FOCUS Archi BE NL n°07 by Eurobest Products

HET REFERENTIEMAGAZINE VOOR ARCHITECTEN

Zeven fabels:

SPOUWMUURISOLATIE Zoom:

HET REGENT WINKELCENTRA

#07

Kantoor:

dec./jan./feb. 2015-16

FRIS OGENDE EN FRIS RUIKENDE KANTOREN

Arch. Mies van der Rohe Mathias Ramirez Photography

Bewezen duurzaamheid, daar kan je zeker van zijn! Op het vlak van waterdichting hebben Belgische fabrikanten van bitumen dakbanen altijd een toonaangevende rol gespeeld, zowel wat productontwikkeling en service als uitvoering betreft. Hierdoor hebben ze een stevige internationale reputatie opgebouwd. Op het gebied van waterdichting moeten vooral platte daken aan bijzonder strenge eisen voldoen. Ze worden zwaarder dan om het even welk ander bouwonderdeel op de proef gesteld door vocht, zon, wind en pollutie en ze moeten dikwijls nog aan bijkomende eisen voldoen (brandgedrag, groendaken, terrasdaken, ...). Bitumen dakbanen zijn de juiste keuze en zijn dan ook van vitaal belang voor een betrouwbare en duurzame dakconstructie.

www.Bitumeninfo.Be

EDITO De tertiaire sector in al zijn aspecten doet ons, architecten, denken aan grootschalige projecten, meestal in het kader van overheidsopdrachten. De complexiteit van deze projecten maakt ze des te aantrekkelijker. Hun belangrijkste aandachtspunten zijn présentement de energie- en comfortcriteria. Tegenwoordig vormen deze criteria een zeer belangrijke uitdaging voor dit type projecten. De dagen van de formele, onpersoonlijke kantoren in introverte winkelcentra zijn voorbij. Vandaag zien wij de opkomst van gepersonaliseerde kantoren, aangepast aan de nieuwe werkwijzen, alsook open en gecontextualiseerde grote winkelcentra. Ontdek nu meteen dit nummer in het teken van het tertiaire sector en de gemeenschapsarchitectuur, met onder meer de eerste kathedraal van de 21e eeuw. Technische uitdagingen zoals isolatie, akoestiek en brandveiligheid maken integraal deel uit van de projecten. Neem wat afstand, vertrek naar Dubai en ontdek in “Kostbaar en subtiel” ook de komende decoratietrends. Wij wensen u alvast veel leesplezier, een uitstekend einde van het jaar 2015 en een begin van 2016 met veel nieuwe projecten! Lionel Lhoir

UITGEVER - PUBLICATION MANAGER Alain Lhoir 065 66 06 92 info@eurobest.be HOOFDREDACTIE Lionel Lhoir +32 (0)497 06 92 01 lionel.lhoir@focusarchi.be JOURNALISTEN Catherine Callico, Pascal Dewulf, Julien Oeuillet, Mister Emma, Philippe Golard, Philip Willaert, Anne-Claire Hervet

GRAFISCH BEHEER Eléonore Cucca eleonore@eurobest.be Marie-Charlotte Leriche mariecharlotte@eurobest.be PUBLICITEIT Lionel Lhoir +32 (0)497 06 92 01 lionel.lhoir@focusarchi.be VERTALING Gitracom 02 735 84 55

ADMINISTRATIE Sylviane Blondiaux 065 66 06 92 secretariat@eurobest.be VERSCHIJNING Februari Mei September December VERDELING Gratis via de post : 17.000 exemplaren

DRUKKERIJ Drukkerij Van der Poorten n.v. Diestsesteenweg 624 3010 Kessel-Lo België Dit tijdscrift is een publicatie van de groep Eurobest Products 311, Rue des Vaches 7390 Quaregnon www.focusarchi.be VOLG ONS

DECEMBER/JANUARI/FEBRUARI 2015-16 #07

Dienstenarchitectuur

4 INHOUD

HET REFERENTIEMAGAZINE VOOR ARCHITECTEN

ZOOM 6 Het regent winkelcentra 10 Vuur! 12 Dure achteloosheid 16 De eerste kathedraal van de 21ste eeuw 40 Fris ogende en fris ruikende kantoren

MUST HAVES

14 Eindejaarsinspiratie

INTERVIEW

18 Zeven fabels over spouwmuurisolatie

#07 dec./jan./feb. 2015-16

INSPIRATIE

20 De tertiaire sector: mooi en duurzaam

MATERIAAL 32 Akoestisch comfort Goed voor mens en leefomgeving 38 Isolatie en ventilatie: twee handen op één buik 50 Innovatie

PRIKKEL 34 Caleidoscoop 36 Lezen!

TRAVEL 44 Dubai: speeltuin van architecten

D[ECO] 46 Kostbaar en subtiel

JURIDISCH 48 Aanbestedingsrecht: opgelet voor prijscontroles!

Met deze fotomontage illustreert Marie-Charlotte Leriche de wereld van de tertiaire sector op schitterende en kleurrijke wijze. Ontdek aan de hand van een kleurenglasraam de personaliseerbare dimensie van ruimten bestemd voor de dienstensector. Voor een architectuur op mensenmaat en in contact met anderen.

6 ZOOM © A&B/Equilis

Het regent winkelcentra Met een tertiaire sector op een laag pitje en magere overheidsbestellingen sinds de opeenvolgende crisissen van 2007-2008 hebben sommige architectenkantoren zonder aarzelen gekozen voor de retailsector. (Mega)shoppingcentra zeker, maar geen vierkante dozen die vlug-vlug worden neergeplant ‘in the middle of nowhere’ waar nog water en elektriciteit moet worden aangelegd en parkings gebouwd. Er moet een stedelijke verankering zijn. Enkele voorbeelden. TEKST EN SAMENSTELLING: PHILIPPE GOLARD

Momenteel zijn er in de onderontwikkelde noordkant van Brussel drie projecten gepland, op een zakdoek bij el kaar: Docks Bruxsel (Schaarbeek-Laken), Europea-Neo1 (Heizel) en Uplace (Machelen-Vilvoorde). Docks – het vroegere Just in time van Equilis, vastgoedafdeling van de familiale distributiegroep Mestdagh – is als eerste met de bouw begonnen. «Dit randstedelijke project is allesbehalve een black box op zijn Amerikaans, zonder daglicht en waar men met de auto tot in de ondergrondse parking rijdt», zegt Luc Deleuze, senior partner van Art&Build. Het bureau uit Sint-Gillis heeft veel grotere ambities dan alleen maar een winkelcentrum. De plannen voor Docks omvatten ook een aanpalende ecowijk van een twintigtal ha en 300.000 m2 voor 3.000

woningen met dubbel zoveel bewoners. Deze ontwikkeling zou de herlocatie meebrengen van het Europees centrum voor fruit en groenten en de vroegmarkt in Schaarbeek-Vorming, «in een zone die aansluiting geeft op het spoor (goederen-HST), het water en de weg», is de analyse bij A&B. Het shoppingproject van 57.000 m2 verrijst momenteel op vier hectare die zijn vrijgemaakt tussen het kanaal en de sporen naar de GEN-halte in Schaarbeek. «Het is de eerste fase van een toekomstproject: tegen 2030 een nieuwe stadswijk bouwen op een dertigtal hectare die hier moeten worden onteigend.»

ind 2011 heeft de Belgische wetgever door de omzetting van de Bolkestein-richtlijn, de hangslot- en Ikea-wetten begraven die de vestiging van winkelcentra in België aan banden legden. «De wetgeving is geliberaliseerd en de bevoegdheid is geregionaliseerd», zo vat een kenner van de sector de nieuwe situatie samen. Als gevolg daarvan liggen heel wat nieuwe projecten op de tekentafels van sommige architectenbureaus die hier een niche in zien om de tertiaire sector te compenseren die sinds de subprimes-crisis (zomer 2007) ter plaatse trappelt en een openbare sector die door besparingsmaatregelen is drooggevallen.

Het winkelcentrum Docks-Bruxsel, aan het kanaal BrusselCharleroi, gezien vanaf de Van Praetbrug, met de rug naar het koninklijk domein van Laken. De bezoekers zullen er een deel van het jaar met de waterbus naartoe kunnen (twee haltes aan de kaai).

Luchtfoto van de 4 ha van het vroegere braakliggende terrein van de fabrieken Godin (kachels en metaalgieterij), locatie van het randstedelijke centrum Docks Bruxsel ontwikkeld door Equilis en ontworpen door het Brusselse bureau Art&Build. Uiterst rechts, bovenaan, de beschermde ‘familistère Godin’ die momenteel buiten de bouwplaats valt.

