Groningen Magazine 2016 NL

GRONINGEN ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN | 2016

ADVIESPRIJS E2,95

RONDJE DIEPENRING

VERKEN DE GRONINGER GRACHTENGORDEL

PRONKHUIZEN BORGEN UITGELICHT

CREATIEVE KWEEKVIJVER

ONTWERPTALENT UIT STAD EN OMGEVING

WANDELEN DOOR WESTERWOLDE HAAST JE LANGZAAM

LANGS DE KUSTLIJN VAN LAUWERSOOG TOT DELFZIJL

PROEFABONNEMENT Maak kennis met Noorderland - het lifestylemagazine over het goede leven in Noord-Nederland. Iedere uitgave is een ontdekkingstocht door het prachtige (buiten)leven, langs verrassende bezienswaardigheden en met de leukste activiteiten.

Noo rder land d oorderlan N NR 3 • AP

an d • nu

RIL /M EI

2016 • €6,

99

VOLKSJONGEN EN VAN HET DRENTSE VE natuur DE SPORT VAN HET

NUVO3GELSPOTTEN

N U MMERS VAN €16,80 VOOR

DE SMAAK VAN WELEER

WIN EEN Verleden BOOTTOCHT DE TRAGEDIE VAN T.W.V. €400 PAESE

natuur

LI FE ST

BALLOËRVELD

Y LE M A

G A ZI N

NS-MODDE OP DE GROTE RGATSTILLE HEIDE

nostalgie THUIS IN DE MIST VAN TIJD

E O V ER N O O RD -N

ED ER L

AND

EEN HUIS VOL HERINNERINGEN

+

REIS TERUG NAAR KINDERFANTASIE

interview

KOKKELVIS SER MET

OP HET SCHOOLPLEIN

binnenkijken

01602

ANTIEKHOEVE VERGET EN MA BOER E14 IT VERLAT FOpnieuw OPEN ontdekt FRIS &&

RESP VOOR HET ECT WAD

het voorjaar in

PAD 66 8 719189 2351

IN UITHUIZEN

binne

BIJ DE COM nkijken MANDANT VAN

la werelde rfgoedngs

KAMP WES TERBORK

01603

EVERT TEN NAPEL

WINTERKOST

RL AN D

235166

interview

3X

NO OR D- NE DE GA ZIN E OV ER

8 7191 89

2016

LIF EST YLE MA

• 20 16

• numm er 2 •

LIFEST YLEMAGA ZINE OVER NOORD-NEDERL AND

mm er 3

Noorderla nd

oorderland

No ord erl

IL 2016 • €6,99

Noorderland • nummer 1 • 2016

N

NR 2 • MAAR T/APR

NR 1 • JANUARI /FEBRUARI 2016 • €6,99

ABONNEMENT STOPT AUTOMATISCH!

Noorderland

LI FEST Y LE M AG A Z I N E OV E R N OO RD - N E DE RL A N D

Om van deze aanbieding gebruik te maken, ga je naar: www.noorderland.nl/marketinggroningen

VOORWOORD

WELKOM

te vinden in wereldsteden als Londen en

niet all that qua winkels, maar we hebben

New York. En hoe prachtig ik deze plekken

alles. Het is overzichtelijk, knus, druk en

ook vind, ik ben maar al te blij als ik het

rustig tegelijk. De mensen zijn vriendelijk,

Julianaplein weer op rijd. Als ik dan via

de meiden zijn knap en de echte Stadjers

het Emmaviaduct de totaal niĂŠt indruk-

sieren de stad. Het zit vol importstudenten

Ik kan wel stellen dat de drukte van mijn

wekkende skyline van Groningen zie, voel

en dat maakt dat er altijd wel wat te doen

agenda de laatste jaren een behoorlijke

ik de rust weer terugkeren in mijn hoofd.

is. Feestjes zat! Maar als je de rust op wilt

vogelvlucht heeft genomen. Ik breng mis-

Het is thuis. De biertjes in De Pintelier, de

zoeken of romantisch wil doen, rijd je rich-

schien wel meer uren door buiten de stad

gezelligheid van De Uurwerker, de zweten-

ting het Hoornsemeer. Er zijn enorm veel

dan dat ik daadwerkelijk in Groningen ben.

de mensen in De Shooters. Ik ben echt een

verschillende keukens en het wordt met de

Wat in essentie heel fijn is natuurlijk, maar

centrum-mannetje. Uren kan ik er rondwan-

week hipper. De stad ademt muziek, kunst

ik zou liegen als ik zou zeggen dat het altijd

delen, mensen kijken terwijl ik beats luister

en creativiteit! Ik kan me niet voorstellen

even leuk is. Ik mis Groningen nogal snel.

en nieuwe teksten bedenk. Eerlijk is eerlijk;

om hier weg te gaan. Het moment van thuis

Ik ben, behalve door de hele Benelux, veel

in het eerste opzicht lijkt de stad misschien

komen hier is goud waard.

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

3

INHOUD 78 STRUUNTOCHT DOOR GRONINGER PAREL

32 350 JAAR MARKT 68 DE VEENKOLONIËN

12 RONDJE GRACHT

55 WADDEN: DE DOLLARD 4

INHOUD

50 BOURTANGE 60 GRONINGER WIERDEN

74 BORGEN: MENKEMABORG EN ALLERSMABORG 58 VAREN: OLDAMBT VANAF HET WATER

7 Waarom Groningen?

8 Inspiratie opdoen De kaart van Groningen 10 Regio’s in beeld 12 Rondje gracht 16 GRID Grafisch Museum 18 Ontwerptalent in Groningen 23 Shoppen in Groningen 27 D’Olle Grieze 32 350 jaar markt 37 Smaakvol Smaeck 40 Gronings goud Gebrouwen in Groningen 42 Parkeren 44 Lauwersmeer 48 Kerken Het wonder van Aduard 50 Bourtange 55 Wadden De Dollard 58 Varen Oldambt vanaf het water 60 Groninger wierden 2500 jaar terug in de tijd kijken 62 Gronings goud Van Groninger hand 64 Bijzonder overnachten 65 Arrangementen 66 Must see 68 Historie De Veenkoloniën door mensenhanden gemaakt 72 Natuur De Hondsrug 74 Borgen Menkemaborg en Allersmaborg 78 Wandelen Struuntocht door Groninger parel 84 Historische scheepvaart Groningen verbonden met water 87 Eropuit Avontuurlijke uitjes voor het hele gezin 88 Fietsen Westerkwartier, elke plek een nieuw decor 91 Musea 92 VVV’s 93 Evenementenkalender 2016 98 Colofon

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

5

ontdek

de schatkamers

van het oudste cultuurlandschap van Nederland!

9 april - 19 juni Vergezichten onderdeel van kunstexpositie De Klassieke Salon

1 juli - 31 oktober Het Wierdenmenu archeologische expositie over voedingspatronen van de prehistorie tot de Middeleeuwen Museum Wierdenland, Van Swinderenweg 10, 9891 AD Ezinge, www.wierdenland.nl

beleef de zee en ontdek de schatten van de aarde

ARCHEOLOGIE SCHEEPVAART HISTORIE GEOLOGIE SCHELPEN ZEEAQUARIUM ELKE DAG VAN 10:00 TOT 16:30 UUR

ZEEBADWEG 7A • DELFZIJL • TEL. 0596 63 22 77 INFO@MUZEEAQUARIUM.NL • WWW.MUZEEAQUARIUM.NL

WAAROM GRONINGEN?

G7 DE STAD GRONINGEN In de studentenstad met de jongste bevolking van Nederland vind je tientallen musea, galerieĂŤn, theaters en festivals waar je kunt genieten van nationaal en internationaal talent. Op de terrasjes met uitzicht op oude en nieuwe architectuur kun je welverdiend bijkomen van het veelzijdige winkelaanbod. Of bezoek een van de hofjes, tuinen of parken.

7 REDENEN OM GRONINGEN TE BEZOEKEN Wat maakt Groningen nu eigenlijk zo bijzonder?

Laat je verrassen door de verschillende gezichten van zowel stad als provincie met de Groningen 7.

De G7 is een selectie van voor stad en ommeland kenmerkende bezienswaardigheden.

G7 LAUWERSMEER Toen de Lauwerszee in 1969 van de Waddenzee werd afgesloten, ontstond het Lauwersmeer: niet voor niets een Nationaal Park. In dit indrukwekkende natuurgebied leven bijzondere dieren en planten in samenspel met het water. De dijken, kolken en coupures in de omgeving herinneren aan hoe ook de mens hier al eeuwenlang met het water samenleeft.

G7 WERELDERFGOED WADDENZEE De Waddenzee hoort thuis in de top van de door UNESCO uitverkoren Werelderfgoederen. Het is na het Alpengebied de grootste aaneengesloten wildernis van Midden Europa en het Groningse deel is nog het meest ongerept. Het gebied is van internationaal belang omdat het een kraamkamer is voor de Noordzee en een rust-, rui-, voedsel- ĂŠn broedgebied voor miljoenen (trek)vogels. Bovendien is het waddengebied een perfecte habitat voor zeehonden.

De bij eb drooggevallen zandbanken zijn veilige plekken om te rusten of om jongen te zogen.

G7 BOURTANGE Vaak belaagd, nooit veroverd. In de in oude glorie herstelde vesting Bourtange komt het verleden tot leven. Ook de omgeving verkennen is de moeite waard.

De regio Westerwolde staat bekend om zijn variatie: van bossen en heide tot beken en weilanden.

G7 BORGEN De Groninger borgen ontstonden uit middeleeuwse steenhuizen die uitgebouwd werden tot pronkstukken. Ze werden bewoond door adellijke families.

Ooit stonden er ruim honderd borgen in de provincie, maar veel daarvan zijn verloren gegaan.

Enkele van de zestien overgebleven borgen doen dienst als museum.

G7 KERKEN Trots uittorenend boven het maaiveld van Groningen staan prachtige, oude kerken, vaak in een sobere romaanse of romanogotische stijl. Een aantal van deze kerken zijn voor publiek opengesteld: een kwestie van de sleutel halen bij de buren.

G7 WIERDEN Groningen is bezaaid met wierden: eeuwenoude, door mensenhanden gemaakte heuvels die de bewoners meer dan duizend jaar lang beschermden tegen het hoge water. Door de bedijking werden ze overbodig en in sommige gevallen afgegraven. Waar dat niet gebeurde, staat de dorpskerk vaak nog steeds op het hoogste punt.

Ontdek zelf de Groninger G7. Deze zeven bezienswaardigheden vertegenwoordigen de meest karakteristieke kenmerken van Groningen. Meer Groningen op: > www.toerisme.groningen.nl ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

7

INSPIRATIE OPDOEN Aan de hand van deze kaart kun je de mooiste plekken van Groningen terugvinden. Speur de kaart af en ga op zoek naar de locaties die verderop in het magazine onder de aandacht komen. Doe inspiratie op en plan je bezoek! > Lees meer over de 7 wonderlijke Groninger gezichten op de volgende pagina.

8

ARRANGEMENTEN REGIO’S IN BEELD

LEGENDA 1 Aduard 2 Ter Apel 3 Bedum 4 Breebaartpolder 5 Wedde 6 Delfzijl 7 Eenrum 8 Ezinge 9 Oldehove 10 Hondsrug 11 Hornhuizen 12 Kropswolde 13 Lauwersmeer 14 Leek 15 Leens 16 Lettelberter Petten 17 Midwolda 18 Niebert 19 Noordpolderzijl 20 Nuis 21 Oldambtmeer 22 Onstwedde 23 Oudeschans 24 Paterswoldsemeer 25 Punt van Reide 26 Sellingen 27 Smeerling 28 Stadskanaal 29 Termunterzijl 30 Tolbert 31 Uithuizen 32 Veendam 33 Vlagtwedde 34 Vriescheloo 35 Wehe-Den Hoorn 36 Winschoten Illustratie: Kim Veenman

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

9

1

3

4

5

2

ZEVEN GRONINGER GEZICHTEN

1

WADDENLAND Zoals de sterrenhemel Bij het horen van de naam Lauwersmeer beginnen vogelkenners al te watertanden. In dit nationaal park met water, eilandjes en ruige graslanden broeden ruim honderd vogelsoorten en overwinteren tienduizenden ganzen. In het voor- en najaar is het vogelfeest het grootst. Maar het Waddenland is mĂŠĂŠr.

Als sterren aan de hemel liggen de dorpjes, boerderijen en oude borgen in het open land tussen Lauwersmeer en Waddenzee verspreid. Magisch!

> ANNEMARIE BERGFELD

Groningen is variatie. Elke streek heeft zijn eigen landschap en zijn eigen karakter. Ga met ons mee en ontdek zeven wonderlijke Groninger gezichten.

2

WESTERKWARTIER Aan weerszijden van het Van Starkenborghkanaal In het landschap van het Westerkwartier zie je de hele Nederlandse geschiedenis terug: keien uit de ijstijd; hoogveen, toen het na de ijstijden warmer werd; heide, ontstaan toen onze voorouders het hoogveen afgroeven en grasland, waar de heide werd omgeploegd tot bouwland. Bijna elke vierkante meter van dit landschap is door mensenhanden gemaakt. Het uitgestrekte, lege land ten noorden van het Van Starkenborghkanaal is een van de oudste cultuurlandschappen van Nederland.

3

EEMSDELTA Kerken, maren en borgen Boerderijen en borgen staan er als bakens in het landschap. Dit land aan de waddenkust is zo open als een landschap maar kan zijn: graslanden, slingerende sloten, kronkelende dijkjes onder hoge luchten en in het voorjaar overal fluitekruid. En natuurlijk de wierden, de woonheuvels die onze voorouders van klei, mest en afval bouwden. De meeste zijn gesierd met oude kerkjes.

10

7

Illustratie: Kim Veenman

6

REGIO’S IN BEELD

5

OLDAMBT Stil en kleurrijk In hét akkerbouwgebied van ons land worden aardappelen en graan verbouwd, én koolzaad dat in het voorjaar het land geel kleurt. Maar naast boerenland is het Oldambt ook natuur. Het Eiland van Winschoten heeft nog altijd zijn kenmerkende stuwwallen; het Hondhalstermeer, temidden van boomgaarden en grote herenboerderijen, is alleen per kano te ontdekken.

4

MIDDEN GRONINGEN Natuur en cultuur Het gebied was in vroegere dagen één groot natuurgebied, bestaande uit moerassen, veenbosjes en vele poelen en meertjes. Op de zandrug vind je naast de historische monumenten ook unieke tuinen en parkbossen. Door deze zandrijke ondergrond is hier een zeer gevarieerde vegetatie mogelijk en groeiden er altijd al veel bomen. Onderweg kom je een aantal bijzondere voorbeelden tegen waaronder het Kolhamsterbos en het parkbos van het landgoed Fraeylemaborg. Het voormalige moeras en watergebied is op sommige plekken opnieuw te beleven zoals in het natuurgebied Roegwold.

7

WESTERWOLDE

6

DE VEENKOLONIËN De rijkdom van het veen Tot in de 17de eeuw lag ten zuidoosten van de stad Groningen een enorm hoogveengebied dat tot ver over de Duitse grens doorliep. De turfwinning veranderde het landschap voorgoed.

Een strak patroon van kanalen en wijken werd aangelegd, met tientallen bruggen en sluizen. De 19de eeuw was hier de Gouden Eeuw, met houtzagerijen, scheepswerven en fabrieken. De monumentale huizen langs de kanalen getuigen nog van de rijkdom van toen.

Land van heide, bossen en kronkelweggetjes Wie geblinddoekt in Westerwolde gedropt zou worden, zou het misschien niet geloven: is dit ook Groningen? Westerwolde is een land van kronkelende paadjes, heide, bossen, vennetjes en kleine weilanden tussen boomsingels.

En het beekdal van de Ruiten Aa, een prachtrivier die ooit ruw werd rechtgetrokken, maar nu weer vrij mag kronkelen. Deze prachtrivier is de ruggengraat van Westerwolde.

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

11

GRONINGER DIEPENRING Tijdens een rondje Groninger Diepenring kom je oren en ogen tekort. Ruim drie kilometer grote en kleine geschiedenissen, bekende highlights en verrassingen.

Met de klok mee, met stadsgids Koos Lammerts, in een boog om de Martinitoren. > BERT NIJMEIJER

12

STAD: RONDJE GRACHT

J

e kunt een rondje Groninger diepen eigenlijk overal beginnen. Bij elke brug, elk pand, elk pakhuis. Over bijna elk huis is wel wat te vertellen en elke kade heeft een eigen geschiedenis, die vaak tot in de middeleeuwen teruggaat. Het hele jaar door zie je groepjes toeristen langs de gevels omhoog kijken.

De Diepenring is de grachtengordel van Groningen. Een riem van diepen, havens en singels om de binnenstad, voor een deel al in de middeleeuwen gegraven.

‘De Diepenring ligt als een spin in een web van waterwegen,’ vertelt stadsgids Koos Lammerts. ‘Van alle kanten komen

diepen op de binnenring uit.’ We doen een rondje Diepenring op de fiets, met de klok mee, in een boog rechts om de Martinitoren. Ruim drie kilometer, in twee uur; een verademing in de frisse, Groningse voorjaarszon.

Kunst aan de gracht We beginnen op het Hoge der A (1), meteen een van de mooiste stukjes Groningen. Met voorname panden, oude pakhuizen en de masten van de bruine vloot, die hier in de winter aanlegt voor stadse gezelligheid. De namen op de panden, zoals pakhuis Libau, huis Batavia en pakhuis Londen, verwijzen

‘ VANAF HIER VERTROKKEN DE SCHEPEN NAAR SCHIERMONNIKOOG EN AMELAND’

naar handel, Hanze en meer uit een rijk verleden. ‘Op nummer 9 heeft H.W. Mesdag gewoond, schilder van het Panorama Mesdag in Den Haag,’ vertelt Lammerts. ‘In het pakhuis aan de overkant had graficus en De Ploeg-schilder H.N. Werkman zijn atelier.’ Oude glorie, nieuwe bewoners. In modernere panden zitten een hotel, een bakker en een “Brussels” grand café. In het zomerseizoen is er een heerlijk terras aan het water.

Herinneringen aan toen ‘Tot de aanleg van de sluizen bij Zoutkamp, vanaf 1870 in gebruik, was dit

Bocht van Ameland.

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

13

DIEPENRING In de 19de eeuw werd de uitdrukking “een diepje om gaan” gebruikt om de wandeling om de stad mee aan te duiden. In het zuiden ging deze wandeling langs het nog niet gedempte Kattendiep en Zuiderdiep. Je kunt de wandeling nog steeds maken. Deze duurt ongeveer een uur.

1 2

1

2 9

een handelshaven,’ vertelt Lammerts.

In die tijd stond Groningen in open verbinding met de Lauwerszee en had je in de diepen nog eb en vloed. Op het eind van het Hoge der A zat de visafslag, die je nog terugvindt in de straatnamen Visserstraat en Vishoek. Vlakbij de haven vond je de rosse buurt. Daar, voorbij de brug, zat brouwerij De Sleutel, nu een mooi bruin café. Aan de overkant zit Havenzicht, nog zo’n café met een rijke historie.’

Op de hoek van de Noorderhaven komen de Drentse A en de “vergraven” Hunze bij elkaar, in de Bocht van Ameland. ‘Vanaf hier vertrokken de schepen naar Schiermonnikoog en Ameland.’ Nog altijd is het een van de meest gefotografeerde plekken van de stad, net als de achterliggende Noorderhaven zelf. De imposante pakhuizen, de oude zuivelfabriek in jugendstil, en het bootleven in de vrijhaven – een wereld van masten, touw, oliegeur – neemt ons mee terug in de tijd.

Langs het Lopende Diep Aan het eind van de Oude Boteringestraat stond de Boteringepoort, een van de vijf oorspronkelijke stadspoorten van middeleeuws Groningen. In het wachthuis zit het karakteristieke hotel Corps de Garde (2), waar je in de souterrain14

8 9

Illustratie: Kim Veenman

8

bar nog een stuk van de oude poort kunt zien. Het getij in de grachten liep tot de Spilsluizen. Het stuk ervoor werd vanwege de afwisseling van hoog en laag water het Lopende Diep genoemd.

Vandaar de lagere en hogere kadedelen, het Hoge en Lage der A. We gaan verder, langs de Ossenmarkt en de rechtbank aan de overkant en de patriciërshuizen van de Marktstraat verderop. Aan deze kant van de Spilsluizen vind je magazijn De Klomp, een antiek warenhuisje, waar je onder meer de wonderpan en streeploze raam-

wissers koopt (‘Overal gezocht, bij “De Klomp” gekocht’). Daar ook een pand met typisch Groningse schelpmotieven in de gevel. Hoe langer je stilstaat, hoe meer je ziet.

Koninklijk tintje We moeten verder, twee uur is bijna te krap. Voorbij de Maagdenbrug komen we bij de Prinsentuin (3), de tuin van het vroegere Stadhouderlijk Hof, nu het onderkomen van het “royale” hotel-restaurant Prinsenhof. ‘De kruiden uit de kruidentuin brachten het stad-

STAD: RONDJE GRACHT

3

3 4 5

Zelf een rondje Diepenring maken? Bij VVV Groningen zijn diverse wandelingen te koop die je meenemen langs de Diepenring. Of boek stadsgids Koos of een van zijn collega’s voor een stadswandeling via de VVV. > www.toerisme.groningen.nl

Rondvaartbedrijf Kool vaart dagelijks door de Diepenring om toeristen en inwoners de gelegenheid te bieden de geschiedenis van Groningen vanaf het water te bewonderen. > www.rondvaartbedrijfkool.nl 6

5

7

7

houderlijke eten op smaak. In de zomer bloeiden de rozen en de beukenhagen hielden de dames uit de zon,’ vertelt Lammers. Je kunt het nog steeds beleven, ruiken en proeven, terwijl het carillon van de Martinitoren (4) de kwartieren weg klingelt.

Verder langs de Stadsschouwburg (5), de in eclectische stijl gebouwde, roodgele cultuurtempel, even uitbundig als de podiumkunsten zelf. Een van de redenen waarom de theaterwereld zo graag naar Groningen komt. ‘In vroegere tijden waren het pelgrims die

naar de stad trokken: in de Martinikerk werd een stukje arm van Johannes de Doper bewaard, geloofden ze. In het siersmeedwerk van de Sint Jansbrug wijst Johannes naar de kerk verderop: daar moest je zijn.’

Favoriete toilet Terug naar waar we begonnen, langs de binnenkant van het Verbindingskanaal met deftige singels, naar de Sint-Jozefkathedraal (6), een stadskasteel in Loirestijl aan het Hereplein.

In het singelgras staan de meest

prachtige kunstwerken: het Veulen van Wladimir de Vries, het monument voor Werkman, van Armando en het Groninger Museum (7) van Mendini niet te vergeten. Een goudgeel, schots en scheef schip voor de kunst, een gebouw zonder gelijke in Nederland.

Koos Lammerts wijst op een villa van Berlage, de jugenstil van Huize Tavenier (8). Vroeger was dit een kraamkliniek waar generaties Groningers werden geboren. Even verderop staat het openbaar toilet van architect Rem Koolhaas en fotograaf Erwin Olaf (9), inmiddels ook al een beroemd beeld van Groningen. Lammerts blijft wijzen en vertellen. Terwijl wij een broodje haring eten in de A-straat, staat aan de overkant van de brug alweer een nieuw groepje toeristen te trappelen bij pakhuis Libau, klaar om de grachten van Groningen te ontdekken.

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

15

ZIEN, BELEVEN ÉN ZELF DOEN IN GRID GRAFISCH MUSEUM > ANNEMARIE BERGFELD

GRID Grafisch Museum, aan de voet van de Martinitoren, slaat een brug tussen het verleden, heden en toekomst van het drukwerk.

Bezoekers kunnen grafisch erfgoed bekijken én zelf aan de slag.

Dit maakt het tot een echt doe-museum.

Het raam naast de ingang is interactief.

Op de stoep kunnen voorbijgangers door middel van een touchscreen tientallen grafische kunstwerkjes oproepen en meer te weten komen over de makers en de technieken die zij gebruikten. Het is een mooie smaakmaker voor de collectie in GRID Grafisch Museum. Meteen al in de hal is duidelijk dat dit museum verder kijkt dan het verleden.

In kleuren en vroegere geuren Naast een oude Amerikaanse drukpers - een zwart bakbeest met een vergulde adelaar op de top - valt een kleurrijke wand op met een hypermoderne collage van grafische elementen van ontwerper Jelle Post. De hal van dit imposante gebouw met bogengalerij aan de Sint Jansstraat staat symbool voor alle ruimtes in het museum: verleden, heden én toekomst van het grafische vak gaan er hand in hand.

Grafisch erfgoed Directeur Fronique Oosterhof is lyrisch over de Heidelbergers, twee flinke drukpersen van vlak na de oorlog, en over de kniehevelpers en zetbokken uit de nalatenschap van Hendrik Werkman, de bekende Groninger boekdrukker en kunstenaar; net zo lyrisch is ze over de risograaf, een state of the art computergestuurde zeefdrukmachine die resul16

taten geeft waar grafici van watertanden. ‘Onze kerncollectie bestaat uit grafisch erfgoed, maar bij alles wat we laten zien, willen we een brug slaan tussen toen en nu,’ zegt de directeur.

Eeuwenoud en hip Een van de plaatsen waar toen en nu bijna als vanzelf samenkomen is bij het boekbinden: een eeuwenoud ambacht dat tegenwoordig weer hip is. In de boekbinderij kunnen bezoekers onder leiding van een professionele boekbinder zelf aan de slag met het innaaien van schriften, het marmeren van papier of het maken van een bijzondere omslag.

Het geven van workshops is een kernactiviteit van het museum. Bezoekers kunnen ook letterzetten, zelf ontwerpen en met verschillende druktechnieken affiches maken.

‘Het mooie is dat alle machines en apparaten nog werken,’ vertelt Fronique Oosterhof. ‘We gebruiken ze dus ook.

En je moet niet denken dat alles hier dan staat te schudden van het kabaal.

Hoe groot de machines ook zijn, er komt niet meer dan een zacht snorrend geluid uit.’ Alleen aan de door stoom aangedreven drukpers die vanaf 1900 door een communistische drukkerij in Oude Pekela werd gebruikt, is een moderne concessie gedaan: hij werkt nu op elektriciteit.

STAD: GRID GRAFISCH MUSEUM

VAN RIJKSARCHIEF TOT MUSEUM GRID Grafisch Museum bestaat al meer dan 25 jaar, maar is pas sinds herfst 2015 in de Sint Jansstraat gevestigd. Het historische pand met de bogengalerij en de hoge, smalle ramen huisvestte jarenlang het Rijksarchief en later de stadsredactie van Dagblad van het Noorden. Zo kent het pand al een lange geschiedenis van papier en documenten, waar het Grafisch Museum zich naadloos in voegt.

EXPOSITIES EN WORKSHOPS • Van 16 april t/m 17 juli wordt in de expositie Wie is er bang voor zwart en wit? grafisch werk getoond in het kader van de manifestatie Klassieke Salon waarmee de Groninger Klassieke Academie zijn tienjarig bestaan viert.

• Elke zaterdagmiddag zijn er workshops voor kinderen; elke zondag voor volwassenen.

• GRID, Sint Jansstraat 2, 9712 JN Groningen, 050 - 525 64 97. > www.gridgroningen.nl

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

17

CREATIEVE KWEEKVIIJVER > MARIJE SIETSMA

Groningen is een stad vol creatief talent. Natuurlijk vanwege onze kweekvijver (kunst)Academie Minerva, maar ook omdat het een stad is waarin creatievelingen zich thuis voelen. Er is hier namelijk altijd wel iets te beleven.

In de vele ateliers die de stad rijk is, diverse musea en gewoon op straat.

Oplettende bezoekers kunnen dan ook heel wat ontwerppareltjes bewonderen.

D

at begint al recht tegenover het station.

Zelfs als je er niet naar binnen gaat, is het Groninger Museum een imposant staaltje ontwerpkunst. En zo vind je meer bijzondere ontwerpen, gewoon op straat. Het kunstzinnige urinoir aan de Reitemakersrijge, bijvoorbeeld. Dit openbare toilet met foto’s van Erwin Olaf werd gebouwd in 1996 en is ontworpen door Rem Koolhaas.

Kunstzinnige broedplaats Voor ontwerpen van Groningers zelf kun je natuurlijk terecht in diverse galerieĂŤn in de stad.

En bij de ontwerpers zelf.

Groningen kent namelijk een flink aantal broedplaatsen van creatief talent; In verzamelpanden hebben kunstenaars en ontwerpers alle ruimte om volop te experimenteren. Doorgaans zijn deze locaties niet vrij toegankelijk, maar soms worden open dagen georganiseerd die beslist de moeite waard zijn om te bezoeken.

Vleugel F Podium De Biotoop in Haren bijvoorbeeld. In dit pand, waar eerder het 1 Biologisch Centrum van de Rijksuniversiteit Groningen zat, zitten nu veel kleine bedrijfjes en ateliers. Onder de naam Vleugel F Podium worden er exposities en workshops georgani-

18

seerd, muziek gemaakt en je kunt het werk van ontwerpers uit het pand ter plekke aanschaffen.

Op de website worden de data van deze open dagen ruim van tevoren aangekondigd. > www.biotoop.org

Creatieve harten Andere creatieve broedplaatsen zijn onder meer De Puddingfabriek, direct achter het centraal station, Het Paleis in het Ebbingekwartier (houd vooral de culturele zondagen in de gaten), De Papiermolen bij Helpman en Het Werk (Oosterpark). Op die laatste locatie is ook een kleine koffiebranderij gevestigd waar je heerlijk verse koffie kunt krijgen. Een mooi excuus om ook een kijkje te nemen bij de andere gebruikers van dit verzamelpand, waaronder Tjeerd Veenhoven en Martijn Westphal (zie pagina 20).

