Focus Archi n°02 NL

HET REFERENTIEMAGAZINE VOOR ARCHITECTEN

Interpretatie

ONTSLUIERDE ARCHITECTUUR Brussels Design September

DESIGN IN DE STAD Zoom

DE BIËNNALE VAN VENETIË

22 en 23 oktober 2014 Lille Grand Palais FORUM VOOR DE NIEUWE UITDAGINGEN EN BEHOEFTEN VAN DE STAD

De Noord-Europese bijeenkomst voor de deelnemers van het stadsproject Een plaats voor uitwisselingen en vooruitzichten met betrekking tot de uitdagingen en behoeften van de stad

4 grote algemene conferenties met internationale experts.

Een tentoonstellingsruimte met vernieuwende diensten en producten voor een intelligent beheer van de stad..

Nieuwe hoogtepunten: ■ Eén stad / Eén project; ■ De nacht van de creativiteit; ■ De cyclus Smart City / Smart Planet; ■ De belforten van de creatie.

+

Meer informatie:

Download uw gratis badge op onze website (code PRE14)

STANDING Events - Tel.: +33 (0)3 28 07 32 95 - project@standing-events.com

www.projectcity.fr

EDITO Wij zijn sinds 20 jaar gespecialiseerd als uitgever van vakbladen, zowel in België als in het buitenland.

En laat het duidelijk zijn: wij zijn vastberaden om onze erkende competenties ten dienste te stellen van architecten en de bouwsector.

Met Focus Archi, het nieuwe vakblad voor Belgische architecten, hebben wij twee doelen voor ogen: verenigen en bouwen. Doelstelling: de Vlaamse en Franstalige actoren van onze twee gewesten de mogelijkheid bieden om zich te uiten en informatie uit te wisselen... Gekruiste blikken voor gedeelde ervaringen en indrukken.

In ons tweede nummer en de nieuwe rubrieken ‘Travel’ en ‘Materiaal’ nodigt het team van FOCUS Archi u uit om te ontdekken, nieuwe invalshoeken te vinden, van hoogte te veranderen, het oneindige weer uit te vinden...

Om steeds de ogen wijd open te houden voor ONEINDIGE MOGELIJKHEDEN. Alain Lhoir, uitgever

UITGEVER - PUBLICATION MANAGER Alain Lhoir 065 66 06 92 info@eurobest.be HOOFDREDACTIE Lionel Lhoir +32 (0)497 06 92 01 lionel.lhoir@focusarchi.be JOURNALISTEN Catherine Callico, Eduard Coddé, Pascal Dewulf, Mister Emma, Hugo Leblud, Philip Willaert, Corine Tonarelli

GRAFISCH BEHEER Virginie Carlino virginie@eurobest.be

VERTALING Gitracom 02 735 84 55

VERDELING Gratis via de post : 17.000 exemplaren

LAY-OUT Éléonore Cucca eleonore@eurobest.be

ADMINISTRATIE Diana Bertolaso 065 66 06 92 secretariat@eurobest.be

DRUKKERIJ Drukkerij Van der Poorten n.v.

Diestsesteenweg 624 3010 Kessel-Lo België

PUBLICITEIT Lionel Lhoir +32 (0)497 06 92 01 lionel.lhoir@focusarchi.be Morgane Dupont +32 (0)474 69 89 04 morgane.dupont@focusarchi.be

VERSCHIJNING Februari Mei September December

SEPTEMBER/OKTOBER/NOVEMBER 2014 #02

Oneindige mogelijkheden

4 INHOUD

HET REFERENTIEMAGAZINE VOOR ARCHITECTEN

ZOOM 6 100 jaar architectuur op de Biënnale van Venetië 12 Architecturale hoogstandjes 16 De «L42», een nieuwe businessruimte van topniveau in het hart van Brussel

INTERVIEW

#02 sept./okt./nov.

2014

14 Filip Dujardin: architectuurfotograaf en -kunstenaar 34 Gerecycleerde fietsbanden worden trendy tapijt 46 Kroonjuweel

INSPIRATIE 20 Architectuur in meervoud

MATERIAAL 36 Ontsluierde architectuur

PRIKKEL 42 Caleidoscoop 44 Lezen !

TRAVEL 46 Architecturale cruise

D[ECO] 54 Design in de stad

Onthulde architectuur, hier gesymboliseerd door de fotomontage van Ibis Pete, is een begrip dat eigen is aan de wereld van de architectuur. Want veel meer dan een project te onthullen, onthult de architect zichzelf via zijn project. Zijn visie op architectuur is een weerspiegeling van zijn intellect, van zijn ruimtelijke opvattingen ten dienste van de gemeenschap.

© Olie op doek «In The Sky» 60x92cm van Ibis

5

6 ZOOM

De 14de editie van de Architectuurbiënnale van Venetië staat onder leiding van de Nederlandse architect Rem Koolhaas en presenteert onder de verzamelnaam «Fundamentals» drie grote tentoonstellingen, die een overzicht geven van de architectuur in Italië en de 65 andere deelnemende landen. Van grondbeginselen tot een geglobaliseerde benadering. Die echter ook heel lokaal kan zijn, zoals het Belgische paviljoen laat zien.

100 jaar architectuur op de Biënnale van Venetië TEKST: CATHERINE CALLICO

© Andrea Avezzù - Courtesy la Biennale di Venezia

Het Belgisch paviljoen bestaat uit enkele installaties die interieurelementen van de bezochte woningen weergeven.

“

Absorbing modernity: 1914-2014”. Het hoofdthema van deze architectuurbiënnale, aangebracht door commissaris Rem Koolhaas, is door de deelnemende landen op zeer uiteenlopende wijze geïnterpreteerd. Sommigen houden het onderkoeld, anderen nemen een loopje met de realiteit of leggen zich niet bij de situatie neer: doet de mondialisering werkelijk de lokale eigenheid van de hedendaagse architectuur vervagen?

Belgische interieurs Dat blijkt in elk geval niet uit de studie “Intérieurs, notes et figures”(*), gerealiseerd door het team van het Belgische paviljoen, waar deze keer de Federatie Wallonië-Brussel te gast is, en bestaande uit de architecten Sébastien Martinez Barat, Bernard Dubois en Sarah Levy, kunstenares Judith Wielander en fotograaf Maxime Delvaux.

Vijf maanden lang heeft een fotografische missie België doorkruist en 1.247 foto’s gemaakt tijdens 256 bezoeken aan interieurs van particulieren die zo vriendelijk waren hun deur te openen. De catalogus bevat 208 foto’s die getuigen van een «inheemse architecturale architectuur». Tijdens deze vijf maanden onderweg met fotograaf Maxime Delvaux hebben we diverse aspecten van de interieurs in ogenschouw genomen, zeggen de leden van het collectief. We had-

den eerst en vooral oog voor de structurele veranderingen. Daarna kwam de rol van het meubilair en de inrichting en bekeken we ook de behandeling van de oppervlakken (schilderwerk, tapijten, behang, ...).

De vrucht van dit onderzoek kreeg de naam «Figures», een verwijzing naar typologieën van transformatie, naar vormen of attitudes.

Bijvoorbeeld het naderbij komen, de koude haard, de analogie, het onmiddellijke object, de scheiding tussen de seizoenen, het ondanks alles, het onvervreemdbare object. Het werk voor de catalogus bestond erin deze figuren terug te vinden in de meer dan duizend foto’s. Drie maanden lang schrijven, beelden rangschikken, ordenen en selecteren, het verzamelde materiaal ‘zeven’ en ‘verfijnen’.

Aan de basis van het project lag een vaststelling over de praktijk van het architectenberoep in Europa. Architecten en bewoners ontwerpen woningen in bestaande bebouwde omgevingen. Dit soort projecten (verbouwingen, inrichtingen, renovaties, uitbreidingen) vormt de kern van de praktijk van jonge architecten. Ze zijn misschien klein in budget of omvang, maar daarom niet minder betekenisvol. Toch worden ze nog te weinig au serieux genomen terwijl ze net hedendaagse uitdagingen voor het beroep van architect aan het licht brengen.

Trouwens, het toenemende milieubewustzijn, de economische crisis, de patrimonialisering van de steden zijn allemaal factoren die architecten en bewoners ertoe aanzetten om woningen te zoeken in de bestaande bebouwing.

PRAKTISCH «Intérieurs, notes et figures», Editions de la Fédération Wallonie-Bruxelles, Cellule architecture, 2014, 208 p. www.interieurs-notes-figures.be Architectuurbiënnale van Venetië 2014: www.labiennale.org/en/architecture/

© Maxime Delvaux

(*)

In de studie die in “Intérieurs, notes et figures” is verschenen, werd vooral dieper ingegaan op vernaculaire architectuur.

Wie het Belgische paviljoen bezoekt, bemerkt echter bij het bekijken van de beelden en installaties bepaalde incongruïteiten of mank lopende oplossingen tussen de gepresenteerde projecten. Zoals de salonhoek (twee fauteuils en een laag tafeltje) tegenover een op halve hoogte betegelde oude keukenmuur. Kamers afgebakend door vloerbekledingen of geïmproviseerde wanden (houtblokken, verplaatsbare afscheiding, ...). Het collectief ontkent echter elke enscenering: De interieurs beantwoorden werkelijk aan de architectuur zoals wij die waargenomen hebben.

De kadrering en de opeenvolging van de beelden halen specifieke kenmerken en particuliere trekken naar voor.

7

© Eva Le Roi

8 TETIERE 8 ZOOM De installatie “152 Mediterranea” is een co-realisatie van de Belgische architect Cédric Libert voor de sectie “Monditalia” van de biënnale, in samenwerking met Thomas Raynaud en het Franse agentschap voor architectuur en stadsplanning AUC en (François Decoster, Djamel Klouche, Caroline Poulin).

We zijn dus eerder van mening dat de selectie niet gefocust is op ‘incongruïteiten’ maar integendeel op een vrij gewone architectuur, degene die wij elke dag als gebruikers beoefenen. Het gaat eerder om een blik die zich geleidelijk vormt (onze blik tijdens onze studies, de blik van de lezer terwijl hij het boek doorbladert) dan om architecturen die op zich bizar zijn.

Het Franse paviljoen, met de naam “La modernité, promesse ou menace ?”, stelt vragen bij 4 modellen die utopieën zijn gebleken.

152 Italiaanse eilanden

Archilogistiek

Met de installatie « 152 Mediterranea» neemt de Belgische architect Cédric Libert deel aan de sectie «Monditalia» – gewijd aan de Italiaanse cultuur – van de biënnale, in samenwerking met Thomas Raynaud en het Franse architectuur- en stedenbouwkundig agentschap AUC (François Decoster, Djamel Klouche en Caroline Poulin). De Middellandse Zee heeft in de collectieve verbeelding altijd een belangrijke rol gespeeld – stedelijk, territoriaal, geografisch en strategisch – die wij naar voor willen halen om op een andere manier te spreken over het hedendaagse Italië. Wij beschrijven het land hier in zijn verleden en heden aan de hand van de eilanden rond de laars van Italië, die in een andere verhouding tot de mediterrane wereld staan en rijker zijn in relaties met de Balkanlanden aan de ene kant en met Afrika aan de andere kant. Deze eilanden hebben alle een eigen identiteit, geschiedenis en ruimtelijkheid, ze geven ons een gevoel van onbereikbaarheid, immobiliteit, tijdloosheid, maar het zijn ook plaatsen van langzame onrust, plaatsen van relaties, plaatsen met een zekere vorm van moderniteit. Ze zijn soms autonoom (door hun ruimtelijkheid, hun cultuur) maar ook poreus (ze vertonen veel invloeden van inwijkelingen en hybride cultuurvormen). Lampedusa bijvoorbeeld is vandaag het tragische toneel van een hybridevorming tussen Noord en Zuid.

Nog in het kader van Monditalia heeft de Brusselse illustratrice Eva Le Roi meegewerkt aan het project van de architecten van Behemoth (Amir Djalali, Francesco Marullo en Hamed Khosravi), « The Architecture of Fulfilment A Night With a Logistic Worker». Zij heeft een fries van zes meter gemaakt in tekeningen en collages, dat de buitenkant van het paviljoen siert. De bedoeling was het dagelijkse traject heen en terug te beschrijven van vrouw die ‘s nachts werkt, vanaf haar woning in Codogno tot aan haar werkplek, een entrepot in Atacama, een van de voornaamste fictieve multinationals in online handel. De uitdaging bestond erin de specifieke kenmerken van de doorkruiste steden en landschappen weer te geven eigen aan deze streek in Noord-Italië. De illustratrice heeft deze steden, dorpen en landbouw- en industriezones die op het traject lagen eerst bestudeerd en er de essentiële bouwtypologieën en bouwritmes uitgehaald. Het lineaire formaat van de tekening heeft me ertoe aangezet duidelijke coupures te maken in de compositie om schaalveranderingen te kunnen gebruiken volgens het belang van elke zone. De geleidelijke vermindering van het licht, van valavond tot het duister van het entrepot verbindt het geheel en drukt het tijdsaspect uit.