De Amerikanen Altoon+Poorter (vandaag Altoon partners), die aanvankelijk bij het project waren betrokken, zijn er ondanks meer dan 40 gerealiseerde winkelcentra in de wereld niet meer bij. «Het ontbrak hen aan Brusselse feeling.» Eind 2016 zal de site 40.000 m2 handelszaken en productieactiviteiten tellen. Rond een bioscoopcomplex, een centraal plein en wandelzones in open lucht worden horecazones en terrassen, vrijetijdsvoorzieningen (zaal, ruimtes voor events-salons-corporate) en 1.600 parkeerplaatsen gecreëerd. «Alles is ontworpen als een stedelijke constructie waar een openbaar plein en glazen dak essentieel zijn, met zes gebouwen die door straten worden verbonden», aldus Luc Deleuze. «We volgen dezelfde strategie met Europea-Neo1, maar groter», zegt men bij A&B, uitvoerend architect voor de Fransman Jean-Paul Viguier1, zijn vennoten en Unibail-Rodamco, de tweede grootste speler ter wereld in winkelvastgoed (immoretail). Op een deel van de 67 ha van de Heizelvlakte, die openbaar eigendom is, moet tegen 2021 de Mall of Europe verrijzen, 81.000 m2 (230 handelszaken + horeca) «van nationale dimensie» rond het Koning Boudewijnstadion. De stedenbouwspecialisten van KCAP (Rotterdam) hebben het terrein geëffend. De laatste van de 590 woningen zullen gebouwd zijn in 2030, «afhankelijk van de absorptie door de markt». Het is de eerste fase (800 miljoen euro) van een nieuwe woon-, kantoor- en congreswijk met vrijetijdsvoorzieningen en winkels die in totaal 435.000 m2 zal beslaan. Een tweede toren2 op Neo 2, die eind oktober werd gelanceerd, betreft voornamelijk de bouw van een internationaal congrescentrum. Drie grote architec-

tuurkanonnen treden hier met elkaar in het strijdperk voor de rivaliserende consortiums: Jean Nouvel (F), Rem Koolhaas (NL) et Henning Larsen (DK). Zeven kilometer naar het oosten wil het Vlaamse megawinkelcentrum Uplace 600 miljoen euro investeren in bijna 200.000 m2 winkels-kantoren-recreatie en 6.000 parkeerplaatsen vlak naast de ring in Machelen-Vilvoorde. Het project moet zich schrap zetten tegen procedurekwesties, gekibbel tussen opeenvolgende regeringen en verzet van naburige gemeentes. Met zijn traditioneel model en sterke gerichtheid op de auto zien velen weinig heil in het Uplace-project. In schrille tegenstelling daarmee staan Antwerpse projecten zoals de ‘verduurzaamde’ herinrichting van de Groenplaats/ Groene Plek en de renovatie van de Grand Bazar, nabij de Meir, het commerciële hart van de havenmetropool3.

«Brusselse feeling»

Zicht op de binnenstraat van de Mall of Europe die 230 winkels en diverse restaurants zal omvatten.

De ontwikkeling van Europea-Neo 1 op een deel van de 67 ha van de Heizel voorziet in de bouw van een winkelcentrum van 81.000 m2 rond het Koning Boudewijnstadion en een woonpark (590 woningen tegen 2030) aangevuld met andere infrastructuur. Het geheel is ontworpen door de Franse architect Viguier en partners voor rekening van de tweede grootste retailvastgoedmaatschappij ter wereld, Unibail-Rodamco.

8 ZOOM Rive Gauche gezien vanaf de place Buisset en langs de kaai, met de woningen boven de commerciële benedenverdiepingen.

Tango met meerdere partners Tegen eind 2016 zal Rive Gauche in het hart van de stad uitpakken met een winkelcentrum van 55 à 60.000 m2 bovengronds «met winkels met twee gevels», 950 ondergrondse parkeerplaatsen, een hotel van 110 kamers (30 hotelappartementen) en een 60-tal studentenflats met zicht op de Samber of de beschermde Passage de la Bourse, boven commerciële gelijkvloers. «En er is ook nog het autonome project van een jeugdherberg in de beschermde voormalige pianofabriek De Heug en de inrichting van de publieke ruimtes met onder meer een nieuwe place Albert (ex-Colonnades) die opent op de boulevard. Het is veruit het meest complexe project in mijn lange loopbaan als architect», zegt Christian Sibilde. «Bij DDS&P werken we er met veertien aan.» De vele gevelversies konden rekenen op de steun van «mijn vrienden Rudy Ricciotti (MuCEM Marseille, uitbreiding 4

rs ne Pa rt S& DD ©

Aan het begin van de jaren 2000 liepen er in Charleroi niet minder dan zes retailprojecten, «om de 40% klanten terug te halen die gaan winkelen in Bergen, Namen, LLN en zelfs Waterloo! Er is heel wat overtuigingskracht nodig geweest om de opeenvolgende stadsbesturen uiteindelijk te doen kiezen voor ons project Rive Gauche», zegt Raphaël Pollet, gespecialiseerd PPP-consultant (publiek-privaat partnership) van de groep St-Lambert Promotion, eigendom van de Antwerpenaars Eric De Vocht en Shalom Engelstein. «Het project van deze gelegenheidsvennoten is zuiver privé», zegt Pollet, «maar er is een sterke overlapping met de openbare ruimtes.» Rive Gauche gooit inderdaad meerdere huizenblokken plat tegen de boulevard Tirou, de slagader in de benedenstad die tot aan de Samber loopt tegenover het station. Daar rijst momenteel 100.000 m2 van een retailcomplex uit de grond «in de traditie van de winkelpassages zoals de Galleria Vittorio Emanuele II in Milaan», zegt Christian Sibilde, founding partner van het uitvoerend bureau DDS & partners. Dat bureau heeft zijn sporen al verdiend: het voormalige Atelier d’art urbain tekende voor Les Grands Prés in Bergen, de renovatie van City 2 in Brussel en de bewogen oprichting – «het is 14 jaar dat ik eraan werk» – van Au fil de l’eau in Verviers.

Massaplan van het project Rive Gauche. In kleur het grootste deel van de 100.000 m2 van het winkelcentrum en hotel, en de voetgangersverbindingen naar de place Buisset, Samber en station.

Louvre, … (red.)) en Pierre Lallemand, en op de inspanningen van de bouwmeester van Charleroi, Georgios Maillis. In Charleroi maakt de gevel deel uit van de openbare ruimte. Net als Luik en Bergen zal Charleroi niet alleen veranderen wat winkels betreft maar ook door de densiteit van kantoren en woningen. De kleinkinderen van de babyboomgeneratie, die grootgebracht zijn met een verlaging van de energiekosten en nieuwe vormen van mobiel werken, zullen opnieuw de weg vinden naar de steden en hun faciliteiten. Dat is een duidelijke tendens.»

Het project Rive Gauche in de benedenstad van Charleroi gezien bij dag vanaf de boulevard Tirou en de nieuwe place Albert. Het retailgedeelte zou volgens de huidige planning in het najaar 2016 klaar zijn.

Beweging in Charleroi

(1) Video-interview van Jean-Paul Viguier in ‘Mardis de l’Architecture’, georganiseerd door Unibail-Rodamco, 16.6.2013. (2) De openbare aanbesteding voorziet in drie torens volgens een ‘dialoogprocedure’. De toewijzing is voorzien voor april 2017. (3) Meer informatie op de website www.vlaamsbouwmeester.be (4) Virtueel bezoek op volledig scherm van de bouwplaats via http://charleroirivegauche.info/site/?page_id=11380

Tot

30%

betere warmte-isolatie

Industriële sectionaalpoort SPU F42

Industriële sectionaalpoort SPU 67 Thermo

Energie besparen inbegrepen: sectionaalpoorten SPU Thermo • Europa’s nr. 1 met meer dan 75 jaar ervaring bij de productie van poorten • Uitstekende warmte-isolatie: U-waarde van max. 0,51 W/(m²•K) • Wereldprimeur: thermisch onderbroken loopdeur met extra platte roestvrijstalen drempel

* Industriële sectionaalpoort SPU 67 Thermo in vergelijking met de SPU 42

www.hormann.be • info@hormann.be Tel.: 078 150 083 • Fax: 078 151 683

10 ZOOM

Vuur! De minimalistische haard is vaak niet meer dan een streepje likkende vlammen in een al even sobere setting. En wat met de doorkijkhaard? De dubbelzijdige houthaarden met een uitgesproken groen concept zijn de nieuwe teasers op de markt.

at deze haarden groen en aantrekkelijk maken, is de lage uitstoot van CO2 en fijn stof, hun volledige luchtdichtheid en de toevoer van externe lucht. Dat laatste maakt ze uitstekend geschikt voor passiefhuizen en lage-energiewoningen. Het design van de haarden is bijzonder elegant. Fabrikanten zien natuurlijk ook de relatie tussen architectuur, functie en esthetiek. Wat deze ‘vuurtempels’ zo aanlokkelijk maken is het grote kijkvenster, de screen look doet ons wegdromen. Groene concepthaarden zijn verkrijgbaar in verschillende formaten. Let wel de ene fabrikant is de andere niet. De ene producent zet het groenconcept in de verf, de ander onderstreept dan weer sterker de vormgeving. Overigens hebben de meeste fabrikanten deze groentechnologie in hun assortiment. Dat is niet altijd het geval met de open haarden. Daar wordt soms nogal wat mysterieus over gedaan als zouden deze haarden vandaag niet meer mogen worden toegepast. Klinkklare onzin natuurlijk. Wie bijvoorbeeld vloerverwarming heeft kan gewoon genieten van zo’n echte open haard. Het rendement ligt dan wel een stuk lager, maar daar is het op zo’n moment echt niet om te doen wel om de gezelligheid, socializen bij de open haard blijft een bijzondere ervaring.

gegeven welvingen en opengesperde vuurmonden. Hanghaarden zijn in vele vormen te verkrijgen. Prachtige centraal hangende design haarden, waarbij het vuur uit alle hoeken van de kamer zichtbaar is. Hanghaarden met een open vuurhaard of een beglaasde haard. En er zijn gezellige haarden die slechts 50 cm uit de muur steken en daarom geschikt zijn voor veel verschillende ruimtes. Een hanghaard neemt weinig ruimte in en geeft zoals hiervoor al gesuggereerd sfeer aan de woning, bovendien staan ze een aangename warmte af. Het voordeel van hanghaarden is dat ze ruimtelijk ogen door hun open onderkant. Een boezem voor inbouw is niet nodig en dat maakt ook de installatie eenvoudig. De enige voorwaarde is een buitenmuur voor de aanen afvoer van lucht en een gasleiding. De meeste hanghaarden hebben een gesloten verbrandingssysteem, wat betekent dat de haard luchtdicht en onafhankelijk van het klimaat in de kamer brandt. Hanghaarden zijn verkrijgbaar als houthaard, maar evengoed als gashaard. De gasgestookte versie oogt als een echt houtvuur. Goeie fake. Met één druk op de knop warmt een ruimte snel op, de bijgeleverde afstandsbediening kan het ook. Wie nog meer comfort wenst kiest voor een hanghaard met geïntegreerde timer en thermostaat. Allemaal leuke dingen voor de mens.

