Terdege magazine - 17 jan 2023

Jan en Anna Keuken wonen bij de oosterburen

Klassieke orgels

Wim, Julian en Lucas

De nieuwste modellen voor beginners en gevorderen speelklaar in onze showroom.

Altijd keuze uit meer dan 40 Occasion Orgels.

Bezoek onze vernieuwde Hauptwerk afdeling.

Portable Orgels Modellen van alle bekende merken: Johannus, Viscount, Content & Dexibell.

Het Grootste

JohdeHeer, al 125 jaar dé muziekinstrumenten speciaalzaak!

JohdeHeer staat voor service en kwaliteit. Al 125 jaar zijn wij het adres voor iedereen die muziek maakt en zijn wij het muziekcentrum van Nederland. 15 afdelingsspecialisten helpen u graag met het maken van de juiste keuze voor uw muziekinstrument. Wij zien u graag in onze showroom!

Waarom JohdeHeer?

% Meer dan 125 jaar ervaring

% 2500m2 showroom

% Laagste prijsgarantie

% Dealer van alle A-merken

% 2 tot 10 jaar garantie

% Eigen service- en bezorgdienst

% Eigen piano atelier

Roland FP10 Digitale Piano

Digitale piano’s

Christian, Pascal en Bram

Yamaha CSP-170

Digitale Piano

Digitale piano met authentieke vleugelklank naast een groot scala aan extra klanken.

Wit/Zwart voor 3749,-

Klanten beoordelen onze service met 9,5 /10 (o.b.v. 1813 klantreviews)

Portable digitale studiepiano met gewogen PHA4 klavier. Ook speciale bundel aanbiedingen!

Alhambra

Z-Nature

Klassieke Gitaar Gitaar met Cederhouten bovenblad

Meer dan 20 Alhambra modellen uit voorraad leverbaar

Keuze uit meer dan 200 modellen klassieke gitaren van alle bekende merken: Alhambra, Artesano, Cuenca, Yamaha, Juan Salvador, Stagg

Vanaf 3395,-

Vanaf 1495,-

Van 688,- voor 399,-

Van 325,- voor 299,-

Muziekcentrum van Nederland

Akoestische piano’s

Uitgebreide collectie Duitse Piano’s met merken als Schimmel en Seiler

Santos Y Mayor Klassieke

Gitaar

Gitaar met de beste prijs/ kwaliteit verhouding

Uitgebreide collectie

Yamaha U1 en U3 modellen. Inclusief

Piano Luxury Pakket.

Yamaha PSRE-E473 Keyboard

Professioneel keyboard met 61-toetsen aanslaggevoelig klavier.

Keyboards

Ludio KB-20

Keyboardbank

Klassieke Kindergitaar 1/4 model, blauw

Ludio Gitaarstatief

Yamaha PSR-F52 Keyboard

Yamaha PSR-E273 Keyboard Stereo keyboard met ingebouwde lesfunctie.

Ludio KS-01

Keyboardstatief

SML Paris A300 Altsaxofoon Licht spelende saxfoon geschikt voor jonge spelers. Geleverd in een luxe koffer.

Yamaha YFL-212 Dwarsfluit

De allerbeste studie dwarsfluit. Geleverd inclusief luxe etui.

Unieke collectie Duitse Hofmann panfluiten

SML Paris TP500 Trompet Het perfecte instapinstrument. Geleverd inclusief koffer

Dienen

Eerlijk zijn We hebben het er vaak over, vinden het ook belangrijk, maar wie ís het? Welke indruk laten we na?

De Heere Jezus is eerlijk en vraagt dat ook van ons: Waar hadden jullie het over onderweg? Jawel, Hij wist het wel, maar wil het uit onze mond horen. Het moet een bekentenis worden, want er was ruzie geweest over: wie is de belangrijkste? Terwijl de Heere Jezus zojuist over Zijn lijden had gesproken. Niets van de diepte van het lijden gevoeld.

Jezus volgen betekent: sterven aan jezelf Executie van ”eigen ik”, van hoogmoed, arrogantie. Geen macht meer willen uitoefenen over anderen.

Dienen. Dan ben je in je hele doen en laten herkenbaar, dat is ook je gebed. Op die plek wil de Heere ons hebben Want Hij staat klaar om genadig te zijn. Hij schaamt Zich er niet voor om juist van kleine, nietige mensjes

God te zijn Juist van zulke mensen, die het moeten belijden: ik kan en wil Jezus helemaal niet dienen en toch... Hij trekt. Ik kan niet wegblijven bij Hem.

Als er een verlangen in je hart mag zijn om bij Jezus te horen, kun je niet op een afstand blijven staan discussiëren en je eigen gelijk willen halen.

Kijk, dat valt op Juist in onze tijd Je merkt het aan alles Heb je er ook zo’n last van? Steeds weer die oude Adam of Eva die weer overeind komt... Een valkuil.

Groeien in nederigheid en zachtmoedigheid Achter de Heere Jezus aan Groeien naar Hem is afzien van jezelf. Opzien naar Hem. Meer en meer. Voeten wassen, in plaats van de oren Het is goed, Heere, als dit tot eer is van Uw naam

Kijk, dan gaat de Heilige Geest je meer en meer op de Zoon richten, Die kwam om te dienen Mag Hij u dienen door Zijn lijden? U redden door Zijn dood?

Kneed me dan maar, Heere, totdat ik een ”vat” ben, zoals U het wilt

Dienstbaar aan Hem!

tekst: DS. G.H. VLIJM, WEZEP

Bij de buren

Ik was vergeten hoe mooi Engeland was. Natuurlijk had de reis die ik ooit als derdeklasser naar Canterbury en Londen maakte, indrukken achtergelaten. Maar hoe bijzonder Engeland echt is, ontdekte ik pas toen ik er in juni vorig jaar twee dagen was. Als je enkele tientallen jaren ouder bent, kijk je met andere ogen.

Neem nu universiteitsstad Oxford Het centrum staat bol van de historische gebouwen Maar liefst 39 colleges, die elk zelfstandig deel uitmaken van de universiteit van Oxford, zijn er te bewonderen. Het ene nog mooier dan het andere. Met eetzalen, bibliotheken en bijbehorende kapellen. Ik viel met mijn neus in de boter Die dag verleende de universiteit eredoctoraten. Door het centrum paradeerden hoogleraren in opvallende mantels. Hoe meer kleur, hoe hoger de graad. De rector magnificus had zelfs iemand die de sleep van zijn mantel droeg. Engeland staat bol van de bijzondere tradities. Zulke ervaringen maken dat je op een donkere, natte januaridag gaat verlangen naar vakantie. Met deze Terdege nemen we alvast een kijkje bij de buren.

PS: Terdege Live gaat D.V. 26 januari weer van start. Zie pag. 53.

Door het centrum van Oxford paradeerden hoogleraren in opvallende mantels. Hoe meer kleur, hoe hoger de graad

Sommige mensen wandelen graag buiten de gebaande wegen. Neem Anneke en Harmut Jagau, die met hun gezin in een camper door Oost-Europa trekken om hun beide dochters iets over Europa’s geschiedenis te leren. Want: ”Reizen is het beste boek” (pag. 72).

„Wie over de schutting kijkt, houdt contact met de buren” (Maarten Luther)

Inhoud

BEZINNING

04 MEDITATIE

32 BIJBELSTUDIE

Van wie is mijn lichaam?

34 DE LAATSTE ERNST

Ds J Belder: „Het lichaam wordt na het sterven gezaaid; daarin zit het perspectief van de oogst”

39 OGENBLIK

96 JOUW VRAGEN

MENSEN

14 FREDERIKSOORD

Kolonie van weldadigheid

24 WONEN BIJ DE OOSTERBUREN

Jan en Anna Keuken gingen van Duitsland houden

44 VRAGEN ROND GENDER

Prof. dr. H. Jochemsen: „We zien nu een protest tegen een onheus omgaan met mensen die ”anders zijn”

84 ZELFVERTROUWEN DOOR VECHTSPORT

92 HISTORIE

Paddingtonberen

100 DUURZAME BOOMKWEKER

Kees en Jaap Leune: „Je wilt toch rentmeester zijn?”

106 KONINGSHUIS

Prinses Margriet 80 jaar

114 FAMILIEBEDRIJF

REIZEN

56 VAREN NAAR NOORWEGEN

Scandinavië is een stuk ‘dichterbij’ dankzij een nieuwe

veerdienst vanuit de Eemshaven

62 HOLLAND AMERICA LINE

Emigreren in 1955

70 BUITEN DE GEBAANDE PADEN

Dieneke Nieuwenhuyzen: „Soms dacht ik: je wordt hier te oud voor, Dieneke. Maar het avontuur trok”

78 KUST VAN BRETAGNE

Op een dag duiken de kuikens van de zeekoet vanaf de rotswand in zee

ONTSPANNING

10 CONTACT

41 VERVOLGVERHAAL JENTHE

42 ONDER ONS

50 OP JACHT

Vrijpostige roodborst

53 TERDEGE LIVE

104 CULINAIR

Frans dessert

110 PUZZELS

Contact!

HOUDT VAN POST

Concert

Onze Rens van 7 geniet zo van jullie concerten! Hij luistert ze meerdere keren helemaal.

Gijsbert van Roekel, Veenendaal Redactie Terdege: Leuk dat je geniet, Rens! Ook alle aanwezigen in de Cunerakerk en belangstellenden thuis hartelijk dank voor het kijken en voor de bijdragen! Op ons YouTubekanaal is het kerstconcert nog steeds te zien.

TROUWE ABONNEES

Terdege zet vijf trouwe abonnees in het zonnetje als dank voor hun jarenlange abonnement.

H. Kloosterman uit Monster

E. de Vries uit Waarder

A.C. van Nifterik uit Randwijk

L.A. van Haaften-Boudewijn uit Wadenoijen

Hebt u een leuke brief, wilt u iemand bedanken of gewoon iets laten weten?

Stuur een mailtje naar redactie@terdege.nl.

Bij huwelijk, jubilea of geboorte leven wij graag mee! Stuur een kaart en wij sturen een kleine attentie terug.

H. Heshusius uit Doornspijk

Zij krijgen een cadeau toegestuurd.

Een kaartje voor

STEFANIE ROEST was 13 januari jarig Stefanie heeft sinds haar geboorte ernstige epilepsie en is dubbel gehandicapt. Al 28 jaar verblijft zij in Siloah in Bodegraven Broekveldselaan 18, 2411 NL Bodegraven.

JOSEPHINE OTTE (7) heeft een ingrijpende operatie ondergaan en krijgt na bestralingen nog chemotherapie Ooststraat 55, 4306 AB Nieuwerkerk.

JANTINE DE GREEF verblijft in een revalidatiecentrum na een ernstig ongeval Op 24 januari hoopt zij 20 jaar te worden Klimmendaal, Heijnenoordseweg 5, 6813 GG Arnhem.

Samen met dochter Noa (3) heb ik bolletjes van sneeuwklokjes geplant. Noa wil dit aan papa vertellen „Papa, we hebben eh ijsklontjes in de grond gedaan!”

Familie Verhoeks, Kesteren

Volledig op maat gemaakt en op uw lichaam afgesteld met maar één doel: perfecte slaap.

NATUURRUBBER EN BAMBOEVEZELS:

60% BETERE ABSORPTIE DAN KATOEN

ALPACA- EN MERINOWOL: UITSTEKENDE VENTILATIE EN VOCHTREGULATIE

VOLLEDIGE LICHAAMSONTSPANNING DOOR 100% CUSTOM ZONES

DE BEDDEN ZIJN

GEMAAKT VAN 100% NATUURLIJKE MATERIALEN

Facebook & Instagram

We vroegen: hoe ziet de vakantieplek van uw dromen eruit?

ALETTERUITENBEEK:

Idyllisch huisje met bergen en een meertje in het zicht (met airco)

ELIESJE26: Mooie natuur en strand met een heldere zee En boeken.

BRENDAVDBELT:

Aangename temperatuur, zwembad, uitzicht op zee Leuk dorp of steden in de buurt.

NELLEKEVKR: Dat is voor nu vast en zeker Ein Gedi, de woestijn en de oase. Zo vol van het echte leven

LIEFS_LAURA: Een rustig plekje, aan de kust, liefst beetje ruig. Schots, Engels of Scandinavisch

HOEKMANJOLIEN: Zo natuurlijk, ongerept, rustig en ruimtelijk mogelijk

VERSCHUUREMARLIES:

In de bergen, met heel veel bomen en mooie bloemen Een weide vol madeliefjes. Kleine wandelpaadjes

GERDIEN_HEEMSKERK:

Slovenië blijft mijn favoriet

In een tent aan het meer Het land door met de trein. Fantastisch!

Volg ons ook op Facebook en Instagram.

AART VAN GENT

Poedersuiker onder de neus

Op een zaterdag krijgen we in mijn nachtdienst een melding van een aanhouding met veel verzet Mijn collega en ik gaan alvast naar de deur waar de collega’s met de verdachte binnenkomen. We doen onze handschoenen aan. Die zijn speciaal voor ons ontworpen en beschermen tegen scherpe voorwerpen De verdachte komt geboeid binnen en verzet zich hevig Terwijl we veel geschreeuw en gevloek horen, pakken we hem over van de collega’s Ik zie dat hij een soort van poedersuiker (coke) onder zijn neus heeft. Ook ruiken we alcohol. Uit ervaring weten we dat dit een heel verkeerde combinatie is Iemand weet dan niet wat hij doet, kan erg agressief worden, is sterk en heeft geen pijngrens We zetten de jongen met het gezicht tegen de muur, ieder aan één zijde van de verdachte. Na het verwijderen van de handboeien zetten we zijn polsen vast in een polsklem Hij blijft zich verzetten en spuugt zelfs mijn collega in het gezicht. Reden genoeg om de klem iets verder aan te zetten. Na wat geworstel brengen we hem in de cel

„Goed gewerkt!” zeggen we tegen elkaar

Als ik een dag later binnenkom, spreekt een collega me aan. „Aan welke kant van de verdachte stond je gisteren?” Dan blijkt dat ik de pols van de verdachte heb gebroken bij het onder controle brengen van de man en dat hij inmiddels in het gips zit Dit kwam boven water toen de verdovende middelen en alcohol uitgewerkt waren en de man klaagde over een pijnlijke pols. Zo zie je maar wat die troep met je doet: ons kost het daardoor veel moeite om iemand onder controle te krijgen en pas later blijkt wat de schade is. Denk je voorzichtig te hebben gehandeld, terwijl je wordt uitgescholden en bespuugd Loopt het toch nog fout af

Terug naar de proefkolonie

Min of meer bij geval ontdekt ds. M. van Kooten dat zijn totaal verarmde voorvader Willem Leendertszoon ooit met vrouw en kinderen naar Frederiksoord werd gezonden. Om daar als kolonist een nieuw bestaan op te bouwen. Hoe verging het Willem en zijn nageslacht? Terug naar de proefkolonie.

Bezoekers van Gasterij Frederiksoord kunnen niet om hem heen. Bij binnenkomst staan ze direct oog in oog met een kolossaal portret van generaal Johannes van den Bosch, aan wie het dorp zijn bestaan heeft te danken Tegenover de gasterij pronkt een in brons vereeuwigde Van den Bosch Fier kijkt de grondlegger van de Maatschappij van Weldadigheid de wereld in Wil Schackmann, die in vier delen de geschiedenis van de koloniën van weldadigheid en heropvoeding beschreef, typeerde hem als „één bonk daadkracht”.

Vrijmoedig wandelt ds M van Kooten naar de bevlogen generaal om hem enige tijd peinzend op te nemen. Hij deelt het optimistische

mens- en wereldbeeld van de grote man achter de Maatschappij van Weldadigheid niet, maar de familie Van Kooten heeft wel het nodige aan Van den Bosch te danken Zonder diens project om ”verbasterde armen te verheffen”, zou hun geschiedenis er waarschijnlijk anders hebben uitgezien Al was er tot twee jaar terug niemand in de familie die zich dat realiseerde.

In het jaar 2021 plaatst Unesco drie Nederlandse koloniën van weldadigheid, waaronder Frederiksoord, op de lijst van Werelderfgoed. Dat intrigeert de hervormde predikant uit Elspeet. Hij gaat zich verdiepen in de geschiedenis ervan en leest de lijvige biografie van Angelie Sens over Johannes van den Bosch: ”De Kolonieman.

”IK BEN ÉCHT EEN ADAMIET EN HEB NIKS OM ME OP TE VERHEFFEN”

tekst & beeld: HUIB DE VRIES, KOLONIEN VAN WELDADIGHEID, WERELD ERFGOED

Volksverheffer in naam van de Koning.”

Dankzij internet ontdekt Van Kooten dat ook zijn verre voorvader Willem Leendertszoon, „de overgrootvader van mijn opa”, in de proefkolonie van Frederiksoord heeft gezeten. „Hij is in 1783 in Lopik gedoopt, in 1833 in Frederiksoord gestorven.” Verder napluizen leert dat Willem in 1812 bij de stadswacht van Amsterdam dient. „De reguliere militairen waren ingelijfd in het leger van Napoleon.”

Na het vertrek van de Franse overheersers treedt Willem Leendertszoon van Kooten in het huwelijk met boerendochter Annigje Woutersdochter van Wijngaarden. Het zit het jonge paar niet mee Terwijl het ene kind na het andere wordt geboren, blijven de inkomsten schamel „Tijdens de Franse overheersing was de Nederlandse economie totaal in elkaar gezakt”, verklaart hun Elspeetse nakomeling „Een derde van de bevolking was straatarm.”

Na een loopbaan als slecht betaalde boerenknecht, winkelier, arbeider en ambachtsman in Waarder en omliggende dorpen brengt de Maatschappij van Weldadigheid uitkomst. In 1828 trekt de inwoner van Waarder met vrouw en zeven kinderen naar het verre Drenthe.

KLEERMAKER

De in Frederiksoord uitgezette Monumentenroute loopt vanaf de gasterij via de Majoor van Swietenlaan en de Vredeslaan naar Huize Westerbeek. Het landhuis wordt in 1770 gebouwd in opdracht van jonkheer Nicolaas van Heloma Van 1821 tot 1830 biedt het onderdak aan Johannes van den Bosch en zijn gezin. Nu doet het dienst als kantoor van de nog altijd bestaande Maatschappij van Weldadigheid. Die draagt tegenwoordig zorg voor het beheer van 1.400 hectare cultuur- en bosgrond, waaronder het Landgoed Boschoord.

In museum De Proefkolonie krijgen bezoekers een indruk van de achtergrond van de kolonisten en hun bestaan in Frederiksoord Degenen die worden geselecteerd voor de proefkolonie, beschouwen zichzelf als bevoorrechte mensen Ook Willem Leendertszoon van Kooten valt dit lot ten deel. Dankzij een van de vele subcommissies van de Maatschappij van Weldadigheid, die paupers voor een plaats in de proefkolonie kunnen voordragen. „Zo was er ook een subcommissie in Woerden”, weet ds Van Kooten „Die had al contact met kleermaker Piet Corba. Hij woonde in Frederiksoord, maar had daar onenigheid gekregen. De

meeste kolonisten kregen twee koeien, hij maar een Om wat bij te verdienen, werkte hij twee dagen buiten de kolonie in zijn oude vak. Ook dat leverde te weinig op om hooi voor zijn koe te kunnen kopen Een verzoek om financiële hulp aan de gemeente Woerden, waar hij vandaan kwam, werd afgewezen. Uiteindelijk vertrok hij maar uit Frederiksoord ”

GOEDE WIL

Om de goede wil richting de armen in de regio te tonen, meldt de Woerdense subcommissie van de Maatschappij van Weldadigheid in 1828 Willem Leendertszoon van Kooten en zijn gezin aan als potentiële kolonisten De aanvraag wordt gehonoreerd, waarna de sjofele arbeider met vrouw en kroost naar Frederiksoord wordt vervoerd en daar een woning met bijbehorend stalletje betrekt.

Bij aankomst ontvangen de nieuwkomers het pakket met kleding dat de kolonisten volgens de commissie„ een betamelijk, zelfs behaaglijk voorkomen” geeft. Ook het benodigde gereedschap voor het werk in en rond het huis ligt gereed. Voor de vrouwen één bezem, één dweil en één platte boender. Verder ontvangen ze een wastobbe, een zeepbak, twee handdoeken en een spiegel. Voor Annigje Woutersdochter moet het een ongekende luxe zijn geweest, vermoedt haar verre nazaat

De meeste huidige huisjes aan de langgerekte Vaartweg zijn nieuw, maar wel in de stijl van de oude koloniewoningen gebouwd Halverwege staat nog een oorspronkelijk exemplaar uit 1823, zij het gerenoveerd. „Toen mijn voorvader hier kwam, was dit huisje dus nog maar vijf jaar oud”, constateert de hervormde predikant

HUISRAAD

De huisraad van de kolonisten bestaat uit wat bedden, kastruimte en een tafel met zeven stoelen Daarmee kan de inwoner van Waarder niet uit de voeten Hij moet plaats kunnen bieden aan Annigje, Wouter, Maria, Willem, Pieter, Willempje, Teuntje en Aagje. „Alleen Leonard, mijn

„Een mens is graag van voorname afkomst”

directe voorvader, mocht niet mee, omdat hij al 16 jaar was.”

Ook in Frederiksoord blijven de zorgen het gezin achtervolgen. Het heeft zich nog maar amper gesetteld als in 1829 Pieter overlijdt. „Een jaar later wordt er een tweede Pieter geboren, maar ook die is waarschijnlijk jong overleden. Over hem heb ik geen verdere informatie gevonden.”

Bij elke kolonistenhoeve hoorde drie hectare grond, meldt een informatiebord. Onder leiding van de Maatschappij bewerken en bezaaien de kolonisten hun perceel met het voorgeschreven gewas De schrale akkers worden onder meer bemest met de uitwerpselen van Amsterdammers.

De inzameling en verwerking van de stront uit ’s lands hoofdstad is een complete industrie Tot Steenwijk wordt de kwalijk geurende handel per schip vervoerd, vandaar per wagen Op papier is het allemaal eenvoudiger dan in de praktijk, mede door een ondiepte bij Muggenbeet. Die brengt een aantal schippers ertoe een deel van de lading voor de hindernis overboord te zetten, om na de barrière de resterende voorraad stront aan te vullen met water.

ISRAËLIETEN

In de annalen van de Maatschappij van Weldadigheid wordt ook verslag gedaan van de werklust van

de kolonisten. Ze zijn uit alle windstreken afkomstig en van alle mogelijke levensovertuigingen. „Zelfs de Israëlieten werken op het land”, deelt een opgetogen verslag mee. Hoewel de Joodse kolonisten bij toeval zijn terechtgekomen op het vruchtbaarste gedeelte van Frederiksoord, heeft de staf weinig verwachting van hun productiviteit. „Ze zijn te weinig aan den arbeid gewoon om grote verdiensten te hebben ” In een weekstaat met de verdiensten van de spinnerij staat achter de naam van de Joodse spinner Hoofien, die slechts 3 gulden en 25 cent bij elkaar heeft gesponnen, de vergoelijkende verklaring: „Israëliet”.

Daar staat tegenover dat het gedrag van de Joden voorbeeldig is Ze zijn kalm, bereid om te werken en dankbaar Als Hoofien en zijn echtgenote Jedidja Jesaja’s-dochter van Praag in april 1819 een zoon krijgen, geven ze hem de namen Jesaja Jacob Frederik De laatste naam als eerbewijs aan prins Frederik, zoon van koning Willem I en voorzitter en beschermheer van de Maatschappij van Weldadigheid

STRAFKOLONIE

Willem Leendertszoon doet het opvallend goed in Frederiksoord. In korte tijd werkt hij zich op van arbeider tot vrij boer. Wat betekent dat hij enkel pacht

hoeft te betalen en van zijn schuld is ontheven. Op een kwade dag in 1831 komt het geheim van zijn succes openbaar „De beste man heeft aardappels achterover gedrukt”, grinnikt Van Kooten. „Onder nadere approbatie van de permanente commissie van de Maatschappij van Weldadigheid wordt hij met zijn gezin verwezen naar de strafkolonie Ommerschans.”

De aanklacht blijft zwart op wit bewaard De kolonist is veroordeeld wegens „ontvreemding van aardappels uit de kuil op het land, liggende aan de maatschappij toebehorende, uit dewelke 90 schepels vermist zijn.” Later wordt de hoeveelheid zelfs bijgesteld naar 100 schepels. „Twee jaar heeft het gezin in Ommerschans gebivakkeerd Een paar weken na de terugkeer naar Frederiksoord, in 1833, is Willem Leendertszoon overleden Aan een leverziekte ”

Het spitten in zijn voorgeschiedenis beleeft de Elspeetse predikant als een verootmoedigende exercitie. „Van huis uit is een mens graag van voorname afkomst, maar ik moet constateren dat soort bij soort is gebleven. Ik ben écht een Adamiet en heb niks om me op te verheffen. Dat komt in alles openbaar ”

BEGRAAFPLAATS

De grens tussen Frederiksoord en Wilhelminaoord is vandaag nauwelijks meer te zien. De twee koloniedorpen, omgeven door prachtig landschap, zijn volledig met elkaar vergroeid

Aan de Oranjelaan in Wilhelminaoord, gelegen in een stuk bos, wordt rond 1820 een begraafplaats aangelegd voor directieleden, ambtenaren en kolonisten van de Maatschappij van Weldadigheid. Blikvangers zijn een kolossale treurbeuk en het grafmonument voor de in 1829 overleden Daniella Elisabeth van Oosterhoudt, douairière De Sturler, moeder van de tweede vrouw van Johannes van de Bosch „Hare hoop was op God en de onsterfelijkheid”, meldt het monument.

Willempje van Kooten overlijdt in 1834, een jaar na haar vader, op achtjarige leeftijd Annigje van Kooten blaast in 1841 de laatste adem uit. Van haar is geen grafsteen te vinden, net zomin als van Willem Leendertszoon, Willempje en de twee Pieters. De gewone kolonisten moeten het doen met een nummer.

