine land achter de Alpen met zijn oude kastelen, spiegelende bergmeren en mistige naaldbossen roepen bij mij altijd onwillekeurig de associatie op met ictieve Oost-Europese staatjes als Syldavië uit ”Kuije” of Ruritanië in ”De gevangene van Zenda”. Waar in deze landen de monarchie echter een belangrijke rol speelt, is de republiek Slovenië nooit een zelfstandig koninkrijk geweest. Na eeuwenlang deel uitgemaakt te hebben van respectievelijk het Duitse, Habsburgse en Oostenrijks-Hongaarse Rijk werd het land in 1918 onderdeel van het koninkrijk Joegoslavië, dat na de Tweede Wereldoorlog werd omgetoverd tot een communistische republiek.

Aangelokt door de lage prijzen wisten in deze periode steeds meer buitenlandse toeristen de weg naar de Sloveense stranden en steden te vinden. Maar toen brak in 1991 een reeks gewapende conlicten uit die tot na de eeuwwisseling duurden. Slovenië verklaarde zichzelf als eerste van de Joegoslavische deelrepublieken onahankelijk en kon daarmee de ergste oorlogsschade voorkomen. Toch zorgde het geweld in de regio ervoor dat toeristen het (voormalige) Joegoslavië lange tijd liever meden.

Pas in de laatste jaren is de interesse voor Slovenië als vakantieland teruggekeerd. En dat is goed nieuws voor wie, net als wij, op zoek is naar

Eén ding is zeker: reizen met FlixBus is altijd beter dan met de fiets 18

5 FEBRUARI 2022

twee identieke Kroaten met brede schouders en gemillimeterde koppen, die we voor het gemak Jan en Kees noemen, brommen ons in hun FlixBus-Engels toe dat we pas na middernacht gezelschap krijgen. Tot die tijd wringen we ons in alle mogelijke hoeken over, onder en langs de tafel heen in de hoop wat slaap te pakken. We sluimeren in kwartiertjes. Vroeg of laat krijg je altijd ergens kramp.

Ik ben net ingeslapen als ik een por krijg van Jan. Nieuwe passagiers. Een meisje schuit op de stoel waar ik heb liggen soezen. Langzaam valt de stilte weer in, maar ik kan de slaap niet meer vatten. Tegen de morgen geef ik mijn pogingen op, schuif mijn slaapmasker op mijn voorhoofd en staar naar de Oostenrijkse bergen die uit de mistlarden van de ochtendschemering opduiken. Om me heen is alles in diepe rust. Licht gloort aan de horizon en onthult een adembenemend landschap van hoge toppen en gapende ravijnen. Zo de dag in rijden – dat maakt alles goed.

Vredig platteland aan de voet van de Julische Alpen.

Driedubbele brug Iets over acht in de ochtend zwenken we het busstation van Ljubljana in. Na onze backpacks te hebben afgegeven in het hostel, een kazerneachtig complex met lange, betegelde gangen en een galmend trappenhuis, trekken we met frisse moed het centrum in.

Voor een hoofdstad én de grootste stad van het land is Ljubljana een verrassend gemoedelijke plek om rond te dwalen. Het middeleeuwse stadshart, dat zich uitstrekt langs rivier de Ljubljanica, bestaat uit smalle, met kinderkopjes geplaveide straten en Venetiaans aandoende pleinen en zuilengalerijen waar de ijscomannen goede zaken doen. De in Ljubljana geboren architect Joze Plecnik (1872-1957) drukt met zijn vele ontwerpen een nadrukkelijk stempel op het stadsbeeld. Zijn Tromostovje, een sierlijke driedubbele brug die uitkomt op het belangrijkste plein van de stad, is een geliefde Instagramspot.

Boven de kleurrijke huizen rijst het 11e-eeuwse kasteel van Ljubljana. Er loopt een kabelspoorbaantje van de voet van de burchtheuvel naar boven, maar wij kiezen voor de wandelroute die langs de helling omhoog meandert. Het kasteel zelf herbergt verschillende musea; wij houden het bij een rondje wandelen om de vesting heen.

Soezend op een bankje van het panoramaterras hebben we een weids uitzicht over de stad: het oude centrum met zijn Drakenbrug en de suikertaartroze franciscaner Annunciatiekerk, de groene vlek van het uitgestrekte Tivoli-stadspark, en daarachter, in de ijle verte: de bergen. Dáár

Sporen van het communisme zijn nog volop aanwezig.

Treinreizen in Slovenië is een avontuur op zich. beeld Sarah van der Maas

19

5 FEBRUARI 2022

Het openbaar vervoer in Slovenië voldoet niet helemaal aan onze Hollandse standaard, zo merken we al snel

hoofden en al zegevierend in de trein. Weg met de locals – leve Maps!

hopen we morgen ons tentje op te slaan – als we tenminste een trein kunnen vinden die ons erheen brengt.

Kerk op een eiland Dat station Vintgar in de hoofdstad niet bekend is, verwondert ons al snel niet meer. De dichtgetimmerde ramen, het met onkruid overwoekerde baanvak waarover mensen zo nu en dan rustig een kuiertje maken en het slaperige dorp dat erachter ligt, maken niet de indruk van een levendig passagiersverkeer. Toch is Vintgar een tussenstation op de route naar een van de bekendste bezienswaardigheden van het land: het bergmeer Bled.

Bled siert vrijwel alle Sloveense ansichtkaarten, en niet voor niets. Het meer is niet alleen schilderachtig gelegen tegen de achtergrond van de Julische Alpen, maar wordt bovendien gelankeerd door een kasteel met een rood dak dat vanaf een imposante rotsmassa op het water neerziet. De echte publiekslieveling van Bled is echter het witte kerkje dat op een klein eiland midden in het meer ligt te schitteren. Jaarlijks laten zich hier honderdduizenden toeristen per pletna, een soort gondelbootje, overvaren om in de toren de klok te luiden, die volgens de legende wensen vervult.

We lopen een halve ronde om het meer heen, op zoek naar de beste fotolocatie en een plek om in het heldere water te pootjebaden. Ondanks het dreigende gerommel van onweer is het meer bezaaid met zwemmers, roeiers en suppers. Wij wagen ons niet aan een duik en keren terug naar de camping, waar we ons wegens de opheing van de enige supermarkt in het dorp laven aan een karig maal van hard brood, geweekt in ons noodrantsoen noedels met gedroogde worst.

Na het eten maken we een avondwandeling naar de Vintgarkloof, die, evenals Bled, hoog op het toeristische lijstje staat vanwege de snelstromende rivier die zich in de loop der eeuwen diep in de rotsen heet ingesneden. De kassahokjes zijn inmiddels dicht, maar we kunnen nog wel de waterval bewonderen waar de rivier zich in een

Autoboes Het openbaar vervoer in Slovenië, zo merken we al snel, voldoet niet helemaal aan onze Hollandse standaard. Er loopt één spoorlijn van Ljubljana naar Jesenice, de stad die voor treinreizigers de poort naar de Julische Alpen vormt, waarover met de regelmaat van een ontspoorde staartklok een boemeltje sukkelt.

Als we na een overdadig hostelontbijt van dikke boterhammen, gekookt ei en watermeloen bij het stationsloket aankomen (ticketautomaten zijn in Slovenië een nog onontdekt fenomeen), krijgen we het bijna aan de stok met de kaartjesverkoopster. Google Maps vertelt ons dat we, om bij onze camping te komen, in Jesenice moeten overstappen richting een stationnetje dat Vintgar heet. De ticketmevrouw schudt echter beslist het hoofd. „No station”, zegt ze. „Only autoboes.”

We kijken elkaar eens aan. Een bus komt op geen van onze reisschema’s voor en Joost mag weten wat er gebeurt als we ons zonder meer aan de Sloveense dienstregeling overgeven. „Dan maar twee kaartjes naar Jesenice”, zeggen we, en denken erbij: dan zullen we nog wel eens zien.

Al snel blijkt dat we hoe dan ook niet aan de ”autoboes” ontkomen. Tussen Kranj en Jesenice wordt aan het spoor gewerkt, zodat we al na een halfuur achter de conductrice aan naar een gereedstaande touringcar marcheren. Zo slingeren we nog een uurtje over veel te smalle dorpsweggetjes en kijken intussen bezorgd op ons horloge.

Eindelijk in Jesenice aangekomen trekken we een sprintje naar het perron, waar een ietwat verwaarloosde trein op het punt van vertrekken staat. We klampen een conducteur aan. Of hij naar Vintgar gaat? De man –o zoete triomf– knikt bevestigend en beloot ter plekke niet weg te rijden voor we onze kaartjes gekocht hebben.

Vijf minuten later zitten we met roodbezwete

20

5 FEBRUARI 2022

Stadsgezicht op Ljubljana. beeld Sarah van der Maas

blauwgroene rotspoel naar beneden stort. Met de avondschemering in onze rug wandelen we tussen de traditionele houten hooirekken en een stel lodderige koeien door terug naar onze tent.

Morgen wacht ons een lange dag.

ders hun klingelende kudde. Er hangt een zware zomerstilte in het bos. We struinen van schaduw naar schaduw.

Dan staan we plotseling voor een uitgestrekte steenvlakte: de grotendeels drooggevallen rivierbedding die in de zon ligt te blakeren. We moeten ons kriskras een weg zoeken tussen de witte rotsblokken door. Aan de overkant vinden we het pad weer terug, dat nu steiler omhoog gaat. We zijn al een dik uur langer onderweg dan de vriendelijke mevrouw van de Tourist Info ons vertelde en moeten bij elke stap opletten niet op onze tong te trappen, die ergens op onze schoenen hangt.

Bergreuzen In het noordwesten van het land, tegen de grens met Oostenrijk en Italië aan, ligt het Nationaal Park Triglav. Het gebied dankt zijn naam aan de berg Triglav, met 2864 meter de hoogste top van het land en zelfs vertegenwoordigd op de nationale vlag. In dit gebied vol bossen en berghellingen ontspringt onder andere de Soca, ook wel bekend als de smaragdrivier: dé plek om te raten of te kajakken.

Wij nemen vandaag de bus naar wintersportdorp Kranjska Gora, waar diverse wandelroutes de hoogte in leiden. Gewapend met een kaart van de plaatselijke VVV trekken we goedsmoeds naar het startpunt van de route: het diepblauwe Jasnameer. Achter het kabbelende water ontvouwt zich een adembenemend panorama van verschillende tinten naaldbossen die tegen de hellingen op kruipen, met daarbovenuit de kale toppen van de bergreuzen.

Het is berewarm. Rechts van het onverharde pad dat ons langzaam maar zeker naar boven voert, murmelt de rivier, zo doorschijnend als glas. Aan de andere oever weiden twee koeher-

Bierdoppen en kippenbotjes Eindelijk opent het bos zich: een bergcafé. De Radler die we bestellen, mogen we zelf op goed geluk uit de voormalige drinkbak vissen, waar tientallen lesjes met losgeweekte etiketten in het ijskoude water drijven. Verfrist en opgewekt vangen we de terugtocht aan – nog niets vermoedend van het feit dat we regelrecht in een van de gaten van de Sloveense busdienstregeling lopen, tweeënhalf uur bij de halte moeten wachten, de laatste trein op Jesenice missen (geen verbindingen met Vintgar na halfacht) en in het vallende donker nog eens een uur via schimmige buitenwijken, een stoepje naast de snelweg en een afgezette bouwplaats naar de camping terug moeten wandelen.

21

5 FEBRUARI 2022

De volgende dag laten we de Alpen in alle vroegte achter ons. Na het traject Jesenice-Vintgar in omgekeerde volgorde gelopen te hebben (ook geen verbindingen vóór halfacht) brengen we de halve dag door in de trein („No train to Kranj, change to autoboes”) en in een touringcar, die ons van het ruige noorden naar het zonnige zuidwesten brengt. Hier, aan de Adriatische Zee, strekken zich de luttele 46 kustkilometers van het land uit: rotsig strand, steile klifen, wandelboulevards en kleurrijke badplaatsjes.

Onze camping bevindt zich in Lucija, een voorstad van het grotere Portoroz, en lijkt vooral populair onder jongeren en feestgangers. Tussen de kippenbotjes, mieren en bierdoppen spreiden we ons grondzeil uit op de helling. Beneden schallen Sloveense krakers uit een grote partytent. Het doorkijkje tussen de metershoge cipressen op de azuren zee is een goede compensatie.

Het is nog steeds barbaars warm en we besluiten een duik te nemen. Net buiten de jachthaven hebben we een schitterend uitzicht op de halfronde baai en de witte huizen van Portoroz, die tegen de helling liggen. De olijboomgaarden in de verte geven het geheel een mediterraan tintje.

Italië ligt hier –letterlijk– om de hoek.

Rond een uur of vijf wordt de temperatuur langzaam dragelijker en gaan we langs de brede, drukbezochte promenade op zoek naar een hapje eten. Daarna wandelen we bij zonsondergang verder langs het water, kijken naar de zachtjes dob-

berende jachten, bewonderen het chique Palace Hotel en nemen als toetje een portie ustipci, een soort kleine oliebollen, van een straatverkoper. De zon zakt bloedrood in de zee. In onze tent hebben de mieren zich de sinaasappelkoekjes toegeëigend. De muziek dreint tot diep in de nacht.

Romantisch plaatje De natuur lijkt zich tegen ons gekeerd te hebben.

Niet alleen trekken de mieren zich niets aan van onze zorgvuldig aangebrachte barrière van afwasmiddel, ook de muggen vertonen een niet-alatende agressie. Na een paar dagen zien onze benen eruit als een maanlandschap. Lopen is de enige manier om ons de beesten van het lijf te houden – en dat doen we dus ook. We dwalen door het middeleeuwse centrum van de stad Koper, langs huizen in zuurstokkleuren en door spelonkachtige steegjes die uitkomen op onverwachte pleintjes.

Op de markt kopen we de sappigste perziken ooit en verorberen ze onder de verkoelende waternevel van een van de vele fonteinen.

Na een siësta op het heetst van de dag bezoeken we ’s avonds een tweede populaire kustplaats.

Het stadje Piran strekt zich als een pijlpunt uit in het water van de Golf van Triëst en is met zijn ellipsvormige centrale plein, hoge klokkentorens en knusse haventje misschien wel het mooiste plekje van heel Sloveens Istrië. De hitte van de dag hangt nog gedempt in de straten. Op de landpunt zitten tientallen mensen zacht pratend te wachten

22

5 FEBRUARI 2022

diepte nodigen een smalle strook strand en het blauwgroene water van een beschutte baai uit tot zwemmen – een tantaluskwelling voor bezwete wandelaars zoals wij, die alleen maar langs de kale rotswand naar beneden kunnen staren.

Gelukkig leidt iets verderop een min of meer natuurlijke trap helemaal tot aan het strand, zodat het niet lang duurt voor we in de golven spartelen. Het water is een dankbare opfrisser na de gestage klim bij meer dan 30 graden Celsius. En, misschien nog wel belangrijker: er is hier geen mug te bekennen.

Naar huis Het einde komt in zicht. Dat betekent: terug naar Ljubljana, vanwaar we morgen in alle vroegte de trein naar huis zullen nemen. Die laatste avond genieten we op een van de terrassen in de Oude Stad van een authentieke Sloveense maaltijd, waar we onder meer traditionele Karintische worst en Idrijski zlikroi, pastaknoedels gevuld met aardappel en spek, krijgen voorgeschoteld.

Daarna proberen we (tevergeefs) vroeg ons bed in te duiken, want de trein vertrekt rond zeven uur richting Jesenice en vandaar naar het Oostenrijkse Villach, waar we de ICE naar huis hopen te nemen.

Maar dat is natuurlijk buiten het Sloveense treinstelsel en de wet van Murphy gerekend. We liggen nog geen halfuur in bed als ik plotseling uit mijn sluimertoestand wakker schrik. Change to autoboes, galmt het in mijn hoofd. Ik schiet overeind, geef Elise een duw. „Zet die wekker maar een uurtje vroeger.”