House of Design Op de hoogte blijven van de nieuwste ontwerpen, exposities en andere ontwikkelingen op ontwerpgebied kan via de website.

House of Design is een Gronings platform voor professioneel design en organiseert onder andere Wonen in Groningen. Dit is een speciale winkelroute door de binnenstad van Groningen waarbij ontwerpers in diverse woonwinkels hun laatste werk tonen, een workshop geven of laten zien hoe hun product tot stand komt.

Een perfecte manier om te ontdekken wat voor moois er allemaal wordt gemaakt door Groninger ontwerpers. En vergis je niet, dat is heel wat. > www.houseofdesign.nl

STAD: ONTWERPTALENT IN GRONINGEN

KUNSTROUTES IN DE PROVINCIE Ook in de provincie Groningen barst het van de ateliers. Veel kunstenaars werken samen bij het organiseren van atelierroutes, zodat hun werk ook toegankelijk is voor het publiek.

Van Eems tot Westeremden Elk jaar rond eind augustus stellen 32 kunstenaars hun ateliers twee weekenden lang open voor publiek. Op onderstaande website staan niet alleen de data van deze weekenden, maar ook volop informatie over de kunstenaars uit deze regio. > www.atelierroutevaneemstotwesteremden.nl Route 99 Elke laatste zondag van de maand van 12.00 tot 17.00 uur organiseren kunstenaars uit de omgeving van Zoutkamp, Ezinge en Pieterburen een atelierroute.

2

> www.route99.nl Kunst aan de rand van Nederland Samenwerkingsverband van een kleine 50 kunstenaars in de grensstreek van Oost-Groningen en Duitsland.

Vaak open ateliers en soms een overzichtstentoonstelling. > www.kunstaanderandvannederland.nl De Beetse Terborg Deze kunstroute van 7 kilometer door Westerwolde voert bezoekers niet alleen langs diverse ateliers, maar ook door natuurgebied Borgerswold.

ZELFS ALS JE ER NIET NAAR BINNEN GAAT, IS HET GRONINGER MUSEUM EEN IMPOSANT STAALTJE ONTWERPKUNST

> www.atelierroute-debeetse-terborg.nl

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

19

GRONINGS ONTWERPTALENT Wie zijn die Groninger talenten? En wat maken ze eigenlijk? Een beknopt overzicht in alfabetische volgorde.

ALBERT GEERTJES Als kunstenaar en vormgever legt Albert Geertjes zich niet toe op één discipline. Geertjes maakt ontwerpen waarbij het materiaal of de associatie het uitgangspunt is. Hiervoor gebruikt hij regelmatig aangetaste, oude materialen. Zo maakte hij boekenkasten van dikke boomstammen, diverse lampen van gebruikt glaswerk en buitenkunst van cortenstaal. > www.geertjes.nl GERARD DE HOOP Gerard de Hoop ontwerpt tafels, krukken, lampen (boeken)kasten en andere wandmeubels waarbij geometrische vormen een belangrijke rol spelen.

Een aantal van zijn ontwerpen is opgenomen in de collecties van meubelmerken, zoals Gelderland, Castelijn, Odesi en Palau. > www.gerarddehoop.nl HAN KONING In 2002 ontwierp hij de 103% Vase. Een vaas met een speciaal minivaasje aan de rand, zodat ook afgebroken bloemstengels een passend “podium” krijgen. De 103% werd in productie genomen door de HEMA en sindsdien is Koning gestaag doorgegaan met ontwerpen, vaak in samenwerking met architecten en andere ontwerpers. Tegenwoordig produceert hij de vaas vanuit zijn eigen studio met behulp van een 3D-printer en maakt hij onder andere strak vormgegeven lichtobjecten. > www.hankoning.nl

> www.gertjansoepenberg.nl UNIT 30 Ontwerpduo Unit 30 bestaat uit Jozephine Duker en Willem van Landeghem. Ze vonden elkaar in een gedeelde passie voor keramiek en de mogelijkheden van dit materiaal binnen het productieproces. Ze ontwerpen zowel in opdracht als op eigen initiatief. Hun werk was al te zien op verschillende (internationale) ontwerpbeurzen. > www.unit-30.com TJEERD VEENHOVEN De ontwerpen van Tjeerd Veenhoven hebben vaak wat tijd nodig. Niet om ze te begrijpen, maar om ze te ontwikkelen. Veenhoven werkt namelijk veelvuldig met materialen die hij zelf uitvindt.

Een mooi voorbeeld hiervan is palmleer, een stevig materiaal dat hij maakt van palmbladeren en onder ander verwerkt tot slippers en de omslag voor stijlvolle notitieboeken. > www.tjeerdveenhoven.nl

CAROLIJN SLOTTJE Ze tonen een grote gelijkenis met fragiele zeedieren, maar het zijn plantjes die aan het plafond hangen in een netje van ragfijn gebreid ijzerdraad. Het succesvolle ontwerp Air Planting van Carolijn Slottje is inmiddels opgedoken in diverse trendy (woon)bladen. Geen wonder, want de zwevende plantjes die leven van de lucht spreken beslist tot de verbeelding. In Groningen zijn ze onder andere te bewonderen (en te koop) bij Folk Conceptstore in de Folkingestraat. > www.carolijnslottje.nl

3

20

GERT-JAN SOEPENBERG Gert-Jan Soepenberg is productontwerper en interieurarchitect in Groningen. Zijn ontwerpen staan voor kwaliteit en tonen een bijzondere ambachtelijke en industriële eerlijkheid.

Zo ontwierp hij voor een restaurant in een oude veevoederfabriek een wasbak, gemaakt van een oude constructiebalk uit diezelfde fabriek. Onlangs ontwierp hij een betonnen vazenlijn die is geïnspireerd op architectuur. Ook was zijn werk te zien op de afgelopen editie van de Dutch Design Week.

TIM VINKE Als ruimtelijk ontwerper houdt Tim Vinke van afwisseling. Daarom legt hij zich niet alleen toe op productontwerp, maar ontwerpt hij ook objecten en complete interieurs. Zijn vormtaal is helder en simpel. Een mooi voorbeeld daarvan zijn de lamp BigFoot en de betonnen bloempotjes die onder meer te koop zijn bij Folk Conceptstore in de Folkingestraat. > www.timvinke.nl MARTIJN WESTPHAL De Copper Lamp van Martijn Westphal is een minimalistische hangende lamp van koper en was onder andere te zien tijdens de afgelopen editie van de Dutch Design Week in Eindhoven.

Westphal vindt vooral inspiratie in de alledaagse dingen uit de wereld om ons heen. Zijn ontwerpen zijn vaak strak, fris en soms licht humoristisch. > www.martijnwestphal.com

STAD: ONTWERPTALENT IN GRONINGEN

5

1. BigFoot lamp van Tim Vinke 2. Detailfoto Air planting brass van Carolijn Slottje 3. Air planting Brass van Carolijn Slottje 4. Art & Furniture van Albert Geertjes 5. Vaas van Gertjan Soepenberg 6. Product van ontwerpduo Unit 30, Willem van Landeghem en Jozephine Duker 7. Ontwerpen van Tim Vinke

6

7

4

GRONINGEN KENT EEN FLINK AANTAL BROEDPLAATSEN VAN CREATIEF TALENT

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

21

EVENEMENT?

PAK DE BUS! Naar bijzondere activiteiten en evenementen in Groningen? Ze zijn gemakkelijk te bereiken met de bus. Vaak worden extra bussen ingezet, waardoor je nog sneller ter plekke bent. En geen parkeerstress hebt. Dus als je slim bent, pak je de bus!

DIENSTREGELING: QBUZZ.NL/GD

OVBU070_ADV_Groningen Magazine_200x268.indd 1

15-02-16 16:31

STAD: SHOPPEN IN GRONINGEN

WINKELEN IN DE LEUKSTE WINKELSTRAAT VAN NEDERLAND > MARIEKE BOS

Groningen heeft alles in huis voor een dagje heerlijk winkelen. En het leuke is: je kunt je zeven dagen per week helemaal te buiten gaan. Neem dan vooral even een kijkje in de straatjes rondom de Grote Markt en de Vismarkt, waar de meest bijzondere en unieke winkeltjes zitten.

En vergeet tijdens je ontdekkingstocht de “Leukste winkelstraat van Nederland” niet: de Folkingestraat!

1. Folkingestraat 2. De Bullets van Heerlijk Chocolade 3. De Stadsakker 4. Oude Kijk in ‘t Jatstraat

1 2

3

D

e Folkingestraat is voor lekkerbekken en fijnproevers een culinair walhalla. Je struikelt er zowat over buitenlandse lekkernijen of juist oer-Hollandse heerlijkheden. Een begrip is het Italiaanse delicatessenwinkeltje Ariola. Niet voor niets: de huisgemaakte pesto’s, tapenades, pasta’s en de rijkelijk belegde Italiaanse bollen zijn al twintig jaar bestsellers. In Le Souk waan je je even in NoordAfrika. Niet in de laatste plaats door de

4

heerlijke geur van kruiden en specerijen die in de winkel hangt. Alle smakelijke

VOL VAN AL DIE LEKKERNIJEN? DE FOLKINGESTRAAT TELT GENOEG LEUKE WINKELTJES

hapjes, zoals olijven, hummus en gevulde dadels, mag je eigenhandig in een bakje scheppen.

Voor typisch Groningse streekproducten zoals kazen, jam en snoepgoed moet je juist bij de Boergondiër zijn. Even verderop zit Heerlijk Chocolade, hét adres voor zoetekauwen. In de vitrines liggen bijna vijftig soorten bonbons waaronder “Bullets”, de bonbons die zo lekker zijn dat ze ooit een prijs in de wacht sleepten. Echte toppers.

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

23

5. Synagoge Folkingestraat 6. De Kaaskop 7. Toy Toy 8. Bij Britta 9. De Schoenfabriek Akerkhof

5

Vol van al die lekkernijen? De Folkingestraat telt ook genoeg winkeltjes waar je lekker kunt “strunen’” zoals de Groningers altijd zeggen. Dat kan nergens beter dan bij Klinkhamer Antiek & Curiosa. Dierenskeletjes, glaswerk, lp’s, lampen, je kunt het zo gek niet bedenken of je komt het er tegen. Neem vooral de tijd: de winkel is maar liefst 200 vierkante meter groot. Bij Toy Toy staat het bomvol nostalgisch speelgoed en kleurrijke kitsch, variërend van kekke lampjes tot vrolijke muziekdoosjes en bijzondere poppen. Kunst van kunstenaarsgroep De Ploeg vind je bij Galerie Ter Borg. En heren opgelet: bij De Zwarte Raaf, een echte barbier, kun je jezelf een nieuw hip kapsel laten aanmeten. Vrouwen zijn in deze herenkapsalon alleen welkom tot aan de kassa; daarachter is het domein van mannen.

In het verlengde van de Folkingestraat vind je de Oude Kijk in ’t Jatstraat, ook al zo’n aanrader. Hier barst het van de hippe winkeltjes en leuke koffietentjes.

Oer-Hollandse gezelligheid, waar vind je dat nog? Nou, bij Bij Britta bijvoorbeeld. Dit koffie- en theehuis heeft meer weg van een knusse woonkamer dan van een café. Speciaal voor de theeliefhebbers: op een speciale “snuffelwand’” hangen honderd bakjes met in elk bakje een andere smaak thee. Snuffelwand?

Ja echt, want al ruikend kun je je thee kiezen. Heb je groene vingers of ben je juist een “groentje”? Dan ben je in beide gevallen bij De Stadsakker aan het goede adres. Je vindt hier alles voor het aanleggen van een stadse moestuin: van tuingereedschap tot weckpotten en van

IN DE OUDE KIJK IN ‘T JATSTRAAT BARST HET VAN DE GEZELLIGHEID 24

6

7

zaadjes voor plukbloemen in een doosje tot tuinhandschoenen. En hadden we al vermeld dat de “Oude Kijk’” zo ongeveer dé hofleverancier is als het gaat om vintage? Het aantal winkeltjes en zaakjes op het gebied van secondhand kleding, meubels en accessoires is nauwelijks op één hand te tellen. Vintage-specialist van het eerste uur is Recessie. Je kunt hier een complete vintage-outfit op de kop tikken, inclusief sixties pumps en retro jasjes.

Een beetje shopaholic kan nog wel even door. En dat is maar goed ook, want Groningen telt nog veel en veel meer leuke winkeltjes. We tippen er nog een paar, te beginnen in de Zwanestraat.

Hier kun je bij De Kaaskop – gespecialiseerd in kaas, zuivel, noten, tapas en wijn - zélf pindakaas maken. ‘Zo lekker heb je het nog nooit geproefd,’ belooft de winkel. In dezelfde straat: Cledingraad met hippe mannenkleding van grote en kleine merken. Je kunt er behalve voor kleding, ook terecht voor goede én eerlijke raad van eigenaar Clement. Een outfit is natuurlijk niet compleet zonder een nieuw paar hippe stappers. Bij De Schoenenfabriek op het Akerkhof kijk je je ogen uit. Niet alleen de collectie is net even anders dan anders, dat geldt ook voor de inrichting, die opvalt door de industriële look. De verkopers zijn stoere hipsters en dragen dito leren schorten.

En: je zou het gezien het enorme aanbod van winkeltjes misschien niet zeggen, maar de binnenstad van Groningen is maar één vierkante kilometer groot.

Alle andere leuke zaakjes zijn dus zo gevonden…

9

STAD: SHOPPEN IN GRONINGEN

13 x

leuke winkeltjes ARIOLA Folkingestraat 54, Groningen LE SOUK Folkingestraat 21, Groningen > www.winkellesouk.nl DE BOERGONDIËR Folkingestraat 57, Groningen 8

HEERLIJK CHOCOLADE Folkingestraat 35, Groningen > www.heerlijkchocolade.nl KLINKHAMER ANTIEK & CURIOSA Folkingestraat 50, Groningen > www.klinkhamerantiek.nl GALERIE TER BORG Folkingestraat 33, Groningen > www.terborg.com DE ZWARTE RAAF Folkingestraat 25, Groningen > www.de-zwarteraaf.nl DE STADSAKKER Oude Kijk in ’t Jatstraat 38, Groningen DE KAASKOP Zwanestraat 24, Groningen > www.kaaskopgroningen.nl BIJ BRITTA Oude Kijk in ’t Jatstraat 27, Groningen CLEDINGRAAD Zwanestraat 9, Groningen > www.cledingraad.nl DE SCHOENENFABRIEK Akerkhof 17-19, Groningen > www.deschoenenfabriek.nl RECESSIE Oude Kijk in Het Jatstraat 54, Groningen

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

25

BISTRO ‘T GERECHT GENIET VAN ONZE FRANSE KEUKEN IN EEN PARIJSE SFEER Bistro ‘t Gerecht is een klassieker in Groningen.

Al 15 jaar wordt hier op hoog niveau gekookt. Sinds 2009 heeft Michelin ons restaurant bekroond met een Bib Gourmand. Een onderscheiding die staat voor een uitstekende verhouding van prijs en kwaliteit.

Onze eigentijdse keuken, onder leiding van Henrice Dijks, kent sterke seizoensinvloeden en legt de nadruk op eerlijke producten, verse vis, het beste vlees en onze klassieker; kreeft uit het eigen homarium.

BISTRO ‘T GERECHT ONDERDEEL VAN NH HOTEL DE VILLE Oude Boteringestraat 43, Groningen +31 (0)50 31 81 222 fb.nhhoteldeville@nh-hotels.com De hele week geopend

HET GRONINGER MUSEUM VOOR JONG & OUD!

“Misschien wel het beste hotel” - De Telegraaf “Hotel van het Jaar” - Gault & Millau-gids 2015 “Travellers Choice Award” – Tripadvisor

Hotelkamers die allemaal verschillend zijn, maar steeds met eikenhouten parketvloeren, de beste bedden, het fijnste linnengoed, luxe badjassen en exclusieve Acqua di Parma badproducten. Gratis WiFi en minibar. Sommige kamers met eeuwenoude balken of uitzicht op de Prinsentuin, andere met een haardvuur of uitzicht op de Martinitoren.

Kamers vanaf €149 per nacht.

Bijna 400 hotels in 29 landen

nh-hotels.com

Martinikerkhof 23 | 9712 JH Groningen | 050-3176555 | hotel@prinsenhof-groningen.nl

NH_tGerecht_Adv_98x268.indd 1

19/02/16 13

STAD: D’OLLE GRIEZE

DE AVONTUREN VAN DE MARTINITOREN > ELS ZWERVER, DE VERHALEN VAN GRONINGEN

Al van ver buiten de stad kun je hem zien staan, met z’n karakteristieke kroontje: de Martinitoren. D’ Olle Grieze (“Oude Grijze”) is met 96,8 meter de hoogste toren van Groningen; al eeuwenlang kijkt hij uit over de Grote Markt aan zijn voeten en de Groninger Ommelanden aan de horizon. De toren heeft heel wat gebeurtenissen aan zich voorbij zien trekken, maar de verhalen van de toren zelf en de bijbehorende kerk zijn minstens zo kleurrijk.

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

27

Oudste versie van de Martinitoren uit de 13de eeuw, op stadszegel.

(Collectie RHC Groninger Archieven)

1. De Martinitoren in het avondlicht 2. Martinikerk 3. Beschilderd plafond van de Martinikerk 4. De torens van de binnenstad

O

p de plaats van de huidige toren stond in de 13de eeuw een exemplaar van ongeveer dertig meter hoog, die bij de Sint-Maartenskerk hoorde. Deze kerk werd tegelijk met de toren gebouwd op de plek waar al sinds ongeveer het jaar 800 verschillende houten kerken hadden gestaan.

De kerk was gewijd aan Sint Maarten, ook de schutspatroon van Utrecht, want de Utrechtse bisschoppen heersten in de 13de eeuw over Groningen. Maar de grootste trekpleister van de kerk was sinds 1220 de reliek van de arm van de heilige Johannes de Doper.

Pelgrims uit alle windstreken kwamen de wonderbaarlijke arm bekijken, waarvan men geloofde dat hij ziekten kon genezen.

De arm van Johannes de Doper Over hoe de arm van Johannes de Doper in de Sint-Maartenskerk terechtkwam, bestaat een legende.

Deze gaat over een koopman die een prostituee een monnik laat afpersen en zo de begeerde relikwie in handen krijgt. Hij komt terecht in Groningen, waar hij een huis laat bouwen en in een van de pijlers de arm verstopt. De arm brengt hem geluk en rijkdom, en als men de koopman op een dag komt vertellen dat zijn huis in brand staat, maakt hij zich geen zorgen. Zijn medeburgers krijgen echter argwaan en de koopman geeft de arm in bewaring aan een kluizenares. Die kan het geheim niet voor zich houden. Het stadsbestuur neemt haar de reliek af, laat een fraaie reliekhouder maken en brengt de arm naar de Sint-Maartenskerk.

De koopman sterft berooid.

De Duitse monnik Caesarius van Heisterbach reisde in 1220 naar Groningen en zag de arm met eigen ogen.

Hij schreef de legende van de koopman op en voegde er nog een aantal wonderlijke verhalen aan toe. EĂŠn ervan gaat over een priester die werd aangesteld om de reliek te bewaken. Het stadsbestuur had een mooie, met juwelen bezette reliekhouder voor de arm van

28

Johannes de Doper gemaakt en toonde deze op een speciaal altaar. Achter het altaar liet ze een stevig huisje van planken bouwen waar de bewakende priester op moest slapen. De eerste nacht schokte het huisje zo krachtig dat de man doodsangsten uitstond; de tweede nacht werd de priester van het huisje geworpen. In een ander wonderverhaal werd de arm, gewikkeld in een doek, naar een zieke stadsbestuurder gebracht. Bij het uitpakken van de arm was de doek doordrenkt met vers bloed.

Bisschoppen verleenden aflaten, een soort kwijtschelding van zonden, aan hen die de arm van Johannes kwamen aanbidden. Pelgrims werden onder andere ondergebracht in het Pepergasthuis, dat nog altijd te vinden is in de Peperstraat. De reliek werd voor het stadsbestuur en de rijke burgerij een symbool van hun macht: zij waren de officiĂŤle bezitters van de arm en niet de kerk. De stad, maar ook de kerk, profiteerde enorm van de arm van Johannes de Doper.

Donderende klokken In 1469 startte men met de bouw van een nieuwe toren, nadat eerdere spitsen waren ingestort of afgebrand.

Deze toren moest de grote macht van Groningen symboliseren en volgens een hardnekkige mythe was hij maar liefst 127 meter hoog. Betrouwbaardere bronnen houden het bij een hoogte van iets meer dan honderd meter. Nog geen vijfentwintig jaar na de voltooiing stortte de toren in 1577 voor een groot deel in, als gevolg van een brand. De kerkklokken vielen met donderend geraas uit de toren te pletter en het duurde tot 1627 voordat de toren weer werd hersteld. Op een kaart uit 1616 is de geschonden Martinitoren te zien.

STAD: D’OLLE GRIEZE

1

E EERSTE NACHT SCHOKTE D HET HUISJE ZO KRACHTIG DAT DE MAN DOODSANGSTEN UITSTOND; DE TWEEDE NACHT WERD HIJ UIT ZIJN HUISJE GEWORPEN 2

3

4

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

29

DE KERKKLOKKEN VIELEN MET DONDEREND GERAAS UIT DE TOREN TE PLETTER EN HET DUURDE TOT 1627 VOORDAT DE TOREN WEER WERD HERSTELD Het grote mysterie Ondertussen woedde de Tachtigjarige Oorlog ook in Groningen. Het stadsbestuur was katholiek, maar de burgers in Stad en Ommelanden gingen over tot het protestantisme. Tot een beeldenstorm kwam het in de Sint-Maartenskerk, de huidige Martinikerk nooit. Toen Groningen zich in 1594 definitief bij de protestantse opstandelingen schaarde, werden de heiligenbeelden heel ordelijk verwijderd en de altaren netjes gesloopt.

Voortaan was de Martinikerk een protestantse kerk. De reliek van Johannes de Doper verdween al omstreeks 1588 op mysterieuze wijze. Tot op de dag van vandaag is de arm niet teruggevonden. Alleen de naam Sint Jansstraat herinnert nog aan de destijds zo beroemde arm. In de brugleuningen van de Sint Jansbrug is de beeltenis van de heilige verwerkt: als de brug omhooggaat, wijst Johannes naar de kerk.

Verbouwingen en restauraties De Martinikerk heeft in de loop der eeuwen vele ingrijpende veranderingen ondergaan en heeft verschillende keren geleden onder achterstallig onderhoud.

5. Binnenstad in puin, maar de toren staat nog (ansichtkaart, collectie RHC Groninger Archieven) 6. Kaart van Nicolaas Geelkercken (collectie RHC Groninger archieven) 7. Dreigende luchten boven de Martinitoren

30

6

5

STAD: D’OLLE GRIEZE

EEN BEZOEK AAN MARTINIKERK EN -TOREN: De Martinikerk is een bezoek meer dan waard. Binnen herken je bouwstijlen uit verschillende eeuwen en er zijn prachtige muur- en gewelfschilderingen. Het orgel, uit 1480, behoort tot de mooiste en bekendste barokorgels ter wereld. Als de kerk open is, zijn er rondleidingen. Als de kerk verhuurd is, dan is toeristisch bezoek helaas niet mogelijk.

Toegangskaarten voor de Martinitoren zijn te koop bij de VVV op de Grote Markt. De tickets kosten €3 per persoon, kinderen vanaf 4 t/m 12 jaar €2. Groepsprijs vanaf 10 personen €2,50 p.p. VVV Groningen is bereikbaar via 0900-2023050 (€0,15 p/min).

De muur- en gewelfschilderingen verdwenen na de Reformatie onder een laag pleisterkalk. Het lekkende dak werd vervangen, maar de ondeugdelijke constructie drukte de muren tot wel een halve meter uit het lood. Tot op de dag van vandaag is er, ondanks grondige restauraties, te weinig geld om de kerk goed te onderhouden.

7

Beschermengel Ook de toren leed onder natuurgeweld en oorlogen.

In 1822 sloeg de bliksem in de spits. Uit dat jaar dateert ook de windvaan in de vorm van het paard van Sint Maarten. Toen de gemeenteraad in 1888 de staat van de toren besprak, werd serieus nagedacht over de sloop van d’Olle Grieze. Er werd toch gerestaureerd, maar niet grondig genoeg. In 1938 noemde de monumentenzorg het “niet denkbeeldig” dat de toren zou instorten, nadat ze grote scheuren had ontdekt.

De gehele Tweede Wereldoorlog stond de Martinitoren in de steigers. Bij de bevrijding van Groningen in 1945 werd een groot deel van het stadscentrum verwoest, maar de toren en kerk doorstonden de strijd relatief ongeschonden. Misschien oefent de arm van Johannes de Doper nog altijd zijn beschermende krachten uit...

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

31

De Vismarkt Oorspronkelijk heette de Vismarkt de Langestraat. Dit doet vermoeden dat het niet altijd een plein of open ruimte is geweest. Er zijn zelfs historici die denken dat de markt oorspronkelijk een haven is geweest, behorende bij de Drentsche Aa.

1. De Vismarkt van boven 2. De Korenbeurs, de locatie waar vroeger het graan werd verhandeld

32

STAD: 350 JAAR MARKT

VISMARKT Al 350 jaar een culinaire hotspot > MARIJE SIETSMA

Voor veel studenten is het een vast ritueel: in alle vroegte naar huis fietsen als de marktkoopmannen hun kraampjes opbouwen op de Vismarkt. En wat denk je van al die mensen wier zaterdag niet compleet is zonder een vers gebakken marktvisje of een praatje met hun vaste groenteverkoper. De markt leeft. En dat al 350 jaar!

A

fgelopen december werd de mijlpaal gehaald: al 350 jaar lang vormt de Vismarkt het decor voor de markt. Een bijzonder jubileum, want waar gespecialiseerde winkeliers als slagers, visboeren en groentehandelaars langzaam uit het straatbeeld verdwijnen, blijft de markt al jaren overeind staan. En stevig ook: landelijk zetten marktkooplui miljarden euro per jaar om!

De markt in Groningen is honkvast en wordt van oudsher gehouden op de Vismarkt. Logisch, want dit is al vanaf de 18de eeuw het centrum van de handel in Groningen. In die tijd kende de Groninger economie gouden tijden. De kernactiviteiten van de boerderijen in de streek veranderden van veehouderij naar akkerbouw, waarmee de boeren steeds rijker en de boerderijen steeds groter werden.

1

Florerende graanhandel Het graan dat deze boeren verbouwden werd in eerste instantie verhandeld in de Korenbeurs, aan de westzijde van de Vismarkt. Het duurde echter niet lang voor de handelaars uit het houten gebouwtje groeiden. Als gevolg van de Krimoorlog in Rusland, ruim 150 jaar geleden, werd de internationale vraag naar graan zo groot, dat een deel van de handel zich verplaatste naar een nabijgelegen cafĂŠ. Tegenwoordig staat dit

2

cafĂŠ nog altijd bekend onder de naam Huize de Beurs.

Om de Vismarkt als handelscentrum in stand te houden werd de houten Korenbeurs vervangen door een groter, toekomstbestendig gebouw. Dat gebouw, ontworpen door de architect J.G. van Beusekom en opgeleverd in 1865, staat er nu nog.

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

33

OPKOMST DELICATESSEN EN FOODTRUCKS De afgelopen jaren heeft de markt een bijzondere ontwikkeling doorgemaakt. Was het eerder vooral een plek waar koopjesjagers hun slag konden slaan, tegenwoordig kun je er juist ook terecht voor exclusieve (streek)producten. Van verse pasta’s in de Duitse kraam van Der Nudelladen Pasta en noten van Jan Bosscher tot biologische groenten van de Groninger Biologische Groentehandel en delicatessen van Basarz, die naast de winkel aan de Vismarkt ook met een kraam op de markt staat.

De koppeling tussen winkel en markt is overigens een succesvolle. Het is aangetoond dat op dagen dat er markt is, de omzet in omliggende winkels aanmerkelijk toeneemt. Aan de andere kant is het voor de markt natuurlijk van belang dat de locatie makkelijk te bereiken is en liefst in de buurt is van winkels. Zo kunnen bezoekers een boodschap combineren met een marktbezoek. De opmars van culinair hoogstaande kramen op de markt gaat overigens hand in hand met de populariteit van culinaire festivals en speciale foodtruck festivals. Ook in Groningen werd het afgelopen jaar een groot aantal van dergelijke evenementen georganiseerd. Van Lepeltje Lepeltje en De Culinaire Verleiding tot Rrrollend Groningen.

Ook op de vrijdag- en zaterdagmarkt staat al geruime tijd een aantal foodtrucks.

Bijvoorbeeld de in Groningen wereldberoemde frietkraam van De Belg Waterloo en de koffiewagen van Caffè Mobile.