Fresco gerealiseerd door de Brusselse illustratrice Éva Le Roi voor het project “The Architecture of Fulfilment A Night With a Logistic Worker” van Behemoth (Amir Djalali, Francesco Marullo en Hamed Khosravi).

Een biënnale in 3 delen Onder de titel Fundamentals kunt u 3 elkaar overlappende tentoonstellingen bezoeken: Absorbing Modernity, Monditalia, Elements of architecture.

In de nationale paviljoenen reflecteert elk land in “Absorbing Modernity: 19142014” over de invloed van de moderniteit op zijn architecturale identiteit en over de «bijna universele toepassing van één enkele moderne taal en één enkel repertorium van typologieën».

Het Franse paviljoen, van Tati tot Prouvé Onder de titel «La modernité, promesse ou menace?» ondervraagt het Franse paviljoen, waarvan de architect en historicus Jean-Louis Cohen commissaris is, het parcours van de Franse architectuur op weg naar de moderniteit. Uitgaand van projecties en maquettes beklemtoont de tentoonstelling de contradicties en de limieten van dit parcours, uitgaand van vier aparte en utopische voorbeelden, tussen fictie en realiteit. De woning Arpel uit de film Mon Oncle van Jacques Tati, en haar beloftes van een dagelijks leven dat vergemakkelijkt wordt door de technologie. De gedaanteverandering van de Cité de la Muette in Drancy, gebouwd door Eugène Beaudoin, Marcel Lods en Bodianski in de jaren 1930 en omgevormd tot interneringskamp. De lichte structuren van prefabwoningen in metaal van Jean Prouvé en hun mislukking doordat de Franse industrie van die tijd niet met dit model overweg kon. En ten slotte de grote wooncomplexen: bijna 300 woonwijken na de Tweede Wereldoorlog gebouwd in het randgebied rond de Franse steden en vandaag verworden tot zones van sociale uitsluiting.

Het parcours wordt aangevuld met een onuitgegeven werk met 101 gebouwen van Franse architecten van 1914 tot 2014, dat besluit: in een eeuw tijd heeft Frankrijk de moderniteit minder geassimileerd dan dat ze die heeft helpen vorm geven, dankzij architecten en ingenieurs, uitvinders en visionairen, die haar architecturale ontwikkeling mogelijk hebben gemaakt en bijgedragen hebben tot haar internationale erkenning.

In het centraal paviljoen komt “Elements of Architecture” terug op de basisbeginselen van de architectuur van alle tijden en alle plaatsen: vloer, muur, plafond, trap, balkon, dak, enz. waarbij deze elementen geconfronteerd worden met de cultuur, politiek, economie of geografie.

In de touwslagerij van het Arsenaal ten slotte loopt de tentoonstelling “Monditalia”, gewijd aan de Italiaanse cultuur in al haar diversiteit en complexiteit. Architectuur wordt hier vermengd met andere artistieke vormen – film, toneel, muziek, dans – hetgeen diverse contexten illustreert waarin architectuur kan worden ontworpen of bedacht, maar ook de basis legt voor een andere reflectie over de toekomst van de architectuur.

9

10 ZOOM

Het aantal landen dat dit jaar aan de Biënnale deelneemt, is gestegen van 55 naar 66. Nieuwkomers zijn onder meer Turkije, Costa Rica, de Dominikaanse Republiek, de Verenigde Arabische Emiraten, Indonesië en Nieuw-Zeeland.

Enkele projecten springen uit het pak door hun subversieve toon.

Het Russische paviljoen bijvoorbeeld presenteert met het thema ‘Fair enough’ een vastgoed- en architectuursalon met kleine stands, dat de spot drijft met de sfeer van de grote tentoonstellingen. En daarmee ook met de Russische architectuur. De stand ‘Archipelago Tours’ biedt reizen aan naar Russische architectuur in de wereld (Vietnam, Afghanistan, Groot-Brittannië, ...) waarvan de beelden de absurditeit verraden. De tentoonstelling analyseert ook het Russische constructivisme of Stalinistische neoclassici zoals Alexey Viktorovich Shchusev, de ontwerper van het mausoleum van Lenin ontworpen dat hier tentoongesteld wordt als een residentiële villa.

De economische crisis eist zijn tol. Portugal bijvoorbeeld blinkt uit door afwezigheid. Of toch niet helemaal. Het land is officieel vertegenwoordigd door een journaal getiteld “News from Portugal homeland”, met reportages over de architectuur en haar diversiteit en het sociale en economische leven in Portugal tijdens de afgelopen eeuw. De gelegenheid om een kritische blik te werpen op de woning, het voornaamste proefterrein van de moderniteit. En op een land dat volgens de curatoren onontcijferd blijft, tussen exotisme en periferie.

© Andrea Avezzù - Courtesy la Biennale di Venezia

© Andrea Avezzù - Courtesy la Biennale di Venezia

© Andrea Avezzù - Courtesy la Biennale di Venezia

Russische spot en Portugese media

Het paviljoen van de Dominicaanse Republiek, een van de tien nieuwe deelnemende landen aan de biënnale.

© Andrea Avezzù - Courtesy la Biennale di Venezia

© Andrea Avezzù - Courtesy la Biennale di Venezia

Het Russisch paviljoen, tussen ironie en éloge over de nationale architectuur.

Het Portugees paviljoen, officieel vertegenwoordigd door de krant “News from Portugal homeland” die in een distributiepunt verkrijgbaar is.

In het paviljoen van Nieuw-Zeeland is de Stille Oceaan het doorgangspunt van de architectuur die door de migranten van het ene eiland naar het andere werd uitgevoerd.

www.focusarchi.be Wilt u op onze Website vermeld Worden? of ons een adresWijziging melden?

neem contact met ons op!

Aankruisen wat van toepassing is: Ik wil op de website vermeld worden.

Ik wil het tijdschrift graag ontvangen in het

Frans /

Nederlands

Ik wens het tijdschrift niet langer te ontvangen Ik wil graag een adreswijziging melden

Het referentiemagazine voor arcHitecten

Huidig adres: Architectenbureau: ................................................................................................ BTW: ...........................................................

Naam: ........................................ Voornaam: ................................................................................................................................

Adres: .............................................................................................................................................................................................

Postcode: ................................... Gemeente: ................................................................................................................................

Tel.: ............................................ Mail: ..........................................................................................................................................

Nieuw adres (iN geval vaN adreswijzigiNg): Adres: .............................................................................................................................................................................................

Postcode: ................................... Gemeente: ................................................................................................................................

Tel.: ........................................... Mail: ..........................................................................................................................................

Terugsturen: Eurobest Products/Focus Archi 311, rue des Vaches - 7390 Quaregnon Fax: 065 66 61 75 of via contact@eurobest.be

12 ZOOM

Made in Belgium

De Jody Lo kaarsen worden in België vervaardigd op basis van plantaardige was in een omhulsel van geblazen glas.

Elke kaars bevat 8 tot 10% natuurlijk geurend parfum (van fris over intiem tot energiek) en vult de ruimte van uw kantoor met een delicate geur. Verkrijgbaar in 11 verschillende kleuren en geuren. www.jodylo.com

Wondere (mini-)wereld

‘Small Architecture Now!’ ging op zoek in de wondere wereld van kleinschalige architectuur. Het resultaat is een beklijvend overzicht van architecturaal werk dat een perfecte combinatie vormt van een uitgekiende vormgeving en een beperkte oppervlakte. www.taschen.com

Architecturale hoogstandjes

3D-fun

Ook een architect mag af en toe een creatief pleziertje op kantoor zoals deze leuke ‘blauwdruk’ presse-papier bijvoorbeeld. www.speranzaonline.com

TEKST & SAMENSTELLING: PASCAL DEWULF

Ongecompliceerde architectuur staat of valt niet enkel met een natuurlijk aanvoelende, productieve omgeving maar ook met een efficiënte en leuke (work)flow. Met de volgende items bent u alvast een flink stuk op weg.

Keuze van de experts

Architecten, decorateurs en andere betrokkenen van architectuurprojecten hebben door hun keuzes en bestellingen de bestsellers aangegeven van de collectie 2014 voor het merk Marie’s Corner. Bij de favorieten onder andere deze gedurfde lage zetel, ‘Modesto’. www.mariescorner.com

Veelzijdige placemat

Creatieve duizendpoot Linde Hermans van het label ‘Rode Schoentjes’ bedacht ‘Bits of Paper’. Deze collectie papierwaren heeft de look van een verzameling vellen papier van verschillend formaat, kleur en patroon en nodigt uit om alle todo’s, hersenspinsels en ideeën meteen te noteren.

Beschikbaar als bureau placemat, muismat of notitieboekje. www.mamzel.eu

Creativiteit in de kijker

Als architect wilt u meestal uw creativiteit in de kijker zetten. Dat doet u ook door uw kantoor in te richten met leuke spullen. De ‘Quack’ kleefband dispenser, ontworpen door Joe Buttigieg, zorgt alvast voor een leuke variant op het oeroude kleefbandmachientje. www.suck.uk.com

Optimale bescherming

Deze aluminium cardprotector van Secrid beschermt uw zes belangrijkste kaarten optimaal, zowel tegen buigen en breken als tegen het ongewenst uitlezen van RFID kaarten (zoals de ID kaart, de nieuwste creditcards en bedrijfspasjes). De Secrid cardprotector is slechts 8 mm dik en werd bekroond met een Red Dot Design Award. www.secrid.be

Architecturaal statement

Dit boekenrek in de vorm van een tak is een architecturaal statement van formaat.

Beschikbaar in volgende afwerkingen: onbewerkte eik, Amerikaanse notenlaar of zwarte houtstructuur. www.olivier-dolle.com

Plezier om te werken

Foto’s of video’s maken van een werf en met het grootste gemak naar een collega doorsturen of snel draadloos overzetten op uw computer: de waterdichte Sony Xperia Z2 combineert de beste mobiele technologie van Sony met een 20,7 megapixel-camera. Android 4.4 KitKat en een zee aan apps maken deze smartphone tot een productief werkinstrument. www.sony.be

Komaf met wanorde

De Grid-It™ van Cocoon maakt komaf met de wanorde van spullen in uw werktas. Middels een elastisch compartimenteersysteem kan u alles netjes opbergen voor een productieve werkdag. www.cocooninnovations.com

Boost voor de verbeelding

Als architect hebt u doorgaans tonnen verbeelding maar een extraatje om uw stroom aan ideeën te boosten kan nooit kwaad. Daar is ‘Houzz’ voor gemaakt.

De app bevat zowat 1,5 miljoen hoge-resolutie foto’s van interieur(-concepten) van over de gehele wereld. Selecteren kan op basis van stijl, locatie en ruimte. Beschikbaar voor iOS en Android op zowel smartphone als tablet. www.houzz.com

13

14 TETIERE 14 ZOOM

Filip Dujardin Architectuurfotograaf en -kunstenaar

Filip Dujardin is geen architect. Hij is kunsthistoricus met specialisatie architectuurgeschiedenis.

Droomde hij er als kind van om architect te worden? «Niet echt», antwoordt hij, «maar ik ben altijd gefascineerd geweest door het werk van architecten.» Vandaag werkt hij samen met talrijke Belgische architectenbureaus in Vlaanderen en Brussel, maar ook in het buitenland zoals Nederland, Frankrijk, Duitsland en Zwitserland, om hun realisaties te fotograferen.

Toch is niet dat de reden waarom ik hem heb opgezocht maar eerder zijn fotomontages die gebaseerd zijn op een imaginaire architectuur.

TEKST: MISTER EMMA

Z

ijn architecturale fictie neemt ons mee naar een vreemde wereld waar gebouwen zich op onverwachte wijze ontwikkelen in een door de kunstenaar bedachte stedelijke ruimte. Filip Dujardin brengt met behulp van softwareprogramma’s diverse architecturale stromingen bij elkaar tot een homogeen geheel dat de verbeelding vrij spel geeft en het beeld oproept van utopische werelden.

Uitgeverij Hannibal heeft zopas de eerste monografie over Filip Dujardin uitgebracht, met als titel Fictions 2007–2014. Een uitstekende gelegenheid om meer te weten te komen over het artistieke werk van deze Gentse kunstenaar. We spreken af in het cultureel centrum van Menen waar Filip me een ander aspect van zijn kunst wil laten zien.