Vuurmonden

Strenge emissie-eisen

Er zijn fantastische hanghaarden op de markt. Ze spreken tot ieders verbeelding met hun wulps vorm-

Tegenwoordig moegen we niet meer enkel mikken op gezelligheid. Ook ons geweten wordt geviseerd. Auto’s

TEKST: PHILIP WILLAERT

Vooral op het platteland maakt het verbranden van hout het luchtruim er een stuk vuiler op. Daar ligt het gebruik van oude kachels hoger. In de stad blijft het verkeer wel de belangrijkste bron van fijn stof. Het type kachel kan het verschil maken, de nieuwste generatie kachels heeft nog een tweede kamer voor naverbranding, waardoor de uitstoot veel schoner is. We spreken ook over houtvergasser, een houtkachel met naverbranding; de initiële rookgassen worden ‘naverbrand’.

zijn in de loop van de jaren schoner geworden, maar houtkachels - met uitzondering van de pelletkachel niet of nauwelijks. Het kabinet van Vlaams minister van Leefmilieu Joke Schauvliege (CD&V) benadrukt dat er sinds 2010 strengere emissie-eisen zijn voor nieuwe houtkachels. Daardoor kunnen mensen enkel nog een performante houtkachel aankopen. In Vlaanderen zijn er ook al 21 gemeenten met verbodsbepalingen voor het stoken in ‘meteorologisch ongunstige situaties’, dus bij mist of windstilte. Ook wordt er aan sensibilisatie gedaan met de ‘Stook Slim’-campagne. Ook al lijken houtkachels en open haarden wat passé, toch kan meer dan een vierde van de gezinnen er geen afscheid van nemen. Voor een kleine groep - 4 procent - is het zelfs de enige verwarming in huis.

vooruitgegaan maar voor houtverbranding verslechteren de cijfers. Door de economische crisis steken meer mensen de kachel aan met hout waarvan het gros geen naverbranding kent.

Een houtvergasser bevat een warmtewisselaar en wordt dus steeds aangesloten op een buffervat. Op deze manier kan een maximaal rendement gehaald worden uit de kachel en kun je je woning verwarmen terwijl de kachel niet meer brandt.

Pelletkachels zijn veel efficiënter, maar stoten toch gevoelig meer fijn stof uit dan een gasketel met hoog rendement. De vervanging van oude houtstoven door pelletkachels is positief, maar als alternatief voor gasketels hebben ze een negatieve impact op de luchtkwaliteit. Luchtkwaliteit is natuurlijk meer dan fijn stof. De afgelopen twintig jaar is de luchtkwaliteit er aanzienlijk op

- Fotolia.com © rottenman

12 ZOOM

Enkele aanbevolen preventiemaatregelen: algemeen branddetectiesysteem voor woningen verbonden aan een centrale, vooropgesteld evacuatieplan, brandblusdeken, onderhoudsbeurten voor elektriciteit en verwarming, residentiële sprinklers, brandblusapparaten, rookmelders.

Dure achteloosheid Volgens de meest recente statistieken hebben in 2014 69 mensen het leven verloren in een brand. Veel van deze sterfgevallen hadden kunnen worden vermeden door de installatie van detectiemiddelen. Die zijn overigens verplicht in heel het land. Maar de regelgeving verschilt sterk van het ene gewest tot het andere. Wij maken een balans op.

TEKST: PHILIPPE GOLARD

a de spectaculaire dodelijke brand in de sociale woontorens Mésanges in Bergen, waar de brandpreventiemiddelen schromelijk tekort schoten, heeft het Waalse Gewest vanaf 2004 een hele reeks reglementeringen ingevoerd om iedereen te sensibiliseren verplichten tot detectie. “Onze zintuigen - zicht, reukzin en gehoor - volstaan niet om snel een beginnende brand waar te nemen. En zeker niet ’s nachts, wanneer elke seconde telt”, legt Jeanine Driessens uit. Zij is documentaliste verbonden aan het Anpi, een vzw inzake brandpreventie die gevestigd is in Louvain-la-Neuve. De installatie van rookmelders in particuliere woningen is door de overheid verplicht sinds 2003 in Wallonië, het jaar daarop in Brussel en vanaf … 2012 in Vlaanderen. Sinds juli 2007 moet elke eigenaar of huurder ten minste 1 goedgekeurde optische rookmelder (CE keurmerk, norm EN 14604) per 80 m² installeren. En dit “prioritair in de hal of overloop die toegang verleent tot de slaapkamers en in de inkomhal.” Vanaf 4 units moeten de rookmelders aan elkaar gekoppeld worden. De maatregel heeft betrekking op “alle woningen”.

In Brussel daarentegen zijn alleen “de lokalen op de evacuatieweg” betrokken (1 per lokaal dat men moet doorlopen) en alleen in huurwoningen. “Wanneer de technologie het mogelijk maakt, zullen ook thermische detectoren kunnen worden geïnstalleerd in keukens en badkamers”, merkt men op bij Apni, dat aanvankelijk door verzekeringsmaatschappijen werd opgericht na de brand in de Brusselse Innovation (325 doden). “Vandaag is dit met de optische rookmelders nog niet mogelijk. Ze zouden immers voortdurend vals alarm slaan.” In Wallonië denkt men er nu aan om de wetgeving te verstrengen: “volgens de peilingen is slechts 70 à 85% van de woningen uitgerust; maar dit is beter dan Brussel (74%) en Vlaanderen (43%).” In het zuiden van het land worden sancties en systematische controles onderzocht in het kader van de toekenning van premies, premie-aanvragen, gezondheidsonderzoeken en verhuizingen. In Wallonië denkt men er ook aan om de wijkagent in te schakelen en zelfs misschien de … postbode. Meer over www.anpi.be en www.nejouezpasaveclefeu.be (FOD Binnenlandse Zaken) De FOD Binnenlandse Zaken-Anpi verrichten sinds 2010 om de twee jaar enquêtes waaruit blijkt dat slechts 19% van de bevolking (1 op 5 Belgen dus) “regelmatig” aan brand en brandbeveiliging denkt. Maar 33% denkt er nooit aan …

In Vlaanderen is de situatie anders: hier geldt de maatregel sedert … januari 2013 voor nieuwe of gerenoveerde woningen (met vergunning) en nieuwe huurovereenkomsten voor sociale woningen, en werd ze eind 2014 uitgebreid tot studentenkoten. Tussen 2016 en 2019 zal ze tot alle andere woningen worden uitgebreid. Optische rookmelders met vervangbare batterijen hebben een levensduur van 10 jaar en moeten geïnstalleerd worden in “de hal, het trappenhuis en de toegangen tot de slaapkamers”. Preventiecampagnes blijven actueel. Een langetermijnactie is meer specifiek tot architecten gericht: toepasselijke wettelijke verplichtingen maar ook maatregelen voor een veiligere architectuur van eengezinswoningen.

Wals in drie tijden

PUBLI-REDACTIONEEL

Renson® maakt lichtbaken van watertoren Renson®, trendsetter in ventilatie, zonwering en terrasoverkappingen, zorgt voor een lichtbaken in de buurt van de autosnelweg E17 in Waregem. De IRISS® combineert een revolutionair zonweringsysteem met een geïntegreerde visualisatiefunctie, ideaal voor grootbeeldvisualisatie op het ronde oppervlak van een watertoren.

e gevel van een gebouw is één van de meest waardevolle locaties voor branding en publiciteit. Dankzij de innovatieve IRISS van Renson, ontwikkeld in samenwerking met Barco, kan een gebouw nu uitgerust worden met een systeem dat zonwering en visualisatie combineert zonder te moeten inboeten aan architecturale meerwaarde.

Zonwering In de hedendaagse architectuur zijn grote glaspartijen cruciaal. Zo garanderen architecten immers voldoende lichtinval in gebouwen. In het tussenseizoen en de koudere wintermaanden zorgt de zon ook voor een gezellige warmte in het gebouw en beperkt ze het verbruik van verwarmingsinstallaties. Tijdens de warmere zomermaanden leidt die zon echter vaak tot heel wat problemen, waaronder oververhitting en reflecties in beeldschermen. Een efficiënte buitenzonwering houdt de zonnestralen tegen vooraleer ze met het glas in contact komen en voorkomt zo dat de

binnentemperatuur te snel stijgt. Dankzij de minimum afstand van 25 mm tussen de lamellen, blijft tegelijk het zicht naar buiten wel behouden en valt nog steeds een minimum aan licht binnen.

Visualisatie IRISS combineert zijn functie als zonwering met de mogelijkheid om zowel statische als dynamische beelden te projecteren. Dankzij de integratie van LEDS met hoge lichtsterkte in de aluminium lamellen zijn die beelden op de IRISS niet alleen ’s avonds of ’s nachts, maar ook overdag duidelijk zichtbaar. Bovendien kan de gebruiker de inhoud vanop elke locatie opladen, wat het mogelijk maakt om makkelijk in te spelen op de actualiteit.

Flexibiliteit De flexibiliteit van dit systeem gaat echter nog veel verder. Zo is IRISS onbegrensd in grootte en kan het systeem ook op een later tijdstip met nieuwe modules uitgebreid worden. Bovendien kan ook de rest van een gevel met dezelfde lamellen, maar dan zonder geïntegreerde LEDS, bekleed worden, waardoor een uniek doorlopend beeld ontstaat.

Waregem krijgt lichtbaken De IRISS van Renson tovert vanaf nu de watertoren van Waregem om in een lichtbaken in de buurt van de E17 autosnelweg. Bij deze toepassing zorgt het systeem voor de visualisatie van bewegende beelden op de ronde gevel van de toren.