NAKOMELINGEN

Dankzij internet krijgt ds. Van Kooten ook enig zicht op de lotgevallen van de nakomelingen van

het kolonistenechtpaar. Teuntje belandt voor de tweede keer in Ommerschans, nu vanwege een eigen vergrijp Ze is ongehuwd zwanger „Ik vind het moeilijk te verteren dat zo’n meisje naar een strafkolonie moest, terwijl twee kinderen van Johannes van den Bosch al in het graf lagen voor hij aan zijn eerste huwelijk begon. Hij was een schuinmarcheerder, die ook bij zijn tweede vrouw al een kind had voordat hij met haar trouwde.”

Het meisje dat Teuntje in Ommerschans baart, geeft ze de naam Liefke Het leeft maar vijf weken. Teuntje blijft in de strafkolonie en weet

daar een man aan de haak te slaan: Dirk Mulder. Op 14 september 1845 treedt ze met hem in het huwelijk, vier dagen na haar ontslag uit de strafkolonie.

„Wouter belandt in Oldenzaal, waar hij via een loopbaan als landbouwer en cipier opklimt tot veldwachter. Hij heeft het dus aardig ver geschopt. Willem blijft in Frediksoord; Aagje trouwt met ene Abraham Bakker, ook een kolonieman. Die klimt op tot pachtboer in het nabijgelegen Weststellingwerf. Wat er van Teuntje is geworden, heb ik niet kunnen achterhalen ”

GEMAKKELIJK PRATEN

Ook Maria eindigt buiten de kolonie, in het Friese Molkwerum. „Ze is getrouwd met ene Anthonie de Ronde, de oudste van een moeder met acht buitenechtelijke kinderen, die stierf toen hij twaalf jaar oud was. De kinderen zijn her en der ondergebracht. Anthonie kwam op 26-jarige leeftijd in huis bij Willem van Kooten, een jaar jonger dan hij en getrouwd met een achttien jaar oudere weduwe. Via hen leerde hij Maria kennen Hun kinderen kregen allemaal eerbare beroepen: sluiswachter, schoolmeester, opzichter bij de Spoorwegen, hoofdconducteur… Dat was in die tijd een unicum onder ex-kolonisten ”Terugwandelend van Wilhelminaoord naar Frederiksoord probeert de Elspeetse predikant het initiatief van Johannes van den Bosch te wegen „Zijn humanistische opvattin-

„Het is kwalijk dat zo’n meisje naar een strafkolonie moest”

Maatschappij van weldadigheid

Bij hun vertrek laten de Franse overheersers in 1813 een berooid Nederland achter Johannes van den Bosch (1780-1844), een jonge generaal die in Indië heeft gediend, weet een oplossing voor het probleem. Paupers die bereid zijn te arbeiden, moet perspectief worden geboden door een groots project in Drenthe. Met het ontginnen van de woeste gronden kunnen ze het land aldaar tot bloei brengen en zichzelf uit de misère werken. Zo snijdt het mes aan twee kanten De arbeid zal de kolonisten en hun nazaten zowel financieel als moreel verheffen. Hun kinderen moeten vanaf hun zesde jaar verplicht naar school

Met toestemming van koning Willem

I richt Van den Bosch in 1918 de Maatschappij van Weldadigheid op Het aantal begunstigers groeit uit tot 23 000 Het hoofdkantoor van de maatschappij is gevestigd in Den

Haag Daar zetelt ook de driekoppige permanente commissie onder leiding van Johannes van den Bosch. Hij typeert de gestichte koloniën als „een nationale kweekschool ter vorming van kundige, brave, gelukkige en nuttige burgers ”

In het hele land ontstaan subcommissies, voor inzameling van de benodigde gelden en het selecteren en inzenden van armen Eerst naar de proefkolonie Frederiksoord, genoemd naar prins Frederik, beschermheer van de Maatschappij van Weldadigheid Het is een soort proeftuin waar de ideeën van Johannes van den Bosch worden getest Niet ver daarvandaan verrijzen Willemsoord en Wilhelminaoord. Het toezicht is de eerste periode in handen van Benjamin van den Bosch, een broer van Johannes. Op termijn kunnen de koloniën zichzelf bedruipen, profeteert Van den Bosch,

maar zo ver zal het nooit komen De inkomsten van de boerderijtjes en de industriële nijverheid binnen de koloniën wegen bij lange na niet op tegen de kosten

Omdat niet alle kolonisten zich naar behoren gedragen, bouwt de kordate generaal fort Ommerschans om tot strafkolonie. Het voormalige fort blijkt ontoereikend voor het bergen van alle gestraften Daarom krijgt ook een deel van de kolonie in Veenhuizen die functie In de zuidelijke Nederlanden sticht Van den Bosch een vrije kolonie in Wortel en een strafkolonie in Merksplas Opnieuw voert Benjamin daar aanvankelijk het bewind Naar schatting verblijven in de loop der jaren zo’n 100 000 Nederlanders voor kortere of langere tijd in een van de koloniën van de Maatschappij van Weldadigheid Ongeveer één miljoen huidige Nederlanders stamt van hen af

gen deel ik niet, maar heel wat berooide figuren hebben dankzij de kolonies van weldadigheid weer perspectief kregen ”

Niet voor niets brengen ook christelijke filantropen en sociaal hervormers, zoals de Duitse predikant Georg Heinrich Theodor Fliedner en de Amsterdamse zakenman Willem de Clercq, een bezoek aan Frederiksoord. Het zijn met name de Reveilmannen Willem Bilderdijk, Abraham Capadose en Isaäc da Costa die het imponerende project van Johannes van den Bosch zwaar onder vuur nemen „Vanwege de maakbaarheidsgedachte, zoals we vandaag zeggen.”

Vooral Da Costa bezigt in zijn veelbesproken ”Bezwaren tegen de geest der eeuw” harde taal over de generaal en zijn levenswerk „Die zou daarmee op de stoel van God zijn gaan zitten. Volgens Da Costa is de Maatschappij van Weldadigheid uit de duivel, een toren van Babel Dat vind ik wel erg krasse bewoordingen. De kritiek is op zichzelf niet onterecht, maar hij komt uit de mond van mensen die zelf op pluche zaten Dan heb je gemakkelijk praten.”

KWIBUS

Voor de kerkgang moeten de kolonisten van Frederiksoord de eerste jaren naar de toen al eeuwenoude kerk in het buurdorp Vledder Hij staat er nog steeds, maar de deur is tot verdriet van ds. Van Kooten gesloten. Hij had zo graag even binnen gekeken Ook Willem Leendertszoon met zijn Annigje en hun kroost moeten hier hebben gezeten.

Inhoudelijk krijgen de kolonisten er weinig mee, getuige het verslag van Dirk van Hoogendorp en Jacob van Lennep, die in de zomer van 1823 een voetreis door Nederland maken Ze doen ook Frederiksoord aan, spreken met Johannes van den Bosch en kerken in Vledder. De autochtone dorpelingen zitten samen met de kolonisten rond de preekstoel koffie te drinken en te roken, tot Johannes van den Bosch arriveert. Pas dan kan de dienst beginnen

„Volgens Van Hoogendorp en Van Lennep probeerde de dominee de kerkgangers te behagen door het bezigen van bloemrijke taal, waardoor hij bij tijd en wijle onzin uitsprak Kortom, godsdienstig was het hier een janboel, met op de kansel een kwibus. Johannes van den Bosch zelf was bekoord door de vrijmetselarij en had belangstelling voor het hindoeïsme. Ik denk dat ik dezelfde keus had gemaakt als mijn voorvader, wanneer ik het aanbod had gekregen om

naar Frederiksoord te gaan, maar godsdienstig betaalde je wel een hoge prijs.”

TOERISTEN

Leonard van Kooten, de enige die in het westen is achtergebleven, reist na het vertrek van de overige gezinsleden naar IJsselstein. „Daar is hij waarschijnlijk bij iemand in de kost gekomen. Hij werkte er als opperman in de bouw Mogelijk bracht hij zo nu en dan een bezoek aan de familieleden in Frederiksoord, al was er voor uitjes in die tijd weinig gelegenheid Zijn zoon Leonard junior, die leefde van 1838 tot 1885, werd de vader van mijn opa: Jan van Kooten.” Grootvader Jan is nog maar tien jaar oud als hij de gang naar het graf maakt, om met zijn moeder en de anderen gezinsleden zijn vader te

gaan begraven De geschiedenis zal zich herhalen. „Als mijn opa in 1923 op 48-jarige leeftijd overlijdt, is mijn vader zes jaar. Soms zei hij tegen me: „Wij zijn het leven ingeschopt” Als tienjarig jochie moest hij al meewerken bij een bakker. Daarmee verdiende hij twee gulden vijftig Omdat opoe m’n vader van school hield, moest ze een gulden boete betalen, maar dan bleef er toch nog anderhalve gulden over. Opoe zelf kon lezen noch schrijven Ze zat bij ds IJme Doornveld in IJsselstein op een speciale belijdeniscatechisatie voor analfabeten.”

Voor de gasterij van Frederiksoord schaart een groep toeristen zich rond het beeld van Johannes van den Bosch. Ze laten zich om beurten met de generaal fotograferen „Wat je ook van de man vindt, hij heeft voor een hoop mensen veel betekend”, mijmert ds. Van Kooten. „Dat mag ook weleens hardop worden gezegd.”

Terdege organiseert D.V. van 23 t/m 25 mei 2023 een driedaagse reis naar Groningen o.l.v. ds. M. van Kooten. Onderdeel van de reis is een bezoek aan museum De Proefkolonie. Voor informatie: zie pag. 77 of kijk op terdege.nl

„Opoe zat op een belijdeniscatechisatie voor analfabeten”

Zondagsgroente

Ik kook het avondeten. Dat is de nieuwe afspraak die we hebben nu mijn vrouw zo’n zesmaal daags een tweeling voedert. De keukenprinses moest haar territorium verlaten. De kookdraak nam het over. Toegewijd kwijt ik me van mijn taak, zoals het een goed huisvader betaamt Zeven dagen per week staat er een verse maaltijd op tafel Behalve als ik er een keer niet ben, dan zorg ik dat er pizza in de vriezer ligt.

Nu heb ik natuurlijk overdag ook nog wat werk te doen, dus geen tijd om in het grote receptenboek te snuffelen Een maaltijd moet voedzaam, doch vooral eenvoudig zijn Dus op maandag aardappelen met wortel, op dinsdag aardappelen met snijbonen, op woensdag aardappelen met bloemkool, op donderdag aardappelen met tuinbonen en op vrijdag aardappelen met broccoli Op zaterdag gefrituurde aardappelen en afgelopen zondag was het tijd voor aardappelen met andijvie

Arien van Ginkel is (pleeg)vader van vier kinderen, onder wie een tweeling, en werkzaam als mediastrateeg.

„Spinazie?” stamelt mijn vrouw verbouwereerd, als ze ziet wat ik op het aanrecht heb staan En dan nog een keer: „Spinazie?” „Ik dacht dat het andijvie was”, antwoord ik „Maar ja, dit eten we vanavond ” „Op zondag?” probeert mijn vrouw te bevatten „Spinazie is toch geen zondagsgroente?” „Wat is dan wel een zondagsgroente?”, wil ik weten. „Dat weet ik niet, maar spinazie is het in ieder geval niet”, antwoordt mijn teleurgestelde en aardappelhatende vrouw „Op zondag wil je toch iets lekkers eten!” De teleurgestelde uitroep van mijn geliefde smulpaap raakt me tot in het diepst van mijn wezen In mij wordt een kok geboren Ik besluit, heel origineel, de staafmixer in de spinazie te proppen Ik gooi peper, zout en nog een half dozijn andere kruidenpotjes door de ontstane groene drek. Ik meng vegetarische spekreepjes door het geheel, knikker het goedje in een ovenschaal en strooi met een zwierig gebaar twee mozzarellabollen over het kooksel Nu even vijf minuten in de oven.

„Een ovenschotel”, roept de vrouw verrukt bij het passeren „Tuurlijk”, zeg ik nonchalant: „het is toch zondag!” Ze smult zoals ze de hele week nog niet heeft gesmuld. En ik verzwijg dat ik een tiental aardappels heb mee gepureerd. Da’s het geheim van de kok

De teleurgestelde uitroep van mijn geliefde smulpaap raakt me tot in het diepst van mijn wezen

„WE COMBINEREN HET BESTE VAN TWEE WERELDEN”

WONEN BIJ DE OOSTERBUREN

Lijken Nederlanders en Duitsers op elkaar?

Minder dan je misschien denkt, vinden Jan (34) en Anna (29) Keuken. Ze wonen met hun zoontje Gijs tijdelijk in het Ruhrgebied om een Duits filiaal van Babypark op te zetten. ”We zijn echt van dit land gaan houden.”

tekst: JACOMIJN ARIAKHAH beeld: TINEKE VAN DER EEMS

Hij dacht pas even lekker een balletje te trappen met zoontje Gijs (2) op de parkeerplaats tussen de appartementengebouwen in hun straat. Maar dat werd ’m niet. Want al snel kwam er een buurman aangelopen, met een papier in zijn handen. Of Jan het huisreglement wel gelezen had? Nee, dat had Jan niet Nou, zei de buurman, in het geheel niet verlegen met de situatie, voetballen is hier verboden Ook met een klein jongetje van 2 En nee, daar viel niet aan te tornen. Want regels zijn regels

Jan en Anna hebben de desbetreffende passage van het huurcontract inmiddels aan de koelkast gehangen Al was het alleen maar om zichzelf eraan te herinneren dat ze echt ergens anders wonen, vertellen ze lachend Ze leven inmiddels al zo’n drie jaar in Duitsland, maar kijken nog regelmatig met een mengeling van verwondering en bewondering om zich heen. Naar andere gezinnen bijvoorbeeld, waar werkende moeders tot drie jaar na de geboorte van hun kind verlof kunnen krijgen; ongekend lang voor Nederlandse begrippen Naar de beschermingsdrang van de ouders, die maakt dat je hier voor waardeloze opvoeder versleten wordt als je je kind een rondje laat fietsen zonder helm. En naar de functionele levensstijl van veel Duitsers, waarin geen plaats is voor materialisme

Jan: „Dit deel van het Ruhrgebied is best arm. Onze buren vinden dat wij heel luxe wonen, terwijl voor Nederlandse begrippen onze inrichting eenvoudig is.” Anna: „Ik durf de buren soms bijna niet hier thuis uit te nodigen, omdat ik me er haast voor schaam hoe goed we het hebben ”

KERKELIJKE GEMEENTE

Het echtpaar besloot drie jaar gele-

den in te gaan op het aanbod dat Jan kreeg om in Duitsland aan het werk te gaan. In Witten om precies te zijn, een plaatsje zo’n twee uur rijden van de Nederlandse grens Anna, juf van beroep, zegde haar baan op Ze was toen net zwanger van Gijs en besloot in Duitsland de zorg voor hem grotendeels op zich te nemen

Ze huurden een woning uit de 18e eeuw, een voormalige boerderij Het is een charmant huis met dikke muren, dat opvalt tussen de moderne appartementen eromheen.

Hun start in Duitsland viel samen met de uitbraak van corona. Een interessante samenloop van omstandigheden, vindt het echtpaar

Anna: „Het was voor ons geen nare tijd, maar de lockdown zorgde er wel voor dat we minder gemakkelijk contact legden met de mensen hier.”

Zo konden ze niet op zoek gaan naar een kerkelijke gemeente Diensten uitzenden via YouTube is bij de oosterburen geen gewoonte. Jan: „Bij de meeste kerken moest je inbellen om de dienst te kunnen volgen. Daarom luisterenden we de eerste tijd vooral mee met de diensten van onze Nederlandse gemeente ”

Zodra de regels minder streng werden, grepen ze hun kans Ze bezochten een paar weken lang elke zondag een andere kerk in hun omgeving om te ontdekken bij welke gemeente ze zich konden aansluiten

Jan: „Zo waren we een keer bij de Hernhutters. Daar moesten we als man en vrouw gescheiden zitten, maar dat wisten we niet. Ik zat nietsvermoedend naast Anna. Tot de dominee in de preek iets begon te

vertellen over tradities. Dat die niet zaligmakend zijn, maar dat het wel goed is om ze in ere te houden Toen keek ik eens rond en besefte dat er alleen maar vrouwen om mij heen zaten Ik had er niet bij stilgestaan dat zoiets nog bestond.”

Uiteindelijk vonden ze in Witten een kerk waar ze zich thuis voelen Al zijn de denkbeelden en tradities van de kerkgangers soms anders dan ze in Nederland gewend waren „We merken dat de mensen hier meer gewend zijn aan het leven in een seculiere maatschappij dan wij in onze reformatorische bubbel.”

ZANDBAK

Gijs zit lekker tussen Jan en Anna in op de bank te smikkelen van de appeltaart die zijn moeder die morgen gebakken heeft. Tussendoor babbelt hij in zijn peutertaaltje. In het Nederlands én in het Duits Anna: „Jan praat altijd Duits met hem. Zo kan hij ook met vriendjes uit de buurt of mensen uit de kerk fatsoenlijk praten. Zit hij in de zandbak en wil een kindje iets van hem afpakken, dan hoor ik hem roepen: „Lass dass!” Geleerd van z’n vriendjes.”

Jan: „Het grappige is dat hij precies doorheeft tegen wie hij Duits en tegen wie hij Nederlands moet praten. Tegen de jongens hier uit de buurt roept hij altijd: „Komm mal runter!” En gaan ze weg, dan is het: „Tschuss, leute!”

Anna: „Pas zat hij aan de telefoon met familie uit Nederland te praten „Heb je vakantie?” vroeg mijn moeder. „Nee”, zei Gijs: „Urlaub.” Want hij weet dat Duitsers Urlaub hebben,

en pas als wij op vakantie gaan, zegt hij vakantie.”

Het switchen tussen beide talen gaat ook Gijs’ ouders goed af Vooral Jan heeft geen enkele moeite met het Duits. Hij bezocht eerder voor zijn werk op de exportafdeling van Babypark wekelijks klanten in Duitsland. Anna heeft de eerste tijd wat meer geworsteld met de taal, biecht ze op Zo zei ze in het begin eens tegen een buurvrouw die belangstellend vroeg wanneer ze uitgerekend was van Gijs: „De Entlösung is in maart ”

De bevalling, bedoelde ze. Maar de buurvrouw keek haar geschrokken aan „Wass genau?” Anna: „Ik kon wel door de grond zakken. Entlösung is de term die de nazi’s gebruikten voor de Holocaust ”

ONTSPANNEN

De Duitsers strijken graag met de hand over het hart als het gaat om die opgewekte Hollanders die bij hen in de buurt zijn komen wonen Ze vinden het vooral mooi dat Jan en Anna proberen zich de taal eigen te maken en storen zich niet snel aan een foutje hier of daar. Jan: „Ik had pas een Duitse klant aan de lijn. Aan het einde van het gesprek zei hij: „Wil je nog even blijven praten, Jan? Mijn zwangere vrouw ligt hier uit te rusten op de bank Ze vindt je accent zo schattig en wordt er helemaal rustig van, zegt ze.”

Anna: „Ze vinden Nederlanders zo ”locker”, zo ontspannen En dat bedoelen ze meestal positief, want ze waarderen dat aspect van de Nederlandse cultuur ”

Dat Duitsers regels erg serieus nemen, wisten Jan en Anna al. Maar nog telkens verwondert het hen hoe anders de oosterburen in het leven staan.

Anna: „Hier moet het bijvoorbeeld ’s middags tussen één en drie uur volledig stil zijn. Want oude mensen hebben dan recht op hun slaap ”

„Toen ik om me heen keek, besefte ik dat ik tussen allemaal vrouwen zat. Ik wist niet dat die traditie nog bestond”

Jan: „En stak ik eerst een leeg kruispunt nog weleens over als het stoplicht op rood stond, dat doe ik nu niet meer. Er wordt dan echt fronsend naar je gekeken ”

Anna: „Aan het begin van de corona-uitbraak mochten er maximaal twee bezoekers tegelijk in huis komen. De buren hielden elkaar goed in gaten. Want overtreders waren een gevaar voor de samenleving ”

Jan: „Waardoor ik het juist leuk vond om de buren een beetje te dissen Door te vertellen dat we met Kerst heel onze Nederlandse familie hadden uitgenodigd, bijvoorbeeld.”

Ook het gevoel voor humor van Duitsters en Nederlanders komt niet helemaal overeen, merkte Jan. „Er kwam pas een stel bij Babypark om te zeggen dat hun buggy piept als ze hem inklappen. Ik vroeg: „Haal je je kind er dan wel eerst uit?” Dat kwam niet helemaal over Ze horen aan mijn accent dat ik uit Nederland kom, dus ik kan wel iets meer maken dan een Duitser Maar het leven is hier veel serieuzer dan in Nederland. Ze vinden dat Nederlanders het leven maar gemakkelijk nemen.”

In de bedrijfsvoering van het Duitse Babypark komen de verschillen eveneens tot uiting. „Zo wordt het recht om ziek te zijn in Duitsland heel anders ingevuld Mensen gaan met al hun klachten naar de dokter, van wie ze een briefje krijgen waarop staat hoe lang ze thuis mogen blijven Stel je hebt griep en de dokter zegt dat je vijf dagen thuis mag blijven. Ben je dan toch eerder beter, dan hoef je niet eerder terug naar je werk. Wat dat betreft levert het runnen van een Nederlans bedrijf in het buitenland uitdagingen op ”

En een bedrijf zonder hiërarchie?

Dat werkt in Nederland misschien, maar in Duitsland niet Daar vertelt de chef wat je moet doen en dat voer je vervolgens zonder mopperen uit Jan: „Het personeel vond het

bijvoorbeeld heel bijzonder dat de eigenaar van Babypark hier kwam helpen schoonmaken, kort voor de opening. Daar hebben ze het nu nog over ”

TWEE SMAKEN

Eigenlijk staat het stel met één been in Duitsland en met het andere in Nederland. Wekelijks reizen ze nog even op en neer Jan naar de gemeente Buren, waar hij raadslid is namens de Protestants Christelijke Groepering (PCG) Anna naar Kampen, waar ze sinds september een master ”Intercultural Reformed Theology” volgt aan de Theologische Universiteit Anna: „Mijn klas is internationaal. Dat vind ik fantastisch. Het studeren kost me wat dat betreft weinig energie ”

Jan: „We houden van andere culturen en genieten van de verschillen. Daarom past het ook bij ons om een tijdje hier te wonen.”

Ze proberen in Duitsland het beste van twee landen te combineren Daardoor komen ze soms voor vraagstukken te staan waar ze even geen antwoord op weten Anna: „Zo werd Jan gevraagd om mee te voetballen met de club van de kerk hier. Maar de eerste keer dat ze bij elkaar kwamen, was op een zondagavond. Doe je dan wel of niet mee? Je moet daar zelf een antwoord op vinden ”

Jan: „Ik heb het uiteindelijk niet gedaan. Vooral voor Gijs. Zodat ik later ook tegen hem kan zeggen dat ik liever niet heb dat hij op zondag naar voetbal gaat.”

In hun gemeente, een Freie Evangelische Gemeinde, wordt het geloof heel serieus genomen. Maar dat gaat lang niet op voor alle Duitse kerken. In Duitsland is vrijwel iedereen lid van een kerk, legt het echtpaar uit.

Jan: „Het christendom is heel cultureel Je hebt, naast de kleine kerken, hier twee smaken: rooms-katholiek en evangelisch. Vrijwel iedereen wordt gedoopt in de kerk, trouwt in

„We houden van andere culturen en genieten van de verschillen”

de kerk en wordt begraven vanuit de kerk Dat maakt het moeilijk om te evangeliseren. Mensen vinden zichzelf gelovig, ook al heeft dat nauwelijks een plaats in hun leven ”

Anna: „De kerk is heel zichtbaar. Rond Kerst zie je hier allerlei Bijbelteksten Koop je thee, dan staat er bijvoorbeeld een citaat van Bonhoeffer of een Bijbeltekst op het pakje.”

Jan: „Als ik mensen aanneem, gaat een deel van de werknemersbelasting naar de Römisch-Katholische Kirche of naar de Evangelische Kirche

Je kunt je als Duitser dan ook niet zomaar uitschrijven als lid van een kerk Daarvoor moet je een verzoek indienen bij de rechter ”

LEVEN BIJ DE DAG

Hun tijd in Duitsland, hoe mooi ze het er ook vinden, is eindig. De familie Keuken zou slechts voor twee jaar

gaan Jan: „In maart zitten we er alweer drie jaar. Dus nu zijn we op zoek naar een opvolger voor mij.”

Ter voorbereiding op hun terugkomst, hebben ze onlangs een huis gekocht in Lienden.

Eenmaal daar zullen ze hun Duitse avontuur wel gaan missen, denkt het stel.

Jan: „Het spontane van het leven in Duitsland bijvoorbeeld. Duitsers bellen niet weken van tevoren om een afspraak met je te maken Je leeft hier meer bij de dag.”

Anna: „En het is jammer om de mensen hier achter te moeten laten ”

Ook zien ze niet uit naar de typisch Nederlandse hectiek van verjaardagen en bijeenkomsten

Anna: „Hier hebben we ontdekt dat we het ook prima hebben met z’n drieën op ons eigen eilandje.”

Daarom nemen ze zich nu al voor om straks ook het beste van de twee werelden te blijven combineren door een beetje als Duitsers te blijven leven

Anna: „En dan maar hopen dat we dat zo lang mogelijk kunnen blijven volhouden ”

VAKANTIE IN DE BETUWE

Boerderijcamping de Vijverhof in Ommeren, voor ouderen en gezinnen. Goede sanitaire voorzieningen, ook voor mindervalide.

Te huur: 2 stacaravans, chalet en vakantiewoning.

- Gehele jaar aanwezigheid van beheerder

- Gelegen tussen Garderen en Voorthuizen

- Prachtige omgeving met bos en heide

- Kleinschalig, ruim opgezet chaletpark

- Recreatieteam in het hoogseizoen

- Binnen- en buitenzwembad

- Zondagsrust www.campingdevijverhof.nl

CASAFAMILIA NET 0342-478380

Comfortabele 4 en 6 pers chalets

Er zijn weinig dingen zo eng als het vertellen van een verhaal aan je klas. Het vertellen van een verhaal is iets kwetsbaars. Je moet je veilig voelen. Je moet zeker weten dat je de leerlingen gaat boeien. Dat ze niet gaan gniffelen. Je moet er min of meer van overtuigd zijn dat je hen gaat meevoeren in het verhaal

Ik vertel niet vaak een verhaal, maar aan het begin van het schooljaar zit ik altijd vol goede voornemens Dus ik dacht: Gerjanne, je gaat een verhaal vertellen Je gaat jezelf géven in een verhaal, met een soort vanzelfsprekendheid en overgave waardoor er geen ruimte is voor gegniffel of onverschilligheid En ik knikte mezelf even ferm toe, de innerlijke ja-maars tot zwijgen brengend

Gerjanne, moeder van vijf, en zestien jaar docente

Nederlands op het vmbo, heeft vier hobby’s: schrijven, lezen, lezen en lezen.