Van architectuurfotograaf is hij inderdaad fotokunstenaar geworden en nu is hij op weg om architectuurkunstenaar te worden voor een bureau dat hem gevraagd heeft mee te werken aan de renovatie van een oude legerkazerne waar het provinciebestuur van West-Vlaanderen zijn intrek zal nemen. Aan zijn curriculum voegt hij hiermee een nieuwe fase toe: bouwen in drie dimensies.

De reden waarom we in Menen zijn, is dat de kunstenaar er heeft deelgenomen aan de tentoonstelling Treasures of Nation met Gerd Ververs waar hij een kamer heeft gepresenteerd. «Het is mijn derde installatie in 3D», zegt hij. «Met dit werk probeer ik een manier te vinden om mijn foto’s te vertalen zonder de gebouwen te reproduceren die in het boek worden afgebeeld.»

Zijn eerste installatie maakte hij in Middelburg (2012). Hij ging om een geheel van daken die rond een steiger waren gemonteerd.

Het thema van zijn tweede installatie was Z33, het centrum voor hedendaagse kunst in Hasselt (2013-2014). Een aantal ingrepen in de tentoonstellingsruimte had tot doel de bezoeker scherper te leren kijken. De interventies in rode baksteen veranderden radicaal de originele logica van het gebouw met muren voor de vensters, een kolom op een trap, afgesneden muren, enz.

Terugkeer naar Menen Deze universele kamer die een deur en een venster bevat, is niet langer het resultaat van een computerprogramma zoals Photoshop.

Filip Dujardin trekt ons mee de realiteit in, gemaakt van echte bakstenen die metsers met mortel hebben samengevoegd tot echte muren. De kunstenaar nodigt ons uit in zijn universum. Terwijl we zijn installatie ontdekken, worden we geconfronteerd met een wirwar van bakstenen en stukken muur alsof de kamer in stukken is gevallen die zich over de tentoonstellingsruimte hebben verspreid. De kamer is een mentale kamer geworden die enigszins onstabiel is. Het is een legospel voor volwassenen, een puzzel die Filip Dujardin ons voorlegt.

Een misschien anekdotisch element intrigeert me. Ik herinnerde me van zijn vorige installaties dat de kunstenaar daar ook rode bakstenen had gebruikt. Heeft dit materiaal een speciale betekenis? «Het is een basismateriaal dat de start van de architectuur belichaamt.

Bovendien is het een module die een grotere creativiteit mogelijk maakt doordat het zeer gemakkelijk te gebruiken is. Je hebt geen bekisting of andere technieken nodig om gemakkelijk een zeker effect te bereiken.»

We zijn in Menen, het is 7 juli 2014. De tentoonstelling loopt ten einde. Morgen wordt het kunstwerk opnieuw bakstenen die in een container zullen worden gegooid. «Ik blijf een fotograaf! Doorgaans vragen kunstenaars iemand om hun werk te fotograferen zodat een spoor van de tijdelijkheid van hun werk bewaard wordt. Ik ben een fotograaf die bouwt en die vervolgens zijn eigen werk fotografeert. Ik vind die benadering interessant maar ik moet bekennen dat ik nog een statuut voor die foto’s zoek. Wat is de waarde ervan?»

Vanaf morgen werkt Filip Dujardin mee aan de renovatie van een legerkazerne maar zal de functionaliteit van het gebouw zijn creativiteit niet in de weg staan, hem opsluiten in een realiteit die hem belet zijn utopische architecturen te creëren? «Ik weet het niet. Het is de eerste keer dat ik op een bestaand gebouw werk en met een team van verschillende personen. Het architectenbureau heeft me gevraagd een andere blik op het project te werpen, fotomontages te maken en misschien ook input te geven voor de renovatie.»

15

16 TETIERE 16 ZOOM

De «L42», een nieuwe businessruimte van topniveau in het hart van Brussel Een ‘pied-à-terre’ voor nomadische medewerkers die flexibiliteit, comfort, ergonomie en esthetiek verenigt TEKST: HUGO LEBLUD

«

L42» is een architecturaal en esthetisch project dat fel afsteekt in deze wijk in het centrum van Brussel, op het einde van de Wetstraat, die sinds tientallen jaren een opeenvolging van tienduizenden vierkante meter kantoorruimte is, meestal ingenomen door Europese instellingen, federale ministeries of privébedrijven.

Aan de straatkant is de gevel van «L42» (Wetstraat nr. 42) volledig intact gelaten, maar zodra men het gebouw binnenkomt, wordt de radicale transformatie meteen duidelijk.

Op initiatief van eigenaar Credibe, die hier in perfecte verstandhouding heeft samengewerkt met zijn voornaamste huurder, de Luikse zakenman Stephan Uhoda, is «L42» sinds mei van dit jaar omgevormd tot een nieuwe gedeelde ruimte waar werk en levenskunst harmonisch samengaan.

Dit is een nieuwe businessruimte van topklasse, met een oppervlakte van zo’n 1.500 m², gespreid over meerdere niveaus van het gebouw en toegankelijk voor elk individu

live07 smartflats

live

lounge

link02

lobby

link01

of groep personen die al dan niet voor langere tijd in Brussel willen verblijven.

«L42» richt zich tot een veeleisend publiek dat wil beschikken over een ‘workplace’ die alle faciliteiten biedt, met inbegrip van de onmisbare ultrasnelle connectiviteit.

Differentiatie en flexibiliteit Voor het ontwerp van deze professionele ‘pied-à-terre’ heeft Stephan Uhoda een beroep gedaan op de expertise van Thierry Toussaint, die sinds dertig jaar, zowel voor binnen- als buitenlandse projecten, zijn sporen verdiend heeft met de inrichting, de uitrusting en het beheer van hotelruimtes.

Steunend op deze lange en rijke beroepservaring heeft Thierry Toussaint een belangrijke rol gespeeld in de herinrichting en indeling van de nieuwe ruimtes.

Het doel was om met een breed en gedifferentieerd aanbod in te spelen op een bestaande vraag en tegelijk een maximum aan flexibiliteit te bieden voor de nomadische professionals die van «L42» zullen gebruikmaken.

Naast een ruime open space zijn er vooruitgeruste lokalen/kantoren van diverse groottes (35 m², 45 m², …) beschikbaar en andere moduleerbare ruimtes voor werkvergaderingen, events of persconferenties die tot 250 personen tegelijk kunnen ontvangen.

Elk lokaal van «L42» is comfortabel en stijlvol ingericht, en er is zo veel als mogelijk gezorgd voor natuurlijk daglicht.

De interieurdecoratie maar ook de aanwending van

17

18 TETIERE 18 ZOOM

in «L42» over docking stations die specifiek ontworpen zijn voor microcomputers en tablets.

De open space, waar deze nieuwe technologieën volop aanwezig zijn, is voorzien van een groot aantal stopcontacten waar de batterijen van mobiele toestellen kunnen worden opgeladen.

Centraal in de gemeenschappelijke ruimte bevindt zich een ‘concentratiecabine’, ontworpen door de Bretoense designers Ronan en Erwan Bouroullec (geluidsdicht meubilair van Vitra), om zonder hinder van enig lawaai in alle rust te kunnen werken en vergaderen.

In de meeste lokalen ten slotte hangen hedendaagse kunstwerken afkomstig uit de private kunstverzameling van Stephan Uhoda.

sommige materialen zoals bamboe (vloerbekleding en loungetafel), de keuze van de stoelen en de kleurencombinaties zijn in ruime mate het werk van het architectenbureau van Philippe Valentiny (Luik).

Een jaarabonnement dat toegang geeft tot de site, zonder gebruikslimiet, wordt momenteel uitgewerkt voor een forfait van 490 € per persoon.

Bijkomende diensten zullen worden gefactureerd in functie van specifieke behoeften, zoals het gebruik van de conciërgerie of de toegang tot het restaurant.

Comfort, ergonomie en esthetiek Nog altijd op grond van het differentiatieprincipe moest het volledige meubilair, afkomstig van Vitra, «beantwoorden aan drie criteria: comfort, ergonomie en esthetiek», zo onderstreept Thierry Toussaint.

Voor hun mobiele werktools beschikken de gebruikers

Op het dak Het commerciële aanbod van «L42» wordt vervolledigd met een ultiem element van differentiatie – een concept dat Thierry Toussaint nauw aan het hart ligt: de inrichting van zes appartementen (van 50 tot 150 m², dit laatste met twee kamers en ruim privaat terras met vrij uitzicht over Brussel), die beschikbaar zijn voor een nacht of zes maanden.

De verblijfsaccommodatie van «L42» is een ideaal alternatief voor een overnachting op hotel, tussen twee werkvergaderingen of vliegtuigreizen door, en biedt uiteraard alle nodige voorzieningen aan de gasten.

«L42», ontmoetings- en werkruimte van hoog niveau, die voldoet aan de meest veeleisende technologische normen op het gebied van communicatie, ontvangt vandaag zijn eerste nomadische residenten.

ProjectoProeP

Zin om uw reacties te delen?

Focus Archi geeft u het woord!

© Sergey Nivens - Fotolia.com

Stuur uw gerealiseerde projecten op samen met de volgende informatie: • een beknopte presentatie van uw bureau • expliciete foto’s van het project • toelichting bij het architecturaal gedeelte van het project dat u wilt voorstellen • Uitleg over de moeilijkheden waarmee u tijdens de realisatie van het project werd geconfronteerd.

AArZel niet om contAct met ons op te nemen. dit is een grAtis service voor Architecten!

LioneL Lhoir

Morgane DuponT

Architect redActie & publiciteit

Architect redActie & publiciteit

T.+32 (0)497 06 92 01 lionel.lhoir@focusarchi.be

T.+32 (0)474 69 89 04 morgane.dupont@focusarchi.be

20 INSPIRATIE © © lily - Fotolia.com

Architectuur in meervoud Een loopbrug in popartkleuren in Luxemburg, een driehoekige uitbreiding van een gezinswoning in Vlaanderen, een jongerencentrum in OSB in de Ardennen of een groepswoning in het centrum van Brussel... In een stroom van inspiratie en uiteenlopende perspectieven onthult Focus Archi de innovatieve en gedurfde realisaties van geïnspireerde architecten. Een brede kijk op architectuur in meervoud die uw creativiteit zeker zal prikkelen...

TEKST: CORINE TONARELLI

21

22 INSPIRATIE 22 TETIERE

VOETGANGERSBRUG | ESCH-SUR-ALZETTE, LUXEMBURG | 2009 Externe rechtheid voor een flamboyante buitenskeletstructuur De nieuwe voetgangersbrug in Esch-surAlzette vormt een rechtstreekse verbinding tussen het stadscentrum en het Park van Galgenberg. Het principe van deze brug is om «in één beweging» de straat te verbinden met het park. Het project vormt een uniek object dat gekenmerkt wordt door een eenvoudige en zuivere volumetrie. Deze duidelijke houding breekt met de chaotische omgeving (bovenleidingen, hoogspanningslijnen) en de

verwarde stedelijke eigenschappen van de site (boulevard, perrons voor bussen en treinen, rotonde, enz.). De bijzondere esthetiek van het project maakt van deze loopbrug een unicum en creëert een sterk beeld voor de stationsbuurt en voor de stad Esch-sur-Alzette als geheel. Het getuigt van de nieuwe impuls van Esch, zijn reconversie, en meer bepaald de avant-gardistische rol die deze stad voor Luxemburg speelt.

Architectenbureau: METAFORM Atelier d’Architecture • www.metaform.lu • Foto’s: Steve Troes Fotodesign

23

24 INSPIRATIE 24 TETIERE

26 INSPIRATIE 26 TETIERE

CLARENHOF | HASSELT | 2008 Spirituele stilte voor een geslaagde reconversie VAN CLARISSENKLOOSTER TOT MULTIFUNCTIONEEL STADSPROJECT VOOR SENIOREN Nadat de zusters iets meer dan 100 jaar in het klooster aan de Guffenslaan hadden gewoond, verhuisden ze op 6 juni 2005 naar hun dochterstichting in Genk. De inboedel van het klooster verhuisde naar het Clarissen-klooster van Eindhoven; het houten altaarretabel van de kapel ging mee naar Genk.

Door het Team Onroerend Erfgoed van de afdeling R-O Limburg werd eind 2007 een beschermingsvoorstel uitgewerkt in het kader van het thema ‘Neo-stijlen’. De definitieve bescherming werd ondertekend op kerstavond 2008. In plaats van een herbestemming van het terrein zou het klooster uit 1901 herbestemd worden.

Het spreekt echter voor zich dat het uitgebreide programma van de herbestemming, dat vooropgesteld werd, de draagkracht van de erfgoedsite oversteeg. Een werkgroep met vertegenwoordigers van Onroerend Erfgoed begeleidde de planning. Na lang onderhandelen werd een oplossing gevonden.