Om vijf uur ’s ochtends sjokken we met slaaphoofden naar het station, belanden keurig op tijd in trein, bus en op het station van Jesenice, waar de trein naar Villach drie kwartier te laat komt binnen kachelen zodat we onze overstap aan de andere kant van de grens alsnog missen. Pijlsnel veranderen we van plan. Tevergeefs – een overdrijvende onweersbui heet de bergrivieren doen opzwellen en schade aan het spoor veroorzaakt.

Halverwege Oostenrijk worden we met het volledige passagiersbestand opnieuw in vier bussen gepropt. Het loopt tegen de middag: we hebben nog drie overstappen en 900 kilometer te gaan.

Nadat we in Salzburg op het nippertje de trein halen en het er rond München even op lijkt dat we in de verkeerde ICE zitten, komen we uiteindelijk na een reis van achttien uur in Arnhem aan, waar de laatste bus naar huis al een kwartiertje is vertrokken. Gelukkig is daar een behulpzame huisgenoot die ons in no time naar ons langverwachte bed rijdt. Eén ding is zeker: de volgende keer gaan we op de iets.

Wachten op de zonsondergang in Piran. beeld Sarah van der Maas

om de zon in de zee te zien ondergaan. Op de achtergrond omlijst een straatmuzikant met een harp het toch al romantische plaatje met een zwoele melodie. Wanneer we na zonsondergang op de bus terug wachten, staat de maan al aan de hemel en rimpelt zilverig in het water.

Met zo’n krappe kustlijn lijkt een uitgebreide natuurwandeling langs het water in eerste instantie niet voor de hand liggend; tot we het natuurreservaat Strunjan ontdekken. Een looproute voert ons van de laaggelegen voormalige zoutpannen omhoog tussen de olijboomgaarden door naar de rand van de metershoge klifen, vanwaar we mijlenver over de zee uitkijken. In de

Lopen is de enige manier om ons de muggen van het lijf te houden – en dat doen we dus ook 23

5 FEBRUARI 2022

BOEKEN TREFWOORD

RECENSIE

24

5 FEBRUARI 2022

Mariëlle Oussoren

Reizen in verhalen, dat doen velen van jongs af aan. Een boek opent werelden – en die ontdekkingstocht begint in het kinderboek. Reis op de volgende bladzijden mee door een paar pareltjes uit dit universum. In woord, maar vooral in beeld.

25

5 FEBRUARI 2022

beeld Thomas Campi, uit: ”Een zwaluw in de winter”, uitg. Querido

Ga mee op berenjacht (en meer)

beeld Helen Oxenbury, uit: ”Wij gaan op berenjacht”, uitg. Gottmer

e reizen dat het een lieve lust is.

We verplaatsen ons. Zijn onderweg en komen aan. ”Vakantie vieren” noemen we het. We hebben het verdiend. Even loskomen van alles wat te maken heet met het c-woord. Voor het gemak vergeten dat we het virus onbedoeld zomaar kunnen meenemen, al was het maar in onze gedachten.

Als reizen beperkingen met zich meebrengt –wie weet immers wat het aanstaande vakantieseizoen brengt?– blijt één weg hoe dan ook open: de reis in het boek. Die is soms heel letterlijk, want er wordt wat afgereisd in woorden.

En, zeker als het om kinderboeken gaat: ook in prachtige beelden. Verstilde beelden. Rauwe beelden. Van adembenemende schoonheid soms.

Zie het gezinnetje gaan, dwars door de mod-

der. Op berenjacht zijn ze, zoals zo veel kinderen toen de eerste lockdown haast elk ander vermaak buitenshuis platlegde. Massaal zochten thuisblijvers naar knufelige teddyberen, verstopt achter knusse ramen. Een rage die geïnspireerd was op dit klassieke jeugdboek (”Wij gaan op berenjacht”, Michael Rosen en Helen Oxenbury, uitg. Gottmer, 1990). De personages in dat boek vinden een echte beer, en weten niet hoe snel ze hun missie moeten staken.

Die mogelijkheid om de tocht eigenhandig te beëindigen heet lang niet iedere reiziger. Het papieren bootje dat dobbert over de eindeloze, kabbelende oceaan heet geen keus (in ”Zwerveling”, Peter Van den Ende, uitg. Querido, 2019).

Een trefzekere hand liet het vouwsel te water.

Het ondergaat de reis over de wereldzeeën willoos, en vaart langs wonderlijke wezens en bij-

W

26

5 FEBRUARI 2022

De reis van knuffel Monkie is bescheiden, maar enerverend genoeg

beeld Issa Watanabe, uit: ”Migranten”, uitg. Querido

beeld Peter Van den Ende, uit: ”Zwerveling”, uitg. Querido

beeld Dieter Schubert, uit: ”Monkie”, uitg. Lemniscaat

beeld Charlotte Dematons, uit: ”De gele ballon”, uitg. Lemniscaat

Schubert, uitg. Lemniscaat, 1986).

Dat is de kracht van een verhaal, dat het je uittilt boven de eigen werkelijkheid. Dat het voert naar een fantasiewereld. Of je juist met de neus boven op de rauwe realiteit drukt waarin een ander verkeert. Reizen gebeurt immers niet alleen uit ontdekkingsdrang of ter ontspanning.

Talloze wereldbewoners pakken om andere redenen hun soms alleen iguurlijke kofers.

De dieren in dat veel te volle houten bootje op de donkere zee beleven geen pleziertochtje (”Migranten”, Issa Watanabe, uitg. Querido, 2020). De dood, afgebeeld op een blauwe ibis, zit hen vanaf het begin op de hielen.

Reizen tegen wil en dank is het. Heel wat anders dan het in dit licht tamelijk onbenullige vakantietripje waar we zoals dat heet „echt aan toe” zijn.

zondere bouwwerken – secuur getekend en stuk voor stuk opgevuld met prachtige patronen, waarvoor de maker niet voor niets een Zilveren Penseel kreeg.

Ook de haast iconische gele ballon die in een beroemd prentenboek over de hele wereld reist werd zomaar meegenomen door de wind (”De gele ballon”, Charlotte Dematons, uitg. Lemniscaat, 2003). Het leverde veel moois op: zicht op oceanen en ijsschotsen, op de savanne of op een berglandschap – en elke plaat barst van het leven.

Groots en uitgestrekt hoet een reis niet eens te zijn. De tocht van knufel Monkie is bescheiden qua afstand, maar enerverend genoeg. In de afgelopen decennia beleefden duizenden kinderen de omzwervingen van het pluchen dier –dat onbedoeld uit de ietstas valt– mee, alleen maar door te bladeren in een boek (”Monkie”, Dieter

27

5 FEBRUARI 2022

Schrijver Timothée de Fombelle laat zien dat opoffering nog altijd bestaat

Zwaluw Gloria. beeld Thomas Campi

Op pad zijn is beter dan alleen thuis zitten, vindt chauffeur Freddy. beeld Thomas Campi

De wegen van drie personages kruisen elkaar in ”Een zwaluw in de winter”. De een reist voor z’n werk, de ander omdat ze voelt dat iemand haar nodig heet, de derde uit bittere noodzaak. Maar meer nog dan over reizen gaat dit prentenboek over ontmoeting en verbinding.

H

zelfs– kunnen opleveren, en eigenlijk is dit handzame boekje dat maar 54 bladzijden telt dat ook.

Maar dan wel een dat gerust het hele jaar door gelezen kan worden.

De boodschap die schrijver Timothée de Fombelle wil doorgeven ligt er vrij dik bovenop: iets met verbinding en medemenselijkheid, waarbij grote wereldproblemen zoals de vluchtelingencrisis en de toestanden bij Calais aan de orde komen, maar waarbij ook een kwestie als het

ij hoort bij de mensen die het heerlijk vinden om onderweg te zijn, de chaufeur van het gele bestelbusje in ”Een zwaluw in de winter”. Zelfs al is er een sneeuwstorm aangekondigd en zelfs al is het kerstavond. „Het was beter dan in zijn eentje thuis zitten kijken naar het likkerende licht van de tl-buis in de keuken.”

Deze bestanddelen zouden zomaar een klassiek winterverhaal –een kerstverhaal misschien

28

5 FEBRUARI 2022

Zwaluw Gloria heeft vanuit de lucht zicht op de chaos beneden. beeld Thomas Campi

afnemende aantal insecten zomaar even wordt aangestipt. Het verhaal ontroert, misschien juist wel door zijn eenvoud, en zeker ook dankzij de prachtige illustraties.

In het boek komen de verhalen van drie reizigers bij elkaar. Dat van de chaufeur dus, die op kerstavond nog een lading ijs van Italië naar Engeland moet rijden. Dat van zwaluw Gloria, die haar eigen weg kiest, de kou trotseert en tegen haar natuur in naar het noorden vliegt. En dat van een naamloze twintiger uit Congo, op zoek naar een beter leven. Wat de drie precies bindt, kan de lezer beter zelf ontdekken Timothée de Fombelle, die meer ijnzinnige verhalen op zijn naam heet staan, laat in deze eenvoudige vertelling zien dat onderlinge warmte en opofering nog altijd bestaan. Zelfs voor een tobber als chaufeur Freddy, die sinds bijna hon-

derd dagen geen gesprek meer heet gevoerd met iemand. Bovendien gaat het met het bedrijf waarvoor hij koerier is, een ijsmaker uit Genua, ook niet goed. Tel daar de situatie in de wereld bij op, waar hij zich danig zorgen over maakt („Urenlang zat hij achter het stuur te piekeren over de chaos die tegenwoordig overal heerste, over de wereld die naar de knoppen ging, steeds voller werd, onherkenbaar was geworden.”). Plus de beelden die zwaluw Gloria onder zich ziet tijdens haar vlucht („honderden die kletsnat en dicht opeengepakt de schuimende zee proberen over te steken in een soort gammele houten bakjes”). Dan zou je toch een treurige bedoening verwachten.

Maar integendeel. Dankzij een eigenzinnige vogel, die een keus maakt tegen haar instinct in, loopt het allemaal anders en is er ruimte voor een hartroerend einde.

29

5 FEBRUARI 2022

Een zwaluw in de winter, Timothée de Fombelle en Thomas Campe (ill.); uitg.

Querido; 54 blz.; € 17,99

medewerkers beoordelen ons met een

8,7 medewerkersonderzoek DUO market research

ADMINISTRATIEFCOMMERCIEEL MEDEWERKER Wij zoeken Een collega op de advertentieafdeling die het leuk vindt om verschillende ballen in de lucht te houden. Je kunt klanten en collega’s vriendelijk te woord staan en zorgt ervoor dat advertenties (papier en online) op tijd geplaatst worden. Starters zijn ook van harte welkom!

Wij bieden Een veelzijdige baan bij een dynamisch bedrijf met een duidelijke missie. Je werkt in een enthousiast, zelfsturend team. Samen zorg je ervoor dat het advertentieproces als een zonnetje loopt.

Over ons Erdee Media Groep in Apeldoorn is een eigentijds mediabedrijf met een duidelijke missie. Via diverse kanalen bieden we, vanuit Bijbelse principes, een origineel, inspirerend, helder en hoopgevend geluid. We doen ons werk met overtuiging.

Heb je vragen? App naar 06-251 058 38 of kijk op werkenbijemg.nl Stuur je motivatie met cv naar sollicitatie@erdee.nl

Scan de QR-code en maak kennis met je nieuwe baan!

BOEKEN RECENSIE

Gwennap Head, Cornwall. beeld iStock

Louterend lopen Clasina van den Heuvel

De afgelopen weken wandelde ik in gedachten langs de zuidwestkust van Engeland, via ”Het zoutpad”. Het was er bloedheet en ’s nachts soms ijzig koud, steil, mistig, prachtig, en ergens voor Clovelly steeg een rozenrode, gestippelde wolk lieveheersbeestjes op. Onthouden voor als je ooit een langeafstandswandeling maakt: kies een goede slaapzak, ook al zou een goedkopere lichter zijn.

I

n ”Het zoutpad” (2019) eten Raynor Winn en haar man Moth regelmatig „virtueel” – een beetje zoals ik virtueel wandelde, zeg maar.

Ze staan voor de ramen van een eetgelegenheid en doen alsof ze eten, omdat ze geen geld hebben voor een stevig ontbijt. Ze bestellen in een pub een pot thee met twee kopjes en doen daar dan heel lang over zodat ze warm binnen kunnen zitten. Hun kletsnatte kleren beginnen te dampen waardoor er in hun hoekje zo’n mist komt te hangen dat ze samen onzichtbaar worden. Ze volgen het South West Coast Path, een

langeafstandswandeling van 1014 kilometer in het zuidwesten van Engeland, en bijna hun hele bezit zit in hun rugzak.

Onzichtbaar zijn: dat wil Winn wel. Zij en haar man praten wel met allerlei andere mensen onderweg, in stadjes, dorpen en op het pad, maar ze voelen zich beter thuis in de natuur.

Als ze een keer in de stad moeten overnachten, omdat een verwachte veerboot niet meer vaart, raakt Raynor haast in paniek. Staat hun tent in een donker bos, of op de rand van een klif, of clandestien op een camping, dan is ze niet bang.

31

5 FEBRUARI 2022

in de CPNB-top 100 van bestverkochte boeken, terwijl het al in 2019 is verschenen. Van ”Het zoutpad” werden er in Nederland vorig jaar tussen de 70.000 en 100.000 exemplaren verkocht; van ”De wilde stilte” tussen de 30.000 en 40.000. Een derde boek van Raynor Winn is onderweg; een verfilming van haar eerste boek is in de maak.

Schreef ze ”Het zoutpad” nu tijdens die barre wandeling? vroeg ik me al lezend af. In een schriftje? Haar aantekeningen zouden toch herhaaldelijk moeten zijn weggewaaid of weggespoeld. In ”De wilde stilte” staat het antwoord: ze schreef het achteraf, en het was voor Moth, zodat hij hun wandeling niet zou vergeten. Het was een verjaardagscadeau, een dik pak papier, en de eerste zin was: „Ik zat onder de trap toen ik besloot te gaan wandelen.” Want Moth vergat dingen; zijn ziekte ging door.

Het bijzondere was dat hij de inspannende wandeltocht überhaupt kon volbrengen. Soms ging het ook haast niet; er kwam een dieptepunt toen bepaalde medicijnen niet in de rugzak zaten. Maar uiteindelijk leek het wandelen hem goed te doen – iets waar Raynor Winn later nog diep indook: Hoe kan dat? Door extra zuurstof in het bloed vanwege de beweging? Door stofjes die planten uitscheiden?

Raynor Winn schrijft met zo veel vaart en humor, en beschrijft zo treffend en precies en mooi wat ze ziet onderweg, dat je als lezer helemaal meeleeft, meereist. Ze hecht allerlei draadjes af: wat ze in het ene hoofdstuk noemt, komt later terug, zoals die schildpad die je bijna vergeten

Maar in de stad vertrouwt ze het niet: er kan van alles gebeuren.

Haar vertrouwen in de mensheid is ernstig beschaamd, dat loopt als een subtiele rode draad door dit boek heen, en loopt door tot in deel 2, ”De wilde stilte” (2020). Zij en Moth investeerden geld in het bedrijf van een vriend, en toen dat bedrijf failliet ging bleken Raynor en Moth aansprakelijk voor een aantal schulden. Althans, dat bepaalde de rechter, na „een drie jaar durend gevecht”, en het bewijs dat aantoonde dat ze niet aansprakelijk waren kon door een fout in de procedure niet meer worden meegenomen.

Raynor en Moth raakten hun huis in Wales kwijt, het huis dat ooit „een vervallen hoop stenen op een afgelegen plek” was, waarin ze elk vrij uur hadden gestopt om het op te knappen, waar hun kinderen hadden gespeeld, en dat tegelijk een bron van inkomsten was omdat ze een gastenverblijf hadden.

Even denkt Raynor dat dit het ergste is wat er kan gebeuren –het huis, de dieren, spullen kwijtraken– maar het wordt nog erger: haar man Moth blijkt ernstig ziek. Ze zit onder de trap, luistert naar de deurwaarders die op de deur bonken, en zegt tegen Moth, die naast haar verstopt zit: „We kunnen gewoon gaan wandelen.”