Dus daar stond ik dan, voor mijn tweede klas havo-vwo „Ik ga jullie het verhaal vertellen van Karel ende Elegast”, zei ik zo krachtig en tegelijkertijd zo nonchalant mogelijk, en ik nam positie in voor in het lokaal Zij keken me aan, naar ik meen verwachtingsvol. Ik keek terug. Het lokaal leek even gevuld met een soort holheid, of nee, een soort vacuüm, een stilte, alsof we samen stonden aan het begin van een reis en ík was de eerste die een stap moest zetten. En ik begon, over koning Karel die moest stelen en over de trouwe ridder Elegast en hun gesprekken in het woud Ik gaf me En zij gaven zich ook, en daarom gaf ik me nog meer Hun luisteren maakte mijn vertellen beter, de geboeide blik in hun ogen was mijn benzine en ik voelde me één moment erg gelukkig Gewoon, vanwege het moment Die grote pubers met hun lange lijven en schoenmaat 42 en spiegeltjes in hun tas die nu met mij door het kasteel van Eggeric liepen en door het verhaal weer even kind waren. Na afloop was er weer dat vacuüm, en in mij een zekere ongemakkelijkheid Want wat zeg je daarna? „Dat was het”? Of, plomp: „Pak je boek?” Een meisje vooraan redde me. Zij verzuchtte: „U kunt echt goed verhalen vertellen.” (Zij maakte op dat moment ongeveer mijn dag) Ik verzuchtte terug: „Jullie kunnen echt goed luisteren ” En toen gingen we toch maar verder met de les Maar er was iets wonderlijks ontstaan, iets fragiels, iets van een band. Omdat ik met een open hart had verteld. En omdat zij met een open hart hadden geluisterd

En ik begon, over koning Karel die moest stelen...

Beeld van God (23)

Lezen: 1 Korinthe 15:35-50

In deze laatste twee Bijbelstudies over het beeld van God kijken we, al luisterend naar het Evangelie, vooruit naar de opstanding uit de doden. Met het oog daarop vallen er twee termen: sterven en opstaan, uitdoen en aantrekken.

In 1 Korinthe 15 gaat Paulus uitvoerig in op een vraag die gemeenteleden uit Korinthe hem hebben voorgelegd. Zij vragen hem naar de betekenis van de opstanding der doden Wat is opstanding? Staan we lichamelijk of alleen geestelijk op? Indien we lichamelijk opstaan, wat is dan precies het lichaam? Is dat hetzelfde lichaam als mijn lichaam nu of ontvang ik een ander lichaam? Eeuwenlang hebben wij de achtergrond van deze vragen toegeschreven aan de heidense cultuur van Korinthe We lazen dit hoofdstuk vanuit de veronderstelling dat deze vragen in onze cultuur niet spelen. Vandaag zitten we in een redelijk vergelijkbare situatie als de gemeenteleden in Korinthe Het lichaam is helemaal terug. Aan de ene kant van het spectrum verdient de wellness-industrie op jaarbasis miljarden aan alle aandacht voor het lichaam Aan de andere kant van het spectrum zien we veel ongemak met ons lichaam, vooral als het niet aan de verwachtingen van deze tijd voldoet Een jongere bijvoorbeeld die aan het ideale beeld

van het lichaam niet kan voldoen, moet stevig in zijn schoenen staan om niet met zichzelf de knop te raken. Versta mij goed: aandacht voor gezond leven, bewegen en eten is voluit Bijbels en hard nodig. Maar de kern is de vraag van wie mijn lichaam is. Van mezelf of van mijn Schepper? Leef ik voor Hem of voor het hier en nu? Op de vraag of we straks met ons lichaam zullen opstaan, trekt Paulus een parallel tussen de eerste en de tweede Adam. (45) De eerste Adam (de mens) is geworden tot een levende ziel, de tweede Adam (Jezus) is geworden tot een levendmakende Geest. Het woord ”ziel” staat niet altijd in tegenstelling tot ”lichaam”, ook nu niet Het directe vervolg maakt dit duidelijk Paulus schrijft dat de eerste mens uit de aarde aards is. (47) Dan heeft hij het nog steeds over de eerste Adam, die geworden is tot een levende ziel. God blies de adem in Adams neusgaten, zodat hij werd tot een levende ziel. (Genesis 2:7) Tegenover hem staat de tweede Adam, de Heere uit de hemel

Wat is het verband tussen onze uitdrukking ”een begraafplaats is een dodenakker” en 1 Korinthe 15:3637? Bezit deze uitdrukking een sombere of een hoopvolle betekenis?

Beeld van God (slot)

Lezen: 1 Korinthe 15:51-58

Zij die met het beeld van Adam sterven, vergaan. Zij die in hun leven het beeld van Christus gingen vertonen, leven. Wat betekent het beeld van Christus voor mijn lichaam wanneer ik opsta uit de doden?

Paulus plaatst de eerste Adam (de mens) tegenover de tweede Adam (Christus); de aardse mens tegenover de Mens die Heere is uit de hemel. (47) Beiden vertegenwoordigen twee groepen mensen: Adamskinderen en kinderen van God. Adamskinderen die zonder Borg sterven, vergaan Adamskinderen die als wedergeboren kind van God overlijden, leven Vanuit de tegenstelling tussen de eerste en de tweede Adam werkt Paulus toe naar de overeenkomst tussen een kind van God en de Heere Jezus Christus Om die tegenstelling en overeenkomst te laten zien, gebruikt Paulus het lichaam. Het lichaam wordt begraven in verderfelijkheid, oneer en zwakheid (42-43) Sinds de zondeval in Adam sterven alle mensen, ook u en ik. De wrede werkelijkheid van de dood maakt een begrafenis tot een ontluisterend gebeuren Maar het graf maakt óók het verschil tussen twee soorten van mensen. Zij die in Christus gestorven zijn, staan met Christus op! Hun lichaam staat met Hem op in onverderfelijkheid, heerlijkheid en kracht Die luister

hebben zij niet meegenomen in het graf Die luister ligt in de vorm van een kleed te wachten op hun komst. Dat kleed wordt aangedaan, wanneer zij in het graf worden gelegd (53-54) Voor wie in Christus sterft, is het graf een hemelse kleedkamer. Daar leg ik mijn vergankelijkheid, oneer en zwakte definitief en voorgoed af en trek ik Christus’ gerechtigheid, heiligheid en wijsheid voor eeuwig aan. Dat proces begon al in dit leven. Het is net als in een kledingzaak. Eerst zoeken we de kleren uit, dan trekken we ons goed uit, doen de nieuwe kleding aan en komen uit het kleedhok tevoorschijn. We zien onszelf in het nieuw Nu, dat is de opstanding van Gods kind Het graf is voor hem een kleedkamer waar hij zich omkleedt. Op de jongste dag komt hij of zij in nieuwe kleding tevoorschijn. Dan sta ik herschapen voor Christus Ik draag Zijn Beeld Ik ben mezelf met mijn huidige identiteit en lichaam. Toch zie ik er totaal anders uit. Door het kleed van Zijn Beeld lijk ik op Hem, ik ben van Hem

Ds. C.P. de Boer is christelijk gereformeerd predikant te Sliedrecht en docent aan het HHS te Amsterdam

Stelling: Voor Gods Kerk is het graf geen graf, maar een kleedkamer in het voorportaal van de eeuwige heerlijkheid

„Bijbels bezien is de hemel een tussenstation, een tijdelijke fase voor de gestorven gelovigen”

BELIJDEN MET DE KERK DER EEUWEN, DEEL 11 (SLOT)

”Ik geloof de wederopstanding van het vlees en een eeuwig leven.”

DE LAATSTE ERNST

De dood is het einde niet. De christelijke kerk legde daarvan de eeuwen door getuigenis af met het slot van de Apostolische geloofsbelijdenis. Toch domineert in het denken vaak het hier en nu, ook binnen de gereformeerde gezindte. ”De ernst vervlakt wat, om het heel voorzichtig te zeggen.”

tekst: HUIB DE VRIES beeld: ANTON DOMMERHOLT

Dood en eeuwigheid, hemel en hel hadden in het milieu waarin ds J Belder (68) opgroeide geen plaats. „We waren Nederlands hervormd op grote wielen in Ginneken, een dorp bij Breda Mijn moeder ging tot 1963 nog naar de kerk, mijn vader brak daar al eerder mee en was behoorlijk anti.”

Na een verhuizing van Ginneken naar het Overijsselse Steenwijk werd Jan Belder door allerlei omstandigheden steeds sterker geconfronteerd met de vraag naar de bedoeling en de zin van het leven. Hij pakte de Bijbel die nog in huis was en begon daarin te lezen. Zo ontstond de diepe overtuiging dat er een God is die alles regeert en het verlangen deze God persoonlijk te leren kennen.

De innerlijke onrust dreef hem op 16-jarige leeftijd naar de hervormde kerk van Steenwijk. „Het was een confessionele gemeente die helaas steeds meer verschoof naar de middenorthodoxie De catechismusprediking werd afgeschaft, de twee wegen werden niet meer gepreekt. Daarmee verdwijnt ook de ernst rond de eeuwige bestemming van een mens: hemel of hel. Dat deed me verdriet. Er was in mij een diep besef ontstaan van tijd en eeuwigheid. En dat er iets moet gebeuren in een mensenleven Ik zocht naar een prediking waarin ik over de noodzaak van geloof en bekering hoorde, en van de Heere Jezus als een bereidwillige Zaligmaker ”

Door zijn werk aan de Landbouwhogeschool in Wageningen belandde hij in de Betuwe. Daar zette hij zich op zondag onder de gereformeerde prediking in de hervormde gemeente van zijn nieuwe woonplaats.

HOE STAAT HET MET DE EEUWIGHEIDSERNST BINNEN DE GEREFORMEERDE GEZINDTE?

„Toen de redactie van de Artios-reeks me wat jaren geleden vroeg iets te schrijven over de plaats van hemel en hel in prediking en pastoraat, heb ik daar meteen in toegestemd. Helaas zie ik ook in hervormd-gereformeerde kring op dit punt verschuiving. De ernst vervlakt wat, om het heel voorzichtig te zeggen. Onder invloed van de cultuur, literatuur, de moderne theologie… Het hele klimaat waarin we met elkaar ademen, laat zich in alle kerken gelden.

Op theologisch gebied heeft Karl Barth diepe sporen getrokken, zeker in de Hervormde Kerk. Ten koste van de laatste ernst, om het met de titel van mijn boekje te zeggen ”

HOE DIENT DEZE ERNST IN DE PREDIKING AAN DE ORDE TE KOMEN?

„Op een evenwichtige, eerlijke manier. Mijn ouders waren geabonneerd op de Oprechte Steenwijker Courant In de rubriek met ingezonden brieven ageerde iemand uit Staphorst tegen een bepaald gebeuren van destijds. Ik weet niet meer wat, wel herinner ik me dat hij refereerde aan de uitspraken van de apostel Paulus in Romeinen 3, over de verdorvenheid van de mens.

Het lezen van dat gedeelte raakte me heel sterk. Alleen door verzoening kunnen we in de rechte verhouding met God komen. Zonder deze verzoening door voldoening dankzij het offer van Christus, het Lam Gods dat de zonden der wereld wegneemt, wacht ons het eeuwige oordeel. Ik zou niet anders kunnen preken dan deze twee wegen ”

HET APOSTOLICUM BELIJDT DE OPSTANDING

VAN HET LICHAAM OP DE JONGSTE DAG. WELKE PLAATS KENT U DAARAAN TOE?

„Lichaam en ziel horen bij elkaar. Na de dood is er sprake van een tijdelijke scheiding, maar bij de wederkomst zal de eenheid worden hersteld. Het lichaam van de gelovigen wordt dan opgewekt in heerlijkheid en gelijkvormig gemaakt aan het verheerlijkte lichaam van de Heere Jezus.

In mijn boekje ”Het leven voltooid” heb ik sterk benadrukt dat ons lichaam een gave van God is Met dat geschenk heb je op een goede wijze om te gaan. We mogen er geen gifbelt van maken, door dat wat we eten en drinken We mogen het ook niet gebruiken om onszelf ermee te etaleren, door uitdagende kleding of tatoeages. Daarmee vallen we terug in het heidendom ”

IN DE REFORMATORISCHE TRADITIE KRIJGT HET LICHAAM WEINIG AANDACHT

„Te weinig. Er verschijnt onder ons veel lectuur over de noodzakelijke zorg voor de ziel, slechts zelden iets over het belang van zorg voor het lichaam. Daarin ontbreekt het aan visie. Dat ligt aan ons, niet aan de gereformeerde traditie. Met zondag 1 van de Heidelbergse Catechismus belijden dat we dat we met lichaam en ziel het eigendom van Jezus Christus zijn.

Ik heb nooit begrepen waarom er zo minderwaardig over het lichaam wordt gesproken, als een stoffelijk omhulsel. Of, na overlijden, een stoffelijk overschot Dat zijn termen die ik nooit

zal gebruiken. Ze komen voort uit het heidense Griekse denken, dat een scherp onderscheid maakte tussen lichaam en ziel. De Bijbel spreekt erover als een twee-eenheid. Dat zou in de prediking meer aandacht mogen hebben Oók het lichaam doet ertoe. Dat wordt na het sterven gezaaid; daarin zit het perspectief van de oogst. Daarom vind ik het woord dodenakker heel gepast.”

NEEMT HET BELANG VAN EEN BIJBELS ZICHT OP HET LICHAAM TOE, ONDER MEER DOOR DE GENDERDISCUSSIE?

„Absoluut Ik heb veel waardering voor de mensen achter het platform Bijbels Beraad M/V, die ons op dit terrein welwillend wapenen en toerusten De kracht van dit platform is dat over kerkmuren heen de krachten worden gebundeld en dat de naar buiten gebrachte standpunten goed gedocumenteerd zijn.

De hele genderdiscussie dwingt ons meer dan ooit om ons te bezinnen op het spreken van de Bijbel over het lichaam. Hopelijk leiden de activiteiten van Bijbels Beraad M/V tot een stukje bewustwording op dit gebied.”

HOE WEZENLIJK IS DE OPSTANDING VAN HET LICHAAM VOOR HET CHRISTELIJK GELOOF?

„Zeer wezenlijk. Niet voor niets wijdt de apostel Paulus er in zijn eerste brief aan de gemeente van Korinthe een lang gedeelte aan. De heerlijkheid is nu nog onvolkomen. De dag nadert dat de zielen in het licht der hemelen weer verenigd zullen zijn met hun lichaam. Dat behoort tot de laatste dingen, die in de Bijbel heel wezenlijk zijn: de wederkomst, de opstanding van de doden, het oordeel, de nieuwe aarde onder een nieuwe hemel, het leven in een ongestoorde zaligheid met de Heere Hoe dat zal wezen is één groot mysterie, maar het is wel een tegoed dat uitstaat.”

DE LICHAMEN VAN DE GELOVIGEN ZULLEN

WORDEN OPGEWEKT DOOR DE HEILIGE GEEST, ZEGT PAULUS.

„Ja, dat past in het geheel van zijn brief aan de Romeinen. Daarin accentueert hij voortdurend de Drie-Eenheid. In hoofdstuk 8 gaat het vooral over de Heilige Geest Aan het begin van de Bijbel lezen we hoe de Geest zweefde, beter vertaald als broedde, op de wateren. Zo riep hij de aarde tot aanschijn Elk voorjaar vernieuwt

hij het gelaat van de aarde. Het was ook de Geest die het lichaam van Christus toerustte in de moederschoot van Maria en Hij is het die in het hart van geestelijk dode zondaren leven wekt. Paulus wijst erop dat Hij straks een grote plaats zal hebben in de opstanding van het lichaam, wanneer de graven worden geopend. Dat aspect van zijn werk krijgt weinig aandacht Ook ik heb er nooit over gepreekt. Op internet vond ik één preek over Romeinen 8 vers 11, maar die ging niet over de inhoud van de tekst ”

mensenhart is opgekomen, geldt ook van de toekomst. Dat moet ons beducht maken voor speculatie

Wel weten we dat er een volkomen harmonie zal zijn tussen God en mensen en tussen mensen onderling Dat moet ons tot verwondering en verwachting brengen: het leven bij de belofte van dit perspectief.”

WAT BEDOELT PAULUS ALS HIJ ZEGT DAT EEN NATUURLIJK LICHAAM WORDT GEZAAID EN EEN GEESTELIJK LICHAAM WORDT OPGEWEKT?

LIGT ER EEN RELATIE TUSSEN DE ONDERWAARDERING VAN HET LICHAAM EN ONTBREKEND ZICHT OP DE NIEUWE AARDE?

„Dat denk ik wel, ja. De ziel verbind je snel met de hemel, het lichaam met de aarde. Een overconcentratie op de ziel geeft daardoor een overconcentratie op de hemel, met miskenning van de betekenis van het lichaam en van de schepping

Bijbels bezien is de hemel een tussenstation, een tijdelijke fase voor de gestorven gelovigen Wij verwachten naar zijn belofte een nieuwe hemel en een nieuwe aarde waarop gerechtigheid woont.

Dr K Schilder heeft een boek van 258 bladzijden over de hemel geschreven, zeer gedegen, maar een boek over de nieuwe aarde kwam er niet Ik weet niet of daarover ooit een boek is gepubliceerd ”

HOE ZIET U PROFETIEËN ALS DIE VAN JESAJA

DAT DE WOLF MET HET LAM ZAL VERKEREN?

„Niet als symbolische, poëtische taal, die geestelijk moet worden geduid. Ik houd het erop dat deze profetieën spreken over een concrete werkelijkheid op een nieuwe aarde.

Ze zijn een belofte van het herstel, de transformatie van de schepping Hoe dat zal zijn, is niet aan ons. Wat Paulus schrijft over het heilsplan van God, als iets wat geen oog heeft gezien, geen oor heeft gehoord en in geen

„In de grondtaal spreekt hij over een ”soma pneumatikon”, dus een lichaam dat behoort bij de wereld van Gods Geest Ons huidige lichaam is onderworpen aan de door God gegeven natuurwetten die nu gelden. Na de opstanding zal het lichaam van de gelovigen gelijkvormig zijn aan het opstandingslichaam van Christus. In essentie gelijk aan hun oorspronkelijke lichaam, maar tegelijk van een totaal andere orde, zoals de vernieuwde aarde van een andere orde zal zijn dan de huidige aarde Het vernieuwde lichaam is niet meer onderworpen aan verval, het is ongevoelig voor verzoeking, doorademd van de Heilige Geest, helemaal gericht op Gods bedoelen en Gods wil. Kortom, van een immense heerlijkheid.”

HET APOSTOLICUM EINDIGT MET HET

GELOVEN VAN EEN EEUWIG LEVEN. ZEGT DAT IETS OVER DE TIJD OF DE KWALITEIT ERVAN?

„Ik denk beide Er is geen dood meer, dus het is onvergankelijk, maar de essentie ervan ligt in het leven voor God en het genieten van God Dat bestaat volgens Thomas van Aquino uit de meest intense liefde tot God en de hoogste lofprijzing aan Hem.

Dat begint hier al wanneer we met God worden verzoend. Wat nu ten dele is, zal eens ten volle zijn, als het oude voorbij is en alles nieuw is geworden

Voor de christen ligt achter de kleine horizon van de verwachting na het sterven thuis te komen in de hemel de grote horizon: die van de komst van de Zaligmaker op Zijn glorieuze dag. Daarna zal het nieuwe Jeruzalem neerdalen op de aarde Hemel en aarde zullen weer één geheel vormen, de scheiding is voorgoed voorbij. Dan heeft God Zijn mens ten volle terug En die mens zijn God ”

„Het lichaam krijgt te weinig aandacht”

BRANDEND BARNEVELD

Onlangs hield ik in de Emmauskerk in Barneveld een referaat over de Reformatie ter plaatse. Bij de voorbereiding stuitte ik op heel wat verrassingen Barneveld kenmerkt zich behalve door een eierenmuseum vooral door het aantal reformatorische kerken, waarvan er een zelfs ”refodome” genoemd wordt Ook staat er een fors schoolgebouw, vernoemd naar Johannes Fontanus, de reformator van de Veluwe. Men zou Barneveld een van de hoofdplaatsen van de Biblebelt kunnen noemen. Dit alles doet vermoeden dat Barneveld in de reformatietijd stond te dringen om het juk van Rome af te werpen. Eerder bleek het tegenovergestelde. Zoals de oer-Veluwnaar nog steeds graag alles bij het oude houdt, zo ook ten tijde van de reformatie. Pas in 1603 was er echt sprake van een gereformeerde prediking in Barneveld. Over de herkomst van de plaatsnaam bestaan trouwens verschillende theorieën. Een daarvan is dat die te danken zou zijn aan barnen, dat is branden Het ontginnen van bouwland ging in vroeger jaren immers gepaard met het afbranden van een stuk bos Brandend verlangen naar de ”nije leer” bleek men dus niet te hebben. Fontanus zag uiteraard wel de noodzaak van de verbreiding van de leer der Schriften. Hij was zelfs stuwende motor achter de komst van een theologische faculteit te Harderwijk. Op een provinciale kerkvergadering in 1580 gaf Fontanus de kerkenraden van Harderwijk

en Putten opdracht om de reformatie in Barneveld te bevorderen. Enkele predikanten verrichtten hand-en-spandiensten, maar doordat zij meerdere gemeenten moesten dienen, kwam daar weinig van terecht Op den duur bleek pastoor Reynerus Wyncopius bereid om het kerkelijk leven in te richten naar gereformeerde beginselen Als zodanig werd hij in 1592 aan de gemeente toevertrouwd. Zijn bevestiging werd echter uitgesteld, want in 1594 bleek dat men daartoe pas zou overgaan wanneer hij ook het sacrament van het Heilig Avondmaal ging bedienen De beste man, die alleen de mis gewend was, wist hier blijkbaar geen raad mee Hem werd geadviseerd om in Nijkerk deel te nemen aan het avondmaal en het vervolgens zelf te gaan bedienen Wyncopius bleef nalatig In 1597 beloofde hij er toch echt mee te beginnen. Dat was op een vergadering waarin een preek van hem

over Johannes 3:16 „zeer slecht” was bevonden Inmiddels ontstond bij de Barneveldse gemeenteleden een brandend verlangen naar een Bijbelse bediening van woord en sacrament In 1600 bleek er nog steeds geen avondmaal te worden bediend, en schoven Barnevelders in naastgelegen gemeenten aan wanneer het daar werd bediend. Uiteindelijk is Wyncopius in 1603 ontslagen met behoud van inkomen. Hij werd beoordeeld als een „blinder off versufter und niet bekwaam om sulck gemeinte vor te staen”. In 1604 kwam er eindelijk een predikant van gereformeerde beginselen: Antonius Wedaeus Hij moet een doortastend man geweest zijn, want in 1608 werd hij even uitgeleend aan een aantal gemeenten in het land van Maas en Waal om daar de kerk te reformeren Echter, een jaar later wees de meerdere vergadering der kerk hem erop dat er in Barneveld betere orde moest zijn Het ontbrak daar namelijk aan ouderlingen en diakenen. Spoedig werd hierin voorzien en in 1612 werd nota bene in Barneveld een vergadering gehouden die de basis legde van de Synode van Dordrecht 1618-1619 Barneveld leek een inhaalspurt te maken. Zingen we ook niet de Psalmberijming waaraan een Barnevelder predikant in 1773 leiding gaf? Barneveld heeft haar achterstand ingehaald. Hopelijk mag het gepaard gaan met brandende harten, zoals bij de Emmausgangers.

DOWNLOAD GRATIS

Plaats uw advertenties voordelig online

• Toegankelijke website

• Bespaar 20% t.o v. opgave per e-mail

• Na registreren kunt u een overzicht van eerder geplaatste advertenties inzien

Regel het direct op advertentie.rd.nl

NIEUWE COLLEGA?

Kom er gezellig bij!

bespaar 20% op schakeltjes, kerkdiensten en activiteiten

Maak vooraf kennis met je kraamverzorgster!

Meld je aan op CuraMaterna nl of bel 0318 734 178

Leest u ook graag uw favoriete tijdschrift online? Dat kan met Digibron Actueel! In deze gratis app staan de digitale versies van De Waarheidsvriend, De Wekker, RDMagazine, Terdege en Zicht Bent u abonnee op deze uitgaven? Download dan nu de app en maak gebruik van het gemak van Digibron Actueel. Scan om de app te downloaden

Jeanine

Levi

Jenthe

Jenthe (45) is met haar man Maarten (48) en hun kinderen Jos (18), Laura (16), Lindy (13) en Heidy (12) verhuisd naar de bergen op de grens tussen Oostenrijk en Slovenië, waar het gezin gastenverblijven heeft ingericht in een eeuwenoude boerderij.

Peinzend sta ik voor het raam, wachtend op de winter. Het heeft daar buiten meer weg van een Hollandse herfst dan van de Karinthische kou die we tot nu toe elke januari beleefden. Afgezien van de witte bergtoppen aan de overkant lijkt dit verdacht veel op het klimaat in het kikkerlandje dat we verlieten Grijs is het. Grauw. En vooral mild. De kids zijn een dagje skiën Iets hogerop kan dat wel, maar thuis zit het er vooralsnog niet in Volgens het weerbericht zou er de komende dagen hooguit een paar centimeter kunnen vallen Op de pistes wordt volop geklaagd De sneeuw is te weinig en te hard, sommige routes zijn daardoor ronduit gevaarlijk Ik mopper ook wat in mezelf Ik mis de dikke vlokken, het verstilde landschap, het sprookjesachtige bos waarin elk takje doorbuigt onder een flink pak witte watten

Twee ochtenden later wekt het geblaf van Bas en Beer ons tegen vijven al Het schijnsel van een zwaailamp flitst door de gordijnen Ha, de sneeuwschuiver! Gauw gluur ik naar buiten, waar tot mijn vreugde inderdaad een wit laagje door het donker oplicht Het van vorige jaren zo vertrouwde ritueel volgt: Snel de kachel aan en alle jassen en schoenen ervoor. Een poosje later geglibber over het steile, spekgladde pad naar de auto Het geluid van de ijskrabber op de voorruit Stapvoets richting de schoolbus, terwijl ik me afvraag waarom ik zo van sneeuw houd als het toch zo gevaarlijk is ’s Middags neemt de onrust toe De kinderen zijn veilig teruggekomen en zoeven nu op latten en sleden langs het huis, maar Maarten is in geen velden of wegen te bekennen Steeds vaker werp ik een blik uit het raam Het wondermooie winterlandschap krijgt iets dreigends

„Gaat het goed?” informeert Lindy onderzoekend, als

ze met blozende wangen binnenkomt om wat te drinken

„Ik snap niet waar papa blijft”, zeg ik aarzelend „Hij had er allang kunnen zijn.”