Voor meer informatie: www.renson.be

14 MUST HAVES

Fascinerend lichtspel Voor deze fascinerende ‘Suspension Melt’ in polycarbonaat ging ontwerper Tom Dixon in zee met het Zweedse collectief ‘Front’. Door toevoeging van goud-, koper- of chroompartikels in het basismateriaal creëert de lamp een fascinerend schouwspel.

www.tomdixon.net

Tussenin Met ‘Toegepast 20’ nemen zes aanstormende designtalenten Anneleen Swillen, Jan Geboers (zie foto inlage), Anne Ligtenberg, Charlotte Vandenborre, Ruben Castro en An Onghena van de derde week van november het heft in handen. De ontwerpers presenteren elk het resultaat van hun Toegepast ontwerptraject ‘Looking for the in-between’.

www.z33.be

Eindejaarsinspiratie Het eindejaar komt eraan en dat is dé tijd van cadeautjes geven en ontvangen maar ook van verwennen, op kantoor of daarbuiten met familie en vrienden. Wij helpen u alvast graag op weg met een stevige dosis eindejaarsinspiratie. TEKST & SAMENSTELLING: PASCAL DEWULF

Jachtseizoen Drie hertengeweien met daarop een stevig tafelblad in achttiende-eeuwse eik. Opnieuw een prachtig en pure creatie van La Manufacture des Ardennes.

www.manufacturedesardennes.be

Kanjer van een kast De Deense broers Mogens en Flemming Lassen creëerden een kanjer van een modulaire kast die eruitziet als een intrigerende blokkendoos.

www.bensimon.com

Eyecatcher Deze staanlamp, een ontwerp van Dan Yeffet Design Studio voor Brokis, is onderdeel van ‘Muffin’, een collectie verlichtingselementen vervaardigd uit edele houtsoorten en mondgeblazen glas in geraffineerde kleuren. Absolute eyecatchers.

www.brokis.com

Helen wat gebroken is Voor de nieuwste Art Collectie werkte koffiespecialist Illy samen met niemand minder dan Yoko Ono. Het helen van wat gebroken is en het koesteren van hetgeen dat niet gebroken mag worden, vormen het uitgangspunt van de collectie.

www.illy.com

TV in lettervorm Voor deze ‘Serif TV’ ging electronicagigant Samsung in zee met de broers Ronan and Erwan Bouroullec. Het resultaat is een televisietoestel met de typische schreef aan de zijkanten, net zoals dat bij de gelijknamige computerlettertypes het geval is.

www.samsung.com

Bekende (muzikale) koppen

Eerste hulp bij stroomtekort De EHBS-box van Spaas bevat een leeskaarsje, nachtkaarsje, geur-, relax- en sfeerkaars die samen zo’n 150 uur lang branden. Zo komt u de avond perfect door en maakt u het bovendien extra gezellig, zelfs zonder elektriciteit. Ludiek en nuttig.

Het Russische ‘Sound of Power’ legt zich toe op het produceren van speakers gebaseerd op bustes van mensen die de wereld veranderden. Deze St.Vladimir is beperkt tot honderd exemplaren.

www.sound-of-power.com

www.spaas.eu

Stevige knipoog ‘Bold’ is een grafische wandklok van de Zweedse designer Jonas Wagell met een stevige knipoog naar de wereld van typografie, meerbepaald in vet gedrukte lettertekens.

www.normann-copenhagen.com

Flagshipstore In samenwerking met designstore AS44 opent het bekende, Italiaanse designmerk Cappellini zijn nieuwe Belgische flagshipstore. Het droomproject van An Vermeiren en Koen De Backer biedt een interessante mix tussen oud en nieuw die vandaag menig architectuur- en interieurliefhebber intrigeert.

www.as44.be

16 ZOOM

De eerste kathedraal van ste de 21 eeuw TEKST & SAMENSTELLING: PHILIPPE GOLARD

De nieuwe Notre-Dame van Créteil, ontworpen door het Parijse bureau Architecture Studio, heeft een dubbele schaal en volledig houten bekleding, zowel langs binnen als langs buiten. Dit monumentale kerkgebouw met zijn gebogen lijnen, dat in september werd ingewijd, is een sterk visueel baken in deze Parijse voorstad tussen Seine en Marne. Het vormt een duidelijke trendbreuk met de onopvallende ‘doos’-architectuur van de jaren 1970.

Aan de buitenkant, waar de twee schalen elkaar ontmoeten, zorgt het glasraam glas en gespoten glazuur) van het kunstenaarsechtpaar Zembok voor een spectaculaire zenitale lichtinval in het kerkgebouw.

«Zo zichtbaar mogelijk» In 2009 besloot de kerkelijke overheid om de Notre-Dame (behalve het administratieve voorgebouw) te slopen en te vervangen door een nieuw baken «zo zichtbaar en zo groot mogelijk, met een verhoogde capaciteit van 600 naar 1.003 plaatsen. Dat was kort samengevat de opdracht van de bouwheer», zegt Thierry Vautier, projectleider bij Architecture Studio, het Parijse bureau dat na een wedstrijd gekozen werd. De kerk die de nieuwe bisschop, Monseigneur Santier, voor ogen had was het tegenovergestelde van het bestaande gebouw, «volledig begraven in het landschap, een omgeving van louter beton», vertelt Marie-Pierre Etienney, bouwmeester van de ‘Chantiers du diocèse’. Alleen de site van de vroegere gebouwen, de kantoren van de bisschop en de ingang werden bewaard. «Tussen de hoge flatgebouwen hebben we een driedimensionale structuur ontwikkeld met een dubbele schaal; geen doos meer maar een volledig gebogen geometrie», verduidelijkt Vautier. «De 12 partners van AS hebben op dit concept gewerkt. Met een geregelde reporting hebben ikzelf, een van de partners en diverse medewerkers het werk voortgezet.» Het bestaande silhouet van de ingang, op mensenmaat, is nu verbonden met een monumentaal volume van narthex-schip-koor-altaar, gedeeltelijk omsloten door een galerij en terrasvormige tribune. De eigenlijke kerk ontvouwt zich onder twee schalen die worden doorsneden door een immens zenitaal glasraam. Dit kunstwerk van glas en gespoten glazuur is vervaardigd door het

en zuidwesten van Parijs, op amper 11 km van de Notre-Dame, strekt Créteil zich uit tussen de valleien van de Seine en de Marne. De multiculturele prefectuur van Val-de-Marne wordt gekenmerkt door flatgebouwen van meer dan 15 verdiepingen en is een van die nieuwe steden die in de jaren 1970 ontstaan zijn om de bevolkingsexplosie op te vangen die Parijs niet meer kon absorberen. De keuze viel op het landelijke Mont Mesly voor de eerste grote woonblokken die de voorbode waren van nog vele andere in de omgeving. Ze werden voornamelijk ontworpen door de Elzassische architect Stoskopf, tot in 1968. In totaal heeft deze winnaar van de Prix de Rome hier 6.000 woningen gebouwd voor 20.000 nieuwe bewoners. Een decennium later keerde Stoskopf er terug om de bescheiden kerk van Notre-Dame te ontwerpen, die weldra tot kathedraal verheven werd. Créteil is namelijk een van de acht diocesen van het aartsbisdom van Parijs. Was de kathedraal van Evry (Essonne) van Mario Botta de laatste kathedraal ter wereld die in de 20ste eeuw werd gebouwd, dan mag die van Créteil zich de eerste noemen van de 21ste eeuw. En de Sagrada Familia? Dat is een basiliek waaraan sinds meer dan een eeuw gesleuteld wordt en die in 2026 eindelijk klaar zou zijn.

3 1. De Notre-Dame de Créteil, die in september werd ingewijd, is de kathedraal van het departement Val de Marne. Elk van de acht departementen rond de Lichtstad en het aartsbisdom van Parijs – de Parijse Notre-Dame ligt in vogelvlucht op slechts 11 km van Créteil – heeft namelijk zijn kathedraal. Die van Créteil is de eerste die gebouwd is in de 21ste eeuw. 2. De bisschoppelijke kantoren voor de kathedraal (links) van Stoskopf zijn behouden net als het silhouet van de ingang «op mensenmaat». Dit zijn de enige twee overblijfselen van de oude kathedraal. Al de rest is nieuw ontworpen door het Parijse architectenbureau AS en het ingenieursbureau T/E/S/S. 3. Rond het kerkgebouw loopt een cirkelvormige promenade om het geheel kathedraal-klokkentoren vanuit alle hoeken te ontdekken.

kunstenaarsechtpaar Zembok, in een «zeer interessante variatie op de drie primaire kleuren van het licht die de heilige Drievuldigheid symboliseren», zegt Vanessa Clairet, PR-verantwoordelijke van het bureau AS. Op de plaats van de vroegere tuin trekt de weekkapel de liturgische as door tot aan het koor. «We hebben volledig rond het koor gebouwd», merkt Thierry Vautier op, «waardoor meteen alle bogen uitgelijnd zijn op dit constructieprincipe.»

Opengewerkt exterieur Het nervenpatroon aan de binnenkant wordt gevormd door 130 houten bogen in Scandinavische den die de schalen dragen. Hun aantal stemt overeen met hun maximale vervlechting op het hoogste punt van de koepel. Aan de buitenkant zijn de nerven van de dubbele schaal en van de klokkentoren eveneens in hout: 25.000 m vierkante balken in voorgebeitste douglas uit de Auvergne, «om een homogene veroudering te garanderen». De architecten van AS, bijgestaan door het ingenieursbureau T/E/S/S, hebben een 3D-programma gebruikt om de overkappingen en het bovendak te ontwerpen. De dakbedekking bestaat uit een dampwerende laag, isolerende panelen en een waterdicht membraan. De bekleding van het bovendak wordt gevormd door een metalen kader, geperforeerde zwarte staalplaten en balken die in een ajourpatroon zijn gelegd. De drie klokken van het oude kerkgebouw zijn overgebracht naar een door AS ontworpen campanile die oprijst op het heraangelegde voorplein en half zo hoog is (44,5 m) als de naburige appartementsblokken. Hiermee wordt de kathedraal definitief en op «zeer zichtbare» wijze verankerd in het stedelijke landschap.