Cadeau Dat doen ze, en zo begint haar verslag van een wandeling die beroemd zou worden. Omdat het verhaal werd uitgegeven als een boek en veel mensen raakte. Het boek dat ik in de afgelopen tijd las, is de 28e druk, en in 2021 stond het nog

32

5 FEBRUARI 2022

Langs het South West Coast Path, Engeland. beeld iStock was. Tussendoor geeft ze informatie van een afstandje, zoals over de aantallen daklozen die er volgens de statistieken zouden zijn in Engeland en hoeveel zij er in werkelijkheid al tegenkomen.

Juist de nuchterheid maakt indruk.

De schrijnende waarheid is dat je zelf zomaar dakloos kunt worden, blijkt uit dit boek. Je hebt een huis en familie en denkt dat alles goed zit, maar vertrouw daar maar niet al te zeer op, want onvoorziene omstandigheden kunnen je veilige leven totaal op z’n kop zetten. En als het gebeurt, hoor je opeens bij de „schurken, landlopers of zwervers.” Zodra Raynor en Moth tijdens een gesprekje onderweg dat ze dakloos zijn, verandert er iets in de lucht, mensen zetten hun kop thee neer, halen hun hondje naar zich toe, en vertrekken.

Loslaten Ze lopen en lopen en lopen. ”Het zoutpad” gaat over verlies en loslaten, doorgaan en volhouden, zelfs al weet je niet hoe, over een pijn die te groot is en die je niet in één keer volledig wilt voelen, over rouw die er is en er nog aankomt, en daarbij helpt het om te gaan wandelen. Stap voor stap.

De klif op. Stoppen met denken; vooral zweten en spierpijn krijgen.

In 2019 maakte Willy Wouters een recensie over ”Het zoutpad” voor het RD. Ze noemde de schrijfstijl „innemend”, en schreef: „Eigenlijk lees je in looppas en raak je er helemaal in en wil je weten hoe het afloopt. Jammer genoeg worden er wel een paar krachttermen gebruikt, die het boek ontsieren. Delete die letterlijk of figuurlijk

en lees en onderga dezelfde zoutspetters als de wandelaars.” De krachttermen staan helaas ook nog in de 28e druk, en in ”De wilde stilte” komen ze ook voor. De tip van Willy Wouters lijkt me een mooie: streep ze door. De schrijfster zou dat snappen; Moth schreef ook in boeken, hij maakte onderweg voortdurend aantekeningen in de reisgids van Paddy Dillon.

In haar tweede boek schrijft Raynor Winn expliciet dat ze niet in God gelooft, of in het hiernamaals. Ze zegt dit als een kennis het heeft over een „dunne plek”, die voor Winn die ene plek op de rand van het klif zou kunnen zijn, waar ze vaak zit. Een dunne plek is „een plek waar de grens tussen het nu en wat daarna komt dunner is, waar je dichter bij God bent.” Hierna denkt Winn terug aan een bezoek aan een abdij op het Schotse eiland Iona, „centrum van het christendom”, „een geliefde plek voor gebeden en bezinning.” „We hadden er niet heen moeten gaan. Het was geen plek voor ons.” Het christelijk geloof ziet ze als „het geloof van iemand anders”, niet het hare.

In de twee boeken die ik nu van haar las, en in sommige interviews met de schrijfster, heb ik nog niet kunnen vinden waarom ze hier zo duidelijk over is, of er een reden is voor haar uitgesprokenheid. Voor Raynor Winn is de natuur, het land zelf, de aarde, existentieel belangrijk. Een christen zal bij wat ze schrijft –de schoonheid van de natuur, de pijn van wat wordt verwoest, gebrokenheid en hoop, licht en een nieuwe dag– toch echt gaan denken aan God, omdat Die daar alles mee te maken heeft.

33

5 FEBRUARI 2022

Het zoutpad, Raynor Winn; uitg. Balans; 318 blz.; € 12,50.

De wilde stilte, Raynor Winn; uitg. Balans, 318 blz.; € 22,99.

OP PAD

Rollend eropuit Imco Lanting

Eelke Kelderman reist als rolstoeler stad en land af om toeristische bestemmingen te testen. Ze komt op de mooiste plekken, maar geregeld gaat dat gepaard met obstakels zoals te hoge drempels of gebrekkige voorzieningen. Op haar blog Eelke Droomt doet ze daar verslag van.

O

ver een paar weken gaat Eelke Kelderman (44) voor het eerst sinds het begin van de coronacrisis weer met het vliegtuig op vakantie. De bestemming is het Canarische eiland Tenerife. „Ik heb er enorm veel zin in om even naar de zon te gaan”, vertelt ze. Het besluit om te gaan nam ze „redelijk last minute.” „Voor Tenerife kon dat, omdat ik weet dat ze daar goed op rolstoelers zijn ingesteld. Er gaan ook veel ouderen naartoe en die hebben, net als rolstoelers, baat bij bepaalde voorzieningen. Meteen na aankomst heb ik een rolstoeltoegankelijke taxi nodig, maar schijnbaar hoef ik die niet van tevoren te reserveren. Ze staan er gewoon. Dat scheelt alvast een hoop geld, want vooraf boeken betekent vaak dat je de hoofdprijs betaalt. Toch kan ik ervan uitgaan dat ik, hoe goed ik me ook voorbereid, voor verrassingen kom te staan. Ik heb geleerd daar behendig mee om te gaan.”

En vastgelopen is Kelderman in de loop der jaren vaak genoeg. Zo moest ze een paar jaar geleden met de nachttrein naar Schiphol voor een vroege vlucht naar Zuid-Spanje. „Een paar dagen daarvoor belde ik de NS voor een loopplank om de trein binnen te kunnen”, zegt ze. „Mij werd verteld dat er ’s nachts geen gekwaliiceerd perso-

neel op Utrecht Centraal beschikbaar is voor die service. Ik was met stomheid geslagen. Welke opleiding heb je eigenlijk nodig om een plank klaar te leggen?”

Uiteindelijk brachten vrienden Kelderman bij nacht en ontij naar het vliegveld. Overigens wil ze benadrukken dat de NS de laatste jaren wel positieve vorderingen hebben gemaakt als het gaat om voorzieningen voor mensen met een beperking.

Doorgewinterd Geboren met een langzaam progressieve spierdystroie kon Kelderman als kind wel lopen, maar nooit rennen en ietsen. Ze zit al tientallen jaren in een rolstoel. Eigenlijk wilde ze journalist worden. Haar omgeving raadde haar dat af, dus deed ze een opleiding maatschappelijk werk. Toen ze daarna bij Spierziekten Nederland aan de slag kon, kwam ze als vanzelf weer op het spoor van schrijven terecht. Ze schreef artikelen voor het verenigingsblad en later begon ze, in samenwerking met de ANWB en het Revalidatiefonds, aan een boekje met rolstoeltoegankelijke toeristische adressen en bed and breakfasts zonder drempels. Daarna kwam haar blog Eelke Droomt erbij.

Verder is ze hoofdredacteur van de jaarlijkse vakantiespecial van het

34

5 FEBRUARI 2022

tijdschrit Support Magazine, een blad voor mensen met een lichamelijke beperking.

Inmiddels is ze een doorgewinterd reisjournalist met duizenden volgers.

Ze ging in haar rolstoel naar Thailand, waar ze op een olifant zat, ze parasailde in Cyprus, reed over een steil bergpad naar de top van een berg in Oostenrijk en poseerde met een jachtluipaard in Zuid-Afrika.

Haar meest recente verre reis ging in 2019 naar de Canadese stad Toronto. „Ik ben ingeschreven op een huizenruilwebsite (matchinghouses.com) speciaal voor mensen met rolstoeltoegankelijke huizen. Een Canadese vrouw wier vader tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederland had gevochten, mailde me. Ze wilde Nederlandse plekken gaan bezoeken.

We ruilden van huis en daar zat ik vier weken in hartje Toronto, voor niets meer dan de prijs van het vliegticket.

Dat was een fantastisch avontuur.

Wat de rolstoeltoegankelijkheid betret, was het daar heel goed geregeld.

Er is toegankelijk openbaar vervoer, zelfs in kleine restaurants zijn aangepaste toiletten en op veel plekken elektrische deuren met een rolstoelknop.

In Nederland is dat beduidend minder.

Ik kon daar bijna overal zelfstandig naar binnen.

Kelderman bij de indrukwekkende Niagarawatervallen. beeld Eelke Kelderman

„Het hotel had op één dag de drempel weggehaald en een opritje voor me gemetseld”

Met de rolstoel in de gondellift naar 3100 meter hoogte. beeld Eelke Kelderman

Eelke Kelderman, reisjournalist

35

5 FEBRUARI 2022

Uitzicht op Lake Ontario, Toronto. beeld Eelke Kelderman

Mooi makkelijk Reizen met een rolstoel; het zou geen belemmering moeten zijn. Een paar initiatieven die het makkelijker maken op een rij: ● De sprinters van de NS zijn sinds december vorig jaar uitgerust met een toilet dat toegankelijk is voor mensen met een rolstoel. Ook hebben alle sprinters aan beide kanten van de balkons een schuiftrede wat de treinen beter toegankelijkheid maakt voor reizigers met een rolstoel. ● De binnenstad van Zwolle is dankzij afvoerputten die op precies dezelfde hoogte liggen als de straatstenen en mindervalidentoiletten bij de fietsenstallingen redelijk toegankelijk voor rolstoelers. Zwolle won in oktober de aanmoedigingsprijs voor toegankelijkste gemeente. ● Het Italaiaanse Venetië maakt de meest gebruikte bruggen dankzij loopbanen toegankelijk voor iedereen. De route gaat een reeks bruggen verbinden die van Piazzale Roma naar het San Marcoplein lopen.

Rolstoeltoegankelijke safaritent in het Vechtdal. beeld Eelke Kelderman

36

5 FEBRUARI 2022

Frustrerend De afgelopen twee jaar reisde Kelderman –net als de rest van de wereld– een stuk minder. En als ze er wel tussenuit ging, bleef ze dicht bij huis. Op uitnodiging van het marketingteam van de provincie was ze onlangs een paar dagen in Zeeland. „In overleg heb ik de activiteiten gekozen. Zo wilde ik naar het Zeeuws Museum in Middelburg. Ik had gelezen dat rolstoelers alleen op woensdag worden toegelaten. Dus ik reserveerde voor die dag en kreeg een reactie dat elektrische rolstoelen helemaal niet naar binnen mochten. Alleen handrolstoelen waren welkom. Zoiets had ik nog nooit meegemaakt. Later leek het erop dat de directie voor mij een uitzondering wilde maken, maar dat heb ik niet geaccepteerd. Moest ik soms op mijn blog schrijven dat ik wel naar binnen mocht maar mijn lezers niet? Gelukkig besloot het museum de beperking voor elektrische rolstoelen deinitief op te hefen. Ik moest er even van huilen. Niet alleen omdat ik een klein beetje meer vrijheid had bedongen voor rolstoelers, maar ook omdat het soms heel frustrerend is dat deze obstakels nog bestaan anno 2022.”

Op haar website staan 120 bijzondere rolstoeltoegankelijke logeeradressen in Nederland. Een paar gebieden waar Kelderman al meerdere keren heel goede ervaringen heet opgedaan, zijn onder meer de streek rond Groesbeek en Nijmegen en de Waddeneilanden. „Op deze plekken kom ik echt

an er m

Alleen het tripje naar de indrukwekkende Niagarawatervallen liep wat vervelend af, omdat ik de allerlaatste bus die mij en m’n vriend terug naar de stad moest brengen, niet in kon met m’n rolstoel. De chaufeur zei simpelweg dat hij het ook niet wist en vertrok. Dat was wel even stressen.

Toen ik het busbedrijf belde, zag de medewerker al snel dat het hun fout was. Na nog een halfuur wachten reed er een glimmende Chrysler voor die ons een gratis luxe rit naar huis aanbood. We waren zelfs nog eerder terug dan de bus.”

ld be e

lke Ee

l Ke

d

„In het Vechtdal sliep ik in een safaritent met een bed dat in hoogte verstelbaar was”

minder obstakels tegen dan elders. Zo sliep ik met het gezin van mijn zus in het Overijsselse Vechtdal in een rolstoeltoegankelijke safaritent. Het bed had een in hoogte verstelbare bodem.

Deze voorzieningen komen meestal tot stand na gerichte campagnes van gemeenten. Vervolgens zijn het de ondernemers die zaken aanpassen omdat ze iedereen welkom willen heten.

Waar ik ook graag kom, is Drenthe.

De honderden kilometers ietspaden zijn er goed onderhouden en meestal gescheiden van de autoweg.”

Gondellit Maar ook buiten Nederland beveelt ze rolstoelers met overtuiging een paar gebieden aan. Het plaatsje Polis op Cyprus bijvoorbeeld, waar een gehandicapte man met zijn ouders het eerste rolstoeltoegankelijke appartementencomplex opende. Kelderman: „Goed voorbeeld doet goed volgen, want inmiddels hebben alle restaurants in Polis rolstoelopritjes en kunnen gasten met taxibusjes van het vlieg-

37

5 FEBRUARI 2022

veld worden gehaald. Bij het paraglidecentrum hebben ze inmiddels zo veel rolstoelers de lucht in geholpen dat ze nergens meer van opkijken. Zo gaat dat vaker: als één accommodatie begint, dan volgen andere vanzelf.”

In het Oostenrijkse Tirol doet het Kaunertal goede zaken met rolstoeltoeristen. Kelderman: „Het lokale toeristenbureau heet veel aandacht besteed aan toegankelijkheid, zoals wandelroutes door de bergen. Ik kon zelfs met de rolstoel in de gondellit naar 3100 meter hoogte.

En een van de hotels daar heet prijzen gewonnen met de perfecte rolstoelvoorzieningen. Alle kamers zijn voor rolstoelers aangepast. Maar het komt er wel op aan, merkte ik toen ik er was: er bleek maar één kamer met een inloopdouche te zijn. Het hotel kreeg vooral klanten met een lage dwarslaesie. Zij kunnen nog zelfstandig in bad klimmen, ik kan dat niet.

Toen ik met mijn kritische noot kwam, stonden ze wel even te kijken van: nou doen we toch zó ons best. Maar later snapten ze het wel; met de volgende verbouwing komen er meer inloopdouches, beloofden ze.”

Soms wordt een probleem meteen geikst, merkt Kelderman. Een paar jaar geleden kwam ze er bij aankomst in haar hotelkamer in het Spaanse Malaga achter dat haar douche een drempel had en dat de deur de doorgang net te smal maakte om erdoor te kunnen met haar rolstoel. Het hotel zegde toe ernaar te kijken en toen ze ’s avonds terugkwam van een excursie, was ze blij verrast. „Ze hadden de drempel en de deur weggehaald en een opritje voor me gemetseld, waardoor ik zo de douche in kon rijden. De specie was zelfs al droog. Ik vroeg me af of ik droomde, maar ik vond het fantastisch, een hotel naar m’n hart. Zo kijk ik ook eigenlijk altijd naar problemen en daarom vind ik het weliswaar spannend op reis te gaan, maar ik gá wel. Want met een beetje doorzettingsvermogen, creativiteit en geduld is er ontzettend veel mogelijk.” > eelkedroomt.nl

TER PLEKKE

Even geen girafen spotten, maar onkruid wieden Ab Jansen

Van safarigids naar groentekweker. Dat is een gedaanteverandering die niet voor de hand ligt en toch onderging James Opiro die in de afgelopen twee jaar.

38

5 FEBRUARI 2022

Toeristen uit Uganda gaan op eigen houtje naar de wildparken

ames Opiro (36) runt vanuit zijn woonplaats Gulu, in het noordwesten van Uganda, Northern Nature Safari’s. Dat is een bedrijf dat wildsafari’s organiseert voor toeristen.

Tot drie jaar terug, dus voordat de coronapandemie uitbrak, kon je hem vinden in diverse wildparken in Uganda. Op de vlakten van Murchison Falls nationaal park (3840 vierkante kilometer) bijvoorbeeld, in het noordwesten van het land.