Verbaasd kijkt ze op „Maar zijn auto staat naast die van u ”

„Wat?!” Ik grijp mijn jas en we lopen naar buiten. Vanaf het erf kun je een stukje van de parkeerplaats beneden zien, waar we bij gladheid de auto’s laten staan Tussen de besneeuwde struiken door, glinstert inderdaad ook het blik van Maartens wagen Zo goed en zo kwaad als het gaat, haasten we ons naar de beide auto’s, die akelig dicht tegen elkaar aan staan op de schuin aflopende parkeerplaats In een ervan zit Maarten Hij draait het raampje open en verzucht: „Eindelijk! Hoorden jullie mij niet toeteren?”

Ik schud mijn hoofd „Wat is er aan de hand?”

„Ik ben met de achterkant tegen jouw auto aan gegleden. Als ik mijn voet van de rem haal, glijd ik verder weg, want de handrem is niet voldoende Dan hebben we nog meer schade ”

Lindy schiet in de lach. „U zit daar al die tijd met uw voet op de rem?!”

„Waarom belde je niet?” vraag ik verbouwereerd „Mijn telefoon zit in m’n werktas, en die ligt achterin Ik kan er niet bij Willen jullie mijn auto met een sleepkabel aan die boom hier achter vastbinden?”

Terwijl we aan de slag gaan, vraag ik me voor de duizendste keer af waarom ik uitgerekend gek moet zijn op dingen die zó onpraktisch zijn als sneeuw

Volgende keer: Als je van hout houdt

Onder

ons

1.

Als 16-jarigen werden Gerrie en Sarie penvriendinnen. Ze verloren elkaar uit het oog, maar afgelopen zomer ontmoetten ze elkaar na 53 jaar onverwachts toen Sarie na een operatie tot haar verbazing thuishulp kreeg van Gerrie.

2.

(O)pa en (o)ma Markus, van harte gefeliciteerd met jullie 60-jarig huwelijk op 23 januari Gods zegen toegewenst van jullie kinderen, klein- en achterkleinkinderen

Dorpsstraat 6, 2825 BN Berkenwoude.

3.

Onze lieve mem en beppe Ieke Wierda-Tuinier was in 2022 60 jaar organist! Van harte gefeliciteerd met dit jubileum Gods zegen toegewenst voor de toekomst Liefs, de kinderen en (achter)kleinkinderen

Grôtbuorren 4, 8567 JA

Oudemirdum

4.

Liefste papa en mama, Nogmaals van harte gefeliciteerd, de Heere heeft jullie huwelijksjaren nog vermeerd 12,5 jaar zijn jullie een gehuwd paar. We hopen dat jullie nog lang gespaard mogen blijven, voor ons en voor elkaar. Liefs van Evan, Sjalin, Esmijn en Stan

Voor ”Onder ons” kunt u een foto en een korte tekst inzenden: Onder Ons Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn; redactie@terdege.nl Let op: er kan een lange wachttijd zijn.

5.

Op 14 december waren

onze lieve (o)pa en (o)ma 60 jaar getrouwd. We wensen hun goede jaren toe en bovenal Gods zegen Van jullie kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen

Fam Ligtenberg, Kattenhaarsweg 2 – 043, 7462

ER Rijssen

6.

Lieve papa en mama, 2 januari waren jullie 12,5 jaar getrouwd. Van harte gefeliciteerd met dit bijzondere jubileum We wensen jullie samen Gods onmisbare zegen toe Liefs en een dikke kus van Joas, Evan en Jeftha. Peter en Ellen de Jong, Dr A Booystraat

11, 4245 LA Leerbroek

7.

Onze (schoon)ouders, opa en oma waren 14 december 40 jaar getrouwd. Wij willen hen hiermee feliciteren en wensen hun Gods zegen toe voor de toekomst Liefs van de (klein) kinderen Henk en Tonnie Verrips, Leerbroekseweg

9, 4245 KR Leerbroek

8.

Op 21 november waren onze lieve papa en mama 12,5 jaar getrouwd. We willen hen nog eens van harte feliciteren en hopen dat we nog veel goede jaren samen mogen hebben! Veel liefs van Richaël, Joachin, Hennoah en Hilloïs Meuleman

Gender raakt iedereen

PROF DR H JOCHEMSEN: „GENDER LIJKT

EEN NIEUW ONDERWERP, MAAR IS DAT NIET”

DOORBRAAK IN HET DENKEN

Prof. dr. H. Jochemsen is blij dat de vragen rond gender in de samenleving toenemen. ”Dat is laat, maar hopelijk niet te laat.” Als een cultuur haar wortels kwijt is, zijn de gevolgen volgens de ethicus ingrijpend.

tekst: TINEKE VAN DER WAAL beeld: MARTHE KOK-ROUKENS

Gender is geen leuk onderwerp. Toch vindt prof. Jochemsen het belangrijk dat iedereen weet wat er rond dit thema speelt. „Je hoeft geen genderexpert te worden Alleen, ontwikkelingen rond gender gaan iedereen aan en raken de menselijke verhoudingen Daarom kan niemand zich afzijdig houden. Je kunt er ook zelf ongevraagd mee te maken krijgen, als opvoeder, op school of in de kerk. Het is belangrijk dat je dan grip op het onderwerp hebt en er op een Bijbelse manier over kunt spreken ”

HOE DENKT U DAT GENDER DE MENSELIJKE RELATIES GAAT RAKEN?

„Gender gaat over ons mens-zijn, over de beleving van onze geslachtelijkheid. Dat is een fundamenteel kenmerk van het menselijke bestaan Geslacht is een biologisch gegeven, maar als man en vrouw een nieuwe definitie krijgen, op basis van ons gevoel, dan heeft dat voor de hele samenleving gevolgen. Ik denk aan het huwelijk en gezin, maar ook aan de taal Een woord als ”vrouw” is dan niet inclusief en moet worden: ”mensen die menstrueren”, om rekening te houden met transvrouwen, die als vrouw gezien willen worden maar biologisch gezien man zijn Dit gaat in tegen het gegeven dat man en vrouw elkaar in allerlei verbanden aanvullen Dit laatste kenmerkt de structuur van de samenleving, en eigenlijk het hele menselijke bestaan.”

ETHICUS

Medische ethiek is voor prof Jochemsen (70) gesneden koek Als directeur van het christelijke Prof. dr G A Lindeboom Instituut hield hij zich jarenlang bezig met de levensbeschouwelijke bezinning op ontwikkelingen in de wereld van de geneeskunde Wat is goed hande-

len als het gaat over biotechnologie, over genetische modificatie of over euthanasie? Als ingrijpen in het menselijk leven op nieuwe manieren mogelijk wordt, mag dat dan ook? De ethicus mag dan nu met emeritaat zijn, toch is zijn agenda nog altijd gevuld. Hij is actief in het besturen en adviseren van verschillende christelijke organisaties, zoals Eleos, Pro Life en de Evangelische Theologische Faculteit in Leuven

WANNEER KWAM HET ONDERWERP TRANSGENDER BIJ U IN BEELD?

„Ongeveer dertig jaar geleden vroeg een predikant het Lindeboom Instituut om advies met het oog op een gemeentelid dat in transitie wilde De predikant was in verlegenheid en wij met hem. Als Lindeboom Instituut hebben we het thema opgepakt. Samen met een aantal theologen en ethici, een psycholoog, een psychotherapeut en een cultuurfilosoof hebben we ons in het thema verdiept, mensen geïnterviewd en kerken bevraagd ”

Het resultaat was een rapport dat in 1996 verscheen: ”Transsexualiteit. Een bespreking vanuit medischethisch, psychologisch en pastoraal opzicht”. Daarmee gaf het Lindeboom Instituut geen eenduidig groen licht voor een lichamelijke transitie met hormonen en operaties Jochemsen: „Er was een tweedeling in de onderzoeksgroep Sommigen hadden ernstige bezwaren tegen een transitie, voor anderen was het de minst slechte oplossing. Een transitie geeft in eerste instantie verlichting, maar ook na medisch ingrijpen blijft een identiteitsprobleem bestaan.

Er komen bovendien nieuwe problemen in sociale verhoudingen bij Bekend is ook dat bij zeker 70 procent van de gevallen achterliggende psychiatrische problematiek speelt Een transitie zal het lijden dan niet verlichten, maar mogelijk zelfs groter maken ”

IS ER VANDAAG SPRAKE VAN

DEZELFDE TYPE TRANSGENDER ALS

25 JAAR GELEDEN?

„In een aantal gevallen zal het om dezelfde problematiek gaan. Maar we zien ook dat er een nieuw type transgenders ontstaat, dat geen genderdysforie vanaf de peutertijd kent Genderdysforie is een diep gevoel van onbehagen met het eigen lichamelijke geslacht. We zien dat mensen vandaag steeds vaker onzeker zijn over hun gender en over hun identiteit in het algemeen. Dat is het gevolg van ontwikkelingen in de cultuur ”

SOCIALE MEDIA

Identiteit is het grote thema van deze tijd, stelt Jochemsen. Hij wijst op de zelfpresentatie op sociale media „De grote vraag is vandaag: „Wat ben ik waard?” In onze samenleving bepalen je verdiensten je positie; je bent van waarde als je presteert. Daar komt bij dat iedereen elkaars concurrent is. Het idee is dat degene die komt bovendrijven, dat waard is. In onze tijd ligt bovendien nadruk op de beheersing van het leven, waardoor ieder zijn leven kan vormgeven zoals hij dat wil, alsof het een project is. Deze ontwikkeling staat haaks op het christelijke denken. Bijbels gezien word je niet gewaardeerd om wat je presteert, maar om wie je bent in Gods oog. Veel christenen hebben het neoliberale denken te weinig en te laat als een vernietigende ideologie onderkend ”

HOE KAN HET DAT GENDER TIEN

JAAR GELEDEN GEEN THEMA WAS, TERWIJL NIEMAND ER VANDAAG

OMHEEN KAN?

„Gender lijkt een nieuw onderwerp, maar is dat niet. Ik denk aan een dijk, waar niemand iets aan ziet, terwijl er toch water doorheen sijpelt. Als de druk te groot wordt, breekt de dijk door. Wij zien in onze tijd de doorbraak in het denken

rond geslacht en gender, maar het begin ervan gaat eeuwen in onze geschiedenis terug ”

Jochemsen wijst op de nauwe verbinding tussen het aardse en goddelijke, tussen de geestelijke en materiële wereld. „Allerlei culturen hebben een besef van een goddelijke wereld die betrokken is op onze werkelijkheid en die zorgt voor een bepaalde sociale en morele orde in onze wereld Denk aan huwelijk en gezin, maar ook aan de overheid en allerlei godsdienstige activiteiten. Elke cultuur kent een regulering van seksualiteit Dat is zo’n sterke kracht, dat ze in een orde moet komen om te voorkomen dat het leven een chaos wordt Kijk hoe in het Oude Testament seksualiteit en familieverhoudingen nauwgezet zijn ingekaderd De Europese cultuur is sterk door Gods Woord beïnvloed. De waarde die het Westen bijvoorbeeld aan de individuele persoon hecht, is mede ingegeven door de Bijbel. De verbinding met de goddelijke wereld is in Europese cultuur verloren geraakt. God trekt Zich als het ware uit de cultuur terug. Als maatschappelijke ordeningen niet bezield zijn door een verbinding met een goddelijke wereld, verliezen ze hun zeggingskracht ”

WANNEER ZIET U SCHEUREN IN DEZE DIJK ONTSTAAN?

„Dat gebeurt al vanaf de hoge middeleeuwen en renaissance. De menselijke vormgeving van het leven wordt dan steeds belangrijker. Het individu krijgt meer aandacht en de wetenschap ontwikkelt zich Je ziet dat in deze periode het menselijke denken, de ratio, en het beeld dat mensen zich van de wereld maken belangrijk worden – gaandeweg zelfs belangrijker dan de Bijbelse visie op de werkelijkheid. Dit zijn maar niet denkbeelden van intellectuelen, dit is hoe mensen het leven beleven. De beleving van de wereld wordt gaandeweg anders God raakt

Prof. dr. H. Jochemsen

buiten beeld. Het rationalisme en de technisch-wetenschappelijke beheersing gaan bepalend worden voor de inrichting van de samenleving.”

Wat ook steeds belangrijker wordt, is het gevoel. Dat krijgt vanaf de tijd van de verlichting en vooral in de romantiek een centrale plek en wordt dominant voor hoe mensen zichzelf en de dingen beleven. De beleving van seksualiteit wordt steeds belangrijker. Denkers in de twintigste eeuw bevorderden dit bewust, om de klassieke orde van seksualiteit en huwelijk te doorbreken. Als je huwelijk en gezin kapotmaakt, wordt het mogelijk om vanuit de overheid mensen te beheersen.”

Deze diepe culturele wortels zijn de geestelijke achtergrond van wat we vandaag zien gebeuren, zegt Jochemsen. „Het huwelijk heeft zijn zeggingskracht verloren Vanouds zit daar een heilig element in, maar vandaag is het niet meer dan een overeenkomst tussen twee mensen die duurt zolang het goed gaat.”

WAT VINDT U VAN HET VERWIJT DAT DE TRADITIONELE ORDENING SOMMIGE GROEPEN DISCRIMINEERDE?

„Seksuele minderheden, zoals homoseksuelen, hebben inderdaad onder de klassieke maatschappelijke ordening geleden. Trouwens, vaak ook vrouwen De christelijke visie op mens, seksualiteit en huwelijk is vaak maar gebrekkig vormgegeven in de samenleving. Mensen kwamen er ook door in de knel. We zien nu een protest tegen een onheus omgaan met mensen die ”anders zijn” In dit protest wordt het gevoel bepalend voor wie iemand is. Een transgender heeft dan het recht zichzelf te definiëren. Hij voelt zich anders dan de biologische werkelijkheid aangeeft en zijn gevoel is doorslaggevend

Daarmee komt de identiteit los te staan van de materiële werkelijkheid en worden ordeningen en verbanden in de samenleving vloeiend.”

HOE KAN WORDEN

TEGEMOETGEKOMEN AAN DE PERSOONLIJKE NOOD VAN MENSEN?

„Hulp en begeleiding zijn hoe dan ook belangrijk. We zien een ontwikkeling die niet heilzaam is en mensen in verwarring brengt over hun identiteit. Tegelijk is er het lijden van transgenders, ook door deze culturele ontwikkeling. De optie van medische transitie maakt het niet-kiezen daarvoor heel lastig. De vraag is wat goede begeleiding is. We moeten af van de gedachte dat gevoel bepaalt wie we ‘eigenlijk’ zijn. Door de erkenning van transgenders te promoten en het gevoel allesbepalend te laten zijn, zijn in de beleving van velen de verbanden tussen sekse, gender en identiteit vloeiend geworden Iedereen moet zich in zijn leven definiëren: wie ben ik en hoe leef ik? Dat lijkt mooi, maar het leidt tot enorme genderverwarring en tot diep ongelukkige mensen.”

DEZE VERWARRING RAAKT MET NAME TIENERS.

„Inderdaad, en dan vooral meisjes. Vergeleken met tien jaar geleden vragen zeven keer zo veel meisjes zich af of ze eigenlijk wel een meisje zijn Ik vind dat hartverscheurend. Je krijgt het gevoel dat meisjes zich onveilig voelen en het moeilijk vinden om vrouw te zijn en dat ze dat ontvluchten in het jongen-zijn. Deze meisjes ervaren echt een identiteitscrisis: wie ben ik, wat ben ik waard, hoe kan ik vrouw zijn, kan ik ooit aan alle verwachtingen voldoen?

Nogal eens is sprake van misbruik Naar schatting is bijna 15 procent van de meisjes slachtoffer van een

vorm van fysiek seksueel geweld. Dat is vreselijk en laat levenslang sporen na Het doet iets met het zelfbeeld en met de verhouding tot het lichaam. Niet altijd hoeft misbruik seksueel van aard te zijn, het kan op allerlei manieren spelen. We zijn relationele wezens. Wij ontstaan uit een relatie, groeien op in relaties en kunnen alleen in relaties mens worden. Als daar iets fout gaat, dan gaat in ons mens-zijn iets fout.

Het gaat hier niet maar om verkeerde keuzes van mensen, met alle gevolgen van dien Het gaat veel dieper, namelijk om een cultuur die haar wortels kwijt is Het beslag van God verdwijnt uit de sociale werkelijkheid. De verbindingen en de zeggingskracht van Gods heilzame inzettingen, ziet en ervaart de samenleving niet meer.”

WELKE TAAK HEEFT DE KERK HIER?

„De opdracht van de kerk is niet alleen zeggen, maar ook leven wat God bedoelt. Door zichtbaar te maken wat God wil en Wie Hij is, kan de kerk mensen houvast en veiligheid geven. De gezinnen en de kerkelijke gemeenschappen zijn geroepen om een veilige omgeving te geven die onze cultuur vandaag hard nodig heeft.”

WAT GAAT TRANSGENDERISME DE KOMENDE JAREN DOEN IN DE SAMENLEVING?

„Dat is moeilijk te voorspellen Gelukkig nemen de vragen rond gender in de samenleving toe. We zien dat rond de Transgenderwet Dat is laat, maar hopelijk niet te laat. Engeland heeft in de behandeling van transgender minderjarigen een draai van 180 graden gemaakt: zij mogen voortaan geen medische transitie ingaan Ik hoop dat het gezonde verstand het gaat winnen en dat we intussen wel aandacht houden voor mensen die echt lijden

onder transgendergevoelens. Een positief neveneffect van de ideologische focus op transgenders is dat er meer aandacht is voor het lijden dat transgenders meemaken. Dat kan heftig zijn Het gaat niet alleen om het afwijzen van deze ontwikkeling maar ook om: wat is goede zorg ”

WAT IS GOEDE ZORG VOLGENS U?

„Ouders of anderen kunnen genderverwarring te gemakkelijk weglachen met een: „Ach, joh, daar groei je wel overheen.” Dat is niet goed Het is belangrijk om gevoelens serieus te nemen en te luisteren. Als een jongere zich in zijn identiteitsvragen niet serieus genomen voelt, zal hij het contact verbreken en verlies je de mogelijkheid om te helpen

Hoe moet het dan wel? Het is belangrijk om begripvol, open en op een liefdevolle manier te spiegelen Goede zorg is lang niet altijd direct geven wat mensen zelf willen. De kwaliteit zit vooral in het goed luisteren en doorvragen Wat ervaar je? Wat doet jouw gevoel van diep ongelukkig zijn met je lichaam met je? Welke problemen ervaar je? Wat heb je meegemaakt in je leven? Wat heb je nodig om te kunnen leven? Goede begeleiding van genderverwarring is wat mij betreft niet gericht op medische transitie, maar juist op het voorkomen daarvan Het medisch aanpassen van het lichaam aan de beleving is mijns inziens op christelijk-medisch-ethische gronden onverantwoord. Wat niet wegneemt dat we ook mensen die in hun wanhoop toch die stap zetten, begeleiding en hulp blijven aanbieden. We hebben de opdracht om onze gedachten krijgsgevangen te maken aan de gehoorzaamheid aan Christus. Dat gaat ook over onze verlangens De identiteit van een mens ligt uiteindelijk niet in zijn gevoelens en beleving, maar in Christus Dat is fundamenteel ”

Als zo’n winterse, vrijpostige roodborst me in het bos gezelschap komt houden, denk ik altijd aan Catootje. Cato wipte op donkere winterdagen vaak mijn afgelegen boswerkplaatsje binnen en wachtte op de hoek van de werkbank tot ik klaar was met het slijpen van bijlen en zagen, en wat voer op de grond zou strooien. Onvergetelijk.

Een gezonde mond

Een jaar lang heb ik geprobeerd in deze column een beeld te schetsen van de wereld van de kaakchirurgie. Ik hoop dat wat ik schreef meer zicht heeft gegeven op het werk van de kaakchirurg. Het betreft een ontzettend breed vak met meerdere subspecialiteiten, waarover ik een aantal keer een casus heb beschreven. In deze slotcolumn geen casus, maar weetjes en tips. Doe er uw voordeel mee.

Beperk het aantal eet- en drinkmomenten tot zes per dag

1 Poets twee keer per dag de tanden met fluoridehoudende tandpasta Als je al een keer overslaat of sjoemelt, sla dan de ochtendpoetsbeurt over, niet die voor het slapengaan

Kaakchirurg Michiel

2 Beperk het aantal eet- en drinkmomenten tot zes per dag Elk eetmoment is een zuuraanval voor je tanden, hier moeten ze tussendoor van herstellen Dus ontbijt, lunch, avondeten en maximaal drie keer iets tussendoor (beperk suiker)

Doff (45), drie kids, is een nuchtere noorderling met passie voor zijn werk in het ziekenhuis van Drachten.

3 Kauw niet de hele dag door op kauwgum of drop Dit is een continue niet-functionele belasting voor de kauwspieren en kaakgewrichten Op termijn geeft dit mogelijk spier- en kaakgewrichtsklachten.

4 Stop met roken Dit is niet alleen goed voor de longen De rook met al zijn toxische stoffen heeft een zeer slechte invloed op de slijmvliezen van de mond- en keelholte en geeft een fors verhoogd risico op mond- en keelkanker Vooral de combinatie van alcohol en roken is kankerverwekkend

5. Wees voorzichtig met het bleken van tanden en kiezen.

6 Gebruik naast het tandenpoetsen ook tandenstokers voor de ruimtes tussen de tanden en kiezen Dit voorkomt tandvleesontstekingen Twee keer daags poetsen/flossen en een gezond dieet zijn voldoende om het gebit sterk en gezond te houden

7 Tot slot: Kaakchirurgen zijn over het algemeen bekwame, dubbel opgeleide (geneeskunde en tandheelkunde) specialisten met veel ervaring met operatieve ingrepen in de mond Probeer geen slapeloze nachten te hebben voor het bezoek aan een kaakchirurg en maak eventuele angst bespreekbaar Ik wens u een goede (mond)gezondheid toe en een gezegend en mooi 2023. Wellicht tot ziens.

Doe mee met de quiz en win een mooie prijs!

DONDERDAG 26 JANUARI - 20.00 UUR

IN DE STUDIO:

MET Jan Keuken NEMEN WE EEN KIJKJE BIJ ONZE OOSTERBUREN. HIJ WOONT SAMEN

MET ZIJN VROUW EN ZOONTJE IN HET RUHRGEBIED OM DAAR EEN DUITS FILIAAL VAN HET BABYPARK OP TE ZETTEN.

Hélène Selderhuis IS CAMPUSMANAGER VAN DE EVANGELISCHE THEOLOGISCHE

FACULTEIT IN LEUVEN. VOOR WELKE UITDAGINGEN STAAT ZIJ IN BELGIË?

Peter Wildeman BEGELEIDT Tenira Sturm TIJDENS DE MUZIKALE INTERMEZZO’S EN HET MINICONCERT.

OOK DEZE KEER WEER EEN leuke quiz! LEES DEZE TERDEGE GOED DOOR, DOE MEE EN WIN EEN VAN DE PRIJZEN. DE HOOFDPRIJS IS EEN WAARDEBON T.W.V. 125,-, BESCHIKBAAR GESTELD DOOR BUNGALOWPARK DE RIETBERG. OOK GEEFT BUILDINGTOYS.NL EEN LEUK LEGOPAKKET WEG.

reizen

OP ZO’N 800 KILOMETER VAN UTRECHT LOKT DE BRETONSE KUST

3X BUITEN DE GEBAANDE WEGEN: ”HETE LANDEN BEZOEK IK NIET MEER”

VAKANTIELEED: OVER MIEZERIGE DOUCHESTRAALTJES EN KAKKERLAKKEN

Slapend naar

Een reis vanuit Europa naar Noorwegen had tot voor kort heel wat voeten in de aarde. De nieuwe veerboot vanuit Eemshaven brengt het Scandinavische land in elk geval figuurlijk wat dichterbij. Verslag van een minicruise.

tekst: PIETER BEENS beeld: UNSPLASH

Land in zicht! Bij windkracht 4 en met een gangetje van bijna 20 knopen koerst MS Romantika af op de grillige Noorse kustlijn. Betonnen bunkers en stevige geschutskoepels op een van de eilandjes voor de kust wekken de indruk dat de veerboot een gebied van strategisch belang nadert. Aan bakboord passeert een Noorse onderzeeboot Alleen de toren torent boven het water uit.

Het is negen uur in de morgen –we hebben het ontbijt net achter de kiezen– wanneer de nieuwe veerboot tussen Nederland en Noorwegen een fjord binnenvaart. Daar ligt, beschut en vanaf open zee nauwelijks zichtbaar–Kristiansand, einddoel van deze reis

Noorwegen

Jarenlang waren reizigers vanaf het Europese vasteland naar Noorwegen aangewezen op het vliegtuig of op een van de veerboten vanuit Duitsland of Denemarken. Wie de zee wilde omzeilen, reisde per auto ook nog door Polen, de Baltische staten, Rusland, Finland en Stockholm.

Sinds april 2022 is dat niet meer nodig. Met de nieuwe veerdienst van Holland Norway Lines reis je in 18 uur van Eemshaven naar Kristiansand en vice versa – een ideale oplossing voor wie voor werk of vakantie naar

Scandinavië wil. De ferry opent ook perspectieven voor liefhebbers van minicruises: op dag één stappen ze op, op dag twee bezoeken ze in ijltempo de historische kern van Noorwegens zuidelijkste stad en op dag drie zetten ze weer voet aan wal in Eemshaven

EEUWENOUDE STADSKERN

De Groningse kant van de bootverbinding wordt na een bezoekje aan de schitterende Noorse kust een deceptie: reizigers zien louter windmolens en industrie Er is in de

Scandinavië: een stuk ‘dichterbij’ dankzij een nieuwe veerdienst...