De toegang tot het rusthuis komt in het buitenklooster. Een deel van het privérusthuis zal op de benedenverdieping van het slotklooster worden ondergebracht. Binnenwanden en deuren worden maximaal bewaard; het programma schikt zich naar de historische indeling. De kamers worden gebruikt als rusthuiskamers of als kantoren. De kloostergang blijft uiteraard behouden. Ter hoogte van de voormalige binnenkapel komen er extra doorbrekingen in de muren tussen de kamers en de kloostergang, om meer lichtval

Architectenbureau: A2O Architecten • www.a2o-architecten.be • Foto’s: A2O Architecten

te verkrijgen. Op de verdieping van het slot komen ‘zorglofts’, die deel uitmaken van het serviceflatgedeelte van de site. De uiterst kleine cellen op de verdieping, die amper 4,5 meter breed is, worden wel aangepast.

Er komt een gang rond de binnentuin, met daarrond kamers. Boven op de kloostergang op de benedenverdieping wordt een glazen passerelle gebouwd die toegang geeft tot de zorglofts.

27

28 INSPIRATIE

UITBREIDING CG | BIERGES | 2013 Hedendaags contrast op een oud gebouw Een bestaand gebouw renoveren vormt wegens de enorme beperkingen steeds wel een interessante uitdaging. In dit geval bestond de enige mogelijkheid erin om zijdelings uit te breiden over een breedte van 2m60 (na afbraak van het afdak). De uitdagingen ten opzichte van de bestaande toestand waren veelzijdig (identieke vloerpeilen, uitlijning van muren, zelfde dakhellingen, ...).

Nadat het afdak van de puntgevel werd gehaald, werd het hoofdvolume van de woning tot tegen de rooilijn doorgetrokken, om zo continuïteit en eenheid met de bestaande situatie te creëren. De interne organisatie en het programma van de klanten hebben ertoe geleid dat het volume meer naar voor kwam te liggen. De «diagonalen» in het volume

zorgen voor een open gevoel. Ter hoogte van de voorgevel staat het gebouw vrij van de woning zodat de ingang niet ingesloten geraakt en daardoor geaccentueerd wordt.

Aan de achterzijde komt het volume tot tegen de bestaande uitbreiding; op die manier ontstaat een vloeiende beweging naar de tuin en blijven schaduwzones ter hoogte van de keuken beperkt.

De interne organisatie van de uitbreiding is eenvoudig: de plateaus (in continuïteit met de bestaande verdiepingen) breiden zich uit rondom de verticale circulatie. Er werden bovendien voor de uitbreidingen een aantal openingen gemaakt in de huidige puntgevel van de woning.

Het doel van het project bestaat erin de

Architectenbureau: LRARCHITECTES • www.lrarchitectes.com • Foto’s: Pedro Correa

organisatie en de kwaliteiten van een woning uit de 19e eeuw te verbeteren.

Aangezien het volume tot tegen de rooilijn wordt gebouwd, werden de voornaamste openingen in de «dakstrook» aangebracht. Deze openingen vormen als het ware lichtschachten die het daglicht naar bepaalde zones in het gebouw leiden.

Deze openingen werden bovendien ingeplant in functie van de globale volumetrie. De dakopening ligt meer bepaald ter hoogte van het voorste dakvlak in het verlengde van de bestaande dakhelling; op die manier wordt deze dakrand geaccentueerd waardoor het uitspringende gedeelte een soort afdak vormt.

Gelijvloers

Eerst verdieping

Tweede verdieping

29

30 INSPIRATIE

JEUGDHERBERG | LAROCHETTE, LUXEMBURG | 2011 Doelbewuste visuele kaders voor integratie in de omgeving Het animatiecentrum bevindt zich in het hartje van het Park Larochette, in het centrum van het Groothertogdom Luxemburg, kanton Mersch. Het maakt deel uit van een ludiek parcours dat door de jeugdherberg wordt voorgesteld, bestemd om op ontdekking te gaan in de natuur. Het animatiecentrum ligt te midden van een groene oase, langsheen een talud dat het park afschermt van de gemeenteweg.

Om een geïntegreerd geheel te vormen versmelt het gebouw als het ware met zijn omgeving, in harmonie met de site dankzij een zuivere volumetrie en een «natuurlijke camouflage», samengesteld uit een fijne buitenbekleding in lork.

De brede raamopeningen ritmeren de gevels en zorgen voor de nodige lichtinval.

Bovendien vormen zij visuele kaders ten opzichte van de omliggende ruimten en bevorderen zo de dialoog tussen binnen en buiten. Dit project is voor een jong publiek bestemd en wil een aanknopingspunt zijn voor onze jeugd in het lange leerproces rond architectuur.

Architectenbureau: METAFORM Atelier d’Architecture • www.metaform.lu • Foto’s: Steve Troes Fotodesign

Bouwstenen van een betere toekomst

Ontdek de basis voor elke bouwstijl Xella heeft de beste troeven in huis

Bezoek onze gratis infodagen!

Volg ons op

Xella België

Ecologisch

Passief

Luchtdicht

Economisch

Inschrijven via www.xella.be

Thermisch comfort

De Xella bouwmaterialen beantwoorden perfect aan de noden van de moderne bouwer. Ze zorgen dat de woning duurzaam, energie-efficiënt en aangenaam om wonen is. Elke uitstraling is mogelijk: gedurfd modern met een afwerking in pleister, hout, metaal, ... of traditioneel met gevelsteen.

Xella BE nv/sa Kruibeeksesteenweg 24 • 2070 Burcht • T 03 250 47 00 F 03 250 47 06 • ytong-be@xella.com De uitstekende thermische en kostenbesparende eigenschappen van de Ytong, Silka of Hebel ruwbouw garanderen een optimaal wooncomfort het hele jaar door.

Xella BE nv/sa • Kruibeeksesteenweg 24 • 2070 Burcht • T 03 250 47 00 • F 03 250 47 06 • ytong-be@xella.com

www.xella-mobile.be

32 INSPIRATIE 32 TETIERE

VISMARKT | BRUSSEL | 2011 Heldere zuiverheid van een veelvlak Renovatie en uitbreiding van een woning aan de straatkant en bouw van een eengezinswoning boven een veilinghuis.

Deze herenwoning bevindt zich te midden van een dichtbebouwde buurt, in het residentiële gedeelte van het Brusselse stadscentrum.

Het terrein heeft de vorm van een paardenkop met het herenhuis aan de straatkant, een industrieel gebouw op de binnenplaats en een tweede industrieel gebouw uit de 18e eeuw, dat momenteel als veilinghuis fungeert.

Het oorspronkelijke programma voorzag in de

renovatie van het herenhuis aan de straatkant en de bouw van een kunstgalerij op de binnenplaats. Later ging de klant akkoord met het creëren van een tweede eengezinswoning op het bestaande industrieel gebouw.

In deze renovatie werd resoluut gekozen voor een aanpak die de typologie van de Brusselse standswoningen eerbiedigt, waarbij de verbondenheid met de stad in de ruimten aan de straatkant en de intimiteit van het gezinsleven naar de binnenplaats worden benadrukt. De bezoeker wordt op het

Architectenbureau: V+ • www.vplus.org • Foto’s: V+, Maxime Delvaux

gelijkvloers naar de kunstgalerij geleid via brede ruimten, voorzien van raamopeningen met zicht op de centrale binnenplaats en een kleine tuin achterin het terrein. De tweede woning die op het bestaande industrieel pand is gebouwd, vormt een afbakening met de omliggende rijhuizen. Er ontstaat op die manier een volume met drie gevels.

De hoofdgevel van het nieuwe gebouw geeft uit op de Vismarkt en biedt een mooi uitzicht over Brussel.

33

34 INTERVIEW

Gerecycleerde fietsbanden worden trendy tapijt Het Belgische Papilio heeft zich op een paar jaar tijd in zowat 35 landen weten te profileren tot een vaste waarde voor trendy, eigenzinnige tapijten.

De succesformule ? Een combinatie van de rijke traditie van de Belgische tapijtweverij in combinatie met ontwerpen die bulken van de creativiteit.

Hun ideeën legden Papilio alvast geen windeieren: eerder al wonnen ze verschillende internationale prijzen zoals de prestigieuze Red Dot Design Award en ontvingen ze recent ook het Henri Van de Velde label.

TEKST: PASCAL DEWULF FOTO’S: PAPILIO

Wereldwijd Toen Papilio in 2008 het levenslicht zag, was het bedrijf zeker geen nieuweling op de markt van tapijten. Het merk komt immers voort uit Prado Rugs, gelijk de oudste Belgische fabriek (zowat 100 jaar) voor wat betreft machinegeweven wollen tapijten. Bij Papilio gaan ze daarentegen wereldwijd op zoek naar de beste tapijtweverijen om zo hun opvallende designs te realiseren. Christophe Vervaeke, R&D Manager bij Papilio: «Vandaag zitten we met Papilio in zowat 35 verschillende landen wereldwijd. Dat succes is volgens mij het gevolg van de filosofie die we hanteren: ‘Design hoeft niet altijd duur te zijn’. We volgen met andere woorden de laatste trends maar wel aan een prijs die toegankelijk is voor iedereen. Zo bieden wij tweehonderd verschillende kwaliteiten aan in verschillende segmenten, die wij ‘Lifestyles’ noemen.

Zo hebben we bijvoorbeeld de collectie ‘Pepper’ die zich specifiek richt naar tieners met hippe fluokleurtjes om maar wat te noemen.»

Tapijten met een verhaal Papilio specialiseert zich echter vooral in zogenaamde structuren. Christophe Vervaeke: «Typisch voor de identiteit van Papilio is dat we vaak werken met materialen die eigenlijk aan de basis niet zijn bedoeld zijn voor de tapijtindustrie. Zo hebben we bijvoorbeeld tapijten vervaardigd uit gerecycleerde binnenbanden van fietsen (de ‘Cyclo’ waarvoor ze bij Papilio trouwens zowel de Red Dot Design Award als de Henri Van de Velde prijs in de wacht sleepten, nvdr) maar ook bijvoorbeeld tapijten gemaakt van oude legertentzeilen, snoeppapier of oude kranten. Voor het tapijt op basis van gerecycleerde legertenten hebben we trouwens zopas de Henri Van de Velde prijs gewonnen. Met dat tapijt willen we als merk een eerbetoon brengen aan de slachtoffers van de Grote Oorlog. We willen met onze tapijten altijd een stuk verder gaan dan een banale vloerbekleding. We proberen er met andere woorden steeds een verhaal achter te steken.» Het mag duidelijk zijn: aan ideeën ontbreekt het bij Papilio alvast niet. Ze hebben er zelfs tapijten van kameelhaar, bamboe en meer van dat fraais.

Maatwerk Bijzondere creaties zijn voor Papilio alvast geen commerciële gimmick maar een onderdeel van de tijdsgeest waar ze als merk trachten op in te spelen.

Christophe Vervaeke: «Vroeger ging een tapijt meerdere generaties mee. Vandaag is het getransformeerd tot een interieuraccessoire dat mensen regelmatig willen wisselen in functie van de sfeer die ze op een bepaald moment willen creëren. Daar trachten wij als merk sterk op in te spelen.» Die filosofie slaat aan want ook in architectuurmiddens is Papilio ondertussen een referentie. Christophe Vervaeke: «We werken samen met architectuuragentschappen maar dan vooral voor grotere projecten zoals voor hotels en dies meer. Ook kunnen we voor dat soort projecten (lees grote volumes) maatwerk leveren wanneer het op onze tapijten aankomt.

Momenteel spelen we echter ook met het idee om een beperkt gamma van tapijten aan te bieden specifiek bedoeld voor (interieur)architecten waarbij we dan ook maatwerk zullen leveren. Het is een plan voor 2015 dat momenteel echter nog in de kinderschoenen staat.»

35

36 MATERIAAL

Ontsluierde architectuur Het is maar hoe we het begrip ontsluierde architectuur vatten en interpreteren.

Bij gesluierde architectuur denken we evenzeer aan ontsluiering, soms zelfs aan ontluistering. Draagt in wezen niet elke architectuur een ‘sluier’. Wie ze oplicht komt alvast een stuk dichterbij de architectuur.

TEKST: PHILIP WILLAERT

D

e Hongaars-Amerikaanse kunstenaar Christo pakte de Rijksdag (Berlin) in, in Parijs deed hij dat met de Pont Neuf waarvoor hij tonnen textiel gebruikte. Het resultaat van het inpakken refereert aan de sensuele draperie mouillée - het klevend gewaad - uit de klassieke Griekse oudheid. Op zijn minst zinnenprikkelende en erotiserende beelden die ons nog aandachtiger doen kijken naar architectuur en omgeving. Christo had ze als puur esthetisch bedoeld, al waren zijn conceptuele kunstwerken - hij werkte altijd nauw samen met zijn vrouw Jeanne-Claude - tegelijkertijd een diepe uiting van zijn liefdesgeluk.