CULINAIRE FESTIVALS 2016 MULTICULINAIR FOOD FESTIVAL 14 t/m 16 mei, Bernoulliplein > www.multiculinairfestival.nl DE CULINAIRE VERLEIDING 4 en 5 juni, Ebbingeterrein > www.deculinaireverleiding.nl LEPELTJE LEPELTJE 1 t/m 3 juli, rond de Nieuwe Kerk > www.lepeltje-lepeltje.com PROEVEN IN GRONINGEN 3 en 4 september, Harmonieplein > www.proeveningroningen.nl RRROLLEND GRONINGEN 16 t/m 18 september, Ossenmarkt > www.rrrollend.nl WIJNFESTIVAL GRONINGEN 30 september, 1 & 2 oktober

3

Wat opvalt is de hoeveelheid licht die in het gebouw naar binnen komt. Dankzij het vele glas dat Van Beusekom verwerkte in zijn ontwerp, hadden handelaren ook op donkere dagen voldoende licht om het graan te kunnen bekijken.

Van Beusekom heeft overigens meerdere prominente gebouwen in Groningen ontworpen, waaronder het hoofdgebouw van het Praedinius Gymnasium aan de Turfsingel.

Imposante gebouwen Bij een belangrijk handelscentrum als de Vismarkt horen natuurlijk meer imposante gebouwen. Het is dan ook geen wonder dat de gebouwen rondom 34

STAD: 350 JAAR MARKT 3. De Culinaire Verleiding 4. Vis op de Vismarkt 5. Verse seizoensproducten op de beste markt van Nederland 6. Kleurrijke Bloemenjaarmarkt op Goede Vrijdag

4

DE MARKT IN GRONINGEN IS HONKVAST. AL 350 JAAR VORMT DE VISMARKT HÉT DECOR de Vismarkt bijna allemaal op de monumentenlijst staan. Het al eerder genoemde Huize de Beurs, bijvoorbeeld. Aan het eind van de 19de eeuw werden hier bijeenkomsten georganiseerd van de sociaal democraten onder leiding van Domela Nieuwenhuis. Het interieur is sindsdien grotendeels hetzelfde gebleven.

Een ander gebouw dat het vermelden waard is, staat aan de noordzijde van de Vismarkt, op nummer 27. Hier was vanaf 1904 het eerste warenhuis van Groningen gevestigd: de Franse Bazar.

Het gebouw verging door brand in 1939 en werd in 1954 weer heropgebouwd en opnieuw in gebruik genomen als warenhuis. Later, van 1974 tot 1990, nam de Openbare Bibliotheek Groningen het pand in gebruik. Al bleek de locatie hiervoor niet ideaal: in het souterrain van de bibliotheek moest continue een pomp draaien om het pand droog te houden. Het pand bleek te zijn gebouwd op de resten van een gracht. Een bewijs dat er wel degelijk water in de buurt van de Vismarkt is geweest.

Hete stoep De noordzijde van de Vismarkt wordt ook wel Glènne Riepe genoemd. De naam betekent zoiets als “hete stoep” en verwijst naar zomerdagen wanneer

5

de zon de kans heeft de hele dag op de warme noordzijde te schijnen. De andere kant van de Vismarkt heet dan ook de koude kant. Geen wonder dat dit de plek is waar normaal gesproken de viskramen staan. Aan de kant van de Glènne Riepe is het tenslotte maar de vraag of de koopwaar de dag goed zal doorstaan…

Naast de warenmarkt die elke dinsdag, vrijdag en zaterdag op de Vismarkt wordt georganiseerd, wordt het plein sinds jaar en dag ook voor andere

activiteiten gebruikt. Als locatie voor de kermis, de jaarlijks terugkerende bloemenjaarmarkt op Goede Vrijdag, tweedehands boekenmarkten, creatieve markten met handgemaakte artikelen en natuurlijk ook voor concerten.

Warenmarkten in Groningen.

Dinsdag, vrijdag en zaterdag van 9.00 tot 17.00 uur: Vismarkt, Grote Markt, Akerkhof.

Woensdag, 9.00 tot 17.00 uur: Vismarkt (op de stoep) en Akerkhof. Donderdag van 10.00 tot 18.00 uur: Grote Markt

6

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

35

RECREATIEPARKJE

‘DE KrEEK’

Een oase van rust en natuur, prachtig gelegen aan het paterswoldse meer.

Indeling Bungalow (4, max. 5 personen) Begane grond: • Hal, wc, douche met wasmachine • Grote zit/eetkamer met radio, TV, magnetron, gasfornuis, diepvries, openslaande deuren naar terras en tuin met uitzicht op het Paterswoldse Meer • Werk/slaapkamer met éénpersoons bed/ slaapbank en bureau.

Eerste verdieping: • Slaapkamer met één tweepersoonsbed • Slaapkamer met twee éénpersoonsbedden • WC met fonteintje.

LET OP: Vanaf de algemene parkeerplaats is het + 750 m. lopen naar de bungalows!

PrijzEn PEr Bungalow jan t/m mei en sep t/m dec: €350,- per week, resp. €295,per midweek (di t/m do) of weekend (vrij t/m zon) jun t/m aug: €450,- per week, resp. €395,per midweek of weekend Prijzen zijn inclusief WIFI, gas, water, elektra, bedde- en linnengoed, BTW en overige belastingen, exclusief schoonmaakkosten: €75,en borgsom: €250,-.

Informatie: pia.sassen@gmail.com - tel.mob: 00-31(0)6.51538682

G044 - ADV De Kreek.indd 1

23-02-16 15:01

RESTAURANT

‘t

PANNEKOEKSCHIP voor lunch en diner

3 gangen keuzemenu

€ 25,95

Welkom aan boord!

Geniet van de lekkerste pannenkoeken van de stad, op een origineel getuigde twee-mast zeilklipper in het centrum van Groningen.

De ideale gelegenheid voor uw uitstapjes, recepties en groepen tot 160 personen.

Dagelijks geopend van 12.00-21.00 uur.

Humphrey’s Restaurant Groningen Vismarkt 42 | 9711 KV Groningen | 050-3131981

GRONINGEN SCHUITENDIEP 1017 (050) 312 00 45

ALMERE HAVEN SLUISKADE 3 (036) 540 04 62

www.pannekoekschip.nl

MG044 - ADV Pannekoekschip.indd 1

23-02-16 14:55

SMAAKVOL SMAECK

De eigenaar van Smaeck, André Hayasak (links vooraan), met zijn brigade

‘WILD IS ECHT MIJN FAVORIET’ > MARIJE SIETSMA

Nog geen jaar na de opening wordt Smaeck al vermeld in de Michelingids.

Nog niet met een ster of Bib Gourmand, maar bijzonder is het wel, vindt eigenaar André Hayasaki. Al zal het voor de klandizie niet enorm veel uitmaken, verwacht hij. ‘Eigenlijk zaten we de afgelopen drie maanden elke avond al vol.’

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

37

H ‘IK WIL VOORAL GEWOON CASUAL STREETFOOD SERVEREN. MAAR DAN VAN HOGE KWALITEIT’

ayasaki groeide op in Stadskanaal en wist al snel dat hij de keuken in wilde. En dan niet zomaar een keuken, maar eentje waarin hij mensen echt zou kunnen verrassen.

En dus vertrok hij op zijn 17de naar Londen om een opleiding te volgen bij Le Cordon Bleu. Hierna volgde een internationale carrière. Hij werkte bij verschillende Michelinsterren-restaurants van Londen tot New York en schopte het zelfs tot de keuken van topchef Heston Blumenthal. Geen wonder dat Hayasaki ruim een jaar geleden de tijd rijp vond om voor zichzelf te beginnen.

Groningen werd zijn bestemming.

O ja, Hayasaki is nog maar 25…

Waarom Groningen? Hayasaki: ‘Ik wilde graag weer dichter bij mijn vrienden en familie zijn. Na al die jaren in het

buitenland, miste ik ze. Bovendien denk ik dat Groningen wel een zaak als Smaeck kan gebruiken. Een plek waar je verrassend smaakvol kunt eten, zonder al te veel te betalen.’ Het streven van Hayasaki is dan ook om echt een onderdeel van Groningen te worden. ‘Een restaurant waarvan je weet dat je bij elk bezoek verrast wordt door bijzondere smaken.’

Vlees van de Wilde Slager De ingrediënten komen grotendeels uit de regio. ‘Daarbij proberen we zoveel mogelijk van het product te gebruiken.

Al lukt dat natuurlijk nooit voor de volle honderd procent.’ Hayasaki werkt graag met wild. ‘Dat is echt mijn favoriete product. Niet iedereen vindt het even lekker, vanwege de soms sterke smaak, maar bij staat het bijna het hele jaar op de kaart. Nu hebben we eenden van de Wilde Slager. Die smaken zoveel beter dan wanneer je ze bij de groothandel koopt!’ Wat Hayasaki betreft mogen gasten er altijd naar vragen. ‘Ook als het niet op de kaart staat heb ik eigenlijk altijd wel een mooi stukje liggen.’

Wat opvalt aan de menukaart is de summiere omschrijving van de gerechten.

Alleen de belangrijkste ingrediënten worden genoemd. Zo kun je een gerecht aantreffen dat wordt omschreven als Aardappel-Paling-Cashew of Octopus-Amandel-Quinoa. Op deze manier blijft het tot het laatste moment een verrassing wat je precies op je bord krijgt. ‘En dat is nou precies wat ik zo graag doe.’

Eclectische keuken De gerechten in Smaeck komen niet uit één specifiek land. ‘Ik vind het lastig om de gerechten die ik maak onder één noemer te vangen’, vertelt Hayasaki.

‘De basis is Frans, maar uiteindelijk zijn de gerechten vooral eclectisch. Ik maak graag dingen net even op een andere manier klaar dan anderen dat zouden doen’ Zo heeft hij regelmatig een gerecht met zeeduivellever op de kaart staan. ‘De smaak is te vergelijken met eendenlever, maar dan zonder dat er een dier geforceerd gevoerd is, zoals dat vaak gebeurt bij eenden- en ganzenlever. Daarmee heeft zeeduivellever dus niet alleen een bijzondere smaak, maar is het ook nog eens veel beter voor het dierenwelzijn.’

Binnen een jaar een vermelding in de gids van Lekker én in de Michelingids.

38

SMAAKVOL SMAECK

Dat kon minder, beseft Hayasaki. ‘En dat terwijl we op deze locatie eigenlijk alles tegen hebben voor zulke prestigieuze vermeldingen.’ De kleine ruimte, bijvoorbeeld. En de eenvoudige inrichting.

Scandinavisch, zo omschrijft Hayasaki de stijl zelf. Veel blank hout en eenvoudige tafels en stoelen. ‘Al waren de stoelen die we in het begin hadden wel érg eenvoudig’, zegt Hayasaki lachend.

‘Die hebben we inmiddels vervangen voor meer comfortabele exemplaren.’

Casual streetfood Zo werkt Hayasaki gestaag door aan zijn toekomstdroom. ‘Het is echt niet mijn streven om per se een Michelinster te krijgen. Ik wil vooral gewoon casual streetfood kunnen serveren. Maar dan wel van hoge kwaliteit. Bijvoorbeeld zoals James Knappett dat doet bij het Londense Bubbledogs. Knappett heeft een champagnebar waar hij geen kaviaar, maar hotdogs serveert. Maar dan wel écht goede hotdogs,’ vertelt

Hayasaki enthousiast. Achterin de champagnebar is een kleine deur die leidt naar de keuken waar een grote bar omheen is gebouwd. Hier kunnen maximaal 19 mensen genieten van een menu dat bestaat uit 12 tot 14 gangen. ‘Als het me lukt om zoiets voor elkaar te krijgen, denk ik dat mijn droom volmaakt is.’

Smaeck Oude Boteringestraat 8, Groningen > www.smaeckgroningen.nl

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

39

1

GEBROUWEN IN GRONINGEN

2

> MARIJE SIETSMA

Ooit was Groningen de graanschuur van Nederland.

Geen wonder dus dat deze streek een rijke bierhistorie kent. Inmiddels is lokaal gebrouwen bier aan een enorme opmars bezig. Er zijn diverse Groninger bieren te koop die stuk voor stuk een hele eigen smaak hebben.

3

1. Laten we klinken De nieuwste aanwinst zijn de bieren van Brouwerij Martinus.

Momenteel worden in Brouwerij Martinus vier bieren gemaakt: een Blond, een Bruin, een Pale Ale en een Tripel. De brouwerij (met café en winkel) is van woensdag tot en met zondag geopend van 15.00 tot 20.00 uur. > www.brouwerijmartinus.nl

2. Rokkenjagerbier Jeroen Bax en Sepp Jansen maakten met het Bax Bier al een aantal mooie bieren. Dit jaar hopen ze ook de deuren van hun eigen brouwerij te kunnen openen op het voormalige Suikerunie-terrein.

Hun bieren dragen robuuste namen als Rokkenjager, Oma’s Pruim, Hiphopper en Ketter en zijn verkrijgbaar in Groningen én de rest van Nederland. > www.baxbier.com 4

5

3. Vloeibaar Brood De drie oprichters van Pivo Brouwers hebben eigenzinnige ideeën over bier. Al hun bieren zijn gebrouwen volgens het Reinheitsgebot en worden ongefilterd en ongepasteuriseerd gebotteld om zo veel mogelijk smaak te behouden. De brouwerij is gevestigd in woon-werkgemeenschap De Biotoop. Hier brouwen ze onder meer Vloeibaar Brood, een bovengistende dunkel weizen en Groningse Glorie, een ondergistend bier geïnspireerd op de Zuid-Duitse stijl. > www.pivobrouwers.nl

4. Rock-’n-roll Deze brouwerij heeft maar liefst negen oprichters, waaronder boer Hero Havenga de Poel. Zijn biologische Oberkulmer Rotkorn spelt wordt gebruikt als basis voor de bieren die waar mogelijk streekgebonden zijn en volgens de oprichters ‘altijd kwaliteit en bijzondere smaken met een vleugje rock-’n-roll’ bieden. Zo kunnen bierliefhebbers genieten van Spelt Pale Ale, Oerspelt Weizen en Sweet Stout. > www.groningerbier.nl

40

GRONINGS GOUD

7 6

Na al dat bier zou je bijna vergeten dat er ook andere prachtige producten worden gemaakt in Groningen.

5. De trots van Groningen De jenevers, likeuren en kruidenbitters van Hooghoudt bijvoorbeeld.

Al sinds de oprichting in 1888 een Gronings bedrijf. Die Groninger herkomst houden ze onder andere hoog door nog altijd Fladderak op de markt te brengen. Een likeurachtig drankje dat wordt gemaakt met citroen en kaneel en bekend staat als typisch Gronings.

8

7

> www.hooghoudt.nl

6. Net als vroeger Op kloosterboerderij Bleyendael wordt geboerd op de fundamenten van het verleden. Wat dat betekent? Dat de eigenaars boeren met respect voor natuur, milieu en dierenwelzijn en biologische producten maken met de smaak van vroeger. En al die ouderwets lekkere producten zijn te koop in hun boerderijwinkel. Vlees en zuivelproducten van hun blaarkoppen, groenten van het seizoen en bijzondere kloosterproducten als kaarsen, zeep en niet te missen: kruisherenbier. > www.kloosterboerderij.nl

7. Eierbal Wat past er beter bij een biertje dan een balletje? Deze keer gaan we voor de eierbal. Er zijn maar weinig andere plekken in Nederland waar je deze snack aantreft. De eierbal is een soort uit de kluiten gewassen bitterbal, maar dan met maar een heel klein beetje ragout.

De meeste plek wordt namelijk ingenomen door een hard gekookt ei.

De ideale hap voor bij een glas gouden gerstenat.

8. Ranja Hij een biertje, zij een wijntje en de kids? Die drinken ranja. Sinds kort vind je in verschillende winkels weer flessen Ranja. Ooit was dit merk zo’n begrip dat een glas aanmaaklimonade door veel mensen nog altijd ranja wordt genoemd. Wat veel mensen niet weten is dat ranja ooit is bedacht en geproduceerd in Groningen!

9. Groninger mosterd Bij bier met bitterballen (of eierballen) hoort uiteraard mosterd. Bijna elke streek heeft zijn eigen mosterd, maar die uit Groningen is door het hele land bekend. Iets minder pittig dan de Franse variant en vooral herkenbaar aan de grove structuur. Bij Abraham’s Mosterdmakerij in Eenrum maken ze de mosterd nog altijd op ambachtelijke wijze.

9

10

> www.abrahamsmosterdmakerij.nl

10. Alles van de bes Groningse bieren, heerlijk. Maar laten we vooral ook niet de andere sappen, siropen en wijnen uit de provincie vergeten! Witte aalbessen, appels, bieslook, baktarwe, spelt… op het biologische landbouwbedrijf Landgoud in Noord-Groningen zijn de oogstmanden altijd rijk gevuld. Dat is maar goed ook, want die verse waren worden verwerkt tot de heerlijkste producten. Van sappen en siropen tot een heuse aalbessenwijn. Allemaal te koop in de eigen winkel en op diverse streekmarkten in de regio. > www.landgoud.nl

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

41

WEGWIJS IN GRONINGEN Groningen is een aantrekkelijke stad, veel bezoekers weten de stad te vinden.

Om te werken, te winkelen, een museum te bezoeken of om uit te gaan.

In alle gevallen is parkeergelegenheid belangrijk: woon- werkverkeer op de P+R-terreinen, bezoekers in de parkeergarages en voor de korte bezoekjes parkeren op straat. Met 23.000 parkeerplaatsen is er plek voor iedereen!

RING-NOORD

RING-NOORD

RING-NOORD J.C

RING-NOORD

.K

AP

AN

LA YN TE

N SI EG

LW

GE

EL

ING

EMS

BLO

E

AD

KK

RI

AM

RH

TE

S OO

EBBINGEKWARTIER

N

AA

AL

EM

YD

VR

T AA

TR

MS

OE

BL

RING-OOST RING-OOST

FORUM

AT

TRA

GES

KIN

GEL

DAMSTERDIEP 508

RING-ZUID

RING-ZUID

K

AR RP

IDE

ZU

EMMAVIADUCT EMMAS

ING

CASCADE 258

EL

STATIONSWEG

EUROBORG 919

ZAANSTRAAT 307

T DUC

AVIA

EMM

RING-ZUID

STATION EUROPAPARK 216

RING-ZUID RING-ZUID

42

RING-ZUID

RING-ZUID

RING-ZUID RING-ZUID

PARKEREN

NAAM

TARIEF

OPENINGSTIJDEN

DOORRIJ HOOGTE

LEGENDA

GEMEENTE GRONINGEN Boterdiep * 1. Boterdiep 85 9712 LL 2. Bloemsingel 10 9712 KZ 3. Boterdiep 45 9712 LL

e 1,- /25 min Dagtarief e 10,-

Circus * Korreweg 9 9714 AA

e 1,-/25 min Dagtarief e 10,-

24 uur per dag

Damsterdiep * Damsterplein 5 9711 SX

e 1,-/24 min Dagtarief e 21,-

ma t/m don 07.00-23.00 u vrij, zat 07.00-01.00 uur zon 07.00-23.00 uur

2.05 m

Euroborg * Boumaboulevard 115 9723 ZS

e 1,50/60 min Dagtarief e 20,-

24 uur per dag

1.90 m

Oosterpoort * Trompsingel 23 9724 DA

e 1,-/25 min Dagtarief e 10,-

ma t/m zon 07.00 - 23.00 u

1.90 m

Station Europapark * Verlengde Lodewijkstraat 300 9723 AK

e 1,50/60 min Dagtarief e 20,voor treinreizigers geldt een aangepast tarief

24 uur per dag

2.05 m

Zaanstraat * Zaanstraat 1 9725 EG

e 0,50/20 min Dagtarief e 10,-

24 uur per dag

n.v.t.

e 1,20: 0,10/5 min e 2,40: 0,20/5 min e 3,60: 0.30/5 min e 6,00: 0,50/5 min e 2,40: 0,20/5 min e 6,00: 0,50/5 min e 2,40: 0,20/5 min

ma t/m vrij 04.00-17.00 u ma t/m woe 17.00-04.00 u do 17.00-04.00 u vrij 17.00-04.00 u zat 04.00-17.00 u zat 17.00-04.00 u zon 04.00-04.00 u

1.90 m

ma t/m zon 07.00-23.00 u

Parkeergarage Parkeergarage in aanbouw

Het eerste uur betaalt u het volledige uurtarief, daarna per 5 minuten.

INTERPARKING Bios Ruiterstraat 12 9712 CD

e 0,40/10 min Dagtarief 22,-

Centrum * Pelsterstraat 15 9711 KH Provinciehuis Sint Jansstraat 4 9712 JN

ma t/m woe 07.30-01.00 u do & vrij 07.30-02.00 u zat 07.30-03.00 u zon 09.30-01.00 u

1.90 m

e 0,40/10 min Dagtarief 22

24 uur per dag

1.90 m

e 0,40/10 min Dagtarief 22,-

24 uur per dag

1.90 m

P+R Hoofdstation * Cascadeplein 9726 AD

e 2,44/60 min Dagtarief e 14,11 NS dagtarief 4,01

24 uur per dag

2.10 m

Museum Centrum * Herepoortenmolendrift 2 9711 DG

e 1,-/20 min Dagtarief e 19,50

24 uur per dag

1.95 m

Ossenmarkt * Spilsluizen 25 9712 NR

e 1,-/20 min Dagtarief e 19,50

24 uur per dag

2.05 m

Rademarkt * Rademarkt 27 9711 CS

e 1,-/20 min Dagtarief e 23,-

24 uur per dag

2.05 m

Westerhaven * Westerhaven 17 9711 AC

e 1,-/20 min Dagtarief e 19,50

24 uur per dag

1.95 m

Q-PARK

* 24 uur per dag uitrijden mogelijk

Contactgegevens Gemeente Groningen Harm Buiterplein 1 T 14050 (zonder netnummer) > www.parkeren050.nl

PARKEERVOORZIENINGEN GRONINGEN 2016

1.90 m

HOLLAND CASINO Holland Casino * Gedempte Kattendiep 150 9711 PV

Autoluw/autovrij

2.00 m

Parkeerroute + rijrichting Aantal plaatsen Inritten Boterdiepgarage

Contactgegevens Interparking Postbus 501 3000 AM Rotterdam T (010) 217 09 70 > www.interparking.nl

Contactgegevens Q-Park Stationsplein 12-e 6221 BT Maastricht T (0900) 446 68 80 > www.q-park.nl

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

43

LANGS DE KUST > CORA WESTERINK

De Waddenzee, UNESCO Werelderfgoed. Een natuurgebied dat zijn weerga niet kent. Maar ook het gebied aan de binnenzijde van de dijk is het verkennen meer dan waard. Er is een negentig kilometer lang fietspad gerealiseerd, dat niet alleen het Lauwersmeergebied met de Dollard verbindt, maar ook de unieke Waddenzee met zijn boeiende achterland.

2

3

1

J

e kunt in ĂŠĂŠn keer doorfietsen van Lauwersoog naar Nieuwe Statenzijl, maar dat zou een beetje jammer zijn, want er is veel te beleven onderweg.

Lauwersoog We beginnen bij Lauwersoog, een bruisende vissersplaats, thuishaven van de Zoutkamper vissersvloot. Hier is altijd

44

wat te beleven. Kijken naar de afvaart van de boot naar Schier, een lekker visje eten of een ijsje. Goed startpunt ook om het Lauwersmeergebied in te trekken.

Deze nieuwe wildernis, met het predicaat Nationaal Park, is op de fiets goed te verkennen. Alle informatie voor een verkenningstocht is te verkrijgen bij het HIP, een informatiepaviljoen bij de kop van de haven.

LAUWERSMEER

MOOI OM HIER DE VLOED OP TE ZIEN KOMEN OF BIJ EB OVER DE KLEURRIJKE KWELDERS TE TUREN

Illustratie: Kim Veenman

Marria Bosman, projectcoördinator Kiek over Diek, vertelt: ‘Het nieuwe fietspad is opgenomen in het fietsknooppuntensysteem.

Daardoor is het mogelijk om hier en daar een leuke lus toe te voegen, zodat ook de dorpen, natuur en bezieswaardigheden, vlak achter de dijk, verkend kunnen worden. We plaatsen informatieborden met suggesties bij de TOP’s, de Toeristische Overstap Punten, waarvan er twaalf langs de route te vinden zijn. Bij Noordpolderzijl en in de buurt van de Dollard komen trekkershutten. Camperplaatsen zijn al gerealiseerd. In de dorpen langs de dijk vind je al leuke galerieën, restaurantjes en winkeltjes, maar er zijn vanuit ons project ook zogenaamde verhalenbanken in de maak. De hele ontwikkeling is in de eindfase, bij de opening in juni moet alles klaar zijn!’

Stop je laarzen in de fietstas!

Sinds kort is het Lauwersveer in de vaart, een veerpont die op zonneenergie vaart vanaf Het Booze Wijf naar Suyderoogh.

Westpolder Terug naar de dijk. Vanaf Lauwersoog tot de Westpolder mag je zowel aan de binnenkant als aan de buitenkant van de dijk fietsen. Tijdens de hele tocht naar het eindpunt, de machtige Dollard, ligt het fietspad op meerdere plaatsen aan de buitenkant van de dijk, bijvoorbeeld tussen Deikum en Noordpolderzijl, en soms zelfs op de dijk. Altijd al een kwelderwandeling willen maken? Stop dan je laarzen in de fietstas. Vanaf de Kustweg bij Hornhuizen kun je de bijzondere buitendijkse natuur beleven en kom je ook langs eendenkooi Nieuw Onrust.

Verderop, bij Noordpolderzijl is ook een buitendijkse wandelroute uitgezet. Bij Deikum, ook wel Pieterburen aan Zee genoemd, vinden we weer een Toeristisch Overstappunt (TOP). Vanaf hier kun je verder naar Pieterburen, waar de Zeehondencrèche en leuke restaurants met verse vis op het menu op je wachten.

Liever een pannenkoek? Dan moet je bij Restaurantschip ‘t Appeltje zijn.

Noordpolderzijl De kleinste getijdenhaven van Nederland. Mooi om hier de vloed op te zien komen of bij eb over de kleurrijke kwelders te turen. Er zijn camperplaatsen gerealiseerd en er komen ook vijf trekkershutten te staan. Hier is het ‘s avonds nog echt donker ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

45

LAUWERSMEER

4

1. Haven Lauwersoog 2. Broedkolonie meeuwen bij het Lauwersmeer 3. Noordpolderzijl 4. Vogelkijkhut de Kiekkaaste Nieuwstatenzijl 5. P aarden in Nationaal Park Lauwersmeer 6. B ij de Kiekkaaste in Nieuwstatenzijl

6

en zie je bij helder weer meer sterren dan je ooit eerder zag. Het haventje is ook bekend door ‘t Zielhoes, een nostalgisch huiskamercafé tegen de dijk, waar je een keer geweest moet zijn in je leven.

Van een heel ander kaliber is de Eemshaven. Het laatste stuk tot de haven fiets je op de dijk. Best indrukwekkend.

Voorbij de Eemshaven blijft alles even zoals het is, want daar staat voor 2017 een dijkverbreding gepland. De kans bestaat dat er daarna ook daar een fietspad óp de dijk komt.

Delfzijl Dan de havenplaats Delfzijl. Neem de tijd om eens rustig rond te kijken. Het Muzeeaquarium, vijf bijzondere musea en een zeeaquarium onder één dak, ligt onder aan de dijk en vlakbij het strand en de haven. Bij het museum ook een TOP met suggesties voor een interessante lus door het achterland.

Historisch Appingedam bijvoorbeeld, met zijn hangende keukens, is vlakbij!

Rond de haven vindt van 29 juni t/m 3 juli de 6de editie van het maritieme evenement DelfSail plaats. Ga winkelen binnen de oude vesting of bezoek de 46

5

Amsterdamse Schoolbuurt met huizen en gebouwen in die kenmerkende bouwstijl. Dat verwacht je hier niet gauw.

Termunterzijl Verder gaat de route langs het havenindustriegebied naar Termunterzijl.

Zijl betekent sluis en ook hier ontstond het dorp bij zo’n uitlaat naar zee. Visje eten, vanaf een bankje kijken naar de bootjes die binnenvaren en rondkijken in het oude gemaal Cremer. Bij Termunterzijl zijn ook camperplaatsen gerealiseerd, zeven stuks. Op naar de Punt van Reide, waar een kijkwand is geplaatst bij een favoriete rustplaats van zeehonden.

Vaak ligt er bij vloed een grote groep zeehonden, die zich er niet aan stoort dat ze bespied worden.

Nieuwe Statenzijl Het laatste stuk van het traject loopt onder de Dollard door, over grond die definitief herwonnen is op de zee, langs Dollard Süd, in de volksmond het Ambonezenbosje. Die bijnaam

OVERdeVLOED Zo’n mooi project verdient een feestelijke opening en dat gebeurt op 3, 4 en 5 juni op verschillende locaties langs de route. Sandrina Scholte is betrokken bij de organisatie van het Festival OVERdeVLOED. ‘De voorbereiding is in volle gang. Het wordt drie dagen feest! Op 3 juni organiseren we een Waddenconcert.

Zaterdag 4 juni is er overal, in ieder dorp langs de dijk, iets te doen. Concreet kan ik daar nog niet veel over zeggen, maar denk aan ondernemers die open huis houden, aan muziek, theater, kinderactiviteiten, misschien wel een vliegerfestival. Op 5 juni is er “locatietheater”, op diverse plekken in de natuur, gebaseerd op het thema dat de natuur “neemt en geeft”.’ Het hele programma is te vinden op de website. > www.festivaloverdevloed.nl Op die website zal ook een presentatie te zien zijn, gemaakt met een drone, waarbij de 90 kilometer dijk, van Lauwersoog tot Nieuwe Statenzijl, in beeld gebracht wordt.

komt van de barakken, ooit in de jaren 40 gebouwd voor de slikwerkers, maar tussen 1953 en 1961 gebruikt voor de tijdelijke opvang van Ambonezen.