Of in Kidepo Valley nationaal park (1442 vierkante kilometer), in het uiterste noordoosten. Daar bracht hij toeristen met zijn safaribus naar kuddes olifanten, zebra’s of girafen. Of hij cirkelde in de vroege ochtend met zijn bus rond een „kopje”, Zuid-Afrikaans voor een begroeide verzameling rotsblokken in de open vlakte, bij uitstek een plek waar leeuwen zich schuilhouden.

Sinds het begin van de corona-epidemie zit Opiro thuis of is hij te vinden in zijn moestuin, waar hij groenten en fruit verbouwt. Dat doet hij niet voor de lol, maar om zijn gezin te kunnen onderhouden – zijn vrouw en hij hebben drie kinderen (een van acht maanden, een van vier en een van zes jaar). Door groente te verkopen verdient hij ook wat bij voor extra inanciële lasten. Zo was er vorige week nog geld nodig toen de twee oudste kinderen voor het eerst weer naar school gingen en er schoolgeld moest worden betaald.

De overheid juichte dat werk in de tuinen toe, zegt Opiro, en hij weet wel waarom: mensen zijn dan langdurig op hun akkers en blijven zo uit elkaars buurt en dat voorkomt besmettingen.

Hijzelf en zijn gezin ontsprongen tot nog toe de dans: geen van hen liep corona op.

Niet zozeer corona zelf als wel de strenge lockdown die de Ugandese regering in maart 2020 oplegde, dupeerde zijn bedrijje. „Er kwamen toen zo veel reisbeperkingen dat ik nog nauwelijks eropuit kon.” Opiro schat dat hij in een normaal jaar tussen de twintig en zestig safa-

beeld Jaco Klamer

J

39

ri’s doet, vorig jaar waren het er tussen de vier en tien. Daar komt bij dat 80 procent van zijn klanten buitenlandse toerist was, en die brengt nu eenmaal veel meer inkomsten binnen dan een binnenlandse klant die hij nu af en toe meeneemt op safari. Daarbij gaat het weliswaar ook om welvarende landgenoten, maar ze brengen om verschillende redenen minder geld in het laatje – daarover zo meer.

Opiro zag zich genoodzaakt om bij gebrek aan inkomsten al snel na die eerste lockdown personeel te ontslaan: acht van de elf werknemers dienden te vertrekken, de drie die hij in dienst hield moesten genoegen te nemen met een gehalveerd salaris.

De penibele toestand waarin Opiro terechtkwam, is kenmerkend voor veel soortgelijke safaribedrijven in Uganda en de rest van Afrika.

Met name het wegvallen van de toestroom van toeristen uit het rijke Westen was een klap voor het wildlifetoerisme. Dat is voor heel Afrika goed voor een omzet van meer dan 238 miljard euro per jaar, en biedt aan 3,6 miljoen mensen werk.

Kleinere bedrijven zoals die van het formaat van Opiro’s Northern Nature Safari’s raakten door de lockdown al snel in geldproblemen. Grotere touroperators die hun personeel wat langer konden vasthouden, zetten werknemers aan het werk om klanten ertoe te bewegen hun geplande vakantie niet te annuleren (en hun geld terug te vragen), maar die uit te stellen.

Prijzen gekelderd Toen vorig jaar in Uganda de lockdown werd versoepeld, probeerde ook Opiro de draad weer op te pakken. Niet met de westerse toerist, want die bleef nog weg, maar wel met toeristen uit eigen land, of daaromheen. Opiro: „Vanuit bijvoorbeeld de hoofdstad Kampala kwamen welgestelde Ugandezen deze kant op. Na al die tijd te hebben binnen gezeten, wilden die er graag op uit.” Veel

5 FEBRUARI 2022

James Opiro (l.). beeld RD met corona. Dat betekent voor bezoekers: mondkapjes op houden en nog meer afstand houden tot de mensapen zodra ze die al wandelend door de bergbossen in het zicht krijgen. Wellicht dreunt nog na wat in 2002 en 2003 gebeurde in buurland Congo. Een uitbraak van het ebolavirus in een reservaat leidde toen tot de dood van 5000 gorilla’s.

Een andere zorg is de toename van stroperij als gevolg van minder toezicht in de parken. Volgens Opiro is dat gevaar in Uganda gekeerd door extra inzet van rangers, parkbewakers. Vanuit andere landen komen evenwel berichten over meer stroperij. Zo zou de lokale bevolking rond de parken verlies aan inkomsten compenseren met de verkoop van bushmeat, vlees van wilde dieren. Rangers zouden thuisblijven omdat ze geen brandstof hebben om eropuit te trekken.

Ruimschootse compensatie voor wegvallende inkomsten lijkt ook de toename te zijn van de handel in ivoor, in hoorns van neushoorns en in pantsers van pangolins, een schubdier, die vooral onder Aziaten erg populair zijn.

Inmiddels is de lockdown in Uganda verleden tijd en probeert Opiro zijn bedrijf weer op te starten door ook niet-Ugandese toeristen weer als klant binnen te krijgen. Heel gemakkelijk is dat niet, ervaart hij, mede vanwege het voorals-

In het gorillareservaat vreest men besmetting van apen met corona

leverde Opiro dat niet op, vertelt hij. „De meesten van hen gingen met hun eigen auto naar de parken en lieten de safaribedrijven links liggen.”

Daar komt bij dat de prijzen link kelderden – de prijsniveaus die eerder golden voor westerse bezoekers waren immers niet vol te houden. Tarieven voor hotelkamers en voor toegang tot de parken daalden in alle Oost-Afrikaanse safarilanden –Uganda, Kenia en Tanzania– met bijna de helt. Een safaritour die voorheen 1500 euro per persoon kostte, wordt nu al gauw voor 200 euro georganiseerd.

Soms hadden de beheerders van wildparken redenen om toeristen met argwaan te ontvangen. In het gorillareservaat Kigezi (440 vierkante kilometer), in het uiterste zuidwesten van Uganda, dat ook delen van buurland Rwanda beslaat, is men vuurbang voor besmetting van gorilla’s

40

5 FEBRUARI 2022

nog hardnekkig wegblijven van deze categorie. „Normaliter is de winter een belangrijk seizoen voor ons omdat het bij jullie in Europa en in de Verenigde Staten guur en koud is, maar nu merken we daar weinig van.” Opiro meldt dat hij met Kerst enkele toeristen uit Spanje en Duitsland gidste – één groep bracht hij naar Murchison Falls, een andere naar het afgelegen Kidepo Valley in het noordoosten.

Te koloniaal In Oost-Afrika lijkt intussen een beweging op gang te komen die zegt te hebben geleerd van deze crisis en die zich voortaan meer op de Afrikaanse safaritoerist wil richten in plaats van op de commercieel gezien „onbetrouwbare” westerse toerist omdat die je zomaar in de steek kan laten. Die westerse variant van safari zou ook nog veel te koloniaal van aard zijn, in de zin dat parken meer als commerciële wingewesten dienen dan dat er zorgvuldig mee wordt omgesprongen.

James Opiro is nog niet zover dat hij de westerse toerist kan missen. Integendeel. Hij hoopt vurig ze weer snel te kunnen ontvangen, ook omdat de regels een stuk versoepeld zijn, zij het niet verdwenen. Uitslagen van coronatests blijven op luchthavens een gevraagd document.

Maar toch: nu de jungle aan regels, tests en controles op luchthavens enigszins is gekapt, is er gemakkelijker weer toegang tot die echte jungle.

Opiro staat te popelen om dat daadwerkelijk te bewijzen. northernnaturesafaris@gmail.com

Wildreservaat Kidepo

KENIA

Murchison Falls National Park Gulu

Kampala

Victoriameer

TANZANIA

beeld Jaco Klamer

UGANDA

©RD, Hans Kraayeveld – bron: gettyimages

CONGOKINSHASA

41

5 FEBRUARI 2022

beeld Pieter Beens

GEZIEN

Taalbarrière 2.0

„I

‘baanbrekende’ segment. Gebaseerd op Android, met een schat aan talen, een toegankelijk touch­ screen en kunstmatige intelligentie zou het apparaatje elke taalbarrière kunnen slechten.

Dat vereist echter wel het nodige geduld van spreker en luisteraar. En een nauwkeurige en tergend langzame uitspraak – met één zinnetje tegelijk. En dan nog blijkt de foutkans redelijk hoog – al moet na een vergelijkend onderzoek worden gezegd dat de Rotterdamse zakvertaler wel met kop en schouders boven z’n concurren­ ten uit steekt.

Bijster goed mag het apparaatje dan mis­ schien niet zijn, praktisch is het wel. Gebruikers selecteren simpelweg twee talen en kunnen daarna met een druk op de knop hun boodschap inspreken. Een synthetische stem spreekt dan na enkele seconden denktijd zinnen uit waarover je anders moeiteloos je tong zou hebben gebroken.

Al doe je dat vermoedelijk nog steeds als het apparaat je door wat miscommunicatie alsnog in een hachelijke positie brengt.

Maar de Travis Touch Go zal dat niet meer doen. Het toegestuurde apparaat blijkt bij het ter perse gaan van de review niet meer te koop. Dat wordt dus kijken bij de concurrenten.

’m a mirror once and I have this is that”, klinkt een blikkerige stem uit de Travis Touch Go. Maar een spiegel ben ik niet. En over ditjes of datjes sprak ik helemaal niet. De ‘slimme’ vertaalcom­ puter –waarop ik zojuist een Nederlands zinnetje insprak in de hoop dat hij ’m naar fatsoenlijk En­ gels zou vertalen– heet me verkeerd begrepen.

Dat veroorzaakt een behoorlijke spraakverwar­ ring – zoals zo vaak het geval is met de verschil­ lende vertaalcomputers die op deze pagina’s worden getest. Ze beloven taalbarrières weg te nemen door middel van kunstmatige intelligen­ tie en spraakherkenning. Maar hoe praktisch zijn ze eigenlijk?

Een paar jaar geleden leken ze dé belote voor internationale reizigers: vertaalcomputers zouden eindelijk een gesprek in (bijna) realtime mogelijk maken tussen mensen die elkaars taal niet spreken. Zónder woordenboek en zónder kunstgrepen. Alles wat de apparaatjes ter grootte van een bescheiden telefoon zouden doen, is luisteren en de boodschap doorgeven in een taal naar keuze.

De Travis Touch Go, een product van eigen bodem, was min of meer de koploper in het

42

5 FEBRUARI 2022

Beetje onpraktisch

Niet het ei van Columbus ”Jij zegt het, ik weet het” kopt de website van de Mesay 3.0. Het eivormige apparaatje –dat nog het meeste weg heet van een kleine afstandsbediening– zou dé oplossing zijn voor internationale reizigers.

Met een touchscreen, vele mogelijke talencombinaties en grote batterijcapaciteit lijkt dat inderdaad het geval. Maar in de praktijk laat de draagbare vertaalcomputer wat te wensen over.

Neem het aanraakscherm: dat is nogal onduidelijk.

Komt nog bij dat het zich wat lastig laat bedienen: dat is geen goede gespreksstarter.

Het apparaatje neemt de dingen bovendien nogal letterlijk. Bloemrijke zinnen en subtiele taalgrappen zijn dan ook niet aan de Mesay 3.0 besteed. Daar gaat-ie met z’n kunstmatige intelligentie…

Wat dan wel weer handig is, is dat de zinnen op het schermpje worden weergegeven – met voor elke taal in het talenpaar een eigen kleur. Dat houdt het

Veel vertaalcomputers zijn zelfstandige apparaatjes, maar TimeKettle gooit het over een andere boeg. Het bedrijf produceerde de ”WT2 Plus” – oordopjes waarmee een zender en een ontvanger een gesprek in hun moerstaal kunnen voeren. Het vertalen gebeurt echter via een app op de telefoon, die zinnen via Bluetooth van de een naar de ander stuurt.

Klinkt goed, maar het nadeel is dat je elke nieuwe gesprekspartner oordopjes moet lenen. Dat is niet praktisch en ook niet zo hygiënisch. Leuk bedacht dus, maar de uitvoering kan beter.

gesprek –op het scherm althans– nog een beetje overzichtelijk.

Maar wat doe je nu eigenlijk met een vertaalcomputer als hij toch niet naar behoren functioneert en alleen maar met een robotstem foute interpretaties en vertalingen produceert?

Niet veel eigenlijk – of het zou de vertaling van losse woorden moeten zijn. Maar ook dan is een zakwoordenboek misschien betrouwbaarder (en goedkoper, maar wel een behoorlijk stukje groter en zwaarder).

De vertaalcomputer lijkt dan ook vooral een gadget voor de futuristische reiziger – en de goedgebekte Columbus die zich met een grap en een grol uit een netelige situatie kan redden.

Mesay richt ondertussen zijn pijlen op een nieuw concept: een scanner die buitenlandse teksten leest en vertaalt. Misschien biedt dat meer perspectief.

TimeKettle WT2 Plus $ 179 (ca. € 160) via > timekettle.co

Handige vertaler met opties In de lange rij met aanbieders van vertaalcomputers schaarde zich ook Langogo. Het ontwikkelde een handzaam apparaatje dat ondersteuning biedt voor 104 talen. Gebruikers kunnen hun opgenomen zinnen exporteren, en de Genesis kan die ook nog eens transcriberen. De technologie herkent gebruikers, die hun zinnen bijna in realtime vertaald zien worden.

Daarmee biedt de Genesis meer dan veel tegenhangers. De kwaliteit van de vertalingen blijkt bovendien goed.

Voor het betere resultaat is een internetverbinding vereist.

Mesay 3.0 € 199 via > mesay.net

Langogo Genesis $ 299 (ca. € 265) via > langogoai.com

43

5 FEBRUARI 2022

OP PAD

Heuvelop in de Schotse regen. beeld Geertje Bikker-Otten

Als een slak op reis Geertje Bikker-Otten

Op de iets op vakantie?

De meeste mensen moeten er niet aan denken. Gelukkig maar: anders zou het veel te druk worden. En de sensatie dat je de weg voor je alleen hebt, is nu juist een van de charmes van een ietstrektocht.

W

at tobben jullie toch.

Sommige mensen zeggen dat hardop, anderen zie je het denken als ter sprake komt dat je (alweer!) van plan bent met de iets op vakantie te

gaan. Als in: een tijdlang zes dagen per week van pleisterplaats naar pleisterplaats trekken, ’s morgens niet wetend waar je ’s avonds je hoofd te ruste zult leggen. Met een tentje achterop en een brander in de voortas. En met als noodvoorraad altijd minimaal pasta, vis in blik en gepelde tomaten, zodat er ook bij afwezigheid van winkeltjes na een dag trappen iets warms gekookt en gegeten kan worden.

Ze hebben wel een punt, natuurlijk, de mensen die zo’n vakantie als getob opvatten. Wie gesteld is op comfort kan beter een hotel boeken. Als in een hangmat luieren of de hele dag op het strand liggen het toppunt van vakantiegenoegen is, moet je zeker niet op de iets op pad gaan. Want daar komt best wat lichamelijk afzien bij kijken, al kun je het zo gek maken

44

5 FEBRUARI 2022

als je zelf wilt. Elke dag in een mooie jurk over een boulevard laneren zit er ook al niet in. Daar heb je geen tijd voor, want er moet geietst worden.

Trouwens: grote kans dat die jurk vol kreukels zit en een beetje muf ruikt, na een langdurig verblijf in een afgesloten tas. En zelf zie je er na een tijdje ietsen, kamperen en bivakkeren in de buitenlucht misschien ook niet zo fris meer uit.

Rondje Nederland Mijn eerste ervaring met ietsvakanties dateert al van lang geleden. Het was halverwege de jaren tachtig en we maakten een rondje Nederland met een groep van de jeugdvereniging.

De route, wat we zouden eten en de overnachtingsadressen hadden we van tevoren tot in de puntjes gepland.

Ruïnes in Cornwall.

Stapelmuurtjes in de Yorkshire Dales.