The Elements of Architecture Het sluieren bezit inderdaad een soort erotische draagkracht, het doet ons verlangen en hunkeren. De vergelijking is gauw gemaakt, het gesluierde lichaam prikkelt meer de verbeelding dan het naakt.

Architectuur combineert gretig verhulling en onthulling. Achttiendeeeuwse woningen en paleizen werden rijkelijk voorzien van bouwkundige ‘cosmetica’. Weelderige rococo-ornamenten bedekten de constructieve logica en een dikke laag pleisterwerk werkte het architecturale en het constructieve ferm op de achtergrond.

Constructie en geometrie Met Jean-Nicolas-Louis Durand kwam de fundamentele architecturale logica weer in zicht. Hij studeerde bij Boullée en gaf van 1795 tot aan 1803 hij les aan de École Polytechnique. In zijn invloedrijke lessen bracht hij de architectuur terug tot twee basiselementen: constructie en geometrie. Weg met de cosmetica! Vormen moesten volgens hem uit de logica van de constructie vloeien en niet uit de zoektocht naar schoonheid in zichzelf. Hij schreef zijn architectuurtheorieën op in zijn bekendste werk Précis des leçons d’architecture données à l’école polytechnique (1802-1805).

Durand lichtte de verhullende ‘sluier’ van de architectuur en begaf zich op het terrein van de pure en zuivere architectuur, niet toevallig het thema dat Rem Koolhaas in Venetië op de architectuurbiënnale breeduit aansnijdt in The Elements of Architecture.

Zwart vierkant De beschouwer krijgt in deze tentoonstelling trappen, deuren muren, ramen, plafonds, liften, roltrappen en wc’s voorgeschoteld als betreft het een bouwmarkt. Het ontrafelen van architecturale elementen

De Reichstag in Berlijn, verpakt in 2,5 millimeter dik zilveren stof door de Hongaars-Amerikaanse kunstenaar Christo (23 juni tot 7 juli 1995)

© Collection AFP

gedurende 20 jaar van een merkwaardige structuur in Homestead, Florida. «Rock Gate Park» draagt hij op aan Agnes. Meestal verricht Leedskalnin zijn arbeid ‘s nachts en blijkt in staat indrukwekkende sculpturen uit koraalsteen te creëren en te verplaatsen.

Er staat bijvoorbeeld een obelisk die maar liefst 28 ton weegt. Leedskalnin, met zijn 1 meter 52 lang en een gewicht van 45 kilo deed dit alleen met handgereedschap, houten constructies, een vliegwiel en zonder zware machines of apparatuur. Leedskalnin man zelf deed erg geheimzinnig over de methoden die hij gebruikte in zijn park wat gekenmerkt wordt door symbolentaal, geometrie en hogere algebra. Hij liet er eigenlijk maar één ding over los. «Ik heb het geheim van de piramides van de Egyptenaren en de bouwers van die in Peru en Azië die slechts werkten met primitieve materialen ontdekt.» Als dit werkelijk waar zou zijn, heeft hij dit geheim meegenomen in zijn graf. Nu ja, architectuur is wel meer in de greep geweest van fantasten, dromers en luchtkastelenbouwers.

Geheimdoenerij Met het ontsluieren van architectuur in overdrachtelijke betekenis kunnen we vele kanten op. Architectuur is bijvoorbeeld lang niet zo onschuldig als we willen geloven. Ze dient en bedient bepaalde actoren in de samenleving. Daarbij denken we aan de immense hoogbouw in succesvolle wereldsteden met bloeiende zakencentra.

De ‘erecties’ van het kapitalisme - de torenbouw hoog, hoger, hoogst - symboliseren het succes van macht en centen. En dat is altijd al zo geweest. Negentiende-eeuwse architectuur van haar kant is minstens even indrukwekkend als verpletterend. Het megalomane justitiepaleis van Josep Poelaert in Brussel zegt in deze context meer dan genoeg aan de rand van de Brusselse volkswijk Marollen.

De betekenis van gebouwen is veelal gelaagd. Achter heel wat architectuur schuilt een weggemoffeld raadsel, een mythe, een fabel, zelfs verborgen mathematiek en metafysiek. Het geheim van de bouw van de Egyptische piramides is nog steeds niet achterhaald. Het levert in elk geval heel wat speculaties op alsook een stortvloed aan gretig gelezen publicaties. Maar er is ook veel onnodige geheimdoenerij. Geheime codes slaan aan in tijden van meten en weten, in de architectuur vormen getallensymboliek het geliefkoosde terrein van renaissancearchitecten als Palladio, Guarini en hun talloze adepten. Ze zijn nagenoeg een historische constante, net zoals de wat gekke surrealistische architectuur van bizarre eenzaten.

Salvation Mountain Wat te denken van Postbode Ferdinand Cheval die van 1879 tot 1912 zijn droompaleis eigenhandig bouwde in zijn achtertuin? Cheval stierf in 1924. Op zijn begrafenis was hij nog altijd de dorpsgek, maar tien jaar later werd zijn Ideale Paleis ontdekt door een horde Franse surrealisten. De dit jaar overleden Leonard Knight bekend van zijn

© Italo Rondinella

en details levert weliswaar geen samenhangende hedendaagse architectuurtheorie op, maar toont zonder schroom zeer basale elementen die in de architectuur een rol van betekenis spelen. In de hoeveelheid uitgestalde bouwcomponenten treedt duisternis op en geen transparante architectuurtheorie als die al bestaat. De zwarte duisternis geeft ons te denken en roept het beeld op van het Zwart vierkant van Kazimir Malevitsj die het licht uitdraaide om de wereld opnieuw te maken.

Edward Leedskalnin (1887 - 1951) was bijvoorbeeld zo’n excentrieke Letse immigrant in de US en amateur beeldhouwer die met eigen handen het monument wat bekend staat als Coral Castle bouwt. Hij is ook bekend geworden om zijn obscure ideeën over magnetisme.

Op zijn 26e is hij verloofd met Agnes Scuffs (16) zijn «Sweet Sixteen.» Een dag voor hun huwelijk verbreekt zij de verloving waarna hij emigreert naar Noord-Amerika. Rond 1920 start hij met de bouw

© Giorgio Zucchiatti

Koraalsteen

37

38 MATERIAAL 38 TETIERE

Salvation Mountain in de Californische Mogave-woestijn stond in de jaren negentig het middelpunt van een hevige controverse. De overheid zat met dergelijke ongrijpbare en weinig transparante bouwsels werken flink in haar maag. Overigens was dit geen alleenstaand feit.

Bedenkers van deze fantasievolle bouwsels konden meestal reken op een brede publieke bijval terwijl overheden er meer moeite mee hadden en doorgaans liever deze spinsels kwijt dan rijk waren. Stelt zich de vraag welke krachten hier spelen? Hun ondoorzichtigheid versluiert elke toegang. Misschien is het die monumentale ondoordringbaarheid dat doet weifelen over hun waarde en betekenis.

© Andrea Avezzù - Courtesy la Biennale di Venezia

Transparantiedroom Het diepe verlangen alles te horen en te zien zonder enige weerstand tegen te gekomen, is zo oud als de mensheid. Het wordt realiteit, controle vervangt steeds vaker vertrouwen. Manfred Schneider wijdde er recent een boek aan: Transparenztraum. De mens, zo blijkt, heeft het gewoon nooit kunnen uitstaan dat er grenzen aan zijn zintuigen, grenzen aan zijn weten zitten. De transparantiedroom uit zich als een angst voor controleverlies, en dus een almachtsfantasie, gesublimeerd in politiek, architectuur en literatuur. Glas en kristal werden de nieuwe materialen van het modernisme. De nieuwe glasarchitectuur - het Glashaus van Bruno Taut - werd tegenover de baksteenarchitectuur geplaatst. Glas stond voor de nieuwe openheid.

Walter Benjamin zou schrijven dat glas de vijand is van het geheim: Das Glas ist überhaupt der Feind des Geheimnisses. Es ist auch der feind des Besitzes.

Moderniteit zou staan voor een streven naar rationalisering en transparantie. Ze zou verlangen naar een volledige inzichtelijkheid van de wereld en trachten dat doel te bereiken door een steeds verdere proliferatie van een rationele, op efficiëntie gerichte denkwijze.Haar ultieme doel zou de alomtegenwoordigheid van de aanwezigheid zijn, waarbij elke noodzaak tot representatie zou wegvallen. Dat doel is herkenbaar in het glazenhuis. Maar het glazen huis is tegelijkertijd de nulgraad van het wonen.

© RWSims © RWSims

© RWSims

De publieke onthulling Er bestaat een foto waarop de onthulling te zien is van Le Corbusiers’ maquette van het Sovjetpaviljoen uit 1931. Het is een wat duistere foto, de maquette van het moderne paviljoen prijkt in zijn witheid op een wat oubollige tafel. Twee figuren op de achtergrond halen het laken weg, ontbloten de maquette terwijl Le Corbusier himself de contrabas bespeelt. Urbanisatieprojecten werden doorgaans niet publiekelijk gepresenteerd dan wel onthuld.

Het ritueel is vandaag nog niet helemaal doodgebloed. MarieMadeleine Ozdoba doet in haar publicatie L’architecture dévoilée interessante bevindingen. In de ontwikkeling van de eerste fase van een project geniet het project een zekere vertrouwelijkheid het is dan nog een zaak van de politiek, privé-financiers en professionelen die zich met het project binnenskamers inlaten.

Pas in een latere en ‘gebonden’ fase van het project is het moment aangebroken om het aan het publiek voor te stellen.

De auteur wijst bij de onthulling op het erotiserende karakter: het ritueel verwijst onderhuids naar het uitgeklede vrouwelijk lichaam. Sommigen zien in deze ‘stoffelijke’ onthulling - of is het een ontsluiering? - een bijzondere verhouding met de puristische architectuur tijdens het interbellum. Het kleed of de sluier wordt gezien als een metafoor van het ornament waarvan de architectuur zich demonstratief bevrijdt. De weg van interpretatie ligt natuurlijk helemaal open. Anderen zien op hun beurt in de ontsluiering de enscenering van de passage van droom naar werkelijkheid.

Vaak poseren ontwikkelaars samen met de architect bij hun gedroomde projecten in de vorm van een maquette. Een klein overtuigend Madurodam, omzeggens de echte wereld in het klein waardoor het project wint aan realiteit en zich legitimeert in zijn bestaansrecht.

© DR

Kantoorproject in Angleur

Een zinkbekleding van fluweel Architect Laurent Lemaire uit Luik voorzag de uitbreiding van een bestaand kantoor van een zinken ‘huid’ en beweegbare zinken ‘gordijnen’. Het resultaat is verbluffend en demonstreert de creativiteit van de architect waarbij spanning, ritmiek en textuur een sterk verbond aangaan.

Een ander bijzonder affect zijn de beweegbare zinkpanelen die dienen als zonneschermen. Naar vormgeving toe zijn ze geperforeerd waardoor ze op afstand een aangename lichtheid vertonen net alsof het neervallende gordijnen zijn. De tactiele waarde van de met ronde gaatjes geperforeerde zink, laat zich raden en opent ongetwijfeld nog meer spannende architecturale oplossingen. Architect Laurent Lemaire heeft dit alvast in zijn project ten voeten uit gedemonstreerd en al zijn creatieve sluizen wijd open gezet.

© Marie-Françoise PLISSART

Langs de tuinzijde krijgt men pas goed zicht op het nieuw ontworpen volume, een balk van twee bouwlagen. De bekleding heeft een grijsachtige tint, zoals steeds, bezit zink die prettige ‘picturale’ diepte. De blik wordt aangetrokken door het zacht fluwelen en aaibare uitzicht van het materiaal. Apart in het ontwerpverhaal is de creatieve impact van de vormgeving van de aangebrachte zinkpartij. Voor de zinkpartijen zorgde de architect voor variatie en dynamiek door de ongelijke breedte van de zinkbanen en door te spelen met in- en uitstulpingen van de zinkpartij in het muurvlak. Door dit verhevigde spel neemt het licht op een speelse manier bezit van de gevel en ontstaat er een dynamisch spel van licht en donker.