De barakken zijn weg, maar een informatiebord schetst de situatie van toen. Op deze historische plek komen in de loop van het jaar vier trekkershutten te staan. Het eindpunt komt in zicht, nog één sluis, Nieuwe Statenzijl. Een indrukwekkend bouwwerk, dat er voor zorgt dat heel Oost-Groningen droge voeten houdt. Hier staat de enige buitendijkse vogelhut, de Kiekkaaste, te bereiken via een vlonderpad door de rietvelden. Fiets je verder, dan rijd je Duitsland binnen, aan jou de keuze.

Openingstijden: vr t/m zo 10:30-17:00 uur Groepen op afspraak ook op andere dagen Vosberglaan 35 9761 TJ Eelde Tel: 050-3081291 info@museumvosbergen.nl www.museumvosbergen.nl

OMWENTELING

Het museum ligt in een fraai landgoed en toont ca. 950 Europese-, exotische- en automatische muziekinstrumenten van 500 voor Chr. tot heden

OMWENTELING

MUSEUM VOSBERGEN

Muziekinstrumenten in historisch perspectief

Open vanaf 25 april Di t/m Zo van 10:30 tot 17:00

Museum Landgoed Verhildersum

Wierde 40 9965 TB Leens

Beleef het verleden en ontdek de geschiedenis van het Hogeland in de 19de eeuw!

0595-571430 w

w

w

.

v

e

r

h

i

l

d

e

r

s

u

.

n

HOTEL CAFÉ RESTAURANT

Voor kleine en grote gezelschappen

Hotel Restaurant Landgoed Ekenstein de aangewezen plaats voor een: Comfortabele overnachting • Romantisch diner Heerlijke high tea • Receptie of feest Congres • Vergadering • Kookworkshop Chocoladeworkshop • Teambuilding-activiteit Landgoed Ekenstein is gelegen nabij het mooie stadje Appingedam met z’n hangende keukentjes. En is een heerlijk vertrekpunt voor een wandeling in ons prachtige park, ingericht in Engelse landschapsstijl, een fi etstocht langs oude Groninger kerken en wierdedorpjes. Landgoed Ekenstein ligt op 20 autominuten van de stad Groningen, beschikt over een aantal prachtige (vergader-)zalen met modern comfort, en een ruim gratis parkeerterrein.

Tevens hebben wij een overdekte fi etsstalling met oplaadpunt.

Rust, ruimte en comfort in een historische ambiance!

Informeert u gerust vrijblijvend naar de vele, verrassend betaalbare mogelijkheden en arrangementen!

Ekamper Radsweg 12 9983 RC Oosteinde (Roodeschool) Tel. 0596 - 516355 Fax 0596 - 516364

www.hotelekamper.nl

Hotel Landgoed Ekenstein • Alberdaweg 70 • 9901 TA Appingedam tel: 0596 628528 • info@ekenstein.com • www.ekenstein.com

G044 - ADV Ekenstein.indd 1

m

08-03-16 16:44

l

HET WONDER VAN ADUARD > CORA WESTERINK

Aan het eind van de 12de eeuw vertrokken twaalf monniken vanuit het moederklooster Klaarkamp bij Dokkum. Ze gingen op zoek naar een geschikte plek voor een nieuw klooster en vonden in het woeste kweldergebied van Noord-Groningen (Middag-Humsterland) een wierde met de naam Adduwert of Adewerd. Hier zou een klooster verrijzen dat qua grootte het moederklooster zou overtreffen. De machtige Sint Bernardusabdij bestaat niet meer, maar dankzij de nieuwste 3D-technologie kun je nu wandelen over het kloosterterrein van eeuwen geleden. Ga met ons mee op reis door het Wonder van Aduard.

De app neemt je mee terug in de tijd. © Martin Borchert

V

olgens de overlevering moet het monnikenklooster van Aduard in 1192 zijn gesticht. Cisterciënzer monniken leefden zeer sober en werkten graag met hun handen. Het onontgonnen kweldergebied moet een uitda48

ging zijn geweest, want eeuwenlang hielden ze zich bezig met inpolderen, dijken bouwen, sloten en kanalen graven, met als proeve van bekwaamheid het acht kilometer lange Aduarderdiep. Hun betrokkenheid met het Middag-Humsterland is overal nog duidelijk te zien. Ook op het gebied van bouwkunde waren de monniken bekwaam. Een negentig meter lange kruiskerk, de grootste van het Noorden, zou daar het bewijs van zijn geweest.

Wonder Voor de bouw en het uitbouwen van het klooster werden steenbakkerijen opgezet. Daarmee hebben ze waarschijnlijk dit ambacht in deze regio

geïntroduceerd. In grote aantallen kwamen de kloostermoppen, maar ook geglazuurde tegels en ornamenten, de ovens uit. Vele monnikenhanden verrichtten een wonder op de wierde van Aduard. De cisterciënzer Sint Bernardusabdij groeide uit tot een van de grootste kloostercomplexen van Europa. Rond 1300 was het klooster klaar. Naast het onderhoud van dijken, kanalen en landbouwgrond, gingen de monniken zich meer toeleggen op handel en export, onder andere van kloostermoppen uit de steenbakkerijen. In het midden van de 15de eeuw verwierf het klooster op het gebied van vroomheid en geleerdheid veel

KERKEN: HET WONDER VAN ADUARD

1. Aduard tegenwoordig 2. Beeld van de machtige Sint Bernardusabdij © Axe Kooi 3. Herinneringen aan vroeger dankzij de app © Axe Kooi 4. Blik van boven op hoe het ooit moet zijn geweest © Axe Kooi

1

3

aanzien. Bekende geleerden uit die tijd ondernamen de reis naar Aduard om er te filosoferen over wetenschappelijke onderwerpen - de abdij was in die tijd meer een academie dan een klooster.

De grote brand In de Tachtigjarige Oorlog, in 1580 om precies te zijn, werd er vlak bij het klooster gevochten tussen Staatse en Spaanse legers. Het klooster vloog in de brand en de kloosterlingen vluchtten.

In Europa was inmiddels ook de Reformatie aan de gang. Het roomskatholicisme werd een verboden godsdienst en dat betekende het einde van de vele kloosters die Groningen telde

2

4

in de 16de eeuw. In 1594 werd ook de machtige Sint Bernardusabdij opgeheven en geleidelijk gesloopt. Op de ruïnes ontstond het huidige dorp Aduard.

Alleen de kloosterziekenzaal, gebouwd in romanogotische stijl, is bewaard gebleven en kreeg een tweede leven als protestantse kerk. In Aduard zijn wel meerdere huizen te vinden die opgebouwd zijn met de kloostermoppen van de oude abdij. In één van de oudste huizen is nu Museum St. Bernardushof gevestigd.

Beleef het wonder Door de grote brand ging het gehele kloosterarchief verloren. Niets bleef

gespaard. Toch bleek er veel te herleiden over de geschiedenis, onder meer door opgravingen in de jaren 30 van de vorige eeuw en de in de 15de en 16de eeuw in het Latijn geschreven Abten- kroniek van Aduard.

Deze twee bronnen hebben, samen met speurwerk en logisch denken, geleid tot een eigentijds wonder. Wandel de twee kilometer lange route rond het voormalige kloosterterrein langs zeven kunstwerken en informatieborden. ‘Benieuwd hoe dit precies werkt? Kom naar Aduard en stap eeuwen terug in de tijd. Als dat geen wonder is!’ > www.kloostermuseumaduard.nl

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

49

HET BOLWERK, EEN STUK NIEMANDSLAND, WERD MET HAND EN TAND VERDEDIGD

50

BOURTANGE

DE VESTING HET MOERAS

&

> BERT NIJMEIJER

In het nieuwe bezoekerscentrum van Bourtange ondervind je aan den lijve hoe midden in het moeras een onneembare vesting ontstond. Vlieg op een kraanvogel over het natte land en beschiet Bommen Berend. Ver weg van het nu, terug naar het toen.

Hoe het ontstond De N365 tussen Duitsland en Vlagtwedde loopt met een boog om Bourtange heen. Ten tijde van de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) was er nog geen weg, alleen moeras. Er liep maar één zandpad, “twee karrensporen breed”, dat de stad Groningen met het Duitse Lingen en het daaronder gelegen Westfalen verbond. Toen Groningen in 1580 in handen viel van de Spanjaarden, beval Willem van Oranje tot de oprichting van een versterkte vesting, om ongewenste Spaanse of Spaansgezinde passanten tegen te houden.

De kracht van de natuur Wat de Spanjaarden nooit lukte, lukte de natuur in de 19de en 20ste eeuw wel: Bourtange innemen. Het moeras

was opgedroogd, het veen was ontgonnen en veranderde in vruchtbaar boerenland. Het vestingdorp verloor

Bommen Berend (Cristoph Bernhard von Galen, de bisschop van Münster, Drensteinfurt, 12 oktober 1606 - Ahaus, 19 september 1678), is de bijnaam van de bisschop van Münster, Bernhard von Galen. Zijn bijnaam dankt hij aan zijn grote voorliefde voor kanonnen. De bisschop van Münster was verantwoordelijk voor het bombardement van de zuidkant van de stad Groningen.

De succesvolle veldheer moest uiteindelijk zijn meerdere erkennen in Carl von Rabenhaupt, die later burgemeester van Groningen werd.

zijn functie en verviel tot een ruïne. Tot in de jaren zestig het plan ontstond om het dorp in oude luister te herstellen. Nu beleven 275 duizend bezoekers per jaar het Bourtange van 1742, alsof er nooit iets veranderd is.

Terra Mora In het gloednieuwe bezoekerscentrum Terra Mora wordt het verhaal van Bourtange verteld. Vrij vertaalt betekent Terra Mora “moerasland”. Je beleeft er in geuren en kleuren, beeld en geluid hoe middenin het zompige hoogveen een van de best bewaakte stukjes Verenigde Nederlanden verrees. Een soldatendorp in stervorm, met brede grachten en huizenhoge wallen. Onneembaar, zelfs voor Bommen Berend, de gevreesde Bisschop van Münster.

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

51

TERRA MORA Bezoekerscentrum Terra Mora is een gezamenlijke onderneming van het Groninger Landschap en de vesting Bourtange. In het nieuwe bezoekerscentrum kan jong en oud vesting Bourtange op een actieve wijze ontdekken.

Terra Mora is verdeeld in drie ruimtes die elk ingericht zijn met een specifiek thema.

In “Het Moor en de Vesting” ontdek je alles over het moeras en de oorlogen van vroeger. In “Het Gevecht” kun je zelf met kanonnen schieten en waan je je op de schans van de vesting met de troepen van Bommen Beren in aantocht. In de derde ruimte maak je een wandeling door de natuur van Bourtange. Kortom: beeld, geluid, educatie en beweging staan centraal in bezoekerscentrum Terra Mora. > www.bourtange.nl

52

BOURTANGE

Ontvangstzaal We beginnen onze ontdekkingstocht door Bourtange in de ontvangstzaal.

Hier kom je oog in oog te staan met een opgezet konikpaard, het “wilde paard”, dat de natuur rond Bourtange begraast.

Het paard blijkt ook een geschikte metgezel bij het maken van selfies. In de zaal hangt een wandgrote luchtfoto van Bourtange, die bij buitenlandse bezoekers heel wat vragen oproept. Een dorp in de vorm van een ster, bestaat dat? Ze konden het niet geloven en denken dat de luchtfoto van een maquette was.

Filmzaal De reis gaat verder naar de filmzaal.

Met projecties op de vloer kun je volgen hoe Bourtange gebouwd werd en het moeras zich uitbreidde, tot de “natte horizon”, een grote, gegraven waterplas aan de Duitse kant. De plas is voor een deel hergraven en vanaf de wal goed te zien. Stapje voor stapje ontstond een bolwerk, een stuk niemandsland dat met hand en tand verdedigd

PAS OP! IN DE SCHUTTERSZAAL IS HET OORLOG! werd. Schrik niet van de geluiden van bommen, granaten en het geroep van soldaten in de filmzaal. Bourtange wordt goed verdedigd!

Schutterszaal Pas op! In de schutterszaal is het oorlog! Hier kunnen kinderen en hun ouders zichzelf in het strijdgewoel storten. Gerommel en rumoer, schoten, inslaande kogels en gedruppel van water vullen de ruimte. De spanning is om te snijden. Tegenover elkaar staan twee rijen kanonnen. De ene rij is van de Oranjegezinden, de andere van de belagers. Kinderen mogen de kanonnen zelf “besturen” en nemen het tegen elkaar op. Een geliefd spel, ook onder de ouderen: het gebeurt regelmatig dat een vader of opa er vriendelijk op moet worden gewezen dat nu een volgend kind aan de beurt is.

Landschapszaal In de landschapszaal zet je de monumenten van Groningen en Ost-Friesland in hun consoles op een grote plattegrond. De Martinitoren hier, daar de Duitse burchten en verderop de kastelen. Lampen gaan branden, een vertelstem begint. Wat heeft zich hier allemaal afgespeeld? Van de stenen monumenten ga je naar die van de levende natuur: op een grote fotowand is te zien wat er groeit, bloeit en rondfladdert in het vroegere veengebied.

Goed nieuws: het zonnedauwtje is terug, een vleesetende plant. Gelukkig alleen gevaarlijk voor insecten. Vlieg op de rug van een kraanvogel, dansend in de wind, door het Bourtange van vroeger. Met moeras zover het oog reikt.

Van Westfalen naar Bourtange, een kraanvogel is er binnen een oogwenk.

Bommen Berend en gevolg deden er destijds wat langer over. Maar vergis je niet, de vijanden uit Amsterdam en Münster zijn gevaarlijk dichtbij. > www.bourtange.nl

Adres: W. Lodewijkstraat 33, 9545 PA Bourtange, T 0599 35 46 00, E. info@bourtange.nl.

Openingstijden: Het informatiecentrum is van half maart t/m eind oktober iedere dag geopend van 9.15 uur tot 17.00 uur en op zaterdagen en zondagen van 10.00 uur tot 17.00 uur. De musea zijn vanaf half maart geopend op ma t/m zo van 10.00 tot 17.00 uur.

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

53

Vaar mee met De Dageraad!

Beppe Baukje De Beppe Baukje is een Groninger platte bol. Dit vrachtschip, gebouwd in Veendam in 1905, is in 2006 omgebouwd tot passagiersschip en vaart sindsdien door grote delen van Groningen.

De Beppe heeft een ruim aantal zitplaatsen, we hebben een riant toilet aan boord en een gezellige bar. Een (halve) dag varen, met een uitgebreide koffi etafel, een lunch (warm of koud), een uitgebreide borrel of zelfs een compleet diner aan boord. Je kunt kiezen voor een compleet arrangement of gewoon je drankjes bestellen aan de bar.

Naast een dagje ontspannen op het water met familie, vrienden of collega’s verzorgt Beppe ook een aantal leerzame en vooral ook leuke workshops voor teams en bedrijven.

w w w.beppebaukje.nl

info@beppebaukje.nl

Toe aan een heerlijk dagje weg?

Geniet van het zeevissen en een heerlijke vaartocht langs de prachtige zandbanken met De Dageraad. In de zomer vissen wij op makreel en kabeljauw.

Wij varen iedere ochtend vanuit de vissershaven van Lauwersoog.

Bel voor boekingen of meer informatie met de familie Drijver: 0519-297992

www.dageraad.org Sportvisserij Dageraad @msdageraad

Wij zien u graag op De Dageraad!

Zoekt u rust en ontspanning?

Bezoek fietsend of wandelend het mooie landschap van Westerwolde of laat u inspireren door de karakteristieke VeenkoloniĂŤn.

Sportief Stadskanaal Sport en gezondheid vinden wij belangrijk. Het stimuleren van bewegen en gezond leven staat hoog op onze agenda. Daarom geven wij onze steun aan mooie sportevenementen.

Stichting Vliegveld Oostwold-Oldambt

www.stadskanaal.nl

Het groenste vliegveld van Groningen

WADDEN: DE DOLLARD

DE BREEBAARTPOLDER MOOI VOOR MENS EN DIER

Vanuit het uitkijkpunt bovenin Buitenplaats Reidehoeve krijg je al een goed beeld van de Breebaartpolder bij Termunten. De slenk met de vogelkijkhut, het zeehondenkijkscherm aan de overkant op de dijk en daarachter de Dollard. En natuurlijk vogels, héél veel vogels. > CORA WESTERINK

1

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

55

EEN VERTEDEREND GEZICHT, DIE GROTE GROEPEN ZEEHONDEN

ZEEHONDEN Kers op de taart tijdens een wandeling is het grote houten kijkscherm op de Deltadijk, waar je door kijkgaten de zeehonden kunt observeren die op de zandbanken liggen te rusten of hun jongen zogen. De meeste kans heb je bij vloed. Dan lopen de zandbanken onder en ligt er vaak een grote groep vlak onder het kijkscherm aan de voet van de dijk. Een vertederend gezicht dat je doet vergeten dat het hier om ijverige rovers gaat die per dag zo’n vijf tot acht kilo vis vangen.

Glad en donker bobberen ze uit het water, maar eenmaal opgedroogd sta je versteld van de vele variaties in kleur. Van lichtgrijs tot donker, van beige tot bruin en zelfs oranje-achtig.

N

eem voordat je vertrekt, een kijkje in de Reidehoeve. Hier, in het bezoekerscentrum, draait een korte film over het gebied en met alle interessante weetjes over flora en fauna in je achterhoofd, zie je later ongetwijfeld veel meer.

Je kunt de fiets pakken, maar wil je wandelen, dan begint tegenover de Reidehoeve een wandelpad naar de Dollarddijk. Het pad is omzoomd door riet en bosjes om verstoring van de

56

2

3

natuur door de mens te voorkomen. Om diezelfde reden mag de hond niet mee. Na het broedseizoen wordt het gebied begraasd door runderen om de plantengroei gevarieerd te houden. Schapen houden het gras op de dijken kort. Overal hoor en zie je vogels en als je van fotograferen houdt, voel je je hier onmiddellijk een gelukkig mens.

Brakwatergetijdegebied De Breebaartpolder is één van de jongste polders van ons land. Na de watersnoodramp in 1953 in Zuid-

west-Nederland, zijn in het hele land de dijken op deltahoogte gebracht. In plaats van de bestaande Dallingeweersterdijk te verhogen, werd in 1979 iets verderop een nieuwe dijk aangelegd, waardoor er tussen beide dijken een polder ontstond van 63 hectare groot.

Aanvankelijk was de Breebaartpolder als landbouwgrond in gebruik, maar stichting Het Groninger Landschap was er als de kippen bij toen de polder in 1991 te koop kwam en kocht de grond én boerderij Reidehoeve. Er werd een slenk gegraven en er kwam een doorlaat in de nieuwe Deltadijk waardoor het getij van de Dollard doorwerkt in de

WADDEN: DE DOLLARD

1. Schapen op de dijk 2. Buitenplaats De Reidehoeve 3. Rustende zeehonden onder het kijkscherm 4. Harige wilgenroosjes 5. Zicht op Delfzijl 6. Punt van Reide

5

foerageergebied of om te overwinteren.

Ook klein grut als de rietzanger, blauwborst, karekiet en kwikstaart doet het goed in dit gebied. Al dit vogelleven is goed te bewonderen vanuit de vogelkijkhut die vanaf de Dallingeweersterdijk te bereiken is. De flora blijft niet achter. Langzaam maar zeker ontstaat er een echte kweldervegetatie, met Zeekraal, Zulte (Zeeaster) en Lamsoor.

4

6

polder en een uniek brakwatergetijdegebied ontstond. In de Dallingeweersterdijk kwam een vernuftige vispassage, die een klein beetje zoet water uit het afwateringskanaal in de polder laat, als lokstroom voor zeevissoorten die op zoek zijn naar zoet water voor hun voortplanting.

Diverse pluimage Er ontwikkelde zich een voedselrijk gebied dat weer een rijke vogelstand

tot gevolg heeft. Bekend is de grote kolonie kluten die in het Dollardgebied verblijft. Bij hoog water wijken de vogels met hun gekrulde snavel uit naar de Breebaartpolder.

Zeekraal Een grote groep lepelaars en vele soorten steltlopers, eenden en ganzen gebruiken de voedselrijke waterpartijen als uitwijkplaats bij opkomend tij, als

Punt van Reide Je kunt de Breebaartpolder op eigen houtje verkennen, maar als de natuur naar meer smaakt, is een excursie onder leiding van een gids naar de Punt van Reide een aanrader. Ooit een oeverwal van de Ems en nu kwetsbare natuur met een bijzondere vegetatie, broed- en rustgebied, en normaal gesproken niet voor publiek toegankelijk. Op de uiterste punt zijn nog resten van bewoning te zien en recentere sporen van een bunker uit de Tweede Wereldoorlog.

Zo’n excursie wordt bij eb gemaakt omdat dan de droogvallende slikken het domein zijn van foeragerende watervogels. De Breebaartpolder ontwikkelde zich snel tot een aantrekkelijk vogelparadijs. Een heerlijk gebied voor een wandeling of fietstocht. En vlakbij Termunterzijl, voor een lekker visje na afloop.

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

57

De blauwe passage

OLDAMBT VANAF HET WATER > BERT NIJMEIJER

Varen in het Oldambt is nog heerlijk rustig. Nergens waterfiles, nergens lang wachten. Sinds de opening van een nieuwe vaarweg bij Midwolda liggen alle vaarwegen open.

Langzaam ontdekt de watersporter Oldambt.

58

Z

odra je de jachthaven van Midwolda achter je laat, is er niks dan rust en ruimte: een libelle die over het water scheert en een meerkoet die tussen het riet dobbert. Vaar over het Nieuwe Kanaal, langs de koolzaadvelden naar Nieuwolda, over de Dollard naar het Oldambtmeer. Zomer, rust, ontspanning. Alles blauw, groen en geel.

Verbindingspassage Sinds de opening van een nieuwe vaarweg bij Midwolda, reikt de watersport bij Blauwestad tot ver buiten de oevers van het Oldambtmeer. De Blauwe Passage, zoals het vijf kilometer lange kanaal heet, verbindt het meer met de kanalen van het Oldambt en vervolgens met de Waddenzee, UNESCO Wereld-

VAREN

OPSTAPPEN! Vanaf een van de volgende jachthavens in Oldambt kun je het meer verkennen: Jachthaven Midwolda, Havenkwartier Blauwestad, Reiderhaven Beerta, De Rensel Winschoten, Het Dok Nieuwolda, Jachthaven Scheemda, Jachthaven Bad Nieuweschans en Jachthaven Beerta. Voor meer informatie, adressen of direct boeken? > oldambt.groningen.nl

Illustratie: Kim Veenman

Kanaal met een verhaal In Groningen kunnen watersporters een zelfbedieningssleutel krijgen, waarmee ze bruggetjes en sluizen kunnen bedienen. Zo kun je makkelijk zelf bepalen waar je heen wilt en wat je wilt zien. Het Oldambt is rijk aan monumenten, antieke sluizen, tillen (bruggen), oude stoomgemalen en monumentale panden. Leg aan om een hapje te eten in een van de restaurantjes langs de route of overnacht op de boot, of bij mooi weer, op een van de campings rond Blauwestad.

2

1

3

erfgoed. Je kunt een rondje varen, maar ook een langere tocht maken richting zee. Sinds vorig jaar is de Blauwe Passage open.

In alle rust actief zijn Het vaartoerisme in Groningen groeit. Steeds meer watersporters ontdekken het gebied rond Blauwestad.

Voor Duitse watersporters is het dichtbij. Varen in het Oldambt is nog lekker rustig: nergens files, nergens hoef je lang te wachten. Je mag bijna overal aanleggen en je kunt hier overnachten tegen vriendelijke tarieven.

Maar het beste van alles: hier vaar je door een decor als dat van een film. Overal bloemen, vogels, hoge luchten en een prachtige horizon.

Voor ieder wat wils Het Oldambt heeft de watersporter veel te bieden.

Er zijn acht jachthavens met alle faciliteiten. Aan de Noordrand van het meer ligt een groot strand en er is een zeilschool waar je boten kunt huren en zeilles kunt nemen. Daarnaast kun je op het mooie terras van havenpaviljoen De Waternimf heerlijk bijkomen van alle activiteiten. In Midwolda ligt de mooie Ennemaborg, met de galerie van de kunstenares Maya Wildevuur. Tegen de jachthaven aan ligt Pitch & Putt Oostwold, hier vind je een golfbaan voor iedereen.

Zomere zonnedagen Vanaf april kunnen alle watersporters weer los. Maar het hoogtepunt is in de zomer, als er bijna elk weekend wat leuks wordt georganiseerd. Waaronder het Waterweekend Blauwestad, festival Hongerige Wolf met muziek en theater in boerenschuren en tuinen en Pura Vida, een gratis openluchtconcert van het Noord Nederlands Orkest aan het meer. Kijk en luister vanaf je boot of het strand naar de muziek, terwijl de zon achter het Midwolderbos zakt. Nog even geduld. > oldambt.groningen.nl

VAREN IN HET OLDAMBT IS NOG LEKKER RUSTIG: NERGENS FILES, NERGENS LANG WACHTEN

1. Oldambtmeer 2. Ennemaborg 3. Watersporters komen hier graag

59

M

Ook als toerist zijn de wierdendorpen het bezoeken waard. Niet dat je getuige zult zijn van opgravingen of onderzoek, maar het heuvelachtige landschap van wierdedorpen als Ezinge, Westeremden en Tinallinge leent zich perfect voor een mooie fietstocht. Uiteraard met museum Wierdenland als ideale tussenstop. Hier kun je niet alleen informatie vinden over de opgravingen en geschiedenis van de omgeving, maar ook regelmatig bijzondere kunstexposities bewonderen.

60

et name wierdedorp Ezinge kreeg landelijke bekendheid dankzij het onderzoek door professor Van Giffen in de jaren 20 en 30. ‘Maar omdat hij altijd weer nieuwe projecten verzon, werden veel van zijn bevindingen nooit gepubliceerd,’ vertelt Annet Nieuwhof, onderzoeker terpenen wierdenarcheologie. ‘Van Giffen schreef zelf destijds een paar artikeltjes over de opgravingen in Ezinge. Archeologisch is Ezinge een soort sleutelsite.

Een plek waarvan we nog enorm veel kunnen leren. Zelfs al is maar tien procent van de wierde wetenschappelijk opgegraven.’

En dat is precies wat Nieuwhof sinds 2011 doet. In dat jaar ging een nieuw onderzoeksproject van start, met als einddoel de volledige publicatie van de opgravingsgegevens. Zo publiceerde ze al verschillende werken over Ezinge.

Momenteel werkt ze aan een boek over de bewoningsgeschiedenis. ‘Als archeoloog heb ik te maken met wat

in de grond zit. In het binnenland van Nederland heb je vooral veel zandgrond.

Het enige dat daarin bewaard blijft is aardewerk en vuursteen. Bij terpen en wierden is veel meer informatie te vinden over hoe mensen vroeger leefden. Zo zijn in Ezinge resten gevonden van mensen die daar 500 jaar voor Christus al woonden. We kunnen dus wel 2500 jaar terug in de tijd kijken!’

Omdat de resten in de wierden zo goed bewaard zijn, is de geschiedenis van die bewoners ook goed te reconstrueren.

‘Niet alleen als het gaat over materiele cultuur of hoe hun huizen er uitzagen, maar ook over hun leven zelf. Hoe leefden ze en hoe konden ze zich redden?

Konden ze gelukkig zijn of was vroeger alles kommer en kwel en is het leven later eigenlijk pas leuk geworden? Wat er aan resten is overgebleven in terpenen wierdengebieden biedt veel meer aanknopingspunten voor antwoorden op dergelijke vragen dan archeologische sites op andere plekken in het land.’

GRONINGER WIERDEN

2500 JAAR TERUG IN DE TIJD KIJKEN > MARIJE SIETSMA

Aan de buitenkant zou je het niet zeggen, maar de Groninger wierdendorpen herbergen heel wat geheimen. Geen duistere mysteries, maar wel enorm veel informatie over het leven van vroeger.

WONEN OP WIERDEN >T EKST & ILLUSTRATIE KIM VEENMAN

De vroegere bewoners van Groningen hadden vaak te maken met stijgend water. Om toch droge voeten te houden, maakten ze verhoogde heuvels: de wierden. Eerst waren het simpele vluchtheuvels bij hoog water, maar al snel bouwde men er boerderijen en groeiden veel wierden uit tot complete dorpen.

Deze wierdedorpen hebben de volgende kenmerken:

1. D e boerderijen lagen met het 4. De dobbe was een waterpoel in woongedeelte naar het midden het midden van de wierde en van de wierde. Het stalgedeeldiende als drinkplaats voor het te lag meer op de helling aan vee. Waarschijnlijk ontstond de buitenkant. deze als opvangplaats voor 2. D e kerk bevond zich in het overtollig regenwater. midden.

5. Het land rondom de wierde 3. D e ossengang liep aan de buiwerd verkaveld en sloot aan tenkant rond de wierde. Koeien bij de boerderijen. Hierdoor mochten namelijk niet over de ontstond een typische stervorm terp zelf lopen, maar werden van akkers, met de wierde als eromheen geleid. middelpunt.

