Terdege magazine - 1 aug 2023

brengt kleur en inhoud in het dagelijks leven

Gouden tijden in Sneek

”Ik ben niet zo van het krijgen van teksten”

* IZAK KOLE: „ER IS VOOR ALLES EEN TIJD”

* SUÏCIDE ONDER JONGEREN * IS EEN TELEURSTELLING EEN ROEPSTEM VAN GOD?

Esther Hafkamp, moeder van zes kinderen en jeugdarts

Prof. H.J. Selderhuis:

En Hij zeide tot hen: Komt gijlieden in een woeste plaats hier alleen, en rust een weinig.

Markus 6: 31a

Rust na arbeid

Jezus dringt er bij de discipelen op aan dat ze een poosje rust nemen Het woord dat Hij gebruikt, kennen wij in ons woord pauze. Het gaat om een onderbreking van hun werkzaamheden Ze zijn net teruggekomen van hun uitzending door Jezus, vers 7. Tijdens hun bezig zijn met de volmacht van Jezus hebben ze zelfs geen tijd gehad om te eten. Geestelijke arbeid vergt veel inspanning Dat geldt voor de dienaren van Christus, de ambtsdragers, maar evenzeer voor iedere christen. Het is vrucht van het werk van de Heilige Geest als we onze krachten inzetten om wel te doen aan anderen. Herkent u dat? Daarbij zal de liefde tot Christus onze drijfveer zijn. Zonder de band van het geloof aan Hem kunnen we ons wel inzetten voor de kerk en christelijke instellingen, maar dan zal Zijn liefde ons niet drijven om de ander tot Hem te brengen, opdat hij gered zal worden

Nu dringt Jezus hen om mee te gaan naar een afgezonderde plaats buiten de bewoonde wereld. Nu mogen ze even aan zichzelf denken. Heel nadrukkelijk zegt Jezus dat Laat iedereen achter en denk aan jezelf Is dat niet bijzonder? Rust na arbeid. Twee dingen die dat onderstrepen als iets wat van God komt Het eerste vinden we in de week van de schepping Na de zes scheppingsdagen rustte de Heere God van al Zijn werken om Zich te vermaken over de schoonheid van Zijn schepping.

Ook Jezus Zelf heeft dat als voorbeeld gegeven Nadat Hij velen genezen heeft, en vele duivelen uitgeworpen, gaat hij de volgende morgen in alle vroegte naar buiten „En ging heen in een woeste plaats en bad aldaar ”

Wat een wonder dat de Heere zulke tijden van rust geeft Brengt u dat ook in praktijk? Stille tijd houden noemen we dat. De omgang met de Heere zoeken Niet uit dwangmatige plicht, maar uit liefdevol verlangen naar de stille omgang met God, en met de Heere Jezus Christus.

Wie anderen wil dienen, heeft zich te laten dienen door Hem Daarom:

„rust een weinig ”

tekst: DS. JOH. POST, PUTTEN

Alles anders

Het dubbeldikke zomernummer, de fairgids en toen de voorbereidingen voor de Terdege Zomerfair, voor het eerst in Baarn. Het waren drukke, mooie weken. Maar toen werd ineens alles anders.

De zaterdag voor de Terdege Zomerfair kregen we als familie een heel ernstige tijding. Mijn jongere broer Dirk-Jan leed al anderhalf jaar aan darmkanker. Vanaf het moment dat die vreselijke boodschap kwam, wist hij dat het een verloren strijd zou zijn. Mijn broer droeg zijn ziekte dapper en onderging de zware kuren zonder klagen. Hij en zijn gezin voelden zich in alle nood en zorg gedragen. Ze wisten dat er veel voor hen gebeden werd. Aan het begin van dit jaar vreesden we voor zijn leven. Maar vanaf half maart mocht hij –als door een wonder–toch nog drie betere maanden ontvangen. Enkele weken geleden constateerden de artsen nieuwe uitzaaiingen. Complicaties volgden. En op zaterdag 15 juli werd duidelijk dat het einde snel naderde. Een dag later lazen we als familie een paar verzen uit psalm 73 en knielden we biddend rondom zijn bed neer Daarna namen we een voor een persoonlijk afscheid van hem. Aangrijpend en troostrijk. Zijn laatste boodschap voor ons bewaren we in ons hart.

De volgende morgen overleed Dirk-Jan in de leeftijd van 44 jaar Het gemis is groot Voor zijn vrouw, dochters en ons als familie.

Het waren drukke, mooie weken. Maar toen werd ineens alles anders

COLUMNS

21 Arien

38 Henrieke

47 B Rekebeen

57 Uit de pastorie

66 Mathilde

85 Johan

89 Neline

Op verzoek van de Christelijke Gereformeerde Kerken die hij mag dienen, verwisselde ds H J Selderhuis (62) de kansel voor de hoogleraarskatheder. Gedurende zijn ambtelijke loopbaan liet hij zich soms leiden door wijze raadslieden „Met het krijgen van teksten kan ik niet zo veel. Ik lees de Schrift graag in zijn geheel.”

„De HEERE is mijn Herder, mij zal niets ontbreken” (Psalm 23:1)

Inhoud

BEZINNING

04 MEDITATIE

28 BIJBELSTUDIE

Een bidder

32 PROF H J SELDERHUIS

„Je moet erachter zien te komen waar je gaven liggen en daarmee, biddend om Gods leiding, aan het werk gaan ”

31 OGENBLIK

Domkerk

56 JOUW VRAGEN

Teleurstellingen

ONTSPANNING

MENSEN

12 ALS HET LEVEN TE VEEL WORDT

Ds D E van de Kieft over suïcide: „Het onderwerp was taboe en men liep met een boog om je heen”

22 ESTHER HAFKAMP

„We hebben een God van wonderen”

48 IN GOEDE HANDEN

Het breedkerkelijke zat er bij Izak Kole al jong in

58 TERUGBLIK ZOMERFAIR

Bruiden en bruisballen in Baarn

70 WETHOUDER EN GLAZENWASSER

Marco Kleppe: „Van het werk als wethouder wordt je hoofd wel moe, maar je lichaam niet”

74 TOERISME: OP NAAR SNEEK

„De Waterpoort is ons thuis”

86 FAMILIEBEDRIJF

08 CONTACT

39 VERVOLGVERHAAL JENTHE

40 ONDER ONS

42 VERHAAL ELS FLORIJN

46 OP JACHT

Hoogbronst

54 KENNIS VAN ZAKEN

62 SERVIEZEN

68 CULINAIR

Verkoelend sorbetijs

80 DIY

Retro hanglamp

82 PUZZELS

Contact!

HOUDT VAN POST

Na afloop van de Terdege Vriendinnendag werd er van verschillende kanten gevraagd om het gedicht dat ds. A.T Vergunst in zijn lezing citeerde. „God has not promised skies always blue / Flower-strewn pathways all our lives through”. Inmiddels hebben we van dit gedicht een mooie poster gemaakt die te koop is in onze webshop: terdege.nl/shop.

TROUWE ABONNEES

Terdege zet vijf trouwe abonnees in het zonnetje als dank voor hun jarenlange abonnement.

W. van Boksel uit Hedel

J. van der Kooij uit Maassluis

B. Kooy uit Alblasserdam

J.A. van der Laan-Westerhuis uit Bodegraven

Hebt u een leuke brief, wilt u iemand bedanken of gewoon iets laten weten?

Stuur een mailtje naar redactie@terdege.nl.

Bij huwelijk, jubilea of geboorte leven wij graag mee! Stuur een kaart en wij sturen een kleine attentie terug.

Dhr./Mevr. Lindenbergh uit Kapelle

Zij krijgen een cadeau toegestuurd.

Een kaartje voor

ELISE DE JONG, moeder van een gezin met zes kinderen, moet al ruim twee jaar bedrust houden als gevolg van corona Lekdijk 86A, 4235 VN Tienhoven.

Zomerfair

Wat vliegen vier dagen voorbij. Dinsdag 18 juli keken we door de grote ramen van het kasteel naar de wapperende slingers. Op de lange oprijlaan was het een komen en gaan van standhouders. Hoe zou dit morgen eruit zien, dachten we. Zouden er veel bezoekers komen? En nu is het alweer tijd voor de terugblik...

Kijk snel op pagina 58!

Kinderpraat

Onze Bernd (8 jaar, syndroom van Down) heeft geen gel in zijn haar. „Heb je vandaag een mooie pony?” vraagt mama Bernd: „Nee, een veulen ”

Familie Van Wijngaarden, Elspeet

Hoe zit het eigenlijk met de principiële basisverzekering?

Een gesprek achter de schermen bij Care4Life

Sinds 1 januari 2023 zijn zij de enige actieve aanbieder van de principiële zorgverzekering met de zogenaamde ‘schone polis’. Weet u (of jij) nog hoe het precies zit? Aan het woord zowel de initiatiefnemers achter deze unieke zorgverzekering en mensen die dit jaar overstapten naar Care4Life.

HansvanKlaarbergen:‘Per1januari2023hebbenwijduizendennieuweverzekerden mogen verwelkomen. De telefoon stond roodgloeiend, daarnaast wist men ons ook via mail uitstekend te vinden. Bij veel mensen was de opluchting groot toen duidelijk werd dat de principepolis nog steeds bestaat en afgesloten kan worden.

Hans en Kees van Klaarbergen startten vorig jaar samen met Kevin Dirksen Care4Life, dé nieuwe zorgverzekering voor christelijk Nederland. Sinds 1 januari 2023 is Care4Life de enige actieve aanbieder mét een principiële zorgverzekering in Nederland. De principepolis, ook wel ‘schone polis’ genoemd, is een basisverzekering voor mensen die zich bewust niet willen verzekeren voor levensbeëindigende behandelingen als abortus (waaronder de abortuspil) en euthanasie, maar ook niet voor behandelingen als gender veranderende operaties.

Deze ondernemers waren voorheen de drijvende kracht achter Dominass, hét adviesbureau voor predikanten in Nederland.

Mariëtte: ‘Ik raakte vorig jaar in de veronderstelling dat de principiële basisverzekering wettelijk niet meer mogelijk was Persoonlijk was ik hier erg van ontdaan en verontrust. Mijn man en ik vonden het lastig om een beslissing te nemen over onze zorgverzekering Vooral omdat de principes van ons gezin in het geding kwamen. Gelukkig heb ik uitvoerig gesproken met het team van Care4Life. Dit gaf opluchting.’

Kevin Dirksen: ‘Deze zorgen kwamen wij regelmatig tegen, gelukkig kondenwijbijvelendezezorgdirectwegnemen.In2006isernamelijk een amendement van de SGP en ChristenUnie aangenomen. Dit amendement maakte het toen en nu mogelijk om onder andere levensbeëindigende behandelingen als abortus en euthanasie uit te sluiten van dekking.’

Joëlle:‘Alskraamverzorgsterbenikblijdatereenzorgverzekeringisdieookchristelijke zorgvergoedt.Jemerktdatjebinneneengezin,datsamenineenkwetsbarebubbel zit, rust kunt brengen. Dit omdat je bekend bent met vertrouwde gewoontes en waarden. Vooral als er meerdere kinderen zijn. Samen lezen uit de Bijbel, bidden voor en na het eten, ‘ik ga slapen, ik ben moe’ zingen voor het naar bed gaan. Dat geeft rust voor de kinderen en de kraamvrouw Dat is één van de redenen, dat ik deze christelijke zorgverzekering met principepolis van harte ondersteun.’

Spreekt dit onderwerp u aan en wilt u meer weten over deze zorgverzekeringen? Via deze QR kunt u er alles over vinden

Facebook & Instagram

Binnenkort schrijven we over groen in huis We vroegen: wat is uw favoriete binnenplant?

RIANNEL1985: Ik heb bijna geen levende plant in huis, maar een is echt m’n trots: een zelfgekweekte avocadoplant.

JOLINE_OVERBEEKE:

Monstera. Heel mooi en een echte eyecatcher.

LIN.CREA: Olifantsoor Hij is geweldig, groot en verdraagt veel. Echt een jungleplant

ANNELIZEVANDEBEEK:

Ik ben dol op felgekleurde exotische planten. Vooral papegaaiplanten.

JACQ94POST: De zaagcactus

Een lekker gekke plant!

__ANNE_MEIJER__: Aloë

vera. Bij schaaf- en brandplekken knippen we een stuk af en hoppa! Wat een wonder

MARLEEN1412: Strelitzia, gekweekt met zaadjes uit ZuidAfrika.

MARIEKEROODENBURG:

Hertshoornvaren, die met hele grote bladeren.

WILLIANNE_MAMAVAN2: De palm. Maar ik ben meer van nep.

MIRJAMKRAMERX:

Gebedsplant! Die heft zijn bladeren ’s avonds omhoog

Volg ons ook op Facebook en Instagram.

BINNENVAARTSCHIPPERS

Instaprofiel: joankevanderwal

Wie: Joanke van der Wal

„In 2016 stapte ik in het huwelijksbootje met Wouter. Ook letterlijk begon mijn varende leven Wouter is schipper, ik stuur We varen op een binnenvaartschip van 84 meter lang Allebei komen we uit Kootwijkerbroek, waar weinig bekend is over het schippersleven Ik kreeg vaak de vraag: wat doe jij nu eigenlijk hele dagen aan boord? Toen ben ik via Instagram gaan delen hoe we de sluizen invaren, wat we laden en lossen en wat onze zoontjes Lucas (2) en Boaz (1) doen Ik vind het leuk om te laten zien hoe ons leven als binnenvaartschipper eruitziet. De ene week besteed ik meer tijd aan mijn Instagramhobby dan de andere week Dat moet kunnen, vind ik Als ik soms wat minder deel, krijg ik vaak de vraag of het allemaal wel goed gaat aan boord. Er zijn steeds meer volgers bijgekomen Het zijn medeschippersvrouwen en collega’s, maar ook mensen die het schippersleven gewoon interessant vinden. Ik heb leuke contacten en krijg dagelijks veel reacties op de story’s die ik plaats ”

MIJN

„

Als het

leven te veel wordt

Gevoelens van eenzaamheid, verlatenheid en somberheid onder jongeren nemen de laatste jaren toe, zo blijkt uit tal van onderzoeken. In het ergste geval zien ze het leven niet meer zitten. ”Ik vroeg me af wat er zou gebeuren als ik met de auto de brug af zou rijden en in het water zou belanden. Ook de gedachte om handenvol medicijnen te slikken, kwam bij me op. Achteraf besef ik dat God me ervoor bewaard heeft.”

tekst: AD ERMSTRANG beeld: HUIS VAN MIJN

DIEPSTE VERLANGEN WAS OM ER NIET MEER TE ZIJN”

Ze is twintig jaar oud en heeft een zware en depressieve periode achter de rug. Een tijd vol angsten, heftige vermoeidheid en gevoelens van somberheid. Zelfs het verlangen naar de dood stak de kop op. Corine –gefingeerde naam– blijft om begrijpelijke redenen liever anoniem. „Ik kon altijd al moeilijk met emoties omgaan. Ik had een vol hoofd en ging mijn emoties uit de weg door een druk leven, vol werk en studie.”

Een heftig ongeval binnen het gezin waarin ze opgroeit, leidt bij Corine tot een opeenhoping van onverwerkte gevoelens „Ik kon die niet de baas blijven en ben daarom, naast mijn studie, steeds meer gaan werken Wel zestig uur per week Ik wilde mijn stemmingen wegdrukken Vanbinnen was ik vol verdriet, angst en pijn.”

In het najaar van 2021 meldt ze zich ziek. „Ik dacht aanvankelijk aan een griepje, maar ik bleef maar moe en ben met alles gestopt. Ik heb ook mijn studie op pauze gezet. Het was coronatijd.

M’n ritme ging eraan, ik werd steeds somberder en had veel angst in m’n lichaam Als de zon scheen, kon ik daar niet meer van genieten. Het leven werd uitzichtloos. In steeds sterkere mate.” Bij haar moeder stort ze af en toe haar hart uit „Zij heeft altijd een luisterend oor, maar ze voelde zich toen vooral machteloos.” Ook een haar bekende dominee neemt ze in vertrouwen Hij stimuleert Corine om zich niet alleen tot God om hulp te wenden, maar ook professionele hulp te zoeken Als gevolg van lange wachtlijsten bij ggzinstelling Eleos komt ze ook op de wachtlijst van hulpverleningsorganisatie De Vluchtheuvel.

NACHTMERRIES

„Op een keer reed ik na een verjaardag over een brug Ik vroeg me af wat er zou gebeuren als ik eraf zou rijden en met de auto in het water zou belanden. Ook de gedachte om handenvol medicijnen te slikken, kwam bij me op ” Ze heeft dan nog niet zo lang een eigen auto, maar beleeft aan het vervoersmiddel weinig plezier. „Ik kreeg nachtmerries over ongelukken en durfde uiteindelijk de weg niet meer op Mijn hoofd zat overvol. Ik had weinig gevoel meer en een hoofd vol chaos.”

Corine houdt anderhalf jaar lang een dagboek bij Ze pakt het erbij en leest er –enigszins emotioneel– een stukje uit voor, geschreven in januari 2022 „Ik word steeds banger, verlies de controle en in mijn hoofd is het chaos. Hoe is mijn verhouding tot God? Hoe diep moet ik zakken voordat ik de weg omhoog terugvind?”

In het vroege voorjaar verergeren de problemen. Een oma van Corine overlijdt na een ziekbed van enkele maanden „Mijn moeder was in die tijd vaak bij haar zat en ik miste een aanspreekpunt.”

Na het sterven van haar oma verblijft ze op advies van de psycholoog een aantal weken in een diaconaal gasthuis „Ik had m’n pillen aan de gastvrouwen gegeven en m’n telefoon uitgezet. Maar ’s nachts kwamen de gevoelens over de dood terug Mijn diepste verlangen was om er niet meer te zijn. Maar dan bekroop me ook de gedachte dat ik geen afscheidsbrief had geschreven en ik wilde mijn omgeving geen verdriet aandoen Overdag voelde ik me weer wat beter. Ik geloof dat het zover kan komen dat iemand zichzelf op een bepaald moment niet kan weerhouden Dan overlijd je aan je ziekte. Alleen God kan je daarvoor bewaren. De twijfels over het geloof vlogen

PSYCHOLOGIE

„Soms gaan bij mij direct alarmbellen rinkelen”

Het is een van de eerste vragen die Suzanne den Breejen, psycholoog bij hulpverleningsorganisatie De Vluchtheuvel, aan nieuwe cliënten stelt: „Heb je soms het gevoel dat er je liever even niet bent?” Vaak vinden mensen met depressieve gevoelens die naar haar zijn doorverwezen het plezierig als zij op een directe manier informeert naar hun welbevinden „In hun eigen omgeving is het eng om zich eerlijk uit te spreken, zeker als de gedachte aanwezig is dat je er maar beter niet kunt zijn

Als ze het met iemand kunnen delen, valt er een last van hen af.”

Doorvragen is belangrijk, benadrukt ze „Ik probeer onderscheid te maken tussen mogelijke gedachten aan suïcide en gevoelens die ontstaan door overbelasting Als een cliënt grote eenzaamheid ervaart, geen interesse meer heeft voor zijn omgeving en zich waardeloos voelt, dan wordt het risicovol Als de betrokkene daarnaast weet wanneer bijvoorbeeld een bepaalde trein langskomt of met tabletten aan het rekenen is geslagen, gaan bij mij alarmbellen rinkelen Dan laat ik hem of haar niet meer gaan, voordat de crisisdienst op de stoep staat Gelukkig gebeurt dat niet vaak ”

Al jaren heeft de ervaren psycholoog het gevoel dat steeds meer mensen vastlopen. Een flink deel van hen worstelt met depressieve gevoelens Onder hen zijn steeds meer jongeren Ze heeft de voorbije jaren al veel gesprekken gevoerd met 14- en 15-jarigen Cijfers heeft ze niet „Het is zeker niet alleen de coronaperiode die de problematiek heeft verergerd”, meent ze „Voor bepaalde jongeren heeft dit meegespeeld Zij hebben, zelfs nu we een jaar verder zijn, moeite om het ritme weer op te pakken Op scholen zie je, in combina-

tie met het docententekort, dat er veel op deze jongeren afkomt.”

MAAKBAARHEID

Aan de andere kant zijn er ook die min of meer profiteerden van het wegvallen van tal van sociale contacten en verplichtingen „Dan heb ik het over prikkelgevoelige jongeren, die er moeite mee hebben om aan van alles mee te doen Natuurlijk worstelden ook zij met de vraag hoe ze hun vrije tijd moesten invullen, maar tegelijkertijd was het voor hen een goede tijd ” Vooral de complexiteit van de maatschappij brengt veel kwetsbare mensen in de problemen Verder speelt angst een rol. „Bijvoorbeeld de oorlog in Oekraïne en de wereldwijze spanningen als gevolg daarvan maken het deze groep niet gemakkelijk. Daarbovenop komt dan de gedachte dat alles maakbaar is, ook in de hulpverlening Heb je pijn, dan bezoek je een dokter en zijn er medicijnen Bij psychische vraagstukken staat er een psycholoog klaar En dan willen we ook nog eens morgen beter zijn Dat kan dus niet We moeten terug naar de gedachte dat het hier niet perfect is en ook niet zal worden.”

Al in het begin van haar opleiding leert Suzanne dat er ook „veel niet kan Lang niet alles kun je voorkomen.” Aan de andere kant valt er, zeker in het begin, door educatie nog veel te ondervangen

„Ik heb het dan niet over psychiatrische ziekten, zoals schizofrenie of borderline (persoonlijkheidsstoornissen) Als ik daarvan verschijnselen aantref, verwijs ik door naar de geestelijke gezondheidszorg ” Bij De Vluchtheuvel heeft ze te maken met een sterke wisselwerking tussen verschillende klachten: lichamelijk, psychisch en als gevolg van de omgeving waarin men verkeert

„Bij jongeren speelt sterk mee dat ze op zoek zijn naar hun identiteit. Dan zijn de opvoeding en de omgeving heel belangrijk ”

MIJDINGSGEDRAG

Als veelvoorkomende kenmerken van een depressie noemt ze interesseverlies, een sterk schuldgevoel en mijdingsgedrag „Verminderde eetlust en concentratieverlies hangen vaak ook samen met depressiviteit Of juist uitingen van te uitbundige vrolijkheid Het is altijd verstandig om in die gevallen aan de bel te trekken ” Het inroepen van een deskundige is een grote stap, beseft ze. „In de reformatorische achterban is het taboe wel minder geworden, maar moet nog steeds een aanzienlijk deel van de mensen een drempel over Ze doen veel af als onzin en geven aan dat je beter stug door kunt werken.”