DWARSDOORSNEDE 1. Koor 2. Schip 3. Kapel 4. Tentoonstellingsruimte 5. Tentoonstellingsgalerij 6. Kantoren

2 1

Een degelijke spouwmuurisolatie verlaagt het energieverbruik in een woning makkelijk met 25 procent. Vooral voor oudere woningen kan een degelijke spouwmuurisolatie wonderen doen. Toch zijn niet alle mensen happig om eraan te beginnen omdat er veel ongefundeerde meningen de ronde doen over de nadelige effecten van die spouwmuurisolatie. Focus Archi legde een aantal stellingen voor aan experts ter zake en kwam tot gegronde conclusies. TEKST: PASCAL DEWULF

ver spouwmuurisolatie bestaan veel fabeltjes, zoveel is zeker. Hoog tijd om een aantal veel gehoorde stellingen voor te leggen aan een expert ter zake om één en ander uit te klaren. Gert-Jan de Roock van Pluimers, Europees marktleider op het vlak van dak-, vloer-, zolderen spouwmuurisolatie zegt waar het op staat wanneer het aankomt op een coherente spouwmuurisolatie. Dat doet hij aan de hand van zeven veel gehoorde stellingen.

Buitenwanden van woningen moeten kunnen ademen «Buitenmuren of buitenwanden hoeven in principe niet te kunnen ademen. Een woning ademt immers niet via de muren. Uiteraard moet er altijd voldoende aandacht zijn voor ventilatie in de woning. Ventilatie gebeurt echter in principe via ramen, ventilatieroosters of speciaal geïnstalleerde ventilatiesystemen. Wij raden ook aan om dagelijks minstens een vijftiental minuten op strategische plaatsen in de woning (keuken, badkamer, ...) ramen op kipstand te plaatsen om zodoende het vocht in dampvorm uit de woning te laten trekken. Zowat 98 procent van het vocht aanwezig in de woning wordt in principe op die manier geëvacueerd.»

Een klassieke spouw met luchtlaag isoleert in principe goed «Dat is een stelling die al heel lang meegaat maar eigenlijk niet helemaal correct is. Stilstaande lucht is inderdaad een uitstekende isolator maar

18 INTERVIEW

Zeven fabels over spouwmuurisolatie

het probleem is dat er in een lege spouw nooit stilstaande lucht is. De warmte die in de woning wordt geproduceerd, gaat zo voor een groot deel verloren via die circulerende lucht in de spouw. Bovendien gaat die circulerende lucht in de spouw ervoor zorgen dat de binnenmuur van de woning verder gaat afkoelen. De circulerende lucht in de spouw ontstaat eigenlijk door de warme lucht binnenin de woning en de koude lucht buiten die met mekaar gaan interageren.»

Het maakt niet uit welk isolatiemateriaal je kiest voor de spouwmuur, ze zijn allemaal even goed «ATG-gekeurde producten zijn in principe allemaal evenwaardig. Wel moet je rekening houden met het feit dat elk isolatiemateriaal zijn specifieke eigenschappen heeft. Dat wil zeggen dat niet elk isolatieproduct een ideale oplossing is voor om het even welke woning. Wanneer we rond een project van spouwmuurisolatie aan de slag gaan, doen we eerst een vooronderzoek van de spouw waarbij we met een endoscoop de spouw via inspectiegaten gaan verifiëren. Heb je bijvoorbeeld een spouw met zogenaamde mortelbaarden (vernauwingen in de spouwmuur door uitstulpingen van metselwerk, nvdr), dan ga je best voor PUR schuim. PUR schuim is immers een vloeibaar isolatiemateriaal waardoor je die spouwmuur zelfs met de aanwezigheid van die mortelbaarden mooi kan gaan opschuimen. Het PUR schuim zal zich immers netjes rondom de mortelbaarden installeren. Heb je daarentegen een mooie spouw zonder oneffenheden, dan kan je overstappen naar wolisolatie (vlokken) of geëxpandeerde polystyreenparels. Wanneer goed aangebracht hebben die drie oplossingen eigenlijk allemaal quasi dezelfde isolatiewaarde. We

spreken over een lambdawaarde van 0,033 bij isolatieparels, 0,034 voor wolisolatie en 0,035 voor PUR schuim. Hoe lager die waarde, hoe beter uiteraard de isolatie maar zoals je kan vaststellen is het verschil echt minimaal bij een standaardspouw van vijf à zes centimeter.»

De spouwmuur mag niet volledig worden opgevuld met isolatiemateriaal «Bedoeling is wel degelijk dat je voor een optimale isolatie de spouwmuur volledig gaat opvullen met isolatiemateriaal. Op die manier ga je luchtcirculatie in de spouw volledig stopzetten. Tussen het isolatiemateriaal ontstaat bovendien stilstaande lucht, en het is net die lucht die optimaal gaat isoleren. De reden waarom je al eens hoort dat de spouw niet volledig mag worden gevuld met isolatiemateriaal is omdat mensen angst hebben dat een met isolatie gevulde spouwmuur vocht gaat doorgeven tussen buiten- en binnenmuur. Dat is echter onwaar. Elk officieel gekeurd isolatieproduct is immers waterafstotend maar dampdoorlatend. Dat wil zeggen dat indien de buitenmuur vochtig is, het isolatiemateriaal het vocht zal afstoten maar tegelijkertijd de spouw zal toelaten om te ademen dankzij de dampdoorlatende eigenschappen.»

Spouwmuurisolatie leidt tot condensatie waardoor muren en behang gaan schimmelen «Bij een correcte spouwmuur ga je dit nooit hebben. Het is echter wel belangrijk om voorafgaand een inspectie van de spouwmuur te doen om erachter te komen of er geen vochtbruggen of mortelresten in de spouw aanwezig zijn. Condensatie op de binnenmuren kan je met een normale spouw in principe niet hebben omdat die condensatie eigenlijk enkel ontstaat bij een temperatuur van minder dan twaalf graden in de ruimte. Wanneer correcte spouwmuurisolatie aanwezig is, gaat de binnenmuur daarenboven altijd een viertal graden warmer zijn waardoor condensatie in principe niet mogelijk is. Vocht en schimmel krijgen op de binnenmuren zo geen kans. Een erg belangrijke nuance zijn echter mortelresten onderaan in de spouw zoals je dat bij oudere woningen wel al eens vaker aantreft. Indien dat het geval is, moet je dat uiteraard eerst aanpakken. Wanneer we tijdens een voorinspectie vaststellen dat er in de spouw beneden mortelresten aanwezig zijn, gaan we de klant altijd eerst adviseren om dat euvel weg te werken. Dat kan bijvoorbeeld door een gespecialiseerde aannemer de buitenmuur te laten onderkappen en eerst die mortelresten manueel te verwijderen. Doe je dat niet, dan krijg je in de geïsoleerde zone een warme zone en in de zone met de mortelresten een koude zone. In die koude zone gaat zich dan damp en vocht nestelen waardoor er wel degelijk condensatie kan ontstaan.»

dat potentiële vocht- of koudebruggen genereert maar wel de karakteristieken van de spouwmuur.»

Wanneer enkel de spouw wordt geïsoleerd en niet het dak, dan heeft isoleren weinig zin «Dat is eigenlijk waar en niet waar. Stel dat je een woning hebt en je in een eerste fase enkel besluit om de spouwmuur te isoleren, dan gaat dat de binnenmuur al opwarmen waardoor de warmte in de woning veel minder verloren zal gaan. Dan moet je er uiteraard wel mee rekening houden dat het verlies aan warmte zich uiteraard elders zal manifesteren zoals bijvoorbeeld via een ongeïsoleerd dak. Indien de muren worden geïsoleerd, gaat de warmte uiteraard via een andere weg een uitweg zoeken. Met andere woorden: indien je dak niet correct is geïsoleerd en je isoleert de spouwmuur, ga je uiteraard warmteverlies via een ander kanaal genereren. We raden onze klanten dan ook altijd aan om na de spouwmuurisolatie snel over te gaan tot dakisolatie. Via een spouwmuur gaat zowat 25 procent van de warmte verloren, via het dak makkelijk 35 procent. Isoleer je dus enkel de spouwmuur dan levert dat gelijk al een stevige besparing op. Al de rest gaat verloren via ramen, deuren en vloeren.»

«Bij een correcte gebouwde spouw kunnen er in principe nooit vochtbruggen ontstaan. Indien een STS (certificatie rond spouwmuurisolatie, nvdr) gemachtigd persoon de spouwmuur voorafgaand inspecteert, kan je het probleem van die zogenaamde vochtbruggen perfect sturen en in de hand houden. Indien de spouw in goede staat is, kan je bij het na-isoleren nooit vochtbruggen creëren. Met andere woorden: het is niet het isolatiemateriaal

Spouwmuurisolatie kan leiden tot vochtbruggen tussen buiten- en binnenmuren

20 INSPIRATIE

De tertiaire sector

mooi duurzaam

De tertiaire sector leent zich steeds meer tot zeer hedendaagse constructies die voldoen aan de huidige milieueisen. Getuige daarvan deze vijf recente projecten: de pool rond het conservatorium van Nantes, ontworpen door de bureaus Raum en L’Escaut, de eerste Belgische passieve bibliotheek E-Bib getekend door plusofficearchitects, de schoolcampus Hardenvoort in Antwerpen – winnaar van de FEBE awards – van BURO II & ARCHI+I, het project Anvers Simon van het bureau A2M en het nieuwe gebouw van Eurecayphas, gerealiseerd door Open Architectes. TEKST: CATHERINE CALLICO & MISTER EMMA

22 INSPIRATIE

EURECAYPHAS, ECO-INDUSTRIEEL

NAAM VAN HET BUREAU: OPEN ARCHITECTES BVBA WWW.OPENARCHITECTES.BE BESCHRIJVING: GEBOUW VAN 1.370 M² GEBOUWD VOOR DE FIRMA EURECAYPHAS IN DE INDUSTRIEZONE VAN STREPY-BRACQUEGNIES. ZEER ENERGIEZUINIG ECOLOGISCH CONCEPT. OPDRACHTGEVER: EURECAYPHAS BVBA AANNEMER: MATHIEU GIJBELS NV RUE JB VIFQUAIN, 6 7110 STREPY-BRACQUEGNIES, BELGIË 2014 © FOTO’S UTKU PEKLI FOTOGRAAF