WIERDEN-WEETJES Een wierde varieert in hoogte van 2 tot wel 10 meter • Vanuit de lucht lijkt het op de vorm van een fietswiel • Ook buiten Groningen komen wierden voor, alleen heten ze daar anders:

- Friesland: terp

- Noord-Holland: werf - Noord-Duitsland: warft, wurt of wierde

- Denemarken: værft, varft of verft

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

61

1 2

VAN GRONINGER HAND > MARIJE SIETSMA

1. Houten design De horloges van WoodWatch zijn helemaal gemaakt van hout. Dat is niet alleen bijzonder en enorm stijlvol, maar zorgt er ook voor dat elke exemplaar uniek is. De vakmannen achter dit bijzondere product komen uit Groningen, maar kijken graag wat verder dan hun neus lang is. Daarom planten ze via Trees For All bomen in de Filippijnen om de houtproductie van hun houten horloges te compenseren. Mooi én verantwoord dus.

3

> www.woodwatch.nl

2. Lekker luchtje LOCHT is een handgegoten kaars van sojawas van biologische teelt met natuurzuivere etherische olie. De kaars zit in een schattig medicijnpotje en is er in tien verschillende geuren: Amandel, Basilicum, Bergamot, Ceder, Lavendel, Oranjebloesem, Pompelmoes, Rozemarijn, Salie en Vijg. Online verkrijgbaar via de maker, maar ook te vinden in steeds meer winkels door heel Nederland. En die naam?

Inderdaad: LOCHT is Gronings voor lucht. Heel toepasselijk dus. > www.eennieuwavontuur.com 4

5

3. Knol’s koek Een bekend baksel is de Groninger koek. In stad en omstreken het meest bekend in de versie van de Groninger koekenbakkers van Knol.

De bekende koek lijkt wat op ontbijtkoek, maar heeft een heel eigen smaak dankzij de toevoeging van rogge en stroop. Knol’s koek is nog altijd gevestigd in de Groninger binnenstad. > www.knolskoek.nl

4. Onderbroek met opbergvak De boxershorts van Pockies hebben een link naar overhemden. De stof waarvan de Pockies worden gemaakt, wordt normaal gesproken namelijk gebruikt om overhemden van te maken. Echte kwaliteit van hoogwaardige katoen dus. Maar het meest opvallende aan deze boxershorts is dat er zakken in zitten. Zoals de makers zelf zeggen: ‘Ga je hardlopen en heb je geen zakken in je sportbroek voor je walkman? Pockies. Reis je naar het buitenland, maar ben je bang dat je paspoort gevaar loopt? Pockies.’ Kortom: de onderbroek die het slim doet. > www.pockies.nl

62

GRONINGS GOUD 6

5. Buffelmozzarella Je zou het niet denken, maar ook buffelmozzarella kan een lokaal Gronings product zijn. In Opende maken een Groningse boerenzoon en een Italiaanse kaasmaker sinds een aantal jaren samen een superverse Hollandse buffelmozzarella. Echt lekkere mozzarella belandt namelijk binnen drie dagen van de buffel in je mond. > www.orobiancomozzarella.nl

6. Sociaal hergebruik Is de boord van je overhemd of blouse versleten, maar ziet de rest er nog piekfijn uit? Breng dan een bezoekje aan Van Hulley. De vrouwen die werken bij deze sociale onderneming toveren je blouse binnen vijf werkdagen om tot een comfortabele boxershort. Zo doen de dames werkervaring op en kunnen ze een opleiding volgen, heb jij een uniek kledingstuk én krijgt je overhemd een tweede leven. Als dat geen win-winsituatie is…

7

> www.vanhulley.nl

7. Creatieve miniboekjes Okapi’s zijn kleine boekenpareltjes om op te sturen. Stuk voor stuk met veel zorg samengesteld door diverse illustratoren, schrijvers en ontwerpers. Elke Okapi is als een cadeautje. Voor jezelf of voor iemand anders. Van een prachtig geïllustreerd beeldverhaal of gedicht tot een knipvouwplakboekje met volop knutselmogelijkheden. En altijd geleverd met envelop. Zo heb je een cadeautje bij de hand voor als je meer wilt zeggen dan je op een ansichtkaart kwijt kunt. > www.okapipost.nl

8. Groning(en) in een potje Op zoek naar echte Groninger honing? Dan moet je Groning hebben.

De honing van Groning wordt verzameld door zo’n 3.000.000 bijen van stadsimker Bart van Egteren. Zijn bijenkasten staan verspreid over 14 locaties die samen een cirkel vormen rondom de Martinitoren.

Egter sloeg de handen ineen met Toentje en samen brengen ze deze prachtige honing op de markt. Groning is onder meer te krijgen bij de Stadsakker en Opgeweckt Noord.

8

9

9. Heidi houdt je warm Voor een écht warme wintermuts moet je natuurlijk in het hoge noorden zijn. Al hoef je niet zo noordelijk te reizen als je zou denken.

Groningen is hoog genoeg. Dit is de thuisbasis van het bedrijf Heidi Liebt waar ze heerlijk warme en vrolijke mutsen en collen maken.

Stuk voor stuk in Nederland gebreid en volledig met de hand in elkaar gezet. Ideaal voor tijdens de wintersport of als bescherming tegen de koude Nederlandse winters. > www.heidiliebt.com

63

BIJZONDER OVERNACHTEN

DOMMELEN IN GRONINGER DROMENLAND > BERT NIJMEIJER

Een keer iets anders proberen dan een hotel of B&B? Kom logeren in een van deze bijzondere locaties in Groningen.

Strokasteel, Hayema Heerd, Oldehove Safaritenten, Camping Meerwijck, Kropswolde Glamping, avontuurlijk en glamourous kamperen aan de oever van het Zuidlaardermeer. De luxe zespersoons safaritenten van Camping Meerwijck zijn ingericht met steigerhout en zes lekkere bedden, waaronder een bedstee en een hemelbed. Bij binnenkomst denk je meteen: ‘wow, dit is gaaf!’ Er zijn loungebanken, er is een eethoek met zes stoelen, een toilet met een wasbak, een keuken met een koelkast en een gasfornuis.

Alles stoer, maar comfortabel. Net wat je nodig hebt na een dag op de fiets of op het water. Bij fris weer is het dankzij de haardkachel in no time lekker warm. > www.meerwijck.nl

Hunebedkamer Hotel Stadskanaal, Stadskanaal Wat zouden de Flintstones zich hier thuis gevoeld hebben! Slapen in de prehistorie maar met alle gemakken en luxe van het heden. Langs de leemmuur loop je tussen vellen leer door de ´Hunebedslaapkamer´ in, waar je onder een grote deksteen kunt slapen op een enorm rond bed. Zittend op uit boomstammen gehakt meubilair heb je, tussen de rotsen door, uitzicht op een bos en aan de andere kant kijk je uit over het weidse landschap, met in de verte de Drentse heuvelrug. Op de rotsachtige vloer liggen natuurlijk dierenhuiden. Maar neem gerust je laptop mee, want ondanks de primitieve uitstraling heeft deze grot alles wat je van een vier sterren kamer mag verwachten. > www.hotel-stadskanaal.nl

64

Slapen in een strokasteel, in een hemelbed van stro.

In Oldehove is een grote boerderij omgetoverd tot een droompaleis van stro, voor (stro)prinsheerlijke overnachtingen op het Groningse platteland. Slapen in het stro is zacht, uniek, romantisch én comfortabel. De bedden zijn opgemaakt met een dik pak verend stro, zachte dekbedden, mooi linnen en veel kussens. Voor een bijzondere bed & breakfast kun je terecht in het strokasteel of in een van de geweldige stro-iglo’s buiten, waar je slaapt met zicht op de sterren. Juist in de winter kun je heerlijk slapen in het warme stro, met een straalkacheltje als het nodig is, en in de warme gastvrijheid van de gastheer en -vrouw. > www.hayemaheerd.nl

ARRANGEMENTEN

Waddenzee Werelderfgoed

ARRANGEMENTEN Groninger Oogst Arrangement

Ontdek Groningen

Logeren en dineren op de Piloersemaborg van sterrenkok Dick Soek. Uit zijn keuken komen gerechten met pure smaken gemaakt met streekingrediënten.

Groningen is een bruisende studentenstad. De jongste stad van Nederland kent een lange, roerige geschiedenis en dat is te zien aan de historische pakhuizen, hofjes en gebouwen. Groningen is ook een stad met lef, de stad heeft de meest vernieuwende architectuur binnen haar grenzen. Ontdek, proef en beleef Groningen.

Inclusief • 2 overnachtingen met regionaal ontbijt.

• 4-gangendiner en 6-gangendiner inclusief wijnen, water en koffie in het restaurant van de Piloersema.

• Fiets + wandelroute Middag-Humsterland.

Prijs Vanaf € 266 p.p. voor een appartement en € 243,50 p.p. voor de bedstede-kamer, prijs is op basis van 2 personen per kamer.

Reserveren VVV Groningen Tel: 0900 20 230 50 (€ 0,15 p/m) info@vvvgroningen.nl

Inclusief • 1 of 2 overnachtingen op basis van logies en ontbijt.

• Informatiepakket over de stad.

• Toegangskaarten voor de Martinitoren.

Veel Nederlanders wisten het al jaren, maar nu is het ook officieel: het waddengebied is een natuurgebied van wereldklasse. UNESCO heeft de Waddenzee tot werelderfgoed benoemd! Daarmee is deze zee gelijkgesteld met beroemde natuurgebieden als Yellowstone in de Verenigde Staten en de Kilimanjaro in Tanzania, die eerder al deze UNESCO-status kregen. Dat betekent dat wereldwijd wordt erkend dat de Waddenzee van bijzonder belang is voor onze planeet. Boek nu het Waddenzee Werelderfgoed Arrangement. Maak kennis met dit waardevolle natuurgebied de stilte én duisternis, die nergens in ons land zo groot is als hier.

Inclusief • 1 of 2 overnachtingen op basis van logies en ontbijt.

• I nformatie pakket over de provincie Groningen Prijs Vanaf € 41,50 p.p.p.n.

Reserveren VVV Groningen Tel: 0900 20 230 50 (€ 0,15 p/m) info@vvvgroningen.nl > toerisme.groningen.nl/arrangementen

Prijs Vanaf € 32,50 p.p.p.n.

Reserveren VVV Groningen Tel: 0900 20 230 50 (€ 0,15 p/m) info@vvvgroningen.nl > toerisme.groningen.nl/arrangementen

> toerisme.groningen.nl/arrangementen

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

65

De hoogste klimmuur van Europa Kleinste hotel ter wereld Je zou denken dat het alleen is weggelegd voor de allerrijksten der aarde: een heel hotel afhuren.

In Eenrum kan het, daar vind je namelijk een hotelletje met slechts één kamer. De Kromme Raake, is daarmee het kleinste hotel ter wereld.

De Kromme Raake is ingericht in art deco-stijl en beschikt behalve over een ontbijtkeukentje en een zitkamer ook over een heuse foyer.

Slapen doen de gasten in een kingsize bedstede. Het scheelde niet veel of koning Willem-Alexander en koningin Maxima hadden hun huwelijksnacht in het hotelletje doorgebracht. Ze werden uitgenodigd, maar hadden al elders geboekt. Hun reactie, mét foto, hangt boven de stoof.

Ook in China is het hotelletje niet onopgemerkt gebleven: De Kromme Raake wist het ooit te schoppen tot de voorpagina van de South China Morning Post.

Er gaat niets boven Groningen. Letterlijk, welteverstaan. Want in sportcentrum Kardinge vind je de hoogste klimtoren van Europa. De Excalibur – zoals de toren heet – is maar liefst 37 meter hoog. De Excalibur is zo ontworpen dat zowel beginnende als ervaren klimmers er hun hart kunnen ophalen. Als je weinig ervaring hebt, is het beter om de bolle kant te beklimmen, maar als je van extremen houdt, moet je vooral de holle kant proberen. Te uitgeput om de tocht naar beneden te maken? Het is ook mogelijk om bovenop de toren te overnachten. Last van hoogtevrees? Ook onder de toren op het grasveld mag je gratis en voor niets je tentje opzetten. > www.bjoeks.nl

WAT JE NIET MAG MISSEN IN GRONINGEN > MARIEKE BOS

> www.hoteldekrommeraake.nl

Middeleeuwse rust

Kerkdeur op slot? Haal de sleutel bij de buren Wilde je net dat ene bijzondere kerkje bezoeken, sta je voor een dichte deur. Geen probleem. Bij talloze kerken in de provincie kun je dan bij de buren een sleutel ophalen. Zo kun je dus op eigen houtje en op je gemak een eeuwenoud kerkje ontdekken. Soms mag je zelf wat te drinken pakken en zo nu en dan is het zelfs toegestaan achter het orgel te kruipen. Dus: deur op slot? Naast de deur hangt een briefje met daarop het adres van de buren waar een sleutel af te halen is. > www.groningerkerken.nl

66

In de binnenstad van Groningen vind je nog tientallen hofjes, vaak verstopt achter eeuwenoude poorten en deuren. Het is de moeite waard om ze te bekijken, want achter de muren tref je een verrassende oase van middeleeuwse rust. De hofjes bewijzen dat Groningen in vroegere tijden al een sociale stad was. Weduwen, zieken, armen, wezen en pelgrims vonden onderdak in de hofjes, die ook wel gasthuizen worden genoemd. Elk hofje heeft zijn eigen geschiedenis en verhaal. Zo kon je in het Geertruidsgasthuis in vroegere tijden op zondag “gekk’n kiek’n”.

Tegen betaling mochten bezoekers door de tralies kijken naar de “dollen” die in het gasthuis werden opgevangen. Download de hofjeswandeling in de Groningen Cityguide App. Beschikbaar in de App Store en Google Play Store.

MUST SEE

Een goddelijk uitzicht over het wad

De Schaive toren van Bedum Gek eigenlijk, dat het rondom de Walfridustoren in Bedum niet zo zwart ziet van de toeristen als op de grasvelden rondom de toren van Pisa. De toren in Bedum staat namelijk écht schever dan zijn Italiaanse evenknie en heeft de twijfelachtige eer de meest uit het lood (2,61 meter) hangende toren van Nederland te zijn. Zelf voelen hoe scheef de toren staat? Ga dan maar eens met je buik tegen de toren staan en kijk omhoog. Een duizelingwekkende ervaring. Binnenin de kerk beleef je eenzelfde gevoel: de muren staan schuin en de vloer loopt scheef af.

De omgeving, het monumentale kerkje zelf, de gigantische kroonluchter van Studio Job; het is allemaal even mooi.

Maar er gaat letterlijk niets boven het uitzicht vanaf de kerktoren van Hornhuizen. In de verte ontwaar je de Waddenzee en met een beetje mazzel zie je ook Schiermonnikoog liggen en even oostelijker Simonszand, Rottumerplaat en Rottumeroog.

De kerktoren is van ver af al te zien, want het bovenste deel van de toren is bestreken met “Grunnegs gold”, hardgeel dat op bladgoud moet lijken. De kleur verwijst naar vroegere tijden, toen de toren van het kerkje nog fungeerde als vuurtoren voor de schepen op het Wad. In die tijd waren er nog geen grote vuurtorenlampen en dus werd bovenin de toren een vuurtje gestookt om de schepen de weg te wijzen. Nog steeds is de felgele toren een baken voor schepen op zee.

Ook een kijkje in de kerk zelf, aan de voet van de toren, is de moeite waard.

In de hal hangt een enorm designkroonluchter van Studio Job en er staat een spannende, informatieve kast met luikjes voor kinderen. > www.groningerkerken.nl

> www.hervormdbedum.nl

Tankstation Dudok Het is misschien wel het meest bijzondere tankstation van het land: het tankstation van Dudok aan de Turfsingel in Groningen. Het enige tankstation van architect Willem Dudok dat de tand des tijds overleefde. Dudok ontwierp het gebouw in 1953 in opdracht van oliemaatschappij Esso. Tankstations waren in die tijd vrij nieuw in het Nederlandse straatbeeld. Voor het ontwerp van iets moderns als een tankstation werden

dan ook gerenommeerde architecten gevraagd. In het hele land stonden destijds 112 vergelijkbare gebouwtjes, maar die in Groningen is de enige die bewaard is gebleven én die nog steeds dienst doet als benzinepomp.

In de Groningse volksmond wordt het gebouwtje nog steeds wel “BIM-station” genoemd, ook al wordt het tankstation al jaren door Gulf geëxploiteerd. > www.staatingroningen.nl

Leren en griezelen in Universiteitsmuseum Dwaal tussen skeletten, opgezette dieren, stenen en unieke instrumenten in het Universiteitsmuseum van de Rijksuniversiteit Groningen.

In de anatomiekamer is het griezelen geblazen. In tientallen grote en kleine potten staan allerlei delen van het menselijk lichaam op sterk water. Indrukwekkend is ook de Siamese tweeling en een cycloop. Minstens zo spannend is een blik op de vitrinekast met daarin de eeuwenoude mummie Janus. Naast de mummie staat het hoofd van een jonge man met kroeshaar. Zo moet Janus er volgens wetenschappers van de universiteit uit hebben gezien. In de spreekkamer van feministe Aletta Jacobs, de eerste Nederlandse vrouwelijke arts, lijkt de tijd te hebben stilgestaan. Veel voorwerpen in de kamer, waaronder een hutkoffer en het bureau, zijn nog van Jacobs zelf. > www.rug.nl/museum

>M eer informatie over deze must see’s vind je op: toerisme.groningen.nl/mustsee

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

67

DE VEENKOLONIËN

DOOR MENSENHANDEN GEMAAKT > ELS ZWERVER, DE VERHALEN VAN GRONINGEN

Wie door de Groninger Veenkoloniën rijdt, ziet de horizon. Het is moeilijk voor te stellen dat dit serene en weidse landschap geheel door mensenhanden is vormgegeven. De onbegaanbare moerassen van vroeger zijn vervangen door landbouwgrond, kanalen en lintdorpen. Het ogenschijnlijk zo lege landschap is rijk aan fantastische verhalen over de mens die het land en water naar eigen hand zette.

Moeras Voordat de eerste bewoners zich in de streek vestigden, was het gebied langs de zuidoostelijke grens van Groningen een onbegaanbaar moeras. In de middeleeuwen lieten boeren hun vee ‘s zomers op de drogere stukken grazen en op kleine schaal werd er turf gestoken. Kleine plakken van het veen, de bovenlaag van het moeras, 68

werden gedroogd en dienden daarna als brandstof. Er liepen geen wegen door het gebied en de kronkelende riviertjes en beekjes waren alleen geschikt voor de kleinste bootjes.

Compagnieën Maar in de 16de eeuw nam de vraag naar turf toe. De stad Groningen eigende zich grote delen van

het moeras toe en begon met de grootschalige ontginning van het veen.

Daartoe werden allereerst riviertjes rechtgetrokken en bevaarbare kanalen aangelegd, want de turf moest per schip naar Groningen vervoerd worden.

De eerste compagnieën, de projecten waar turf werd gewonnen, ontstonden rondom Hoogezand-Sappemeer en Pekela. De veenarbeiders vestigden zich

HISTORIE

2

1

3

RIJK VERLEDEN 4

op de afgegraven gronden, begonnen kleine boerenbedrijfjes en zo ontstonden de eerste lintdorpen: langgerekte nederzettingen langs kanalen. Aan de oprichtingsdata van de kerken in het gebied is te zien hoe de vervening zich langzaam naar het zuiden uitbreidde: Veendam kreeg in 1662 een kerk,

Hoogezand in 1667, Oude Pekela in 1683, Wildervank in 1687, Nieuwe Pekela in 1704.

Zwaar werk Turfsteken was zwaar werk. In een veenput werkte meestal een ploeg van zes tot acht arbeiders. Een paar staken

De historische achtergrond van de Veenkoloniën is veel minder leeg dan het uitgestrekte landschap misschien doet vermoeden. In het Veenkoloniaal Museum in Veendam zijn alle hoofdstukken uit de geschiedenis van de streek tentoongesteld: van de vroegste prehistorische vondsten in het veen tot de ontginning ervan, het rijke zeevaartverleden en de strokarton- en aardappelzetmeelindustrie. Maar ook de lintdorpen, kanalen en statige boerderijen op langgerekte percelen getuigen van eeuwenlange geschiedenis en welvaart. Herinneringen om te koesteren.

de turf los, de anderen legden de zware, natte veenkluiten op een kruiwagen.

Die gingen naar het zetveld, waar de vrouwen of törfwiefkes werkten. Zij zetten de brokken “in het slag” en bleven de turven keren totdat ze droog genoeg waren om in het schip te laden.

Nadat het ruim was volgestort, ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

69

5

stapelden de vrouwen de turven op het dek tot metershoge forten.

In het hoogseizoen, dat van het voorjaar tot de vroege zomer duurde, werkte het hele gezin buiten. Werkdagen van vier uur ‘s ochtends tot zes uur ‘s avonds waren normaal. Kleine kinderen hielpen mee en baby’s werden in mandjes of doeken te slapen gelegd terwijl moeder aan het werk was.

Zeevaart Omdat het turfsteken seizoenswerk was, zochten de schippers buiten het seizoen naar andere manieren om geld te verdienen. De kleine binnenvaartschepen bleken ook geschikt voor de kustvaart en al gauw ontstond er een levendige handel vanuit de Veenkoloniën met Scandinavië en Engeland.

Vanaf de 18de eeuw nam de kustvaart sterk toe, vooral vanwege de vraag naar bouwmaterialen zoals hout, dat in de landen rondom de Oostzee volop 70

6

aanwezig was. De Groninger kustvaart vervoerde onder andere hout, graan, porselein, kolen, glas en aardewerk. In een dorp als Nieuwe Pekela stonden in 1874 maar liefst 156 kapiteins

geregistreerd. Veenkoloniale schippers woonden en werkten vaak met het hele gezin op het schip. Alleen in de wintermaanden, als het schip aan de kade lag, konden de kinderen naar school.

HISTORIE

1. Varen in de Veenkoloniën 2. Aardappelen rooien in 1920, Kropswolde. Aardappelen rooien was tot ver in de 20ste eeuw handwerk.

Collectie RHC Groninger Archieven 3. Aardappelmeelfabriek. Collectie Streekhistorisch Centrum Stadskanaal 4. Veenkoloniaal Museum, Veendam 5. Varen in de Veenkoloniën 6. Turfwiefkes. Collectie Streekhistorisch Centrum Stadskanaal 7. De zeldzame Spaanse ruiter 8. Boten in de Veenkoloniën 9. Voorpagina van een boek uit de 17de eeuw over vervening.

Collectie RHC Groninger Archieven 7

8

Industrie De Veenkoloniën bleken ook in trek als vestigingsplaats voor nieuwe industrieën. De aanwezige kanalen vormden een goede infrastructuur en brandstof (turf) was ruim voorhanden. In de 19de eeuw vestigden zich aardappelzetmeel- en strokartonfabrieken in het gebied. Aardappelen wilden goed groeien op de afgegraven veengronden en ook stro was ruim voorhanden.

De eerste multinational van Nederland begon zijn onderneming in de Veenkoloniën: Willem Albert Scholten (1819-1892) bestierde een imperium aan fabrieken in onder andere Duitsland, Rusland en Polen.

Eetaardappelen De landbouw in de Veenkoloniën richtte zich op de zetmeelrijke aardappelsoorten die naar de fabrieken gingen. Een bordje langs de weg met de tekst

KINDEREN HIELPEN MEE EN BABY’S LAGEN IN MANDJES TE SLAPEN TERWIJL MOEDER AAN HET WERK WAS “Eetaardappelen te koop” wekt bij buitenstaanders soms verwarring, maar het onderscheid is in deze streken vanzelfsprekend. Elke herfst trokken hele gezinnen naar het aardappelveld.

‘Te Drouwenermond zijn van de 42 kinderen in de hoogste klassen reeds 35 weggebleven,’ berichtte een krant in

Turf

9

1901. Het loon voor het rooien of eerappelkraben was meer dan welkom voor de veenarbeiders. Pas na de Tweede Wereldoorlog werd de aardappeloogst gemechaniseerd.

Landschap Tegenwoordig groeien en bloeien de aardappelen nog altijd in deze streek.

De langgerekte percelen van 150 meter breed en twee tot drie kilometer lang zijn een direct gevolg van de bemoeienis van de stad Groningen, die de kavels veen destijds in die afmetingen verpachtte. Aan de kanaalkant werd een boerderij neergezet, daarachter groeiden de gewassen en op de nattere gedeelten liep het vee. Ondanks ruilverkaveling en het dempen van kanalen is het karakteristieke landschap van de Veenkoloniën bewaard gebleven.

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

71

1

2

3

DE HONDSRUG

GEOLOGISCH ERFGOED VAN FORMAAT > CECILE BOL

Bij de Hondsrug denk je misschien vooral aan Drenthe. De figuurlijke toegangspoort tot de Hondsrug ligt echter in de provincie Groningen. De Hondsrug is ook hier, met zijn bossen, meren en heuvels, een uitnodigend decor voor een wandeling of fietstocht. In november 2015 is de Hondsrug uitgeroepen tot UNESCO Global Geopark.

D

e Hondsrug laat zien dat de provincie Groningen niet alleen maar vlak is. De prehistorische zandrug loopt van Klazinaveen via Emmen, Gieten en Zuidlaren tot aan het noorden van de stad Groningen.

Het hele gebied kenmerkt zich door een heuvelachtig landschap. In het zuiden is de Hondsrug wel 20 meter hoog, maar ook in de stad bereikt hij nog een hoogte van 9 meter boven NAP. Het Groninger deel van de Hondsrug

72

is recent toegevoegd aan Geopark de Hondsrug; de zandrug is nu officieel ĂŠĂŠn geologisch en toeristisch geheel.

Pieterpad Een aantrekkelijke manier om het Groninger deel van de Hondsrug te ontdekken is het volgen van het Pieterpad. In de tot het Pieterpad behorende 18 kilometer tussen Noordlaren en de stad Groningen ervaar je alle aspecten die het Hondsruggebied zo bijzonder

maken: van bossen en zandgronden tot meren en kanalen, van oude handelsroutes tot hunebedden en van boerenland tot stedelijk gebied. Je kunt het Pieterpad natuurlijk ook als leidraad gebruiken voor een fietstocht.

Geologisch erfgoed Met deze route wandel of fiets je zowel op als naast de Hondsrug. Dat zet je aan het denken hoe deze lange zandrug hier terecht is gekomen. Het ontstaan van

NATUUR: DE HONDSRUG

de Hondsrug begint zo’n 150.000 jaar geleden. Een enorme ijsmassa baande zich toen een weg over ons landschap.

Smeltwater en ijs stuwden en kneedden het land tussen Coevorden en Groningen. Zo ontstonden heuvelruggen die pas echt goed zichtbaar werden toen al het ijs was gesmolten. In de jaren die hierop volgden bepaalden deze heuvelruggen hoe mens en natuur hun plek in het gebied innamen.

Pingoruïne Een nog uit de ijstijd stammend element in het landschap is de pingoruïne bij Noordlaren. Een pingo is een heuvel die is ontstaan doordat ondergronds ijs de bodem omhoog heeft gedrukt. Wanneer het ijs smelt, stort het bovenste deel van de pingo in en ontstaat een krater met water. De pingoruïne bij Noordlaren was dichtgegroeid met veen, maar is recent uitgegraven.

Illustratie: Kim Veenman

Oerweg In de late middeleeuwen vormde de Hondsrug het decor voor een belangrijke handelsroute tussen Groningen en Münster. Het deel van de route tussen Groningen en Coevorden bestond uit een zandweg die duizenden reizigers over heuvels, langs vennetjes en pingoruïnes leidde. De Hoge Herenweg in Haren is onderdeel van deze oerweg en loopt over de kruin van de Hondsrug.

Al vroeg kwamen er mensen langs de route wonen, die daardoor rijk is aan archeologische resten.

Wonen op heuvels Deelnemers aan de jaarlijkse 4 Mijl van Groningen weten het: ‘t laatste stuk is het zwaarst, want dan moet je ineens omhoog rennen. De stad Groningen, toen nog een dorp, is in het midden van de middeleeuwen ontstaan op het noordelijkste deel van de Hondsrug.

In de winkelstaat de Herestraat is de meest noordelijke heuvel nog heel goed zichtbaar. De zijstraat op het hoogste

1. De pingoruïne in Noordlaren 2. Hoogteverschil in landschap bij Haren 3. Hunebed bij Noordlaren

Wielewaal

punt heet zelfs het Hoogstraatje. Ook in de omliggende straten is de helling merkbaar. In de wijk rondom de Folkingestraat bijvoorbeeld, de toenmalige Joodse buurt van Groningen.

Bossen De geschiedenis van de Hondsrug wordt omlijst door een gevarieerd landschap. Het Noordlaarderbos is een gemengd bos dat sinds 1932 door Natuurmonumenten wordt beheerd.

Het bos wordt bewoond door vele

HUNEBED De Hondsrug wordt al duizenden jaren door mensen bewoond.

Vroeger was de zandrug de enige plek in de regio waar mensen hoog genoeg konden wonen, op veilige afstand van het moeras en de zee. Nog zichtbare herinneringen uit die tijd zijn de hunebedden.

Nederlandse hunebedden zijn waarschijnlijk 4000 tot 5000 jaar oud. In Noordlaren vind je het meest noordelijke hunebed van de Hondsrug dat meteen ook het enige hunebed van de provincie Groningen is. Het hunebed heeft de officiële codenaam “G1”, maar wordt in de volksmond Hunebed ’t Heiveen genoemd.

vogels, zoals de wielewaal, de nachtegaal, uilen, sperwers en haviken.

Misschien zie je zelfs een ree, vos, hermelijn of steenmarter lopen. Ook in de Appèlbergen bij Glimmen, een voormalige militair oefenterrein, kun je diverse bijzondere dieren en planten spotten, waaronder de adder, libellen en de gevlekte orchis.