NAAR KRISTIANSAND EN VERDER

Achter het oude Kristiansand begint de ‘echte’ Noorse wereld: de nieuwbouw en de verbindingswegen die verder het land in voeren. Als je met de auto naar Noorwegen gaat, rijd je binnen een paar uur in de ongerepte natuur. Reizen per trein is ook een optie: pal tegenover de aanlegplaats van de Romantika ligt het station, waar je de trein richting Oslo en Stavanger kunt pakken. Wie langer in Kristiansand verblijft, vindt buiten het oude stadscentrum tal van attracties - van een oude stoomtrein tot wateractiviteiten.

verste verte geen toeristische bestemming te bekennen.

Nee, dan Kristiansand Sinds deze plaats in 1641 door de Deense koning Christiaan IV werd gesticht, groeide hij uit tot een belangrijke handels- en garnizoensstad Kooplieden en militairen vonden er hun bestemming, evenals de bisschop van de evangelischlutherse kerk

Ondanks die belangrijke historische rol is de eeuwenoude stadskern voor toeristen heel overzichtelijk Vanaf de veerboot wandel je in 10 minuten naar het centrum, Kvadraturen. Dat werd, naar goed renaissancegebruik, rechttoe-rechtaan gebouwd en oogt op de kaart als een strakke lijntekening De neogotische Domkerk –met zijn ruim 2000 zitplaatsen een van de grootste kerken van Noorwegen– is er onbetwist de grootste bezienswaardigheid.

Vanaf de kerk loop je in een paar minuten naar Posebeyen, het pittoreske oude stadsdeel van Kristiansand. Nog eens 10 minuten later sta je bij de jachthaven en de nabijgelegen vismarkt Daarvandaan is het bovendien maar een korte wandeling naar Odderøya –het eiland met z’n bunkers en koepels, dat vanaf de Noordzee een onneembare vesting leek. Het fort op het eiland speelde in april 1940 een sleutelrol in de slag om Kristiansand Slechts met een zwaar bombardement kreeg de Duitse invasiemacht de verdediging op de knieën.

De pittoreske vuurtoren op het schiereiland is de moeite van een bezoek waard, maar door de ruige omgeving en grote hoogteverschillen is de weg ernaartoe een hele klim

Dat vraagt dus om een doordachte keuze, want de tijd aan wal is kort en de Romantika wacht voor zijn vertrek niet tot de laatste reiziger weer aan boord is

ZONSONDERGANG OP ZEE

Een bezoekje aan Noorwegen is niet compleet zonder verse vis, maar wie daarvoor aan wal geen tijd heeft komt aan boord wel aan zijn trekken Het buffetrestaurant op de Romantika serveert tal van gerechten, waarbij zalm, haring en garnalen niet ontbreken Onbetwist hoogtepunt is echter de zonsondergang, die je het best beleeft op het zonnedek. De zilte zeelucht en lichte deining zorgen er daarna voor dat de slaap vanzelf komt

ZIEN IN KRISTIANSAND

Domkerk Dagelijks geopend Zoek rust op een bank of bewonder het houten interieur en prachtige orgel.

Vismarkt Vergaap je aan de kleurrijke houten huizen en pak een visje mee Of loop naar de jachthaven en zoek een plekje bij de grote fontein

Posebeyen Dit oude stadsdeel staat bekend om zijn charmante houten huizen. Wandel door de straten, die in het voorjaar zijn versierd met prachtige bloesems

Odderøya. Het schiereiland was tot 1993 militair gebied, maar is inmiddels opengesteld voor iedereen Je vindt hier veel bunkers en een schitterende oude vuurtoren. Erg mooi, maar wie Odderøya te voet bezoekt, houdt weinig tijd over voor andere bezienswaardigheden.

Met het treintje Vanaf het stadsplein voert een kleine trein je langs alle hoogtepunten Handig voor wie alles gezien wil hebben.

Bij mbo Menso Alting Zwolle is het christelijk geloof onze drijfveer. Vanuit dat fundament geloven we samen in ontwikkeling. Het geloof geeft ons leven en werk betekenis en leert ons dat ieder mens waardevol is. Daarom stimuleren we studenten om te ontdekken: wie ze zijn en hoe ze van betekenis kunnen zijn

Mbo Menso Alting wil studenten afleveren die anderen in hun omgeving in beweging zetten Als je weet wat je kunt, waar je goed in bent en wie je bent, dan kun je jouw talenten benutten en kan je het verschil maken voor de mensen om je heen

Op zoek naar een mbo-opleiding waar naast het leren van een vak, ‘samen geloven in ontwikkeling’ een speerpunt is?

Bezoek dan ons open huis op 26 en 27 januari.

mensoaltingzwolle.nl/open-huis

(Duits: Bunzlau)

Lekke tent

Vakantie: de meeste mensen kijken er lang naar uit. Ze dromen van prachtige bergen, zonnige stranden en vooral van rust. Maar ook op vakantie schijnt niet altijd de zon. Via sociale media vroegen we: waar heb jij op vakantie een hekel aan?

tekst: REDACTIE TERDEGE

MAMA.MIRJAM: Aan een tent die ineens midden in het water staat én aan overgeven in een pannetje. MARIJKEZEEUW: Miezerige douchestraaltjes. Vre-se-lijk. BAKKRIEBELS: Drukte op toeristische trekpleisters en aan campings A#.DIEL.FOTOGRAFIE: Grijze luchten, waardoor je geen mooie foto’s kunt maken BARBERABOOM: Wespen kunnen de mooiste vakanties belemmeren, ben d’r panisch voor. HENRIEKE DE WIT: De taalbarrière, zo’n gedoe. RUBENJELLEESMEEXANDER: Aan heel veel moeten. ERNA LAST: Autopech onderweg! Helaas al meerdere keren gehad ALETTERUITENBEEK: Bloedhitte. WIJVAN NR11: Als er geen wasmachine is Ik krijg dan echt een error op twee weken bergwandelwas. LIANNE.VERHOEK: Omkleden in de tent als het ’s avonds koud is. EVADENHERTOG: Dat ik me voorneem om m’n hoofdkussen mee te nemen, het vergeet, en dan niet lekker lig BERNICEGOUD: Dat je zo goed moet nadenken of je alles bij je hebt om te gaan douchen. MATTHIJS VOSKUIL: Dat onze oldtimer Landrover mankementen krijgt (wat elk jaar gebeurt) MAARTJE JOHANNA: Heb een haat-liefdeverhouding met uitslapen op vakantie. Daar gaat m’n dag. CORINA: Eten koken CORINAHUTTINGA: De afwas op de camping. BERTHINEBIESHEUVEL: Luidruchtige buren. ARJABAR-

TEN.NL: Huisjes zonder horren EVELIENVANNIEUWKOOP: Koude voeten (dat je je vergist hebt in het weer). MYLIFEASMARIANNE: Aan kakkerlakken die je koffer in kruipen. PETRA.JACOBSE: Vieze wc’s op de camping en een rij bij het afwashok. En toch kampeer ik met plezier. ANNELIENPIET: De dag dat je net over de helft bent en je dus dichter bij het einde van de vakantie dan bij het begin bent

MARTINA GUIJT: Als je toch nog mensen tegenkomt die je kent...

KARIENEVANDERHART: Een lekke tent midden in de nacht. HENRIELLE.KERKHOFF: Inpakken, uitpakken, inpakken, uitpakken. ALICEROSEBOOM: Een slecht bed is nog erger dan een dag of wat regen. JACOLIENBEVERLOO: Vieze ramen als je je vakantiehuisje binnenkomt. Brrr, dan denk je: wat is er dan wel schoon? LAURAWOU2802: Mijn moeder die van te voren heel het huis wil schoonmaken ALINEVD H: Weer naar huis gaan!

Tranen bij het Vrijheidsbeeld

Met vier koffers als bagage emigreerden Marianne Heertje (toen 7 jaar), haar twee jaar jongere

zusje en haar ouders in maart 1955 naar de Verenigde Staten. Per schip. In oktober vorig jaar stak de 75-jarige opnieuw de Atlantische Oceaan over. Nu als Marianne Adams.

tekst & beeld: RIEKELT PASTERKAMP beeld links: STADSARCHIEF ROTTERDAM, COLLECTIE ARY GROENEVELD

Halfzes in de ochtend, woensdag 26 oktober. Het cruiseschip Rotterdam VII vaart langzaam de haven van New York binnen De boeg is open en tientallen passagiers turen in de ochtendnevel naar iets groens in de verte. Marianne Adams is een van hen Met een lach ziet ze het Vrijheidsbeeld opdoemen uit het donker. Maar er zijn ook tranen.

„In maart 1955, ik was bijna 8 jaar, voer ik met mijn ouders en zusje op de ss Groote Beer, op precies dezelfde manier de haven van New York binnen Terwijl we aan het ontbijt zaten, klonk er een aankondiging:

„Dames en heren, we naderen het Statue of Liberty.” Iedereen spoedde zich naar het dek om het Vrijheidsbeeld met eigen ogen te bekijken. Toen zagen we het Vrijheidsbeeld. En nu weer. Geweldig om dit jaren later nog eens mee te maken ”

Díe aanblik, Lady Liberty die de opvarenden verwelkomt in New York, staat sinds 1955 op Adams’ netvlies gebrand „Ik had toen geen flauw idee waar dat beeld voor stond, maar telkens als ik in New York ben en het Vrijheidsbeeld zie, denk ik terug aan die eerste keer. En voel ik de opwinding die ik toen voelde.”

GOLVEN

Was ze toen opvarende van de Groote Beer, dit keer is Adams met haar echtgenoot Bob aan boord van de Rotterdam VII, het gloednieuwe vlaggenschip van de Holland

America Line (HAL) Tijdens de tocht over de Atlantische Oceaan was er een dag met golven tot zes meter. Het schip schudde en trilde Gelukkig voor de opvarenden is de gloednieuwe Rotterdam VII uitgerust met stabilisatoren: uitklapbare vinnen die het slingeren van het schip dempen

De trans-Atlantische overtocht van Rotterdam naar New York (met tussenstops in Le Havre en Plymouth) is een reis van 3200 zeemijl, bijna 6000 kilometer Dag en nacht varen. De reis is een eerbetoon aan kapitein J. Hus. Die stak 150 jaar geleden

als eerste HAL-kapitein met de Rotterdam

I de oceaan over. Zijn schuit was 82 meter lang, het allernieuwste vlaggenschip is 300 meter Toen voer men op kolen en stoom, nu op gasolie. Toen duurde de tocht over de oceaan vijftien dagen, nu de helft. De overtocht uit 1955 kan Adams kan zich nog goed herinneren „Met mijn zusje verkende ik het schip, terwijl onze ouders zeeziek in stoelen op het dek lagen Ze konden geloof ik niet zo goed tegen het schudden van het schip. Mijn ouders hadden ons aan boord naar een soort kinderopvang gebracht, waar we snel uit zijn ontsnapt ”

KOFFERS

De HAL bracht tot de Tweede Wereldoorlog zakenlui, toeristen en migranten van en naar Amerika. In de jaren ’70 kwam er zware concurrentie van het vliegtuig, dat de trans-Atlantische route een stuk sneller aflegt. Een schip doet er zeven dagen over, het vliegtuig zeven uur De HAL verlegde haar koers: de passagiersschepen werden meer en meer voor de cruisevaart ingezet. In 1989 kwam het vanouds Rotterdamse bedrijf in Amerikaanse handen. De elf schepen van de HAL (met namen die allemaal eindigen op ‘dam’, zoals Westerdam, Eurodam en Rotterdam) worden nu ingezet voor de cruisemarkt. De schepen varen onder Nederlandse vlag en de officieren aan boord zijn overwegend Nederlanders. In de naoorlogse jaren maakten vooral Europese landverhuizers de oversteek, op zoek naar een betere toekomst. Adams en haar familieleden deden dat in 1955 ook Haar Joodse ouders, die tijdens de oorlog hadden moeten onderduiken, voelden zich niet meer op hun gemak in Europa. Toen vader Henri een baan aangeboden kreeg bij Philips in New York, waren de koffers snel gepakt.

ENGELS

Ze woonden in Eindhoven, in de Looier-

Willem en Marian van de Wiel en Marianne en Bob Admams

ping de Klimberg is een moderne familiecamping, gelegen in prachtige Vechtdal. Onze familiecamping biedt ruime comfort kampeerplaatsen, desgewenst met eigen sanitair en beschikt over sfeervolle verhuuraccommodaties. Er is van alles te beleven voor het hele gezin!

Camping de is een moderne het Vechtdal. biedt ruime comfort met en over van voor hele

Luister je mee?

straat Op 18 maart 1955 scheepten ze in Rotterdam in op de Groote Beer. „Het was een groot avontuur”, blikt Adams terug.

„We spraken geen woord Engels, ik kon alleen „shut the door” zeggen.”

Het gezin verhuisde al snel van New York naar de westkust van de Verenigde Staten, waar ze aansluiting vonden bij andere geëmigreerde Nederlanders. Marianne en haar man Bob, een Amerikaan die in Amsterdam aan het conservatorium heeft gestudeerd, wonen nu in Ashland in de staat Oregon Ze kregen drie kinderen Die spreken geen Nederlands, maar eten wel geregeld een bord Hollandse stamppot. Andere Nederlandse tintjes in huize Adams: twee replica’s van Vermeer aan de muur en een pot met schoolkrijtdropjes.

„De reis met Groote Beer heeft mijn leven veranderd”, realiseert Adams zich „Ik woon al heel lang in Amerika, maar Nederland voelt nog steeds als mijn thuis.”

TELEFOONBOEK

Dat de reis met een cruiseschip van invloed op iemands leven kan zijn, geldt ook voor Willem (77) en Marian (76) van de WielWillemars uit Voorschoten. Ze kwamen elkaar in september 1968 tegen aan boord van de Statendam tijdens de overtocht van New York naar Rotterdam. En maakten in oktober 2022 de omgekeerde route mee Willem keerde in 1968 terug naar Nederland na „een Amerikaans avontuur”. Hij werd aan boord van de Statendam voor het diner aan een tafel gezet bij onder anderen een non die terugging naar Ierland, een moeder met kind, een stel uit IJsland en Marian Na aankomst in Rotterdam ging ieder zijns weegs. „Ik wist dat Marian in Barneveld woonde en heb haar achternaam opgezocht in het telefoonboek Het eerste nummer dat ik belde, bleek haar oom te zijn. Hij vertelde dat Marian inmiddels in Amsterdam woonde en daar werkte als apothekersassistent.”

Marian was aan boord van de Statendam

na een jaar als au pair in Canada te hebben gewerkt en vervolgens een rondreis door Canada en de Verenigde Staten te hebben gemaakt Dat Willem een oogje op haar had, ontdekte ze pas toen hij haar in Amsterdam kwam opzoeken. „Op de dag dat de IJ-tunnel openging, kwam hij in een Dafje naar de Keizersgracht gereden Toen begon onze gezamenlijke levensreis.” Ze trouwden in 1969, kregen drie dochters en vijf kleinkinderen Met de hele familie vierden ze in 2019 hun 50-jarig huwelijk aan boord van de ss Rotterdam in Rotterdam

PASSAGIERSLIJSTEN ONLINE

Alle passagierslijsten van de HAL zijn door het Stadsarchief Rotterdam gedigitaliseerd Iedereen kan online op zoek gaan naar familieleden die tussen 1900 en 1969 met de HAL hebben gereisd of zijn geëmigreerd

De oudste bewaard gebleven lijst is van 3 mei 1900 en start met een passagier die naar New York vertrok. De laatste reiziger is op 29 december 1969 met een vrachtschip vertrokken naar New Orleans. Bekende passagiers zijn de natuurkundige Albert Einstein, schrijver Thomas Mann, architect H. P. Berlage, luchtvaartpionier Anthony Fokker, arts

Daniël den Hoed, econoom Jan Tinbergen en schrijver Godfried Bomans. Ook ds. Gerrit H Kersten komt voor. In september 1959 voer kroonprinses Beatrix mee naar New York.

WWW.STADSARCHIEF.ROTTERDAM.NL

CHRISTELIJKE VAKANTIEPARKEN

op de mooiste locaties in Europa

GEZINSPARKEN.NL

DUITSLAND

DUITSLAND

Beieren

28 juli – 11 augustus

DUITSLAND

Eifel

14 juli – 11 augustus

DUITSLAND

BOEKNU

Boek nu je vakantie op één van de christelijkevakantieparken van VakanZ en beleef eenvonvergetelijke akantie!

DUITSLAND

Camping Eifel

14 juli – 11 augustus

DUITSLAND

Hunsrück

21 juli – 18 augustus

FRANKRIJK

BINNENKORT

Odenwald

22 juli – 19 augustus

FRANKRIJK

Zwarte Woud

14 juli – 11 augustus

Franse Alpen

Grand Domaine

28 juli – 11 augustus

FRANKRIJK

NIEUW!

Pyreneeën

21 juli – 4 augustus

NEDERLAND

NEDERLAND

Salland

7 juli – 18 augustus

OOSTENRIJK

Zuid-Limburg

21 juli – 18 augustus

OOSTENRIJK

Kreischberg

29 juli – 11 augustus

Zell am See

14 juli – 11 augustus

Bourgogne

zomer 2023

UNIEK VAKANZ CONCEPT

Positieve en ongedwongen sfeer

Aansprekend recreatieprogramma

Excursies en (outdoor)activiteiten

Speciale jongerenprogramma’s

Kerkdiensten en sing-ins

Camping Bourgogne

zomer 2023

NEDERLAND

Drents-Friese Wold

21 juli – 4 augustus

OOSTENRIJK

Erzberg

28 juli – 11 augustus

ITALIË

Gardameer

14 juli – 11 augustus

Abonneer je op onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte van nieuwe bestemmingen!

gezinsparken.nl

0341 264 887 / info@vakanz.nl

Van hut naar hut

Vakanties van de familie Kattenberg uit Kampen zijn nooit saai. Bas Jan (44) en Evelien (41) gaan elke zomer vier weken weg om met hun vier kinderen aan bergsport te doen of rond te trekken.

tekst: JACOMIJN ARIAKHAH beeld: FAMILIE KATTENBERG

„Afgelopen zomer zijn we in Montenegro en Bosnië geweest Deze landen zijn niet alleen mooi, maar hebben een bijzondere geschiedenis. Nu de kinderen 14, 10 en 8 en 8 zijn kunnen ze dit aan De tocht maakte op hen veel indruk

We zijn onder in Bosnië begonnen met de reis Vervolgens reden we naar Kroatië om daarna drie weken door Montenegro te trekken en te eindigen in het Bosnische Sarajevo

Normaal kamperen we meestal Dat deden we deze keer maar weinig. Montenegro heeft niet veel campings en alles is er vrij armoedig We overnachtten daarom vooral in appartementen, hotels, trekkershutten en berghutjes.

Van tevoren hadden we de reis helemaal uitgestippeld Voor de kinderen hadden we een reisboekje gemaakt, zodat ze wisten wat we zouden gaan doen Normaal gesproken doen we dat niet Maar het is jammer als je in landen als Bosnië en Montenegro bent en je uit onwetendheid langs plekken rijdt die je eigenlijk had willen bezoeken

Door ons voor te bereiden, konden we de kinderen ook veel vertellen over de geschiedenis van de landen

We gaan elk jaar vier weken weg in de zomer en hebben al veel van Europa gezien

We gaan dan altijd ook de bergen in Ik ben opgegroeid met zo’n manier van reizen. Mijn man heeft ook veel van de wereld gezien

We houden van reizen en vinden het jam-

mer om een hele vakantie op één plek te zitten

In Montenegro zijn we het langst geweest De mensen zijn er heel behulpzaam en gemoedelijk Er komen maar weinig toeristen, de kust uitgezonderd Helaas zijn er ook bijna geen kerken. Dan is het bijzonder om samen met de weinige christenen die er wel zijn naar de kerk te gaan.

Heel schrijnend vonden wij het om in Bosnië op bezoek te zijn bij een gemeente die al jaren diensten in de kelder hield, omdat er een gat in het dak zat en er geen geld was om de reparatie te betalen En dat terwijl wij in Nederland op dit moment veel geld uittrekken voor een dure verbouwing van onze kerk

Wat ook indruk gemaakt heeft, is het Bosnische Sarajevo. Je ziet er nog steeds kapotgeschoten huizen en de musea zijn heel indrukwekkend

Verder is de natuur in de Balkan bijzonder. Het is er ruig en ongerept We hebben wandeltochten gemaakt waarop we niemand tegenkwamen. En dan dat lopen in de bergen; dat weidse uitzicht, overnachten in een hut zonder water en elektra en op jezelf aangewezen zijn. Dat vinden we heerlijk. We sluiten overigens niet uit dat we komende zomer ook een camping aandoen met wat meer jongeren. Dat vinden de oudste kinderen erg fijn Al zullen we waarschijnlijk ook weer trektochten maken ”

UIT HET PLAKBOEK VAN

Familie Kattenberg

UIT HET PLAKBOEK VAN

Familie Jagau

Rondtrekken door Europa

Met twee kinderen in een camper door Oost-Europa reizen. Voor Anneke (35) en Hartmut (37) Jagau is het een avontuur. Ze wilden hun dochters iets van de Europese geschiedenis leren, ”en reizen is het beste boek.”

„Mijn man is een geboren en getogen Namibiër met Duitse wortels. Onze beide kinderen zijn in Zuid-Afrika geboren. Vervolgens hebben we een aantal jaar in Malawi gewoond. Binnenkort willen we emigreren naar Namibië

Op dit moment hebben we geen vaste woonplaats. We reizen sinds april rond door Oost-Europa, samen met onze dochters Doris en Sophie van 7 en 8. We willen hun iets meegeven van de Europese cultuur en het erfgoed hier Ze zijn nog jong genoeg om bij ons te willen zijn, maar oud genoeg om van de reis te leren

We zijn via een aantal Oost-Europese landen naar Turkije gereisd, en vervolgens via de Balkan naar Italië. Onderweg geven we thuisonderwijs. En wat is nu een betere manier om te leren over de geschiedenis, de kunst en cultuur van een land dan er zelf doorheen te trekken?

Reizen is het beste boek.

Vlak voor we weggingen, las ik in een museum de quote: ”Al reizende ervaart ge het leven vreemder, overal anders en overal eender”. Dat is echt zo. Mensen zijn overal mensen, waar ze ook wonen

Als het gaat om de landen die we gezien hebben, heeft Turkije me het meest verrast. Het land is waanzinnig mooi en de mensen zijn ontzettend vriendelijk en gastvrij. Onveilig hebben we ons nooit ergens gevoeld

In Turkije stonden we eens met de camper een eindje buiten een klein dorp. Het was te laat om nog verder te zoeken naar een goede plek om te overnachten Er kwamen mannen op motorfietsen aanrijden. Wij dachten: die gaan vast zeggen dat we hier niet kunnen staan. Maar in plaats daarvan stapte een van hen af en zei: „Ik ben de burgemeester van dit dorp Ik wil jullie laten weten dat je welkom bent. Mochten er problemen zijn; hier is mijn telefoonnummer ” Toen we de volgende ochtend wakker werden, kwamen inwoners fruit en groente brengen. Dat vond ik zo bijzonder Als je met een open blik mensen benadert en niet te angstig bent, word je zelf ook zo benaderd.

Verder genieten we van de schepping De bergen, de rivieren, de uitgestrekte landschappen: God heeft het allemaal gemaakt Hoe we de kerkgang invullen nu we op reis zijn?

Als er een protestantse kerk is, gaan we daar naartoe Soms bezoeken we een heel andere kerk, een oosters-orthodoxe kerk bijvoorbeeld Is er geen kerk in de buurt, dan luisteren we online naar een dienst

We vinden het een voorrecht om zo te kunnen reizen Nog even, en het zit erop. Dan gaan we naar Nederland en vertrekken we vanaf daar naar Namibië, voor een nieuw hoofdstuk van ons leven ”

tekst: JACOMIJN ARIAKAH beeld: FAMILIE JAGAU

UIT HET PLAKBOEK VAN Dieneke Nieuwenhuyzen

Reiziger tegen wil en dank

Ze is helemaal niet zo’n vakantieganger. Maar toen ze besloot een keer met een collega mee te gaan naar Zuid-Afrika, was ze verkocht. Jaren aan een stuk reisde Dieneke Nieuwenhuyzen (38) uit Harskamp met Avanta naar onherbergzame gebieden.

„Alaska, Bolivia, Peru, Nepal, India en Kirgizië. Backpacken in de wildernis. Ik heb het allemaal gedaan Ik ben geen toerist Ik houd niet van strandvakanties en ook niet van hitte. Maar een collega van mij ging een keer naar Zuid-Afrika met reisorganisatie Avanta Ik grapte toen tegen haar dat ik ook had geboekt. Ze reageerde zo enthousiast, dat ik het vervolgens echt heb gedaan Vier weken lang trokken we door Zuid-Afrika, Botswana en Zambia. Dat was zo’n fantastische ervaring, dat ik de jaren daarna met Avanta op reis ben blijven gaan Je komt met deze organisatie op plekken waar de doorsneetoerist niet komt. Zo waren we in het hoge noorden van Alaska in een klein dorp met een paar huizen De mensen daar stonden erop dat we bleven eten en slapen Het is heel bijzonder dat je dan in een paar dagen tijd echt in zo’n cultuur vermengd raakt.