Geloof kan tot steun zijn, evenals kerk, school en vriendengroep „Belangrijk is dat je het in gebed bij God kunt brengen en dat je er met een vriend of bekende over kunt praten Maar dan moet je wel jezelf bloot geven Dat is een hele stap als je niet gewend bent om emoties op tafel te leggen ”

In het geval dat iemand werkelijk suïcide pleegt, waakt de psycholoog ervoor om de omgeving de schuld te geven „Dat ligt heel teer Als iemand echt met plannen rondloopt, kun je de uitvoering ervan lang niet altijd voorkomen Belangrijk is dat je luistert en er bent Zonder veel woorden. Verdriet mag de ruimte krijgen en is vaak onpeilbaar diep ”

VOOR HULP EN GESPREKKEN: HET

TELEFOONNUMMER 113 IS DAG EN NACHT BEREIKBAAR.

PSYCHOLOGIE

me aan. Soms waren er gedachtes in de trant van ”wat als God niet bestaat”, maar aan de andere kant was er het verlangen om Hem te zoeken.” Als ze er drie weken verblijft, krijgt ze „een golf van emotie Achteraf gezien was dat het kantelpunt. Het diaconaal gasthuis was een fijne plek met veel ritme en een luisterend oor. Echt een omgeving waarin ik weer een beetje de controle over mezelf terugkreeg. Mijn angst ebde weg.”

EMOTIES

Als ze weer thuiskomt, worden de gesprekken bij een psycholoog van De Vluchtheuvel, waarmee al voor het verblijf in het diaconaal gasthuis een begin is gemaakt, hervat. Bij Eleos krijgt ze nu een vervolgtherapie. „Er was ook sprake van een identiteitscrisis ”

Ze kan weer een beetje genieten, hoewel de sombere gevoelens in de zomervakantie van vorig jaar weer een beetje de kop opsteken „Maar ik had er nu meer controle over Ik heb van de psycholoog

Belangrijkste doodsoorzaak bij jongeren

Recente cijfers van het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) laten zien dat het aantal jongeren (12-25 jaar) met serieuze suïcidale gedachten onverminderd hoog blijft (16 procent van het totaal) . Na een bijna een verdubbeling in de laatste lockdownperiode (van 9 procent in het najaar van 2021 naar 17 procent tussen december 2021 en februari 2022) daalde dit aandeel nauwelijks

Suïcide is al jaren de belangrijkste doodsoorzaak bij jongeren. Zelfs aan basisschoolleerlingen gaat het niet voorbij. De schatting is dat jaarlijks in totaal drieduizend jongeren in Nederland een poging doen om zichzelf van het leven te beroven. Elke dag overlijden er in totaal vijf mensen in Nederland als gevolg van zelfdoding. Dat zijn er circa 1850 per jaar. Meer dan de helft van deze mensen is op middelbare leeftijd. De grootste toename is te zien bij mannen tussen de 20 en de 30 jaar

geleerd hoe ik in elkaar zit en hoe ik het beste kan omgaan met emoties Die moet je niet onderdrukken door veel te gaan werken. Als mijn hoofd vol zit, ga ik een halfuurtje zitten met een kop thee en geef ik m’n gevoelens vrij spel Het geeft niet of je lacht of huilt. Of ik zoek een andere vorm van ontspanning. Vroeger hoorden mijn ouders aan mijn pianospel hoe ik me voelde Ik heb mijn piano lang niet aangeraakt, maar speel nu gelukkig weer.”

Ze denkt achteraf dat haar depressie vooral ontstaan is doordat ze haar emoties wegstopte Aan de andere kant spelen maatschappelijke ontwikkelingen op de achtergrond een rol, meent ze „De maatschappij vraagt steeds meer, er is een grote prestatiedruk en je moet je constant bewijzen.”

Als ze terugblikt, overheerst voor haar de dankbaarheid „God heeft me bewaard, daar ben ik van overtuigd. Ik leef nu meer dan voorheen vanuit het besef dat alles is gegeven en ik kan weer van iedere dag genieten ”

„We moeten terug naar de gedachte dat het hier niet perfect is”

„Ik vroeg me af wat er zou gebeuren als ik van de brug af zou rijden”

Overleden aan een ernstige ziekte

FAMILIELEDEN EN AMBTSDRAGERS

HOEVEN NIET DESKUNDIG TE

ZIJN IN HUN OMGANG MET SUÏCIDALE MENSEN. ”NAAR BOVEN WIJZEN EN DOORVERWIJZEN.”

DS. VAN DE KIEFT (1967), DIE ZELF EEN ZOON VERLOOR, WAARSCHUWT ERVOOR OM VOOR HULPVERLENER TE SPELEN. ”BLIJF WEL IN GESPREK. LAAT HEM OF HAAR NIET LOS.”

Ds D E van de Kieft, predikant van de Gereformeerde Gemeente in Nederland, weet als geen ander wat het is om met suïcide te worden geconfronteerd In juni 2014 stierf zijn psychisch zieke zoon

Hendrik Hij was slechts twintig jaar

De ingrijpende gebeurtenis houdt de dominee en zijn gezin tot op de dag van vandaag bezig Hij vergelijkt het met de „scherpe doorn in het vlees”, waarover Paulus spreekt in de tweede brief aan de Korinthiërs. Uit hetzelfde hoofdstuk in de Bijbel was de trouwtekst van de Urker predikant afkomstig en acht jaar geleden ook de rouwtekst bij de begrafenis van zijn zoon „In vers 9 staat: „En Hij heeft tot mij gezegd: Mijn genade is u genoeg.” Op momenten dat je dat mag geloven, wordt de doorn draaglijk ”

De dominee geeft aan fel te zijn bestreden „God heeft het verloren en de satan gewonnen, zo klonk het van binnen. Maar de Heere gaf me kracht uit Psalm 3: Maar, trouwe God, Gij zijt het Schild dat mij bevrijdt.”

Jarenlang wordt het thema zelfdoding in zijn omgeving niet aangeroerd. „Het onderwerp was taboe

en men liep met een boog om je heen Totdat ik een oudere man ontmoette die hetzelfde had meegemaakt ” Het leidt tot een openhartig gesprek

KLEINE SIGNALEN

De predikant gebruikt het woord zelfmoord niet „Dat is een harde uitdrukking, die weergeeft dat er sprake is geweest van een vooropgezet plan Er is verschil tussen hen die aan een ernstige psychische ziekte sterven en mensen die vanuit hoogmoed, wroeging of wat dan ook een einde aan hun leven maken. Zoals Saul, Achitofel en Judas ”

Ds Van de Kieft benadrukt dat geen geval hetzelfde is. „Soms had de omgeving het totaal niet verwacht, terwijl je van anderen hoort dat ze er al jarenlang bang voor waren Soms worden achteraf kleine signalen zichtbaar Dat kan leiden tot een hevig schuldgevoel. Maar als iemand in grote psychische nood is, kan hij of zij het zicht op de werkelijkheid kwijt zijn. Zo iemand kan aan alles twijfelen: aan zichzelf, aan anderen, maar ook aan de Bijbel. Dat zie je bij Asaf in Psalm 73 Luisteren en meeleven is dan belangrijk Belangrijker dan theologisch juiste dingen te zeggen Wel is het belangrijk om een gedeelte uit de Bijbel te lezen en de noden op te dragen in het gebed Dat kan al troost geven ” Signalen die erop wijzen dat iemand naar de dood verlangt, dienen volgens de dominee altijd serieus te worden genomen „Het is niet waar dat iemand niet tot de daad komt zolang hij of zij erover

spreekt. We moeten ook altijd tegen suïcide waarschuwen, want het is een grote zonde tegen het zesde gebod. Je mag er tegelijkertijd op wijzen dat iemand voor familie en vrienden onmisbaar is, ook al lijkt alles te mislukken. Naastbetrokkenen doorzien de situatie vaak beter dan wie dan ook. Daarom kan het in bepaalde gevallen belangrijk zijn op die momenten de betrokken hulpverlener in te lichten.”

ONBEREIKBAAR

Er kan een moment komen dat de psychisch zieke persoon onbereikbaar wordt „Als het leven een kwelling is geworden en de dood draaglijker lijkt dan het leven ”

De dag van het sterven van zijn zoon omschrijft de predikant als „een aardbeving Het is zo onnatuurlijk ”

Rouw na suïcide is volgens de predikant in veel opzichten vergelijkbaar met andere vormen van rouw „Tegelijkertijd zijn er verschillen Suïcide is in veel gevallen traumatisch voor de achterblijvers Zo’n ingrijpende gebeurtenis wordt door gezinsleden verschillend beleefd. Voor beelddenkers kan het nachtmerries opleveren Schrik niet van hevige emoties en woede, zelfs tegen de Allerhoogste Anderen

hebben, na een zware weg, soms iets van een gevoel van opluchting, maar dat gaat later over in een schuldgevoel ”

Zoeken naar oorzaken is een zware en onmogelijke opgave De predikant vergelijkt met een puzzel van duizend stukjes. „Veel stukjes zijn kwijt en niet meer terug te

vinden ”

Rouwverwerking bestaat niet, geeft

Van de Kieft aan Hij citeert deskundige Manu Keirse: „de rouw gaat als een schaduw door het leven.”

Hij heeft een belangrijk advies voor ambtsdragers: „Wees begripvol, ook al weet je niet wat je moet zeggen bij een bezoek „Als er niet wordt gepraat, kan je komst toch geslaagd zijn.”

EEUWIGE STAAT

Ds. Van de Kieft –het gebeurde voordat hij werd toegelaten tot de studie voor predikant– ging na het sterven van Hendrik intensief zoeken en lezen Hij wilde weten hoe kerkvaders en oudvaders schreven over hen die door zelfdoding stierven. Hij is sindsdien uiterst voorzichtig in het pastoraat „Gods rechtvaardigheid sluit Zijn barmhartigheid niet uit ”

Over de eeuwige staat van als gevolg van suïcide gestorven persoon is de predikant daarom heel genuanceerd „Vroeger was de gedachte van velen dat er geen behoud mogelijk was Maar verschillende kerkvaders en vertegenwoordigers van de Reformatie en de Nadere Reformatie denken daar anders over Niet alle suïcide is zelfmoord. Het levenseinde van bijvoorbeeld Achitofel en Saul had niets met nood te maken. Bij psychische nood ligt dat anders Justus Vermeer geeft aan dat we niet licht ten kwade moeten oordelen en evenmin licht ten goede. Zelfdoding blijft een gruwelijke zonde, maar God is niet alleen rechtvaardig, ook barmhartig. Let meer op iemands leven dan op zijn einde Veroordeel de daad, maar beoordeel niet de staat.”

„Luisteren en meeleven is belangrijker dan theologisch de juiste dingen te zeggen”

Eens was ik een vreemd’ling voor God en mijn hart; Ik kende geen schuld en gevoelde geen smart

Ik vroeg niet: ‘Mijn ziele, doorziet gij uw lot? Hoe zult gij rechtvaardig verschijnen voor God?’

Al sprak daar een stem uit de Heilige Blaân van ‘t Lam, met de zonden der wereld belaân, ik zocht bij de kruispaal geen veilige wijk: ‘k Stond blind, en van verre, in mij zelf zo rijk

Ik deed als Jeruzalems dochters weleer; Ik ween d’ om de pijn van mijn lijdende Heer’ en dacht er niet aan, dat ik zelf door mijn schuld Zijn kroon had gevlochten, Zijn beker gevuld

Maar toen mij Gods Geest aan mijzelf had ontdekt, toen werd in mijn ziele de vreze gewekt, toen voeld’ ik wat eisen Gods heiligheid deed; daar werd al mijn deugd een wegwerpelijk kleed!

Toen vluchtte ik tot Jezus! Hij heeft mij gered; Hij heeft mij verlost van het vonnis der wet; mijn heil en mijn vrede en mijn leven werd Hij: ik boog me ’ en geloofde, en mijn God sprak mij vrij

Nu ken ik die waarheid, zo diep als gewis, dat Christus alleen mijn Gerechtigheid is: Nu tart ik de dood, nu verwin ik het graf, nu neemt mij geen satan de zegekroon af!

Nu reis ik getroost onder ‘t heiligend kruis naar ‘t erfgoed daarboven, in ‘t Vaderlijk huis Mijn Jezus geleidt mij door de aardse woestijn, ‘gestorven voor mij!’ zal mijn zwanenzang zijn

R M M’Cheyne (1813-1843)

Op de weegschaal

Met hernieuwde moed heb ik de strijd met m’n weegschaal weer aangebonden. „Arien is even aan het jojoën”, legt vrouwlief uit, als ik beleefd doch ook enigszins trots een taartje afsla.

Het principe van afvallen is, voor zover ik het met m’n boerenverstand kan bevatten, vrij simpel Als je meer energie in je lichaam stopt dan eruit gaat, dij je uit Als er meer energie uit gaat dan erin, krimp je in Er zijn vast afgestudeerde diëtisten en wat dies meer zij die op deze zienswijze van alles af te dingen hebben, maar voor mij werkt deze manier van kijken Bij mij moet er meer energie uit dan erin gaat Nu zou ik m’n energie-uitgifte kunnen opvoeren, maar voor een eenvoudige Mars moet men al vele minuten zweten Dat kan niet de bedoeling zijn, besluit ik Dus moet er wat veranderen in de hoeveelheid calorieën die binnenkomt

Arien van Ginkel is (pleeg)vader van vier kinderen, onder wie een tweeling, en werkzaam als mediastrateeg

Met een app houd ik de energie-invoer keurig bij. Ik eet twee boterhammen in plaats van vier, meer groenten en minder vlees Als ik eens in een vlaag van enthousiasme bij de lunch een lekker glas karamelkoffie met slagroom haal, is de app onverbiddelijk Het maximum is voor de rest van de dag bereikt Maar niets meer eten is niet ideaal Dus bedenk ik voor eenmaal een list Ik zal rondjes lopen om een paar aardappels (zonder jus) te verdienen. De broccoli sjoemel ik er dan gewoon

bij

Het is hard werken, dat afvallen Met name voor het doorzettingsvermogen

Maar omdat ik pas net begonnen ben, ga ik nog even door. Op naar een leven als bonenstaak Voor even dan Want op termijn is een Mars onweerstaanbaar Ach, waarom maak ik me nog druk? Ik stop alvast Dat jojoën kán niet goed zijn voor een mens.

Ik zal rondjes lopen om een paar aardappels (zonder jus) te verdienen

DE LES VAN DE

WEG NAAR VERGEVING

Als tiener kreeg Esther Hafkamp (39) te horen dat ze waarschijnlijk geen kinderen zou kunnen krijgen. Mede daarom ging ze geneeskunde studeren. Vlak voor haar eerste werkdag kwam ze erachter dat ze in verwachting was. ”We hebben een God van wonderen.”

tekst: GISETTE VAN DALEN-HEEMSKERK beeld: RENATE BLEIJENBERG-VAN LEEUWEN

„OPEN DEUREN KUNNEN OOK BIJ GOD VANDAAN LEIDEN’

Voordat het interview aan de eettafel van de sfeervol ingerichte woning van jeugdarts Esther Hafkamp in HendrikIdo-Ambacht van start gaat, vouwt ze haar handen. Hardop vraagt de moeder van zes kinderen in de leeftijd van 2 tot 14 jaar om de juiste woorden voor het gesprek. Haar Bijbel en een notitieboek liggen op tafel Helemaal aan het einde van het interview slaat ze het dikke schrift nog even open om te zien of ze niets vergeten is Een paar kleine aanvullingen volgen Over een patiënt die ze nooit vergeten is, over een boot met vluchtelingen, over het feit dat ze elk leven even waardevol vindt en over de opvoeding die ze zelf kreeg.

„Ik ben in Hendrik-Ido-Ambacht in een heel fijn gezin opgegroeid, als oudste van acht kinderen Mijn oma overleed toen ik in groep 3 zat. Zij was een bekeerde vrouw en kon sterven Haar overlijden is het moment geweest waarop ik mij realiseerde dat ook ik bekering nodig had en heb

In groep 5 ging ik na schooltijd met een groepje belletje lellen en lelijke woorden op muren schrijven Daar had ik na afloop zo’n last van, dat ik er ’s nachts wakker van lag. Ik kon niet begrijpen dat mijn broertjes en zusjes blij konden opstaan Ik voelde me zo bedrukt. Op een avond ben ik naar beneden gegaan en heb eerlijk tegen mijn ouders verteld dat ik iets lelijks op het hek van een kerk had geschreven. Ik was bang voor hun reactie, maar zij werden niet boos Mijn vader en moeder zeiden: „Dan vragen we de Heere om vergeving en morgen gaan we met een emmer sop de nare woorden van het hek wassen.” Ik was nog maar een kind, maar die les, die weg naar vergeving, ben ik nooit vergeten. Mijn blijdschap kwam terug.

Ik deed gymnasium Het leek me

mooi om een studie te doen waardoor ik de medemens kon dienen Ik heb even getwijfeld tussen verloskunde en geneeskunde. Een verloskundige die ik sprak, zei dat ze achteraf gezien liever geneeskunde had gestudeerd. Dat speelde mee in mijn studiekeuze Zowel in Leiden als in Rotterdam kwam ik door de loting

De keus viel toen op Rotterdam, dat was dichter bij huis.”

NUTTIG MAKEN

„Op mijn dertiende had ik voor het laatst gemenstrueerd. Daarom ging ik op mijn achttiende naar de gynaecoloog Een echo en bloedonderzoek wezen uit dat ik waarschijnlijk onvruchtbaar was. De gynaecoloog zei: „Als je kinderen wilt, moet je later maar bij mij terugkomen ”

Toen ging ik er nuchter mee om en dacht: dat zij dan zo, maar het heeft wel meegespeeld in de keuze om geneeskunde te gaan studeren. Als een gezin niet voor me weggelegd zou zijn, dan wilde ik me graag op een andere manier nuttig maken. De studie ging goed. Ik verloor mezelf in het leren Later zijn mijn ogen ervoor geopend dat al het studeren ten koste ging van het dienen van de Heere Onze predikant preekte eens over Jona. De profeet was op de vlucht naar Ninevé. Toen hij in de haven kwam, lag de boot al klaar Dat zou je kunnen zien als een open deur. Maar open deuren kunnen je dus ook bij God vandaan leiden

In het begin van het vijfde jaar van mijn studie ben ik met Henri getrouwd Natuurlijk hebben we het tijdens onze verkeringstijd erover gehad dat we mogelijk geen kinderen zouden kunnen krijgen, maar we hebben het niet als een worsteling ervaren. Het vertrouwen dat God zou weten wat goed voor ons was, maakte dat we daar op dat moment rust over hadden.

Een kleine twee jaar later, net na het arts-examen, het weekend voor mijn

„Als een gezin niet voor me weggelegd zou zijn, dan wilde ik me graag op een andere manier nuttig maken”

eerste werkdag kwam ik erachter dat ik in verwachting was. Daar waren mijn man, Henri, en ik zo dankbaar voor. We hebben een God van wonderen. Toen heb ik tegen de Heere gezegd: Als er dan toch een gezin voor mij is weggelegd, wilt U dan de weg wijzen hoe het nu verder moet met mijn leven? Er kwam met eerbied gesproken geen briefje uit de hemel. Maar mijn man zei: „Als er één is die zich goed verdiept heeft in haar toekomstige beroep, dan ben jij het.” Dat was ook zo. Ik heb veel korte interviews met artsen gehouden Dan vroeg ik: „Als u uw loopbaan over mocht doen, wat zou u dan anders aanpakken?” En allemaal gaven ze, of ze nu veertig, vijftig of bijna gepensioneerd waren, als antwoord: „Ik zou meer tijd in mijn gezin stoppen ” Dat maakte dat ik naar een baan wilde waarbij ik alleen dagdiensten zou draaien en die te combineren zou zijn met een gezin

Toen ik mijn opleiding tot basisarts had afgerond, ben ik gestart met een combibaan: Als arts-onderzoeker bij de afdeling Public Health en Generation R in het Erasmus MC Naast het promotie-onderzoek werkte ik op het consultatiebureau in Rotterdam. Generation R doet onderzoek naar factoren die van invloed zijn op de gezondheid en ontwikkeling van kinderen en hun ouders Ik volgde voor mijn promotie-onderzoek een grote groep kinderen tijdens de zwangerschap en daarna en bestudeerde astmasymptomen vanuit het perspectief van de volksgezondheid: Welke factoren spelen een rol bij het ontwikkelen van astma? Zijn er sociale ongelijkheden in symptomen van astma? Wat is de invloed van die symptomen op de kwaliteit van leven bij jonge kinderen? Kunnen wij deze kinderen met astma in een vroeg stadium opsporen?

IJDELHEID

„Voor het onderzoek stond vier jaar. Maar omdat ik het parttime deed, was ik er zes jaar mee bezig. Het is veel nachtwerk geweest, maar als ik ergens aan begin, wil ik het afmaken. Ik stopte er veel tijd in. Maar de Heere liet me zien dat ik toch voor mezelf aan het werk was De wetenschap is ontzettend mooi, maar gaat voorbij. Ik heb mooie en zinvolle dingen gedaan, maar ik ging ook de keerzijde zien van mijn promotieonderzoek, namelijk dat ik gericht was op zo veel mogelijk publicaties Er kwam bij mij een component van ijdelheid bij. Toen ik dat inzag, besefte ik dat ik het belangrijker vond om contact met mensen te hebben dan artikelen te schrijven. Het is mooi om te merken hoe de Heere alles bestuurt Tijdens de verdediging van mijn proefschrift was ik al moeder van drie kinderen. In die tijd mocht ik op een consul-

tatiebureau inspringen voor een jeugdarts die ziek was en zo kon ik uiteindelijk aan de slag in de buurt van mijn woonplaats.