Morfologische indicatoren Al jaren is ingenieur en architect Samyn op zoek naar het toepassen van zo’n licht mogelijke constructies. In die zin spreekt hij over de morfologische indicatoren/ volume-indicatoren waarbij het gaat om een optimaal gebruik van materialen, maar ook over de optimale keuze van constructieve typologieën. Voor het eerst paste hij de morfologische indicatoren toe in het station in Leuven waar zijn bijdrage er in bestond een eigentijdse versie van de glazen overkappingen van oude stations om een aangenaam binnenklimaat en een optimale verlichting te verzekeren. Het metalen geraamte is zo berekend en geplaatst dat het al het regenwater goed kan opvangen en bestand is tegen zowel zijn eigen gewicht als tegen de valwinden en vooral stijgwinden die zich in dit soort bouwwerken kunnen voordoen.

39

40 MATERIAAL 40 TETIERE

Erasmus metrostation Het metrostation bestaat uit een reeks zelfdragende stalen spanten die bovenaan met elkaar verbonden zijn door membranen van glasvezel en polytetrafluorethyleen (PTFE) in zadelvorm, en aan de zijkanten door roestvrijstalen schermen in de vorm van kegelsegmenten die volledig lichtdoorlatend zijn en tegelijkertijd bescherming bieden tegen weer en wind.

Project © Philippe SAMYN and PARTNERS, architects & engineers Foto’s: Marie-Françoise PLISSART

Bekend van Samyns hand zijn de dubbele tankstations in Wanlin nabij Houyet (1995/1996). Hier laat de ingenieur-architect zich niet onbetuigd om uit te pakken met een opvallende structuur die niet zonder culturele betekenis is. Het dubbel benzinestation aan de snelweg Brussel-Namen op de Aire de Wanlin springt in het oog door zijn parapluvormige luifels van voorgespannen membramen, ze schermen het gehele tankterrein, inclusief winkelgebouw, tegen weersinvloeden. In Wanlin weerspiegelt de gewelfde luifel de glooiingen in het heuvelachtige terrein, het grote oppervlak van de luifels vormt een antwoord op de schaal van de snelweg. ‘s nachts schijnt het licht diffuus door het membraam, waarmee het tankstation bescheiden maar duidelijk zichtbaar is voor de weggebruiker.

© DR

Wanlin

De firma Poulet Moulures

is sinds 1953 actief in de sector van de geschaafde houtproducten

en ZOEKT DISTRIBUTEURS

van materialen, hout en derivaten voor heel België voor: Sierlijsten

Plinten

Rechthoekige en vierkante latten en balken

Panlatten

Vensterbladen Parket Schroten

Gevelbekleding Terraslatten

Terrasassortiment in composiet

Assortiment plinten in MDF Prestaties Vernissen normaal of M1

Brandwerende behandeling

Voorbeschildering Vingerlassen en lagenlijmen

Houtsoorten: zeeden, Amerikaanse eik, beuk, magnolia, notelaar... Exotische soorten: ayous, sapelli…

Slijpstation om eender welk profiel in hout te ontwerpen|Vernis- (ook M1-vernis) en verfstation voor hout en MDF |Station voor brandwerende behandeling type M1 |Volledig assortiment sierlijsten, plinten en derivaten |grootste Franse keten voor vingerlassen en D4 verlijming.

www.pouletmoulures.com Fabriek en maatschappelijke zetel | 12200 Martiel (Aveyron) |+33 (0)5 65 29 42 73 | Scierie St Symphorien (Landes) Handelskantoren Saint Cloud (Parijs) | +33 (0)6 08 27 43 14 | Jérome Demarche contact@pouletmoulures.com

41

42 PRIKKEL

FRANK GEHRY Van 08/10/2014 tot 05/01/2015 Centre Pompidou, Parijs www.centrepompidou.fr In première voor Europa, terwijl de Fondation Vuitton naar het ontwerp van Frank Gehry dit najaar opengaat, presenteert het Centre Pompidou een retrospectieve over het werk van de Amerikaanse architect, waarin de evolutie van zijn plastische en architecturale taal wordt belicht, vanaf de oprichting van zijn bureau in Los Angeles in het begin van de jaren 1960 tot vandaag.

Caleidoscoop Van de opkomende Braziliaanse architectuur tot Frank Gehry via Belgische designers en andere (her) ontdekkingen: het wordt een seizoen met een weelde van allerlei tentoonstellingen en conferenties.

TEKST & SAMENSTELLING: CATHERINE CALLICO

FUTURE FICTIONS Van 05/10/2014 tot 04/01/2015 z33, Hasselt www.z33.be Met deze tentoonstelling zet z33 zijn reflectie voort over de toekomst en de rol die ieder daarin te spelen heeft, door te onderzoeken hoe kunstenaars, designers en hedendaagse architecten daar tegenaan kijken: visies, ficties, vragen en kritiek, cartografieën, complexe projecties van structuren en systemen, ... En vooral, ideeën, idealen en dromen.

INTERSECTIONS#3.

BELGIAN DESIGN NOVE NOVOS – EMERGING ARCHITECTS FROM BRAZIL Tot 19/01/2015 CIVA, Brussel www.civa.be Negen Braziliaanse architectenbureaus van de nieuwe generatie stellen tentoon in het Civa.

Sinds de laatste bouwboom – vooral in de publieke sector – van de jaren 1970 komen de voornaamste bouwopdrachten in Brazilië vandaag met de huidige economische opleving eerder uit de privésector, maar er zijn ook administratieve gebouwen, sportinstallaties en musea bij. Een afdeling van de tentoonstelling is gewijd aan de private tuinen van Inhotim, weelderige ruimtes van kunst en architectuur.

Tot 16/11/2014 Atomium, Brussel http://atomium.be Nog in het kader van Design September presenteert het Atomium drie designers van wie het werk, dat vertrekt van natuurlijke materialen, op het snijvlak ligt van ambacht, design en kunst: de wandtapijten van Vera Vermeersch, de keramiek van Hugo Meert en het meubilair uit rondhout van Kaspar Hamacher.

LE LABO DES HÉRITIERS Tot 04/01/2015 Grand-Hornu Images, Hornu (Bergen) www.grand-hornu-images.be In het kader van een jaar dat gewijd is aan het thema van de nalatenschap, geeft het museum het woord aan de nakomelingen (kinderen of kleinkinderen) van gerenommeerde ontwerpers – Carlo Scarpa, Maarten Van Severen en Dan Van Severen, Rik en José Vermeersch, Gijs Bakker en Emmy van Leersum, ... De nadruk ligt op hun huidige productie en de wijze waarop deze gestalte krijgt: is er sprake van continuïteit, paradox, tegenstelling, omkering, ...?

LEZING VAN MARTINO TATTARA (DOGMA). LIVING/ WORKING. HOW TO LIVE TOGETHER 30/09/2014, 20.00-21.30 uur BOZAR, Brussel www.bozar.be Martino Tattara, medestichter van het Dogma in 2002 met Pier Vittorio Aureli, komt spreken over de evoluerende relatie tussen (flexibelere) werkvoorwaarden, privéleven en architectuur. De plaatsen waar mensen werken en leven, vallen meer en meer samen maar, zo stelt de architect vast, de steden houden daar niet echt rekening mee. Het bureau heeft een aantal voorstellen gedaan voor steden als Chicago, Tallin en Brussel, die deze nieuwe visie op de problematiek werk-privéleven belichamen.

NOAARCHITECTEN Tot 4/01/2015 deSingel, Antwerpen www.desingel.be Sinds zijn oprichting in 1999 door An Fonteyne, Jitse van den Berg en Philippe Viérin heeft het bureau noAarchitecten eclectische projecten van diverse schaal ontworpen die zowel in België als daarbuiten erkenning hebben gevonden. Het stadhuis van Kortrijk, de stadscampus van de faculteit Rechten in Hasselt en de renovatie van de Lakenhal in Ieper (museum) zijn enkele van de meest opmerkelijke realisaties.

BERNARD ZEHRFUSS (1911-1996).

LA POÉTIQUE DE LA STRUCTURE Tot 13/10/2014 Cité de l’Architecture et du Patrimoine, Parijs www.citechaillot.fr Bernard Zehrfuss, een van de boegbeelden van de architectuur van de ‘glorieuze jaren 30’, in de lijn van het modernisme, paste de meest vernieuwende productiewijzen toe van zijn tijd. In Frankrijk ontwierp hij alleen of met anderen enkele van de meest markante naoorlogse gebouwen: de drukkerij Mame in Tours (1953), de fabriek Renault in Flins (1957), de zetel van de Unesco in Parijs en zijn uitbreidingen (1952-1980), het CNIT in La Défense (1958) en nog andere die hun stempel hebben gedrukt op de architectuur van de 20ste eeuw.

43

44 PRIKKEL

GUIDE D’ARCHITECTURE MODERNE ET CONTEMPORAINE À LIEGE (1895-2014)

Woningen, kantoren, instituten, artistieke centra, ... ongeveer 400 gebouwen in Luik en omgeving zijn samengebracht in deze geïllustreerde gids. Een veertigtal auteurs bespreekt verrassende realisaties, van art nouveau tot hedendaagse architectuur. Deze gids, een initiatief van de architectuurcel van de Federatie Wallonië-Brussel, is het eerste deel van een reeks over de architectuur van Belgische steden en zal worden gevolgd door gelijkaardige gidsen over Bergen, Charleroi en Doornik.

Onder leiding van Sébastien Charlier en Thomas Moor Guide d’architecture moderne et contemporaine à Liège (1895-2014)

Lezen!

Editions Mardaga, juni 2014, 400 p., 35 €.

Ook dit najaar is er weer een rijke oogst aan boeken en gidsen die de architectuur vanuit diverse invalshoeken benaderen: hedendaags, mobiel, alternatief, duurzaam, in harmonie met de natuur of de stedelijke ruimte, ...

TEKST & SAMENSTELLING: CATHERINE CALLICO

NEW PORTABLE ARCHITECTURE

In het tijdperk van de mobiliteit worden architecten en designers geconfronteerd met uitdagingen zoals het ontwerpen van ruimtes die snel moeten worden gemonteerd, gedemonteerd en verplaatst. Dit zeer volledige boek behandelt de nieuwe technieken in dit domein aan de hand van een hele reeks voorbeelden van draagbare architectuur. De auteur, Wang Shaoqiang, is leraar aan de kunstacademie van Guangzhou in China en directeur van het departement Design, Visuele Kunsten en Animatie aldaar.

Shaoqiang Wang New portable architecture Promopress Editions, oktober 2014, 240 p., Engels, 44 €.

GO WEST

In de jaren 1960 trad in de Verenigde Staten een nieuwe generatie architecten op de voorgrond die als reactie op de American way of life andere manieren van wonen en bouwen verdedigden. Met hun drijvende huizen, boomhutten en lichte structuren braken ze een lans voor zelfbouw en autonome energievoorziening. Tien jaar later zouden jonge Europese architecten, aangelokt door de Amerikaanse tegencultuur, in hun voetsporen treden. De invloed hiervan op hun architecturale werk is tot op vandaag merkbaar, zij het in een meer milieubewuste context.

Caroline Maniaque Go West ! Des architectes au pays de la contre-culture Editions Parenthèses, augustus 2014, 248 p., 32 €.

LES STYLES EN ARCHITECTURE

Deze visuele gids, geïllustreerd met ongeveer 300 foto’s, geeft een overzicht van de grote architecturale periodes en de daarmee verbonden stijlen. Elke stijl wordt beschreven volgens specifieke formele, geografische, culturele en ideologische kenmerken en geïdentificeerd op basis van verschillende criteria zoals een bepaald venstertype of sierlijst en de gebruikte materialen.

Owen Hopkins Les styles en architecture Dunod Editions, augustus 2014, 240 p., 27 €.

TADAO ANDO, COMPLETE WORKS 1975-2014

Deze herziene monografie over de beroemde Japanse architect bestrijkt zijn volledig oeuvre, waaronder opmerkelijke nieuwe projecten zoals het Hansol Museum in Zuid-Korea en het Teatrino in Venetië. Zijn door de natuur geïnspireerde ontwerpen kenmerken zich door overvloedig gebruik van beton, hout, water en licht. Ando is de enige architect die de vier meest prestigieuze prijzen in zijn vakgebied heeft behaald: Pritzker, Carlsberg, Kyoto en de Praemium Imperiale. Hij heeft projecten gerealiseerd in Japan, maar ook in Frankrijk, Italië, Spanje en de Verenigde Staten.

Philip Jodidio Tadao Ando, Complete works 1975-2014 Taschen Books, september 2014, 720 p., 39,99 €.

VOOR KWALITEITSVOLLE GEWONE OPENBARE RUIMTES

De ‘gewone openbare ruimtes’ – straten, pleintjes, tuinen, fietspaden, enz. – maken integraal deel uit van het stadsvernieuwingsbeleid voor de Franse steden en de diverse uitdagingen daarvan (samenhang van het grondgebied, kwaliteit van het lokale leven, aansluiting op de vervoernetten, ...). Dit werk bundelt een aantal goede praktijken, geput uit de ervaringen van de stedenbouwkundige diensten van Bordeaux, Nantes en Rennes.