Stookhout voor de winter in Oostenrijk.

Kamperen aan de Bretonse kust. beeld Geertje Bikker-Otten

Maar qua uitrusting stelde het niet veel voor. We gingen gewoon op pad op onze schoolietsen zonder versnela lingen en met een terugtraprem. Een kilometerteller zat er ook niet op, dus we hadden eigenlijk geen idee wat voor afstanden we overbrugden.

Ongemak en genoegen Even een zijspoor: anno nu kan ik me een ietsvakantie zonder zo’n apparaa tje niet goed meer voorstellen. En een hoogtemeter is eigenlijk ook onmisa baar. Altijd leuk om per dag de stand bij te houden en te vergelijken met ana dere routes. Waardoor je bijvoorbeeld tot de conclusie komt dat ietsen in Cornwall (hoogste punt: een paar hona derd meter boven de zeespiegel) per saldo zwaarder is dan een traject door de Alpen inclusief een paar passen van

boven de 2000 meter.

Maar goed: na zo’n eerste ietsweek weet je hoe het voelt om een hele dag op de iets te zitten. En de volgende dag weer. En een dag later hetzelfde liedje. Die ervaring was, als ik teruga kijk, waarschijnlijk best cruciaal. Je vindt het wat of je knapt erop af. In mijn geval sloeg de balans tussen ongemak (de dingen die je ook snel weer vergeten bent) en genoegen (de positieve herinneringen) blijkbaar naar de goede kant door. Want toen een vriendin een jaar of wat later voora stelde om in Ierland te gaan ietsen, hapte ik enthousiast toe.

De rest is geschiedenis: vele ietsa tochten volgden. Soms dicht bij huis, soms verder weg. Midden in de zomer, maar ook wel in het voora en naseia zoen. Eén keer maakten we zelfs in

45

5 FEBRUARI 2022

de kerstvakantie een tocht in het noora den van Nederland, in een mistige week met welgeteld tien minuten zon.

Best goede herinneringen aan, maar ik zou het iemand anders niet direct aanraden. Het was wel erg koud. En de dagen zijn zo kort dat je voortdurend voort moet maken – dat is niet zo vakantieachtig.

Op een gegeven moment is het voor een fan van ietsvakanties niet meer de vraag wát je in een volgende vakantie zou willen ondernemen (ietsen, natuurlijk!) maar vooral wáár je dat gaat doen. Overigens in het besef dat het niet vanzelfsprekend is dat je de kracht en de energie daarvoor hebt en houdt. Tegelijkertijd kom je onderweg juist opvallend vaak senioa ren tegen die op de iets onderweg zijn naar ver weg gelegen bestemmingen.

Onder een Nederlandse regenboog.

Hollandse fietsen op een Zwitserse pas. beeld Geertje Bikker-Otten

Dus het is ook een vorm van vakantie houden die bij een goede gezondheid tot op hogere leetijd haalbaar blijt.

Een prettig idee, als je ooit nog weleens met de iets naar Jeruzalem zou willen. Later, als je heel veel tijd hebt.

Misschien.

Zadelpijn Waarom op de iets op vakantie gaan op een bepaalde manier verslavend is: dat is een eenvoudige vraag met een complex antwoord. Het is in ieder geval nooit alleen maar leuk, ook als je wel een fan bent. Sterker nog: je weet van tevoren dat er een dag komt die je achteraf het dieptepunt zult noemen.

Bijvoorbeeld een camping met herrie, waardoor je urenlang wakker ligt in je tentje. Op zo’n moment is het best een opgave om de moed er een beetje in te houden, eufemistisch uitgedrukt.

Als je erbij nadenkt zijn er eigenlijk best veel dingen die roet in het eten

kunnen gooien. Benen die niet willen.

Het altijd op de loer liggende risico van zadelpijn. Het weer: misschien regent het wel continu. Maar elke dag felle zon is ook niet prettig: dan blijf je aan het smeren en kun je op een gegeven moment geen lauw water meer zien. Wellicht is de route slecht beschreven of is een herkenningsteken als een straatnaambordje onvindbaar.

Ook erg frustrerend: horecagelegenheden, winkels of overnachtingsadressen die volgens het routeboekje (of Google Maps) zouden moeten bestaan maar onvindbaar of gesloten zijn.

U begrijpt vast wel waarom ik die nadelen nogal fors aanzet. Het moet natuurlijk niet te druk worden onderweg. Wij ietsvakantiegangers hebben graag een beetje ruimte om ons heen.

Dat geet ons misschien wel het gevoel dat we, ver van de massa, iets unieks en origineels aan het doen zijn. Het is een nogal nederige bezigheid, je in

46

5 FEBRUARI 2022

Eén keer maakten we zelfs in de kerstvakantie een tocht in het noorden van Nederland, in een mistige week met welgeteld tien minuten zon

Praktische tips voor een meerdaagse fietstocht Breng je fiets van tevoren naar de fietsenmaker voor een onderhoudsbeurt.

Een versnellingskabel die het ergens in Schotland begeeft is geen pretje. Sowieso moet je fietsenmakers buiten Nederland met een lantaarntje zoeken. ● Neem een bandenplakset en reserveonderdelen mee (zoals remblokjes, een kettingschakel, een spaak) en een extra binnenband. ● Ga voor de vakantie alvast een eind fietsen om te checken of alles naar behoren functioneert. Probeer ●

bijvoorbeeld op een steil talud uit of de derailleur goed is afgesteld. ● Een goede route is belangrijk. Zelf een traject uitstippelen is natuurlijk een optie. Of kies een LF-route (voluit: langeafstandsfietsroutes) in Nederland, of kijk op europafietsers.nl. ● Neem weinig mee. Kleine tubes en flesjes; lichte, sneldrogende kleding. ● Maak een paklijst van wat echt mee moet. Streep later door wat je kon missen en bewaar de lijst voor de volgende reis.

In de Ierse heuvels. beeld Geertje Bikker-Otten

het zweet trappen om van A naar B te komen. Maar misschien heet het tegelijkertijd ook wel iets elitairs.

Huisje Een onweerstaanbaar aantrekkelijk aspect van met de iets op vakantie zijn is het vrije gevoel dat erbij hoort. Zodra je opstapt, laat je letterlijk alle besognes achter je. Jezelf op twee smalle bandjes voortbewegen, langzaam genoeg om om je heen te kijken, snel genoeg om per dag het landschap te zien veranderen: terwijl ik het opschrijf krijg ik er al weer zin in om op pad te gaan.

Het doet wel wat denken aan hoe een slak leet. Je beweegt je als ietser betrekkelijk traag maar wel gestadig over de aardbol voort. Net als een slak. En je sleept –als je tot de subcategorie ietskampeerders behoort– in zekere zin je huisje mee. Alles wat je nodig hebt, en dat blijkt elke keer weer verrassend weinig te zijn, hangt

aan je iets. Dat geet diep vanbinnen een sensatie van zelfredzaamheid en onahankelijkheid. Als je door je zadel zakt of als er nergens een camping te vinden is, is het een prettig idee dat je altijd ergens op een stil plekje je tent kunt opzetten. In het ergste geval.

Maar dan liefst wel zonder als een slak een spoor van schade achter te laten.

Diepe vakantie Een ietsvakantie heet op allerlei manieren ook iets van teruggaan naar de basis. Met weinig toe kunnen: wat een contrast met het dagelijks leven in een huis vol spullen en met volgepakte klerenkasten. Je bezighouden met simpele kwesties als een route zoeken en uitkijken naar een koiestop: wat een verademing als je in het dagelijks leven dol wordt van de prikkels.

Ook op een ander niveau kan een ietsvakantie ertoe uitnodigen om terug te gaan naar de basis. Namelijk

47

5 FEBRUARI 2022

door na te denken en jezelf existentiele vragen te stellen. Daarvoor hoef je niet per se op vakantie. Sterker nog: de kans is groot dat je daar in een druk gezelschap en met een vol programma niet aan toe komt. Maar een zogenaamde diepe vakantie nodigt daar misschien wel toe uit.

Ik las over dit begrip in een ilosoisch artikel. En ik dacht: een ietstocht kun je prima zo opvatten. De voorwaarden voor een diepe vakantie: de tijd hebben en nemen, bewegen in de buitenlucht, het hoofd bieden aan tegenslagen, in de natuur verblijven en je als mens ten opzichte van eindeloze oceanen, brede rivieren of machtige bergtoppen nietig voelen.

Alleen het element van het op jezelf teruggeworpen worden komt in de wereld van de ietsvakantiegangers niet zo uit de verf. Solisten zie je niet veel, de meesten gaan paarsgewijs op pad. En dat is ook wel zo gezellig.

Naar de Veluwe wanneer u maar wilt.

Dat kan met een eigen chalet op de Gerrit Jan's Hoeve.

Comfortabel en onderhoudsvriendelijk. Zodat u in uw vrije tijd ook echt kunt genieten. Van de Veluwse bossen bijvoorbeeld, of van uw eigen tuin. Op ons park zijn ook regelmatig occasions te koop, compleet met aangelegde tuin etc. De door ons nieuw gebouwde chalets leveren wij ook door geheel Nederland.

Keuze uit standaard modellen of maatwerk. Kom langs voor een bezichtiging van de showmodellen en het park!

GERRIT JAN»s HOEVE Lange Zuiderweg 126

◆

3781 PL Voorthuizen

CHALETBOUW

CHALETPARK

0342 - 471 571 ◆ www.gerritjanshoeve.nl

BIJ ESSENZO GOED TE COMBINEREN MBO / HBO NIVEAU ONZE OPLEIDINGEN Mbo 4 Junior Accountmanager 2 jaar Mbo 4 E-commerce Manager B2B 2 jaar Hbo Commercieel Management 3 jaar

WIJ HEBBEN EEN BAAN VOOR JOU! PAK JIJ DE STUDIE OP? Geen gewone school, maar een business school. Een opleider die jou écht een vak leert, direct in de praktijk. Je krijgt één dag per week les van enthousiaste docenten, professionals met ervaring in het commerciële werkveld. Daarnaast leer je vier dagen bij het bedrijf waar je werkt. Werkend leren dus.

WETEN HOE STUDEREN BIJ ESSENZO WERKT? KOM PROEFSTUDEREN!

essenzo.nu

FIETSTIPS

Werelderfgoed Nu het ook dit jaar (mogelijk) niet zo eenvoudig is om met de iets de grens over te gaan, is het misschien ook een optie om in eigen land een tocht te maken langs attracties waar toeristen gewoonlijk voor naar

Woudagemaal. beeld RD, Henk Visscher

Nederland komen. Bijvoorbeeld een route van bijna 900 kilometer die voert langs verschillende locaties die tot Unesco Werelderfgoed zijn uitgeroepen. Denk aan de molens in Kinderdijk, het Woudagemaal bij Lemmer, de Stelling van Amsterdam, het voormalige eiland Schokland, de Hollandse Waterlinie en de Koloniën van Weldadigheid in Drenthe.

De route is gratis te downloaden via de website ietsnetwerk.nl. > fietsnetwerk.nl/partners/ unesco-werelderfgoed/

Waterlinieroute Dertig jaar lang kende Nederland een uitgebreid netwerk van LF-routes (langeafstandsietsroutes).

Door de invoering van de ietsknooppunten is het eenvoudiger geworden om zelf een route samen te stellen, is het idee. Daarom is een aantal oude trajecten vervallen. De bordjes langs de weg zijn of worden verwijderd. Dat geldt bijvoorbeeld voor de Boerenlanden de Flevoroute. Het oude netwerk is vervangen door vier zogenaamde icoonroutes, die net als vroeger bewegwijzerd zijn en waarbij ook een boekje hoort. De Waterlinieroute (van Edam

naar Bergen op Zoom) is vorig jaar als laatste van deze reeks uitgekomen en genomineerd als Fietsroute van het Jaar. De oude trajecten zijn nog te vinden door in de ietsrouteplanner ”via LF-routes” aan te klikken.

Fietsgids LF Waterlinieroute, 410 km Edam-Bergen op Zoom; uitg. Stichting Landelijk Fietsplatform; 34 blz.; € 12,95

Fietsplan De Stichting Europaietsers bestaat veertig jaar. Doel van deze organisatie is het bevorderen van ietsvakanties in Europa, zoals de naam al zegt. Dat doet de stichting met hulp van zo’n honderd vrijwilligers, die onder andere ietsrouteboekjes samenstellen en routes controleren. Twee keer per jaar verschijnt het blad Fietsplan, dat ook door vrijwilligers in elkaar wordt gezet. Het blad is voor de doelgroep heel informatief, al spreekt het ene artikel meer aan dan het andere. Het is nu eenmaal een kunst om over reiservaringen een boeiend verhaal te schrijven. Wat sympathiek en uniek is aan Fietsplan is dat het het tegenovergestelde is van gelikt, ook wat betret de geplaatste foto’s.

Nieuwsgierig en nog geen donateur van de Stichting Europaietsers? Het blad is online te bestellen voor € 4,95 (excl. verzendkosten). > webwinkel.europafietsers.nl/ fietsplan-magazine

49

5 FEBRUARI 2022

VAKANTIE BINNENLAND

Geniet van een ijne vakantie in chalet De Groene Eekhoorn, gelegen in een oase van groen.

Het sfeervolle 4+1 persoons chalet is het hele jaar te huur voor een aantrekkelijke prijs.

Proef de sfeer op groene-eekhoorn.nl.

Nieuw, te huur: onze ijne vakantiewoning, Boshuis, in Elspeet.

Comfort, rust en natuur.

Dichtbij bos en heide, aan de rand van het dorp.

Bel/app 0649496699 en kijk op www.boshuiselspeet.nl.

Te huur 6 p. chalet, 3 slpk, 8 min. lopen van strand nabij Zoutelande.

Van alle gemakken voorzien.

Vrij: Pasen, Hemelvaart, 15/6-23/7, 20/8-2/11. www. zeeuwshuisjeachterdeduinen.nl of 06-34 78 44 37.

TE HUUR, vakantiehuis in noodschuur, rustig gelegen aan een vliedberg te BIGGEKERKE in het buitengebied. 4 pers. eventueel 6 pers . Vanaf €450 tot €850 Info: 0610416034 of jwhlouwerse@gmail.com.

Welkom op onze mini-camping Duinzicht te Domburg.

Plaatsen vrij voor tenten en caravans voor 22 juli en na 5 aug. 6-pers. chalets te huur voor 22 juli en na 19 aug.

Minicampingduinzicht.nl 0118-581494 of 06-57149054

Te huur: vakantiewoning voor 4 personen met ruim terras en airco. Gelegen aan de voet van de Amerongse berg in Overberg.

Niet ver van de Rijn en de Betuwe.

Diverse speeltuintjes, een zwembad en een restaurant zijn aanwezig.

Volop mogelijkheden voor wandelen en ietsen.

Maar ook ruimte voor culturele uitstapjes, zoals musea en kastelen. Vanaf het park wandelt u zo het bos in.

Info: via 06-53214688.

Putten Gezellig, compleet en comfortabel vakantiehuisje voor twee personen (bed-, bad- en keukenlinnen aanwezig). Eigen tuintje, veel rust, rondom in ’t groen.

Vlak bij bossen (350 m), hei (2 km), dorp (700 m), dijk en strand Nulde (7 km).

Te huur per week (za t/m za) €375,- of per midweek (ma t/m vr) €250.

Geen verdere kosten.

Vrij vanaf 9 apr. t/m 29 okt.

Voor info en foto’s: bel 06-37374254.

Nieuw !!!

Te huur: Vrijstaande vakantiewoning voor 2 pers. op ons ruime erf.

Rustig gelegen vlakbij Axel in Z-Vlaanderen. Mooie streek met veel ietsmogelijkheden.

Vrij vanaf 9 mei.

Bel : 0642449016.

Te huur vakantiehuisje voor 2 pers.

In het Zeeuwse Aagtekerke.

Kijk voor meer info en prijzen op onze website. www.achterdemenne.nl TE HUUR benedenwoning, gelijkvloers tussen Leidschendam en Zoetermeer. Ligt tussen parken.