Het ging ons gezin voor de wind Maar in 2011 zette de Heere me stil. Toen liet Hij me zien dat ik alleen maar verder kon leven met Hem erbij. Dat is tegelijk het moment geweest waarop er tegenslagen kwamen Een halfjaar later kreeg onze oudste zoon Joas suikerziekte. Elke dag voelden en voelen we hoe afhankelijk we zijn van Gods hulp Joas was toen nog een dreumes We moesten vierentwintig uur per dag, zeven dagen in de week, zijn bloedsuikerspiegel in de gaten houden Ik weet nog dat ik in die tijd weleens dacht: zelfs als ik alleen hiervoor maar geneeskunde heb moeten studeren, ben ik al heel dankbaar.”

DIEPE VREDE

„Joas is een aantal jaar geleden door een hypo zelfs in coma geraakt Je bent zelf dokter, maar je voelt je op zo’n moment machteloos. Je kunt niets doen. Ik weet nog hoe Henri me belde en vertelde dat de neuroloog in het ziekenhuis met een lampje in zijn ogen had geschenen en vervolgens zei: „Ik weet het niet.”

Mijn ouders kwamen hier thuis om te bidden, leerkrachten op de basisschool van Joas baden op hetzelfde tijdstip. En op dat moment deed onze zoon in het ziekenhuis zijn ogen open Het was moeilijk om zoiets met ons kind mee te moeten maken, maar toch ervoer ik zo’n diepe vrede in mijn hart Je wilt het liefst dat je kind genezen is, maar tegelijk wil je de ervaringen dat God hoort en zo nabij is, niet missen Nog steeds blijft de diabetes van Joas een hele zorg. Maar ik weet ook dat ik mijn zoon mag loslaten We mogen de middelen gebruiken, maar gevouwen handen zijn belangrijker Joas bidt weleens om

genezing, maar hij zei ook eens tegen me: „Mam, als ik nu niet kan genezen, dan misschien wel na dit leven.” Je hoopt dat het alles mag meewerken ten goede

met christelijk moederschap. Dat vraagt soms offers van ons Zelfzorg is belangrijk, maar zelfcomfort? Ik vraag me af of dat wel zo nodig is. In mijn werk vind ik het heel belangrijk om me in te zetten voor de mensen die in mijn spreekkamer zitten, maar ook breder maatschappelijk wil ik dat graag Hier vlakbij ligt een boot met vluchtelingen uit Oekraïne. De jeugdartsen van het consultatiebureau verlenen ook zorg aan die kinderen. Elk leven is even waardevol en beschermwaardig.

Natuurlijk is ons gezinsleven met zes kinderen best druk Ik ben gezegend met een man die me in alles steunt en met een moeder en schoonmoeder die op onze kinderen willen passen. Omdat ik nog ouderschapsverlof van onze jongste opneem, kan ik meer thuis zijn Op dit moment werk ik op donderdag buitenshuis als jeugdarts, en verder kan ik vanuit huis werken Dat doe ik ’s avonds of wanneer de jongste overdag slaapt. Ik plan mijn dagen efficiënt in En daarbij doe ik ook gewoon maar wat. Wel maak ik bewuste keuzes. Dat zeg ik ook tegen andere moeders die met hun tijd worstelen: wat heeft jouw prioriteit?

Tegenwoordig moet voor mijn gevoel alles leuk zijn Daar doe ik net zo goed aan mee. Maar aandacht geven aan onze kinderen is heel belangrijk Je verliest een stukje vrijheid als je kinderen krijgt, maar je krijgt er een belangrijke taak van God voor terug Accepteer dat het moederschap niet altijd leuk is. Als je dat doet, kun je gaan genieten van kleine dingen Een voorbeeld? ’s Morgens koffie drinken met onze jongste. Jeftha geniet van het voorlezen en ik van het heerlijke moment. De wereld vraagt aan ons om uit het leven te halen wat erin zit Dat strookt niet

Voordat ik naar mijn werk ga, bid ik: „Heere, geef dat ik geen afwijkingen mis en een ander mag helpen ” Na de verloskundige ben je als jeugdarts meestal de eerste die een kindje ziet. Als ik naar een hartje luister, is dat een momentopname Dan wil je geen fouten maken. Ik vind het ook fijn om ouders te helpen bij vragen Het volgen van de gezondheid en ontwikkeling van kinderen blijft zoiets moois, daar geniet ik echt van Een enkele keer rijd ik na een spreekuur huilend naar huis. Hoe kan het ooit goedkomen met dit kindje, denk ik dan Soms kan ik langdurige zorg inzetten, maar vaak kan ik alleen maar voor zo’n jongen of meisje bidden Hoe bijzonder is het dat onze kinderen in christelijke gezinnen mogen opgroeien? Dat geeft ook een grote verantwoordelijkheid: hoe besteed ik mijn tijd als moeder?

Of ik altijd zo blijmoedig ben? Ook ik ken moeilijke tijden. Maar juist dan denk ik aan de Heere. Als ik probeer te beseffen hoe Hij aan het kruis geleden heeft, zet dat al mijn zorgen in een ander perspectief. Wanneer verdwijnt mijn blijdschap?

Als ik naar mezelf ga kijken Dan zie ik mijn tekortkomingen. Die maken me moedeloos Ik moet niet naar de omstandigheden kijken, maar naar Hem, Die alles bestuurt en Die boven alles staat.”

„Het volgen van de gezondheid en ontwikkeling van kinderen blijft zoiets moois”

De onrechtvaardige rechter (9)

Lezen: Lukas 18:1-8

Jezus’ oproep tot aanhoudend gebed heeft geen open einde. Hij spitst Zijn oproep toe op Zijn wederkomst. Zal Hij ook dat geloof vinden, namelijk het geloof van de weduwe? Tegelijkertijd legt Hij uit waarom God dat gebed verhoort.

God doet Zijn uitverkorenen recht, zo stelt Jezus Hij kan het weten, want Hij is God. De Zoon weet wat er leeft in het hart van Zijn Vader. Gods Geest neemt alles uit de Zoon om het toe te passen in het hart van een zondaar. Tussen het werk van de Vader, de Zoon en de Geest zit geen licht Alle drie trekken ze eensgezind op Elk heeft Zijn eigen taak, samen hebben ze hetzelfde doel voor ogen: de eer van de drie-enige God. Wanneer Jezus dus over Zijn Vader spreekt, is de Zoon volstrekt betrouwbaar Dus ook wanneer Hij verzekert dat God Zijn uitverkorenen die dag en nacht tot Hem roepen haastelijk zal recht doen (7-8)

Wie zijn die uitverkorenen? Ik kan mij goed voorstellen dat u over dit vers struikelt. Uitverkiezing! Wie deinst niet terug voor dit grote stuk? Het is dan wel een Bijbels onderwerp, maar wat heeft een on-Bijbelse visie of prediking over de uitverkiezing al veel leed aangericht! Om die reden wordt dit Bijbelse thema soms stilzwijgend omzeild Laten we dat echter

niet doen Jezus gebruikt de uitverkiezing in Zijn prediking niet om daarmee alleen de geoefenden in de genade aan te spreken. Nee, juist de kleintjes in de genade wil de Zaligmaker in dit vers aanspreken. Let eens waarop alle nadruk valt: Zijn uitverkorenen. Niet de uitverkorenen, maar Gods uitverkorenen Jezus benadrukt dus de onverbreekbare band tussen God en een bidder. Deze band staat dus los van de vraag of zij zichzelf als een uitverkorene van God durven te beschouwen De band tussen God en een bidder is door God gelegd en wordt door Hem bewaard. Hij bewaart die band omwille van het offer van de Zoon en de inwoning van Christus’ Geest Het werk van de drie-enige God maakt een bidder tot Zijn uitverkorene. En de bidder? Die heeft zijn handen vol aan Gods beloften. Aan die beloften kan hij zijn armoede, schuld en zonden kwijt. Door die beloften deelt hij in Gods werk.

Hij maakt zich nog niet eens zo druk over de vraag of hij wel of niet uitverkoren is Een bidder heeft genoeg aan God

Stelling: Van God krijg ik nooit genoeg en aan mijn God heb ik voor eeuwig genoeg. (wijlen ds. W.F. Laman)

De onrechtvaardige rechter(slot)

Lezen: Openbaring 22:6-22

God haast zich in het verhoren van het gebed van Zijn uitverkorenen. Wanneer zij dag en nacht bidden om recht, haast God zich om hun gebed te verhoren. God voltooit Zijn recht met de wederkomst van Christus.

De bruid kan dus de wederkomst van Christus door haar gebed om recht bespoedigen. De Schrift belicht vanuit twee invalshoeken dit aspect van Jezus’ gebedsonderwijs Aan de ene kant wijst Openbaring op het gebed van de martelaren voor Gods troon. Zij bidden: „Hoelang, o heilige en waarachtige Heerser, oordeelt en wreekt Gij ons bloed niet van degenen die op de aarde wonen?” (Openb. 6:10). Aan de andere kant wijst Jezus op Gods handelen in het laatste der dagen Hij verkort de tijd van zware vervolging omwille van Zijn uitverkorenen (Matt. 24:22). Het gebed om haastelijk recht te doen klinkt zowel in de hemel alsook op de aarde Nu al De martelaren voor Gods troon en de vervolgde kerk op aarde vinden elkaar in dit gebed tot God. Tegelijkertijd wijst Jezus op Gods lankmoedigheid, Zijn groot geduld God is lankmoedig over Zijn uitverkorenen (7). Ook daarin verschilt God van de onrechtvaardige rechter. Deze hardvochtige man kent geen mededogen met de arme weduwe De Heere is totaal anders Hij

versnelt Zijn pas om Zijn uitverkorenen recht te doen. Hij vertraagt Zijn gang om rekening te houden met hun gebreken. Zo haastig als Hij is om Zijn beloften te vervullen, zo traag is Hij in Zijn toorn over hen. Wie is o Heere, als Gij! Wie kan u evenaren!

Krijgt u dit ook niet klein? Gods geduld over uw leven? Ook over uw biddeloosheid? Het kan zomaar zijn dat de Bijbelstudies over het aanhoudende gebed de vinger op de zere plek legden. Pijnlijk kwam uw slordigheid in de binnenkamer openbaar. Wat een lankmoedigheid van de Heere met uw leven, toch? Als Hij omgaat met u zoals u tot nu toe omgaat met Hem, wat schiet er dan van uw leven over Beschouw de Bijbelstudies over de gelijkenis van de onrechtvaardige rechter als een bewijs van Gods lankmoedigheid over uw leven Maar blijf niet zo! Ga bloemen plukken, zoek de beloften van het Evangelie op in Gods Woord. Laat u verleiden door hun zoete geur, pluk ze, leg ze neer bij de Heere, opdat u God verleidt met Zijn eigen Woord

Ds. C.P. de Boer is christelijk gereformeerd predikant te Sliedrecht en docent aan het HHS te Amsterdam

Als God omgaat met u, zoals u in de binnenkamer nu omgaat met Hem, wat zou Hij dan doen?

MAIS doolhof

Gratis entree

Ga je mee op avontuur?

Feest bij Molen de Zwaluw want het maisdoolhof is terug! Kies de route voor volwassenen of de kidsroute. De ingang van het maisdoolhof bereik je via het terras van Molen de Zwaluw, grenzend aan onze uitgebreide omheinde speeltuin. Een leuk uitje voor de zomervakantie!

Molen de Zwaluw, Batterijenweg 19, Kesteren, molendezwaluw.nl

DUIZEND JAAR DOMKERK

Er zijn niet veel kerken die kunnen bogen op een zo lange geschiedenis als de Domkerk te Utrecht. Het kerkgebouw is één millennium oud Als geboren Utrechtenaar zegt mij dat wel wat. Ik heb er meerdere malen een bezoek gebracht in de tijd dat ik de zaterdagopleiding van de theologische faculteit volgde, die gedeeltelijk werd gegeven in het academiegebouw op het Domplein De kerk is ingewijd op 26 juli 1023. Heel wat stormen zijn daarna over de kerk heen gegaan, figuurlijk en letterlijk. Bij een tornado in 1674 stortte het middenschip in en ontstond er tussen toren en koor een open ruimte. Ook onder de gewelven van het restant van de kerk heeft zich veel afgespeeld Voetius hield aldaar in 1636 een preek ter opening van de nieuw gestichte universiteit Bij de komst van de Fransen in 1672 werd nota bene de kerk der Reformatie weer een bedehuis voor de rooms-katholieken

De Utrechtse predikant Jodocus van Lodenstein refereerde eraan toen hij een preek hield naar aanleiding van de tornado: „Dezen stelden daar stenen beelden in om ons te overtuigen dat wij zo dikwijls als stenen beelden daar hebben gezeten. Wij riepen tot de Heere en Hij nam de sprinkhanen weg. Maar wat gebeurde? Stonden de kerken niet ledig als men tweemaal ter week bijeenkwam om de Heere statig te bidden? (…) is het vreemd dat de Heere die plaats wegneemt?

De Heere gaf ons die kerk uit de handen van onze vijand en zag of

wij daarmee vrucht zouden doen Maar nu neemt Hij die weg, en nog is het tijd om daaruit te leren dat Zijn wegen gerichten zijn en rechtvaardig.”

Ds. J.H. Gunning, de dichter van het lied ”Ga niet alleen door ’t leven”, heeft er ook menigmaal de kansel beklommen in de twintig jaar dat hij Utrecht diende Toen hij afscheid nam om predikant-directeur van het Haarlemse diaconessenhuis te worden, overwoog hij op weg naar de Domkerk heel even om het volgende te zeggen: „Gemeente, ik heb gedwaald, ik kan en mag niet van u weggaan, ik blijf, en ik schrijf morgen Haarlem af.” Zoiets heb ik ook weleens gedacht Egbert van Meer, die na zijn geestelijke ommekeer invalide werd, heeft er ook vaak gepreekt. Niet, zoals boze tongen beweerden, omdat hij daar toch niet te verstaan was vanwege de akoestiek, maar omdat er een kansel was die

ruim genoeg was voor hem. Hij kon namelijk op het laatst alleen maar zittend preken

Ooit heeft er een daverend applaus geklonken Niet zozeer na een concert, maar na een toespraak, gehouden voor de bond van predikanten. Een politica zei namelijk dertig jaar geleden dat een Bijbelse uitleg die mensen bezeert, verboden zou moeten worden, met name wanneer het gaat om het kiezen van een levenspartner van hetzelfde geslacht.

In de consistoriekamer werd eens besloten om ‘onruststoker’ Kohlbrugge geen lidmaatschap te geven van de hervormde kerk Overigens mocht hij jaren later toch verschillende malen in die consistorie aanwezig zijn, toen hij als gastpredikant voorging.

In de dagen van de Doleantie kwam het bijna tot een handgemeen nadat ds H Hoekstra in een vergadering had gezegd: „Het is niet langer geoorloofd te vergaderen onder zulk een zondige organisatie ” Ds L. Schouten zou bij het horen van die woorden over de groene tafel zijn gesprongen om de dolerende ds. H. Hoekstra met zijn stok te lijf te gaan, ware het niet dat een bedaarder ambtsbroeder hem ervan had weerhouden.

Er zijn plannen om de Domkerk in oude luister te herstellen Streefjaar is 2074, vier eeuwen na de tornado. Het zou beter zijn als velen de tornadopreek van Van Lodenstein ter harte namen.

Ds M. van Kooten, Elspeet

HOREN EN GEHOORZAMEN

GEROEPEN TOT VERKONDIGING EN ONDERWIJS, DEEL 6 (SLOT)

„Ik ben ervan overtuigd dat de Heere meestal middellijk werkt”

PROFESSOR EN PREDIKANT

Op verzoek van de Christelijke Gereformeerde Kerken die hij mag dienen, verwisselde ds. H.J. Selderhuis (62) de kansel voor de hoogleraarskatheder. Gedurende zijn ambtelijke loopbaan liet hij zich soms leiden door wijze raadslieden. “Met het krijgen van teksten kan ik niet zo veel. Ik lees de Schrift graag in zijn geheel.”

tekst: HUIB DE VRIES beeld: RENATE BLEIJENBERG-VAN LEEUWEN

Een loopbaan als predikant en theologisch hoogleraar lag ver buiten het perspectief van de jonge Herman Selderhuis Hij groeide op in een randkerkelijk gezin in Enschede. Zijn moeder was dooplid, zijn vader buitenkerkelijk. Het was op de middelbare school dat hij tot geloof kwam en zijn belangstelling werd gewekt voor de Bijbel en in het verlengde daarvan voor de kerk Het leidde ertoe dat hij op zestienjarige leeftijd –samen met zijn moeder– belijdeniscatechisatie ging volgen en zich liet dopen in de christelijke gereformeerde kerk van zijn geboorteplaats

WANNEER ONTSTOND HET VERLANGEN OM

PREDIKANT TE WORDEN?

„Nadat ik was gedoopt, wilde ik de Bijbel nog beter leren kennen. In het examenjaar overwoog ik nog om rechten te gaan studeren, maar het is theologie geworden, in Apeldoorn. Ik meende dat het een theologische stad was, waar het wemelde van de theologische boekhandels en antiquariaten. Dat viel zwaar tegen. De mensen op het station wisten niet eens waar die theologische hogeschool stond. Bovendien kon ik pas theologie gaan studeren na een vooropleiding van twee jaar, om me het Grieks en Latijn eigen

aangenomen Het was een geleidelijke weg: van belangstelling voor de Bijbel naar interesse voor theologie tot het verlangen zelf de boodschap van de Bijbel uit te dragen ”

WAT VERSTAAT U PRECIES ONDER ROEPING?

„Het besef dat de Heere je geeft om een bepaalde taak te moeten verrichten en de bijbehorende weg te gaan. Bij mij die van het predikantschap In mijn omgeving wekte die keuze wel wat verbazing In een bakkerswinkel in Enschede stond een klasgenote van de lagere school achter de toonbank. Toen ze hoorde dat ik dominee wilde worden, was haar reactie: „Ach, en je was altijd zo’n leuke jongen.” Dat zei genoeg over haar visie op dominees ”

U HEB NOOIT TWIJFELS GEHAD OVER DE JUISTHEID VAN UW KEUZE?

„Nee. Die werd wel geregeld bevestigd. In het voorspoedige verloop van de studie, de acceptatie van mijn Amerikaanse studieresultaten door de TUA en de positieve beslissing van het curatorium.”

VRAAGT HET PREDIKANTSCHAP OM EEN BIJZONDERE ROEPING?

te maken Elke woensdag en vrijdag ging ik

daarvoor naar meneer Vrijmoed in Zwolle

Na een aantal maanden besloot ik naar Amerika te gaan Daar heb ik een halfjaar Grieks, Latijn en filosofie gestudeerd aan Calvin College in Grand Rapids. Met het idee definitief naar Amerika te emigreren, een jongensdroom Maar het liep anders In die periode raakte ik ervan overtuigd dat ik predikant moest worden. Ik ben teruggekeerd, heb me na de vooropleiding aangemeld voor het admissie-examen en werd door het curatorium

„Dat zou ik niet willen zeggen Daarvoor ben ik te veel beïnvloed door Luther Als dertienjarige las ik zijn boeken al, toen vooral vanuit historische belangstelling Luther wilde af van het onderscheid tussen geestelijken en leken en het verschil tussen een algemene en een bijzondere roeping. Het is een feit dat het predikantschap veel van een mens vraagt, maar hetzelfde geldt voor het werk van een stratenmaker. In fysiek opzicht. Van de bedrijfsleider van een supermarkt wordt psychisch veel gevraagd. God gebruikt verschillende mensen op verschillende posten. Je moet erachter zien te komen waar je gaven liggen en daarmee, biddend om Gods leiding, aan het werk gaan.”

WAREN BEPAALDE PREDIKANTEN VOOR U TOT VOORBEELD?

„In Enschede was dat ds G Bijkerk Die heb ik intensief meegemaakt in de periode van

„Als je maar één beroep krijgt, moet je daar zijn”

de ziekte en het sterven van mijn schoonvader, op jonge leeftijd. Zijn pastoraat vond ik voorbeeldig. Ook zijn prediking sprak me aan, door de vaak verrassende tekstkeuze en de zorgvuldige uitleg.”

HOE ERVOER U HET WACHTEN OP EEN

BEROEP NA HET AFRONDEN VAN DE STUDIE?

„In mijn tijd waren er meerdere kandidaten op een beperkt aantal vacante gemeenten, dus je was al dankbaar als je één beroep kreeg. In mijn geval kwam dat van de gemeente in Hengelo Die plaats lag letterlijk 9 kilometer van mijn woonplaats af, maar sociaal wel 90 kilometer. Enschede was arbeidsvolk, werkzaam in de textielindustrie In Hengelo had je Stork en Holland Signaal, bedrijven die mensen met een opleiding aantrokken. Op de middelbare school was het verschil al duidelijk Hengelo was een andere wereld.”

HET WAS HET ENIGE BEROEP; DAT MAAKTE

HET BESLISSEN GEMAKKELIJK?

„Natuurlijk, zo hoort het ook te zijn. Als je maar één beroep krijgt, is dat de plaats waar de Heere je wil hebben. Daar kun je niet voor bedanken. Zo werd ons dat in Apeldoorn voorgehouden en zo zeg ik het nu tegen mijn studenten.”

WAT ALS ER MEERDERE BEROEPEN KOMEN?

„Dat maakte ik mee in Hengelo. Na vierenhalf jaar kreeg ik bijna gelijktijdig beroepen van de christelijke gereformeerde kerk in Zoetermeer en van die in Zwolle De gemeente van Zoetermeer was qua omvang gelijk aan die van Hengelo Zwolle was acht keer zo groot Voor iemand uit Twente is Zwolle bovendien een beetje lastig. Het is de hoofdstad van de provincie en dat voelen de bewoners doorgaans ook

Ik wist niet wat ik moest doen en vroeg aan broeder Knol, een ervaren ouderling, om raad Hij zei: „Ik denk dat de gemeente van Hengelo meer begrip kan opbrengen voor een vertrek naar Zwolle dan voor een vertrek naar Zoetermeer ” Kort daarop reisde ik met prof. Van ’t Spijker naar een vergadering van

de Stichting ter bevordering van de kennis van de Reformatie. Onderweg zei Van ’t Spijker, zonder dat ik hem iets had gevraagd: „Je moet maar naar Zwolle gaan ” Die twee geluiden gaven voor mij de doorslag ”

OMDAT?