Meren Wie van water houdt, kan zijn hart ophalen bij het Paterswoldsemeer en het Hoornsemeer. Beide meren maken deel uit van een uitgestrekt recreatieen natuurgebied. Het Paterswoldsemeer ontstond in de 16de en 17de eeuw door het afgraven van veen. In de herfst en de winter wordt het merengebied bewoond door trekvogels. Het merengebied ligt relatief laag: met bijna een halve meter onder NAP vind je hier het laagste punt van het hele Pieterpad.

Pieterpad Sinds het schuivende, stuwende ijs en smeltwater tot aan de hedendaagse geschiedenis: de Hondsrug heeft altijd een rol gespeeld in hoe dit gebied zich heeft ontwikkeld. Veel van die geschiedenis is nog steeds zichtbaar in het landschap.

Met het Pieterpad als gids ontdek je wandelend of met de fiets hoe heuvelachtig de anders zo vlakke provincie Groningen kan zijn.

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

73

PRONKHUIS

1

> BERT NIJMEIJER

In de Menkemaborg in Uithuizen loop je door het borgleven van de 17de en 18de eeuw. De schaakstukken staan klaar, het receptenboek ligt opengeslagen. Alsof de bewoners gisteren zijn vertrokken.

‘D 2

DE JONKVROUW ZAT RECHTOP OP LOUIS XVI-STOELEN MET BORDUURWERK EN THEE

74

it is het mooiste huis van Nederland,’ zei een bezoeker van de Menkemaborg laatst. De borg krijgt allerlei gasten over de vloer, uit de buurt, uit het westen en zelfs uit Duitsland. Een deel is nog nooit in Uithuizen geweest.

Ze weten niet wat ze zien. Dat dit hier is. Een zo goed bewaard buitenhuis uit het begin van de 18de eeuw, compleet ingericht, tot in detail.

Pestigieus pronkhuis De Menkemaborg stamt uit de 14de eeuw, toen er op deze plek een steenhuis werd gebouwd, een soort versterkte burcht. Van de familie Menkema, de oorspronkelijke bewoners, weten we niets. Een gevelsteen in de oostgevel vermeld dat rond 1400 het Menkema Hues is verwoest en dat het in 1614

opnieuw is gebouwd. In 1682 betrok jonkheer Mello Alberda de Menkemaborg. Zijn nazaten bleven er tot 1902 wonen.

Een pronkhuis was het, een showborg kun je zeggen. Als je op de brug voor de monumentale voordeur staat, valt je meteen de symmetrie van huis en tuin op; hoe over elk detail is nagedacht.

Vooraan, los van de borg, staat ‘t schathuis: vroeger stal, keuken en voorraadschuur, nu een restaurant. De tuin is aangelegd naar een ontwerp van Allert Meijer (1654-1723), stadsbouwmeester van Groningen. Een strakke, formele siertuin à la Versailles, alles recht gesnoeid en ingeperkt.

Leven op de borg Met een audiotour wordt je door het huis geleid door Unico Allard Alberda

BORGEN: MENKEMABORG EN ALLERSMABORG

1. De Menkemaborg 2. Interieur 3. Herenkamer 4. Tuin

3

en zijn vrouw Christina, borgpaar uit de late 18de eeuw, en door de dienstmeiden Kaatje en Fieke. Ze vertellen je alles over het leven op de borg, het eten, slapen en de besteding van de overvloedige vrije tijd (voor de borgfamilie dan). De kinderen Alberda, Gerhard en Susanna nemen de kinderen van nu mee op een spannende tocht door de borg in de junior auditour.

De Menkemaborg staat vol met topstukken. Schoorsteenmantels gemaakt door houtsnijder Jan de Rijk en bewonersportretten van Herman Collenius. Maar vergeet ook niet de prachtige kussenkast uit 1689 en een kabinetorgel uit 1777. Er zijn stukken bij uit de inventaris van de borg zelf, maar het meeste komt uit andere borgen en huizen en uit de collectie van het Groninger Museum.

Het interieur geeft een realistisch beeld

4

van het leven op een Groninger borg in de 17de en 18de eeuw.

Adembenemende nachten Een dag uit het leven van de meeste adellijke families zal ongetwijfeld het meest lijken op een zondag van nu. In de dameskamer zaten de jonkvrouwen rechtop op Louis XVI-stoelen, met borduurwerk, thee, een likeurtje. In de grote kamer ernaast speelden de mannen een potje dammen of ze schreven een brief aan het schrijfbureau en dronken uit chique wijnglazen.

Je kunt heerlijk lunchen of dineren in de Menkemaborg bij Restaurant ’t Schathoes: Het restaurant is geopend van woensdag tot en met zaterdag, alleen via reservering. In juli en augustus elke dag van 10.00 tot 17.00 uur. > www.schathoesmenkemaborg.nl

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

75

5. Servies 6. Kelder keuken

5 6

Eten gebeurde met Chinees porselein en zilver gedekte tafels. Voor gewichtige gesprekken moest je in de herenkamer zijn, met een mooi beschilderd inloopbuffet voor de inwendige jonker.

Pronkstuk van het huis, te midden van alle rijkdom, is een goudgeel, bijna vier meter hoog hemelbed. Origineel uit de Menkemaborg. ‘Het bed staat al driehonderd jaar op zijn plek,’ zegt directeur Ida Stamhuis. ‘Het werd alleen

bij bijzondere gelegenheden beslapen, maar dan sliep je ook in een hemel van goud’. Het moet adembenemend zijn geweest voor de gasten, meteen al bij het binnenkomen van de kamer. En dat is het nog steeds.

De smaak van toen Beneden in de keuken ruikt het naar koel aardewerk en gelakt hout. Op de nu afgesleten tegels liepen ooit de meiden

Kaatje en Fieke, Hendrik de koetsier en Geert de lijfknecht. Op het aanrecht ligt een receptenboek van toen. Gevulde duif. Wij vinden het niet meer lekker, hoe ze toen kookten. Liever eten we appels en peren uit de boomgaard van de borg.

Oude rassen, zoals de leipeer “Calebasse de Marum” en het “Zijden hemdje”, een appel uit Engeland. Ze smaken nog net als toen. > www.menkemaborg.nl

ALLERSMABORG De Allersmaborg is een van de onbekendere Groningse borgen.

Verscholen in een bocht van het Reitdiep, in een streekje ten noordoosten van Ezinge. Een betoverende plek, met een brede gracht, een ophaalbrug en houtsingels. De borg, tot 2004 bewoond, stamt uit de 15de eeuw, aan- en opbouwen uit later jaren. De duiventil is 18deeeuws. De rust is die van vroeger, de schoonheid van borg en tuin zijn tijdloos. Tegenwoordig is de borg in beheer van de Rijksuniversiteit Groningen, die haar gebruikt als ontmoetingsplek voor oud-studenten.

Maar de Allersmaborg is beschikbaar voor iedereen die er met een groep wil dineren of er een receptie wil geven. In overleg is veel mogelijk, ook een overnachting. Een sfeervolle bruiloft, een borrel of een barbecue in de tuin, het kan allemaal.

Maar ook op zomaar-een-dag is de Allersmaborg een omweg waard. De borg ligt op een van de mooiste plekken van Groningen, in een landschap van dijken, wierden en kronkelweggetjes, midden in het historische MiddagHumsterland. Volg de bochten van het Reitdiep, rust uit op een bankje bij de oude sluis van Aduarderzijl. Bovenop de dijk zie je de borg weer liggen, de kerktorens van Winsum en Garnwerd, en bij goed weer zelfs de Martinitoren, hier hemelsbreed maar 15 kilometer vandaan. > www.allersmaborg.nl

76

WESTERWOLDE DAAR WAAR S I D N A L R E NED . . .

N A A T S T N O

HE T GEN OP IN G A D AND UIT NEDERL TISCHE S N A A T V N K R FA NETWE E MTBT S G N LA

O NBE P E R K T WAND ELEN IN H WANDELG ÉT EBIED VAN HE T N O O R DEN

KOM EN ONTDEK HET ZELF WESTERWOLDE.GRONINGEN.NL

Binnen enkele kilometers maak je een reis van de ijstijd tot het heden

STRUUNTOCHT DOOR GRONINGER PAREL > CORA WESTERINK

Wie nog nooit in Westerwolde gewandeld heeft, mist wat. Wat niet weet, wat niet deert, zeg je nu misschien. Maar wist je dat Westerwolde een Nationaal Cultuurhistorisch Landschap is en hét wandelgebied van het Noorden? Met een bezoek aan Zuidoost-Groningen maak je je beeld van de provincie Groningen compleet. Want Groningen heeft vele gezichten en meer te bieden dan “groots, weids en Wadden”.

78

WANDELEN

1

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

79

2

D

3

HAAST JE LANGZAAM, AL WANDELEND ZIE JE MEER

80

e ruggengraat van Westerwolde is een zandrug, waar vriendelijke esdorpen gastvrij liggen te wachten op bezoek. Dorpen waar de historie bewaard is gebleven in de vorm van eeuwenoude huizen, kerkjes of imposante boerderijen. En wat dacht je van Burcht te Wedde, Klooster Ter Apel of vesting Bourtange?

Omringd door oude eiken- en beukenbossen met onverwachte vennetjes vol bloeiend veenpluis. Bossen waar je meer reeën tegenkomt dan mensen. Of een afwisselend coulissenlandschap met een heideveld, zoals bij Ter Borg, waar een schaapskudde ervoor zorgt dat het heide blijft en niet in bos verandert.

Flora en fauna Langs de zandrug ligt het stroomdal van de riviertjes de Ruiten Aa, Mussel Aa en Westerwoldse Aa. Dit beekdallandschap is vrij recent teruggebracht naar de oorspronkelijke situatie van eeuwen terug. Naar de tijd voordat men vond dat kanaliseren handig was voor onderhoud en waterbeheersing. Inzichten zijn veranderd en daarom meanderen de riviertjes weer rustig door het landschap

en de natuur vaart er wel bij. De flora wordt rijker, de ijsvogel en zilverreiger voelen zich er weer thuis en ook de ooievaar heeft zijn oog laten vallen op de nestpalen die zijn geplaatst. En het is niet de vraag óf, maar wannéér de bever en de otter zich in de regio vestigen.

Essen en Aa’s Binnen de driehoek Vlagtwedde, Onstwedde en Wedde liggen een paar oude esgehuchten. Bewoners van deze buurtschappen Höfte, Veele en Wessinghuizen hebben de koppen bij elkaar gestoken en de handen uit de mouwen.

Zij herstelden de lanen, legden nieuwe wandelpaden aan en bouwden een brug.

Na de werkzaamheden zijn wandelroutes uitgezet, ommetjes van 3 à 4 kilometer, die je aan elkaar kunt koppelen tot een langere route. Bijzondere plekken zijn ondermeer de Giezelbaarg en de oude Eske. In Höfte loopt de route over de afgegraven Kiebaarg en evenals in Wessinghuizen langs eeuwenoude boerderijen en archeologische vindplaatsen van grafheuvels en urnenvelden. > www.essenenaas.nl

WANDELEN

1. Smeerling 2. Burcht Wedde 3. Rivier de Ruiten Aa 4. Klooster Ter Apel 5. Ophaalbrug bij Oudesschans 6. Vlagtwedde

4

6

5

WANDELEN IN WESTERWOLDE Op de site van de Stichting Wandelen in Westerwolde zijn maar liefst 34 gratis routes te downloaden. Van een kort rondje van een paar kilometer tot stevige tochten van een paar uur. Op de website is de regio verdeeld in Noord, Midden en Zuid en de wandelingen hebben een duidelijke beschrijving, routekaartjes en zo mogelijk GPS en smartphonebestanden. De routes lopen soms over gebaande paden, maar ook door ruigere natuur, vlak langs de beken, over schouwpaden, door dorpen en buurtschappen.

De Stichting Wandelen in Westerwolde is ook de organisator van het Westerwolde Wandelweekend dat in 2016 weer wordt gehouden op 25 en 26 juni. De zaterdag is traditiegetrouw de struindag met een route van 10 kilometer, op zondag kan naar keuze 10, 15 of 25 kilometer gewandeld worden. > www.westerwolde.groningen.nl

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

81

EEN REGIO MET EEN KEURMERK In zo’n vriendelijk landschap moet het goed wonen of verblijven zijn. Dat klopt en daar heeft Westerwolde zelfs een keurmerk voor gekregen: Cittaslow. Cittaslow is het internationale keurmerk voor gemeenten die op het gebied van leefomgeving, landschap, streekproducten, gastvrijheid, milieu, infrastructuur, cultuurhistorie en behoud van identiteit tot de top behoren. Dat is nogal een lijst! De oorsprong van Cittaslow ligt in Orvieto (Italië) - waar anders - en is voortgekomen uit de Slow Food beweging. Deze laatste beweging is in 1989 ontstaan als reactie op de wereld van fastfood en is inmiddels een wereldwijd verbreid begrip geworden dat staat voor lekker, puur en eerlijk eten en dat is precies wat veel restaurantjes in Westerwolde je graag voorzetten.

PROEF HET ZELF RESTAURANT HERBERG SELLINGEN Restaurant in de voormalige stallen van een 115 jaar oude boerderij. De menukaart verandert regelmatig en gaat mee met de seizoenen.

Want “vers” vinden de uitbaters heel belangrijk.

Dorpsstraat 37 9551 AC Sellingen > herbergsellingen.nl BRASSERIE BUITENHOFF Restaurantje aan een grote vijver en een verwarmd terras. Buitengewoon genieten van zorgvuldig bereide gerechten met de beste en verse ingrediënten.

Dorpsstraat 31 9699 PA Vriescheloo > buitengewoongroenhoff.nl DE PIEKENIER In het hart van het oude vestingstadje. In 2011 uitgeroepen tot Leukste Restaurant van Groningen.

Niet in de laatste plaats door het motto “Eerlijk eten voor een eerlijke prijs!”

Bob en Wilma Wessels Beljaars Voorstraat 21 9696 XG Oudeschans > piekenier.nl HOTEL BOSCHHUIS Gelegen aan het einde van een eeuwenoude beukenlaan en naast Klooster Ter Apel, een middeleeuws Kruisherenklooster uit 1465. De meest verfijnde ingrediënten vormen de basis voor een gastronomisch avontuur in een stijlvolle entourage.

Boslaan 6 9561 LH Ter Apel > hotelboschhuis.nl

82

Westerwoldepad Voor wie ommetjes kinderspel vindt, heeft Westerwolde ook pittigere kost.

Met het Westerwoldepad kun je de hele regio doorkruisen, van Ter Apel naar Wedderbergen en vice versa, tachtig kilometer totaal. Het Westerwoldepad volgt zoveel mogelijk de loop van de Ruiten Aa en Westerwoldse Aa en de afstand kan nog verlengd worden door kleine lussen aan de hoofdroute, waarmee een bepaald

GENIET VAN DE HISTORISCHE SCHATTEN DIE JE ONDERWEG TEGENKOMT gebied nog wat beter verkend kan worden of om in de buurt een bijzondere plek of bezienswaardigheid te bezoeken.

Bijvoorbeeld bij Ter Borg, waar op de hoge zandrug Schotse hooglanders grazen of bij Wedderbergen waar wielen en stroomgaten langs de etappe herinneren aan vroegere dijkdoorbraken. > www.wandelnet.nl/westerwoldepad

Een snufje kunst en cultuur Het Westerwoldepad loop je in de eerste plaats voor de mooie natuur en het landschap, maar onderweg kom je vanzelf historische schatten tegen om even van te genieten. Denk aan Klooster Ter Apel, het 14de eeuwse kerkje van Sellingen,

WANDELEN

7. Heide bij Ter Borg 8. Schapen in het landschap 9. Vestingmolen Bourtange

7

9 8

ARRANGEMENTEN Westerwolde zou geen Cittaslowregio zijn als er niet ook prima verblijfsaccommodaties zouden zijn.

Van campings met uitstekende voorzieningen, gastvrije hotels tot knusse B&B’s. Sommige bieden zelfs wandelarrangementen aan, waarbij vervoer van en naar start- en eindpunt van de wandeling geregeld wordt. Medewerkers van Tourist Info Westerwolde kunnen daar alles over vertellen. Ook over de routes en excursies die de natuurbeheerders van Westerwolde, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en Het Groninger Landschap hebben uitgezet of georganiseerd. En tel daar nog de architectuurroutes, historische wandelingen en kunstroutes bij die hier nog niet genoemd zijn. Maar haast je langzaam, want een eerste bezoek aan Westerwolde leidt vast tot meer. > www.westerwolde.groningen.nl

beschermd dorpsgezicht Smeerling en De Burcht van Wedde. Voor liefhebbers van kunst liggen direct aan de route Het Theater van de Natuur in Sellingen, met zijn traptreden vol poĂŤzie en het kunstwerk midden in de Ruiten Aa in Jipsinghuizen.

Nog meer lange wandelpaden Ook het Noaberpad (lange-afstandwandelpaden (LAW)10 en 415 km lang) loopt voor een deel door de regio. Dat traject start in Nieuweschans, volgt de Duitse grens en verlaat Westerwolde bij Ter Apel om uiteindelijk te leiden naar het Duitse Emmerich. Van Dollard naar Rijn dus.

Het derde Lange-Afstand-Wandelpad is het Hannekemaaierspad van 94 kilometer. Hiermee steek je Westerwolde dwars over. Deze route start in het Duitse Neurhede, komt bij Bourtange Westerwolde binnen en leidt vervolgens naar Bakkeveen in Friesland. > www.wandeleninwesterwolde.nl

Illustratie: Kim Veenman

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

83

1

GRONINGEN VERBONDEN MET WATER > ELS ZWERVER, DE VERHALEN VAN GRONINGEN

We staan tegenwoordig nauwelijks stil bij de belangrijke rol die water in ons land speelt.

Kanalen en rivieren zijn obstakels waar we een brug overheen moeten bouwen. We verplaatsen ons immers over de comfortabel verharde weg, veel sneller dan per schip. Maar in vroeger tijden waren de rollen omgekeerd: over het drassige laagland liepen weinig wegen en wie ergens heen wilde, moest over het water.

D

e waterwegen in de provincie Groningen leiden bijna allemaal naar de stad, die in de Middeleeuwen als een machtige haven- en stapelplaats alle handel naar zich toetrok. Zonder aarzeling liet het stadsbestuur kanalen graven en rivieren verbreden, verleggen of verdiepen om de handel te stimuleren. In die tijd

84

was de stad Groningen omringd door havens, waar straatnamen als Noorderen Westerhaven nog aan herinneren.

Het idyllisch meanderende Reitdiep vormde via Zoutkamp de verbinding met de open zee. Groningen handelde met Engeland en de Oostzeelanden in hout, graan en andere waren.

Abel Tasman Vele Groningers leefden van de scheepvaart. Ze voeren zelf op kleine handelsschepen die zowel voor de kustals de binnenvaart geschikt waren.

Maar ook talloze jongemannen, vooral de armere arbeiderszonen van het platteland, monsterden aan bij de VOC in de hoop een glanzende carrière tegemoet

HISTORISCHE SCHEEPVAART

2

3

te gaan. Eén van hen was Abel Tasman, geboren in 1603 in Lutjegast. Het museum in zijn geboortedorp houdt de herinnering in stand aan de ontdekker van Tasmanië en Nieuw-Zeeland en geeft een levendig beeld van een avonturier, gelukszoeker en meedogenloze handelaar.

Delfzijl Groningen was niet de enige havenstad in de provincie. De haven van Delfzijl ontwikkelde zich vanaf de 16de eeuw geleidelijk tot een plaats van betekenis.

De stad Groningen zag in Delfzijl, dat tot het gewest Ommelanden behoorde, een concurrent op het gebied van de

1. Gezicht op de binnenkomst van een windjammer uit Chili geladen met chilisalpeter geassisteerd door een sleepboot.

Ansichtkaart (1910). Collectie Gemeente Delfzijl.

2. Reitdiepdal 3. Schip meert aan bij DelfSail

ARME ARBEIDERSZONEN MONSTERDEN AAN BIJ DE VOC IN DE HOOP RIJK TE WORDEN internationale zeevaart en probeerde de ontwikkeling van de plaats – tevergeefs – te hinderen. In de 19de eeuw passeerde Delfzijl Groningen als grootste haven van Noord-Nederland. Dat kwam vooral door de handel in agrarische producten, die vanuit Delfzijl naar de rest van Nederland werden vervoerd.

Toen aan het einde van de 19de eeuw de moderne landbouw ontstond, bloeide in Delfzijl de handel in kunstmest uit Chili. Deze chilisalpeter werd met grote driemasters uit Zuid-Amerika gehaald.

Maar ook in Veendam, middenin de Veenkoloniën, ontwikkelde de scheepvaart zich. De binnenvaartschippers vervoerden in de zomer turf naar de Stad, maar zeilden in de lente en herfst naar Scandinavië en de Baltische staten om vrachten hout, graan, glas en aardewerk te vervoeren. In de provincie ontstonden vele scheepswerven die zich specialiseerden in zeewaardige kleine zeilschepen, vaak met één mast.

Hard bestaan De scheepvaart in de 19de eeuw was ongemotoriseerd; het werk was zwaar en gevaarlijk. Ongelukken bij het lossen en laden kwamen geregeld voor en vele schepen vergingen in stormen. De boot was onverwarmd en de accommodatie vaak klein, vochtig en bedompt. Hele gezinnen leefden op de schepen en alleen in de winter, als men in “winterlaag” lag, konden de kinderen naar school. Ook nadat de meeste schepen in het eerste kwart van de 20ste eeuw gemotoriseerd werden, bleef het schippersleven een hard bestaan.

De Groningse kustvaart was beroemd.

In de eerste helft van de 20ste eeuw stonden de gemotoriseerde Wad- en Sontvaarders door hun grijze kleur en hun concurrentiekracht ook bekend als “grey devils”. In de Tweede Wereldoorlog ontvluchtten veel Groninger schippers Nederland met hun coasters, om vervolgens als Engelandvaarders hun diensten te verlenen aan het ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

85

geallieerde leger. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog speelde de haven van Delfzijl een cruciale rol in het verlichten van de ellende van de hongerwinter. De Zweedse schepen met meel, waarvan het befaamde “Zweedse wittebrood� werden gebakken, mochten na lang onderhandelen aanleggen aan de kades van Delfzijl. Met Groninger binnenvaartschepen werden de kostbare rantsoenen vervolgens naar het hongerende Westen gebracht.

Maritiem verleden zelf ervaren In de stad Groningen zijn vaak historische schepen te bewonderen. De stad ligt aan een staande-mastroute, wat betekent dat oude schepen die de mast niet kunnen laten zakken, vaak door de Groningse grachten varen.

Twee keer per jaar vindt in de binnenstad een nautisch festival plaats: ZomerWelVaart in juli en WinterWelVaart rond kerst.

4

GRONINGEN EN HET WATER ZIJN ONAFSCHEIDELIJK Het Noordelijk Scheepvaartmuseum in de Groninger binnenstad geeft een mooi beeld van de maritieme geschiedenis van deze provincie. In Sappemeer wordt

5

4. Sfeerimpressie DelfSail 5. Het Noordelijk Scheepvaartmuseum

DELFSAIL EN ZOMERWELVAART Eind juni 2016 komen tientallen historische zeilschepen naar de haven van Delfzijl voor DelfSail, een vijfdaags festijn voor jong en oud met gasten van over de hele wereld.

Met DelfSail eert Delfzijl haar eigen nautische verleden, maar geeft ze bezoekers ook de gelegenheid om internationale historische (zeil)schepen van dichtbij te bekijken. De eerste editie van DelfSail werd georganiseerd in 1986 en sindsdien trekt het festival elke keer meer bezoekers. In 2009 waren er bijna veertig tallships van over de hele wereld te bewonderen, naast honderden grotere en kleinere historische schepen en varende monumenten. Op het vijfdaagse evenement kwamen bijna een miljoen bezoekers af. In de aanloop naar DelfSail 2016 vinden er flink wat evenementen aan die de voorpret verhogen. Zo

86

vertrekt een konvooi historische schepen half juni al uit het Zeeuwse Veere om via tal van tussenhavens naar Delfzijl te varen. > www.delfsail.nl Het weekend voor DelfSail, tussen 24 en 26 juni meert een groot aantal schepen die op weg zijn naar Delfsail af in de stad Groningen. Tijdens dit evenement ZomerWelVaart viert DelfSail worden er diverse activiteiten op en rondom de schepen georganiseerd. ZomerWelVaart geeft een voorproefje van DelfSail, dat plaatsvindt tussen 29 juni en 3 juli 2016 in Delfzijl. > www.zomerwelvaart.nl

het ambacht van scheepsbouwer in ere gehouden op de Historische Scheepswerf Wolthuis. Ook de Groningse waterwegen, levensaders van de Stad, zijn een bezoek waard. Fietsend langs het Reitdiep ervaar je de rust van het Groninger landschap en ontdek je de geschiedenis en het belang van deze eeuwenoude zeeverbinding.

Op sommige oevers zijn nog rolpalen te vinden; palen die vroeger de touwen van de trekschuiten leidden.

Het maritieme verleden van de provincie is veelzijdig en op talloze plaatsen terug te vinden, van een historische zeetjalk aan de kade tot snuisterijen uit Letland in een buitenhuis. Van een Gronings pakhuis met de naam van een handelsstad aan de Oostzee tot het internationaal vermaarde nautische festival DelfSail. Groningen en het water zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.

EROPUIT

1

2

AVONTUURLIJKE UITJES VOOR HET HELE GEZIN

3

4

5

6

> MARIJE SIETSMA

Dat Groningen een fantastische bestemming voor volwassenen is, dat weten we. Maar ook met kinderen valt er heel wat te beleven in stad en provincie. Op deze pagina zetten we een paar fijne tips voor je op een rij.

1

Ooit een kikker gekust?

Afgelopen jaar werd DoeZoo (voorheen Insektenwereld) in Leens helemaal vernieuwd. Natuurlijk zijn er nog altijd heel veel kriebelige insecten te bewonderen, maar daar blijft het niet bij. Tegenwoordig draait alles hier om zelf beleven. Alle zintuigen komen aan bod: in DoeZoo kun je dieren ruiken, horen, zien, voelen en zelfs proeven! Ontdek hoe het voelt om een slang om je nek te hebben, aai een stinkdier en kus een kikker. Op sommige dagen kun je zelfs genieten van insectensnacks. Gaaf!

Bidsprinkhaan

DoeZoo Wierde 17, Leens

3 Van dierenraadsels tot moddertaarten

In familiepark Nienoord kunnen kinderen zich de hele dag vermaken in de prachtige speeltuin, op de kinderboerderij en op de tractorbaan. Maar het wordt pas echt spannend als ze meedoen met expeditie Nienoord. Tijdens deze educatieve avonturenroute kunnen kinderen volop klimmen, klauteren en kliederen in de modder. De nieuwsgierige avonturiers gaan op expeditie langs de Natuur-educatie-route. Hierbij worden hindernissen aangevuld met verschillende vragen en opdrachten over dieren, fruitbomen en planten die je onderweg tegenkomt.

> www.doezoo.nl Expeditie Nienoord

Stomend door de Veenkoloniën 2

Er zijn maar weinig kinderen die niet enthousiast worden van een tochtje in zo’n mooie, ouderwetse trein. Helemaal als er ook nog van die mooie stoomwolken uitkomen. Een ritje in de historische stoomtrein tussen Veendam en Musselkanaal is dan ook beslist de moeite waard. Zeker omdat dit traject met een lengte van 26 kilometer de langste museumspoorlijn van Nederland is. Voor echte treinliefhebbers is de dag helemaal compleet na een bezoek aan het museum in de rijtuigenloods. Hier is een unieke collectie te vinden met allerlei bijzondere trein- en spoorattributen. Van plaatskaarten, stempels en bouwtekeningen tot seinlampen en bewegwijzering.

Nienoord 20, Leek

5

Alleen voor echte avonturiers

Op zoek naar een superstoer uitje?

Dan kom je helemaal aan je trekken in het Pagedal Adventure Park. Deze outdoorlocatie ligt aan de rand van vakantiepark Pagedal en doet denken aan een stukje Ardennen in Nederland.

In dit adventurepark kun je maar liefst vijftig verschillende activiteiten doen.

Van outdoor lasergamen, tokkelen en klimmen tot survival, boogschieten en het bouwen van een enorm grote knikkerbaan. Doorgaans zijn de activiteiten alleen te reserveren voor groepen van minimaal acht personen, maar tijdens schoolvakanties zijn er verschillende Open Adventure middagen. Op deze dagen kunnen bezoekers vanaf acht jaar ook alleen of met een kleinere groep meedoen aan alle stoere activiteiten.

> www.landgoednienoord.nl Pagedal Adventure Park

Op bezoek in een sprookjeswereld 4

Hoveniersweg 1, Stadskanaal > www.pagedaladventure.nl

Midden in de bossen van Ter Apel ligt een sprookjesachtige wereld. Hier wonen Greurt de Groninger reus, Tante Beppie de heks en Zwammer het paddenstoelenmannetje. En iedereen mag op bezoek komen in hun wonderwereld.

Dwaal door de geheime gangen van de Drakengrot, speel op een van de speelplekken, spot uilen in de Uilenburcht of maak kennis met een heuse ringstaartmakifamilie in de subtropische kas. Ook is er elke dag een roofvogeldemonstratie. Kortom: genoeg te beleven in deze magische wonderwereld!

Ook Adventurepark Waddenfun is speciaal ingericht voor sportievelingen.