Dwarsdoorsnede

Het nieuwe gebouw dat Open Architectes heeft ontworpen voor de firma Eurecayphas combineert hedendaagse industriële architectuur met een zeer energiezuinig ontwerp. Het gebouw van het bedrijf gespecialiseerd in industriële elektriciteit ligt in de industriezone van Strépy-Bracquegnies en omvat een werkplaats (±850 m²) en kantoren (±300 m²). De architectuur zorgt voor een duidelijke scheiding tussen de verschillende bestemmingen, zowel op het vlak van de volumes als van de gebruikte materialen. In het werkplaatsgedeelte benadrukt het ruw beton het massieve en statische aspect van het gebouw. Het dynamische aspect van het kantoorgedeelte wordt dan weer beklemtoond door schuine lijnen en een gevel- en dakbedekking in zink met opstaande voegen. Het industrieel gebouw is overigens ontworpen volgens een zeer energiezuinig ecologisch concept, hetgeen onder meer vertaald wordt door 100% ledverlichting, fotovoltaïsche panelen, versterkte isolatie (kantoor en magazijn), een geothermisch verwarmings- en afkoelingssysteem (boringen tot meer dan 100 m diepte) en ventilatie met warmterecuperatie. Ook aan de verlichting, geleverd door Havells Sylvania, werd bijzondere aandacht besteed. Zo zal heel het gebouw via duurzame ledoplossingen verlicht worden afhankelijk van het binnenvallend daglicht. Een andere troef van het project: de gevels en vensteropeningen zijn afgestemd op de indeling van het interieur, waardoor specifieke elementen van het landschap goed zichtbaar zijn vanaf een zittende werkpositie. Bovendien is de horizontale opening in de voorgevel verzonken in een schuin gevelvlak om de zonnewarmtebelasting te regelen.

24 INSPIRATIE

ANVERS SIMONS FRONTISPICE PROJET MIXTE Het project Anvers Simons ligt in een snel veranderende wijk, dichtbij het Brusselse Noordstation. Het programma verplichtte de architecten van het bureau A2M een belangrijke bouwdensiteit in acht te nemen in een context die sterk beperkt was door de door het BBP (Bijzonder Bestemmingsplan) voorgeschreven bouwvolumes. De aanvraag omvatte verschillende programma’s voor doelgroepen met verschillende leeftijden en origines: 51 woningen gaande van studio’s tot 4-kamerappartementen, een basisschool voor

490 leerlingen vanaf de eerste opvangklassen tot de lagere school, een sportzaal ten behoeve van zowel de school als de wijkbewoners, 2 refters en een speelplaats die ‘s avonds en tijdens de weekends ook voor particuliere evenementen kunnen worden gebruikt. Hoewel dit project ingaat op densiteitsproblematieken, heeft het bureau A2M de architectuur ervan gericht op de kwestie ervan de energieprestaties. De kwaliteiten van kregen veel lof meer bepaald als een van de drie pilootprojecten voor passieve ontwerpen van het Brusselse Gewest.

Een gedeelte van de daken is begroeid (ongeveer 900 m²) terwijl de rest gebruikt wordt voor thermische zonnepanelen, enkele openingen en technische installaties. Er zijn ook drie regenwaterciternes voorzien (90 000, 64 000 en 6 000 liter). Een gedeelte van elk van deze volumes zal dienstdoen als reservebekken voor de opslag van het water bij stormweer of hevige regen.

Gelijkvloers

IN TER IOR LIV ING

ULTRATOP LOFT

NAAM VAN HET BUREAU: A2M WWW.A2M.BE BESCHRIJVING: BOUW VAN 51 WONINGEN. BOUW EN RENOVATIE VAN DE ÉCOLE FONDAMENTALE DE L’HÉLIPORT (490 LEERLINGEN). BOUW VAN EEN GEBOUW VOOR HET ONE MET LOKAAL VOOR ONTHAALMOEDERS. HET VOLLEDIGE PROJECT BEANTWOORDT AAN DE PASSIEFNORM EN IS LAUREAAT VAN DE PROJECTOPROEP VOORBEELDGEBOUW GEORGANISEERD DOOR LEEFMILIEU BRUSSEL. BOUWHEER: GRONDREGIE VAN DE STAD BRUSSEL

CMJ

AANNEMER: DEMOCO BELGIË 2013-2015 © FOTO’S FILIP DUJARDIN

Ultratop Loft, eencompononenten pasta op cementbasis, aan te brengen met spatel, voor vloeren en muren met een mooi esthetisch resultaat

26 INSPIRATIE

CONSERVATORIUM EN CULTURELE POOL VAN NANTES Het project Pôle d’enseignement supérieur spectacle vivant Bretagne - Pays de la Loire et Conservatoire de Nantes, van de bureaus Raum en L’Escaut (partner) breekt radicaal met het hermetisme van de conservatoria van de jaren ‘70-‘80.

Het gebouw staat rechtstreeks in verbinding met de stad en de openbare ruimte en zit daardoor op één lijn met een hedendaagse beoefening van dans en muziek. Het project ligt tussen het internationaal lyceum, het auditorium van het Orchestre National des Pays de la Loire, het originele conservatoriumgebouw en de ‘Jardin des 5 sens’. Het is in de site geïntegreerd als een nieuwe schakel tussen de verschillende onderwijsvoorzieningen en de wijk via de begane grond met tuin van het bestaande conservatorium en de benedenverdieping van het internationaal lyceum. Wegens het grote niveauverschil van de studieperimeter werd de verbinding met de begane grond met tuin, de benedentoegang van het conservatorium, aangelegd als een mineraal voorplein met groenaanleg in het verlengde van de Jardin des 5 sens. In het verlengde van dit voorplein verbindt een bijkomende thermische bufferruimte, te weten een 7e transdisciplinaire studio, de twee verdiepingen en de verschillende praktijken met de straat en de stad. De dansstudio’s en klaslokalen zijn zichtbaar van buitenaf en omgekeerd, dankzij grote openingen in de gevel (die kunnen worden afgesloten met microgeperforeerde buitenluiken en binnengordijnen). Van binnenuit ontstaan daardoor mooie uitzichten, meer bepaald op de Jardin des 5 sens en het landschap van het île de Nantes. Daarnaast verbeteren zij de lichtinval, de warmte en de natuurlijke ventilatie. Het openbaar gebouw werkt overigens de toe-eigening door de gebruikers in de hand, meer bepaald via de licht- en geluidsmodulatie van de ruimten. De materialen zijn duurzaam: beton, baksteen en stalen schrijnwerk.

NAAM VAN HET BUREAU: RAUM (OPDRACHTGEVEND ARCHITECT) & L’ESCAUT (GEASSOCIEERD ARCHITECT, SCENOGRAAF) WWW.RAUM.FR WWW.ESCAUT.ORG BESCHRIJVING: GEDEELD GEBOUW VOOR HET CONSERVATORIUM VAN NANTES EN DE POLE D’ENSEIGNEMENT SUPERIEUR SPECTACLE VIVANT OPDRACHTGEVER: STAD NANTES FRANKRIJK 2012-2015 © FOTO’S AUDREY CERDAN

Dwarsdoorsnede

28 INSPIRATION

EEN GOUDKLEURIGE, DUURZAME BIBLIOTHEEK

Met zijn E-BIB heeft het bureau plusofficearchitects de eerste passiefbouw bibliotheek in België op zijn naam staan. In dit project was duurzaamheid ook een kwestie van goed gekozen details. De verrassende gevel van de nieuwe bibliotheek van Sint-Pieters-Woluwe, die bijna een jaar geleden werd ingehuldigd, is helemaal goudkleurig uitgevoerd, ontworpen als een kostbaar juweel en performatief object in een weefsel van woningen. Het ambitieuze project is subtiel geïntegreerd in de huizenrijen van deze groene wijk en vormt het voorste deel van de schoolsite. Behalve voor het raadplegen van boeken is deze plaats ook bijzonder geschikt voor het uitwisselen van ideeën. De hoofdstructuur kan bovendien op diverse wijzen voor verschillende toepassingen worden aangepast. Dit vertaalt zich in een interieur met een neutrale en functionele architectuur, ruim opgezet zowel qua ruimte als verkeer. De patio middenin het gebouw regelt de

daglichttoetreding en biedt een aangename NAAM VAN HET BUREAU: PLUSOFFICE ARCHITECTS leesruimte in open lucht. WWW.PLUSOFFICE.EU

Deze bibliotheek is de eerste van dit type in België en beantwoordt aan de passiefbouwnormen. Het gebouw heeft een zeer laag energieverbruik en beschikt over diverse voorzieningen zoals een heidepomp, zonnepanelen en scheiding van het grofvuil. Dankzij deze aanpak werd gebouw door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest bekroond met de prijs ‘Voorbeeldgebouw 2014’. In diezelfde optiek werd gekozen om de gevel te bekleden met goudkleurige metalen panelen die een zachte gloed werpen op de omringende natuur. Het idee is overigens ook terug te vinden in het plafond in edelmetaal van de hoofdactiviteitenzaal, gerealiseerd door Jules Wabbes in de jaren ’60, die vandaag uit het gebouw van de Generale Bank in Brussel is gerecupereerd.