„Ik ben ervan overtuigd dat de Heere meestal middellijk werkt. In dit geval door twee nuchtere mensen die dicht bij God leefden en goed thuis waren in de Christelijke Gereformeerde Kerken.”

ERVOER U HUN STEM OP EEN BEPAALDE MANIER ALS GODS STEM?

„Inderdaad. Mijn vrouw dacht er eerst wat anders over Die schrok zich wezenloos toen het beroep van Zwolle kwam, maar ze is me loyaal gevolgd. „Als dat Gods weg is, gaan we gewoon”, zei ze ”

HOE BELANGRIJK IS VOOR U IN ZULKE OMSTANDIGHEDEN EEN DUIDELIJKE AANWIJZING VANUIT DE BIJBEL?

„Ik ben niet zo van het krijgen van teksten. Dat heeft te maken met mijn visie op de Bijbel De Schrift is een geheel Het kan zomaar gebeuren dat je een losse tekst onbewust zelf hebt uitgezocht Ik besef dat je ook te veel waarde kunt hechten aan wat mensen zeggen, maar de adviezen van deze twee wijze broeders waren voor mij duidelijker dan een tekst ”

HOE DIENT EEN PREDIKANT OM TE GAAN MET BEROEPEN?

„De Heere Jezus zegt dat we God lief moeten hebben met heel ons hart, heel onze ziel, heel ons verstand en al onze krachten. Het verstand wordt in de kerk weleens vergeten. We hebben dat niet voor niets gekregen Het betekent dat je bij een beroep in overleg met je kerkenraad of beide kerkenraden moet nadenken over wat goed is. Voor de huidige gemeente, de gemeente die het beroep heeft uitgebracht, je gezin. Ook je eigen capaciteiten en draagkracht kun je in die overweging meenemen Wilhelmus à Brakel noemt drie aspecten bij

roeping: je kunt het, je wilt het en er is plek voor je. Bij het aspect ”je wilt het” horen voor mij de verstandelijke overwegingen. Ik zeg niet dat die altijd doorslaggevend moeten zijn, maar ze horen wel een plek te hebben in het proces van beslissen. Naast gebed, stil zijn voor de Heere en luisteren naar de raad van verstandige mensen.”

ZEKER DE ZENDINGSGESCHIEDENIS IS VOL VAN MENSEN DIE NUCHTER BEZIEN EEN IRRATIONELE WEG GINGEN.

„Dat gebeurt nog Daarom zei ik dat verstandelijke overwegingen niet altijd de doorslag hoeven te geven. Als ze er maar wel zijn geweest ”

U KREEG IN 1997 HET VERZOEK OM

HOOGLERAAR KERKGESCHIEDENIS EN KERKRECHT TE WORDEN. BELEEFDE U OOK

DAT ALS EEN ROEPING?

„Ja, als de synode van de kerk waartoe je behoort je op die post benoemt, moet je heel gegronde redenen hebben om die roep af te wijzen. In dezelfde periode kwam het verzoek van twee Amerikaanse universiteiten om daar hoogleraar te worden. Met de benoeming aan de Theologische Universiteit Apeldoorn was die optie meteen van de baan. Het waren bekendere universiteiten, dus ik vond het best mooi dat ze ook daar belangstelling voor me hadden –het streelt de ijdelheid– , maar je eigen kerk gaat voor. Sindsdien heb ik nog andere verzoeken gekregen van instellingen uit binnen- en buitenland Een klein aantal heb ik biddend overwogen, bij de rest wist ik meteen dat ik het niet moest doen ”

DEED HET AFSCHEID VAN HET WERK ALS

GEMEENTEPREDIKANT PIJN?

„Ja, dat vond ik lastig Zeker in het begin miste ik het catechiseren en het contact met wat ik ”normale mensen” noem. Ik preek nog elke zondag Als ik naar huis rijd, denk ik vaak: wat zou het mooi zijn om morgen bij een paar gemeenteleden langs te gaan om te horen of ze wat aan de preek hebben gehad.”

VOELT U ZICH NU PRIMAIR HOOGLERAAR OF NOG ALTIJD DOMINEE?

„Die vraag krijg ik zondags voor de dienst soms in verband met de afkondigingen

„Hoe moeten we u noemen?” Dan is mijn antwoord: „Doordeweeks ben ik hoogleraar, op zondag dominee ” In mijn jaren als predikant heb ik altijd de tweestrijd ervaren tussen wat Voetius vroomheid en wetenschap noemde. Wanneer ik aan mijn dissertatie zat te werken, dacht ik: je hoort bij de mensen te zijn. Was ik bij de mensen, dan dacht ik soms: ik wou dat ik weer aan mijn bureau zat Het mooie van de TUA is, dat je er hoogleraar kunt zijn zonder dat je het preken en de betrokkenheid op de kerk hoeft op te geven ”

CALVIJN BESCHOUWDE HET WERK VAN EEN DOCTOR, BELAST MET DE OPLEIDING VAN TOEKOMSTIGE PREDIKANTEN, ALS VIERDE AMBT. ZIET U DAT OOK ZO?

„Nee, Calvijns exegese deugde op dit punt niet. Dat zei Voetius al. Het herder- en leraarschap zoals Efeze 4 vers 11 daarover spreekt, kun je niet scheiden Toch hebben de Christelijke Gereformeerde Kerken lang de opvatting van Calvijn gevolgd. Onze vorige synode heeft besloten om het hoogleraarschap als ambt af te schaffen, op voorstel vanuit de TUA. Onze belijdenis kent drie ambten en de confessie weegt zwaarder dan Calvijn, toch?”

IN HOEVERRE IS HET DENKEN OVER ROEPING CULTUREEL EN KERKELIJK BEPAALD?

„In sterke mate. De verinnerlijkte visie op de roeping tot het predikantschap en het omgaan met beroepen is typisch Nederlands. In het buitenland kom ik dat zelden tegen Daar zie je veel vaker dat bisschoppen of het bestuur van de kerk bepalen wie waarnaartoe gaat, op basis van wat de betrokken persoon kan en een gemeente nodig heeft. Amerikaanse vrienden van me hebben vaak een contract met een gemeente voor vijf jaar Na die termijn wordt besproken of het wenselijk is samen verder

te gaan Wij laten die beslissing veel sterker over aan de predikant, met zijn persoonlijke opvatting over zijn geroepen zijn naar die gemeente ”

IS EEN GEVAAR VAN DE NET GENOEMDE PRAKTIJK NIET DAT EEN PREDIKANT WORDT GEZIEN ALS WERKNEMER, MET EEN ARBEIDSCONTRACT?

„Dat is absoluut een bezwaarlijke kant. Maar het is niet minder bezwaarlijk als iedereen ziet dat het verstandig zou zijn wanneer een predikant uit een gemeente vertrok en de man zelf volhoudt dat God hem daar nog wil hebben. Of omgekeerd, dat hij weggaat op een zeer ongeschikt moment Dan is het goed als iemand kan zeggen: „Geen sprake van, jij blijft voorlopig nog hier.” Daar heb je geen bisschop voor nodig, dat kan ook door de classis gebeuren. Die moet toestemming geven voor het aannemen van een beroep. Helaas is dat een formaliteit geworden Classes zouden ook op dit punt meer hun verantwoordelijkheid moeten nemen, want deze bepaling staat er niet voor niets

Het hoort evenzeer tot de verantwoordelijkheid van een classis om in bepaalde situaties te zeggen: „Broeder, het wordt tijd dat je een beroep aanneemt of anders zonder een beroep weggaat.” Het gebeurt te veel dat predikant en kerkenraad met elkaar voortworstelen, steeds meer leden vertrekken en de classis toekijkt. Met

elkaar ben je verantwoordelijk voor het geheel van de gemeenten ”

HOE FUNCTIONEERDE HET BEGRIP

ROEPING TEN TIJDE VAN DE REFORMATIE?

„Gemeenten schreven Calvijn of hij een student kon leveren die geschikt was als predikant Dan zocht Calvijn iemand uit Jij gaat hiernaartoe, jij gaat daarnaartoe. Luther had dezelfde aanpak. Dat is een nuchterder praktijk dan die in onze traditie is ontstaan.”

OOK BIJBELSER?

„Mijns inziens wel. Lees Handelingen. De apostelen gingen met overleg te werk. Er zat een strategie achter Paulus stuurde de ene medewerker naar deze, de andere naar die plaats. Bij ons wordt het denken over roeping sterk bepaald door de wijze waarop oudtestamentische profeten werden geroepen, wellicht mede op grond van het denken over Nederland als het Israël van het Westen In dat Israël heeft de predikant de positie van een profeet. Daar hoort een speciale roeping bij.”

U ZIET EEN PREDIKANT MEER ALS EEN AFGESTUDEERDE LEERLING VAN EEN PROFETENSCHOOL?

„Ja, dat lijkt me een gezondere vergelijking. Ik heb te veel situaties meegemaakt waarin een predikant zich als profeet zag en daarmee een grote chaos veroorzaakte.”

Verjaardagspraat

Verloskunde doet het op verjaardagen altijd goed. Na de vraag of ik werk en wat voor werk ik dan doe, hoor ik vaak dingen als: ”ah, wat leuk”, ”wat bijzonder”, ”wat speciaal”, ”dat wilde ik vroeger ook altijd worden”, ”moet je horen hoe het bij mij ging” En voor ik weet heb ik weer een bevallingsverhaal te pakken

Henrieke de Wit is verloskundige en moeder van drie. Blogt op terdege.nl over het wel en wee rond bevallen.

Op de een of andere manier denken mensen dat je onder het genot van een hapje appeltaart ook wel een stukje persweeën wilt meepakken Meestal is dat ook niet zo erg Met volle mond praten doe je niet, dus meestal is het ook maar een kwestie van empathisch knikken en op z’n hoogst wat hummen Lastiger wordt het als mijn mening gevraagd wordt Als dingen niet helemaal zijn gelopen zoals verwacht of gehoopt Dat kap ik af, want ik ken de situatie maar deels en van één kant En over collega’s oordelen doe je niet, ook niet onder het genot van een appeltaartje Vaak komt dan de vraag wat het mooiste of het bijzonderste is wat je hebt meegemaakt De ander verwacht dan iets te horen over een situatie waarin een baby zuurstof nodig had en het haalde, of over die ene keer dat je precies op het goede moment aan de goede kant van het praktijkgebied was Maar nooit is dat mijn antwoord. Want voor deze dingen ben ik opgeleid, ze horen bij mijn werk en tot op zekere hoogte zijn ze ook gewoon dat alleen, werk Wat maakt mijn werk mooi en zorgt voor zingeving? Dat is veel meer de zachtheid en het intermenselijke. Het contact met de ander. Zoals Dirk de Wachter zegt: de zin van het leven ligt in de ander De zin van mijn beroep ligt ook in de ander In het zien van mensen, het inspelen op wat ze nodig hebben In het van betekenis zijn door wat je zegt of doet. Heel klein maar, soms even een hand vasthouden, een knikje, een troostend woord Ik heb niet de illusie dat ik grootse voetafdrukken achterlaat Maar her en der misschien een vingerafdruk, door van betekenis geweest te zijn toen het moeilijk was. Dat is iets wat verloskunde zin geeft, maar net zo goed heel veel andere beroepen Soms deel ik dat, zoals nu Soms op een verjaardag, maar dan zijn we inmiddels bij de bitterbal beland

De zin van mijn beroep ligt in de ander, in het zien van mensen

Jenthe

Jenthe (45) is met haar man Maarten (48) en hun kinderen Jos (18), Laura (16), Lindy (13) en Heidy (12) verhuisd naar de bergen op de grens tussen Oostenrijk en Slovenië, waar het gezin gastenverblijven heeft ingericht in een eeuwenoude boerderij.

Per ingang van deze zomer is Hansjörg „klaar met z’n afkickkliniek”, zegt hij zelf Voor hem geen reden om nu een eigen huisje te zoeken Voorlopig –zo deelt hij mee– komt hij deze zomer weer bij ons, net als voorgaande jaren in het hoogseizoen

„Gelukkig maar”, vindt Heidy, „Hansjörg hoort hier ” En zo is het. We zouden trouwens niet weten wat we aan moesten met de 3000 klussen die nog wachten in en rond het woonhuis Momenteel heeft Hansjörg de grote, ronde tuintafel onder handen Het draaibare ding was al vermolmd toen we hem hier aantroffen, maar van restaureren is nog altijd niet gekomen Het blijkt monnikenwerk te zijn Uit nieuwe planken zaagt Hansjörg de ene na de andere punt Daarna legt hij de hele verzameling zo tegen elkaar aan dat de punten samen weer een cirkel vormen Het meubel moet zowel tegen de hitte van de Karinthische zomer als tegen de vrieskou van de winters bestand zijn, zodat Hansjörg al die puntige planken herhaaldelijk en grondig in de beits zet. Ik hoor hem, terwijl hij bezig is in het oude schuurtje achter op het erf, dat de kinderen inmiddels ”Hansjörgs Hütte” noemen. In de deuropening staat pontificaal zijn stoel met daarnaast een pakje shag en een aansteker Als hij niet op die stoel zit te roken, dan werkt Hansjörg. Hij timmert en zaagt. En zingt. Kerstliederen, om precies te zijn Terwijl de zomerzon brandt en de gasten verkoeling zoeken in bergbeken en bij watervallen, brult Hansjörg luidkeels: ”Leise rieselt der Schnee” En ook al stap ik dan zwetend in mijn zomerjurk met een gieter langs de bonenplanten, ik krijg toch visioenen van skilatten en sledes naast de voordeur, van haardvuur en kaarslicht binnen

Maar plotseling gaat het gezang over zacht neerda-

lende sneeuwvlokken en de heilige nacht over in een stroom van Karinthische scheldwoorden, waarvan ik blij ben dat ik ze niet ken Nieuwsgierig loop ik op het schuurtje af. De stoel ligt op z’n kant voor de drempel en Hansjörg staat er opgewonden naast Hij kijkt omhoog en dan weer naar beneden en gaat nog steeds tekeer. Als ik zijn blik volg, ontdek ik aan het plafond niets dan spinnenwebben, maar op de grond een dode rat!

Een rat? We hébben hier helemaal geen ratten. Hoe komt dat beest daar? Pas als Maarten ook komt kijken wat er aan de hand is, kalmeert Hansjörg in elk geval zodanig dat hij enigszins verstaanbaar wordt. Hij zat juist even een sjekkie te draaien, toen er opeens, plop, vanuit het plafond een dode rat op zijn knie viel, zo begrijpen we uit zijn verontwaardigd relaas.

Als je onder bruggen en in dozen op straat geslapen hebt, ben je toch wel wat gewend, zou ik denken, maar Hansjörg is duidelijk van slag. Zelf ben ik ook niet blij met deze ontwikkeling Maarten zet de stoel overeind en gaat de rat weggooien, ik haal een glas Hollundersaft met ijs voor Hansjörg.

Als de schemering invalt, zit het me nog steeds niet lekker „Landleven is leuk”, peins ik hardop „Maar ratten moeten we hier niet hebben Stel je voor dat de gasten ” Maarten valt me in de rede „De gasten wonen in de appartementen een eind verderop, Jenthe Niet in een gammel hutje aan de bosrand Bovendien zitten hier geen ratten! Dat dooie beest is daar naartoe gebracht ”

Oké Maar door wie dan?

Volgende keer: Klein beestje, grote gevolgen

Onder

ons

1.

Lieve (o)pa, van harte gefeliciteerd met je 60e verjaardag We wensen je nog vele goede jaren in gezondheid toe Groetjes, Jan & Carola, Justin, Melanie; Arjan & Janine; Jacco & Marijke.

2.

Op 2 augustus zijn onze (groot)ouders, Henk en Jannie Nederlof-Adriaanse, D V 50 jaar getrouwd. Wij feliciteren hen hiermee van harte en hopen dat ze nog een poosje voor elkaar en ons gespaard mogen blijven Gods zegen toegewenst in de avond van het leven van de kinderen en kleinkinderen Van Leijdenstraat 22, 3371 HV Hardinxveld-Giessendam.

3.

Lieve papa en mama, een verrassing in Terdege! Een lieve groet van de kinderen en kleinkinderen.

4.

Leida Beunder, Tineke

Ligthart, Tannie van Renterghem, Riet Kats en Annie Hoogendoorn zijn al meer dan 50 jaar vriendinnen en zijn dit jaar alle vijf 70 jaar geworden. Zij zijn alle vijf getrouwd en met hun mannen vormen zij de club van tien met de naam ”De Zeeuwse knop”

5.

Op 12 augustus hoopt het echtpaar Timmer-Veen 40 jaar getrouwd te zijn

Alvast van harte gefeliciteerd! Liefs, de (klein) kinderen Lekdijk west 28a, 3411 MV Lopik.

Voor ”Onder ons” kunt u een foto en een korte tekst inzenden: Onder Ons Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn; redactie@terdege.nl Let op: er kan een lange wachttijd zijn.

6.

Pieter en Renske, bedankt voor de mooie en gezellige dag, 25 mei De familie

7.

Onze vader, T. Barreveld, werd op 29 juli 90 jaar We willen hem feliciteren met deze hoge leeftijd. Ook willen we hem bedanken voor wat hij voor onze moeder mag betekenen. Ondanks dat ze hem meestal niet meer herkent, bezoekt hij haar dagelijks. Kortrijk 36, 3621 LZ Breukelen

8.

Onze lieve (o)pa en (o)ma Arie en Annie Bac-Hoogendoorn hopen D V 13 augustus 60 jaar getrouwd te zijn. Wij feliciteren hen met dit prachtige jubileum en wensen hun Gods zegen voor de toekomst Alle kinderen en (achter)kleinkinderen

Pinksterbloemstraat 3, 2751 CK Moerkapelle

Buurvrouw Tine

tekst: ELS FLORIJN beeld: GETTY IMAGES

Toen ik een keer ’s avonds door het donker medicijnen voor mama moest halen, omdat papa het weer in zijn rug had en dus niet kon, zag ik buurvrouw Tine de kroeg ingaan Ik wist zeker dat zij het was, al was het al donker. Met mijn hart in mijn keel bonkend om mijn eigen durf, sloop ik tot dicht bij het verlichte raam Er hingen tot halverwege gordijnen voor de raampjes

Daar durfde ik niet overheen te kijken, maar aan de onderkant zat er een kier tussen het gordijntje en de vensterbank

Ik gluurde erdoor. Het duurde even voordat ik het goed kon zien. Er zaten een paar mensen aan de toog, en toen ik een stapje opzijdeed, zodat ik een ander gedeelte van de ruimte goed kon zien, zag ik dat ik gelijk had Buur-

DEEL 3

vrouw Tine stond naast Simon Zuip Ze kwam maar tot halverwege zijn bovenarm. Ze keek lachend naar hem op, en hij lachte ook, een lach die al het norse uit zijn gezicht wegjoeg Toen zag ik dat hij even zijn hand op buurvrouw Tines schouder legde, een grote hand op haar smalle schouder. Ze zei wat tegen hem, en toen liet hij los, en ze gingen samen aan de toog zitten

Toen begreep ik het, waarom buurvrouw Tine had gezegd dat ze een groot zondaar was. Ondanks dat ze naar de ”zwaren” ging, ging ze stiekem naar de kroeg, en legde ze het aan met Simon Zuip, die NSB’er was geweest!

Er waren meer mensen op de begraafplaats die Simon Zuip hadden opgemerkt. Ik hoorde de vrouw van de bakker tegen haar man fluisteren dat het geen pas gaf dat „dat uitschot” hier stond. De dominee rondde zijn praatje af, ik verstond de woorden „roepstem” en „tweeënvijftig jaar.” Om me heen zag ik iedereen de handen vouwen en de ogen sluiten. Ik deed ook mijn ogen dicht en bad netjes mee, ook al verstond ik er niet

veel van. Na het ”amen” deed ik mijn ogen open en gluurde weer achterom. Simon Zuip was verdwenen.

2002

Op de nummermelder zie ik dat mama belt, vanuit het bejaardentehuis. Dat doet ze zo zelden op een andere tijd en dag dan de donderdagavond, dat mijn stem wat buiten adem klinkt als ik opneem.

„Mama? Is er wat?”

Ze blijft even stil Dan zegt ze: „Oom Edwin is overleden.”

Ik laat mijn adem schokkerig ontsnappen. Ik weet niet wat ik verwachtte, maar dit niet

„O”, zeg ik

„Ik zou het niet meer dan je plicht vinden als jij ook naar de begrafenis komt ”

„Ik? Waarom? Ik heb oom Edwin jaren niet gezien ”

Al jaren ben ik niet in mijn geboortedorp geweest, en ik ben niet van plan om daar verandering in te brengen

„Oom Edwin heeft bijzondere dingen gedaan en hij verdient ons respect.”

„Maar moet ik daarom naar zijn begrafenis?”

vraag ik.

Ik voel haar ontstemming. Ze houdt er niet van om tegengesproken te worden

„Je zou mij kunnen ophalen als je gaat”, zegt ze.

Ah, dus dat is het. Het gaat er niet om dat ze wil dat ik kom, maar ze heeft geen vervoer

„Kunt u geen taxi bellen?” vraag ik. Het klinkt niet erg aardig. Ik zucht. Ze blijft zwijgen, een dikke, ongemakkelijke stilte valt er tussen ons, en natuurlijk capituleer ik, zoals ik altijd doe.

Toch geef ik niet meteen antwoord. In gedachten ga ik terug naar de begrafenis van buurvrouw Tine De kou die dwars door me heen leek te snijden Het ingespan-

nen luisteren naar de dominee, van wie de woorden werden kapotgeslagen in de wind.

„Hilde?” zegt mama scherp

Ik zucht. „Ja, mam, het is goed, ik kom u ophalen. Laat maar weten hoe laat.”

Ze praat nog wat door, over dat oom Edwin toch nog een gezegende leeftijd heeft bereikt, vierentachtig jaar. „Ik ga niet naar de kerk, Hilde, dat kan ik niet meer, ik wil wel, maar ik kan het niet meer Ik wil er wel bij zijn als hij begraven wordt, begrijp je Ik wil er toch bij zijn.”