In Zuid-Afrika waren bij een stam terechtgekomen Een van de stamleden, een man met drie vrouwen, nodigde ons uit om in zijn tuin onze tenten neer te zetten De stamleden proefden onze pindakaas Die vonden ze echt verschrikkelijk smaken. We hebben zo veel meegemaakt Hostels met slaapkamers waarvan de deuren niet meer opengingen, zodat we via het balkon naar buiten moesten Liften zonder deuren en plafonds, waarbij alleen de vloer omhoog

en omlaag ging Kippen die vanonder het dashboard vandaan kwamen in ons busje. Je beleeft al reizend ongelooflijk veel, zeker als je backpackt Maar het bijzonderste verhaal is dat ik een relatie heb gekregen met mijn elf jaar jongere reisgenoot tijdens de Alaskareis Samen zijn we net voor ons huwelijk nog met Avanta naar Kirgizië geweest, om het tijdperk van grote reizen af te sluiten Inmiddels zijn we 4,5 jaar getrouwd We hebben twee kleine jongetjes gekregen. Ik ben nu al blij als we een weekje op een camping in Nederland kunnen staan Verre reizen maken zit er voorlopig niet in. Of het nog weleens kriebelt? De reisleidster van onze reis naar Alaska postte pas op Instagram wat foto’s van haar reis naar Oman Dan staat ze daar bij zo’n bedoeïnentent over de zee uit te kijken Als ik dat zie, krijg ik wel weer zin Maar hete landen bezoek ik voorlopig niet meer India en Nepal vond ik echt bizar, de geuren en de viezigheid overal Soms lag ik ’s avonds in mijn tentje, zonder enige luxe, en dacht: je wordt hier te oud voor, Dieneke Maar het avontuur trok

Ik zou wel graag nog eens met Willem naar Noorwegen willen Ik heb een potje waar ik af en toe wat geld in stop Dat spaar ik op voor deze reis. Ik zie dat het bedrag al een beetje oploopt Wie weet kunnen we straks echt gaan ”

tekst: JACOMIJN ARIAKHAH beeld: DIENEKE NIEUWENHUYZEN

Hotel-Appartementen De Oude Hamer is zeer rustig en charmant gelegen in Mechelen in het Geuldal op een van de mooiste panoramaplekjes. Prachtige ligging temidden van glooiende hellingbossen, heuvels en dalen, omgeven van natuurschoon. Uitermate geschikt als start- en eindpunt voor dagtripjes naar bv. Maastricht, Valkenburg, het drielandenpunt in Vaals, Monschau en de Ardennen en Eifel etc.

Ideaal voor natuurliefhebbers en rustzoekers. Gemoedelijke, ongedwongen sfeer.

noe g

Ga mee naar Groninger land

VAN 23 T/M 25 MEI 2023 naar de provincie Groningen. Naast kerkhistorie (o.a. ds. W. Schortinghuis) komt ook de geschiedenis aan bod zoals het KOLONIALE VERLEDEN. Het Duitse eiland Borkum zorgt voor ontspanning. Reisleider is DS. M. VAN KOOTEN. Stapt u ook in de bus?

Driedaagse reis met Terdege

In het historische Duitse stadje Lingen is nog duidelijk te zien dat hier ooit een Hollandse wind waaide Een groot deel van de zeventiende eeuw zwaaiden de Oranjes er de scepter. Dat legde het stadje geen windeieren Met de komst van de Oranjes kwam ook de Reformatie. Ds. Van Kooten neemt u mee voor een wandeling

Deze reis staat deels in het teken van het veenkoloniale verleden. U krijgt een rondleiding in de Proefkolonie Frederiksoord Ds M van Kooten ontdekte dat zijn totaal verarmde voorvader Willem

Leendertszoon met zijn gezin naar Frederiksoord werd gezonden om daar een nieuw bestaan op te bouwen.

Daarnaast is er ook aandacht voor kerkhistorie Het klooster in Ter Apel staat op het programma, evenals de monu-

Meld u zich aan?

mentale Nicolaïkerk in Appingedam, waar een gids u rondleidt Appingedam staat bekend om zijn hangende keuken Op weg naar Appingedam rijden we door Midwolda, waar ds. Wilhelmus Schortinghuis op 20 november 1750 overleden is Hij werd bekend door zijn boek ”Het innige christendom” (1740) en de door hem daarin geformuleerde ”vijf nieten” Hij wordt beschouwd als vertegenwoordiger van de late fase van de Nadere Reformatie

Het Duitse eiland Borkum zorgt voor een ontspannen dagje uit. Dat begint al bij de boottocht De huifkartocht spant de kroon!

INFORMATIE

Terdege-abonneeprijs: € 489,p.p. RD-abonneeprijs: € 499,- p.p.

Niet-abonnees betalen € 519,- p p Voor de abonneeprijzen geldt: maximaal 2 personen per abonnement Toeslag eenpersoonskamer: € 75,-

Bij de prijs is o a inbegrepen: vervoer per luxe touringcar, 2 overnachtingen o b v halfpension in een driesterrenhotel, afscheidsdiner, genoemde excursies en entreegelden

OPSTAPPLAATSEN

Heinenoord, Alblasserdam, Meerkerk en Apeldoorn (RD-gebouw)

AANMELDEN

Uiterlijk vóór 1 maart 2023 via www beleefenontmoet.nl Daar kunt u ook het volledige programma bekijken Vol is vol! Mail voor vragen met Rika Beunk: rbeunk@erdee.nl of bel 055-53 90 303.

In de haven van La Richardais verorbert een zilverreiger ongestoord een visje

Bretagne

Zeilbootjes rusten op slikgrond bij eb

Op zo’n 800 kilometer van Utrecht ligt Saint-Malo, aan de rotsachtige noordkust van Bretagne. Binnen de imposante stadsmuren verkopen bakkers hun Bretonse zoetigheden, die druipen van suiker en karamel. In de monding van de rivier de Rance dansen de zeilbootjes op het ritme van het getij. Langs de straat bloeit de rode valeriaan.

De oude binnenstad van Saint-Malo ligt op een rotseiland en is helemaal opgetrokken uit graniet Begin juni, vroeg in de ochtend, geeft de zon de stad een warme gloed Statige gevels domineren het straatbeeld Zes, zeven etages, met balkons en hoge vensters en daarboven, op de

leistenen daken, enorme schoorstenen.

Een grote brand verwoestte in 1661 de hele stad Sindsdien worden er geen houten huizen meer gebouwd. De stadsmuren van Saint-Malo zijn hoog en breed als een promenade, met torens en poorten en kantelen. Het is er stil. Zonlicht blikkert in

het water van de haven, achter een woud van witte masten is de zee te zien Op de muur passeert zo nu en dan een hardloper in sporttenue. Beneden worden de straten schoongemaakt.

Het is goed toeven in Saint-Malo, en dat was in het verleden ook al zo. De stad vormde de thuisba-

Een rood-wit vissersbootje schommelt op de golven, waarin het zonlicht hel schittert

sis van reders, kapers, piraten en ontdekkingsreizigers. Zo kwam

Jacques Cartier, die in 1534 voet aan wal zette in Canada, uit SaintMalo. Het leverde een bloeiende handel op In de haven liggen deze ochtend historische schepen, kanonnen steken uit de geschutspoorten

Boven het kasteel van Saint-Malo, tevens het stadhuis, wappert fier de vlag van de stad: blauw, wit en rood, met een hermelijn De eeuwen door streefde de kustplaats naar zo veel mogelijk onafhankelijkheid Nog altijd moet de nationale vlag van Frankrijk het met een bescheiden plek doen: een stuk lager, boven de ingang

Vanaf een van de stadspoorten leidt een talud naar het strand. Daar staat, omringd door grillige rotsen, het Fort National. Op eilandjes voor de kust rijzen nog meer forten uit het water De vestingwerken konden niet voorkomen dat Saint-Malo in augustus 1944, tijdens de bevrijding van Bretagne, grotendeels werd verwoest. De Amerikanen, die een Duits garnizoen wilden treffen, bombardeerden de stad

VISSERSPET

Saint-Malo is na de oorlog in oude stijl herbouwd. De stad oogt als uit graniet gehouwen. Boven de winkelpuien is het tussen de grijstinten zoeken naar kleur: blauwe balkonhekken, roze geraniums en roodbruine schoorsteenpotten Groen en oranje mos fleurt de daken op.

Tegen tien uur is de binnenstad ontwaakt De straten vullen zich met winkelend publiek. Op de zonnige terrassen aan de Place Chateaubriand genieten stadsbewoners –”Malouins”– en toeristen van koffie met een croissantje. De be-

diening van Maison Hector draagt shirts met Bretonse streep, en een blauwe visserspet Rond Saint-Malo is het verschil tussen eb en vloed bijzonder groot: tot 13,5 meter Vandaar dat in de monding van de Rance in de jaren zestig een getijdencentrale werd gebouwd; de eerste in zijn soort en nog altijd de op een na grootste ter wereld. De 24 turbines van de waterkrachtcentrale hebben samen een capaciteit van 240 megawatt

ZEILBOOTJES

Bij de kustplaatsen en de dorpen aan de Rance zijn de zeilbootjes niet te tellen Het lijkt alsof een onzichtbare hand ze heeft uitgestrooid langs de stranden, in de baaien en de kreken. Bij vloed dobberen de boten op het water, bij eb rusten ze op zand en slikgrond. In de haven van La Richardais verorbert een zilverreiger ongestoord een visje. Hier heersen de rust en het getij. Op de kade zit een oudere man, met schildersezel, palet en penselen. Een blik op het doek verraadt dat hij talent heeft. Verderop, aan de overzijde van de Rance, ligt Saint-Suliac. Het vissersdorp hoort bij de mooiste dorpen van Frankrijk, volgens de organisatie Les Plus Beaux Villages de France. In de smalle straatjes bloeit de rode valeriaan De lantaarns aan de oude gevels zijn wijnrood, net als de klimrozen, de deuren en vensters en het uithangbord van crêperie Au Galichon Rietdekkers zijn aan het werk op een dak, de klok van de dorpskerk meldt het verstrijken van het uur

VAKWERKHUIZEN

Stroomopwaarts, zo’n 17 kilometer naar het zuiden, ligt de stad Dinan. Ze torent 75 meter boven de rivier

uit. Een viaduct uit 1852 overspant het dal van de Rance. Vanaf de oevers voert een steile straat met kinderkopjes omhoog naar de middeleeuwse stadspoort, de Porte du Jerzual Links en rechts eeuwenoude vakwerkhuizen, waarvan de gevels vooroverhellen.

Binnen de stadsmuren waan je je in het verleden. Op de hoek van de Rue de l’Apport en de Rue de l’Horloge staat een verveloos huis waar sinds de vijftiende eeuw weinig aan veranderd lijkt te zijn. De hele straat zou perfect passen in een tafereel van Anton Pieck Als de huizen gerestaureerd zijn, weet men dat knap te verhullen. Hebben deze panden alle stadsbranden en oorlogen overleefd?

Klokgelui van de Saint-Sauveur galmt over de stad De basiliek is deels romaans en deels gotisch en stamt uit de twaalfde eeuw. Deze junidag is er in Dinan een herdenking van de Indochina-oorlog, waarin Fransen en Vietnamezen tegenover elkaar stonden Veteranen op hoge leeftijd, onderscheidingen op de borst, verzamelen zich voor de kerk Bij l’Absinthe, aan de zonkant van het Place Saint Sauveur, smaakt de koffie goed.

ROTSEN

Terug naar de kust. Bij Cap Fréhel zijn de kliffen zeventig meter hoog In de diepte klinkt het bruisen van de zee, daarbovenuit zingt een vogel Het schuimende water kolkt om de rotsen Rond de vuurtoren bloeit de goudgele gaspeldoorn, naast het zandblauwtje en rode dophei Twee oudere Duitse dames, per touringcar gearriveerd, lopen over een smal zandpad naar de punt van de kaap Ze doen een stap opzij voor de achterliggers. „Die Jugend ist immer eilig.”

Bretagne

De hemel is blauw en de brug bij Le Havre wit als een bliksemschicht; dan hoost het plotsklaps en het klatert, na Avranches baadt de Mont-Saint-Michel in licht.

Zeilbootjes rusten op slikgrond bij eb; hoog op de rotsen een kopergroen baken. ’s Middags eet ik een goudgele crêpe; een zeemeeuw zweeft boven leistenen daken.

Ik zie in de ochtend, gewekt door de haan, het glooiende veld en de akkers vol graan, de nevel een dans, verstild rond de olmen; en boven het land van menhirs en dolmen daalt flonkerend de volle maan.

Een rood-wit vissersbootje schommelt op de golven, waarin het zonlicht hel schittert. Zeemeeuwen scheren langs de rotsen, zwevend op de wind Behalve het vertrouwde gekrijs klinkt de minder bekende roep van zeekoeten. De zwart-witte vogels staan rechtop, op een plateau halverwege de steile rotswand. Een natuurfotograaf richt zijn telelens op de kolonie van tientallen zeevogels. Het is moeilijk te zien, maar er worden waarschijnlijk eieren uitgebroed Het wachten is op de kuikens, die op een dag vanaf de rots in zee zullen duiken.

SMOKKEL

Van de totale Franse kustlijn ligt een flink deel in Bretagne: zo’n 2000 kilometer Langs de Bretonse kust voert de wandelroute GR 34, ook bekend als Sentier des Douaniers De route volgt paden die

in het verleden zijn aangelegd voor de douane, om smokkel tegen te gaan. Het GR-pad loopt van Mont Saint-Michel via Saint-Malo en de roze granietkust naar Brest, op de westelijke punt van Bretagne, en vervolgens langs de zuidkant van het schiereiland tot aan SaintNazaire.

Overal in Bretagne vind je crêperies. De crêpe is een dunne variant van de pannenkoek, vaak rijk belegd. Bij L’Amirauté in de badplaats SaintLunaire is de crêpe met vanilleijs, karamelsaus en slagroom niet te versmaden. In het kuststadje Cancale, bekend om haar oesters, serveert La Bisquine heerlijke crêpes met banaan en chocoladesaus.

ROTSEILAND

Cancale ligt aan de baai van Mont Saint-Michel. In de verte, voor de kust van Normandië, is het

vermaarde rotseiland met het middeleeuwse klooster zichtbaar Een bezoek is de moeite waard, zeker in de vroege ochtend, als het massale toerisme nog niet op gang is gekomen. De route naar Normandië voert door een streek die al in de steentijd bewoond was, Dol-de-Bretagne. In de velden staan menhirs en dolmen: opgerichte stenen en hunebedden Schapen grazen in drassig grasland. Daarachter het wad, waaruit de Mont Saint-Michel oprijst Een vlucht koereigers klept met de vleugels. Als de eerste zonnestralen weerkaatsen in de glas-in-loodramen van de abdij, als de gouden aartsengel op de torenspits flonkert, en er om je heen niets is dan een stil zandstrand, dan weet je waarom je deze vakantiedag vroeg bent opgestaan

Bretagne is een regio in het noordwesten van Frankrijk, grenzend aan Normandië en Pays de la Loire. Het schiereiland strekt zich westwaarts uit richting de Atlantische Oceaan. Ten noorden van Bretagne ligt Het Kanaal, aan de zuidkant de Golf van Biskaje. De hoofdstad, Rennes, heeft een geschiedenis van ruim tweeduizend jaar. In de Gallo-Romeinse periode (58 v.Chr.-486 n.Chr.) was er op dezelfde plek al een nederzetting, Condate. In Bretagne kom je geregeld de naam Armorica tegen. Zo stond het gebied in de oudheid bekend. “Aremorica” betekent in de Keltische talen waarschijnlijk “dicht bij de zee”, terwijl met “ar mor” in het Bretons nog steeds de zee wordt aangeduid. In de vijfde eeuw na Christus

streken op het schiereiland Romano-Britten neer, afkomstig uit Brittannië. Ze waren op de vlucht voor de Angelsaksen. Sindsdien heet het gebied Bretagne, naar het Latijnse Britannia. In het Bretons spreekt men van Breizh. Ook de naam Armorica is nog steeds in gebruik. Bretagne heeft een mild zeeklimaat. De zomers zijn er zacht. Het gebied maakt deel uit van het Armoricaans massief, een oude bergketen. Op de meeste plekken is het landschap glooiend, er zijn heuvels en hoogvlaktes met weiden en bossen. De gemiddelde hoogte is 104 meter. De kust van Bretagne is ruig, met indrukwekkende kliffen. In de dorpen en stadjes is een crêperie nooit ver weg. Proef vooral de crêpes met karamel en zeezout.

Zelfvertrouwen

door vechtsport

Van vechtsport worden kinderen agressief, denken sommige ouders. Weerbaarheidstrainer Ernst van Grol uit Noordeloos kent het vooroordeel, maar vindt het niet terecht. Sterker nog: hij kan ouders eigenlijk alleen maar aanraden hun kinderen op bijvoorbeeld jiujitsu of judo te doen.

tekst: JACOMIJN ARIAKHAH beeld: MARTHE KOK-ROUKENS

Er komt een leeftijdsfase waarin vechtsporten ineens cool zijn, met name voor jongens. Als kinderen zo rond hun 7e jaar iets horen over judo en karate Als ze bij het stoeien op het schoolplein ineens merken dat de er technieken zijn die maken dat je gemakkelijker winnen kunt van de ander.

„Mam, ik vind kungfu wel wat”, zei onze oudste een keer plompverloren Wij knikten hem een beetje vaag toe, vooral omdat we niet zo goed wisten wat voor soort vechtsport kungfu is en of we zijn wens serieus moesten nemen of niet. „Leuk schat. Eet je je bord nog even leeg?”

Maar het onderwerp lag ineens op tafel. En sindsdien is het er ook nooit meer helemaal vanaf gegaan Of ze nou echt willen leren vechten of niet, het komt zo af en toe weer ter sprake En we zijn er nog steeds niet helemaal uit waar we goed aan doen.

Weerbaarheidstrainer Ernst van Grol (31) uit Noordeloos heeft er wel een antwoord op. Hij is sinds zijn 18e serieus bezig met vechtsport.

Hij heeft dan ook geen moeite met vechtsporten, geeft hij meteen

al aan. „Het feit dat je weet dat je jezelf kunt verdedigen tegen geweld geeft veel meer rust Kun je jezelf niet verdedigen, dan heb je geen keuze en kun je maar beter rennen Hoe gaat die uitspraak ook alweer? ”It is better to be a warrior in a garden than a gardener in a war” Het is beter om een soldaat te zijn in een tuin dan een tuinman in de oorlog.”

Ernst van Grol heeft allerlei vechtsporten beoefend, van mixed martial arts (mma) tot kickboksen, van judo tot krav maga. Sommige vechtsporten zijn minder geschikt voor kinderen, denkt hij. „Bijvoorbeeld de sporten waarbij gemept wordt, zoals kickboksen Dat kan er ruig aan toe gaan, tot het punt waarop je sterretjes ziet of zelfs knock-out gaat Zoiets zou ik ouders niet snel aanraden. De kans op hersenbeschadiging vind ik te groot op jonge leeftijd ”

CONTROLE

Welke sporten geschikter zijn, volgens hem? Jiujitsu bijvoorbeeld. En judo. Ernst: „Jiujitsu is een tactische vechtsport die heel geschikt is voor slimme, vaak oudere kinderen die dol zijn op puzzels. Deze sport heeft iets weg van schaken

„Jiujitsu is een tactische vechtsport die iets wegheeft van schaken”

Je weet: als de tegenstander deze zet doet, moet ik zo reageren. Jiujitsu bestaat uit een bepaalde reeks van bewegingen.”

Judo is een sport waarbij vooral jongens goed tot hun recht komen Waar jiujitsu meer om zelfverdediging draait, is judo echt sport. „Ik zou daar met alle liefde mijn kind naartoe sturen.”

Vechtsporten als judo, zegt hij, zijn heel goed voor kinderen die kwetsbaar zijn „Sociaal zwakkere leerlingen help je ermee, doordat zulke sporten hun zelfvertrouwen vergroten Stel, je kind wordt gepest. Door vechtsport voelt het zich dan waarschijnlijk beter meester van een situatie Ook al doet een kind niets, dan nog kan het voor zijn gevoel meer controle hebben over de situatie dan wanneer het weet dat het niets tegen je pesters kan beginnen. Kinderen die aan vechtsport doen, hebben geleerd dat hun lijf iets kan in situaties waar ze bang voor zijn.”

AGRESSIE

Worden kinderen agressiever van een vechtsport? Ernst: „In mijn ervaring kom je geen leukere, vriendelijkere mensen tegen dan bij vechtsportclubs Voor een grote

Vechtsporten

Vechtsporten zijn onder te verdelen in worstel-, slag- en stootsporten. Krav maga en jiujitsu zijn geen sporten, maar zelfverdedingsoefeningen.

Een aantal bekende vechtsporten op een rij:

Jiujitsu: Japans voor: soepele techniek.

Jiujitsu draait niet alleen om verdedigen, maar ook om het leren van aanvalstechnieken.

Judo: Een Japanse worstelsport. Kern van de sport is: gebruik de kracht en snelheid van je tegenstander tegen hem, door hem uit balans te brengen.

Sambo: De Russische versie van judo. Er zijn hier geen banden te behalen die aangeven in welke mate je de sport beheerst.

Kickbocksen: Vechten door middel van trappen en stoten, ook tegen het hoofd. Waar je bij boksen alleen je bovenlichaam gebruikt, mag je bij kickboksen het hele lichaam inzetten.

Ikido: Verdedigingssport met een oosters-religieuze lading die verschillende Japanse vechtsporten mixt.

Taekwondo: Afkomstig uit Korea. Richt zich ook op zelfverdediging. Taekwondo is bekend door de vele (hoge) traptechnieken.

Kungfu: Chinese krijgskunst. Onderdeel van kungfu is ook oosterse meditatie.

Karate: Japanse vechtsport waarbij het gaat om stoot-, trap-, en afweertechnieken.

Krav maga: Trainingen van het van oorsprong Israëlische Krav Maga zijn erop gericht je te redden uit gevaarlijke situaties, zoals een ontvoering of aanvallen met een vuurwapen of mes. Ook dit is officieel geen sport.

Mixed Martial Arts: Bij MMA worden de efficiëntste vechtsporttechnieken van verschillende sporten door elkaar beoefend.

mond is er geen plaats, het gaat om kunde. Je leert er om gevaarlijk te zijn, maar ook om dat onder controle te houden. Er is ook een heel duidelijke hiërarchie. Daardoor is de sport heel puur; je weet goed wat je aan elkaar hebt.”

Veel hangt ook af van de sportschooleigenaar, zegt hij Het is diens taak om in de gaten te houden of zijn leden zich niet misdragen „Ik heb ooit een sportschoolhouder horen uitvaren tegen een 12-jarige judoleerling die judogrepen had gebruikt tegen leeftijdsgenoten op school De man zei: „Als ik nog een keer hoor dat je op school aan het vechten bent geweest en judotechnieken gebruikt, dan bel ik je ouders en hoef je hier nooit meer te komen.” Dat was een heel pedagogische, opvoedkundige zet van hem.”

Moraal van het verhaal: „Zoek als ouders een sportschool waarbij je

een goed gevoel hebt. Ga vooraf in gesprek met de eigenaar en de lesinstructeurs Ga de eerste tien keer met je kind mee en blijf er dan bij, zodat je kunt zien wat er gebeurt.”

Veel vechtsporten hebben hun oorsprong in Aziatische landen en zijn soms geworteld in het boeddhisme Merk je daar in Nederland nog iets van?

„Bij kungfu speelt dat wel een rol. Het is geen hoofdlijn, want het gaat om de technieken, maar in de methodiek zijn die invloeden wel merkbaar. Als christen is het goed om je daar vooraf in te verdiepen Maar neem judo: daar is het boeddhistische er een heel eind uit. Al is het goed om alert te blijven ”

Hij snapt de aarzeling die sommige christenen bij vechtsport hebben, heel goed, zegt hij „Maar ik vind dat je er geen bezwaren tegen hoeft te hebben. Vechtsport is een manier van be-

wegen waarbij je leert te reageren en te anticiperen op elkaar. Zo’n sport vormt je Je leert beter met tegenslagen om te gaan En vechtsport brengt je moreel besef bij, doordat je grenzen ontdekt bij anderen en jezelf ”

Daarnaast helpt sport in het algemeen om te ontdekken welke mogelijkheden je lijf heeft Dat is vooral voor tienerjongens een leuke uitdaging, vindt Van Grol. „Je lijf wordt getest en dan kom je erachter wat je wel of niet kunt. Dat geeft zelfvertrouwen.”

Terug naar onze thuissituatie Vijf proeflessen judo heeft onze oudste inmiddels achter de rug, bij een prettige sportschool De lessen zagen er heel leuk uit, maar al bij de derde keer gaf hij aan op de bewuste woensdagmiddagen toch liever buiten te spelen met zijn vriendjes. En zo verdween het onderwerp van tafel

Vriendenkring

Het was 7 juni 1982; voor mij een gedenkwaardige dag. We hadden een vriendenkring Drie keer per jaar kwamen we een dag bijeen: in de morgenbijeenkomst hield de gastheer een meditatie, ’s middags werd er een lezing gehouden en besproken en ’s avond hield een van ons in het plaatselijke kerkgebouw een preek, die voor iedereen toegankelijk was Deze kring bestond toen uit de volgende predikanten (ik vermoed dat ouderen het wel leuk vinden om die namen eens op een rijtje te zien): Ds M Aangeenbrug (Goedereede); P van Bergen Bravenboer (Molenaarsgraaf); H.J. Boer (Gameren); D.J. Budding (Nederhemert); G. Hendriks (Sprang-Capelle); W J op ’t Hof (Ouddorp); Tj De Jong (Poortvliet); J G van Loon (Sint Maartensdijk); L H Oosten (Wouterswoude); H Penning (Montfoort); W Roos (Veen); L. Schaafsma (Zuilichem); A.J. Schalkoort (Streefkerk); C. Stelwagen (Driesum); P J Teeuw (Groenekan); R Veldman (Goudswaard); K Veldman (Leerbroek); A Vlietstra (Melissant) en A P Voets (Kootwijkerbroek)

Als gastheer van die dag hield ik in de Garfkamer van de Sint-Nicolaaskerk in Genemuiden een meditatie over Efeziërs 2 vers 3b: „Wij waren van nature kinderen des toorns, gelijk ook de anderen ” Die middag zou een ander van de kring de lezing houden, en wel over ”rechtvaardigmaking” – in een serie over de heilsorde. Omdat hij verhinderd was, vroeg hij mij die lezing ook te verzorgen. Dat heb ik gedaan Van de lezing weet ik niets meer Wat ik me nog wel herinner, is een opmerking van een collega, die mij na de zeer interessante bespreking persoonlijk toevoegde: „Jij hebt vanmiddag de kool en de geit gespaard…” Deze uitdrukking betekent twee tegengestelde partijen of opvattingen beide te vriend willen houden Dat kan heel positief zijn, maar als het over waarheid gaat, is het een negatief geladen opmerking, een verwijt of beschuldiging En dan nog wel bij een zo belangrijk onderwerp van Gods Woord als de rechtvaardiging… Dat kan en mag toch nooit onze bedoeling zijn Het stak mij dan ook, dat hij mij dit verweet, en ik vond het zeer onterecht Ik was het mij in het geheel niet bewust dat ik dit zou hebben gedaan; en in ieder geval was het niet mijn bedoeling. Volgens de collega waren er op de vriendenkring dus ”kolen en geiten”, ambtsbroeders die een verschillende mening hadden over dit fundamentstuk van de geloofsleer De opmerking (hoe onterecht of terecht, laat ik nu in het midden) is mij wel bijgebleven en ik heb me in de achterliggende veertig jaar meermalen afgevraagd: had deze vriend van de kring van toen niet méér gelijk dan ik wil weten? Hoe kwam hij bij zijn verwijt? Ik kan me niet meer herinneren of hij iets heeft uitgelegd, maar ik denk wel dat ik het nu enigszins kan duiden. Toen was ik –bij mijn weten– nog onkundig van de twee tegengestelde meningen over dit punt, namelijk: wordt iemand door God rechtvaardig gerekend door gelovig op Christus te vertrouwen (en mag hem dat worden verkondigd) óf moet er een ”vierschaarbeleving” zijn.