Hier kun je naar hartelust boogschieten, verschillende avontuurlijke teamspellen doen en vooral: klimmen. Het park heeft drie klimparcoursen op verschillende hoogtes en is ook de moeite waard als het buiten slecht weer is. Het hele klimgedeelte is namelijk overdekt. Het klimpark is toegankelijk voor klimmers met en zonder ervaring. Sterker nog: zelfs voor kinderen vanaf vier jaar is het park al geschikt.

Museumspoorlijn S•T•A•R

Wonderwereld

Adventurepark Waddenfun

Stationsstraat 3, Stadskanaal

Ruiten A Kanaal Noord 1, Ter Apel

Trekweg 1, Wehe den Hoorn

> www.stadskanaalrail.nl

> www.wonderwereld.nl

> www.waddenfun.nl

6

Speciaal voor klimmers

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

87

1

WESTERKWARTIER

ELKE PLEK EEN NIEUW DECOR > CECILE BOL

Op weinig plekken in de provincie Groningen is het landschap zo gevarieerd als in het Westerkwartier. In het Noorden heeft het gebied een bodem van zeeklei, in het Midden ligt veen en het Zuiden heeft een zandbodem. Mede daardoor is het landschap steeds weer anders, van moeras tot heide, uitgestrekte landerijen en wateren. Ervaar dit verrassende landschap ĂŠn een aantal eeuwenoude borgen en kerken op de fiets gedurende een tocht van ruim 30 kilometer.

88

FIETSEN

D

oor het afgraven van veen, weinig ruilverkaveling en het omringen van weilanden met houtsingels, is het karakteristieke coulisselandschap in het Westerkwartier ontstaan. Een coulisselandschap is een halfopen landschap, waarbij open delen worden afgewisseld met rijen bomen of heggen. Hierdoor lijkt het net alsof je naar een toneel met coulissen kijkt. Tijdens een rit door het landschap verdwijnen delen ervan achter de coulissen en komen deze even later weer tevoorschijn. Elke plek is weer een nieuw decor.

Landgoederen en borgen Landgoed Nienoord in Leek is de bekendste attractie in deze regio, mede door het familiepark met speeltuin en kinderboerderij dat pal naast de borg en de kasteeltuin ligt. De oorspronkelijke borg werd in 1525 gebouwd. Later werd Landgoed Nienoord eigendom van de familie Von Inn- und Knyphausen. Een van de familieleden, “de dolle jonker”, heeft in zijn dolle buien veel van het pand vernield en in brand gestoken.

Jonkheer Van Panhuys liet de beschadigde borg in 1884 herbouwen tot een villa.

Tijdens de fietstocht kom je ook nog langs twee andere huizen van prominente families. Landgoed Coendersborch in Nuis is vernoemd naar Ludolph Coenders. Deze raadsheer kocht in 1668 drie naast elkaar gelegen boerderijen en grote stukken land.

Kenmerkend aan de gevel van de borg is het omlijste midden met de driehoekige versiering erboven. Het Iwema-steenhuis bij Niebert is het enige nog bestaande steenhuis in de provincie Groningen. Veel steenhuizen werden verbouwd tot de borgen. Het Iwema-steenhuis stamt uit 1400 en is ingrijpend verbouwd, maar het oude steenhuis is nog zichtbaar aan het voorste gedeelte van de boerderij.

Water en vogels Tijdens de route fiets je door het coulisselandschap dat dit gebied zo kenmerkt.

Het coulisselandschap is echter niet de enige natuur dat het Westerkwartier zijn karakter geeft. Het water en de moerasgrond maken het een geliefde plek voor vogels. Het Leekstermeer is een favoriete stek voor watervogels. In het voorjaar is het de broedplaats van de bruine kiekendief en de rietzanger.

1. Landgoed Nienoord 2. Lettelberter Petten 3. Hooglander in het Westerkwartier 4. Nederlandse hervormde kerk Midwolde

2

3

4

APP EN KNOOPPUNTEN De fietsroute “Coulisselandschap Westerkwartier” is ongeveer 33 kilometer lang en eenvoudig te fietsen met de gratis smartphone-app Groningen Routes.

Liever zonder app de paden op?

Fiets dan de route met behulp van de fietsknooppunten.

Startpunt: Landgoed Nienoord, iets ten oosten van knooppunt 81. Fiets vanaf 81 via 82 richting 58, maar ga op de kruising na de Lettelberter Petten linksaf richting Lettelbert en 46. Fiets via 46, 21, 15, 28, 27, 31, 26, 23, 18, 22, 9, 11, 17 en 16 richting het eindpunt: 81 bij Landgoed Nienoord.

Wapen van Leek

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

89

FIETSEN

5. Oude Riet uitkijktoren Boerakker 6. Kerk Tolbert 7. Interieur van de Nederlandse hervormde kerk Midwolde 8. Leekstermeer

5

Tegen het eind van de zomer slapen er soms wel 100.000 spreeuwen in de rietkragen. In de winter wordt het Leekstermeer vooral bewoond door brilduikers, grote zaagbekken, meeuwen en kolganzen.

Heel andere dieren leven er in het moerasbos de Lettelberter Petten.

Door het weghalen van het veen in de vorige eeuw ontstonden “petgaten”.

Deze gaten vulden zich met water en groeiden dicht met bomen. Door de moerassige ondergrond vallen de bomen gemakkelijk om. Het dode hout en de dichte begroeiing maken de Lettelberter Petten een ideale plek voor roofvogels, zangvogels, kleine zoogdieren, insecten en paddenstoelen. Verderop fiets je door natuurgebied Oude Riet. In het voorjaar staan er orchideeën in het natte schraalgrasland. Vanuit de vogelkijkhut zijn al vele vogels gespot, waaronder kwartels, kwartelkoningen, ganzen, zilverreigers, wulpen, watersnippen en buizerds.

Kerken en kerkklokken Typerend aan het Groninger landschap zijn de vele kerken die nog altijd bewaard zijn gebleven en een prominente plek in de dorpen 90

6

hebben. Je fietst langs meerdere eeuwenoude kerken, zoals de romaanse kerk van Midwolde, de laat-romaanse zaalkerk van Nuis en het witgepleisterde zaalkerkje van Niebert. Veel van de kerkklokken stammen uit de jaren 50 van de vorige eeuw. De oorspronkelijke klokken werden in de Tweede Wereldoorlog door de Duitsers omgesmolten tot oorlogsmaterieel. De torenklok van de kerk in Tolbert is een van de weinige klokken die niet is omgesmolten. De klok is weliswaar uit de toren gesloopt, maar werd later teruggevonden. Tolbert en Niebert verwijzen naar “oude buurt” en “nieuwe buurt”. Lettelbert betekent letterlijk “kleine buurt”. Bovenop een oud verhoogd kerkhof staat de kerk van Lettelbert. De eenbeukige kerk met vijfzijdig gesloten priesterkoor werd in de 13de eeuw gebouwd. In de 19de eeuw is de westgevel vernieuwd en werd de dakruiter, het torentje op de nok van de kerk, geplaatst. De windvaan op de dakruiter is de leeuw uit het wapen van de familie Von Inn- und Knyphausen, die eeuwenlang eigenaar was van Landgoed Nienoord.

7

8

MUSEA

MUSEA & ATTRACTIES

Handig! Beknopt overzicht van leuke musea en attracties in Groningen, alfabetisch gerangschikt op plaats.

A Klooster Museum Aduard Hoofdstraat 45 9831 RB Aduard +31 (0)50 4032109 www.kloostermuseumaduard.nl Museum Møhlmann Westersingel 102-104 9901 GK Appingedam +31 (0)596 682856 www.robmohlmann.nl B Museum de Oude Wolden Hoofdweg 161 9695 AE Bellingwolde +31 (0)597 531509 www.museumdeoudewolden.nl Zadelmakerij Museum Rhederweg 21 9695 CA Bellingwolde +31 (0)597-532829 Museum Lammert Boerma Borgercompagniesterweg 44-46 9632 TD Borgercompagnie +31 (0)598 393381 www.museum-boerma.com Museum “De Baracquen”, Kapiteinswoning en Synagoge W. Lodewijkstraat 33 9545 PA Bourtange +31 (0)599 354600 www.bourtange.nl D Muzeeaquarium Delfzijl Zeebadweg 7a 9933 AV Delfzijl +31 (0)596 632277 www.muzeeaquarium.nl E Museum Vosbergen Vosbergerlaan 35 9761 TJ Eelde +31 (0)50 3081291 www.museumvosbergen.nl

Martinitoren Grote Markt 29 (adreskaartverkoop) 9712 HS Groningen 0900 2023050 (€ 0,15 p.m.) www.toerisme.groningen.nl Noordelijk Scheepvaartmuseum Brugstraat 24 9711 HZ Groningen +31 (0)50 3122202 www.noordelijkscheepvaartmuseum.nl Het Nederlands Stripmuseum Groningen Westerhaven 71 9718 AC Groningen +31 (0)50 3178470 www.nederlandsstripmuseum.nl Universiteitsmuseum Oude Kijk in ’t Jatstraat 7A 9712 EA Groningen +31 (0)50 3635083 www.rug.nl/museum H Hortus Haren Kerklaan 34 9751 NN Haren +31 (0)50 5370053 www.hortusharen.nl Museum Slag bij Heiligerlee Provincialeweg 55 9677 PB Heiligerlee +31 (0)597 418199 www.slagbijheiligerlee.nl Klokkengieterijmuseum Provincialeweg 46 9677 PD Heiligerlee +31 (0)597 418199 www.klokkengieterijmuseum.nl Nationaal Bus Museum Produktieweg 13 9601 MA Hoogezand +31(0)598 383004 www.nationaalbusmuseum.nl

Abrahams Mosterdmakerij Molenstraat 5 9967 SL Eenrum +31 (0)595 491600 www.abrahamsmosterdmakerij.nl

De Theefabriek Hoofdstraat 15-25 9973 PD Houwerzijl +31 (0)595 572053 www.theefabriek.nl

Museum Wierdenland Van Swinderenweg 10 9891 AD Ezinge +31 (0)594 621524 www.wierdenland.nl

L Familiepark Nienoord Nienoord 20 9351 AC Leek +31 (0)594 512230 www.familieparknienoord.nl

G St. Museum Canadian Allied Forces 1940 -1945 Ulgersmaweg 51 9731 BL Groningen +31 (0)50 5494197 www.canadianalliedforces.com GRID Grafisch Museum Sint Jansstraat 2 9712JN Groningen +31 (0)50 5256497 www.gridgroningen.nl Groninger Museum Museumeiland 1 9711 ME Groningen +31 (0)50 3666555 www.groningermuseum.nl

Museum het Joodse Schooltje Samuel Leviestraat 10 9351 BM Leek +31 (0)594 513319 www.museumjoodsschooltje.nl Museum Nienoord Nienoord 1 9351 AC Leek +31 (0)594 512260 www.museumnienoord.nl DoeZoo Wierde 17 9965 PG Leens +31 (0)595 572659 www.doezoo.nl

Landgoed Verhildersum Wierde 40 9965 TB Leens +31 (0)595 571430 www.verhildersum.nl Abel Tasman Kabinet Kompasstraat 1 9866 AP Lutjegast +31(0)594 613 576 www.abeltasman.org M Museum Bakkerij Mendels Kerkstraat 3 9991 BL Middelstum +31 (0)599 551248 Galerie Maya Wildevuur/ Ennemaborg Hoofdweg 100 9681 AJ Midwolda +31 (0)597 552950 www.mayawildevuur.nl N Vestingmuseum Nieuweschans 1e kannonierstraat 2 9693 EB Nieuweschans +31 (0)597 542249 Het Kinderwagen Museum Hoofdweg West 25 9944 EA Nieuwolda +31 (0)596 541941 www.kinderwagenmuseum.nl Kapiteinshuis Pekela Ds. Sicco Tjadensstraat C 95/96 9663 RD Nieuwe Pekela +31 (0)598 364224 / (0)597 645905 www.kapiteinshuis.nl Kostuummuseum/ Galerie de Gouden Leeuw Langestraat 48 9804 PL Noordhorn +31 (0)594 503804 www.degoudenleeuw.nu ’t Rieuw (Coendersborg) Oudeweg 15b 9364 PP Nuis +31 (0)594 641479 O Vestingmuseum Oudeschans Molenweg 6 9696 XN Oudeschans +31 (0)597 655371 www.vesting-oudeschans.nl Radio- en Speelgoedmuseum Boslaan 3A, 9591 BG Onstwedde +31 (0)599 333320 www.radioenspeelgoedmuseum.nl P Zeehondencrèche Pieterburen Hoofdstraat 94-a 9968 AG Pieterburen +31 (0)595 526526 www.zeehondencreche.nl S Landgoed Fraeylemaborg Hoofdweg 30 9621 AL Slochteren +31 (0)598 421568 www.fraeylemaborg.nl

Politiepettenmuseum Zuiderweg 3 9621 BK Slochteren +31 (0)598 422970 Boerderijmuseum Duurswold Hoofdweg 271 9621 AK Slochteren +31 (0)598 421573 www.duurswold.nl Museum Musica Scheepswerfkade 34-35 9503 PB Stadskanaal +31 (0)599 648756 www.museum-musica.nl S.T.A.R. Stationsstraat 3 9503 AD Stadskanaal +31 (0)599 651890 www.stadskanaalrail.nl Streekhistorisch Centrum Ceresstraat 2 9502 EA Stadskanaal +31 (0)599 612649 www.streekhistorischcentrum.nl T Klooster Ter Apel Boslaan 3-5 9561 LH Ter Apel +31 (0)599 581370 www.kloosterterapel.nl Wonderwereld Ruiten A Kanaal Noord 1 9561 TE Ter Apel +31 (0)599 587990 www.wonderwereld.nl Museumgemaal Cremer Mello Coendersbuurt 1 9948 PL Termunterzijl www.museumgemaalcremer.nl

Gevangenismuseum Oude Gracht 1 9341 AA Veenhuizen +31 (0)592 388264 www.gevangenismuseum.nl W Openluchtmuseum Het Hoogeland Schoolstraat 4 9989 AG Warffum +31 (0)595 422233 www.hethoogeland.com Museum De Burcht te Wedde Hoofdweg 7 9698 AA Wedde +31 (0)597 563070 www.burchtwedde.nl Museum Stoomgemaal Oostereinde 4 9672 TC Winschoten +31 (0)597 425070 www.stoomgemaalwinschoten.nl Historische Werkplaats Molenmaker Wiertsema Nassaustraat 65 9675 EN Winschoten +31 (0)597 414269 Bezichtiging op afspraak St. Kinderboek Cultuurbezit Hoofdstraat 4 W 9951 AB Winsum +31 (0)595 443663 www.kinderboekcultuurbezit.nl Z Rijwiel- en bromfietsmuseum Schoolstraat 2 9974 RL Zoutkamp +31 (0)595 401320

Smederij Museum Smidshouk Kapelstraat 16 9797 PJ Thesinge +31 (0)50 3021856/ 3022331

Visserijmuseum Zoutkamp Reitdiepskade 11 9974 PJ Zoutkamp +31 (0)595 401957 www.visserijmuseum.com

U Museum Eddy Roos Emmaweg 50 9981 VC Uithuizen +31 (0)595 431067 www.eddyroos.nl

Noord-Nederlands Trein & Tram Museum Stationsstraat 5 9636 BA Zuidbroek +31 (0)598 450518 www.nnttm.nl

Menkemaborg Menkemaweg 2 9981 CV Uithuizen +31 (0)595 431970 www.menkemaborg.nl

Museum de Verzamelaar Oostergast 19 9801 AK Zuidhorn +31 (0)594 503998 www.museumdeverzamelaar.nl

Minimuseum Het Behouden Blik Hoofdstraat 99 9982 AC Uithuizermeeden +31 (0)595 413999 www.hetbehoudenblik.nl

Sprookjeshof Groningerstraat 10 9471 AR Zuidlaren +31 (0)50 4091212 www.sprookjeshof.nl

Stichting Oudheidkamer Stationsstraat 18 9982 HA Uithuizermeeden +31 (0)595 412178 V Veenkoloniaal Museum Museumplein 5 9641 AD Veendam +31 (0)598 364224 www.veenkoloniaalmuseum.nl

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

91

VVV’S

VVV-NL SHOPS, SERVICE SHOPS, AGENTSCHAPPEN EN TOERISTISCHE INFORMATIEPUNTEN IN DE PROVINCIE GRONINGEN VVV-NL SHOP VVV Groningen Grote Markt 29, 9712 HS T +31 (0)50 313 97 41 F +31(0)50 311 38 55 E info@vvvgroningen.nl www.toerisme.groningen.nl/vvv

AGENTSCHAPPEN VVV Appingedam Oude Kerkstraat 1, 9901 JB T +31 (0)596 620 300 vvvappingedam@topvangroningen.nl www.eemdelta.groningen.nl

VVV Bedum Kapelstraat 3, 9781 GK T +31(0)50 301 51 11 E info@vvvbedum.nl www.vvvbedum.nl

VVV Oldambt/Winschoten Cultuurhuis De Klinker, Mr. D.U. Stikkerlaan 251, 9675 DG Winschoten T +31 (0)597 700 270 E info@vvvoldambt.nl

VVV Delfzijl Schoolstraat 6, 9934 CD T +31 (0)596 618 104 E vvvdelfzijl@topvangroningen.nl

Ten Boer Koopmansplein 9, 9791 MD T +31 (0)50 3025043 E tenboer@mijneigenbibliotheek.nl

www.eemdelta.groningen.nl

www.toerisme.groningen.nl

VVV Loppersum Stationslaan 1, 9919 AB T +31 (0)596 573 153 E vvvloppersum@topvangroningen.nl

Uithuizen (Boekhandel Venema) Blink 9, 9981 AJ T +31 (0)595 43 31 71 E info@topvangroningen.nl

www.eemdelta.groningen.nl

www.eemsdelta.groningen.nl

VVV infopunt Middelstum (Drogisterij Marja) Grachtstraat 17, 9991 BA T +31 (0)595 55 27 49 E info@topvangroningen.nl

Veendam/Veenkoloniën Museumplein 5, 9641 AD T +31 (0)598 36 42 24 E info@promotieveenkolonien.nl www.veenkoloniën.groningen.nl

www.eemsdelta.groningen.nl

Slochteren Noorderweg 1, 9621 BM T +31 (0)598 42 29 70 E info@vvvslochteren.nl

Warffum (Museum het Hoogeland) Schoolstraat 4, 9989 AG T +31 (0)595 42 23 33 E info@topvangroningen.nl www.eemsdelta.groningen.nl

www.vvvslochteren.nl

www.vvvoldambt.nl

TOERISTISCHE INFORMATIE PUNTEN Tourist Information Westerkwartier www.westerkwartier.groningen.nl

Leek (Infocentrum Nienoord) Nienoord 20, T +31 (0)594 512 230 Marum (Kruisweg Marum) Kruisweg 1, T +31 (0)594 641 202 Zuidhorn (Best Western Hotel Restaurant Aduard) Friessestraatweg 13, Aduard, T +31(0)50 403 14 00 T ourist Information Westerwolde www.westerwolde.groningen.nl

Bourtange Willem Lodewijkstraat 33, T +31 (0)599 354 600 Bellingwolde (Museum de Oude Wolden) Hoofdweg 161, T +31 (0)597 531 509 Bellingwolde (M&M Interieurs) Hoofdweg 247, T +31 (0)597 530 575 Blijham (Drogisterij Perton) Raadhuisstraat 8, T +31 (0)597 562 255 Mussel (cafe “De Mussel”) Musselweg 41, T +31 (0)599 454 150 Oudeschans (Vestingmuseum Oudeschans) Molenweg 6, T +31 (0)597 655 371

92

Onstwedde (De Meelschuur) Ter Wuppingerweg 3, T +31 (0)599 650 039 Sellingen Dorpsstraat 3, T +31 (0)599 322 727 Stadskanaal Navolaan 11-15, T +31 (0)599 650 039 Ter Apel Markt 29, T +31(0)599 581 277 Veelerveen (Dorpshuis) Scheidingsweg 20, T +31 (0)597 541 488 Vlagtwedde Dr. P. Rinsemastraat 7b, T +31 (0)599 312 118 Vriescheloo (Stee & Stoetje: Molen de Korenbloem) Wedderweg 25, T +31 (0)597 541 860 Wedde (Camping Wedderbergen) Molenweg 2, T +31 (0)597 561 673 Wedde (Villapark Weddermeer) Paviljoenweg 2, T +31 (0)597 561 567 Wedde (Eetcafé De Leeuw) Hoofdweg 35, T +31 (0)597 522 295 Tourist Information Waddenland www.waddenland.groningen.nl

Ezinge (Museum Wierdenland) Van Swinderenweg 10, T +31 (0)594 621 524

Lauwersoog (Het Informatie Paviljoen) Haven 6, T +31(0)519 349 070 Pieterburen (Buitenplaats Noordkust) Hoofdstraat 83, T +31 (0)595 528 522 Winsum (Bibliotheek) Regnerus Praediniusstraat 2, T +31 (0)595 441 577 Zoutkamp (Visserijmuseum) Reitdiepskade 11, T +31 (0)595 401957 Tourist Information Oldambt www.oldambt.groningen.nl

Blauwestad (Havenkwartier Blauwestad) Redersplein 6 Midwolda (Camping De Bouwte) Hoofdweg 20A Nieuwolda (Eetcafe De Brug) B.K. Bosmaplein 2 Oostwold (Pitch & Putt Huninga’s Heem) Huningaweg 7 Scheemda (Roggeveld Fietsen) Stationsstraat 20, Scheemda Westerlee (Hotel Resort Landgoed Westerlee) Hoofdweg 67 Winschoten (Restaurant In den Stallen) Oosteinde 10

EVENEMENTEN

2016

EVENEMENTENKALENDER STREEKMARKTEN

ZELDZAAM MOOIE MARKT

OMMELANDER MARKT

17 APRIL, 10 JULI EN 6 NOVEMBER »

9 APR, 14 MEI, 11 JUN, 9 JUL, 13 AUG, 10 SEPT,

VISMARKT, GRONINGEN

8 OKT, 12 NOV EN 10 DEC » HARMONIEPLEIN,

Naast allerlei unieke, originele en handgemaakte producten, biedt deze bijzondere markt ook de gelegenheid voor inspiratie, creatie en demonstratie en andere rariteiten. Bijvoorbeeld creatief hergebruik, en je vindt er vintage en retro artikelen.

BLOEMENJAARMARKT

> www.zeldzaammooievents.com

25 MAART » GROTE MARKT, VISMARKT, OUDE

GRONINGEN

Maak kennis met lokale en (h)eerlijke smaken op de Ommelander Markt. Bekijk en proef de pure producten die met hart en ziel zijn geproduceerd door boeren en ondernemers uit de regio. > www.ommelandermarkt.nl

EBBINGESTRAAT EN HET A-KERKHOF, GRONINGEN

16 APR, 21 MEI, 18 JUN, 16 JUL, 20 AUG, 17 SEPT,

EVENEMENTEN MAART

Elk jaar wordt de binnenstad op Goede Vrijdag omgetoverd tot de grootste bloemen- en plantenmarkt van Noord-Nederland.

15 OKT, 19 NOV EN 17 DEC » MUSEUMBOERDERIJ

THEATERTAPAS FESTIVAL

> www.bloemenjaarmarkt.nl

LANDGOED BORG VERHILDERSUM, LEENS

4 T/M 6 MAART » EBBINGEKWARTIER, GRONINGEN

Verse, regionale en seizoensgebonden producten vind je op de Streekmarkt van Verhildersum.

Elke derde zaterdag van de maand kun je hier terecht voor tal van lekkernijen en ambachtelijke producten. Lekker struinen, wat is er nou leuker dan dat?

Dit kleinschalig culturele festival biedt een gevarieerd programma met diverse hapjes en theater op bijzondere locaties.

FANTASTISCH KINDERFILM FESTIVAL

> www.theatertapas.nl MATTHÄUS PASSION

Jaarlijks terugkerend filmfeest voor kinderen van 2 tot 9 jaar. Dit jaar in het thema van reizen, onder de titel “Kronkel en slinger”.

> www.verhildersum.nl

15 EN 23 MAART » MARTINIKERK, GRONINGEN

> www.groningerforum.nl

STREEKPRODUCTENMARKT VERHILDERSUM

STREEKPRODUCTENMARKT NIENOORD 2 APR, 7 MEI, 4 JUN, 2 JUL, 6 AUG, 3 SEP, 1 OKT, 5 NOV EN 3 DEC » BOERDERIJ OOSTERHEERDT, LEEK

De jaarlijkse Matthäus Passion is sterk verankerd in het Nederlandse cultuurlandschap. Ervaar tijdens één van deze dagen wat een live uitvoering van Bachs Mautthaus Passion met je kan doen!

Eten uit de streek betekent eten van het seizoen.

In de kramen van Streekproductenmarkt Nienoord vind je elke eerste zaterdag van de maand bijzondere en lekkere producten uit Leek en omstreken.

Voor ieder wat wils uit ieder seizoen.

> www.martinikerk.nl

> www.streekproductenmarktnienoord.nl

WHISKY FESTIVAL NOORD-NEDERLAND

25 T/M 28 MAART » GRONINGER FORUM (HEREPLEIN), GRONINGEN

APRIL BIERFESTIVAL GRONINGEN 7 T/M 9 APRIL » MARTINIKERK, GRONINGEN

De grootste speciaal bierproeverij van Nederland, ondersteund door gerelateerde activiteiten zoals diners, wedstrijden en masterclasses. > www.bierfestivalgroningen.nl 18 T/M 20 MAART » DER AA-KERK, GRONINGEN

DE GROENE VIS 11 APRIL T/M 24 SEPTEMBER

Geniet op de Streekproductenmarkt Ewsum van heerlijke en ambachtelijk gemaakte Groningse producten.

Laat je verrassen door honderden verschillende whisky’s, ontmoet de professionals van de internationale whisky-industrie of bezoek het whiskydiner waar een sterrenkok uit de regio een topdiner kookt met bijbehorende whisky’s. Wij zeggen alvast: proost!

> www.streekproductenmarktewsum.nl

> www.wfnn.nl

> www.degroenevis.nl

STREEKPRODUCTENMARKT EWSUM 23 APR, 28 MEI, 25 JUN, 23 JUL, 27 AUG EN 24 SEPT » BORGTERREIN EWSUM, MIDDELSTUM

Elke vrijdag en zaterdag brengen de vissers van “‘De Groene Vis” hun verse, duurzaam gevangen vis aan wal in de haven van Lauwersoog. De verse vis wordt daarna verkocht op dé verse-vismarkt van Noord Nederland: De Groene Vis.

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

93

WALK FOR LIFE

HEMELVAARTSMARKT EENRUM

OOST GRONINGER RIJWIEL DRIEDAAGSE

23 APRIL » KAAPSE BAAN, GRONINGEN

5 MEI » EENRUM, GRONINGEN

24 T/M 26 MEI » WESTERWOLDE, GRONINGEN

Walk for Life, het gezelligste wandel- en loopevenement van het jaar, rondom en nabij het prachtige natuurgebied van het Paterswoldsemeer. Loop mee, voor onderzoek naar kanker bij jongvolwassenen ten bate van het UMCG Kanker Researchfonds. Je mag wandelen of rennen, zolang je maar plezier hebt. Samen sterk, optimistisch en strijdvaardig!

Markt met 120 kramen, rondleidingen, muziek et cetera.

De Oost Groninger Rijwieldriedaagse is al dertig jaar een zeer geslaagd fietsfestijn. Maak een prachtige fietstocht door het fraaie coulissenlandschap van Westerwoldse en laat je verwonderen.

Voor alle drie dagen is een route van 40 kilometer uitgezet. Kom fietsen en geniet!

> www.walkforlifegroningen.nl

> www.hemelvaartsmarkteenrum.nl BEVRIJDINGSFESTIVAL GRONINGEN 2016 5 MEI » STADSPARK, GRONINGEN

In 2016 is het 71 jaar geleden dat Nederland bevrijd werd van de Duitse bezetters. Dit wordt gevierd met een feestelijk muzikaal programma, op diverse podia, met internationale, nationale en lokale acts.

> www.rijwieldriedaagse.realsite.nl

JUNI

> www.bevrijdingsfestivalgroningen.nl MEIKERMIS GRONINGEN 12 T/M 22 MEI » GROTE MARKT, VISMARKT, OSSENMARKT, GRONINGEN

DE NACHT VAN ORANJE EN KONINGSDAG

Spectaculaire attracties, waardoor de jeugd wordt uitgedaagd de sensatie te ondergaan, worden afgewisseld met nostalgische attracties.

DE NACHT VAN KUNST & WETENSCHAP

26 EN 27 APRIL » BINNENSTAD, GRONINGEN

> www.kermisingroningen.nl

4 JUNI » DIVERSE LOCATIES BINNENSTAD GRONINGEN

De Nacht van Oranje en Koningsdag worden uitbundig gevierd. Ook dit jaar kleurt de stad Groningen weer oranje en zijn allerlei activiteiten verspreid over tal van locaties in de binnenstad. > www.oranjegroningen.nl RHYTHM & BLUES NIGHT

PINKSTERFEESTEN EN VLAGGETJESDAG 13 T/M 16 MEI » ZOUTKAMP, GRONINGEN

Men kan zich vermaken met zo’n 25 met vlaggetjes versierde garnalenvissersboten. Eén van de weinige dagen dat de gehele Zoutkamper vloot “binnen” ligt. > www.pinksteren-zoutkamp.nl

30 APRIL » DE OOSTERPOORT, GRONINGEN

Traditionals, gospel en later jazz smolten samen tot songs die de wereld zouden veroveren en de basis legden voor bijvoorbeeld de geboorte van de rock-‘n-roll. Het komt allemaal voorbij: op zes podia wordt een lesje geschiedenis gegeven, van onversneden traditionele blues tot de moderne varianten en alles daartussen. Luister, huiver en leer.