Ik luister zwijgend

„Kom je me nou ophalen?” vraagt ze aan het einde van het gesprek. „Ja, ik kom u ophalen.”

Ze heeft dat al gevraagd Ik heb al eerder gemerkt dat ze steeds vaker kleine dingen vergeet, of onnodig herhaalt.

We spreken de tijden door en ik beloof haar dat ik een uur voor de begrafenis begint op de stoep sta. Dan kunnen we ruim op tijd zijn.

Als ik aan kom rijden, staat ze al voor de glazen schuifdeuren te wachten. Ze draagt een zwarte cape, afgezet met bont en ze ziet eruit als een oud, ziek kraaitje Ik help haar in de auto.

Ze is zo klein geworden. De vrouw tegen wie ik vroeger opkeek, is ineengezakt. Soms merk je dat, ineens Dat je moeder zo oud wordt

„Had je geen zwart?” vraagt ze met een zuinig mondje als we rijden.

Ik glijd met mijn hand over de wollen stof van mijn donkerpaarse jas. „Het spijt me. Paars is de kleur van lijden. Ik dacht zo dat dat wel bij een begrafenis past ”

„Hm. Ze blijft uit het raam staren. „Je moet respect hebben voor de opvattingen van een ander”, zegt ze dan

Ik knik en bijt op mijn lip. Niets zeggen. Ik wil vandaag niet vervallen in een van die kinderachtige, frustrerende woordenwisselingen

De rest van de weg zwijgen we

Bij de begraafplaats is het erg druk Ik kan mijn auto niet kwijt en laat mama vast uitstappen Als ik terug kom lopen, staat ze nog op de plek waar ik haar heb achtergelaten. Ik neem haar magere arm.

We komen laat aan, maar mama wurmt zich door de mensen heen. „Pardon, pardon”, zegt ze, tot ze met een tevreden gezicht vooraan staat.

Het is veel minder koud dan toen buurvrouw Tine werd begraven. De lente zit in de lucht, de bomen beginnen uit te lopen, hier en daar is er een aarzelend begin van bloesem.

Ook is alles nu veel beter te verstaan. Dat komt ongetwijfeld door de verhoging die ze opgezet hebben en door de geluidsinstallatie. Er komen verschillende mensen aan het woord. Ik ken niemand van hen. De woorden zijn allemaal ongeveer hetzelfde: dat oom Edwin zo’n lieve oude man was, dat hij zo veel goeds gedaan heeft, dat hij verstrooid was, maar vriendelijk Dat hij op het laatst liefdevol verzorgd is Ik heb hem al zo lang niet meer gezien Ik weet eigenlijk maar zo weinig van oom Edwin. Hij herkende mij als kind nooit. Als je hem groette, zei hij altijd vriendelijk: „Dag”, maar hij leek in zijn eigen wereld te leven. Hij wist nooit namen. Ik denk dat hij niet eens wist wat onze achternaam was, zo verstrooid was hij

Tijdens een praatje van een onbekende kijk ik om mij heen. Daar is zowaar de vrouw van de bakker. Wat is die oud geworden En daar aan de zijkant, zie ik dat goed? Leunend op een wandelstok, krom geworden, een oude manchester broek slobberend om zijn benen, zijn gezicht ingevallen, daar staat Simon Zuip. Ik zie dat zijn handen beven. Zijn waterige ogen kijken mij even recht aan en een glimlach komt om zijn brede mond. Hij geeft me een knipoog Ik lach naar hem. Waarom zou ik boos op hem zijn? Ik ben inmiddels zo oud dat ik vind dat je een mens niet

altijd alles moet aanrekenen. Ik voel mama naast me verstrakken en ik hoop maar dat ze die knipoog niet heeft gezien De woorden die verder worden gezegd, gaan een beetje langs mij heen. Ik verzink in jeugdherinneringen

Als we weglopen, als laatsten van de stoet, mama zwaar leunend op mijn arm omdat ze verstijfd is van het lange staan, gaan we Simon voorbij Hij loopt heel langzaam. Voetje voor voetje schuifelt hij over het grind. Hij ziet eruit alsof hij pijn heeft.

„Dag meneer Zuip”, wil ik zeggen, maar ik houd het net op tijd binnen. Hoe heet hij eigenlijk? Ik heb geen flauw idee.

„Moet u nog ver, meneer?” vraag ik, terwijl ik mama, die aan mijn arm trekt, negeer

„Ik ben met de bus, lieve kind”, zegt hij. Zijn stem is grauw van ouderdom

Misschien is het om dat lieve kind, of om de knipoog, dat ik het hem vraag. „Waar moet u heen? Kan ik u niet wegbrengen? Dat is toch niks, op uw leeftijd, met de bus ”

Hij noemt de plaats waar hij heen moet. Mama hangt verstijfd van geschoktheid aan mijn arm.

„O”, zeg ik, zo opgewekt mogelijk, „geen probleem. Ik breng mijn moeder thuis en dan is het voor mij een kleine moeite om een stukje door te rijden ”

Hij ziet er opgelucht uit. „Nou, meen je dat… kind, graag hoor, als het geen moeite is voor je...”

Ik schud mijn hoofd „Welnee ”

Mama vult de auto met stilzwijgend afgrijzen. Ik ben blij als ik bij het bejaardenhuis ben. Ik zet haar op de stoep af en kus haar droge wang Ik weet nu al dat ik vanavond de telefoon beter niet op kan nemen.

„Komt u naast mij zitten, voorin?” vraag ik aan Simon Zuip „Dat praat wat gemakkelijker ”

Ik neem zijn arm en help hem bij het wisselen van stoel

„Hoe heet je, kind?” vraagt hij

„Hilde”, zeg ik, „wij woonden

op de boerderij, het huis naast dat van oom Edwin.”

Het is zachtjes gaan regenen, een lauwe lenteregen De ruitenwissers maken een eentonig, zoemend geluid.

Ik kijk even zijdelings naar hem. Hij ziet er niet slecht uit voor zo’n oude man Hoe oud zal hij zijn?

Toch zeker in de tachtig, als het niet ouder is „Kende u oom Edwin goed?” vraag ik, om maar wat te zeggen

„Oom Edwin? Was hij je oom?”

Ik schud mijn hoofd. „Mijn moeder noemde hem oom Ik denk dat dat de hoogste onderscheiding was die ze voor hem wist Ze zei altijd dat hij ons respect verdiende om wat hij in de oorlog had gedaan.”

Simon Zuip bromt een beetje, gaat verzitten. Dan zegt hij: „Nee, ik kende hem niet goed Tine wel Die heb ik heel goed gekend, Tine.”

Dus toch? Had ik het goed gezien, zo lang geleden, hadden buurvrouw Tine en Simon Zuip iets samen?

Zou ik dat kunnen vragen?

Waarom niet, eigenlijk? Het is nu al zo lang geleden, wat maakt het nog uit?

„Hadden jullie een relatie?” vraag ik.

IN HET VOLGENDE NUMMER VAN TERDEGE: DEEL 4 (SLOT).

Onafgebroken gaat de bronst nu door. Bokken en geiten drijven uren achtereen, kalfjes houden zich gedeisd in de dekking. De piek is doorgaans begin augustus. Het wonderlijke fiepgeluid van de reegeit laat de bok alle voorzichtigheid verliezen. Het is hoogbronst!

Onder het mes

Het is biddag als ik word opgenomen. Zuster Anja doet het zogenaamde opnamegesprek. Of ik nuchter ben, zo luidt haar inleidende vraag. „Ja zuster, in tweeërlei opzicht.” Ik krijg een bed toegewezen en mag afscheid nemen van mijn vrouw. Alles wat ik aan bezittingen heb, wordt in een plastic container gepropt en ik krijg een operatiejasje aan.

Mij telefoon houd ik nog even in bed Ik heb geen idee hoe lang ik moet wachten en besluit daarom nog wat aansluiting te zoeken bij een kerkdienst Het is immers biddag Ik schuif aan, precies op het moment dat de dominee zijn tekst geeft, over het gebed van Elia Het klinkt heel vertrouwd Verder dan het tweede aandachtspunt van de preek kom ik niet, dan word ik opgehaald

Het zat B. Rekebeen niet mee, afgelopen voorjaar Hij maakte een val die grote gevolgen had. Deel 20: ”biddag”.

In een hypermoderne zaal worden patiënten „operatieklaar gemaakt ” De traumachirurg meldt zich Veel heeft hij niet te vertellen Hij vraagt of ik er klaar voor ben Als ik dat bevestig, glimlacht hij „Wij ook”, zegt hij, terwijl hij wijst naar de collega die hem zal assisteren Hij haalt een viltstift tevoorschijn en zet een grote pijl op mijn bovenbeen. „Zo! Dan weten we tenminste welk been we moeten hebben”, is het droge commentaar en weg is hij

De volgenden die zich melden, zijn de anesthesist en haar team, die me een ruggenprik gaan geven Ik word verzocht mijn benen buiten het bed te laten bungelen en de rug te krommen Ik krijg een kleine verdoving en daarna de prik Vervolgens moet ik ijlings gaan liggen, want de verlamming gaat intreden. En inderdaad, ik voel de kracht uit mijn onderlichaam vloeien Daarna word ik met bed en al naar de operatiekamer gebracht, waar ik met vereende krachten uit bed word getild en op een operatietafel word gelegd.

Eigenlijk had ik bedacht de bijna twee uur durende operatie ”live” mee te maken, maar nu blijkt dat ik er niets van kan zien, kies ik alsnog voor een slaapmiddeltje Ik krijg het prompt in mijn infuus. Vaag hoor ik nog iets als „welterusten” en daarna niets meer Als ik een uur en twintig minuten later wakker word, hoor ik zeggen: „We zijn klaar Je kunt het been sluiten ” Ik vraag me af of dit over mijn been gaat Ja dus. Ik geeuw hartgrondig en word welkom geheten. Dat was het dus.

„Zo! Dan weten we tenminste welk been we moeten hebben”, zegt de chirurg

IN GOEDE HANDEN

Tientallen jaren was Izak Kole vrijwel onafgebroken in touw. Voor de Driestar, de kerkenraad, het Contactorgaan Gereformeerde Gezindte en tal van andere interkerkelijke organisaties. Nu ondersteunt hij echtgenote Adrie. En zij hem. ”We zijn in goede handen; de Heere zorgt voor ons.”

tekst: HUIB DE VRIES beeld: RENATE BLEIJENBERG-VAN LEEUWEN

„ MATERIËLE DINGEN INTERESSEREN ONS NIET”

Kijk, dit zegt al genoeg”, lacht Adrie Kole (80), wijzend naar de rollator en de krukken in de gang van het huis aan de Prins Bernhardstraat in Berkenwoude Daar woont ze met haar Izak (83), sinds 1971. Door de jaren heen werd er weinig aangepast „Materiële dingen interesseren ons niet. Als de spullen maar heel zijn.”

Nu is het einde van het verblijf in het vertrouwde huis toch in zicht

Op het royale erf van hun jongste zoon, woonachtig in hetzelfde dorp, wordt een zorgwoning gebouwd. „Daar gaan we binnenkort naartoe. We zijn druk met regelen en opruimen, want er moet veel weg. Op Izaks kamer staan stápels boeken. Als hij erin begint te lezen, aarzelt hij weer Moet ik dit nou wegdoen of niet?”

Izak zit in een stoel bij het woonkamerraam, met uitzicht op de straat. Toenemende doofheid maakt het voeren van een gesprek voor hem lastig En sinds hij twee keer van de trap tuimelde, is zijn kortetermijngeheugen niet sterk meer Voor het overige is hij nog altijd de man die voor generaties studenten van pabo De Driestar in Gouda iets van een vader had Door zijn oprechte hartelijkheid, onverstoorbare karakter, onderkoelde humor en bestendige geloofsvertrouwen

De maanden in het ziekenhuis door de valpartijen vielen hem niet zwaar „Ik heb alles in Gods hand kunnen geven. Dat zeg ik niet om vroom te doen, zo heb ik het echt ervaren Nu gaat het met mijn gezondheid weer heel aardig. Ik zit geregeld wat te lezen, probeer mijn vrouw te helpen en ga er soms even met de fiets op uit. Dat lukt gelukkig weer.”

BEDAAGD

Als onderwijzer in Ridderkerk leerde hij in 1960 Adrie kennen

„Ik had een zusje van haar op school. Op een dag vroeg ik of ze nog oudere zussen had Dat bleek het geval. Zo is het tussen ons gaan rollen.”

„Het was voor hem wel wennen”, zegt Adrie. „Ik kom uit een gezin van elf kinderen. Mijn broers zaten in de puberteit en bekritiseerden zijn ouderwetse jas en zijn kapsel. Bij Izak thuis waren ze in totaal met z’n vijven, allemaal even rustig en bedaagd Ik vond het net een bejaardenhuis. Bij ons was het altijd een herrie en struikelde je over het speelgoed Daar was het doodstil en overal even netjes.”

Omgekeerd paste Izak zich gemakkelijk aan. Als onderwijzer had hij in het Ridderkerkse gezin meteen een gezagspositie „In het begin zeiden mijn broers ”meester” tegen hem”, lacht Adrie. „Een van de jongere kinderen was altijd erg zenuwachtig voor het opzeggen van het psalmversje op maandag”, herinnert Izak zich „Daardoor sloeg hij vaak dicht. Daarom liet ik het hem op zondagavond al opzeggen, gewoon thuis Dan ging het prima Lukte het de volgende dag niet, dan gaf ik hem toch een tien Omdat ik wist dat hij het kon ”

DOCENT GODSDIENST

In 1965 traden ze in het huwelijk, waarna ze een woning in Lisse betrokken Daar werd Izak docent handelskennis, dankzij de akte die hij daarvoor had behaald. „Op de mavo waar Hans Segers directeur was ”

In 1971 maakte hij de overstap naar pabo De Driestar, waar hij

godsdienst ging doceren. De jaren ervoor had hij de studie motheologie gevolgd Zes jaar na zijn aantreden in Gouda kwam hij in de directie van de reformatorische pabo

In Berkenwoude, zijn nieuwe woonplaats, werd hij in de kerkenraad van de plaatselijke gereformeerde gemeente gekozen. Eerst als diaken, anderhalf jaar later als ouderling Kole groeide er uit tot het boegbeeld van de gemeente en nam jarenlang alle

catechisaties voor zijn rekening

Op maandagavond de reguliere catechisaties. „Het oude kerkje stond hiernaast, dus dat was makkelijk. In de pauze ging ik thuis koffiedrinken. Zaterdagmiddag gaf ik belijdeniscatechisatie. Op zaterdagmorgen heb ik nog een poosje lesgegeven aan De Vijverberg, de gereformeerde sociale academie in Ede.”

Vanaf 1973 zat hij tien jaar in het bestuur van deze school, de voorloper van de Christelijke Hogeschool Ede. Mede door alle contacten die hij daar kreeg, raakte hij betrokken bij tal van interkerkelijke initiatieven en organisaties. „Ik vind het altijd fijn als ik mensen ontmoet die zich door dezelfde Bijbel willen laten leiden.”

BREED KERKELIJK

Het breedkerkelijke zat er al

„In het begin zeiden mijn broers ”meester” tegen hem”

jong in. Als tiener luisterde hij op zondag niet alleen naar de leespreken in de gereformeerde gemeente van zijn geboorteplaats Waarde, maar ook naar een radiodienst die werd uitgezonden door het Convent van Kerken. Iets wat hij bij zijn sollicitatie op de ds G H Kerstenschool in Ridderkerk eerlijk meldde. Hij werd na breedvoerige beraadslaging toch aangenomen, met het dringende verzoek het beluisteren van die diensten onmiddellijk te beëindigen Wat hij niet kon beloven

Adrie groeide als vanzelf mee in de oecumenische gezindheid van haar verloofde „Mijn moeder zei soms: „Bij Izak staat er altijd een dominee op in de auto.”

Hij beluisterde dan preken van predikanten uit allerlei kerken. We hebben nog steeds honderden cassettebandjes „Gooi toch weg”, zegt m’n zus. „Je kunt nu alles via internet beluisteren.”

Dat is ook zo ”

Het interkerkelijke denken ontstond bij Izak indirect door de watersnood van 1953 „We zijn toen eerst vanuit Waarde naar Krabbendijke gegaan. Omdat het ook daar te gevaarlijk werd, is mijn oom Rien Houtman uit Den Helder ons komen halen. Dat was een geweldig fijne man, die veel voor mij heeft betekend Hij kerkte in een lutherse gemeente. Ik ben bij deze oom een halfjaar in huis gebleven en bereidde me er voor op het toelatingsexamen voor de hbs.”

DS. POORT

Een ander die grote indruk op hem maakte, was de hervormde legerpredikant J.J. Poort. „Die leerde ik kennen tijdens mijn

militairediensttijd Een uitnemende vent, in prediking en pastoraat. De aalmoezenier had bijna niemand, bij Poort zat de zaal altijd stampvol. Geregeld reed ik hem, als hij ergens ging preken of een lezing ging houden De inhoud was altijd geweldig. Ik heb veel van hem geleerd en altijd contact met hem gehouden We lagen elkaar Elk jaar liet ik hem een lezing verzorgen voor pabo 4-studenten Ik heb ook altijd een heel goed contact gehad met prof. Wim Velema.”

Van dinsdag tot vrijdag was Kole ’s avonds meestal op pad voor lezingen of vergaderingen. De warme maaltijd, aangeleverd vanuit een nabijgelegen ziekenhuis, gebruikte hij op school. „We hebben als gezin altijd zonder Izak gegeten”, zegt Adrie. „Hij vertrok ’s morgens om zeven uur en was meestal niet voor halfelf ’s avonds thuis Dan dronken we samen wat en ging hij op zijn kamer nog een poosje aan het werk Voor één uur lag hij nooit in bed. Ik wist niet beter en heb er nooit drukte van gemaakt Als dochter van een tuinder was ik het gewend Mijn vader begon ’s morgens om vier uur en ging zeker in de zomer ook tot laat in de avond door ” Het leek er aanvankelijk op dat ze geen kinderen konden krijgen „Daarom hebben we in 1975 Arie-Frans geadopteerd, in ’76 Jaap-Jan. We waren met de derde adoptie bezig toen ik toch in verwachting raakte. In 1978 is onze Leendert geboren. Dan denk je dat er nog wel meer zullen komen, maar het is bij die ene gebleven. Onderscheid heb-

„We waren met de derde adoptie bezig, toen ik in verwachting raakte”

ben we nooit gemaakt, ook nooit ervaren. We hebben gewoon drie kinderen.”

BRIEFJE

Aan zijn jaren bij De Driestar denkt Izak met veel genoegen terug. „Omdat ik er meestal als eerste was, zag ik iedereen komen: de collega’s en de leerlingen Met al die mensen probeerde ik mee te leven, in blijde en verdrietige dingen Als ik ’s avonds thuiskwam, schreef ik aan deze en gene nog een briefje.”

Naar buiten toe deed hij er alles aan om de naam van De Driestar hoog te houden. „Als er klachten waren, nam ik contact op en ging ik het gesprek aan Kritische vragen tijdens ouderavonden nam ik altijd serieus en probeerde ik eerlijk te beantwoorden Meestal was de kou dan uit de lucht. Die gesprekken gaven me de mogelijkheid om duidelijk te maken wat ons dreef en waar we voor stonden. Ik heb niet veel terug hoeven krabbelen Van kritiek lag

mijn eigen kerkverband vragen werden gesteld bij mijn zuiverheid in de leer”, nuanceert hij „Dat vond ik altijd pijnlijk Gelukkig was het contact met de meeste predikanten goed. Ook met onze consulent, ds Clements, een oud-leerling van me, heb ik altijd een uitstekende verhouding gehad Die viel me nooit af ”

„Dat is toch leuk, hé”, zegt Adrie.

SECRETARIS

Opmerkelijk is dat Kole in allerlei besturen tot secretaris werd verkozen. Dat was hij binnen de kerkenraad, het Contactorgaan Gereformeerde Gezindte, de Stichting Herziene Statenvertaling, Stichting Refo500... „Omdat hij altijd alles zo snel op papier had”, verklaart Adrie. „Als hij na een vergadering thuiskwam, ging hij meteen naar boven om het verslag te maken. Hij ging pas naar bed als het klaar was.”

„Met de afgesproken acties

voorzitters was prima; het waren allemaal prettige figuren om mee samen te werken.”

Het loslaten van zijn taken viel hem niet zwaar. „Er is voor alles een tijd.”

„Dat heeft me verbaasd”, bekent Adrie „Hij ging er heel nuchter mee om. Voor mij was het wel apart dat ik hem zo vaak thuis had Nee hoor, problemen gaf het niet. We hebben het samen heel goed.”

GEWELDIGE ZEGEN

Hun levens raakten zo verstrengeld dat Adrie zelfs weet wat Izak denkt zonder dat hij iets zegt. Voor praktische hulp raken ze steeds meer aangewezen op derden. Vaak moet Adrie denken aan hun trouwtekst: „Ken Hem in al uw wegen en Hij zal uw paden recht maken.” „Dat is op zichzelf al een mooie tekst, maar zeker in de huidige omstandigheden Ik heb al heel lang rugklachten. In 2006 en 2007 heb ik kunstknieën gekregen, omdat mijn eigen knieën totaal versleten waren. Intussen is de artrose zo erg dat de botten in mijn voeten poeier zijn. In het begin kon ik Izak nog redelijk helpen, maar dat gaat niet meer Nu komt er alle dagen thuiszorg om hem te wassen en aan te kleden.”

ik ook niet zo snel wakker.”

„Ik wel”, zegt Adrie. „Het maakte me woedend als ik zag hoe hard hij werkte en dan ook nog commentaar kreeg. Daar lag

ik soms ’s nachts over te malen, maar Izak viel meteen in slaap.”