Elspeet, Ds. W. Pieters

Had deze vriend van de kring van toen niet méér gelijk dan ik wil weten?

Dé plek voor inspiratie en ontmoeting

Het christelijke event vol met lezingen, workshops en een banenmarkt voor inspirerende ontmoetingen. Ontdek jouw talenten en ga op zoek naar betekenisvol werk. Enthousiast geworden? Meld je dan snel aan! Het is GRATIS, inclusief hapje en drankje. Voor meer info en aanmelden:

Een boerenavond

Dick heeft regelmatig een boerenavond Een avond van de melkfabriek of van de boekhouder. Of een studiebijeenkomst voor jonge boeren. Steevast worden die avonden afgesloten met een bal gehakt. Op de vergaderingen en andere bijeenkomsten waar ik naartoe ga, wordt iets lekkers geserveerd bij de koffie, maar een hartige hap zit er nooit in. Dus een beetje jaloers ben ik altijd wel op die gehaktbal.

Minister Adema leek begrepen te hebben waar hij naartoe zou gaan

Fenneke Aalbers, getrouwd met Dick en moeder van vijf, verandert van burgermeisje naar een beetje boerin.

Vorige week had ik de kans om een echte boerenavond mee te maken op een boerderij in de buurt Op het programma stond onder andere: ”warme snack na afloop” Ook minister Adema, de nieuwe minister van Landbouw, was aanwezig Dick en ik zochten een plekje in de zaal, die langzaam volstroomde Het ”boerenkwartiertje” werd, ondanks de oproep om rekening te houden met de strakke tijdsplanning van de minister, in ere gehouden Als ik zou hebben geturfd tijdens deze avond, hadden de woorden ”stikstof” en ”PAS” het gewonnen Of misschien de naam Remkes? Minister Adema liet díens rapport leidend zijn in de antwoorden die hij gaf Ik had geen pen en papier bij me, dus de precieze uitkomst weet ik niet. Doet er ook niet toe Dat het die avond ging over onzekerheden, onbegrip en heel veel zorgen zal duidelijk zijn

Minister Adema leek begrepen te hebben waar hij naartoe zou gaan Geen pak en stropdas, maar een spijkerbroek met trui Geen ingewikkelde woorden, maar begrijpelijke taal Geen houding van ”ik de minister en jij de boer”, maar een poging om samen de schouders te zetten onder een ingewikkeld probleem Al met al bracht de avond weinig nieuwe informatie; wel kreeg ik een beetje vertrouwen in de nieuwe minister van Landbouw, die luisterde, in gesprek ging en aangaf zijn „stinkende best” te zullen doen.

Dat dat kleine beetje vertrouwen aan het wankelen werd gebracht toen er de vrijdag daarop brieven kwamen vanuit het ministerie; dat ik me op zaterdagmorgen liet verleiden om toch de voorpagina van de krant te lezen en dat ik die ochtend, met diezelfde krant in mijn hand, stond te janken op de mat Dat had ik niet gedacht toen ik aan het einde van de avond mijn bal gehakt opat Met een broodje en een lik mayonaise. De eerste in mijn beetje-boerinnen-bestaan.

De knuffel van de Queen

Ooit kreeg Paddington een koninklijke onderscheiding en vorig jaar mocht hij zelfs bij de Queen op de thee. Toen zij enkele maanden later overleed, legden fans meer dan duizend Paddingtonberen voor haar paleis. Het 65-jarige beertje heeft het ondanks al zijn geklungel ver geschopt.

tekst: JEANNETTE WILBRINK-DONKERSTEEG beeld: ANP/AP

De Britse auteur Michael Bond zag 65 jaar geleden een eenzaam beertje in een speelgoedwinkel en besloot het mee naar huis te nemen.

De beer kreeg een rol in verhalen die Bond schreef en veroverde de harten van veel lezers over de hele wereld. Niet lang voor haar overlijden vorig jaar speelde de Engelse koningin Elizabeth met Paddington mee in een filmpje, dat al snel viraal ging.

Drie donzige gentlemen uit het oude Engeland

Nog wel bloemen, maar geen beren en brood met marmelade meer, please! zo luidde de oproep van Buckingham Palace afgelopen nazomer De knuffels en boterhammen stapelden zich op, bij de herdenkingsplekken voor koningin Elizabeth. Bezoekers lieten die daar massaal achter, omdat de ”Queen” in juni nog in een video had meegespeeld met het beroemde beertje met z’n broodje marmelade in zijn hoed. Het filmpje ging meteen viraal. De beer en de koningin dronken daarin samen een kopje thee om het zeventigjarig regeringsjubileum van Elizabeth te vieren. Paddington bedankt de koningin voor alles „Dat is erg aardig”, vond ze En nu, vlak na haar overlijden, terwijl het publiek beren en boterhammen naar Londen bracht, bedankte Paddington haar nog een keer „Bedankt mevrouw, voor alles”, twitterde de beer

Zijn geschiedenis begint een beetje zoals een kerstverhaal zou kunnen beginnen: Op een avond kort voor Kerst 1957 loopt de Britse auteur Michael Bond door Londen. Het sneeuwt en hij besluit even te schuilen in een van de winkels, waar hij op een schap een een-

zame achtergebleven speelgoedbeer ziet zitten Hij heeft medelijden met de knuffel, zo beweert hij later, en neemt hem mee naar huis. Omdat hij in de buurt van Paddington Station woont, besluit hij hem naar het station te noemen

Bond schrijft een reeks verhaaltjes over de beer en ontdekt na een dag of tien tot zijn verbazing dat hij een compleet boek gemaakt heeft, dat hij de titel ”A Bear called Paddington” geeft. Naar eigen zeggen schreef hij het niet eens speciaal voor kinderen, maar meer voor zichzelf, en gaat het voornamelijk over dingen waarover hijzelf als kind graag las.

Dat werkt blijkbaar. Want als de beer in 1998 z’n

Michael Bond ((1926-2017)

Paddington is behalve onhandig ook hartelijk en zuinig en hij blijft onder alle omstandigheden zichzelf

veertigste verjaardag viert, bestaan er elf delen over hem, zijn er wereldwijd inmiddels meer dan 25 miljoen boeken verkocht en kun je zijn avonturen in ruim twintig talen lezen! Een Nederlandse krant meldt ter gelegenheid van dit heuglijke feit dat jaar, dat ’s lands grootste grutter Paddingtontissues en -keukenrollen verkoopt en dat de PTT een speciale telefoonkaart met de beer erop uitbrengt. Dat alles natuurlijk naast alle puzzels, pleisters en pennen die er al bestaan.

Van de Engelse koningin zelf heeft hij ondertussen een koninklijke onderscheiding gekregen, zodat Paddington zich ”Officer in the Order of the British Empire” noemen mag

ONHANDIG

Het geheim van zijn populariteit? Je kunt er alleen naar raden Bond zelf dacht dat het kwam doordat het beertje onder alle omstandigheden zichzelf blijft. De Britse krant The Daily Telegraph roemde ooit het feit dat Paddington „volslagen anarchistisch is, nergens ontzag voor heeft en je erg om hem kunt lachen.” Dat laatste heeft natuurlijk alles te maken met zijn onhan-

Hij besluit het beertje naar Paddington Station te noemen, waar hij vlakbijwoont

digheid, die lezertjes aanspreekt, zeker in een wereld waarin alles perfect moet gaan. Bovendien levert dat nogal eens komische situaties op.

Paddington is een persoonlijkheid, dat staat vast Bond gaf hem duidelijk karakter. Paddington is vriendelijk, hartelijk en niet te vergeten erg zuinig. En al is het vervelend dat hij juist door die onschuldig eigenschappen zichzelf en zijn pleeggezin, de familie Brown, nogal eens in de problemen brengt, je leert hem daardoor wel kennen en waarderen

Tegenwoordig mag hij dan een eigen twitteraccount hebben, in 1997 werd Padding al geïnterviewd door The Daily Mirror („Wat was je eerste baantje?” „Het schilderen van mijn kamer – tevens mijn laatste baantje.”).

In het jaar 2000 kreeg Paddington een standbeeld, en wel op Paddington Station En toen 17 jaar later Michael Bond overleed, lagen er rond dat bronzen beeld vele Paddintonknuffels en potten met marmelade, een beetje zoals afgelopen nazomer het geval was na de dood van de Queen, die nog met beer Paddington theegedronken had.

Was ik maar een augurk

Het is laat op de avond als mijn bed een plekje krijgt op de maag-, darm-, leverafdeling. Mijn spullen zijn verdeeld over een kast en een paar laden van een nachtkastje. De zuster die me opneemt, kijkt moederlijk toe. En zoonlief meldt meelevend: „Pa, ik heb een troostprijs voor je.” Vragend kijk ik hem aan.

Ik kijk de zuster achterdochtig aan, neemt ze me in de maling?

„Ja, ik vind dat je het verdiend hebt Kijk maar in je la ” Vol verwachting trek ik de la open Daar staat een pot met vruchten van de Cucumis sativus in zoetzuur Ook wel augurk genoemd Mijn lach is als deze vrucht: zuurzoet

„Uiteindelijk zijn al die potten ongeschonden uit de strijd gekomen,” grinnikt mijn zoon Daar heeft hij een punt De zuster verschijnt met eten en drinken Ze heeft in de nadagen van de coronapandemie twee zakelijke boodschappen met betrekking tot het dragen van een mondkapje

Het zat B. Rekebeen niet mee, afgelopen voorjaar Hij maakte een val die grote gevolgen had. Deel 8: ”Gematigd gelukkig”.

De eerste is dat het mondkapje hier in bed en op de kamer af mag Ah! Dat is wel fijn, vooral met het oog op het eten

„Maar als u op de gang gaat wandelen, moet hij op ”

Ik kijk de zuster achterdochtig aan. Neemt ze me in de maling? „Huh! op de gang wandelen ”

Zuster knikt overtuigend „Ja, als u bijvoorbeeld even naar de recreatiehoek wilt wande … ” Dan valt de spreekster stil. Ze kleurt roodachtig en begint wat onzeker te kijken

„Pardon, u weet waarom ik hier wordt opgenomen?”

De zuster slaat de handen voor de ogen. Als we uitgelachen zijn, neem ik een boterham met als toetje een paar zoetzure sticks

Was ik maar een augurk Die heeft uiteindelijk de val ongeschonden overleefd Hoewel, dan zou ik verzuren. En tot op heden ben ik nog gematigd gelukkig.

Want: Je wordt hier toch maar netjes van de straat gevist en professioneel naar het ziekenhuis vervoerd De gezondheidszorg is eigenlijk best goed geregeld Er

blijken veel lieve en meelevende mensen te zijn die voor je klaar staan. En je kunt in alle rust in een ziekenhuis liggen zonder dat de kogels om je oren vliegen, zoals in Oekraïne, waar sinds gisteren een oorlog woedt En last but not least Ik word niet alleen omringd door mensen, maar mijn God is dichtbij.

Spelletje doen? Spelletje doen?

SPEL: KOEHANDEL

Leeftijd: vanaf 10 jaar

Moeilijkheidsgraad: gemakkelijk (1.5 sterren van de 5)

HOE WERKT HET:

Iedere handelaar probeert dierwartetten met een zo hoog mogelijke waarde te verzamelen In de eerste fase van het spel is er een soort veiling, waarin spelers op dierkaarten kunnen bieden De handelaar roept: „Eenmaal, andermaal verkocht!” waarna de speler met het hoogste bod het dier aan zijn verzameling toevoegt In de tweede fase moeten de handelaren vier dezelfde dieren weten te verzamelen Om de beurt worden dieren tegen elkaar uitgespeeld De eigenaren moeten hun bod gedekt op tafel leggen, waardoor er flink kan worden gebluft

WEETJES

Naast ”Koehandel, het kaartspel” bestaat er ook ”Koehandel, het bordspel” Omdat er zoveel Koehandel werd verkocht, werd besloten om de variant Koehandel Master uit te geven, met een leuke twist!

TIP

Houd goed in de gaten hoeveel geld je tegenstander heeft en sla op het juiste moment toe

SPANNEND

Aanrader: 7.5

Dit spel hebben wij in het verleden grijs gespeeld. Het spel is al spannend met twee personen, maar nog leuker is het met een gezelschap van 4 of 5 personen. Vooral de

AANTAL SPELERS: 3-5

Speelduur: 45 minuten

tweede fase is vermakelijk, omdat je elkaar in het ”blinde handelen” flink voor de gek kunt houden. Wat zal de tegenstander voor zijn kwartet overhebben? Liggen daar drie nullen of ligt er 600 euro...?

Geurt van Lagen selecteert de leukste spelletjes

Ontspannen & Genieten

met familiebadkamer

Met

SUPERLEUKE activiteiten

Koudekerkseweg 165 Middelburg

www.devlaschaard.nl Volg ons op Telnr 06-20328254 info@devlaschaard nl

In het weekend lees ik op mijn gemak de achtergrondartikelen in het RDMagazine.

Jan Willem | Melkveehouder

Voor het hele gezin

De een leest graag persoonlijke verhalen, de ander zoekt verdieping bij het nieuws. Maar allemaal hebben we behoefte aan goede, evenwichtige en eerlijke informatie. Aan zicht op het Bijbelse perspectief in ons bestaan.

Het RD wil helpen verder te kijken dan jezelf

RD, de krant voor het hele verhaal.

Scan mij

Het RD is er ook voor jou.

Ga naar rd.nl/terdege

Ontdek het RD 4 weken lang vanaf 4 euro

VORIGE KEER GAF IK IN DEZE RUBRIEK

EEN REACTIE OP DE VRAAG: ”MAG JE MAKE-UP GEBRUIKEN?”

DEZE KEER DEEL 2.

Ds. B.L.P . Tramper, Waarder

Het is goed om samen na te denken over de vraag hoe je met je uiterlijk omgaat De vorige keer schreef ik dat je je lichaam mag zien als een geschenk van de Heere. Hij wil dat je er goede zorg voor draagt. Je mag er verzorgd uitzien. De apostel Petrus zegt er iets heel moois over Hij was zelf getrouwd. Ik kan me zomaar indenken dat hij met zijn vrouw heeft gesproken over kleding en haardracht In elk geval schrijft hij erover in zijn eerste rondzendbrief aan christenen in Klein-Azië.

Wat zegt Petrus? Twee dingen Eerst wijst hij ons erop wat de Heere van ons vraagt (1 Petr. 3:2-5). Daarna geeft hij met een enkel woord aan hoe je er de kracht voor kunt krijgen om met vreugde te doen wat de Heere van ons vraagt (1 Petr. 3:6b). Heel belangrijk is om beide in het oog te krijgen Dan worden Zijn voorschriften geen last, maar een lust voor je.

1. Petrus schrijft dat het sieraad van vrouwen niet bestaat uit „het vlechten van het haar, het dragen van goud en het aantrekken van kleding.” Uiteraard bedoelt hij niet dat je geen ringen mag dragen en je haar niet mag vlechten, net zoals hij niet kan bedoelen dat je je niet mag kleden. Wat hij wel bedoelt, is dat je er bescheiden in bent. En dat je je geluk er niet door laat bepalen Probeer niet met je kleding en je sieraden de aandacht van anderen op te eisen. Er zijn vrouwen die steeds weer iets nieuws kopen. Doe er niet aan mee

Soberheid, eenvoud, matigheid – het zijn Bijbelse woorden die, als het goed is, onze handel en

wandel bepalen. Laten we in het licht van deze woorden ook het gebruik van cosmetica zien. Het is niet bezwaarlijk je op te maken om er verzorgd en natuurlijk uit te zien. Anders wordt het als je er veel tijd en geld aan spendeert om maar bij anderen in de smaak te vallen Het echte sieraad voor een vrouw is haar innerlijk, zegt Petrus. Zachtmoedigheid, vriendelijkheid, ootmoed – dat is wat vrouwen mooi maakt. Schoonheid ontvang je als je door genade uitgroeit tot een vrouw met een stille geest: iemand die als Maria aan de voeten van de Heiland verkeert.

2. Hoe krijg je er kracht voor? Petrus zegt iets opmerkelijks in vers 6: Jullie, gelovige vrouwen, zijn dochters van Sarah Dat is het Heel bijzonder. Dát te zijn, te mogen geloven dat je dát bent, geeft je kracht om te doen wat de Heere vraagt Want wat betekent het, een dochter van Sarah te zijn? Je weet: uit Sarahs nageslacht is de Heere Jezus geboren. Hij was, naar Zijn mens-zijn, haar ‘zoon’ Nu, wordt de Heere Jezus door genade jouw Heere Jezus, dan wordt Hij je Broeder (Hebr. 2:11) en Sarah, Zijn ‘moeder’, in geestelijke zin ook jouw moeder Want al wat van Hem is, is ook van jou. Oneindig rijk ben je als je mag zeggen dat Christus je Broeder is Dan ontvang je vergeving van al je zonden. Dan mag je geloven dat Hij voor jou de weg van kribbe naar kruis ging. Dan krijg je ook echt het verlangen om voor Hem te leven Wat een lust is, wordt een last, wat een last is, een lust.

„Alleen vanaf januari werken we een tijdje in de loods”

DEEL 3

Spuiten in de regen

Onder vrijwel alle weersomstandigheden zijn Kees Leune (45) en zijn zoon Jaap (18) op hun kwekerij te vinden. Ze houden de lucht en weerberichten nauwlettend in de gaten. Want regen is niet onbelangrijk voor een duurzame en milieubewuste boomkweker. ”Mineralen moeten inregenen en snoeien kan soms ook het beste als het juist nat is.”

tekst: AD ERMSTRANG beeld: RENATE BLEIJENBERG-VAN LEEUWEN

Geografisch is het al Benthuizen Net buiten

Hazerswoude, pal aan de rotonde, bevindt zich de boomkwekerij Onder de overkapping hebben vader en zoon een goed overzicht. Drie hectare zijn gevuld met onder meer taxus, buxus, seringen, prunus en coniferen.

Pal tegenover de halfopen loods staat een veld met Afrikaantjes „Een prima groenmester”, weet vader Leune Iets verderop is een perceel ingezaaid met Luma, een bloemrijk mengsel van verschillende soorten zoals lupine, facelia, gingellikruid en bladrogge

Zowel boven- als ondergronds doen de bloemen hun werk. Ze trekken insecten aan en de wortels stimuleren tot wel één of twee meter diep het bodemleven en maken de grond luchtiger

Leune omschrijft zichzelf als een voorloper in de sector van de biologische boomkwekerijen Hij is al zeven jaar in de weer met het uitbannen van chemische bestrijdingsmiddelen „Voor alle helderheid, ik ben niet voor honderd procent biologisch bezig Ik heb nog zes middelen in de kast staan Verschillende daarvan gebruik ik echter al helemaal niet meer ” Alleen in noodgevallen gaat hij ongedierte of schimmels nog met niet-biologische wijze te lijf.

Leune Boomkwekerijen is een echt familiebedrijf. De vader van Kees koopt in de jaren zeventig 2000 vierkante meter grond in Hazerswoude-Dorp van een familielid en begint gaandeweg voor zichzelf Er verrijst een loods, die nog steeds in gebruik is. „Van een oom van moe-

derskant hebben we de grond waarop we ons nu bevinden gekocht Later hebben we ons perceel verder uitgebreid.”

Leune is blij dat zijn zoon Jaap in zijn voetsporen treedt Dat is niet vanzelfsprekend. „Veel jongeren wil niet meer in het groen werken In ieder geval niet als boomkweker. Ze zoeken een baan binnen, waarbij hun handen niet vies worden Vorig jaar hadden de boomkwekers in Boskoop meer dan tachtig vacatures ”

WAT TREKT JULLIE IN DIT VAK?

„Ik ben erin opgegroeid, maar het is in de eerste plaats mijn liefde voor de natuur.” Zoon Jaap knikt bevestigend en voegt eraan toe het in de openlucht werken hem trekt. „Ik zit liever niet tussen muren ”

WERKEN JULLIE ALTIJD BUITEN?

„Zeker 90 procent van onze tijd Als het regent, doen we een regenpak aan. De meeste mensen denken dat het in Nederland hele dagen regent, maar dat valt best mee. Buien duren meestal maar enkele uren. In de zomer doen we veel onderhoud. Spuiten, snoeien, schoffelen en onkruid verwijderen In de herfst wordt er, zeker in september, nog veel geplant. Verder stekken we vaak en doen we planten in potten Natuurlijk wordt er regelmatig geleverd. Aan handelaren, aan particulieren en beetje via de webshop. Alleen vanaf januari werken we in de loods. Dan zijn we vaak druk met het enten van seringen. In vier weken tijd nemen we tussen de 20.000 en de

25.000 exemplaren onderhanden. Dat vraagt kennis en kunde. Die is er steeds minder We leveren wel 35 soorten, hebben daarin een zekere naam opgebouwd Particulieren uit vrijwel het hele land komen hier voor seringen.”

WAAROM DE OVERSTAP OP BIOLOGISCHE METHODEN?

„Vroeger was spuiten met chemische bestrijdingsmiddelen normaal. Maar ik vond het al langer niet zo lekker Je spuit alles dood, terwijl je juist de biodiversiteit wilt stimuleren. Je wilt toch rentmeester zijn?

Ik ben volgens een methode gaan werken die uitgaat van een goede balans in de bodem Ik heb me tot een adviseur gewend en het roer omgegooid. De ondergrond, daar draait het om. Als die in orde is, krijg je sterke bomen. Daar ben je wel jaren mee bezig.”

IS HET MOEILIJK OM CHEMISCHE MIDDELEN IN DE KAST TE LATEN STAAN?

„Soms moet je natuur zijn gang laten gaan. Dit voorjaar had ik korte tijd veel last van luizen in een soort zilversparren, maar vervolgens zijn die opgegeten en verjaagd door lieveheersbeestjes Als ik had gespoten, waren die ook dood geweest. Met groenmesters stimuleer ik het bodemleven Die worden gemaaid en de restanten ondergespit, waardoor de grond luchtig blijft Het is een kwestie van veel meten en bemonsteren. De grond, het blad, alles. En op het juiste tijdstip spuiten met spoorelementen. Dat zijn mineralen die de

planten nodig hebben. En aaltjes spuiten, dat zijn wormpjes die je met het blote oog niet kunt zien. Er zitten er 500 miljoen in één zak Ik weet nog dat eens bij vader het blad van de buxus geel werd. Kunstmest erop, was toen het advies Toen we lieten meten, bleek de stikstofwaarde echter ruim boven de norm te zijn, maar ontbraken er diverse mineralen Een paar dagen na het spuiten zie je vaak al resultaat ”

WIE ZIJN UW BELANGRIJKSTE AFNEMERS?

„Veel handelaren bevinden zich in Boskoop, maar er is nu ook een soort beurs waarop je de voorraden kunt aanmelden De handel binnen Boskoop neemt in belang af. Er is sprake van een verschuiving Daardoor moet je je steeds meer onderscheiden.”

DE DROOGTE WAS HEFTIG DEZE ZOMER. HAD U DAAR LAST VAN?

„Je kunt hier niet sproeien. De verzilting neemt steeds toe Maar er is niets doodgegaan. Alleen zijn sommige planten wat kleiner gebleven Of we in de toekomst waterbassins moeten aanleggen, is wel een vraag die op ons afkomt De opwarming van de aarde heeft ook andere gevolgen. Zo hebben we als kwekers meer last van het insect trips Ik denk dat ook de buxusmot het gevolg is van veranderingen in het klimaat. Verder zie je sneller schimmels in bomen Met de toekomst ben ik niet zo heel sterk bezig. Ik heb nu een keurmerk en hoop dat ik me onderscheid van andere kwekers door mijn aanpak.”

„Je kunt hier niet sproeien. De verzilting neemt steeds toe”

Clafoutis

Clafoutis is een klassiek Frans nagerecht. Dit dessert wordt warm gegeten, waardoor het perfect past bij het winterseizoen.

tekst: ANNA YILMAZ beeld: RENATE BLEIJENBERG-VAN LEEUWEN

Ingrediënten

Voor 6-8 personen: * half vanillestokje * 250 ml volle melk * 25 g roomboter * 80 g bloem * 75 g suiker * snufje zout * 400-500 g kersen, ontpit (diepvries of vers)

Verder nodig: * lage taartvorm 26 cm * keukenmixer/ handmixer * roomboter, om in te vetten * poedersuiker, om te bestuiven * 100 g crème fraîche

Bereiding

* Snijd het vanillestokje doormidden en schraap het merg eruit

* Doe het merg samen met het stokje en de melk in een steelpan en breng alles aan de kook

* Haal de pan van het vuur als de melk kookt en voeg de roomboter toe.

* Laat die smelten in de melk en laat alles vervolgens afkoelen tot lauwwarm

* Verwarm de oven voor op 180 graden.

* Vet een lage taartvorm in met roomboter

* Doe de bloem, de suiker en het zout in een kom en meng dit door elkaar.