Meerdere auteurs Pour des espaces publics ordinaires de qualité Editions Alternatives, september 2014, 128 p., 29 €.

45

Architecturale cruise

46 46TETIERE TRAVEL

Chicago, gelegen aan Lake Michigan in de Verenigde Staten, kreeg niet zomaar de naam skyscrapercity mee.

De stad is immers de geboorteplek van de wolkenkrabber en herbergt ook enkele van de hoogste en meest unieke exemplaren ter wereld. Een architecturale (mini-) cruise met één van de talrijke boten op de Chicago River is dan ook even verrassend als inspirerend.

TEKST: PASCAL DEWULF FOTO’S: PASCAL DEWULF | ANJA VAN DER BORGHT

C

hicago is niet enkel bekend van Al Capone of de blues maar vormt eveneens een architecturale setting om u tegen te zeggen.

En dat heeft zo zijn redenen. In 1871 legde een grote brand de ganse stad in as. Alles moest heropgebouwd worden en dat liet architecten en stedebouwkundigen toe om op creatief vlak voluit te gaan. Een brede waaier aan architecturale stijlen waren daarvan al snel het resultaat. De architecten moesten het omstreeks 1871 echter doen met de kennis die ze op dat moment hadden. Hoogbouw stond op dat ogenblik immers nog in de kinderschoenen. Gelijk de reden waarom vooral de gebouwen die in die periode werden neergezet er eigenlijk uitzien als op mekaar gestapelde huizen in combinatie met esthetische karakteristieken van classicisme over gotiek tot art deco. Het concept van hoogbouw als een coherent geheel zal vanaf eind 1800 echter definitief vorm krijgen.

Spanje ontmoet Chicago Eén van de eerste architecten die in Chicago op een vernieuwende manier aan hoogbouw deed, was de Amerikaanse Louis Sullivan. Als exponent van de ‘Chicago School of Architecture’ dacht hij na over de architecturale uitwerking van hoogbouw als geheel en niet als een oversized versie van een huis zoals tot dan toe het geval was. Een mooi voorbeeld daarvan is de ‘Wainwright Building’ waar Sullivan brak met de eerdere projecten die hoogbouw tot dan typeerden.

Nog zo’n kanjer op het vlak van hoogbouw in Chicago is de ‘Wrigley Building’ dat net na WOI werd gebouwd om het Wrigley kauwgum imperium te huisvesten.

Opmerkelijk gegeven: het gebouw werd bekleed met meer dan tweehonderdvijftigduizend individueel genummerde, geglazuurde tegels. Wie goed kijkt, ontdekt in de Wrigleyklokkentoren de contouren van de Giralda, de toren van de kathedraal van Sevilla in Spanje, waarop hij is geïnspireerd.

3.

4.

LOGEREN IN ARCHITECTURALE PAREL Le Sheraton Chicago Hotel & Towers occupe une fascinante construction de 1992, mais l’élégant hôtel abrite aussi la plus vaste salle de bal du Midwest (plus de 4.000 mètres carrés). On y trouve également 1.209 chambres accueillantes et confortables. Le président Obama y a sa chambre habituelle. www.sheratonchicago.com

1.

1. De ‘Trump International Hotel and Tower’ geeft het hart van de windy city een futuristische aanblik.

Bij het ter perse gaan, waren nog maar enkel de eerste drie letters van de naam van de business tycoon op het gebouw aangebracht.

2. De Neogotische ‘Tribune Tower’ is het resultaat van een ontwerpwedstrijd in 1922 met als inzet het ontwerp van het mooiste kantoorgebouw ter wereld. Het winnende ontwerp, van de hand van Raymond Hood en John Howells, werd voltooid in 1925.

3. De ‘Marina Towers’ uit de jaren ‘60 waren in hun tijd de grootste constructies in gewapend beton ter wereld.

4. ‘Cloud Gate’ van de Britste kunstenaar Anish Kapoor vormt vandaag één van de grootste toeristische trekpleisters in Chicago.

‘The Bean’, zoals het bijna 100 ton zware kunstwerk ook wel eens wordt genoemd, bestaat uit roestvrije stalen platen die zodanig werden gepolijst dat geen enkele lasnaad zichtbaar is.

5. Zicht vanaf de voetgangersbrug op het Millenium Park en het Pritzker Pavilion ontworpen door Frank O. Gehry.

6. ‘Lake Point Tower’ bij de oevers van Lake Michigan is geïnspireerd op het ontwerp van Mies van der Rohe voor een golvende wolkenkrabber in Berlijn (1922).

7. Wie goed kijkt, ontdekt in de Wrigley-klokkentoren de contouren van de Giralda, de toren van de kathedraal van Sevilla in Spanje, waarop hij is geïnspireerd.

2.

Stad in de stad De ‘Marina Towers’ - ook wel ‘Marina City’ genaamd - zijn dan weer een typisch voorbeeld van moderne architectuur.

De twee sferische torens - 279 meter hoog - zien er behoorlijk futuristisch uit maar werden eigenlijk al in de jaren ‘60 gebouwd. Toen vormden ze de grootste constructies in gewapend beton ter wereld. De naam ‘Marina City’ refereert aan het feit dat de torens eigenlijk een kleine stad in de stad vormen met 19 verdiepingen parkeerplaatsen en tussen de twee torens een theater, zwembad, winkels, restaurants en zelfs een heuse jachthaven waar bewoners van de torens kunnen aanmeren.

Angkor Wat De architectuur van Chicago is weliswaar indrukwekkend maar is er niet enkel om te imponeren.

Wie goed kijkt, ontdekt ook tal van interessante artefacten verborgen in de details van de gebouwen. Voor de neogotische ‘Tribune Tower’ - de stek van de ‘Chicago Tribune’ krant - werd in 1922 een ontwerpwedstrijd uitgeschreven. Van op afstand ziet het gebouw dat in twee jaar werd gebouwd er haast uit als een middeleeuwse burcht maar wie dichterbij

5.

6.

gaat, ontdekt al snel de talrijke stenen en decoratieve elementen afkomstig van iconische monumenten uit de ganse wereld. Journalisten brachten in de tijd van de bouw van de ‘Tribune Tower’ van op hun buitenlandse missie immers onderdelen mee van belangrijke historische sites wereldwijd. Zo werden er in de façade van de Tribune Tower duidelijk zichtbare elementen verwerkt van onder andere de Chinese Muur, de Grote Pyramide van Gizeh maar ook van de Notre Dame kathedraal in Parijs, het Parthenon in Athene of ook de tempels van Angkor Wat in Cambodja.

Professionals Wie Chicago op het vlak van architectuur wil verkennen, kan zelf op zoek gaan naar landmark buildings maar ook kiezen voor een architecturale cruise. Het aanbod aan boottochten is enorm maar de cruises (www.cruisechicago. com) onder leiding van de Chicago Architecture Foundation zijn zonder meer het meest professioneel. Tekst en uitleg vanuit architecturaal perspectief over een vijftigtal gebouwen krijgt u er van professionals, doorgaans architecten en/of historici.

7.

47

48 INTERVIEW 48 TETIERE

Renovatie en herbestemming voormalige WDT-loods in Park Spoor Noord – Antwerpen

Kroonjuweel De realisatie tussen 2006 en 2009 van ‘Park Spoor Noord’ gaf een vitale impuls aan de eerder volks getinte Antwerpse wijken Dam, Stuivenberg en Seefhoek. Op 13 juni 2009 werd de 24 hectare tellende site feestelijk geopend en hielp Antwerpen in ĂŠĂŠn klap aan de eretitel van ‘meest groene stad van Vlaanderen’.

Van de vijf gebouwen op de site geldt de voormalige WDTloods als het kroonjuweel van het park.

TEKST: EDUARD CODDÉ

H

SNEDE A-A'

0

10

50

GEVEL ZUID

0

et masterplan voor Park Spoor Noord is van het Italiaanse Studio 06 en het Nederlandse Kromwijk. De WDT-loods, wat staat voor ‘Werkplaats Diesel Tractie’, is het meest zichtbare gebouw op de site en dateert uit 1925. Het 13.000m² tellende gigantische bouwwerk dat dienst deed als onderhoudswerkplaats voor diesellocomotieven, was door de jarenlange leegstand tot een ruĂŻne herleid.

Aanzet tot de herbeleving van de loods was in 2007 de internationale Open Oproep, georganiseerd door de Vlaamse Bouwmeester. De opdracht luidde: het ontwerp voor de herbestemming van de historisch waardevolle WDT-loods tot evenementenhal, kantoren, logistieke ruimten, buursporthal en nieuwbouw sporthal.

Het Antwerpse architectenbureau Verdickt & Verdickt ARCHITECTEN is gevestigd in een zijstraat aan Park Spoor Noord. Het waagde zijn kansen, ondanks een schaalgrootte die niet helemaal in overeenstemming was met de omvang van het project. De concurrentie was niet gering, met grote namen als Atelier Kempe Thill, Abalos

10

50

Technische fiche Opdrachtgever: AG ANN (Autonoom Gemeentebedrijf Antwerpen Nieuw Noord) Architectenbureau: Verdickt & Verdickt ARCHITECTEN, Antwerpen Studiebureau stabiliteit: VK Engineering, Merelbeke Studiebureau technieken: VK Engineering, Merelbeke Studiebureau akoestiek: Scala Consultants, Leuven EPB-verslaggeving: Creatuur, Puurs Hoofdaannemer: Cordeel, zetel Temse Bekisting: Cometal, Opglabbeek Kalwall-dak- en gevelbekleding: Hermans glasgevels, Tienen Steenherstellingen: Batsleer nv, Aalter

& Herreros, Reichen & Robert en evr-architecten. Het door Verdickt & Verdickt ARCHITECTEN ingediende hoogst duurzame en vernieuwende concept won niet alleen, het werd gelukkig ook tot uitvoering gebracht.

Maximaal het verleden bewaren Architect Carl Verdickt; “Het laten spreken van de historische gebouwencluster stond voor ons voorop.

We hebben het ontwerp zeer functioneel aangepakt en de indeling en noden van de functies afgestemd op de aanwezige structuren. Zo is er rekening gehouden met de benodigde hoogte voor bepaalde balsporten”.

Het complex bestaat uit een lange aaneenschakeling van typische puntgevels met verschillende hoogte als nadrukkelijk aanwezige mantel. Daarachter gingen de werkplaatshallen schuil. Er werd enige tijd getwijfeld tussen een gedeeltelijke afbraak van het rechterdeel om er de nieuwbouw sporthal aan te bouwen. Het reglement van de architectuurwedstrijd verplichtte slechts tot het behoud van één gevelwand van het gebouwencomplex.

Maar uiteindelijk kreeg het maximaal bewaren als herinnering aan het industriële verleden de bovenhand.

“Door de bestaande gevelcompositie te vrijwaren bleef ook de identiteit van de gebouwencluster intact.

Door drie van de vier omsluitende gevelvlakken over te nemen in het concept kon de nieuwbouw sporthal veel harmonischer integreren. We opteerden voor het

inschuiven van een nieuw te bouwen volume aan de open kopzijde van de drie omsluitende gevels. Het boven de contouren van de bestaande mantel uitstekende volume vervult een signaalfunctie met architecturale waarde. Bovendien is dit volume goed zichtbaar vanop het hoger gelegen viaduct Dam, wat aanleiding was om het dakvlak als een vijfde gevelvlak te ontwerpen.

Dankzij een uitgekiende materiaalkeuze en verlichting ondersteunt dit nieuwe volume op krachtige wijze het uitgangsidee dat het complex het kroonjuweel van de site moet maken”.

49

50 INTERVIEW 50 TETIERE Binnenstraat Achter de volle lengte van de gevelcompositie aan parkzijde is een binnenstraat aangelegd als circulatieas. Centraal op de as is een nieuwe kern ingezet met horeca-uitbating en sanitaire voorzieningen. Architect Carl Verdickt: “De nieuw gebouwde delen zijn ook als dusdanig zichtbaar”.

Om het zichtbaar beton toch een extra uitstraling te geven zijn er bladeren in de bekisting gestopt, waarvan nu de afdruk zichtbaar is. “Kinderen uit de buurt hebben die bladeren verzameld”, vult Carl Verdickt nog aan.

Een ander speels element is de verwerking van de zeer eenvoudige TL-armaturen in het betonnen plafond van de binnenstraat. De lampen liggen verzonken in het plafond, wat resulteert in een ritmisch effect.

Een ander rustpunt op de binnenstraat is het kantoor voor de coördinator voor buurtsport. Carl Verdickt: “Het was altijd de bedoeling om het complex als ontmoetingsplek te ontwikkelen voor de buurt en dat is ook gelukt. Vandaag is de infrastructuur voor buurtsport heel druk bezet en vinden zeer gevarieerde activiteiten plaats”.