„Het raakte me wel als er vanuit

erbij”, vult haar man aan. „Ik mailde ze naar de overige bestuursleden met de opmerking:

„Wanneer ik morgenochtend geen reactie van jullie heb gehad, gaan we het zo uitvoeren ” Dat werkte prima. Zo houd je de vaart erin. Mijn relatie met de

Izak accepteert de situatie met een opvallende gemoedsrust „We zijn in goede handen; de Heere zorgt voor ons. In dat vertrouwen leven we, gaan we slapen en worden we weer wakker. Je weet dat daar een keer een einde aan komt, maar ook dan is het goed. Het is een geweldige zegen dat te mogen weten.”

„Het raakte me wel als er vanuit mijn eigen kerkverband vragen werden gesteld bij mijn zuiverheid in de leer”

Het Israëlische bedrijf Bioplasmar

heeft een manier bedacht om de berg met plasticafval te verkleinen: afbreekbare plantenpotjes van compost.

tekst: BART VAN DEN DIKKENBERG

VIERDE VERKEERSLICHT

Verkeerslichten krijgen in de toekomst wellicht een vierde kleur. Niet om mensen met kleurenblindheid te helpen, maar vanwege autonome, zelfrijdende auto’s Het vierde, witte verkeerslicht zou volgens onderzoekers van de North Carolina State University (VS) een signaal kunnen geven aan autobestuurders dat autonome voertuigen op een kruising de

verkeersstroom intelligent beheren De chauffeurs moeten dan het voorbeeld volgen van de zelfrijdende voertuigen. Hierdoor zouden verkeersopstoppingen tot het verleden behoren en zou het totale brandstofverbruik dalen. De auto’s die zelf rijden, hoeven niet naar het witte verkeerslicht te ‘kijken’, want ze communiceren er draadloos mee

Pratende planten

Lichtste verf

Onderzoekers van University of Central Florida (VS) hebben verf ontwikkeld met heel bijzondere eigenschappen De verf stoot warmte af, is in elke kleur verkrijgbaar en zou eeuwen meegaan Het is bovendien de lichtste verf ooit Om een Boeing 747 te verven, zou er slechts 1,4 kilogram nodig zijn in plaats van 454 kilogram gewone verf De verf bevat geen pigment, maar de kleur wordt gecreëerd door de positie van nanodeeltjes Het team noemt het ”plasmonische verf”

Kunnen planten praten? Jawel, sterker nog: ze schreeuwen wanneer iemand hen pijn doet. Niet op de manier waarop een mens dat doet. In plaats daarvan zenden ze klikkende geluiden uit in frequenties buiten het bereik van het menselijk gehoor. Soms wel veertig keer per minuut. Hoe meer een plant gestrest raakt, hoe harder de geluiden, ontdekte bioloog Lilach Hadany van de Universiteit van Tel Aviv (Israël).

”Er zijn dieren die deze geluiden kunnen horen, dus er bestaat de mogelijkheid ze met elkaar communiceren.”

Zwangere vrouw die alcohol drinkt, kan kind opzadelen met levenslange gevolgen

Zelfs van één glas wijn tijdens de zwangerschap draagt het kind levenslang de gevolgen met zich mee. Het kan de intelligentie en het geheugen van een kind levenslang benadelen. Het gezicht van het kind kan een kenmerkend uiterlijk krijgen. Zoals een vooruitstekende kin, een korte wipneus, kleinere ogen en een dunne bovenlip. Hoe meer alcohol de moeders gebruikten, hoe prominenter de uiterlijke kenmerken. Nederlandse onderzoekers bestudeerden 200 kenmerken in de gezichten van meer dan 5600 schoolgaande kinderen met behulp van 3D-beeldvorming en een deeplearningalgoritme.

Plastic potjes zijn passé

Plastic plantenpotjes zijn passé, als het aan het Israëlische bedrijf Bioplasmar ligt Van afgekeurde compost van huishoudens en biologische kleefstof perst het bedrijf plantenpotjes met een gepatenteerd spuitgietproces Wanneer de potjes met vochtige grond in aanraking komen, vallen ze binnen enkele weken uiteen In de praktijk blijken de planten ook nog eens uitstekend te groeien op de compost Terwijl de plant in de kwekerij groeit, mag de pot niet vergaan Hij blijft dan ook vier maanden intact Potten voor bomen moet wel een jaar heel blijven Voor elke soort pot heeft Bioplasmar een unieke samenstelling van compost en biologische lijm ontwikkeld

Venetiaanse vloedkering dreigt zee af te snijden

Na eeuwen van overstromingen gebruikt Venetië MOSE - een systeem van zeeweringen van $5 miljard - meer dan verwacht nu de stad geconfronteerd wordt met de realiteit van de klimaatverandering en de stijgende zeespiegel

MOSE - 78 vloedkeringen geplaatst bij de toegangen tot de lagune

Venetië

Holle barrières in zeebodem, omlaag om boten door te laten, omhoog gezet om stad te beschermen tegen hoogwater van 3 m

Vloedkering

Samengeperste

lucht vrijgelaten in sluisdeur om water uit te drijvenbarrière drijft

LAGUNE ZEE

Vloedkering gevuld met water zakt in verzonken nis Funderingen in vaste gesteente Bedieningsgalerij

SNELHEID WAARMEE DE STAD ZINKT

Combinatie van inklinken van tektonische platen gedurende duizenden jaren en het onttrekken van grondwater voor industriële behoeftenin de 20e eeuw, veroorzaakte het zinken van de stad

RELATIEF ZEENIVEAU

1953-73: 5mm

De wereldwijde zeespiegel stijgt, maar de stijging bij Venetië is groter dan die van de nabijgelegen stad Triëst

1992-2002: 0,8mm ±0,7

2003-10: 1,0mm ±0,7

2008-20: 1,7mm ±0,5

Keringen, ontworpen voor gebruik van vijf keer per jaar bij getijden van meer dan 1 meter, zijn in twee jaar tijd bijna 50 keer gebruikt

Venetië gebruikt de nieuwe zeekering MOSE veel vaker dan de geplande vijf keer per jaar. MOSE bestaat uit 78 segmenten die de drie ingangen bewaken van de Venetiaanse lagune.

Bronnen: MOSE Venezia European Geosciences Union

ZIJN TELEURSTELLINGEN BEDOELD ALS ROEPSTEMMEN

VAN GOD OM JE TE BEKEREN?

Ds. A.T. Vergunst, Carterton (Nieuw-Zeeland)

Onlangs kwam ik deze woorden van John Newton weer tegen, vrij vertaald: „Het woord teleurstelling vind je niet in het woordenboek van het geloof. Wat voor ons een teleurstelling (”dis-appointment”) is, is voor God een beschikking (”appointment”) en een aanwijzing van Zijn weg.” Er gebeurt niets bij geval en zonder doel. Ook wat voor ons tegenvalt, komt uit Gods hand Of Hij laat het toe, door de handen en daden van zondaren, maar dan staat Hij er toch nog met Zijn ondoorgrondelijk raad boven. De grootste tegenvaller of teleurstelling voor de discipelen was dat ze hun geliefde Meester aan het kruis gespijkerd zagen. Toch preekte Petrus later: „Want in der waarheid zijn vergaderd tegen Uw heilig Kind Jezus, Welken Gij gezalfd hebt, beiden Herodes en Pontius Pilatus, met de heidenen en de volken Israëls Om te doen al wat Uw hand en Uw raad te voren bepaald had, dat geschieden zou” (Hand 4:27-28). Het was niet alleen maar kwaad, maar ook Gods raad Hoe die twee bij elkaar kunnen horen en toch apart kunnen blijven, is een Godsgeheim. Bij God is alles doordacht en doelbewust Dat betekent voor ons dat we moeten vragen: „Heere, wat zegt U tegen mij in en door Uw voorzienig beleid van mijn dag, mijn week, mijn leven, mijn juk, mijn verlies en ook mijn teleurstelling? Leer me horen en zien wat U wilt dat ik hoor en zie. Zijn er zonden waarvan ik me bekeren moet?” Een teleurstelling komt niet zonder Gods leiding Is een teleurstelling ook een roepstem? Een roepstem is als God spreekt met het doel om ons

(terug) te roepen. Hij roept door Zijn Woord, in de prediking, maar ook door de omstandigheden God ziet het als we op een verkeerde weg gaan. Het kan zijn dat we helemaal opgaan in het hier en nu. Dan kan Hij ingrijpen en ons stilzetten door een teleurstelling of andere omstandigheden. Opeens gaan we anders luisteren en merken we Gods stem op. Iemand schreef eens dat lijden en verdriet Gods megafoon zijn waardoor Hij onze aandacht opeist. In dat opzicht kan een teleurstelling een roepstem zijn. Toch is niet elke teleurstelling een roepstem John Newton gebruikte dat woord ook niet in het citaat. Hij zag in een teleurstelling Gods aanwijzing Een teleurstellend antwoord op een solicatie of aanzoek hoeft niet corrigerend te zijn Als weer blijkt dat we niet in verwachting zijn, hoeft dat geen roepstem te zijn om ons van een verkeerde weg te bekeren In de teleurstelling van de gesloten deur of baarmoeder spreekt God niet per se een oordeel uit. We moeten oppassen dat we onszelf niet beladen met onnodige schuldgevoelens.

Een teleurstelling in ons leven kan wel een aanwijzing zijn dat God een ander plan heeft dan wij. Richard Sibbes (1577-1635) schreef: „Als God onze plannen verandert, heeft Hij altijd een beter plan ” Dat zal deze broeder ook geleerd hebben door zijn ervaringen met God de Vader, Die zijn leven leidde. Laat ons gebed zijn: „Leer mij U te vertrouwen, zelfs al gaat mijn weg niet zoals ik had verwacht of gehoopt. Leid me dan in Uw weg, Heere mijn God.”

(Niet) kiezen

Op het moment dat u dit leest, kiest u ervoor om dit te lezen En of u wel of niet verder leest, hangt helemaal af van wat u kiest: stoppen of niet

Heel het leven is kiezen Elke dag weer Vaak is dat kiezen onbewust, grotendeels routine: je kiest voor opstaan, wassen, aankleden, eten, aan het werk gaan

Kiezen gebeurt nogal eens als een mix van onbewust–bewust Neem nou verkering: je kiest er heel bewust voor om wel of niet met die jongen of dat meisje verder te gaan Maar toch, op weg daarheen waren er misschien heel wat keuzes die je onbewust maakte: je kwam net bij die verjaardag, net op die catechisatiegroep, net bij dat bedrijf.

Ook in de allerbelangrijkste dingen geldt dit: je kiest niet altijd heel weloverwogen om naar de kerk te gaan of na het eten in de Bijbel te lezen Toch kies je wel voor Bijbellezen en kerkgang

Zo kiezen we ook –en als deel van je gevormde karakter is het niet altijd bewust–voor eerlijk zijn of liegen, voor je best doen of er met de pet naar gooien, voor volhouden of afhaken

Ik geef een voorbeeld van hoe kiezen en niet kiezen samengaan. Op vrijdag 26 mei vroeg de heer Bouman van uitgeverij Den Hertog mij (dat koos ik dus niet) of ik ds Van Manen wilde vervangen, die verhinderd was de volgende middag het slotwoord te spreken bij de presentatie het boek van B. Hooghwerff: ”Zegen op de Veluwe Herinneringen aan geestelijke oplevingen” Ik koos voor: „Ja, dat wil ik!”

Na afloop kreeg ik als dank het boek aangeboden Daarvoor koos ik dus niet zelf, maar ik koos er wel zelf voor om het te aanvaarden – dat was trouwens geen moeilijke beslissing. Toen ik het ging lezen, kwam ik in de eerste voetnoot een verwijzing tegen naar een boekje van S D van Veen: ”Uit de vorige eeuw Vier voorlezingen ter kenschetsing van het kerkelijk en godsdienstig leven in de 18de eeuw”. Ik koos ervoor om te zien of dit boekje nog te koop was (dát het nog te koop was, was niet mijn keus) en om het te kopen en te lezen En toen gebeurde er iets waarin ik niets had te kiezen

Op bladzijde 16 las ik: „Er waren onder hen, die dag en nacht aanhielden in den gebede, worstelende onvermoeit, tot dat ’t hun door middel van Gods Woord onder de bewerking des Geestes, gegeeven wierd het geloofsoog te vestigen op dat Lam Gods, dat de zonden der werelt wegneemt Zoo kwamen zij tot de erkentenis, dat dit Lam ook voor hen was geslacht en tot de blijdschap, die uit dit geloof noodwendig voortvloeit ”

Ineens wist ik met zekerheid wat de volgende dag, woensdag 14 juni, de tekst voor de preek in Steenenkamer (bij Putten) zou zijn: Johannes 1 vers 29.

Ik koos deze tekst niet, maar toch: wat waren er veel keuzes gemaakt

Elspeet, Ds. W. Pieters

En toen gebeurde er iets waarin ik niets had te kiezen...

Br br i

ruiden e ruisballe in Baarn

en en n

Welkom bij kasteel Groeneveld in Baarn, een prachtig landhuis uit de stijlperiode van de Rococo.

Vanaf de zeventiende eeuw trokken regenten en kooplieden in de zomer naar buitenplaatsen. Wat ze er zochten? Frisse lucht, lekker eten en goede gesprekken. Niets nieuws onder de zon.

Geniet na van de Terdege Zomerfair. Vooral de samenzang en de bruidsmodeshows trokken honderden bezoekers.

Maar ook workshops voor het maken van xxl-bruisballen, het samenstellen van je eigen wasmiddel of het inpakken van cadeaus waren populair.

Corine en Jolyze van rykslanderij. nl verzorgden de stijlvolle en verrassende aankleding van de grote ‘Terdege’ zalen in het kasteel.

Wapperende slingers en fijne picknickkleden: de aankleding van het terrein van de Terdege Zomerfair is verzorgd door Marit van atelierpipet nl.

„Wat een geweldige locatie!” Deze opmerking kregen we elke dag zeker tientallen keren van bezoekers van de fair te horen. We waren het hartgrondig met hen eens. Tijdens de schaarse momenten dat het rustig was bij het kasteel dwaalden we graag een rondje over de fair. Door de moestuin –waar prachtige bloemen bloeiden–, over de grote oprijlaan naar het kasteel toe. Uit de kelder van Teunie kwamen verleidelijke geuren. Ook op het highteaplein rook het verrukkelijk. Het laantje door het bos, langs de vijver was –door de schitterende parktuin en het aanbod van de kramen– meer dan de moeite waard. Tot volgend jaar D.V. !

Beroemde

Oer-Hollands servies met een vleug nostalgie, dat als tijdloos wordt beschouwd

Hét bord

voor je boerenkool

Aan boerenkoolstamppot met worst denk je. Aan stevige snert. Aan thuiskomen en aan oma. Wat een servies al niet kan oproepen. Boerenbont!

tekst: JEANNETTE WILBRINK-DONKERSTEEG beeld: ISTOCK, BOERENBONTSERVIES.NL

Een folder van Blokker zei het afgelopen jaar zo: „Een knipoog naar het servies van oma en weer helemaal terug: boerenbont! Omdat het zo’n heerlijk Hollands gevoel geeft en, fris gecombineerd, helemaal past bij de sfeer van nu ”

En ja, dat blijkt best aantrekkelijk in een tijd waarin ontwikkelingen elkaar steeds sneller lijken op te volgen en de mode van vandaag morgen alweer ver verleden tijd schijnt te zijn: een vleugje nostalgie, een tastbaar stukje ”toen”, een beker die tenminste nog wél blijft.

BOERENKLASSE

Heb je je bakje troost leeggedronken en draai je je boerenbontmok om, dan lees je tien tegen één de naam ”Boch”. Maar daarmee begint het verhaal niet Het was de beroemde ”pottenkoning” Petrus Regout (1801-1878) die aan de wieg van het Hollandse servies stond. Deze afstammeling van koopmannen in glas en aardewerk begon halverwege de negentiende eeuw

* Al ruim 180 jaar het bekendste servies van Nederland

* Aanvankelijk heette het een tijdlang Decor Zeeland

* Oer-Hollandse kopjes worden nu ”buiten de Benelux” gefabriceerd...

een aardewerkfabriek. De locatie die hij koos, bleek een schot in de roos. De rivierklei aan de oever van de Maas in zijn geboorteplaats Maastricht was namelijk ideaal om aardewerk mee te maken. In nog een opzicht had hij het tij mee: de industriële revolutie was een feit en ook Regout ervoer dat hij met (stoom-)machines veel sneller en dus veel meer kon fabriceren De kwaliteit van het serviesgoed werd er bovendien beter door en de vorm gelijkmatiger

In het jaar 1841 zag het eerste servies met wat we nu boerenbontmotieven noemen, het licht

Je kon het vooral herkennen aan de heldergekleurde bloemenpatronen, die met de hand geschilderd of geponst werden Omdat anderen het idee overnamen, verschenen er al snel soortgelijke serviezen met eenvoudige, bonte bloemen, waarvan alleen de vormen en kleuren enigszins van het serviesgoed uit 1841 verschilden

Een naam was er destijds nog niet voor het aardewerk. Eerst had het

alleen een nummer (15) en toen het veel later enorm populair bleek onder Zeeuwen, werd het een poosje Decor Zeeland genoemd.

Dat het uiteindelijk boerenbont ging heten, zou te maken kunnen hebben met de feit dat het ook voor de armere boerenklasse betaalbaar was. Of doordat de groene, blauwe en rood met gele kleuren doen denken aan het boerenlandschap met z’n gras, lucht en bloemen Na een fusie werd de fabriek van Regout ”Koninklijke Sphinx” genoemd Ook Mosa Porselein, het bedrijf van Louis Regout, Petrus’ vijfde zoon, maakte inmiddels boerenbont

BUITEN DE BENELUX

De website van boerenbont suggereert dat het Hollandse serviesgoed na een uitstapje naar aardewerkfabriek Boch Frères in België tegenwoordig weer op vaderlandse bodem wordt gefabriceerd Dat blijkt niet het geval te zijn, zelfs België kan niet meer op de productie ervan

Cora Ramshorst (23): ”Juist de combinatie van oudere met moderne

dingen vind ik altijd heel leuk.” ing n ltijd le k ”

bogen. Maarten Lohuis van Royal Tableware in Nieuw-Buinen, dat nu verantwoordelijk is voor de productie ervan, vertelt: „Helaas wordt het servies momenteel niet meer in België geproduceerd, maar buiten de Benelux.” Vaststaat dat het stempeltje van Regout Maastricht er allang niet meer onder prijkt. Heb je nog een stuk waarbij dat wel het geval is, dan weet je dus dat het om oud serviesgoed gaat.

„BOERENBONT IS BLIJVEND”

Toen Bertine Hovestad-van den Dikkenberg (40) uit Elst zo’n 25 jaar terug voor haar uitzet begon te sparen, werd het, hoe jong ze ook nog was, boerenbont.

„Boerenbont is blijvend”, verklaart ze haar keus van destijds. Dat het typisch Hollands is, vindt ze minder belangrijk „Ik houd wel van spullen die lang meegaan en die verkrijgbaar blijven. Boerenbont is ook gezellig aan tafel en bij de koffie. Mijn lieve ”oma Dikkenberg” borduurde het boerenbonttafellaken met heel veel passie en liefde Ik zie haar nog zitten en heb dat laken nog steeds!

In het begin liepen mijn twee oompjes die enorme – echt enórme! – rommelmarktfanaten zijn, rond met briefjes met wensen van mij in hun portemonnee Hele stapels borden en schalen sleepten ze voor me mee Die moesten wel onbeschadigd zijn en het juiste stempel hebben, maar dat kon ik aan hen overlaten. Later zette ik boerenbont op mijn verlanglijstje Als je gezin naar zeven personen groeit, is uitbreiding van het servies wel nodig ”

Leeftijd of mode hoeft je er niet van te weerhouden om boerenbont te nemen, vindt Bertine „Dat het zo

stevig is en niet overdreven duur, is ook voor jongeren fijn Verder ben ik gewoon mezelf en volg ik niet alle trends. Ooit kocht ik strakke, witte mokken Die zijn na enkele weken achter in de kast beland Het boerenbont kwam weer naar voren. We misten het ”

„LEKKER

LANDELIJK”

Ook Cora Ramshorst (23) uit Elspeet noemt het Hollandse servies tijdloos en geschikt voor alle leeftijden Zelf vond ze het „altijd al mooi en lekker landelijk ”

Toen de winkel waar zij werkte, in 2016 ging stoppen, kon ze veel boerenbont krijgen en besloot ze maar vast voor haar uitzet te gaan sparen.

„In 2020 ben ik op mezelf gaan wonen en het gaan gebruiken. Het valt heel goed te combineren met een moderne stijl Juist die combinatie van oudere met moderne dingen vind ik altijd heel leuk. Ik zou het zo weer kopen Als ik een ander servies moest kiezen, dan werd het dat van Rien Poortvliet. Mijn ouders hebben een ander soort boerenbont, een eenmalige uitgave. Dat is qua kleur anders, maar het patroon is hetzelfde ”

„HET HOORT BIJ JOU, MAMA”

Trijntje Post (64) uit Genemuiden dekt al zo’n 35 jaar de tafel met boerenbont. „Het heeft iets tijdloos en ondanks de gekleurde rand ook iets rustgevends”, vindt zij „Mijn opoe, bij wie ik vroeger altijd at, en mijn moeder hadden dit servies ook, maar van ons gezin –we waren met z’n achten– ben ik de enige die voor Boerenbont gekozen heeft ”

Dat dit servies uit 1841 nog steeds gewild is, is veelzeggend, stelt Trijntje. „Dat zie ik met de moderne serviezen nog niet gebeuren Ik

Een vleugje nostalgie, een tastbaar stukje ”toen”, een beker die tenminste nog wél blijft.

werk in een verpleeghuis, en ook daar gebruiken we boerenbont, mede omdat het voor onze oudjes zo herkenbaar is Toch vind ik het voor de jongere generatie ook heel mooi. De makers van het servies gaan best met de tijd mee, door ook nieuwe en modernere vormen aan het servies te geven. Toen mijn dochters voor hun uitzet gingen sparen, kozen ze alle drie voor Iittala Teema (Arabia). Omdat ik dat ook een erg mooi servies vind, heb ik toen overwogen om daarvoor te gaan sparen. Maar mijn middelste dochter zei: „Waarom, mama? Boerenbont hoort toch helemaal bij jou?” Daarna heb ik nooit meer iets anders gewild ”

Ochtendlicht

Het is 5.50 uur als ik ineens wakker word. Mijn hartslag is verhoogd. Ik voel me zoals de nacht ook was Onrustig. Van links naar rechts draaiend probeer ik nog een houding te vinden om in slaap te vallen. Tevergeefs. Ik stap uit bed en loop naar de badkamer. Zonnestralen schijnen al door de luxaflex. Het ochtendlicht is anders na een onrustige nacht Zachter Troostender Maar nooit meer zo stralend als voorheen.