BESCHRIJVING: NEDERLANDSTALIGE BIBLIOTHEEK IN SINT-PIETERS-WOLUWE AANNEMER: IN ADVANCE OPDRACHTGEVER: DE GEMEENTE SINT-PIETERS-WOLUWE BELGIË JANUARI 2015 (OPENING) © FOTO’S FILIP DUJARDIN

Dwarsdoorsnede

+4.45 +3.55

leeszaal + volwassenen +1.86

jeugdafdeling

leestuin

+0.00

poetslokaal -0.48

+0.00

magazijn

-0.50

-1.10 -1.60 -2.22

PUBLI-REDACTIONEEL

Bitumen: futureproof, met een veelvoud aan toepassingsmogelijkheden

Bewezen duurzaamheid Het verouderingsproces van gemodificeerd bitumen verloopt zeer traag en kan gemakkelijk en voordelig tegengegaan worden door de onderhouds- en renovatiemogelijkheden. Hierdoor heeft het bitumen dak een bewezen levensduur van 40 jaar en meer en bij goed onderhoud en een extra renovatielaag zelfs tot 90 jaar.

Bitumen is al lang een algemeen erkend en veelvuldig toegepast hoogwaardig bouwmateriaal, met unieke eigenschappen, zoals duurzame waterdichting, uitstekende hechting en eenvoudige verwerking. Door productontwikkeling en toevoeging van polymeren en sterkere wapeningen zijn deze steeds verder geoptimaliseerd. De huidige eigenschappen van bitumen maken het een modern en ‘futureproof’ product dat tal van voordelen biedt.

Architecturale vrijheid De toepassingen van bitumen waterdichting zijn eindeloos. De eigenschappen van het product en de eenvoudige verwerking creëren een grote architecturale vrijheid. Dakconstructies worden door vernieuwende technieken en door strengere normen en vereisten steeds complexer. De waterdichte en sterke eigenschappen maken bitumen perfect geschikt voor functionele toepassingen: er bestaan bitumen dakbanen voor groendaken, parkeerdaken, daken met zonnepanelen en voor andere creatieve en esthetische invullingen. Bitumen is bovendien door de eenvoudige verwerking zeer geschikt voor complexe dakvormen.

Ecologische toepassingen Nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen vragen om milieuvriendelijke producten en productieprocessen. De eigenschappen van bitumen maken dat het product uitermate geschikt is voor ecologische toepassingen. Nieuwe technologieën hebben er onder andere voor gezorgd dat bitumen dakbanen perfect bruikbaar zijn voor het opvangen en hergebruiken van regenwater. De

dakbanen kunnen tevens voorzien worden van een witte reflecterende afwering waardoor deze de opwarming van de steden mee helpen beperken.

‘Nature-proof’ De productsamenstelling en de duurzame eigenschappen van bitumen dakbanen maken ze bestand tegen extreme weersomstandigheden en alle klimaattypes. Forse hagelbuien en hevige onweders vormen geen probleem en thermische schokken, ten gevolge van temperatuurverschillen overdag en ’s nachts worden probleemloos opgevangen. Ook externe invloeden zoals luchtverontreiniging en andere pollutie hebben geen vat op het product. Er bestaan bovendien membranen waaraan een beschermlaag is toegevoegd die zorgt voor een luchtzuiverende werking.

Voor meer informatie: www.bitumeninfo.be

30 INSPIRATIE

EEN CAMPUS IN BETON

IN HET NOORDEN VAN ANTWERPEN Het passiefbouwproject voor de schoolcampus Hardenvoort in Antwerpen, ontworpen door BURO II & ARCHI+I, dat zeer onlangs werd bekroond in de categorie Precast in Buildings tijdens de FEBE Element awards, combineert performantie en esthetiek. De gevel van het gebouw is sober, met variaties - in de hoogtes van de verdiepingen, de perforaties, de openingen en de reliëfs - die de functionele rigiditeit breken. Het vormt één enkel blok met het bestaande schoolgebouw en is ontworpen om in de toekomst aan andere functies te kunnen worden aangepast. Wegens een uitgebreid programma en plaatsgebrek werd de voorkeur gegeven aan multifunctionaliteit, onder andere voor de recreatievoorzieningen op de daken. Die zijn toegankelijk via brede trappen die als tribunes kunnen dienen voor evenementen. In dit project is beton alomtegenwoordig. De trappen zijn uitgevoerd in wit architectonisch antislip beton. Gelijkaardige elementen zijn gebruikt voor de inrichting van de recreatievoorzieningen (plinten, hellingen, treden, zitbanken, steunmuren …), alsook voor de tribune vlak naast het schoolgebouw die er eveneens toegang toe heeft. De gevels zijn eveneens afgewerkt in hoogwaardig prefab beton, dat voldoet aan de eisen voor een schoolgebouw: duurzaamheid, onderhoudsvriendelijkheid, weerstand, meer bepaald tegen vandalisme. Hiervoor werden sandwichpanelen in gepolijst en gezuurbeitst architectonisch beton gebruikt: aangezien het om een passiefgebouw gaat, was een grote isolatiedikte noodzakelijk (240 mm in dit geval). De planning van de werf was zeer nipt omdat in het noorden van Antwerpen zeer dringend een bijkomend schoolgebouw nodig was. Daarom heeft het bureau voor prefab gekozen, waardoor de ruwbouwtijd (ongeveer 8 400 m²) tot 6 maanden kon worden beperkt.

Opstand

NAAM VAN HET BUREAU: BURO II & ARCHI+I WWW.B2AI.COM BESCHRIJVING: SCHOOLGEBOUW IN PREFAB BETON OPDRACHTGEVER: AG VESPA AANNEMER: LOVELD AALTER, URBASTYLE PROJECTLOCATIE: ANTWERPEN REALISATIEDATUM VAN HET PROJECT: BELGIË 2014 - SEPTEMBER 2015 COPYRIGHT FOTO’S BART HEIJNENS

FEBE Elements Awards 2015 Op 26 november bekroonde de Federatie van de Belgische prefab betonindustrie voor het vierde opeenvolgende jaar de meest opmerkelijke projecten in prefab beton, ingedeeld in 4 categorieĂŤn (Bouw, Infrastructuur, Innovatief, Kleinschalig). Meer info: www.focusarchi.be

Niveau 0

Goed voor mens en leefomgeving

Akoestiek is pure wetenschap handelend over geluid en trillingen. Een materie waarover gespecialiseerde bureaus zich buigen om de effecten van akoestiek onder controle te houden. En dat blijkt ook nodig. Heel wat publieke gebouwen hebben niet altijd een optimale akoestiek. Om deze te corrigeren zijn er elegante en minder elegante oplossingen op de markt. TEKST: PHILIP WILLAERT

e akoestiek in een ruimte is afhankelijk van absorptie en terugkaatsing (reflectie) van het geluid door wanden of attributen en de grootte van de ruimte. De absorptie gebeurt door een ruwe en zachte wandafwerking. Terugkaatsing gebeurt door een gladde en harde afwerking. Wanneer het geluid veel wordt teruggekaatst, duurt het een tijd voordat het geluid is uitgestorven. Die tijd heet nagalm en kan men perfect meten. Wanneer men in een lege kerk klapt, dan hoort men dat de nagalm enkele seconden duurt. In een betonnen bunker van 10 × 10 × 10 m kan men elkaar nauwelijks verstaan door de nagalm. Een correcte nagalmtijd is een van de belangrijkste parameters voor een goede akoestiek, naast een juiste geluidsdruk, een goede verdeling van het geluid en het ontbreken van achtergrondlawaai en echo’s. Een onaangepaste nagalmtijd is niet alleen vervelend in concertzalen, maar kan bijvoorbeeld de spraakverstaanbaarheid in een klaslokaal sterk verminderen.

Akoestiek in vergaderruimtes In vergaderruimtes, conference rooms en andere ruimtes waar vertrouwelijke informatie binnen een bedrijf rondgaat, hoort de akoestiek en geluidsisolatie optimaal te zijn. Vaak is dit niet het geval en is er overspraak tussen de werkvloer en de vergaderruimte. Hierdoor is er enerzijds onrust in de ruimtes, anderzijds zal men voorzichtig met vertrouwelijke informatie moeten omgaan. In een spreek- of vergaderruimte is de akoestiek van groot belang. Spraakverstaanbaarheid is van belang voor zowel spreker als luisteraar. De spreker moet goed verstaanbaar zijn zodat de luisteraars ontspannen kunnen luisteren. Zodra de akoestiek niet in orde is, zal de spreker zich meer moeten inspannen om zich verstaanbaar te maken. Luisteraars zullen op hun beurt weer sneller afgeleid worden omdat de inspanning van het luisteren te groot is. Zowel de spreker als luisteraar zullen sneller vermoeid raken met zelfs klachten als hoofdpijn aan het eind van de dag tot gevolg.

Akoestische norm voor onderwijsgebouwen

Weghsteen nv, 2012, Arch. EGUS, Gent 86 m² Kalwall toegepast: Kalwall maximaliseert de thermische isolatie, beheert zonlicht en akoestiek.

De nieuwe norm is van toepassing voor nieuwbouw of renovaties met vergunningsaanvraag vanaf 1 januari 2013 en geldt niet voor residentiële gedeelten en nog tijdelijke constructies (< 5 jaar). De normcriteria overgenomen uit de oude normen bevatten luchtgeluidisolatie tussen lokalen en van gevels, contactgeluidisolatie tussen lokalen en achtergrondlawaai van installaties. Bijkomende eisen in de nieuwe norm betreffen ruimte-akoestiek in lokalen (inclusief eisen naar nagalmtijd en geluidsabsorptie) en geluidemissie naar naburige gebouwen. In het ontwerp van de nieuwe norm is veel aandacht besteed aan de bijkomende zaalakoestische eisen, ten behoeve van de spraakverstaanbaarheid. Zo werd een duidelijk verband aangeduid tussen de nagalmtijd, geluidsabsorptie en achtergrondlawaai.

De nieuwe akoestische norm voor onderwijsgebouwen in België (NBN S 01-400-2) is sinds 1 januari 2013 van kracht. Hierin zijn niet enkel de eisen aangepast aan de huidige vereisten, maar ook een aantal nieuwe eisen toegevoegd, waaronder nagalmtijd. Bovendien is de norm aangepast aan de nieuwe Europese grootheden, o.a. voor wat geluidsisolatie betreft, en zijn twee prestatieniveaus opgenomen: normaal comfort, volgens de normale eis, en verhoogd comfort, volgens de verhoogde eis.