Wandelen en bezoek grote steden goed mogelijk. 2 tot 5 persoons; gehele jaar vrij.

Bel tel. 06-57899257 Kom genieten van de rust en de ruimte van het Groningerland!

Vakantiewoning ”Lutje Stee” in Schildwolde (Gr.) 1-4 pers., comfortabel, alles gelijkvloers.

Tel. 0598-423902 www.lutjestee.nl

Geen huisdier, meer info 06-19849897 / chaletkleingeluk@gmail.com

Te huur in het mooie Twente: 6-pers. vakantiehuis met veel privacy op een gezinsvriendelijk bungalowpark met goede faciliteiten.

Voor info zie www.huisjehogehexel.nl of bel 06-21628970

TE HUUR: compleet ingericht Plattelandsappartement (ook als B&B) in het buitengebied bij monumentale boerderij TWENTE OVERIJSSEL. 2- tot 4-persoons. Dicht bij bos en hei. Veel wandel en iets gelegenheid. www.eenmooieplek.nl Tel: 06 13369919

Te huur: NIEUW chalet op ruime kavel aan rand van net en rustig park in Elspeet. Prachtig uitzicht!

Dichtbij bos en heide.

Verhuur uitsluitend aan 2 volwassenen.

Info: mail boschalet@kliksafe.nl

Welkom in Holten!

2-6-persoons vakantiebungalow te huur. Luxe woning, mooie tuin en prachtige omgeving. Rust, ruimte en privacy. www.deholterveste.nl. Vooral in voor- en naseizoen nog beschikbaar.

Van vr. 22 juli t/m ma 8 aug. staat onze kindvriendelijke, vrijstaande woning met 5 slaapk., trampo en overkapping aan de rand van Nunspeet met vrij uitzicht te huur voor €100 p.n.

0641772082 voor info.

ZEELAND - 6-pers. bung. op ’t Ongerepte. Zeer rustig, veel privacy! 800m van strand!

Prachtig ietsen en wandelen op bosrijke Kop van Schouwen.

Kijk op WWW.KARENSRECREATIE.NL of bel 033 2771884.

Te huur: nieuw luxe 6-persoons chalet op kindvriendelijke camping De Heigraaf nabij Henschotermeer.

Prachtige (iets)omgeving.

Vanaf heden beschikbaar.

Voor meer informatie: stehouwer.r@gmail.com.

TE HUUR. Ons vakantiehuis in TRICHT: midden in de BETUWE, tussen de bloesem, op het platteland, vrij uitzicht en wii aanwezig.

Ook voor senioren.

Tel: 06-39142812.

Zoutelande - Prachtige vrijstaande vakantiewoning.

Grote tuin, 6-7 personen, loopafstand van het strand.

Nog enkele weken hoogseizoen beschikbaar.

Ook geschikt voor ouderen.

Zie www.springvloed13.nl

Vakantie in Alblasserdam, aan de rand van de Alblasserwaard.

Welk echtpaar is bereid om in juni 2022 onze vrijstaande woning te bewonen?

U mag dan voor onze tuin zorgen!

Tel. 078-6932905

Te huur: twee vakantiehuizen 2-6 persoons en 2-11 persoons in GARDEREN, met ruime tuin om heerlijk te ontspannen.

Kijk voor de mogelijkheden op de site www.recreatie-veluwe.nl of bel 0623193025

Net, schoon chalet, jacuzzi, 4 pers.

Recreatiepark De Lucht bij Veluwe, Renswoude.

Te huur: 4-persoons sfeervol en pas gerenoveerde blokhut, met 2 slaapkamers. De blokhut staat op het recreatiepark ‘De Eyckenhoff’ in Putten.

Voor info en boeken, bel/app naar 06 441161441 ELSPEET - Te huur: comfortabel 2-persoons huisje op loopafstand van bos & heide. Met ietsenberging.

Tussen de weilanden, ervaar het buitenleven! Kijk snel op: www.huisjeelspeet.nl | @huisje_elspeet

Vrijstaande woonboerderij in Kootwijkerbroek midden in de natuur met enorm grote tuin. Alle comfort aanwezig met grote woonkamer.

Geschikt voor 5 personen.

Huurprijs € 685,- per week.

Tel. 06-51935045

Aagtekerke, Zeeland t.h. chalet + stacaravan op minicamping de Westhoek.

Zie www. caravanaagtekerke.com Tel. 06-23742506 VLIELAND. Verrassend tot rust komen. Te huur 4-(6-)persoons Tenthuis.

Op loopafstand van Noordzeestrand. Midden in de duinen van camping Stortemelk.

Meer info op: www.tenthuiszeeleeuw.nl Elspeet: Nog enkele stacaravans te huur voor jaarseizoen 2022 en 2023.

Direct aan de bosrand gelegen.

Aantrekkelijke prijs. Vraag naar de mogelijkheden, mail naar: zomervreugd@westerbroek.com Ouddorp TE HUUR: Vrijst. vakantiewoning met grote tuin op Jonkerstee. Speeltuin, strand op loopafstand en gelegen naast Middelduinen. 6 pers.

Info: www.jonkerstee-eureka.nl TEL: 06-12648917.

Te huur in Renswoude, mooi chalet voor 4 pers. met vrij, landelijk uitzicht, grote tuin. Op gezellig park met zwembad.

Geen huisdieren.

Tel. 06-41323434. www.chalet-weijdeblik.nl.

Uddel: Onthaast met ontbijt (tot 2 personen) in de Westerstee.

Ruim, compleet en landelijk gelegen!

Te Huur: Boulevard VLISSINGEN, Mooi 2-pers. appartement, 4e verd. Geweldig zicht op zee en de schepen op de Schelde, balkon, lift aanwezig. Vanaf €550,=pw. incl.belasting (geen huisd.) 0621869560 Te huur aangeboden: Part. vrijstaande woning met 4 sl.kamers, 2 badkamers, 2 toiletten en met een grote tuin aan de rand van het dorp Gieten (Drenthe), openl. zwembad op loopafstand, vlakbij de Staatsbossen, veel wandel- en ietsroutes, van 30-7 / tm 27-8, voor max.

5 pers. voor een redelijke prijs.

Foto’s huis: www.vakantiewoninggieten. jouwweb.nl Tel. 0592-263607, 06-52148449, 06-16088275 (na 11.00 uur)

Vakantieverblijf ‘Hof Babel’ provincie Zeeland 2 vakantiehuizen en 5 geschakelde woningen.

6 personen, 3 slaapkamers en 2 badkamers per woning.

5 min. lopen van het strand.

Prijzen zie site: www.hofbabel.nl Tel. 06 - 17992088 Mail: hofbabel@gmail.com

www.dewesterstee.nl.

Voorthuizen Veluwe.

Te huur: gezellig chalet (max 6p) met overdekte veranda aan het water. Zonnige, besloten tuin met trampoline & berging. Op rustig park met zwembad. 06-29124356/ www.huisjevoorthuizen.nl

Ouddorp T.H. mooie 7-pers. vakantiewoning van alle gemakken voorzien wii/C.V./ wasm./droger. op rustig parkje, bezet van 20-6 tot 9-9-2022.

Fiets- en wandelgelegenheden Geen huisdieren, tel 0613694923

Ouddorp 4-6-persoons chalet op rustig park met airco, wasmachine en compacte vaatwasser.

Parkeerplaats naast de chalet.

Week: € 305 - € 475 midweek/ weekend: € 195 - € 230 duinrell19.nl

Katwijk aan Zee Voor een ijne iets/wandelvakantie te huur modern 2-pers. app. compl. inger. vrij parkeren, terras op zuiden, vrij uitz. op duin en een paar min. van strand.

Info 071-4071002.

Ouddorp T.h. luxe 6-persoons vakantiebungalow met grote tuin.

Op loopafstand van zee, veel privacy en wii is aanwezig.

Tel. 06-55860985.

Geniet van de BOLLENVELDEN en de ZEE! Te huur ons chalet in St. Maartensvlotbrug

www.chaletbuitengewoon.nl

Otterlo (VELUWE): Royale 12-persoons VAKANTIEWONING (200m2) met 6 slaapkamers.

De woning biedt het comfort van thuis, eigen parkeergelegenheid, veel privacy, wii en een ruime tuin direct aan het bos.

Meer informatie via: www.veluwenoorderpark.nl.

Te huur: Nieuw! Zomer 2022 opent ons sfeervolle tiny house op een vakantiepark in Voorthuizen op de Veluwe.

Vlakbij bossen en midden in de natuur, veel iets en wandelroutes in de buurt.

Benieuwd? 0646832903 T.h. in Uddel (Kroondomein) vanaf 30-04 ruime, luxe, 2 pers. vakantiewoning.

Mooie ietsomgeving.

Gratis RD, wii, linnengoed etc.

Voor info en foto’s bel 06-44875222.

2-5-persoons vakantiehuis in Den Ham (Ov).

Rustig gelegen aan rand van bos met vrij uitzicht over de weilanden.

Van alle gemakken voorzien.

Incl. snel Wii www.bw24.nl / 06-20062573

Biervliet Zeeland 2-8 pers. vakantiehuis BraakmanZicht.

• in natuurgebied • dicht bij zee • rustig gelegen Zie beschikbaarheid op onze website: www.braakmanzicht.nl Tel: 0115-482785

Van vrijdag 22 juli t/m 12 aug. staat onze vrijstaande karakteristieke jaren ‘30 woning voor 6 personen in Dirksland, 12 min van het strand, te huur voor €100,- p.n.

Voor info. 0640661736 Te huur: 2 luxe vakantiewoningen in Hoge Hexel.

Gelegen naast elkaar aan de bosrand. Veel privacy, 1000m2 tuin- grond, ietsen, trampoline en sauna. Tel. 0182-620255 Zie www. huisje78-nl en huisje-77.nl

Het hele jaar door te huur: UTRECHTSE HEUVELRUG; een prachtig en volledig ingericht 5-PERS CHALET in Oud-Woudenbergse stijl.

De ligging is op een rustige plek van camping ’de Heigraaf’.

Zie www.huisjewoudenberg.nl of bel 06-18157529

VAKANTIE BUITENLAND

TE HUUR-ITALIË, Brezzo di Bedero, Vil.Olandese mooi 6-pers. vak. huis met veel privacy. Uitzicht op Lago Maggiore-Zonnig terrasKiwipergola voor schaduw.

Eigen P-plaats.

Vrij vanaf 7 mei. T-0387501474 Gerielijk VAKANTIEHUIS te huur in prachtig heuvellandschap in AUVERGNE. Tot 10 volwassenen en kinderen. Vier slaapkamers. Hele jaar door AANTREKKELIJK GEPRIJSD. Zie: chatelfr.nl, Info: 06-20394850 Oostenrijk - Karinthië Nabij Großglocker 2 fraaie vakantiewoningen, elk geschikt voor 6 personen.

Ook voor groep van max.

14 personen. Kijk op www.vakantiehuisoostenrijk.nu of bel 06-19505086.

Import

Gezamenlijk producten Importeren.

Veilig, snel en betrouwbaar

USEme heeft 15 jaar ervaring in het importeren van producten maar ook in het laten aanpassen van bestaande producten en het produceren van maatwerk. Aan de hand van uw wensen gaan wij op zoek naar de juiste producenten. Wilt u samen producten importeren neem dan contact met USEme op of doe je vrijblijvende aanvraag via useme.nl/oferte-aanvragen

Een scala aan producten die USEme importeert

Uw producten

In 5 stappen geïmporteerd

1.

Start van uw import aanvraag.

4.

2.

Wij regelen een product sample.

Wij zoeken de juiste producent.

5.

3.

Wij doen u een prijs voorstel.

Outdoor

Tuinartikelen Elektrische Scooters

Verlichting

Sanitair

Start import en levering.

Een product naar keuze importeren? Neem vrijblijvend contact met ons op voor de mogelijkheden. +31(0)85 – 10 47 256 • info@useme.nl • useme.nl

beeld Kees van Reenen

NATUUR

Dappere overlevers Kees van Reenen

In juni zetten Nederlandse grutto’s koers naar West-Afrika, ze leggen een vliegreis van ruim 4000 kilometer af.

In oktober vliegen ze alweer terug naar het Iberisch schiereiland, om daar het voorjaar af te wachten.

De grutto’s doen vakantieplekken aan waar mensen in deze tijden slechts van kunnen dromen, maar voor de vogels is het geen vakantie doch bittere noodzaak.

B

ijna loodrecht rijst de dam van het Italiaanse stuwmeer omhoog. Aan de voet staat een steenbokmoeder met haar lam. Hoog boven de dieren sijpelt calciumrijk vocht uit het gesteente waaruit de stuwdam is opgebouwd, en de steenbokken weten dit. Sterker, dit calcium is voor hen van levensbelang.

Maar hoe er te komen? Er is slechts één manier: klimmen.

Met al zijn kennis en vaardigheden staat de mens regelmatig versteld van de prestaties die wilde dieren leveren om te overleven. Indrukwekkend, mooi én wreed is de natuur. Des te meer je erover leest, des te meer ontzag je krijgt voor de vindingrijkheid van de Schep-

53

5 FEBRUARI 2022

per. Hij rustte levende wezens uit met ongelooflijke vaardigheden en zorgde voor allerlei mogelijkheden, zodat ze kunnen overleven in barre omstandigheden. ”Wezens”, want het begint al bij bacteriën die duizenden jaren in bevroren of uitgedroogde toestand kunnen overleven, om te ontwaken als de om-

Vogel in het pakijs

In de korte zomer zit het poolgebied vol leven, maar in de winter wordt dat anders. Op de Noordpool verblijven, naast eskimo’s, dan nog slechts zoogdieren als zeehonden en ijsberen.

De vogels trekken weg – op één na. Pas eind twintigste eeuw werd ontdekt dat de brileider, die broedt voor de kust van Alaska en Siberië, overwintert in de bevroren Beringzee. Samen houden de vogels een paar wakken open en duiken ze naar voedsel op de bodem van de zee.

Absoluut kampioen langeafstandstrek is de noordse stern. Als broedvogel bereikt deze zeevogel in Nederland zijn zuidgrens; de meeste broeden noordelijker. In de herfst gaan de sterns op de wieken, om pas te eindigen voor de kust van Zuid-Afrika en Antarctica, een reis van tegen de 20.000 kilometer. In 1982 werd een vogel gevangen die 22.000 kilometer had afgelegd, gemiddeld meer dan 240 kilometer per dag. Zo ziet de noordse stern waarschijnlijk het meeste daglicht van alle dieren.

standigheden eindelijk weer gunstig worden. Schimmels die gezamenlijk een netwerk van duizenden miljarden kilometers aan schimmeldraden vormen waarmee plantenleven mogelijk wordt. En planten die soms tientallen jaren als zaad kunnen overleven, om te ontkiemen zodra de kans zich voordoet. Taaie acacia’s die met hun metersdiepe wortels kunnen overleven in de woestijn. Cactussen die dezelfde gloeiende omstandigheden trotseren door water op te slaan in hun dikke stengels en bladeren. Mossen die driekwart van het jaar bevroren onder de sneeuw overleven om tijdens de korte zomer op de toendra tevoorschijn te komen en sporen te vormen.

Het meest spreken echter de dieren tot onze verbeelding.

Diepzeehengelvis Op 4 kilometer diepte bij de bodem van de oceaan is de waterdruk ontzaglijk, de temperatuur slechts iets boven nul en de duisternis volkomen. Of toch niet? Kijk daar, een lichtje dat langzaam heen en weer beweegt. Zou er op deze plek leven zijn? Warempel; het lichtje

bevindt zich aan het uiteinde van een soort hengel op de kop van een verder onzichtbare zwarte vis, een diepzeehengelvis.

Dagenlang zweeft het dier vrijwel bewegingloos in het donkere water, totdat het lichtje de aandacht trekt van een addertandvis. Dit visje, dat leeft van doorschijnende garnalen die aangepast zijn aan het leven in de duistere diepten, beschikt over een rij van lichtjes aan weerszijden van zijn lijf, waarmee het contact kan houden met soortgenoten. Nu ziet het het lichtje bij de zeebodem en zwemt er nieuwsgierig op af. Het lichtje beweegt zich langzaam neerwaarts. Plotseling is er een zuigstroom en het volgende ogenblik klappen twee van scherpe tanden voorziene kaken op elkaar en is het addertandvisje er geweest.