Ik kijk in de spiegel Ik zie vermoeidheid Verdriet Pijn Ik schud eens met mijn hoofd en probeer de spanning los te laten De nacht is nu voorbij Ik douche en daarna is het nog steeds vroeg Een enkele auto rijdt door de straat Ik beeld me in dat dat mensen zijn met een normaal leven, die naar hun werk rijden Die wakker geworden zijn na een nacht prima slapen, die hebben kunnen ontbijten zonder te kokhalzen

Mathilde Beverloo (26), moeder van Benjamin (2), verloor haar man Sebastian (31) en hun zoontje Jona (2).

Ooit had ik ook een normaal leven Toen zij nog bij me waren Het leven had, hoe zorgvol het vaak ook was, nog niet de zwaarte die het nu wel heeft Opstaan was lang zo moeilijk niet als dat het nu is Genieten niet zo ingewikkeld Leven überhaupt niet. Het is anders dan het ooit was. Ik verloor. Ik kreeg Ik verloor opnieuw En zo halveerde ons gezin van vier Ik werd een weduwe, Benjamin een half-wees en een woord voor een ouder die een kind verliest is er niet.

Regelmatig word ik wakker om 5 50 uur met een paniekerig gevoel Het is het tijdstip dat Sebas overleed Mijn lichaam weet het, herkent het Het is opgeslagen in iedere vezel. Het moment dat alle vastigheid onder mijn voeten weggeslagen werd

Allerlei gedachten gaan door me heen, terwijl ik me aankleed en verzorg Ze worden een halt toegeroepen als er vanuit een kamer verder een slaperig stemmetje

klinkt: „Hallo mama ” Hij zorgt er altijd voor dat ik weer uit de donkerte kan komen De mist trekt langzaam op en ik begroet ons lieve, goedlachse peutertje Ik doe het gordijn open en realiseer me dat dit het is. Ik red het. Soms is het weinig licht in het donker waar ik het mee moet doen Maar hij laat me zien hoe het toch goed is met weinig Als we maar bij elkaar zijn

Ooit had ik ook een normaal leven, toen zij nog bij me waren

BETUWE UITJE

Hétadresalshetgaatom hetplannenvanjouwuitje indeBetuwe.Verkende schitterenderegioopeen retroscooter,e-chopper, e-bikeofstep.Vissen,suppen, wandelenmetalpaca’s…Bij onskanhetallemaal.

Beleven inde Betuwe!

Hotelluxe

een eigen bungalow met de privacy van

MARKSTRAAT 1 • OPHEUSDEN • BETUWEUITJE.NL

Hebt u hart voor Hoorn?

Maak kennis! www predikhetwoord nl

Bid mee!

Bouw mee!

We willen alle inwoners van Hoorn bereiken en zijn druk aan het verbouwen om onze activiteiten te kunnen uitbreiden

Uw giften zijn welkom op rekeningnummer

NL44 RABO 0367 0874 21 ten name van Stichting Predik het Woord (ANBI)

Laat jezelf eens lekker in d de watten leggen.

• Bij aankomst een verrassing en fietsroutes.

• Elke dag een ontbijtbuffet én driegangendiner

www.bungalowparkhogehexel.nl

Inspirerend uitje voor jong én oud!

Stap in de wereld van zending.

50% korting op alle tickets.

Reserveer tickets op twr.nl/terdege

Gebruik de kortingscode

ZOMER23! (Geldig t/m 31-12-2023) Boek je tickets!

Laat het Evangelie overal horen!

ZOMERAVOND SING-IN

Stralend Licht

15 augustus | Barneveld twr.nl/live

Gratis krant bij het ontbijt

Sorbet in de zomerzon

Heerlijk fris en op en top zomers: deze sorbet met mango en passievruchten. Perfect als afsluiting van de barbecue. Of eet ’m gewoon zomaar in de zomerzon.

tekst: ANNA YILMAZ beeld: RENATE BLEIJENBERG-VAN LEEUWEN

Ingrediënten

* 300 ml water * 140 g suiker * 80 g druivensuiker (dextrose, te koop bij een natuurwinkel of grotere supermarkt) * 2 grote mango’s * 10 passievruchten

Bereiding

* Doe het water, de suiker en de druivensuiker in een steelpan en breng het aan de kook

* Roer tot de suikers zijn opgelost en haal de suikerstroop van het vuur Laat het afkoelen.

* Schil de mango en snijd het vruchtvlees in stukjes Je hebt 600 gram mango nodig voor het recept

* Snijd de passievruchten doormidden en lepel de inhoud eruit. Wrijf het vruchtvlees door een fijne zeef, zodat de pitjes achterblijven

* Doe de passievruchtenpulp samen met de mango in een blender, giet de suikerstroop erbij en mix alles tot een gladde massa

* Zet het mengsel een paar uur in de koelkast

* Verwerk het vruchtenmengsel volgens de gebruiksaanwijzing van de ijsmachine Mocht je geen ijsmachine hebben, zet het dan in de vriezer totdat het bevroren is Haal daarna uit de vriezer en mix in de blender Als het sorbetijs daarna te zacht is geworden, kun je het nog even terugzetten in de vriezer

Verfrissend

ANNA YILMAZ

Dit is op en top zomer: sorbetijs met mango en passievrucht. Vol en fris van smaak en heerlijk als verkoeling op een warme dag, na het zwemmen of als dessert bij de barbecue. Je kunt de sorbet ook heel goed gebruiken voor een spoom, een verfrissend drankje om je smaak te neutraliseren. Combineer het sorbetijs dan met prosecco. Om te zorgen dat dit zelfgemaakte sorbetijs niet keihard wordt, is een gedeelte van de suiker vervangen door druivensuiker. Dit zorgt ervoor dat het ijs tijdens het invriezen net iets minder stevig wordt. Zo kun je er gemakkelijk bolletjes van scheppen. Net zoals bij veel andere recepten kun je ook hiermee variëren. Denk aan een combinatie met frambozen en rabarber of aardbei en blauwe bessen.

Serie

hoofd en handen

DEEL 3

Zemen en debatteren

Hij is een glazenwasser met hoogtevrees en een wethouder die eigenlijk niet de politiek in wilde. Toch houdt Marco Kleppe (46) uit het Zeeuwse Kapelle van beide banen.

tekst: JACOMIJN ARIAKHAH beeld: WILLEMIENE SMITS

Het gemeentehuis in Kapelle is niet moeilijk te vinden. Op de hoek van het Kerkplein met zijn charmante oude huisjes staat een groot, veel moderner gebouw. De deuren zoeven er automatisch open. Behalve als je naar boven wilt om wethouder Marco Kleppe te spreken. Dan is er toch echt een receptioniste met een pasje nodig De wethouder werkt in een kamer van zo’n 4 bij 4 meter. Aan de muur hangen tekeningen van zoontje Bram Op een kast vormen in hout uitgesneden letters het woord ”economie” Een aandenken aan zijn tijd als economiedocent aan het Calvijn College in Goes. Zijn loopbaan is er geen van dertien in een dozijn De Zeeuw begint zijn carrière bij de Rabobank en werkt daar ruim zestien jaar als verzekeringsadviseur Tot er een reorganisatie komt en hij aangeeft te twijfelen of hij nog wel langer wil blijven „Je verdient in de financiële sector goudgeld, maar het gaat altijd over het slijk der aarde. Dat ging me tegenstaan ”

Het onderwijs trekt hem, merkt hij. „Ik heb tijdens mijn werk bij de bank veel financiële problemen gezien die voorkomen hadden kunnen worden als klanten kennis van zaken hadden gehad Dat was voor mij de drijfveer om te gaan onderwijzen, om jongeren een stukje financiële opvoeding mee te geven ”

Op kosten van zijn werkgever mag hij zich laten omscholen. Maar zover komt het niet. Er is een

SGP-wethouder nodig en Kleppe wordt voor deze functie gevraagd. „De onderwijsplannen heb ik toen tijdelijk in de kast gezet ”

PASSIE

Vier jaar lang vervult hij met passie zijn taak als wethouder. In 2018 is hij net herkozen als het doek voor hem valt De raad besluit, tegen

de afspraken in, voor zondagsopenstelling van de winkels in de gemeente Kapelle te stemmen.

Dat kan Kleppe niet met het SGPstandpunt verenigen Hij stelt zijn portefeuille beschikbaar en vertrekt uit het gemeentehuis.

Van de ene op de andere dag had hij niets meer omhanden.

„Mijn vrouw zei: Waarom ga je niet iets doen wat je leuk vindt? Iets waar je moe van wordt? En je weet, wie niet naar zijn vrouw luistert, mist 50 procent van de wijsheid die God hem gegeven heeft ” Met een lach: „Tenminste, dat staat ergens op een kaart die in ons huis hangt ”

Hij komt uit bij ramen wassen. Ook op advies van zijn vrouw. „Dat vind ik zulk leuk werk, daar word ik gewoon blij van. Thuis deed ik dat ook altijd. De ramen beneden dan. Die boven liet ik aan mijn vrouw over toen ik nog geen telescoopstok had, want ik heb hoogtevrees.”

Hij haalt 1000 euro van de spaarrekening, koopt materialen in bij een groothandel en probeert het geïnvesteerde geld vervolgens terug te verdienen. „Dat ging nogal vlot. De buurman vroeg me zijn ramen te wassen, en de buurman van de buurman, en daarna diens buurman. Voor ik het wist had ik een heel clubje mensen voor wie ik de ramen mocht doen Ook boven ja, al ga ik nog steeds echt niet de ladder op ”

Het onderwijs komt eveneens weer op zijn pad. „Kort nadat ik mijn portefeuille beschikbaar had gesteld, kon ik op het Calvijn College terecht. Al moest ik natuurlijk wel een lerarenopleiding doen.”

Drie jaar lang poetst, doceert en studeert hij. Tot 2021. Opnieuw komt er een onverwachte draai in zijn loopbaan „Ik had me voorgenomen om nooit meer politiek actief te worden, maar mij werd gevraagd weer op de lijst van de

SGP te staan. Samen met mijn vrouw heb ik hierover gedacht, gesproken en gebeden. Ik ben bij de fractie langsgeweest en dat voelde toch wel goed Toen er vorig jaar maart vervolgens verkiezingen waren, bleek de SGP een wethouder te mogen leveren Dat werd ik ”

MOOIE COMBI

Het ramen lappen komt daarmee op een lager pitje te staan. Hij combineert een korte periode het wethouderschap met het docentschap. Tot het Calvijn College aangeeft die combinatie niet werkbaar te vinden „Ik moest kiezen: fulltime voor de klas staan of parttime wethouder zijn. Dat werd dus het wethouderschap ”

Omdat het wethouderschap geen voltijdsbaan is, heeft hij sindsdien zijn zeem en telescoopstok er weer bij gepakt „Het is dat het glazenwassen nu zo succesvol is. Anders was ik misschien toch elders docent geworden Al sluit ik niet uit dat ik in de toekomst weer het lesgeven opzoek. Misschien ligt er voor mij wel een taak buiten het reformatorisch onderwijs.”

Het wethouderschap doortrekt zijn hele week, al is hij in de praktijk vooral op maandag en woensdag op het gemeentehuis. Op vrijdag doet hij juist weer niets voor de gemeente, maar staat hij de hele dag te poetsen.

Het glazenwassen en het wethouderschap is een mooie combi, vindt hij. „Van wethouder zijn wordt je hoofd wel moe, maar je lichaam niet Dat is het leuke aan werken met je handen. Als ik dat een dag gedaan heb, hoef ik na afloop niet te piekeren of de ramen wel echt schoon zijn, zoals ik weleens over mijn taken in de gemeente pieker. Maar ik voel wel aan mijn rug en schouders dat ik gewerkt heb. Dat geeft een fijn gevoel.

Kleppe krijgt soms verwonderde

reacties op zijn combinatie van banen Dat doet hem weinig „Alleen mensen die status belangrijk vinden, kunnen met het glazenwassen niet uit de voeten Toen ik in 2018 wethouder-af was, werd ik van de ene op de andere dag door sommigen niet meer gegroet Daar kan ik weinig mee.”

GRAPJES

Hoe zijn mederaadsleden zijn bijbaan vinden? „Aan het begin van het wethouderschap heb ik opgave gedaan van mijn nevenactiviteiten, daar zijn toen geen opmerkingen over gemaakt Maar in de vergadering worden er natuurlijk weleens grapjes gemaakt als „Je stond zeker op een ladder toen je dit bedacht?” Dat vind ik prachtig, zulke opmerkingen.”

Als glazenwasser brengt hij graag een beetje licht in het leven van een ander, en niet alleen door een schone ruit. „Ik word veel ingeschakeld door ouderen Soms verzinnen ze nog een ander klusje voor me, zodat ze wat langer aanspraak hebben Als ik op die manier een beetje vreugde in hun leven kan brengen, dan doe ik dat graag ”

Het is geen gemakkelijk beroep, het lappen van ramen. Zijn respect voor zijn beroepsgenoten is daarom alleen maar gegroeid. „Ik heb de vrijheid om klanten te weigeren en hoef niet op zaterdagen te werken Moet je alleen met dit werk je brood verdienen, dan heb je die luxe niet ”

Blijft hij nog lang met water en telescoopstok in de weer? Hij weet het niet. „Ik heb nooit aan carrièreplanning gedaan Voor nu is het goed, en als de Heere iets anders wil met mijn leven, volg ik daarin. Of dat nu richting het onderwijs is of iets heel anders. Maar als ik zelf kon kiezen, was ik nu wethouder, glazenwasser én docent ”

Thuis bij een poort

Gouden tijden gaan voorbij, op overvloed volgt onbehagen. Maar wat er ook verandert, de Waterpoort van Sneek trotseert fier de tijden. De koperen vaandels op de torens glinsteren. En als in Sneek de zon eens wat minder schijnt, dan nog heeft elke wolk een zilveren rand.

tekst: MARTIJN DEN HOLLANDER beeld: RENATE BLEIJENBERG-VAN LEEUWEN

Langs de Geeuwkade liggen motorjachten aangemeerd. De Tjitske Anna, met patrijspoorten en als stootrand een dik touw, ligt naast de Pierrot. Een volgend jacht is Friend-ship gedoopt. Links van de kade gevels uit 1900, rechts het groenblauwe water van de Kolk Boven de statige Waterpoort hangen wolkenflarden. Een gepensioneerd paar in een rubberboot met buitenboordmotor zet koers naar de stadsgracht en passeert de Wonderbrug. De man, die stuurt, heeft een zilverwitte baard Het horloge van de vrouw, om een gebronsde pols, licht op. Een bruine jachthond met lange vacht zit op de boeg

WATERPOORT

Aan de Waterpoortsgracht staat een rij fraaie herenhuizen uit 1868. In de vensters en langs de stenen trappen met smeedijzeren hekwerk bloeien de petunia’s uitbundig. Een meeuw scheert over de poort Op een muurtje in de zon knapt een man een uiltje. De klok van de Waterpoort slaat, vijf minuten voor het halve uur Toeristen in een praam luisteren naar het verhaal van hun gids. Er staat een verkoelende bries Fietsers wachten voor de geopende Lemmerbrug, een zeiljacht vaart de Kolk op „Is dit de Waterpoort?” vraagt een vrouw in gebloemde outfit. „Ze zeiden dat het nog ver lopen was ” Dat blijkt mee te vallen De eeuwenoude poort, hét symbool van Sneek, heeft de vraag hopelijk niet gehoord

OVERVLOED

Een groep jongens geniet van een ijsje, net gekocht bij ijssalon IIskâld. „Butter, broad en melk út un beker, wie dat nyt sêge kan is gyn échte Sneker”, luidt een dichtregel op de stoep.

Even verderop, in de gracht langs het Hoogend, staat de Fontein van

Fortuna. Een man op een gouden bol draagt een hoorn waaruit water klettert De toelichting bij het kunstwerk meldt dat overvloed net zo snel gaat als hij komt. „Kijk maar naar de geschiedenis van Sneek.”

Stokroos en verbena bloeien langs prachtige oude geveltjes Bakkerij De Haan, op de hoek van het Grootzand, lokt klandizie met koffie en koel Spawater Op een uithangbord staat: „U kunt het wel of niet geloven, maar hier brandt de warme bakkersoven ” Een jongetje kijkt verlekkerd naar de gevulde koeken in de vitrine.

SNOEPWINKEL

Achter de toonbank van Ut Snoepke aan het Grootzand staat Corry Jorritsma, een „geboren en getogen Sneker.” Hoe typeert zij de stad? „Het Sneek van vroeger of van nu? Er was hier een heel mooie markt over de hele gracht, van voor tot achter. Nu zijn er nog maar een paar kraampjes Het verandert allemaal. Maar het komt ook wel weer goed. De oude uitstraling van Sneek zit er nog steeds in.” De Friese stad heeft aantrekkingskracht, met zijn Waterpoort en winkels aan de grachten. „De Waterpoort is ons thuis, die kunnen we niet missen. De Martinikerk is voor menigeen ook heel belangrijk.”

De snoepwinkel van Jorritsma ademt vervlogen tijden, met in de etalage Ot en Sien en oude blikken drop, pepermunt en wybertjes „Vond je vroeger als kind 50 cent, of kreeg je een gulden voor je rapport, dan mocht je naar de snoepwinkel. Nu is het andersom: opa’s en oma’s kopen snoep voor hun kleinkinderen. Als kinderen zelf komen, leren ze rekenen en keuzes maken Eén jongetje komt elke week in de winkel. Zo leert hij rekenen. Dat zijn kleine, maar mooie dingen ”

Tips van de fotograaf

* Filsen: leuke theewinkel. Meer dan honderd soorten losse thee én een theesalon.

* Sterk en Sveer: kleurrijke woonlifestylewinkel met als motto: ”Je hebt het niet nodig, maar wordt er wel blij van”. Dat klopt helemaal!

* Royaal belegd: eetboetiek. Heerlijke koffie met huisgemaakte, kleurrijke taartjes, maar ook ontbijt en lunch, gezonde smoothies en sappen. Alles biologisch.

* Proeflokaal Sneek: lunch en diner met kleine wereldgerechten naar keuze.

* Seizoensgebonden: boeketten van zijde, kleurrijk en ambachtelijk gemaakt.

MARTINIKERK

De ruiten van een gesloten antiekzaak weerspiegelen de Scharnestraat, waar mensen op het terras zitten van café De Bakkersdochter. Wie zijn neus tegen het glas duwt, ziet binnen klokken en lampen, vazen, mahoniehouten kasten en serviesgoed.

Aan het Oud Kerkhof staat de Grote of Martinikerk, met het vrijstaande klokkenhuis. Een bord aan de straat heet de bezoeker welkom. Binnen is het licht. Vanaf het met goud versierde Schnitgerorgel dwarrelen de zachte tonen van een bekend lied de kerk in. „’k Zal immer verkeren in ’t huis mijnes Heeren ” De woorden klinken in stilte, onder de eikenhouten gewelven. De consistoriekamer is te bezichtigen. Zonlicht dringt door de dikke gordijnen van oranje

velours. Grijsblauwe lambrisering, een grote spiegel boven de schouw, links daarvan een Friese staartklok. Aan het versierde plafond hangt een kroonluchter. Een oud portret, ongetwijfeld van een predikant, kreeg een lage plaats: op de vloer, tegen de schoorsteenmantel.

In de kerk klinkt nu ”God enkel licht”, gevolgd door ”Jesu, meine Freude”. J.W. Schulte Nordholt vertaalde dit lutherse lied „Oude slang, wat raast gij? Muil des doods wat blaast gij? Wereld, raas en tier, vrees die mij wil dwingen, hoor, ik sta te zingen onbekommerd hier.” Dank aan de onbekende organist van deze zomerse middag.

ZILVEREN RAND

Voor de Wereldwinkel staan metalen vogels uitgestald,

handgemaakt in Zimbabwe. Koolmeesjes, een uil, een roodborstje en twee spechten. Een jong stel wandelt door het Nauwe Noorderhorne In de etalage van boekhandel Het Kompas staan Bijbels in een Jongbloed-uitgave, met bruine omslag. Wie even voor de winkelruit halthoudt, kan lezen: „U geeft een toekomst vol van hoop.”

Bij het Stadhuis aan de Marktstraat zijn de luiken gesloten Het gebouw, in rococostijl, is rijkversierd met beeldhouwwerk Verderop is het gezellig druk op de terrassen Bomen op het Schaapmarktplein zorgen voor welkome schaduw De brug over de gracht is getooid met zomerbloeiers. Aan het Grootzand verkoopt een cadeauwinkel bordjes met Friese spreuken. „Eltse wolk hat in sulveren râne.” En zo is het.

Vanaf het met goud versierde orgel dwarrelen zachte tonen de kerk in

Een kwestie van stapelen en uitproberen

Retro hanglamp

Oude plastic en melamine borden, bekers en kommen vormen de basis van deze lamp. Een leuke manier van hergebruik. De variatie aan vormen die je kunt maken, is eindeloos. Een grote kom onder, bordje erboven en een beker bovenop óf zelfs meerdere borden in één armatuur? Het kan allemaal! Een kwestie van stapelen en uitproberen.

tekst & beeld: LEONI VAN DER EEMS

STAP 1: Ga op zoek naar oud plastic of melanine servies Bordjes, kommen en bekers die je niet meer gebruikt of kinderservies

STAP 2: Speel met variaties in vorm om te bepalen hoe je lamp eruit moet zien Stapelen maar!