* Voeg de eieren toe en klop dit door de bloem

* Verwijder het vanillestokje uit de afgekoelde melk en voeg de melk al kloppend toe aan het beslag

* Mix het beslag tot er geen klontjes meer inzitten

* Leg de kersen in de ingevette taartvorm

* Schenk er vervolgens het beslag op, tot de kersen bijna bedekt zijn

* Bak de kersenclafoutis 40-50 minuten, tot hij gesouffleerd en licht goudbruin is

* Serveer de clafoutis direct Bestrooi eerst met poedersuiker en doe er een klodder crème fraîche op.

Kersen

Clafoutis is een klassiek Frans nagerecht dat traditioneel met kersen wordt gegeten. Het beslag lijkt een beetje op pannenkoekenbeslag, alleen bak je het in de oven. Het kersenseizoen laat nog even op zich wachten, maar omdat dit dessert warm wordt gegeten, past het toch goed bij de winter. Kersen uit de diepvries zijn een goed alternatief voor verse. Gebruik liever geen kersen uit pot of blik, die zijn te vochtig. Eventueel kun je ander fruit nemen, denk aan frambozen, bramen, stukjes perzik of abrikoos. Wil je extra uitpakken, dan kun je kleine ovenschaaltjes gebruiken en verschillende soorten fruit. Let er dan wel op dat de afbaktijd van de clafoutis halveert.

ANNA YILMAZ

PRINSES

MARGRIET IS VAN GROTE WAARDE VOOR “BV ORANJE”

Prinses Margriet

„voelt zich niet oud”

Ze loopt rond in dierenprints, felroze outfits en zwierige avondjurken. Prinses Margriet oogt jong en fris. Toch hoopt ze op 19 januari alweer tachtig

kaarsjes uit te blazen.

tekst: JOSINE DROOGENDIJK beeld: PPE

Van een plek op de reservebank worden de meeste mensen niet enthousiast Het streven naar de eerste plaats, de belangrijkste willen zijn, zit diep in ons De familiedrama’s rondom prins Harry (Verenigd Koninkrijk) en prins Joachim (Denemarken) zijn daar een verdrietig voorbeeld van.

Gelukkig gaat het bij de Nederlandse monarchie wel goed Prins Constantijn staat paraat wanneer zijn broer dat vraagt en prinses Margriet is op haar beurt ook van grote waarde voor ”bv Oranje”

Ondanks dat ze op 19 januari haar 80e verjaardag hoopt te vieren, werkt ze nog altijd fulltime In damesblad Margriet vertelt ze daar meer over als ze in 2021 gasthoofdredacteur is „Als je het aantal uren optelt, komt het aardig dicht in de buurt van fulltime. Dat is een keuze Ik vind het belangrijk om midden in het maatschappelijke leven te staan, om me nuttig te maken, om dingen in beweging te kunnen zetten. Dat heb ik ook meegekregen van huis uit In de kern gaat het werk dat ik doe om mensen.”

EREFUNCTIES

Uit het curriculum vitae van de prinses blijkt dat ze anno 2023 bij 24 organisaties betrokken is Veel hebben een link met de zorg, waaronder het Nederlandse Rode Kruis en het KNCV Tuberculosefonds Daarnaast houdt de prinses de banden warm met Amerika en geboorteland Canada Dat dit geen inhoudsloze erefuncties zijn, blijkt wel uit de regelmaat waarmee de prinses en haar man, prof. mr Pieter van Vollenhoven, in het vliegtuig stappen. Aan stoppen wordt nog niet gedacht: als

verslaggever Hans Jacobs de twee interviewt voor tijdschrift Oranje Boven, zegt prinses Margriet: „Alles waar wij beschermheer of beschermvrouwe van zijn, dat is een blijvend iets Het is alleen hoe je het invult.”

Over haar 80e verjaardag is de prinses openhartig „Tot 80 is prachtig, daarna moet ik nog maar zien. Maar ik voel me niet oud ” Toch zijn er bewust geen grootste plannen voor 19 januari, vertelt ze tegen Jacobs. „Ik heb op mijn 75e een leuke partij gehad. Het was de bedoeling dat het de laatste grote partij zou zijn, omdat je weet dat je ouder wordt en een heleboel mensen helemaal niet meer ’s avonds komen. Echt niet. Dus dan denk je: met wie blijf je dan nog zitten?”

ÉÉN CLAN

Een herkenbaar dilemma Toch heeft de prinses genoeg familieleden die op 19 januari vast en zeker een taartje met haar zullen willen eten. Behalve een man, vier zoons en vier schoondochters heeft prinses Margriet ook elf kleinkinderen. De band met haar zoons noemt de prinses hecht. „Mijn jongens zijn alle vier heel verschillend, maar als er iets ingrijpends gebeurt, dan vormen ze met elkaar één clan Het is mooi om te zien dat ze onvoorwaardelijk van elkaar houden en voor elkaar door het vuur gaan Toen onze zoon Bernhard ziek was (in 2013 kreeg hij de diagnose lymfeklierkanker) heb ik dat heel goed ervaren”, vertelt Margriet in tijdschrift Margriet.

HOND BOOGIEWOOGIE

Om gezond te blijven, beweegt de prinses veel. Zo neemt ze dage-

lijks een duik in haar zwembad en ook haar fiets wordt volop gebruikt. Hond Boogiewoogie wordt daarnaast trouw uitgelaten en met vriendinnenclub ”De Grannies” schaatst de prinses maar liefst 10 kilometer. Hoe het kan dat de prinses op 80-jarige leeftijd nog fit en slank is, is dus geen raadsel. Ook qua mentale gezondheid zit de prinses niet stil Naar eigen zeggen volgt ze trouw het nieuws én ze maakt puzzels. „Ik ben van de sudoku.”

Ondanks dat ze nu 80 is, werkt Margriet nog altijd fulltime

Jenneke van der Jagt & Miranda van der Hart

SPELREGELS

1. Elke goede oplossing levert punten op Hebt u vragen over puzzelaantal e d , stuur dan een aan uzelf geadresseerde, gefrankeerde retourenvelop mee

2. Zolang de antwoorden nog niet in Terdege staan, kunt u uw puzzeloplossingen inzenden (eventueel twee afleveringen tegelijk)

3. Eén inzending per abonnementadres

4. Wie in totaal 200 punten heeft, ontvangt een prijs Overgebleven punten (staan vermeld achter de naam van de winnaar) gaan mee naar de volgende ronde

5. Stuur oplossingen op één briefkaart (gebruik alleen een envelop als u een gefrankeerde retourenvelop meestuurt) naar: Miranda van der Hart, Kersenweg 1 A 4416 PT Kruiningen of naar puzzelbox@ kliksafe nl Vermeld de puzzelnummers en uw adres

6. Zendt u voor het eerst in, zet dan ‘nieuw’ op uw briefkaart

7 Prijswinnaars verliezen hun punten als ze een jaar niet hebben ingezonden Ze beginnen dan weer met nul punten

B-09 WEGSTREPER (2 PT)

Aden – Albanië – Andorra – België – Denemarken – Duitsland – Engeland – Finland – Frankrijk – Ghana – Griekenland –Ierland – Irak- Iran – Italië – Japan – Jemen – Jordanië – Kenia – Kongo – Korea – Laos – Letland – Libanon – Luxemburg –Malawi – Mali – Oman – Peru – Roemenië – Senegal – Soedan – Spanje – Suriname – Zambia – Zweden – Zwitserland

Inzenden: de naam die overblijft.

E-09 PIRAMIDE (1 PT)

Gebruik de letters van het vorige woord plus een willekeurige letter

1 klinker, 2 kiem, 3 koorzang, 4 kraan, 5 onzin, 6 hekwerk, 7 nuchter mens, 8 nodig voor een baby, 9 werelddeel

Inzenden: het aantal klinkers

C-09 CIJFERPUZZEL (2 PT)

S=10 L=23 A=3

A-09 BIJBELSE PUZZEL (2 PT) PUZZELS

1. Hier trok Elisa door. 2 Koningen 4

2 Waarheen reisden de ouders van Jezus? Lukas 2

3. Waar reisde Paulus na Macedonië naartoe? Handelingen 20

4 Waar moest Jona heen? Jona 1

5. Waar kwam Jakob behouden aan toen hij van Paddan-Aram kwam? Genesis 33

6. Hierheen reisden Jozef en Maria om beschreven te worden Lukas 2

7 Een stad in Pisidië Handelingen 13

8. In deze stad is het Evangelie gebracht door Épafras Kolossenzen 1

9 Waarheen reisde het volk Israël na de woestijn Sin? Exodus 17

10. Waarheen waren Jozefs broers gereisd? Genesis 37

11 Waar stuurde Izak zijn zoon Jakob naartoe? Genesis 28

12 Waarheen reisde Paulus nadat hij een gezicht gezien had? Handelingen16

13. Waarheen gingen de verspieders die Jozua wegzond? Jozua 2

14 Waarheen ging Elimelech om als vreemdeling te verkeren? Ruth 1

15 Waar ging Elia wonen toen de beek Krith opgedroogd was? 1 Koningen 17

16. Waar trok Abraham naartoe toen er hongersnood was in Kanaän?

Genesis 12

17 Waar was Mefiboseth naartoe gegaan om te wonen? 2 Samuël 9

18 Een stad in Pamfylië Handelingen

13

19 Waarheen reisde Israël? Exodus

20 Waar ging Terah, met Abram, Sarai en Lot, wonen? Genesis 11

21 Een stad in de woestijn Jozua 15

22 Waarheen trok Elkana jaar na jaar?

1 Samuël 1

23 Waarheen gingen twee van Jezus’ volgelingen nadat ze Jeruzalem hadden verlaten? Lukas 24

Inzenden: het gedeelte van een tekst die in de dikgedrukte balk ontstaat, met de vindplaats

D-09 WOORDPUZZEL (2PT)

De gevraagde worden beginnen allemaal met dezelfde letter en eindigen ook met dezelfde letter

1 star, 2 bespeuren, 3 aanvechtbaar, 4. contour, 5. propvol, 6. bemiddelaar, 7. frauderen, 8 afrasteren, 9 ontevreden, 10 enthousiast, 11 plaats in Gelderland, 12. uitbotten, 13. lichaamsdeel.

A-6/7 Liefde, Licht, Leven

B-6/7 Horizontaal: 1 gedreven, 7 fopspeen, 13 etre, 14 alfa, 15 orka, 16 Seider, 17 singel, 18 tree, 19 snijworst, 22 tere, 23 ante, 25 zebrapad, 27 Isaï, 28 niet, 29 gids, 30. dras, 32. tang, 34. greb, 35. Belg, 37 laat, 39 Peru, 40 none, 42 leesvoer, 43 lood, 45 roes, 48 embrasse, 52. edda, 54. artist, 55. missen, 56 adat, 57 Elba, 58 etat, 59 lepelaar, 60 Borssele Verticaal: 1. gestrand, 2. eter, 3. driest, 4 rede, 5 vers, 6 nabij, 7 fair, 8 post, 9 pont, 10 ergens, 11 eker, 12. naleving, 20. neet, 21. slag, 24 ensemble, 25 zeekraal, 26 diameter, 27 Istanbul, 31 roer, 33 Noël, 34. generaal, 36. gedaante, 38 team, 39 pees, 41 Nietap, 44 oudste, 46 orde, 47 site, 48 Etna, 49. boer, 50. slab, 51. emir, 52 eses, 53 deal Gezegende feestdagen

– gebrek, 12 zier – ruzie – zuiver, 13 adel – eland – nadeel, 14 moer – enorm – modern, 15. eelt – emelt – leemte, 16 node – Donge – gondel Komt allen tezamen Laten wij aanbidden.

Inzenden: het woord dat ontstaat op de middelste letters verticaal.

Winnaars

200 punten: J Vlot, Puttershoek (5); 400 punten: J. van Santen, Lunteren(2); 600 punten: A Willigenburg, Harskamp (2); 2200 punten: Fam Schuurman, Genemuiden(12); 3400 punten: H Lever-van Dieren, Lexmond (2); 4200 punten: H Zondag-de Ruiter, Geldermalsen (13); A. van Duijvenbode, Emmen (7); 4800 punten: M A

Giessen-Mans, Wijk en Aalburg (10);

5400 punten: J.N. den Braber-Kastelein, Linschoten (10); H Veyer-Mulder, Staphorst (2); 5600 punten: H D Engberts-Berkhoff, Vriezenveen (1); 5800 punten: W A Nijboer-Bleumink, Hengelo (6); A P Kuup-Versluis, Werken-

C-6/7. 1. keer – rekel – kelder, 2. oker – Korea – orakel, 3 moet – motie – motief, 4 tien – Stein –dienst, 5. aren – Abner – banier, 6. lied – ledig – gewild, 7 lens – plens – spijlen, 8 erna – varen– graven, 9. Nero – groen – onager, 10. telg – tegel – tengel, 11 eker – beker

dam (5); 6200 punten: Fam Duyster, Wijk en Aalburg (2); 6200 punten: A.N. van Bochhove, Capelle a/d IJssel(6) Wilt u bij uw volgende oplossingen aangeven welke prijs u wilt? U kunt kiezen uit:

• ”Een koffer vol verhalen”, door Rudy Reijersen van Buuren;

• ”Genade voor een moordenaar”, door S A C Hoogendijk;

• ”Hoe lief heb ik Uw wet”, door Peter van Olst;

• ”Hoopvol vrouw zijn”, door Astrid Bokhorst;

• ”Aanvallen of verdedigen”, door drs Ton van der Schans (red );

D-6/7 Horizontaal: 1 voluit, 6 Daniël, 12 lark, 14 sari, 16 jam, 18 vos, 20 kom, 22 al, 23 NASA, 24 open, 25 ra, 26 aks, 28 lek, 30 dar, 31 Ohio, 34 mini, 36 asbest, 37 legaat Verticaal: 2 olm, 3 la, 4 urbanie, 5 ik, 7 as, 8 nadelig, 9 ir , 10 eik, 11 sjaal, 13 do, 15 smart, 17 alk, 18 val, 19 sok, 21 ora, 27 SOS, 29 es, 30 dia, 32 Hb, 33 os, 34 me, 35 na Oudejaarsavond Horizontaal: 1 jaguar, 6. uitweg, 12. aard, 14. kwijl, 16 gas, 18 dun, 20 kar, 22 Og, 23 Inri, 24 eest, 25 Aa, 26 rak, 28. sop, 30. plu, 31. eeuw, 34. peer, 36 walmen, 37 jargon Verticaal: 2 aas, 3 ga, 4 uranium, 5 Ad, 7 ik, 8. twister, 9. wij, 10. elk, 11. agora, 13 nu, 15 grauw, 17 aga, 18 dis, 19 nep, 21 aal, 27 kea, 29 of, 30. pro, 32. el, 33. we, 34. pa, 35. eg Nieuwjaarsdag

E-6/7. 1 rente, 2 email, 3 naira, 4 tiran, 5. eland, 6. kogel, 7. okapi, 8. gamin, 9 epiek, 10 links

• ”Het goede leven”, door Diederik van Dijk (red );

• ”De herder van Guangzhou”, door A Jobse;

• ”Schuilen in de schaduw”, door Nelleke Wander;

• ”Witter dan sneeuw”, door Jiska en Sara Kranendonk;

• ”Moed en kracht”, door Wulfert Floor;

• ”De buurtbarbecue”, door Gerjanne van Lagen;

• ”Hand in hand En andere verhalen”, door Janny den Besten;

• ”Luisteren met het hart”, door Geesje Vogelaar-van Mourik

Meer informatie: www debanier nl

Stofzuigen gaat voor

Er komt een melding binnen van een mevrouw met pijn op de borst Bij het huis treffen we een keurig verzorgde oudere dame aan, die woont in eveneens keurig verzorgde portiekwoning. Als we haar op de monitor aansluiten, krijgen we gelijk haar levensverhaal te horen.

Haar kinderen wonen ver weg, ze ziet hen maar af en toe Veel van haar oudere buren zijn overleden of verhuisd en tot overmaat van ramp is ook haar man afgelopen jaar overleden Met tranen in haar ogen vertelt ze dat ze bijna 60 jaar samen zijn geweest Ze wijst naar zijn foto op de salontafel Ze mist hem enorm, je leest de eenzaamheid en het gemis af in haar ogen Op de vraag wie het huishouden voor haar bijhoudt, antwoordt ze dat ze alles nog zelf doet, zonder enige hulp Ze geeft toe dat het eigenlijk te veel wordt

Ambulancechauffeur Jan de Vries en politieagent Johan Dubbeldam schrijven om de beurt een column.

We zien afwijkingen op het hartfilmpje, dus ze moet even mee naar het ziekenhuis voor controle Als we haar dat vertellen, zet ze grote ogen op en zegt, enigzins boos, dat ze absoluut niet mee wil Wat we ook tegen haar zeggen, ze wil pertinent niet mee naar het ziekenhuis Maar waarom dan niet?

Nou, het is dinsdag! En op dinsdag staat stofzuigen op het programma Van dat programma wordt niet afgeweken Goed, ze gaat mee, maar eerst moet ze stofzuigen. Ik zie het al voor me: wij keurig op de bank en mevrouw aan het stofzuigen, met hartritmestoornissen

Dit vergt een andere aanpak De waterkoker wordt aangezet en mijn collega en mevrouw drinken gezellig een kopje thee op de bank. En ik? Ik ga aan de slag met de stofzuiger Overigens ben ik blij dat het geen villa is Toch mijn functieomschrijving er vanavond nog maar eens op na slaan Maar het resultaat is er! Mevrouw is gerustgesteld en gaat met ons mee naar het ziekenhuis.

Dankzij mijn collega, die goede contacten met zorginstanties heeft, regelen we thuishulp, zodat mevrouw in de toekomst wat verlichting van werkzaamheden krijgt, maar ook wat meer aanspraak.

Ik zie het al voor me: wij op de bank en mevrouw aan de slag, met hartritmestoornis

„Er liep eens een muis in de truck”

„We hebben vrachtwagencombinaties waarmee we allerlei los gestorte goederen vervoeren, zoals houtsnippers, compost en afval. Die worden hergebruikt voor energie-opwekking Dit doen we met walkingfloortrailers, die van boven geladen worden en via een bewegende vloer in een minuut of tien helemaal geleegd worden

In mei 2018 zijn we dit bedrijf met z’n vieren begonnen. Al jaren hadden we het erover en toen hebben we op een gegeven moment de knoop doorgehakt. Na een poos voor derden te hebben gewerkt, zijn we eigen opdrachten binnen gaan halen uit ons zelf opgebouwde netwerk. Dat was een mooi moment Jogchum en Roelof rijden beiden met de combinaties, waarbij Jogchum het wagenpark beheert en Roelof de planning regelt. Ze zijn vaak dagen van huis en slapen in hun truck Op vrijdag komen ze weer thuis op de zaak. Aukje en Dettie verzorgen samen de bedrijfsadministratie en een tijdje geleden is het bedrijf uitgebreid met een derde vrachtwagencombinatie en personeelsleden

Samenwerken als familie ervaren wij niet als lastig: je hebt korte lijntjes en weet wat je aan elkaar hebt. Samen zet je de schouders eronder. Daarom gaan we ook eens per jaar uit eten met z’n vieren, dat is traditie

Ons familiemotto is uiteraard in het Frysk: ”As it net kin sa’t it moat dan moat it mar sa’t it kin”. Als het niet kan zoals het moet, dan moet het maar zoals het kan. Soms loopt de dag anders dan gepland, door files of wachttijden. Dan zetten we ons eroverheen, passen de dagplanning

aan en gaan door

Een leuke voorval: Roelof had een keer een huurtruck in gebruik. Toen hij wilde gaan slapen, lag hij ineens oog in oog met een muis. Een week lang was hij in de weer met muizenklemmen vol kaas en worst, totdat het dier was gevangen. Dan ga je ’s nachts toch wat lekkerder slapen.”

tekst & beeld: Niek Stam

/ raaptransport.nl

Jogchum en Aukje Raap met hun zoon Roelof en zijn vrouw Dettie / Damwoude / vrachtwagentransport

Dom blondje

Wie bij mijn oma is geweest, gaat altijd met meer naar huis dan waarmee hij kwam. Deze avond is daarop geen uitzondering. We hebben bij oma gegeten en ik ga vast een tas boeken in de auto zetten. Sifra neem ik meteen mee, want die heeft het de hele tijd voorzien op oma’s prullaria. Ik laat haar wel even over de autostoelen klauteren, terwijl ik naar binnen ga om de rest van de spullen en de kinderen te halen.

Het nieuws van halfnegen schalt door het ingedutte seniorenstraatje

Even later sta ik met de kinderstoel en de luiertas onder mijn arm bij de achterklep van de auto Maar hé, waarom gaat die nou niet open? Mijn hart slaat een slag over als ik besef wat er aan de hand is: de sleutel ligt nog in de auto en Sifra moet aan de afstandsbediening gezeten hebben Ze zit opgesloten en zal zelf weer op het juiste knopje moeten drukken om de deuren te ontgrendelen

Neline is getrouwd en moeder van Martha (9), Abel (7), Jolijn (6), Reinout (4) en Sifra (1).

Probeer dat maar eens duidelijk te maken aan een kind van anderhalf Ze heeft bovendien wel iets anders aan haar hoofd Als we naar de sleutel wijzen, zwaait ze enthousiast terug en vervolgens drukt ze haar neus plat tegen het raam Daarna klimt ze over de stoelen en ze probeert alle knopjes uit die ze tegenkomt. Al gauw staan de lampen aan en wissen de ruitenwissers uitbundig de miezerregen van de ramen Dan zet ze ook de radio aan Op volle sterkte Het nieuws van halfnegen schalt door het ingedutte seniorenstraatje We staan er machteloos bij

Ik bel Jan om hem op de hoogte te stellen van onze penibele situatie Hij slaat direct aan het googelen. Maar de autokenners op de internetfora vinden het vooral iets voor een dom blondje om je sleutel in je auto op te sluiten en bieden verder geen soelaas Gelukkig wonen mijn ouders in de buurt en is mijn vader bereid om de reservesleutel bij ons thuis op te halen.

Grote vraag is intussen of Sifra het over een uur nog zo leuk zal vinden in de auto Maar gelukkig, na vijf minuten drukt ze toch ineens op het juiste knopje Mijn vader keert weer huiswaarts en wij kunnen eindelijk ook instappen. Daar gaan we, veel te laat voor een doordeweekse avond, maar vooral opgelucht En met de mistlampen aan

Volgende keer

31 JANUARI 2023

Niets missen van Terdege?

Neem nu een abonnement!

Het overgrote deel van de Nederlanders woont op het vasteland. Een kleine minderheid op een eiland. Wat doet dat met een mens, mentaal en sociaal? “Ik moet er niet aan denken dat er een brug komt, laat staan een dam.”

Hij is haar dierbaar, de Bijbel van Ingwersen. Mevrouw Van Kooten gebruikte hem vaak in haar eigen gezin. Nu ligt er een nieuwe, door haar herziene uitgave van deze evangelisatiebijbel in de winkel.

Langs de dijk in Ouwerkerk ligt het Watersnoodmuseum. Op 1 februari is het zeventig jaar geleden dat daar, precies op die plek, de dijk doorbrak. En niet alleen daar...

Hij gaat de geschiedenis in als “de man die een MiG neerschoot”. Peter Tankink is de enige Nederlandse naoorlogse piloot die vanuit een F-16 een ander jachtvliegtuig neerhaalde.

Terdege is een reformatorisch familieblad en verschijnt elke twee weken Terdege is een onderdeel van Erdee Media Groep (EMG) EMG legt van abonnees gegevens vast voor de uitvoering van de (abonnee)overeenkomst en om u te informeren over producten en diensten van EMG

Is huilen gezond? Laten vrouwen echt vaker een traantje dan mannen? Terdege duikt in een onderwerp waar lange tijd, opvallend genoeg, weinig onderzoek naar werd gedaan en praat met een ‘huilprofessor’. gaat over havens

Postadres: Terdege, Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn

Bezoekadres: Laan van Westenenk 12, 7336 AZ Apeldoorn

Telefoon (algemeen): 055 - 5390333

Fax: 055 - 5419318 E-mail: redactie@terdege nl

Directie: ir C Heutink

Hoofdredactie: dr ir S M de Bruijn

Bladmanager: Jeannette Zeeman-van Grol, tel 055 - 5390333

Chef-redacteur: Gisette van Dalen-Heemskerk, tel 055 - 5390333

Redactie: Jacomijn Ariakhah-Hoekman, Martijn den Hollander, Annemieke Fieret-van den Berg, Huib de Vries

Vormgeving: Marthe Kok - Roukens

Abonneeservice: tel 055 - 5390300

e-mail: abonneeservice@erdee nl

Advertenties: Tel 055-5390499, e-mail: advertentie@erdee nl

ISSN: 1382-9076 Giro 719 502 (Erdee Media Groep)

Druk: Vellendrukkerij BDU Barneveld

Abonnementsprijs: maandincasso € 9,60

De 40e jaargang loopt tot 1 oktober 2023

Abonnementen kunnen op elk moment ingaan

Opzegging: Een maand voor einde abonnementsperiode bij voorkeur telefonisch via Abonneeservice

Adreswijzigingen: Schriftelijk, drie weken vóór

ingangsdatum

Aansprakelijkheid: Terdege is op geen enkele wijze aansprakelijk voor producten en diensten die aangeboden worden door adverteerders in deze Terdege

Dit geldt ook voor de integriteit van de adverteerder

Meer info: terdege nl; erdeeservice nl

Het is verboden Terdege zonder toestemming op te nemen in, of ter beschikking te stellen van een leesportefeuille Terdege is op geen enkele wijze verantwoordelijk voor de kwaliteit of integriteit van producten en diensten die in de advertenties worden aangeboden

Voor alle in deze uitgave genoemde toekomstige data geldt Deo volente

Terdege in braille, grootletter en digitale vorm: Terdege is in braille, grootletter, digitale en in gesproken vorm verkrijgbaar bij Bibliotheekservice

Passend Lezen tel 070-338 15 00

E-mail: klanten@passendlezen nl, Postbus 84010, 2508 AA Den Haag

eert:

Kleinschalig en gemoedelijk pa

park

Diverse bungalows & landhuizen

Diverse

Overdekt zwembad

Gezellige horeca

Groepsaccomodaties

Rust en Ruimte

Ru

Zondagsrust

gsrust

E-chopper & rhuur

fatbike verhuur