De diepzee lijkt de meest onwaarschijnlijke plaats voor leven, maar zelfs hier is het te vinden, gevoed door organisch materiaal dat vanaf het zeeoppervlak langzaam naar beneden dwarrelt (zeesneeuw) en door bronnen die mineralen omhoogspuiten uit de aardkorst; zelfs voor ander leven zeer

54

5 FEBRUARI 2022

beeld Kees van Reenen

Van pool tot pool

De keizerspinguïn trotseert de zuilpoolwinter bij temperaturen tot -60°C, met een ei op zijn voeten

en en

Kee beeld

an sv

Re

In de oceaantrog

Overal leven?

Mensen kunnen in de diepzee slechts overleven in een drukcapsule. Er zijn dieren die iedere nacht vanuit de diepe zee heen en weer gaan naar de oppervlakte. Kennelijk kunnen ze hun inwendige druk aanpassen aan de waterdruk.

Vissen die op enige honderden meters diepte leven hebben grote ogen om het laatste licht op te vangen, maar op nog grotere diepte zijn veel soorten blind. Zo waarschijnlijk ook Abyssobrotula galatheae, de recordhouder van de grootste diepte waarop ooit een vis is gevangen: 8370 meter diep in de Trog van Puerto Rico.

Hoe onvoorstelbaar ook, er is vrijwel geen plek op aarde waar geen leven is. In zoutmeren is echter slechts microscopisch leven mogelijk.

Het Assalmeer in Djibouti en de Garabogazköl aan de Kaspische Zee hebben een zoutgehalte van 35 procent en het Don Juanmeer op Antarctica spant met 40 procent de kroon. In zulke meren leven slechts eencellige algen, schimmels of bacteriën. Het bekendst is de Dode Zee, met een gemiddeld zoutgehalte van 28 procent eveneens bijna levenloos.

gitige zwavelspuiters schenken leven aan bacteriën en die voeden op hun beurt garnalen en kokerwormen.

Sneeuwstormen Slechts weinig soorten hebben zich weten aan te passen aan zulke extreme omstandigheden. In de poolstreken gaat het om bekende dieren als de ijsbeer en misschien wel de meest indrukwekkende, de keizerspinguïn, waarvan de mannetjes als enige levende wezens de zuilpoolwinter trotseren in sneeuwstormen en temperaturen die kunnen dalen tot -60°C, met een ei onder een huidplooi op hun voeten.

In de Siberische taiga blijt in de sneeuwrijke winter het auerhoen, dat als een van de weinige dieren sparrennaalden kan verteren, eenzaam achter.

Aan de andere kant van het spectrum, in de Sahara, leven onder meer de addax, een antilope die dwars door de woestijn van plaats naar plaats trekt op zoek naar groen, en hoornadders, die zich schuilhouden totdat er in de koele nacht een klipdas of andere prooi voorbijkomt. In de Gobiwoestijn bieden de laatste wilde kamelen temperatuur-

verschillen van meer dan 50 graden tussen zomer en winter het hoofd.

Dergelijke toestanden zijn pittig, en dus kiezen veel dieren voor de trek. Als in de Kalahari de droge tijd invalt, trekken grote kudden olifanten en andere planteneters richting de Okavangodelta in Botswana, een voettocht van honderden kilometers onder barre omstandigheden. Vogels trekken van Noord-Europa naar het Middellandse Zeegebied of Afrika, van Canada naar het Caraïbisch gebied en van Siberië naar Australië. Zelfs de kleinste vogels ter wereld, de kolibries, volbrengen zo’n huzarenstukje. Zo legt het robijnkeeltje meer dan 3000 kilometer af, waarvan 1000 in één ruk over de Golf van Mexico.

Blijven of op reis Onze grutto, de Nederlandse broedvogel, moet het aleggen tegen neef rosse grutto. Terwijl duizenden exemplaren uit Scandinavië vakantie vieren in Zeeland, rusten de vogels uit Alaska uit in Nieuw-Zeeland, een reis van meer dan 10.000 kilometer zonder onderbreking over de Grote Oceaan.

55

5 FEBRUARI 2022

Eén rosse grutto wist het wereldrecord non-stopafstandvliegen voor vogels te vestigen: 11.680 kilometer, acht dagen vliegen. Misschien wel de zwaarste tocht moeten juferkraanvogels uit Siberië volbrengen. Op hun weg naar India of Pakistan stuiten ze op het hoogste gebergte ter wereld, de Himalaya.

Om daar overheen te komen, in de ijle lucht op zo grote hoogte, moeten de weersomstandigheden gunstig zijn, maar die kunnen plotseling omslaan, waardoor de kraanvogels hun poging voor die dag moeten opgeven.

Ook sommige vleermuizen, vlinders (waaronder de atalanta) en een libel (de wereldzwerver) leggen in sommige gevallen duizenden kilometers af, maar niet zo veel als walvissen. De grijze walvis is de winnaar: eenmaal werd een reis gemeten van 22.511 kilometer.

Blijven of op reis? Beide opties brengen gevaren en grote inspanningen met zich mee. De steenbok bedwingt met zijn hoeven een stuwdam, de juferkraanvogel met zijn vleugels de Himalaya. Wellicht zijn deze inspanningen eens niet meer nodig (Jesaja 11), maar tot die tijd dwingen ze respect af.

Toppunt van vakantie

plezier

Recreëren in eigen sfeer!

RUIME KAMPEERPLAATSEN

VROEGZOMER ARRANGEMENT Kijk voor de mogelijkheden op de site of scan de code!

PRIVÉ SANITAIR VERHUUR ACCOMMODATIES INGERICHTE DE WAARD TENTEN GLAMPCAMP LUXE SAFARITENTEN SPEELTUINTJES

ZWEMBAD (KAN) OVERDEKT RECREATIETEAM IN HET MOOIE VECHTDAL

WWW.DEKLIMBERG.NL • 0523 - 26 19 55 • HARDENBERG

Welkom op onze christelijke gezinscamping. U vindt onze gezellige camping in het Friese Gaasterland, midden in het merengebied en tussen uitgestrekte weilanden. Kom kamperen met uw eigen tent/caravan, of huur bij ons een chalet of lodgetent. www.deverborgenhoek.nl info@deverborgenhoek.nl Bokkeleane 3 8571 RN Harich 0514-602065

RECEPT

Veelzijdig zaadje marielle@rd.nl et is niet iets waar je meteen bij stilstaat als je je oer-Hollandse volkoren sesambrood ophaalt bij de bakker, maar dat sesamzaadje dat de korst van het brood opvrolijkt heeft al een hele reis afgelegd.

De sesamplant groeit in tropisch en subtropisch gebied en komt van oorsprong uit Afrika. Maar ook in India, Zuid-Amerika en in de Arabische wereld wordt sesam al honderden jaren verbouwd, vaak vooral om de olie.

Dit keer gaat het me om het sesamzaadje in z’n geheel. Ook al zo’n smaakvol ingrediënt, dat we eigenlijk te weinig waarderen. De laatste jaren is het in de vorm van pasta –tahin heet het dan– heel bekend geworden, met name door recepten van Yotam Ottolenghi.

H

In het recept van deze week gaat sesam samen met zoet. Een combinatie die veel voorkomt in de Arabische keuken, maar die we ook hier al jaren kennen. Ik moest meteen denken aan de taai-knapperige zoete sesamcrackertjes die ik als kind soms at.

De zoete balletjes uit het recept zijn fijn voor lezers die graag gebruikmaken van natuurlijke suikers, maar zijn voor anderen evengoed lekker.

Die sesamolie ís ook een fijn goedje. In de Nederlandse keuken is het niet zo bekend, in de oosterse des te meer. Het geeft een dressing, een wokgerecht of een pasta zomaar een heel eigen smaak.

Dadel-sesamballetjes Ingrediënten (voor 12-15 balletjes): 125 g zachte medjooldadels (ongeveer 6 grote), 25 g wit sesamzaad, 25 g amandelmeel, 25 g kokosolie (roomboter kan ook), 50 g havermout, snuf (liefst grof gemalen) zeezout, 15 g extra (geroosterd) sesamzaad om te bestrooien.

Bereiding 1. Verwarm een koekenpan (zonder olie) en rooster de sesamzaadjes in enkele minuten lichtbruin. Let op, dit kan snel gaan.

2. Ontpit de dadels en snijd ze in stukjes. Doe ze met het sesamzaad in een kleine keukenmachine of in het hakmolentje van een staafmixer.

Draai een paar keer.

3. Smelt het kokosvet (of de boter)

in een pannetje. Voeg het daarna toe aan het dadel-sesammengsel, en doe ook het amandelmeel, de havermout en het zout erbij. Meng met de machine tot het een kleverige, samenhangende massa wordt.

4. Rol het ‘deeg’ tot een dikke pil (een rol) en snijd in 12 of 15 stukjes, afhankelijk van de gewenste grootte van de balletjes. Vorm elk stukje tot een mooi, stevig balletje.

5. Rol elk balletje door het sesamzaad. Duw goed aan zodat de zaadjes goed aan het balletje kleven. Laat de balletjes opstijven in de koelkast.

Serveer ze liefst ook koud.

57

5 FEBRUARI 2022

Wie redt de planeet?

Arien van Ginkel

Ook als de mens vanaf morgen geen grammetje CO2 meer uitstoot, gaat de opwarming van de aarde nog wel even door, zeggen wetenschappers. Is de mens bij machte om de planeet te redden?

Puntuit vroeg het haar panel.

Meer les over klimaat nodig

De aarde is eindig, net als het leven

Naam: Emily Zandijk Leeftijd: 14 Woonplaats: Arnemuiden Opleiding: vmbo-bb aan het Calvijn College, locatie Kerkpolder Doucht op: 38 graden

Naam: Justin Zandee Leeftijd: 17 Woonplaats: Leusden Opleiding: vwo aan het Van Lodenstein College in Amersfoort Doucht op: 43 graden

„De ijskappen smelten en er zijn steeds meer overstromingen. Het sneeuwt in Griekenland. En in Nederland is het nu juist weer warm voor de tijd van het jaar. Tegen de tijd dat ik oma ben, zal het wel veel slechter gaan met de wereld. Ik denk niet dat de aarde nog te redden valt.

Ik zou ook niet weten hoe we dat zouden moeten doen. Afval scheiden natuurlijk, maar dat gaat niet zo veel verschil maken. Nieuwe uitvindingen zoals de elektrische auto lijken wel handig, maar die auto’s hebben ook weer stroom nodig.

Het zou goed zijn als ik op school meer les krijg over klimaatverandering. Want ik maak me nog niet zo druk om het klimaat. Als ik hoor dat het slecht zal gaan denk ik: gelukkig is het nog niet zo extreem. En dan leef ik gewoon weer verder.”

„We zullen bewuster moeten gaan opletten hoe we leven en wat we eten. Er zijn nu al mensen die vlees maken van planten. Dat zal onze toekomst wel zijn. We kunnen natuurlijk niet eindeloos op grote schaal dieren blijven slachten. Voor een biefstukje heb je 2000 liter water nodig. Dat is gewoon bizar natuurlijk. Dat moet anders. Als iedereen z’n gedrag verandert, kunnen we als samenleving een hoop voor elkaar boksen.

We zullen Gods hulp nodig hebben om klimaatverandering te stoppen. Want de mens is geen goede rentmeester. De alarmerende berichten over het klimaat zetten me stil bij de eindigheid van alles. Aan deze door God geschapen aarde komt ook een einde. De aarde en wij gaan naar de eeuwigheid toe. Dus het is de tijd om de Heere met ernst te zoeken.”

58

5 FEBRUARI 2022

Puntuit legde haar volgers op Instagram de volgende stelling voor: ”Het klimaat is niet meer te redden”.

De 202 volgers die stemden, denken daar zo over:

EENS

ONEENS

27%

73%

Heftig nieuws komt niet binnen

Verblijf op aarde wordt onprettig

Naam: Annelien van Maren Leeftijd: 14 Woonplaats: Alblasserdam Opleiding: havo aan het Wartburg College, locatie Guido de Brès Doucht op: 42 graden

Naam: Leander Kwintenberg Leeftijd: 12 Woonplaats: Rijssen Opleiding: havo/vwo aan de Jacobus Fruytier scholengemeenschap in Rijssen Doucht op: 42 graden

„Als mensen hebben we niet in de hand wat er met de aarde gebeurt.

Dat is in Gods hand.

In het nieuws hoor ik wel over de warmste zomer ooit”, maar dan denk ik: ik vond het eigenlijk wel lekker. En als ik lees dat de poolkappen smelten denk ik: tja, daar kom ik toch nooit.

Ik moet zeggen dat ik niet zo veel merk van klimaatverandering. Om nu van alles te gaan doen voor het klimaat, vind ik heftig.

Misschien is de klimaatverandering ook wel heftig, maar daar merk ik nog maar weinig van. Vorig jaar waren die overstromingen in Limburg.

Toen dacht ik op een gegeven moment wel: Dit is serieus voor de mensen die daar wonen. Die hebben geen huis meer. Maar zo lang het huis waar ik woon niet wordt verwoest door een overstroming of tornado, komt het bij mij niet zo binnen.”

„Ik denk niet dat de aarde echt onleefbaar wordt, maar het zal hier wel een stuk onaangenamer worden. De winters zullen nooit meer zo worden zoals ze waren.

Ik maak me zorgen om het klimaat.

Ik zie dat er nu al bijna geen ijs meer is. Als ik straks vader ben en er valt een keer sneeuw, dan weten mijn kinderen niet eens wat dat is. Dan missen ze toch iets. Computerspelletjes zijn natuurlijk wel leuk, maar sneeuw en ijs: dat is helemaal geweldig.

De Nederlandse zomers vind ik het lekkerst als het een temperatuurtje van 28 of 30 graden is. Dan kun je lekker naar het zwembad. Maar nu is het de ene zomer loeiheet door hittegolven en de volgende zomer is het druilerig weer. Daar heb je niks aan.

Vakantie is dan ook niet leuk meer.”

59

5 FEBRUARI 2022

Een gewiekte verzameling Marjolein Snoeij-de Pee

De slaapkamer van Pieter Goossen (13) staat in het teken van zijn verzameling. Twee foto’s van gele heli’s beslaan de muur boven zijn bed. Dat hier een helikopterfan slaapt, is duidelijk.

E

achterkanten gelezen had, besloot hij het boek ”Lifeliner 2”, geschreven door Adri Burghout, mee terug te nemen naar de klas. Vanaf het moment dat hij het boek dichtsloeg, wist Pieter dat hij later piloot van een traumahelikopter wil worden om mensen te kunnen redden zonder last te hebben van iles. „Om traumahelikopterpiloot te kunnen worden, moet je goed je best doen. Je moet een vliegbrevet hebben, want anders mag je niet vliegen. Piloten van traumahelikopters zijn vaak ex-militairen. Dat maakt het makkelijker. Als je tien jaar bij defensie werkt, hoef je je vliegbrevet niet zelf te betalen.

Ook moet je papieren hebben om met nachtzichtapparatuur te kunnen werken. De piloten gebruiken die om in het donker te kunnen vliegen. Voor mijn verzameling heb ik geprobeerd de apparatuur realistisch na te maken, maar dat was lastig. Ik heb twee stevige, kartonnen kokers aan elkaar geplakt en zwart geverfd. Helemaal tevreden ben ik nog niet. Voor de bemanning van een traumahelikopter is de apparatuur belangrijk om te hebben. Alles wat je buiten ziet, krijgt in het donker een groene kleur. Volgens mij zijn hoogspanningsdraden alsnog lastig te zien. Maar als er twee hoogspanningsmasten staan, weten de piloten ook dat er draden tussen hangen.”

en oranje vliegoverall met relecterende strepen op de mouwen en een embleem op de borst, waarop de naam ”Pieter Piloot” prijkt. Pieter uit Dirksland is er trots op. Hij heet het pak, dat door zijn tante gemaakt werd, van zijn ouders gekregen en inmiddels behoort het tot een van de meest favoriete items uit zijn verzameling.