STAP 3: Ben je tevreden over je ontwerp? Bepaal dan het midden van de bordjes, bekers of kommen Zet hier een stip Op deze plek moet een gaatje komen waar het lichtsnoer doorheen past Gebruik hiervoor een boormachine met een boor in ongeveer dezelfde diameter als het lichtsnoer. In het voorbeeld is boor nummer 6 gebruikt

STAP 4: Door servies van zacht plastic boor je gemakkelijk heen. Iets lastiger is het om door het melanine te komen Je kunt het beste eerst met een kleinere boor voorboren. Doe dit voorzichtig, neem er de tijd voor en boor rustig Geef vooral niet te veel druk, anders heb je kans dat het melanine gaat

barsten

STAP 5: Als je overal een gaatje in hebt geboord, kun je de proef op de som nemen en ze een voor een aan het lichtsnoer rijgen.Veranderingen in je ontwerp kun je nu nog maken! Eindig voor een nette afwerking met een frisdrankdop

STAP 6: Tevreden? Nu kun je het servies spuiten in een kleur naar keuze Gebruik voor een betere hechting eerst primer Verwijder wel eerst het lichtsnoer en bedek de ondergrond met karton of kranten Heb je servies gebruikt in kleuren die je mooi vindt en die goed matchen? Dan hoef je het niet te verven en kun je deze stap overslaan

STAP 7: Als het servies mooi egaal gekleurd en goed droog is, kun je de stukken weer aan het lichtsnoer rijgen Mooi strak op de fitting.

STAP 8: De retro hanglamp is klaar Nu is het een kwestie van een lamp in de fitting draaien en ophangen!

plastic borden, kommen, kopjes, dop boormachine hangend lichtsnoer /lichtpendel met fitting

verfspray in kleur naar keuze (bijvoorbeeld Spectrum of Edding) eventueel primer

SPELREGELS

1. Elke goede oplossing levert punten op Hebt u vragen over puzzelaantal e d , stuur dan een aan uzelf geadresseerde, gefrankeerde retourenvelop mee

2. Zolang de antwoorden nog niet in Terdege staan, kunt u uw puzzeloplossingen inzenden (eventueel twee afleveringen tegelijk)

3. Eén inzending per abonnementadres

4. Wie in totaal 200 punten heeft, ontvangt een prijs Overgebleven punten (staan vermeld achter de naam van de winnaar) gaan mee naar de volgende ronde

5. Stuur oplossingen op één briefkaart (gebruik alleen een envelop als u een gefrankeerde retourenvelop meestuurt) naar: Miranda van der Hart, Kersenweg 1 A 4416 PT Kruiningen of naar puzzelbox@ kliksafe nl Vermeld de puzzelnummers en uw adres

6. Zendt u voor het eerst in, zet dan ‘nieuw’ op uw briefkaart

7 Prijswinnaars verliezen hun punten als ze een jaar niet hebben ingezonden Ze beginnen dan weer met nul punten

A-23 BIJBELSE PUZZEL (2 PT)

Zet de ”muzikale woorden” op de juiste plaatsen in de hokjes De letters in de verticale kolom vormen de vindplaats van een levitische onderwijzer in de muziek

Cimbaal – fluit – harpen – kleppen – kinnor – leannoth –neginoth – nevèl – orgel – ratel – reien – schalmei – schelletje – scheminith – sjofar – snarenspel – tamboerijn –trompet – zangers

Inzenden: de naam van deze onderwijzer en de vindplaats

E-23 LETTERGREEPTRAP (1 PT)

Inzenden: alle woorden.

Vul horizontaal en verticaal dezelfde lettergrepen in

1 rust, 2. optocht, 3. adem, 4. vliegveld, 5. kozijn, 6. failliet.

B-23 KRUISWOORDPUZZEL (2 PT)

Horizontaal: 1, vel, 4. zwemvlies, 6. droge wijn, 9. stad in Italië, 12. zoon van Jacob, 15. start, 17. oogsten, 18. explosief, 20. deel van een woord, 21. netto (afk ), 22. bode, 24. vod, 25. nijlreiger, 27. kunstzaal,29. deel van het gezicht, 31. oppervlaktemaat, 32 vis, 33. nood, 35 kolenemmer, 36. eens, 38 gebogen, 40. gebeurtenis, 41. mogelijkheid, 42. bast, 43. materiaal, 45. strook, 47. spek, 49. fruit, 51. deel, 52. jong dier, 54. land in Azië, 56. bloem, 58 embleem, 59. prijsopgave, 61. dronken, 62. houding, 63. vleermuis, 65. beker, 66. korting, 67. verbonden, 69. draagbalk, 70. sluiting,71. doek, 72 drank, 73. bon.

Verticaal: 1. rugpijn, 2. spot, 3. vreemde taal, 4. meertje, 5. binnen, 7. getijde, 8 hok, 9. slang, 10. verblijf, 11. hechtenis, 13. papegaai, 14. ongaarne, 16. toiletartikel, 18 Europeaan, 19. stempel, 22. schoeisel, 23 lichaamsdeel, 26. gebedenboek, 27. touw, 28. roem, 30. slotsom, 32. spel, 34 balie, 36. gewicht, 37. bevel, 39. brok, 44. gezichtsorgaan, 46. tijdperk, 47. marktkraam, 48. pil, 50. muziekinstrument, 51. deel van een sigaret, 52. kipkar, 53. Europese hoofdstad, 55. vreemde taal, 57. breekbaar, 58. inhoudsmaat, 60. erfelijkheidsmateriaal, 62 puistje, 64. bitterheid, 66. zoogdier, 68. achter, 69. opbergruimte.

D-23 FILIPPINEPUZZEL (2 PT)

1. ouderwets, 2 meubelstuk, 3. verlangen, 4. verwachting, 5. heden, 6. thans, 7. nu, 8. dagtekening, 9 gewoonte, 10. onderhouden, 11. postkoets, 12 slaapplaats, 13. tussenkamer, 14. vooruitzicht, 15. oude taal, 16. toekomstbeeld, 17 hedendaags, 18. geloof, 19. bestuur, 20. geloof, hoop en .

Inzenden: de woorden die ingevuld kunnen worden in de onderstaande hokjes

het woord dat ontstaat op de cijfers 29-44-37-50-11-32-56-25-43-8-1

C-23 CIJFERPUZZEL (2 PT)

Vul voor dezelfde letters dezelfde cijfers in M=17 O=8 S=10

Inzenden: het woord dat ontstaat op de cijfers 24-8-21-25-8-17-10-24-16-21-19-10-16-21-26-24-6-21-22.

Winnaars

200 punten: M. van Kleef, ’s-Gravendeel (2); J Klijn, Huizen (3); 600 punten: P de Bruyn-van Oort, Lopik (2); J.C v.d. Schoot, Werkendam (14); 1000 punten: J Oosterlee-Floor, Ooltgensplaat (13); J Jansma, Aldeboarn (0); fam. Hoornaar, Sliedrecht (2); J Lagendijk, Nieuw-Beijerland (15); J.G. Meijers, Kamerik (7); 1200 punten: E. Buitenwerf, Zoutkamp (6); A. Kroon, Loenen a/d Vecht (4); 2200 punten: J Knulst, Tholen (3); 2400 punten: T Andriesse, Stavenisse (7); Blok-van ’t Land, Randwijk (7); E. Eijkelenboom, Krimpen a/d IJssel (3); 2800 punten: J Verburg, Krimpen a/d IJssel (0); 3000 punten: W Schuitemaker-Tijhuis, Rijssen (3); 3200 punten: M.C Zaal-Hijkoop, Schoonrewoerd (2); 3400 punten: J v.d. Meer-Dekker, Nijemirdum; 3800 punten: G. v.d. Stelt, Rotterdam (4); J Blankestijn, Lunteren (3); 4200 punten:

L. Oosterwijk-Ridders, Sliedrecht (8); 4600 punten: L. Schot-Blaak, H.I.-Ambacht (6); E. Groenendijk, Krimpen a/d IJssel (7); fam. Van Manen, Waarde (11); 5000 punten: A. Heijkoop-Groeneveld, Aalsmeer (4); 5200 punten: N. Hoogendoorn-Honkoop, Werkendam (14); 5400 punten: D Barneveld, Houten (0); G.P Sinke-van Oostrum, Krabbendijke (1); 6000 punten: J.M. van Laar, Ommeren (0); W Verhoog, Putten (1); 6200 punten: G. Hoogwerf-Palsgraaf, Nieuwerkerk a/d IJssel (11).

Graag bij de volgende oplossingen aangeven welke prijs u wilt. Deze boeken zijn te kiezen:

• ”Terdege-agenda 2024”;

• ”Agenda Mattie de Bruine 2024”;

• ”De klacht van een zondares”, door

A-20-21 Oplossing: Genesis 8:22, Spreuken 30:25, Lukas 21:30

B-20-21 Horizontaal: 1. verzoek – coat –

EHBO, 2 agaat – vaan – pel – oor, 3. sopraan – reiger – ma, 4. tip – fatsoen – emelt, 5. Esla – lias – Rolex – ei, 6. stotteren –bijna – de, 7. eethuis – teelt – mes, 8. rest – inert – RD – aero, 9. vlaag – gnoe – vijg –non, 10. Italië – alle – no – sla, 11. collega – dito – ooit, 12. estate – leger – glee. Verticaal: 1. vaste – service, 2. egoïst – eelt –os, 3. rap – plots – aalt, 4. Zarfath – tal – la, 5. ot – aaltuig – iet, 6 evatie – Inge – ge, 7 kans – arsenaal, 8 ca – roset – Rolde, 9 oneer – netelig, 10. apin – ober – vete, 11. tegel – ijl – dij – nor, 12 element – agoog, 13. hor – examen – sol, 14. bom – leder –olie, 15. oratie – sonate. Zomermaand.

C-20-21 1. zuiver, 2. rococo, 3. oenau, 4 uranium, 5. muskus, 6. steppe, 7. exact, 8 terreur, 9. raap, 10. poreus, 11. satire, 12. etage, 13 einder, 14. rammei, 15. intimi, 16 Inez, 17 ziezo, 18. Otterlo, 19. opbod, 20 dille, 21. emotie, 22. ervaren, 23. naturel. Zomerseizoen, rustperiode

D-20-21 1. thermometer, 2. wandeling, 3 lectuur, 4. fietspad, 5. verpozing, 6. strandmeer, 7 inpakken, 8 bungalow, 9. Rivièra, 10 planning, 11 navigatie Ontspanning

E-20-21. 1. vertier, 2. Evriet, 3. veter, 4. teer, 5 ree, 6 re, 7. roe, 8. toer, 9. roest, 10. nestor, 11 sporten; 23 klinkers

Catherine Parr;

• ”Brieven van een lieve moeder en oma”, door Mary Winslow;

• ”Vrijheid door het Evangelie”; door Wilhelm Busch;

• ”Een hartelijke nodiging”, door Thomas Boston;

• ”Vergeving!” door Jeroen Kriekaard;

• ”Schuurtjesvolk”, door Huib de Vries;

• ”Kleur het jaar door Kleurplaten bij de christelijke feestdagen”, door Linda Bikker;

• ”De sterkste band”, door Geesje Vogelaar-van Mourik;

• ”Schuilen in de schaduw”, door Nelleke Wander

Meer informatie: www debanier nl

Doorgedraaid

„Johan, wil je even naar het ziekenhuis?” Ik ben vanmorgen nog maar net aan mijn dienst begonnen als deze vraag mij gesteld wordt. Het gaat om een doorgedraaide man, die vannacht is aangehouden. Hij wordt ervan verdacht zijn vriendin mishandeld te hebben Vanwege zijn gewelddadig verleden en de mogelijkheid van een wapen is het arrestatieteam ingezet.

Omdat er zorgen over zijn gezondheid zijn, is de verdachte naar het ziekenhuis gebracht Nu moet hij worden overgebracht naar het cellencomplex „In het verleden is hij erg agressief geweest, ook tegenover de politie, dus ze willen er een paar handen bij”, krijg ik te horen „Neem ook even een scheurpak mee ”

In het ziekenhuis zie ik hem liggen Een boom van een kerel, onder de tatoeages

Politieagent Johan

Dubbeldam en ambulancechauffeur

Jan de Vries schrijven om de beurt een column

Hij ligt naakt, met armen en benen vastgebonden, in bed

Een spuugmasker moet voorkomen dat hij ons in het gezicht tuft Ondanks alles ligt hij te slapen

De verpleegkundige geeft aan dat de man is gesedeerd en dat hij wel wakker gemaakt kan worden Omdat we hem moeten vervoeren, maken we zijn benen los en hijsen we hem in het scheurpak, een soort overall We boeien hem en zetten de man in het politiebusje „Ik moet plassen”, brabbelt hij. Dus voordat we wegrijden, laten we hem nog een plasje doen in een urinaal. Niet een klusje dat ik zelf had bedacht toen ik mijn dienst begon Vanwege zijn agressieve verleden ga ik naast de verdachte zitten om hem tijdens de rit te kunnen begeleiden en eventuele agressie te beperken. Al snel blijkt dat het een rustig ritje wordt Daar zit hij dan, een boom van een kerel, in de boeien, met een spuugmasker op Verdacht van zware mishandeling van zijn vriendin en met veel geweld door het arrestatieteam uit zijn huis gehaald. Hij zegt niet veel. Sterker nog, zijn hoofd zakt steeds meer in de richting mijn rechterschouder Het duurt niet lang of hij valt in slaap, op mijn schouder Ik laat het maar gebeuren Na twintig minuten komen we aan bij het cellencomplex. Ik maak een beweging met mijn schouder en meneer schiet wakker Ik doe maar net alsof er niets gebeurd is

Daar zit hij dan, een boom van een kerel, in de boeien, met een spuugmasker op

„Van tapijtleggers zijn we inrichters geworden”

tekst & beeld: NIEK STAM

Onze opa Johannis Witte startte in 1975 met een tapijtwinkel in Goes Sindsdien is het bedrijf uitgebreid tot een grote zaak met vier vestigingen. We verzorgen de inrichting van woningen, kantoren, zorginstellingen, scholen en dergelijke Van tapijtleggers zijn we inrichters geworden. Elk interieur doen wij compleet, van ontwerp tot aflevering Dus niet alleen vloeren, maar ook wanden, ramen, meubels, slaapruimtes en ook verlichting. Zo compleet mogelijk werken, daar krijgen wij een boost van. Momenteel is de derde generatie aan de slag en hopelijk krijgen de kinderen die nu klein zijn, ook interesse in dit werk. Een mooi recent project was de inrichting van de Kop van het Dok, de woontorens in Vlissingen, een megaklus En ook het hoofdkantoor van de DB-groep hebben we laatst mogen inrichten, dat is een plaatje geworden. Ons motto is: ”Doe maar gewoon” en bedrijfstradities hebben we niet echt. Of het moet zijn dat we op bid- en dankdagen gesloten zijn. Vroeger was dat vrij normaal, maar ondertussen is het bijna een bijzonderheid.

Een leuk voorval was bij oplevering van de Kop van het Dok. We hadden daar voor alle afzonderlijke appartementen ideeën ontwikkeld op de zaak, maar de producten ter plekke krijgen, bleek nog best een uitdaging Dit omdat de liften daar relatief klein zijn en ook de trappen niet handig zijn geplaatst. Dan moet je even omdenken en creatief zijn. Uiteindelijk hebben we alles langs de buitenkant naar binnen gehengeld.”

Schatten

Het is maar een klein berichtje in de krant: Marie Kondo, de Japanse bestsellerauteur die de hele wereld leerde om te ontspullen, heeft het ideaal van een opgeruimd huis nu zelf opgegeven. De reden: ze heeft inmiddels drie kinderen. Ik glimlach als ik het lees en voel me zowaar een beetje getroost Zie je wel, zo gek is het niet dat het mij ook niet lukt.

Neline is getrouwd en moeder van Martha (9), Abel (8), Jolijn (6), Reinout (4) en Sifra (2).

Toch zou het jammer zijn om het hele idee van ontspullen nu ook maar bij het grofvuil te zetten Het is voor iedereen winst als we genoegen leren nemen met minder Onze onverzadigbare honger naar spullen veroorzaakt elders op de wereld immers enorme afvalbergen En zelf verliezen we met ons leven in overvloed ook iets waardevols Neem de oude schoenendoos met een paar brieven en foto’s van vroeger – ze werden gekoesterd en met grote zorg bewaard voor het nageslacht Nu zitten we met honderden foto’s per maand en duizenden appjes op onze telefoon We bewaren ons een ongeluk, maar verliezen intussen uit het oog wat echt kostbaar is Natuurlijk weten we het wel: niet het vele is goed, maar het goede is veel Maar het is nog niet zo makkelijk om daar echt naar te leven Zeker niet als je zoals ik uit een geslacht van jager-verzamelaars stamt (koopjesjagers en spullenverzamelaars om precies te zijn) Die afkomst laat zich moeilijk verloochenen Ik probeer echt wel duurzame keuzes te maken, maar als ik bij de Kruidvat moet zijn voor een pot gel en een kam, kan ik het toch niet laten om langs de schappen met afprijzingen te lopen en kom ik soms zomaar met een volle tas thuis Leren ontspullen is voor mij dus nog werk in uitvoering En zoals Marie Kondo ontdekte: als je eenmaal kinderen hebt, wordt het er niet makkelijker op. Zo kwam Martha een poosje terug thuis met drie verschillende schoteltjes, twee papschaaltjes, een paar lepeltjes en een dinerbord „Ze gingen op school de keuken verbouwen, en er lag een briefje bij van gratis meenemen”, verklaarde ze. „En namen andere kinderen ook nog dingen mee?” vroeg ik „Dat niet Ze wisten denk ik niet zo goed wat ze ermee moesten, of ze hadden thuis al genoeg ” Juist ja Inmiddels hebben Martha’s schatten een plekje gevonden in onze keukenkastjes. Het paste nog net.

We bewaren ons een ongeluk, maar verliezen intussen uit het oog wat echt kostbaar is

Volgende keer

22 AUGUSTUS 2023 (OVER DRIE WEKEN)

Niets missen van Terdege?

Neem nu een abonnement!

We willen weer groen in huis. Terwijl er buiten naar hartelust tegels worden gewipt, kruiden gekweekt en groenten gezaaid, heeft binnen de kamerplant zijn plek heroverd. Niet zo gek, want van planten word je blij.

Het tot jaloersheid verwekken van Israël is geen opdracht van de kerk, maar Gods eigen werk. Tot die conclusie kwam ds. J. Snaterse, predikant van de hervormde gemeente in Hoogeveen.

Nieuwsgierige koeien en heerlijke kaas. Welkom in de Krimpenerwaard!

We verkennen de 50 kilometer lange KoeKaasRoute. Tip: ga op donderdag, dan is er kaasmarkt in Gouda, compleet met handjeklap en klompen.

Gouden sieraden, duizenden munten, maar ook een kunstheup en een mortiergranaat. Arie de Bode, directeur van afvalverwerker Heros, kijkt niet op van een vreemde vondst in de bergen restafval die het Zeeuwse bedrijf verwerkt.

Van maandag tot en met zaterdag is de 76-jarige orgelbouwer Jan van den Heuvel om zeven uur ’ s ochtends present in zijn bedrijf. Orgels hebben voor hem geen geheimen meer. „Ik ken ze in hun ziel.”

Terdege is een reformatorisch familieblad en verschijnt elke twee weken Terdege is een onderdeel van Erdee Media Groep (EMG) EMG legt van abonnees gegevens vast voor de uitvoering van de (abonnee)overeenkomst en om u te informeren over producten en diensten van EMG

Postadres: Terdege, Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn

Bezoekadres: Laan van Westenenk 12, 7336 AZ Apeldoorn

Telefoon (algemeen): 055 - 5390333

Fax: 055 - 5419318 E-mail: redactie@terdege nl

Directie: ir C Heutink

Hoofdredactie: dr ir S M de Bruijn

Bladmanager: Jeannette Zeeman-van Grol tel 055 - 5390333

Chef-redacteur: Gisette van Dalen-Heemskerk tel 055 - 5390333

Redactie: Jacomijn Ariakhah-Hoekman, Martijn den Hollander Annemieke Fieret-van den Berg Huib de Vries, Karolien de Jager

Vormgeving: Marthe Kok-Roukens Jendy Pieterse Esther Karman-Rap

Communicatie: Erica Schulenburg-Immink

Abonneeservice: tel 055 - 5390300, e-mail: abonneeservice@erdee nl

Advertenties: Tel 055-5390499

e-mail: advertentie@erdee nl

ISSN: 1382-9076 Giro 719 502 (Erdee Media Groep)

Druk: Damen Drukkers bv Werkendam

Abonnementsprijs: maandincasso € 9,60

De 40e jaargang loopt tot 1 oktober 2023

Abonnementen kunnen op elk moment ingaan

Opzegging: Een maand voor einde abonnementsperiode, bij voorkeur telefonisch via Abonneeservice

Adreswijzigingen: Schriftelijk, drie weken vóór ingangsdatum

Aansprakelijkheid: Terdege is op geen enkele wijze aansprakelijk voor producten en diensten die aangeboden worden door adverteerders in deze Terdege

Dit geldt ook voor de integriteit van de adverteerder

Meer info: terdege nl; erdeeservice nl

Het is verboden Terdege zonder toestemming op te nemen in, of ter beschikking te stellen van een leesportefeuille Terdege is op geen enkele wijze verantwoordelijk voor de kwaliteit of integriteit van producten en diensten die in de advertenties worden aangeboden

Voor alle in deze uitgave genoemde toekomstige data geldt Deo volente

Terdege in braille, grootletter en digitale vorm: Terdege is in braille, grootletter, digitale en in gesproken vorm verkrijgbaar bij Bibliotheekservice Passend Lezen, tel 070-338 15 00, E-mail: klanten@passendlezen nl, Postbus 84010 2508 AA Den Haag

Terdege ALS EERSTE op de mat Altijd de KITS bij Terdege

Leuk voor kinderen, maar ook ouderen slaan dit informatieve KINDERMAGAZINE graag open Regelmatig LEUKE CADEAUTJES

bij ons magazine

Een gratis KALENDER bij het dubbeldikke winternummer

Elk nummer geven wij VIJF BOEKEN weg aan trouwe abonnees

Trouwe puzzelaars krijgen bij elke tweehonderd punten een MOOIE PRIJS Korting bij onze EVENEMENTEN (o.a. het Oranjeconcert, de vriendinnendag etc.)

Leuke VERRASSING vanwege ons JUBILEUM (alleen bij jaarabonnement)