LENTEDAGEN BORGERSWOLD 15 & 16 MEI » RECREATIEPARK BORGERSWOLD, VEENDAM

Tijdens de Pinksterdagen vormt het terrein rondom de Borgerswoldhoeve weer het decor voor de Lentedagen; een markt/beurs/fair voor jong en oud.

Een festival dat kunst en wetenschap op verrassende wijze samenbrengt. Op het programma: theater, tentoonstellingen, kunst, workshops, muziek en experimenten. > www.denachtvankunstenwetenschap.nl RAPALJE ZOMERFOLK FESTIVAL 4 EN 5 JUNI » STADSPARK, GRONINGEN

Dompel jezelf onder in Keltische sferen, met bands uit binnen- en buitenland, een uitgebreide markt en verschillende activiteiten. Ook kun je genieten van heerlijke oerhammen, spareribs of drankjes uit een mooie aardewerken beker. > www.rapaljefestival.nl

> www.lentedagen.nl

> www.rhythmbluesnight.nl NACHT VAN GRONINGEN VOORJAARSMARKT BOURTANGE

20 MEI » BINNENSTAD, GRONINGEN

30 APRIL EN 1 MEI » BOURTANGE, GRONINGEN

De Nacht van Groningen wordt jaarlijks op Hemelvaartsdag georganiseerd met het parcours door de binnenstad van Groningen en het Noorderplantsoen.

Vesting Bourtange staat op 30 april en 1 mei in het teken van een Lentemarkt. Op het plein, midden in het vestingstadje, staan dit weekend allemaal kraampjes met allerlei gezellige voorjaarsartikelen.

> www.nachtvangroningen.nl

SLAG OM BOURTANGE 4 EN 5 JUNI » BOURTANGE, GRONINGEN

MEI

De Vesting Bourtange is op 4 en 5 juni twee dagen lang gevuld met huurlingen en handelaren uit heel Europa, levendigheid en spanning, actie en vermaak! Spaansen tegenover Staatsen. Beleef het gevecht en het leven van toen.

SNIKKEWEEK MUSSELKANAAL – 25E EDITIE

> www.bourtange.nl

> www.bourtange.nl

3 T/M 8 MEI » MUSSELKANAAL, GRONINGEN

Muziek, zang, dans, waterfietsenrace, hengelwedstrijd voor de jeugd en een captain’s dinner.

Dit evenement is bedoeld voor iedereen die affiniteit heeft met de scheepvaart. Nu hopen op een lekker zonnetje, zodat het aan het water nog mooier is dan anders. > www.snikkeweek.nl

94

EIGENWIJZE TUIN & KUNST WEKEN CULTUREEL FESTIVAL ‘TERUG NAAR HET BEGIN’

10 T/M 26 JUNI » REGIO VEENKOLONIËN

21 MEI » APPINGEDAM EN OMGEVING, GRONINGEN

Geniet tijdens de EigenWijze Tuin & Kunst weken elk weekend van de veelzijdige tuinen en kunst die de Veenkoloniën biedt.

Intieme optredens in de oudste kerkjes van Nederland, met muziek, theater, poëzie en een vleugje wetenschap! > www.terugnaarhetbegin.nl

> www.veenkolonien.groningen.nl

EVENEMENTEN

GASTERRA LADIESRUN

WESTERWOLDE WANDELWEEKEND

SCHILDERSFESTIVAL MONTMARTRE

12 JUNI » GROTE MARKT, GRONINGEN

25 EN 26 JUNI » OMGEVING WESTERWOLDE, GRONINGEN

9 JULI » DE BRINK, SELLINGEN

Hardloopevenement voor vrouwen met start en finish op de Grote Markt. Er zijn drie afstanden, namelijk: 2,5 km, 5 of 10 km, waarbij de 2,5 km speciaal is georganiseerd voor moeders met dochters (vanaf zes jaar). Er is ook een Business Run, bedoeld voor vrouwen uit het bedrijfsleven.

Het Westerwolde Wandelweekend is hét wandelevenement van Westerwolde en voert wandelaars door één van de mooiste wandelgebieden van Nederland. Ontdek bijzondere natuurgebieden, prachtige landschappen, historische dorpen, oude essen en meer.

Een schilder- en kunstfestival in Franse sferen waar bezoekers op een laagdrempelige wijze kennis kunnen maken met (amateur)kunst zoals straattheater en driedimensionale-, schilder- en podiumkunst.

> www.ladiesrungroningen.nl

> www.westerwolde.groningen.nl

SWINGIN’ GRONINGEN

DELFSAIL

16 JUNI T/M 18 JUNI » BINNENSTAD, GRONINGEN

29 JUNI T/M 3 JULI » DELFZIJL

Een festival waar Jazz, Soul & Jazzdance de boventoon voeren.

Grootschalig maritiem evenement in de zomer.

> www.schildersfestival.nl

> www.swingingroningen.nl

JULI WESTERWOLDE RIJGT

XPEDITIE BLAUWESTAD

DICHTERS IN DE PRINSENTUIN

17 T/M 26 JUNI » WESTERWOLDE, GRONINGEN

JULI » HAVENKWARTIER, BLAUWESTAD

22 T/M 24 JULI » PRINSENTUIN, GRONINGEN

Beleef meer dan twintig bijzondere tuinen in Westerwolde. Van royaal aangelegde tuinen tot kleine en intieme tuintjes. Veelal in combinatie met een kunstexpositie. Ook zijn er ook tuinen te bezoeken die bij een burcht, klooster of museum horen.

Xpeditie Blauwestad is een tijdelijke stad waar alles draait om wonen. Mensen kunnen kamperen op vrije kavels in Blauwestad: in hun eigen tent, caravan of eigen ontworpen bouwwerk. De

In de Prinsentuin en op andere bijzondere plekken in de stad kun je genieten van voordrachten van maar dichters uit Nederland en België.

> www.westerwolderijgt.nl

> www.dichtersindeprinsentuin.nl

Xpeditie is daarnaast een vrolijke happening met muziek, theater en activiteiten.

FESTIVAL HONGERIGE WOLF

> www.oldambt.groningen.nl

22 T/M 24 JULI » HONGERIGE WOLF, GRONINGEN

WATERWEEKEND BLAUWESTAD

Bandjes, kunst, dans, theater, dj’s, lekker eten: het is allemaal te vinden op Festival Hongerige Wolf.

In 2016 is het Groningse dorp Hongerige Wolf voor de zesde keer, drie dagen lang het toneel voor bijzondere concerten op een schapenveld, theatervoorstellingen in schuren en dansfeestjes in een graansilo.

18 EN 19 JUNI » IN EN RONDOM OLDAMBTMEER

ZANDSCULPTUUR FESTIVAL

Het WaterWeekend Blauwestad is hét watersportevenement van Groningen. Oeverartiesten, kanodemonstraties, zeildemonstraties, drakenbootraces, gratis optredens, kinderactiviteiten, etc. De activiteiten vinden plaats in vijf havens in en rondom het Oldambtmeer.

JULI T/M SEPTEMBER » HAVENKWARTIER, BLAUWESTAD

> www.oldambt.groningen.nl

> www.oldambt.groningen.nl

OP ROAKELDAIS FESTIVAL

NACHT VAN WINSCHOTEN

22 T/M 24 JULI » SCHILDMEER, STEENDAM

23 T/M 26 JUNI » WARFFUM, GRONINGEN

JULI » CENTRUM, WINSCHOTEN

Op Roakeldais is vier dagen lang genieten van een internationaal festival met prachtige dansvoorstellingen, heerlijke muziek, leuke workshops en spetterende dansfeesten. Iedere dag is er voor jong en oud heel wat te beleven en mee te dansen.

Op Roakeldais, ‘Dance with the World!’

Een bruisende binnenstad, gezellige kraampjes, sfeervolle muziek, te gekke attracties op de kermis en een Deutscher Treff: allemaal ingrediënten die het centrum van Winschoten weer doen bruisen tijdens de Nacht van Winschoten.

Het familiefestival Art Carnivale is een belevenis voor jong en oud. Het festival ontleent zijn reputatie aan de ontspannen sfeer en de veelzijdigheid aan muziek, kunst, (straat-) theater, vuurshows en kinderactiviteiten.

Enorme zandkunstwerken in een prachtige ambiance zijn een trekpleister voor binnen- en buitenlandse toeristen en zetten Blauwestad op de kaart. Het festijn staat garant voor een uniek en attractief uitje voor het hele gezin.

> www.festivalhongerigewolf.nl ART CARNIVALE

> www.artcarnivale.nl

> www.oldambt.groningen.nl

> www.oproakeldais.nl KELTISCH MIDZOMER FESTIVAL 1 T/M 3 JULI » DE OUDE REMISE, BAD NIEUWESCHANS

Terug naar de tijd waarin de Kelten en andere volkeren over de aarde trokken, in balans en harmonie met de jaargetijden en de natuur. Met een middeleeuwse markt & muziek, entertainment en theater, bijzonder eten en drinken.

PETER DE GROTE FESTIVAL

> www.oldambt.groningen.nl

27 JULI T/M 6 AUGUSTUS » GRONINGEN

ZOMERWELVAART

NIGHT OF THE GUITARS

24 T/M 26 JUNI » DIVERSE LOCATIES BINNENSTAD

9 JULI » VEENDAM

GRONINGEN

Een groot aantal schepen die op weg zijn naar Delfsail zullen afmeren in stad Groningen.

Het Noordelijk Scheepvaartmuseum organiseert diverse activiteiten rondom en op de schepen.

Een grote groep muzikanten uit Veendam en naaste omgeving duiken ieder jaar in hun platen en CD- verzameling om er twee van hun favoriete gitaarnummers tussen uit te pikken. Deze worden door de musici in diverse bezettingen ten gehore gebracht.

Het Peter de Grote Festival is het grootste kamermuziekfestival van Noord-Nederland, met elk jaar in de zomerperiode ca. 50 concerten op bijzondere, karakteristieke locaties. De concerten worden omlijst met cultuurtoeristische arrangementen. Aan de concertserie is daarnaast een Summer Academy gekoppeld voor jonge pianisten, strijkers en zangers.

> www.zomerwelvaart.nl

> www.nightoftheguitars.com

> www.peterdegrotefestival.nl ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

95

AUGUSTUS

BALLON FIËSTA GRONINGEN

MIDDELEEUWS TER APEL

COOPLUYDENMARKT

26 T/M 28 AUGUSTUS » DRAFBAAN STADSPARK,

3 EN 4 SEPTEMBER » KRUISHERENKLOOSTER, TER APEL

5 AUGUSTUS » CENTRUM, APPINGEDAM

GRONINGEN

Het historisch centrum van Appingedam, gelegen aan de ooit zo belangrijke wateren van het Damsterdiep, leent zich prima voor een warenmarkt in middeleeuwse sferen met muziek en straatacts.

Het Ballon Fiesta is een gratis toegankelijk heteluchtballonnenevenement met ronde passagiersballonnen en special shapes. Het randprogramma is gevuld met ballon gerelateerde activiteiten. Een tocht door de lucht. Iets voor jou?

Het grootste en meest authentieke vijftiende-eeuwse middeleeuwse evenement van Nederland. Met het prachtige middeleeuwse Kruisherenklooster als achtergrond word je teruggevoerd in de tijd.

> www.coopluydenmarkt.nl

> www.ballonfiestagroningen.nl PARADIGM FESTIVAL

> www.middeleeuws-terapel.org TELLERLIKKER FESTIVAL 3 EN 4 SEPTEMBER » CULTUURHUIS DE KLINKER,

13 EN 14 AUGUSTUS » VOORMALIG SUIKERUNIE

VIERING GRONINGENS ONTZET

WINSCHOTEN

TERREIN, GRONINGEN

28 AUGUSTUS » DIVERSE LOCATIES, GRONINGEN

Dit festival biedt een plek voor iedereen die één liefde met elkaar deelt, namelijk die voor elektronische kwaliteitsmuziek.

VESTING SPECTACULUM

Het historische ontzet van Groningen op 28 augustus 1672 wordt in de binnenstad met tal van activiteiten herdacht zoals een paardenkeuring, showmuziek, Peerdespul en nog veel meer. Deze dag wordt afgesloten met een fraai vuurwerk.

Opdat we uiteraard nooit vergeten.

Tijdens het Tellerlikker Festival zie je voorproefjes uit het programma van de Klinker en presentaties van amateurverenigingen zoals orkesten, toneelverenigingen en popbandjes. Daarnaast wordt er door de Winschoter horeca een uitmarkt georganiseerd met proeverijen, streekproducten en andere culinaire specialiteiten uit binnen- en buitenland.

13 EN 14 AUGUSTUS » BOURTANGE, GRONINGEN

> www.feestinstad.nl

> www.oldambt.groningen.nl

GRACHTENFESTIJN GRONINGEN

NAZOMEREN FESTIVAL

28 AUGUSTUS 2016 » BINNENSTAD GRONINGEN

10 SEPTEMBER » RODE HAAN, GRONINGEN

Tijdens het Grachtenfestijn zijn er diverse activiteiten op en rondom de grachten: live muziek, een optocht van sloepen, boten wedstrijd, een visserij evenement en meer.

Tijdens het Nazomeren Festival staat het festivalterrein Roodehaan in het teken van (deep)house, techno en cross-over.

> www.paradigm050.com

Tientallen handelaren, met waren uit vroeger tijden, proberen hun artikelen aan de man te brengen en allerlei lieden bevolken de Vesting om hun kunsten te vertonen. Muzikanten en dansers tonen hun kunnen om de bezoekers van heinde en verre te onderhouden. > www.bourtange.nl

> www.nazomerenfestival.nl

> www.grachtenfestijn.nl HISTORISCHE DAGEN VERHILDERSUM

FIVELSTADTOCHT

13 EN 14 AUGUSTUS » LANDGOED VERHILDERSUM,

10 SEPTEMBER » CENTRUM, APPINGEDAM

LEENS

SEPTEMBER

Het dagelijkse leven van toen staat centraal tijdens deze dagen. Met demonstraties maaien en hooien en ploegen met paarden, dorsen, historische tractoren etcetera.

OPENLUCHTCONCERT PURA VIDA SEPTEMBER » HAVENKWARTIER, BLAUWESTAD

15 T/M 19 AUGUSTUS » DIVERSE LOCATIES

Pura Vida is een jaarlijks terugkerend klassiek openluchtconcert aan de oevers van het Oldambtmeer in Blauwestad. Het concert wordt uitgevoerd door het Noord Nederlands Orkest (NNO).

Bezoekers kunnen het concert bijwonen vanaf het water of het vaste land.

BINNENSTAD, GRONINGEN

> www.oldambt.groningen.nl

> www.verhildersum.nl KEI-WEEK

Op 10 september 2016 wordt er vanuit het centrum van Appingedam de derde historisch culturele wandeltocht georganiseerd in het gebied Fivelingo voor de afstanden 5-15-25 en 40 kilometer. > www.fivelstadtocht.nl FASHION EVENT WINSCHOTEN 17 SEPTEMBER » CENTRUM, WINSCHOTEN

Tijdens deze algemene introductieweek leren eerstejaars studenten hun nieuwe studiestad kennen.

De Winschoter Binnenstad staat compleet in het teken van Fashion, Beauty en Design. Een verhoogde catwalk pronkt op het Israëlplein waarop modellen de nieuwste collecties van winkels uit de binnenstad showen.

> www.stichting.keiweek.nl

> www.oldambt.groningen.nl

PROEVEN IN GRONINGEN 2 T/M 4 SEPTEMBER » HARMONIEPLEIN, GRONINGEN

NOORDERZON

Maak tijdens dit jaarlijkse culinaire evenement kennis met een diversiteit aan gerechten van toprestaurants uit het Noorden.

NACHT VAN DE MODE

18 T/M 28 AUGUSTUS » NOORDERPLANTSOEN EN

> www.proeveningroningen.nl

24 EN 25 SEPTEMBER » DIVERSE LOCATIES

BINNENSTAD, GRONINGEN

96

BINNENSTAD GRONINGEN

Een zeldzame combinatie van een internationaal kunstenfestival op het scherpst van de snede met spannende hedendaagse podiumkunsten uit alle delen van de wereld... én een groots zomerfeest in een idyllisch plantsoen.

PRUIVERIJ VEENDAM

Een proeverij georganiseerd door de horeca uit Veendam met straatmuzikantenfestival, de Oetmarkt en een kunstmarkt.

De Nacht van de Mode zet de schijnwerpers op Groningen als modewinkelstad. Tientallen modewinkels in het centrum zijn tot 22.00 uur ‘s nachts geopend. Met afterparties en een vintagemarkt als afsluiter.

> www.noorderzon.nl

> www.bogdike.nl

> www.nachtvandemode.nl

3 EN 4 SEPTEMBER » VEENDAM

EVENEMENTEN

HERFSTMARKT BOURTANGE

NOVEMBER

24 EN 25 SEPTEMBER » MARKTPLEIN, BOURTANGE

HET GROTE GEBEUREN

Op deze jaarlijkse herfstmarkt spelen pompoenen natuurlijk een hele grote rol. Op de markt in Bourtange vind je alles wat hoort bij de herfst. Van decoratie tot tuinmeubelen, antiek, brocante, jams en chutneys, kleding en nog veel meer!

7 NOVEMBER » GRONINGER FORUM

> www.bourtange.nl

> www.hetgrotegebeuren.nl

TOCHT OM DE NOORD

ADRILLEN

LAGE DER AA, GRONINGEN

24 EN 25 SEPTEMBER » DE HUNZE, ZUIDLAREN TOT

7 EN 14 NOVEMBER » CENTRUM, WINSCHOTEN

ZOUTKAMP

Traditiegetrouw vindt op de eerste en tweede maandag van November de Adrillen en Lutje Adrillen plaats. Meer dan honderd kramen vullen de Venne en het Burg. Schönfeldplein. Naast de Adrillenmarkt is er een hobbymarkt, straattheater, muziek en kermis.

Het gratis toegankelijke WinterWelVaart verbindt mensen met elkaar in een stoer, gezellig en bijzonder evenement! Aan boord van de historische schepen kun je genieten van muziek, theater en kunstprogramma’s. En langs de kade wordt een knusse kerstmarkt gehouden.

(OUDE BOTERINGESTRAAT), GRONINGEN

Het leukste festival voor lezers en schrijvers met o.a. de verkiezing van het Beste Groninger Boek en optredens van vele topauteurs.

WINTERWELVAART VERBINDT 16 T/M 18 DECEMBER » KLEINE DER AA, HOGE EN

Tijdens dit wandelevenement lopen wandelaars van Drenthe tot aan ’t Wad (van Zuidlaren naar Zoutkamp), letterlijk door kerken, musea, huizen en molens. www.tochtomdenoord.nl

> www.winterwelvaart.nl

> www.oldambt.groningen.nl HOLLAND WEBWEEK GRONINGEN

SANTA RUN GRONINGEN

28 SEPTEMBER T/M 1 OKTOBER » DAMSTERPLEIN,

OOSTZEEDAGEN VEENDAM

17 DECEMBER » BINNENSTAD GRONINGEN

GRONINGEN

18 NOV T/M 18 DEC » VEENKOLONIAAL MUSEUM,

Tijdens de Holland Webweek in Groningen vormt de stad het epicentrum van de online ontwikkelin-

VEENDAM

Fun, plezier, gezellige kerstsfeer, leuke muziek en ruim 2000 kerstmannen en –vrouwen. Ook dit jaar kun je weer vijf km in je kersttenue door het centrum van Groningen te rennen. Na de finish op de Grote Markt is er een spetterende kerstparty.

gen, trends, visies, innovaties en insights. > www.thwwg.nl

OKTOBER

Ontdek de geschiedenis van de Veenkoloniën.

Het Veenkoloniaal Museum biedt in samenwerking met diverse ondernemers, culturele-instellingen en anderen elk jaar een breed spectrum aan activiteiten rondom een Oostzeehandel-thema. > www.veenkoloniaalmuseum.nl

> www.santarun-groningen.nl KERSTMARKT/MOONLIGHTSHOPPING

OKTOBERMAAND KINDERMAAND

17 & 18 DECEMBER » CENTRUM VEENDAM

VERHILDERSUM

In oktober zijn er op Landgoed Verhildersum allerlei leuke activiteiten georganiseerd voor kinderen.

Geniet van traditionele en speciale producten op de sfeervolle Kerstmarkt, muzikale optredens, de nostalgische tram Wildervank en activiteiten voor kinderen. Op zaterdag is er de Moonlight Shopping.

> www.verhildersum.nl

> www.veenkolonien.groningen.nl

OKTOBER » LANDGOED VERHILDERSUM, LEENS

4 MIJL VAN GRONINGEN

JONGE HARTEN THEATERFESTIVAL

DICKENS DAY BEERTA

9 OKTOBER » HAREN EN BINNENSTAD GRONINGEN

18 T/M 26 NOVEMBER » DIVERSE THEATERS, GRONINGEN

18 DECEMBER » CENTRUM, BEERTA

Dit jaar is alweer de 30ste editie van de 4 Mijl van Groningen. In de afgelopen jaren is het grootste loopevenement van Noord-Nederland uitgegroeid tot een waar volksfeest voor de stad Groningen en ver daarbuiten.

Hét theaterfestival voor de jonge theaterliefhebber, boordevol internationale topvoorstellingen, spannende performances, veel jong talent en allerlei extra’s.

> www.4mijl.nl

IDFA IN GRONINGEN

Ieder jaar in december verandert het centrum van het Oldambster dorp Beerta voor één dag in de magische wereld van Charles Dickens. De gezellige kerstmarkt is inmiddels uitgegroeid tot een voor oost-Groningen uniek en sfeervol kerstevenement met rond de 100 standhouders.

EIND NOVEMBER » GRONINGER FORUM (HEREPLEIN),

> www.oldambt.groningen.nl

www.grandtheatregroningen.nl

CINEKID GRONINGEN

GRONINGEN

15 T/M 21 OKTOBER » GRONINGER FORUM

Mini-satellieteditie van Amsterdams befaamde documentairefestival. Met publiekslievelingen en een mooie greep uit het aanbod van de hoofdstad.

WINTERVUUR

> www.groningerforum.nl

(HEREPLEIN), GRONINGEN

Groningse editie van het bekende kinderfilm- en mediafestival met workshops, media-installaties en de nieuwste kinderfilms.

19 DECEMBER T/M 2 JANUARI 2017 » STADSSCHOUWBURG, GRAND THEATRE, GRONINGEN

MAGISCH SAMHAIN

KERSTMARKT BOURTANGE

De Stadsschouwburg en het Grand Theatre worden tijdens de kerstvakantie omgetoverd tot een waar kindertheaterparadijs. Bijna iedere dag is er iets leuks te beleven voor kinderen en natuurlijk voor alle vaders, moeders, opa’s en oma’s.

29 EN 30 OKTOBER » BOURTANGE, GRONINGEN

3,4,10,11,17 EN 18 DECEMBER » BOURTANGE,

> www.de-oosterpoort.nl

Elfen, heksen, druïden, geesten en demonen nemen het vestingstadje in. Bourtange staat dan in het teken van ‘Magisch Samhain’, het Keltische nieuwjaarsfeest. Er is een magische markt en er gebeuren spannende dingen!

GRONINGEN

> www.bourtange.nl

> www.bourtange.nl

> www.groningerforum.nl

DECEMBER

Een sfeervolle kerstmarkt is het ideale uitje voor kerstliefhebbers: de kerstmarkt in Bourtange. Hier vind je echte kerstsfeer op één van de best bezochte kerstmarkten van het noorden van het land.

ALLES OVER STAD EN PROVINCIE GRONINGEN

97

COLOFON

COLOFON GRONINGEN MAGAZINE IS EEN UITGAVE VAN MARKETING GRONINGEN Schrijvers: Annemarie Bergfeld, Marieke Bos, Cecile Bol, Bert Nijmeijer, Marije Sietsma, Kim Veenman, Cora Westerink, Els Zwerver Illustraties: Kim Veenman Redactie: Marketing Groningen en Pijper Media Vormgeving: Jelske Banga, Popke Bolt, Mieke van de Wetering Fotografie: Marketing Groningen, Marcel Kerkhof, Bas Meelker, Peter-Jack Hiddema, W. van Vliet Uitgeverij en druk: Pijper Media Advertenties: Joke Sihasale-Schokker, tel. 050 – 544 58 33, j.schokker@pijpermedia.nl Voor vragen en opmerkingen kunt u een mail sturen naar: redactie@marketinggroningen.nl Š Niets uit deze uitgave mag op welke manier dan ook worden gereproduceerd zonder uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van de uitgever.

Marketing Groningen is niet aansprakelijk voor eventuele onjuistheden in deze uitgave.

98

Buiten op avontuur in Drenthe Er is in Drenthe zoveel leuks te doen! Of je nu van lekker fietsen, gezellige evenementen of wilde dieren houdt. Drenthe is de fietsprovincie bij uitstek en heeft niet voor niets de titel 5-sterren fietsprovincie gekregen. Ook kun je urenlang wandelen en paardrijden door de drie Nationale Parken die Drenthe telt.

Voor actievelingen is Drenthe een paradijs; leef je uit op een van de uitdagende mountainbike routes.

Struikelen over cultuur In Drenthe ligt de cultuur op straat. In de prachtige natuur zie je mysterieuze hunebedden en prehistorische grafheuvels opdoemen. Echte cultuurtrekkers zijn Herinneringscentrum Westerbork, Unesco Geopark De Hondsrug en de voormalige dwangkolonie Veenhuizen.

De grootste speeltuin van het land De Drentse natuur is ĂŠĂŠn grote speeltuin. Je vindt er bossen en grote zandspeelplaatsen. In de prachtige attractieparken kan je kabouters, wilde dieren en televisiehelden ontmoeten! Vanaf 25 maart 2016 opent WILDLANDS Adventure Zoo Emmen en kan je op wereldexpeditie door de jungle, het poolgebied en de savanne. Kijk voor meer tips op Drenthe.nl!

Drenthe doet wat met je

Kalender Ommelander markt

2016

Multiculinair food festival

9 jan, 13 feb, 12 mrt, 9 apr, 14 mei, 11 jun, 9 jul, 13 aug, 10 sep, 8 okt, 12 nov en 10 dec – Harmonieplein – Groningen Maak kennis met lokale en (h)eerlijke producten op de Ommelander Markt. Bekijk en proef de pure producten die met hart en ziel zijn geproduceerd door boeren en ondernemers uit de regio.

— www.ommelandermarkt.nl

14 t/m 16 mei 2016 – Bernouilleplein – Groningen Culinair spektakel voor jong en oud waar een ruime selectie van foodtrucks en streetfood chefs hun keuken komen presenteren.

— www.multiculinairfestival.nl

Streekproductenmarkt Verhildersum

4 & 5 juni 2016 – Ebbingeterrein – Groningen Culinair event in Groningen waarbij verschillende keukens en food trucks hun specialiteiten komen tonen aan een groot publiek.

— www.deculinaireverleiding.nl

16 jan, 20 feb, 19 mrt, 16 apr, 21 mei, 18 jun, 16 jul, 20 aug, 17 sep, 15 okt, 19 nov en 17 dec – Museumboerderij Landgoed Borg Verhildersum – Leens Verse, regionale en seizoensgebonden producten vind je op de Streekmarkt van Verhildersum. Elke derde zaterdag van de maand kun je hier terecht voor tal van lekkernijen en ambachtelijke producten.

— www.verhildersum.nl

Streekproductenmarkt Nienoord 5 feb, 5 mrt, 2 apr, 7 mei, 4 jun, 2 jul, 6 aug, 3 sep, 1 okt, 5 nov en 3 dec – Boerderij Oosterheerdt – Leek Eten uit de streek betekent eten van het seizoen. In de kramen van Streekproductenmarkt Nienoord vind je elke eerste zaterdag van de maand bijzondere en lekkere producten uit Leek en omstreken.

— www.streekproductenmarktnienoord.nl

Streekproductenmarkt Ewsum

De culinaire verleiding

Lepeltje Lepeltje 1 t/m 3 juli – Rond de Nieuwe Kerk – Groningen Cultureel foodfestival voor jong en oud, waarbij meerdere zintuigen worden geprikkeld.

— www.lepeltje-lepeltje.com

Rrrollend Groningen 16 t/m 18 september 2016 – Ossenmarkt – Groningen Openluchtrestaurant met hapje, drankje, entertainment, theater en gezelligheid.

— www.facebook.com/rrrollendfoodtruckfestivals

Dit is maar een greep uit de volledige agenda. Groningen biedt veel moois uit de zee en van het land: handgeraapte oesters, verse asperges, sappige aardbeien en bijzondere kazen. In de bruisende stad komen alle smaken samen en wordt lekker eten het liefst op eerlijke wijze bereid: duurzaam, biologisch en fairtrade. De Oogst van Groningen is goud! Kom het proeven en beleven tijdens een van de heerlijke evenementen die Groningen rijk is.

Meer informatie en de volledige agenda: oogst.groningen.nl

Eenvoud is goud

MGRO OvG adv 200x268mm NL.indd 1

Data en locaties onder voorbehoud

0300110

23 apr, 28 mei, 25 jun, 23 jul, 27 aug en 24 sep – Borgterrein Ewsum – Middelstum Geniet op de Streekproductenmarkt Ewsum van heerlijke en ambachtelijk gemaakte Groningse producten.

— www.streekproductenmarktewsum.nl

18-03-16 16:04