Evenementenhal Achter de hoogste gevelpartijen ligt een 5320m² tellende evenementenhal die zeer veelzijdig kan worden ingezet. De staalstructuur van de oude loodsen is grondig gecontroleerd op stabiliteit, waar nodig versterkt en kreeg een nieuwe verflaag. De imposante en uit elke hoek goed zichtbare draagstructuren zijn een vormelijke troef voor het geheel.

De renovatiewerken in dit gedeelte beperkten zich tot het lucht- en waterdicht maken van de daken. Een blikvanger is de gele kraanbrug die over één van de halsegmenten kan rijden. “Ze behouden was nooit een discussiepunt, maar we hadden zelfs de intentie om ze een architecturale functie te geven”, commentarieert Carl Verdickt. “Helaas zou het te veel tijd en budget kosten om de kraanbrug gekeurd te krijgen, zodat we besloten ze enkel als visuele verwijzing naar het verleden te behouden”.

De evenementenhal kreeg een nieuwe vlakke en gladde betonvloer, waaronder de vroegere smeerputten verdwenen. De aan de binnenkant van de hal zichtbare baksteenvlakken stralen als nieuw na zandstraling.

Voor de nieuw ingebrachte vluchtdeuren viel de keuze op hout, wat beter aansluit bij het historische karakter van het complex.

Sport in het kwadraat Tussen de gerenoveerde delen die voor buurtsport ter beschikking staan en de nieuw gebouwde professionele sporthal zit een centraal blok met kleedkamers en sanitair. “Deze aanpak draagt bij tot een maximaal gebruik van de infrastructuur”, licht Carl Verdickt toe.

“Dat betekent een hoog rendement en is deel van het duurzaam bouwen”.

Het blok telt twee bovenliggende bouwlagen die langs de professionele sporthal toegankelijk zijn. Hierin zitten leslokalen, een turnzaal en een zaal voor gevechtssporten.

De professionele sporthal is langs de opengemaakte zijde van de omsluitende baksteengevels ingezet en meet 4735m². Ze is opgebouwd met gelameleerde houten kolommen en spanten. Uniek is het gebruik van ‘Kalwall’-composietsandwichpanelen voor dak- en gevelbekleding, een bouwmateriaal dat in de Verenigde Staten al een halve eeuw wordt toegepast, maar hier een Europese première kent. De panelen zijn opgebouwd uit een roosterstructuur in thermisch onderbroken geëxtrudeerde aluminium I-profielen, afgedicht met glasvezelplaten. De hier toegepaste panelen hebben een U-waarde van 0,78.

Carl Verdickt: “Het idee was om de sporthal als een overdekt speelplein uit te voeren. Dat is gelukt dankzij de transparante composietsandwichpanelen, die er bovendien voor zorgen dat er overdag nauwelijks kunstlicht nodig is”.

Om de akoestiek te optimaliseren werden de voegen van de bakstenen gevels gedeeltelijk uitgefreesd, wat de wandvlakken doorbreekt, en zijn als vliegende schotels ogende dempers opgehangen aan de dakstructuur. Deze integreren tevens de verlichting die de professionele sporthal ’s avonds als een lampion boven de site laat schitteren.

51

5252TETIERE D[ECO]

Van 09 tot 30/09/2014 www.designseptember.be

Design in de stad The Power of Object(s), Design Bestsellers in Belgium Van 04/09/2014 tot 11/01/2015 Cultuurcentrum ING www.madbrussels.be MAD Brussels presenteert het werk van 25 grote Belgische designers die elk met drie objecten vertegenwoordigd zijn: een iconisch object, het economisch meest rendabele en hun grootste verkoopsucces. De tentoonstelling gaat in op de spanning tussen cultobjecten en publieksobjecten, waarbij de opbrengsten van de tweede soort vaak het ontwerp van de eerste mogelijk maken.

Designers: Marina Bautier – Alain Berteau – Big Game – Bram Boo – Jean-François D’Or – Nathalie Dewez – Anthony Duffeleer – Nedda El-Asmar – Axel Enthoven – Alain Gilles – Davy Grosemans – Vincent Jalet – Charles Kaisin – Bart Lens – Xavier Lust – Christa Reniers – Stefan Schöning – Diane Steverlynck – Piet Stockmans – Maarten Van Severen – Danny Venlet – Luc Vincent – Sylvain Willenz – Dirk Wynants – Michael Young.

Voor zijn negende editie presenteert Brussels Design September opnieuw meer dan 100 evenementen op diverse plaatsen rond het thema design uit binnen- en buitenland, in relatie met andere disciplines: architectuur, grafische kunst, textiel, enz. Op het programma staan tentoonstellingen, lezingen, atelierbezoeken en nog veel meer.

TEKST & SAMENSTELLING: CATHERINE CALLICO

‘A to Z’ Van 09/09 tot 30/09 Hotel Bloom – Penthouse Art Space www.hotelbloom.com De Penthouse Art Space van hotel Bloom presenteert de groepstentoonstelling ‘A to Z’ van vijf internationale designers, allen oud-studenten van de Design Academie van Eindhoven. Met hun conceptuele en geëngageerde werkwijze willen ze het hedendaagse design en wonen in vraag stellen. De deelnemende ontwerpers zijn Alessia Cadamuro (Italië), Hsiang-Ching Chuang (Taiwan), Gionata Gatto (Italië), Fumiko Ito (Japan) en Wing-Lam Kwok (België/Hongkong), in samenwerking met Deniz Orçun (Turkije).

Le Sang Neuf 20/09 van 11 tot 19u de Theuxstraat 109, 1050 Elsene www.laurentverly.com Binnenhuisarchitect Laurent Verly woont in een heldere duplex nabij het Flageyplein. Voor Design September is zijn woning onder handen genomen door vier bevriende designers en aangekleed met meubels die zij ontworpen hebben. Creaties ontstaan uit ontmoetingen staan er naast meer persoonlijke projecten. Een uitgelezen kans om onuitgegeven stukken te ontdekken of zelfs te kopen. Ook andere aspecten van hun vak komen aan bod: prototyping, architectuur, video, … De designers: Laurent Verly, Martin Lévêque, Mathieu Gabiot, Marco Nicolo en Mathieu Maingourd.

Julien De Smedt 24/09 om 20.15 uur Flagey www.flagey.be, www.jdsa.eu Het werk van Julien De Smedt, oprichter van JDS Architects met kantoren in Brussel, Kopenhagen en Sjanghai, is gekend in heel Europa en daarbuiten. Het bureau onderzoekt voortdurend nieuwe typologieën en heeft al heel wat prijzen behaald.

Onlangs heeft het een aantal grote internationale projecten voltooid zoals de nieuwe skispringschans van Holmenkollen in Oslo en het gemengde woonproject Iceberg in Aarhus. Tot de projecten in uitvoering behoren kantoren en handelszaken in Istanboel, een complex van 800 appartementen in Seoel, een gemengde toren met kantoren en winkels in Hangzhou (China), een honderdtal appartementen in Parijs en een gemengd openbaar gebouw voor de stad Rijsel.

Flexible Issues Van 09/09 tot 23/09 Galerie De La Charge www.bankruptdesign.com, www.delacharge.com Het duo Bankrupt Design (Lily Sato en Marine Peyraud) legt zich toe op bijzetmeubels in specifieke interieurs. Van schepen over wankele mobiele ophangingen tot autocockpits geeft de collectie Flexible Issues een nieuwe invulling aan het materiaal en de vorm van huishoudelijke voorwerpen om te komen tot een reeks kleine soepele meubels. Prototypes, maquettes, voorbereidende tekeningen, fabrieksfoto’s, enz. illustreren het creatieproces.

Design en daglicht Op 8, 15, 22 en 29/09 van 17 tot 19u en op 20 en 21/09 van 14 tot 18u Galerie Up www.galerie-up.com, www.espaciel.com Galerie Up presenteert het werk van Alexi Hervé, een ingenieur en designer die zeer begaan is met de milieubewuste renovatie van gebouwen.

Zijn lichtafbuiger, die vandaag is uitgebracht door het bedrijf Espaciel, maakt het mogelijk om daglicht in gebouwen binnen te brengen.

Jérôme Ronsmans & Jun Gobron Van 09/09 tot 30/09 John and Rose Art Café www.johnandrose.be De binnenhuisarchitecten en designers Jun Gobron en Jérôme Ronsmans, beiden alumni van Saint-Luc in Brussel, onderzoeken de esthetiek van het eenvoudige en functionele objecten, om te komen tot de ideale verhoudingen en detailafwerking. Jun Gobron presenteert zijn tafellamp ‘Hikari’ en lage tafel ‘Turtle’, twee producten waarvan de visuele perceptie verschilt volgens de positie van de toeschouwer. Jérôme Ronsmans stelt een reeks sobere ergonomische objecten tentoon: Urbanflow, Folded, Feltdesk, Bench, ...

53

54 D[ECO]

Ronan en Erwan Bouroullec 23/09 om 20.15u Flagey www.flagey.be, www.bouroullec.com De broers Ronan (1971) en Erwan Bouroullec (1976) rijgen al een vijftiental jaar spraakmakende designprojecten aan elkaar, met af en toe een uitstapje naar de architectuur. Sinds 2004 werken ze samen met verschillende Europese designfabrikanten. Met Magis bijvoorbeeld, voor wie ze twee volledige collecties meubels, Striped en Steelwood hebben ontworpen. Of een volledige collectie tafelobjecten voor Alessi, via Ovale. Andere ontwerpen van hun hand zijn Axor Bouroullec, een collectie badkamers met Axor Hansgrohe (2010); de lampen Piani voor Flos, de tapijten Losanges voor Nani Marquina, de collectie Osso voor Mattiazzi, de collectie keramiektegels Pico voor Mutina, of nog een volledige collectie meubels voor de universiteit van Kopenhagen, geproduceerd door het Deense merk Hay (2012). Daarnaast hebben ze sinds 2006 ook architectuurprojecten op hun naam staan, zoals het Maison Flottante in Chatou (Frankrijk), de Kvadrat-showrooms in Stockholm, Kopenhagen en Rome of nog het restaurant Dos Palillos van hotel Casa Camper in Berlijn.

Paper Art & Architecture

Crazy Polish Communist-Inspired Design

Van 10/09 tot 20/09 Atelier d’Architecture / Christophe De Nys & Michel Toussaint www.regardscroises.be

Van 09/09 tot 30/09 D44 Architecture www.d44.be

In de marge van zijn bouw-, renovatie- en inrichtingsprojecten ontwerpt het architectenbureau Regards Croisés ook design en meubilair uit papier en karton. Deze duurzame, lichte en goedkope materialen bieden veelzijdige artistieke mogelijkheden. Ter gelegenheid van Design September worden drie kunstenaars uitgenodigd om hun papieren creaties (lampen, sculpturen, ...) te presenteren in dialoog met de design en architectuur van Regards Croisés.

De fine fleur van de nieuwe generatie Poolse designers stelt verrassende ontwerpen tentoon in containers verspreid over de stad en ontworpen door het bureau D44 Architecture. Deze zeer eenvoudige containers zijn gelinkt aan stedelijke bakens (telefooncabine, krantenverdeler of straatlantaarn) en verlicht. De objecten zijn geïnspireerd door de historische context van Polen en leefgewoonten uit de communistische tijd. Centraal staat de industriële regio van Lodz, die toonaangevend is voor het hedendaagse Poolse design.

TOPDESIGN IN AL Z’N EENVOUD

USB CHARGER 3 AFWERKINGEN WIT - TECH - ANTRACIET

1 OF 2 USB-POORTEN

1 OF 2 USB-POORTEN • 3 AFWERKINGEN: WIT, TECH EN ANTRACIET • COMPATIBEL MET VERSCHILLENDE MERKEN EN MODELLEN VAN ELEKTRISCHE APPARATUUR • GEMAKKELIJK AAN TE SLUITEN • MONTAGE MOGELIJK TER VERVANGING VAN NORMALE CONTACTDOOS • GESCHIKT VOOR INSTALLATIE IN TRADITIONELE INBOUWDOZEN • 2 VERSIES: MET ÉÉN USB-POORT (MAXIMALE LAADSTROOM 750 MA) OF TWEE USB-POORTEN (MAXIMALE LAADSTROOM 1500 MA)

the home does not exist Joseph Grima

Curator of the cultural programme

London*

Kortrijk

Amsterdam

Paris* *via Lille

Lille

24th international

Brussels

a hybrid mix of commerce and culture

17—26 october kortrijk—belgium

over 250 selected international brands Travelling to Kortrijk? Check all travel & stay info at:

WWW.INTERIEUR.BE