Zo’n vier jaar geleden zocht Pieter op school naar een leuk leesboek. Zijn juf had een doos vol boeken staan, waar hij uit mocht kiezen. Nadat hij wat voorkanten bekeken had en een aantal

Registratienummers Alles wat met traumahelikopters te maken heet, krijgt een plek in Pieters verzameling: „Het verzamelen begon met een velletje stickers waarop

en ss Vo n a im v beeld W

60

5 FEBRUARI 2022

abeeldingen staan van verschillende hulpdiensten. Mij gaat het vooral om de heli’s.

Wat ook in mijn verzameling thuishoort, is een traumahelikopter op schaal. In 2018 kreeg ik een bouwpakket om er een te maken. Een kennis heet me geholpen met het plakken van de stickers en het spuitwerk. Zelf heb ik een papieren hangar voor de helikopter geknutseld, maar die is inmiddels helaas aan vervanging toe.”

Verder ligt er een klein notitieboek met een zwarte ringband tussen de verzamelde spullen: „In dat boekje schrijf ik alle registratienummers van de Nederlandse traumahelikopters op. Ook noteer ik welke ik gezien heb. Verder houd ik bij welke helikopters vervangen worden en wat het volgende toestel wordt. Na vijtien jaar moet een traumahelikopter vervangen worden, omdat hij voorzien moet zijn van de modernste snujes,

Pieter Goossen, verzamelaar

zoals de apparatuur in de cockpit.”

Pieter onderscheidt het motorgeronk van een helikopter en een motorvliegtuig. „Als ik een helikopter hoor, laat ik alles vallen en ren ik naar het raam. Waar ik woon, komt de traumaheli vaak over. Vorig jaar landde er een in Dirksland voor een reanimatie. Mijn zusje en ik zijn direct gaan kijken. Van de piloot mochten we een kijkje in de cockpit nemen en foto’s maken. De foto’s, waarop ik bij de traumahelikopter sta, bewaar ik natuurlijk ook bij mijn verzameling.”

Gezocht: vreemde of verrassende verzamelingen op zoek naar kinderen in de leeftijd van 4 tot en met 12 jaar die er, net als Pieter, over willen vertellen.

Wil je meedoen? Stuur dan uiterlijk vrijdag 11 februari een bericht naar nieuws@kits.nl en laat alvast weten wat je verzamelt.

Een verzameling brandweerhelmen, pennen of spullen van het koninklijk huis. Het kan allemaal.

Sommige verzamelingen behalen zelfs het Guinness Book of World Records.

Heb jij ook zo’n uitgebreide, vreemde of verrassende verzameling? De redactie van Kits is

61

5 FEBRUARI 2022

beeld Wim van Vossen

„Ik ren naar het raam, als ik er een hoor”

Ontspannen & Genieten

AAN DE ZEEUWSE KUST

Hotel-Appartementen De Oude Hamer is zeer rustig en charmant gelegen in Mechelen in het Geuldal op een van de mooiste panoramaplekjes. Prachtige ligging temidden van glooiende hellingbossen, heuvels en dalen, omgeven van natuurschoon.

Uitermate geschikt als start- en eindpunt voor dagtripjes naar bv. Maastricht, Valkenburg, het drielandenpunt in Vaals, Monschau en de Ardennen en Eifel etc.

Ideaal voor natuurliefhebbers en rustzoekers.

Gemoedelijke, ongedwongen sfeer.

1992-2022

30 JAAR D I T VA K A N T I E S E I Z O E N

Voor meer informatie kijk op www.deoudehamer.nl - Tel. 043 - 455 13 91

Verrassingen en superleuke activiteiten Koudekerkseweg 165 www.devlaschaard.nl

Middelburg

Telnr.

info@devlaschaard.nl

06-20328254

Volg ons op

Uw tweede thuis in Twente

Tip voor de meivakantie!

Scan & ontdek

Boek eenvoudig online via:

kleinebelties.nl Hardenberg | 0523 261 303

VAKANTIE IN DE BETUWE ✔ ✔ ✔

! "

Diverse bungalows & landhuizen Overdekt zwembad Kleinschalig & gemoedelijk

✔ ✔ ✔ ✔

Gezellige horeca Rust & ruimte Nabij unieke natuurgebieden Zondagsrust

0546 – 57 98 65 www.bungalowparkhogehexel.nl

Boerderijcamping de Vijverhof in Ommeren, voor ouderen en gezinnen. Goede sanitaire voorzieningen, ook voor mindervalide.

Te huur: stacaravan, chalet en vakantiewoning. www.campingdevijverhof.nl info@campingdevijverhof.nl Ommerenveldseweg 51 4032 NB Ommeren 0344 60 19 73 • 06 21 61n 16 10

WOORDZOEKER VAKANTIE

AUTO BARBECUE BERGEN BERGMEER BERGSCHOENEN BOEK BOOT BOS CARAVAN DIERENTUIN DUINEN EUROPA

FIETSEN GEZELLIG GOLVEN GROEPSREIS HARING KABELBAAN KAMPEREN KAMPVUUR KANO KUST LEZEN MOUNTAINBIKEN

ONWEER PATAT PICKNICKEN REGEN REIZEN RIVIER RODELEN SCHEP SLAPEN SNACK SNORKELEN SPEELTUIN

SPELEN SPELLETJE STRAND STRANDHUISJE TAFELTENNIS TENT TREIN UITRUSTEN VAKANTIEHUIS VLIEGTUIG WANDELEN WARM

WATER WATERVAL ZEE ZOMERAVOND ZON ZONSONDERGANG ZWEMBAD ZWEMMEN

P

E

G

E

N

N

F

R

IJ

N

N

E

N

Z

D

O

M

N

O

Z

A

E

R

I

E

S

U

V

E

R

I

V

I

E

R

N

I

A

T

K

T

A

N

P

L

U

P

L

S

C

H

E

P

E

L

U

A

N

E

O

A

W

A

E

V

L

E

E

U

I

T

R

U

S

T

E

N

R

N

T

T

L

A

P

R

K

E

Z

E

N

E

R

I

N

S

E

D

A

T

P

S

I

M

R

R

E

W

Z

E

L

O

R

E

N

I

P

K

O

I

S

N

A

E

O

M

E

P

N

E

P

T

R

S

D

U

E

E

C

R

K

K

N

N

R

M

G

I

M

A

G

E

U

L

P

H

D

K

L

A

C

N

S

E

M

O

U

N

T

A

I

N

B

I

K

E

N

B

D

E

A

O

G

E

S

D

N

O

A

D

K

E

F

O

N

I

O

B

O

S

N

I

N

O

I

T

O

E

N

G

R

T

T

N

C

T

V

R

H

E

S

L

I

E

N

B

E

I

V

G

R

U

S

K

T

N

A

N

G

G

K

A

R

B

N

W

E

I

S

L

A

E

E

U

N

A

R

A

Z

I

A

V

A

E

E

R

E

C

F

B

O

N

D

E

K

K

E

V

W

U

B

R

H

R

T

U

H

E

I

T

E

G

L

N

N

A

M

A

E

T

E

E

N

G

L

O

B

E

R

G

M

E

E

R

O

V

O

R

M

G

L

T

E

E

E

J

S

I

U

H

D

N

A

R

T

S

Z

A

B

E

B

A

G

N

F

L

E

Z

E

N

E

Z

I

E

R

L

N

C

A

I

A

W

E

W

A

T

E

R

A

E

U

C

E

B

R

A

B

O

D

L

A

N

R

A

T

E

N

W

D

S

P

E

L

L

E

T

J

E

Z

V

N

63

5 FEBRUARI 2022

beeld iStock

Oplossing:

Nieuw in Frankrijk in de Corrèze

NI EU W

Christelijke familiecamping met zwembad en animatie voor de kinderen.

Kijk snel op: www.campingpredespelerins.nl

Camping Pré des pèlerins Cors s 19260 Veix

Geniet van uw vakantie op een unieke locatie midden in de natuur Op het domein van de Molen van Medael in Hombourg geniet u van vakantie op een unieke locatie. Onze luxe vakantiewoningen zijn gelegen midden in de natuur, met aan de ene zijde het bos en aan de andere kant het riviertje de Gulp, dat langzaam zijn weg baant door het dal. Op ons domein bevinden zich een grote speeltuin, tennis- en voetbalveld, (beach-)volleybalveld, jeu des boulesbanen en grote speelweides.

Activiteiten & gastronomie

Rue de Rémersdael 98 | 4852 Hombourg (België) +32 8778 4350 www.molenvanmedael.eu | info@molenvanmedael.eu

Bezoek onze ambachtelijke stroopstokerij en beleef & proef de geheimen van dit eeuwenoude ambacht. Ook kunt u zelf uw eigen Limburgse vlaai bakken in onze traditionele houtgestookte oven. Wij verzorgen ook huifkartochten en hebben een survival- & outdoor-parcours en boogschietbaan. Daarnaast verzorgen wij ontbijt, lunch, picknick en warme maaltijden of bbq voor onze gasten! Kijk op onze website voor de vele mogelijkheden!

1

PUZZELS

2

3

4

6

Cryptogram

Verticaal 2 Voor zo’n troep is het een geestelijke titel (8); 3 Samenstel van stroomdraden (17); 5 Geklets van een feeks (3); 6 Bezwaarschrift tegen een ideale ton (9); 7 Jantje zag zo’n vrucht eens hangen (9); 8 Het overdragen van bevoegdheden aan de afvaardiging (9); 10 Wordt de civetkat in Spanje als rijdier gebruikt? (5); 12 Matig de eerste schilderstechniek (7); 15 Strikjes aan de gordijntjes (9).

scherpe kant

7

8

9

Horizontaal 1 Dat is de bedoeling van structuur (5); 4 De vrouw die kweelde (7); 9 Dichter van nu voor de camera (13); 11 Die geschiedenis is universeel (14); 13 Het gas komt licht in de middag terug (4); 14 Een vogel die nooit rustte (9); 16 De druk van zeerovers (13); 17 Het is duidelijk dat hij geen geld (bij zich) heeft (7); 18 Die staaf is van een gewei gemaakt (5); 19 Samentrekking van een goot en een scheut (4).

boodschap

5

10

11

13

14

15

16

17

18

19

Oplossing vorige puzzel Horizontaal: 1 baaierd; 6 letterwijs; 7 brokken; 10 zwabberen; 12 balkenbrij; 14 overleveren; 16 druif; 17 ontzien; 18 morgen; 19 beteren.

stokpaardje

herhaling

12

zenuwtrek

vaardigheid

knaagdier

uitroep

Verticaal: 2 Abel; 3 interieurverzorger; 4 rarekiek; 5 lijmen; 8 kwakken; 9 abonneenummer; 11 Bahrein; 13 avers; 15 gegeven.

Zweedse puzzel Prijspuzzel

gangmaker

6

redekunst

triomftocht

schuimwijn

2

8 3

4

kratergolf

gevoelig voor vlijerij

9 bedorven

1

familielid

De prijs voor deze week is het boek ”Een beker koud water”, door Christine Farenhorst (uitg. De Banier).

streep

5

preek

Slavische titel

nummer (afk.)

lichaamsdeel

Onder de inzenders van de goede oplossing wordt een prijs weggegeven. Stuur uw oplossing voor 10 februari bij voorkeur per mail naar puzzel@rd.nl of anders per briefkaart naar Reformatorisch Dagblad, Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn.

7

boerderijdieren

De oplossing van vorige week is: stilstand. De prijs gaat naar Lenie den Ouden uit Bleskensgraaf.

1

ontstekingsremmer

© Persbelangen

1

2

3

4

5

6

7

8

9

65

5 FEBRUARI 2022

2

3

4

5

6

7

8

Informatie over kerkdiensten, kerkelijke gemeenten en voorgangers

12 gezellige familieparken in Midden- en Zuid-Frankrijk •

• •

In de Alpen en de Pyreneeën, aan de kust van de Middellandse zee en Atlantische oceaan, in de Dordogne en de Poitou-Charentes.

Vakantiehuizen voor 2, 4, 6, 8 en 10 personen.

Voor senioren en gezinnen met kinderen van alle leeftijden.

•

• • •

Plaats

Parken met redelijk wat en heel veel animatie: zwembad(en), restaurant, tennis, speeltuin, kinderclub.

Op alle parken Nederlandstalige medewerkers.

Kwaliteit van de vakantiehuizen is bovengemiddeld.

Diverse huizen met airco, jacuzzi, privé zwembad.

Voorganger

Plaats, postcode of kerkelijke gemeente

www.francecomfort.com

De sfeer van �ankrijk, het comfort van thuis

Kerk in Malawi is dienstbaar aan allerarmsten Helpt u mee?

Christenen in Malawi staan voor grote uitdagingen en weten zich geroepen te helpen en langs de weg van dienstbaarheid te getuigen van het Evangelie.

Met de RD-actie willen we hen steunen. Doet u mee?

Lees en kijk de verhalen en de praktische doelen op

www.rd.nl/actie Steun deze actie van het RD en geef op

IBAN NL67 INGB 0002 9707 00

Zoeken

COLOFON

RDMagazine is een wekelijkse uitgave bij het Reformatorisch Dagblad.

Directie Ir. C. Heutink Hoofdredacteur Dr. ir. S. M. de Bruijn

HET LAATSTE WOORD

Chef Clasina van den Heuvel Redactie Margreet van den Berg, Aline de Bruin, Miranda van de Bruinhorst,

Gezegend

Enny de Bruijn, Mariska Dijkstra, Janette Hertog, Chris Klaasse, Jaco van der Knijff, Rudy Ligtenberg, Mariëlle

„Geloofd zij God…”

Oussoren, Roosmarijn Reijnoudt Ontwerp Corné van der Horst

Psalm 68:36

Vormgeving André Kikkert, Hans Kraayeveld

In de hele psalm gaat het over de grootheid en de Redactie

macht van de God van Israël. De God Die woont in de

RDMagazine

tabernakel te Jeruzalem. De bergen rondom kunnen

Postbus 613

hoger zijn, maar toch wil God juist hier, op de Sion,

7300 AP Apeldoorn

wonen tot in eeuwigheid.

055-5390222

Vreeswekkend is God. Vreeswekkend „uit Uw

rdmagazine@rd.nl

heiligdommen”, staat er. Sommige vertalers menen Abonneeservice

dat hier bedoeld wordt dat Gods vreeswekkendheid

Postbus 613

de tabernakel te buiten gaat. Hoe het ook zij: David

7300 AP Apeldoorn

besluit zijn lied met een lofzang op God: „Geloofd

055-5390498 abonneeservice@erdee.nl

zij God.” Of, zoals het Hebreeuws eigenlijk vertaald moet worden: „Gezégend zij God.”

Adverteren 055-5390499 advertentie@erdee.nl Tips voor de inhoud van RDMagazine? rdmagazine@rd.nl WhatsApp 06-43020391 EMG legt van abonnees gegevens vast voor de uitvoering van een overeenkomst en om hen te informeren over producten en diensten. Voor meer informatie over het privacybeleid en de algemene voorwaarden van EMG, zie erdeeservice.nl.

67

5 FEBRUARI 2022

AANG ENBRUG tro

l ec

VOOR VERKOOP , REPARATI E EN SERVICE

Witgoed kapot?

Meld nu je service-aanvraag • Service aan vrijwel alle merken • Snelle reparatie door vakkundige monteurs • Geen reparatie mogelijk? Voorrijd- en inspectiekosten worden niet berekend bij aanschaf nieuw apparaat • Garantiegeval? Factuur rechtstreeks naar fabrikant!

(Ook wanneer u uw apparaat elders heeft gekocht) voor de volgende merken:

Oude Zandweg 24 | Westkapelle | 0118 - 57 24 27 | aangeenbrugelectro.nl/reparatie

Al meer dan 25 jaar dé witgoedspecialist van Zeeland

Komt wel goed