32 MATERIAAL

Akoestisch comfort

Voor een optimale akoestiek zal eerst de huidige akoestiek van de vergaderruimte in kaart worden gebracht. Dat kan door het uitvoeren van een nagalmtijdmeting. Met de uitkomst van deze meting zal gezocht worden naar een akoestische oplossing die binnen het budget past, bij het interieur past en niet geheel onbelangrijk voldoende geluid absorbeert.

Zaha Hadid, Heydar Aliyev Centrum, 2012, Azerbeidzjan

HEYDAR ALIYEV CENTER IN BAKOE - ZAHA HADID Zaha Hadid Architects ontwierp het Heydar Aliyev Center na het winnen van een prijsvraag in 2007. Het gebouw contrasteert met de alom aanwezige harde betonarchitectuur uit de Sovjettijd in Bakoe. Het publieke plein rond het gebouw slingert in een vloeiende vorm en zet zich door tot in het interieur. Het vlak van het plein golft, buigt, plooit en vormt zo het cultuurgebouw. Het nieuwe cultureel centrum - 101.800 m² programma - bevat onder meer een auditorium met 1.000 zitplaatsen en museumruimten. Voorts is het gebouw opgebouwd uit ruimtevakwerken, glasvezelversterkte betonpanelen en glasvezelversterkte polyesterpanelen. Door het gebruik van glasvezel in plaats van staal in het beton zijn de panelen slanker en is het gewicht met 80% procent gereduceerd. Aan de binnenkant werd een buigbare geluidabsorberende marmerpleister onzichtbaar toegepast op de plafonds van de imposante galerij hall om een aangenaam akoestisch klimaat te scheppen. Het geluidsabsorberende materiaal laat zich onzichtbaar integreren in de fraaie dynamische architectuur van Hadid. Het akoestisch materiaal is naadloos, voegloos en akoestisch absorberend met het uitzicht van een gladde pleister. Het sobere strakke architectonisch concept van de ruimte blijft intact, maar het akoestisch comfort is dankzij de nauwelijks zichtbare porositeit optimaal, en dit vanaf slechts 30 mm opbouw.

Nagalmtijdmeting brengt huidige situatie in kaart

34 PRIKKEL

ART & DESIGN ATOMIUM MUSEUM (ADAM) Opening op 11/12/2015 www.adamuseum.be Het Art & Design Atomium Museum opent zijn deuren in december, in een deel van Trade Mart Brussels. Naast een permanente tentoonstelling van de stukken uit de privécollectie van het Plasticarium (2000 in totaal, van gewone designvoorwerpen tot kunststukken, van César, Arman, Joe Colombo, Verner Panton…) komen er in het ADAM tijdelijke expo’s over kunst en design sinds de 20e eeuw. Op 15 december zullen in het ADAM trouwens de 4 laureaten van de Belgische Prijs voor Architectuur bekendgemaakt worden. De ingang van het gebouw werd getekend door Studio Jean Nouvel en de inrichting en scenografie van de ruimtes zijn een ontwerp van het bureau Lhoas & Lhoas Archtitects.

EN MARGE … LANDSCHAP EN BIODIVERSITEIT VAN INFRASTRUCTURELE BERMEN VAN DE EUROMETROPOOL RIJSEL Van 7 tot 17/01 van 12 to 19u Gare Saint Sauveur, Pavillon Renaissance www.renaissance-lille.com/event/en-marge-paysagebiodiversite-lillois De bedoeling van het project is zicht te krijgen op de ruimtes die langs grote verkeersinfrastructuren liggen en daar een publieke functie zouden kunnen krijgen als wandelpad, ruimte voor ontspanning, natuur enz. en ze dan te gebruiken voor energieproductie (onder de vorm van de biomassa van honderden hectaren nieuw aangeplante bossen). Daarbij wordt bijvoorbeeld gedacht aan beplanting van de taluds en bermen langs snelwegen, kanalen en spoorwegen. De Eurometropool Rijsel-Kortrijk-Doornik, op Frans en Belgisch grondgebied, geldt als voorbeeld. Sinds 2011 werken wetenschappers (milieuwetenschappers, sociologen, stedenbouwkundigen…) daar samen met de diensten die de infrastructuur beheren. Er zal onder andere een synthesekaart te zien zijn op schaal 1/10.000 waarop 459 plaatsen zijn aangeduid die voor het project in aanmerking komen.

Caleidoscoop

Belgische architectuur in Parijs, leven op een verkaveling, de opening van het Art & Design Atomium Museum, Europalia Turkije... Er valt dit seizoen weer heel wat te beleven. TEKST EN SAMENSTELLING: CATHERINE CALLICO

ARCHETYPES - TURKSE ARCHITECTUUR DOORHEEN DE EEUWEN Tot 31/01/2016 www.civa.be De geschiedenis van Anatolië is er een van voortdurende beweging, verandering en het teruggrijpen naar eerdere elementen waarbij heden en verleden elkaar nooit uit het oog verliezen. De archetypes uit de Anatolische architectuur (tent, minarettoren, karavanserai…) duiken altijd wel ergens op in de hedendaagse bouwwerken van verschillende streken. Aan de hand van maquettes en grafische documenten, lezingen en documentaires kan de bezoeker zich een beeld vormen van die invloeden.

ENTRER Tot 12/01/16 Centre Wallonie-Bruxelles, Parijs www.entrer.be Met de expo, waar ook een boek bij hoort en een seizoen vol evenementen op volgt, wil Wallonie-Bruxelles Architectures vijf recente projecten in de kijker plaatsen. Het gaat voornamelijk om openbare gebouwen die een staalkaart bieden van de diversiteit van de hedendaagse architectuur: de Artothèque in Bergen, het Bloso-centrum La Fraineuse in Spa, het voormalige melkbedrijf Interlac in Dison, de Berenkuil (Verboekhovenplein) in Brussel en M-garden, het paviljoen van een verzamelaar in Ronse. Aan fotograaf Maxime Delvaux en geluidskunstenaar Christophe Rault werd gevraagd om hun kijk op die projecten te delen in de vorm van een video en een geluidsmontage, die los staan van elkaar en als het ware de dialoog aangaan met een verzameling voorwerpen die curator Audrey Contesse selecteerde per gebouw en in de respectievelijke architectenbureaus.

DESIGN DERBY België Nederland 1815-2015 Tot 29/06/2016 Design Museum Gent www.designmuseumgent.be In samenwerking met het Museum Boijmans van Beuningen in Rotterdam brengt het Design Museum Gent een overzicht van 200 jaar design in België en Nederland, van de empirestijl tot recentere ontwikkelingen zoals ecodesign. Soms levert dat verrassende gelijkenissen en verschillen tussen beide landen op. Er zijn ongeveer 500 designobjecten te zien (in gegraveerd zilver, glas of keramiek), hedendaags meubilair, creaties met textiel en grafisch ontwerp.

Elders... ➔ Tentoonstellingen Modernika. Belgische droom van een Amerikaanse stad, tot 10/04/2016, www.atomium.be

Toegepast 20.

tot 06/03/2016, Z33, Hasselt www.z33.be/fr/projecten/toegepast-20

La méthode Piano.

tot 29/02/2016, Cité de l’Architecture et du Patrimoine, Parijs, www.citechaillot.fr

Invention / Design. Regards croisés, tot 06/03/2016, Musée des Arts et Métiers, Paris, www.arts-et-metiers.net

Artistes et Architecture. Dimensions variables, tot 17/01/2016, Pavillon de l’Arsenal, Parijs, www.pavillon-arsenal.com

Korea Now! Craft, design, fashion and graphic design in Korea, tot 03/01, Les Arts Décoratifs, Paris, www.lesartsdecoratifs.fr

Le Corbusier – Mobilier (1929-1960), tot19/12, Laffanour Galerie Downtown, Parijs,

LEZING DOOR FRANÇOIS CHASLIN. DE ZAAK LE CORBUSIER 8/12 om 20u Paleis voor Schone Kunsten in Brussel www.bozar.be De recente publicatie in Frankrijk van verschillende boeken over Le Corbusier, ter gelegenheid van de 50e verjaardag van zijn overlijden, heeft een controverse veroorzaakt over zijn vermeende sympathie voor het fascisme. Een van de auteurs, architect en criticus François Chaslin die ‘Un Corbusier’ schreef, zal op die polemiek ingaan tijdens een lezing in Bozar en een genuanceerd portret van de kunstenaar proberen te schetsen. Tegelijk zal ook herdacht en gevierd worden dat 85 jaar geleden het 3e internationale Congres voor Internationale Architectuur doorging in het Paleis voor Schone Kunsten, waar Le Corbusier zijn Ville Radieuse voorstelde.

www.galeriedowntown.com

➔ Event Designers in Residence 2015: Migration, tot 31/03, Design Museum, Londen, https://designmuseum.org

The world of Charles and Ray Eames, tot 14/02, Barbican centre, Londen, www.barbican.org.uk

Moving Forward. The winning designs for the new Bauhaus-Archiv / Museum für Gestaltung, tot 29/02, Bauhaus-Archiv, Berlijn, www.bauhaus.de

The Bauhaus #itsalldesign, PROJECTIES 5. VERKAVELINGSVERHALEN Tot 10/01/2016 De Singel www.desingel.be, www.verkavelingsverhalen.be Verkavelingen krijgen vaak heel wat kritiek te slikken: mensen wonen er dicht bijeen, alles lijkt er op elkaar, het zijn wijken met een grote ecologische voetafdruk enz. En toch is het een concept dat ook zo zijn voordelen heeft. Mensen experimenteren er met manieren van samenwonen en kleinschalige handel en wekken daarvoor hernieuwbare energie op. De tentoonstelling vertrekt van een debat over wonen in Vlaanderen en benadrukt de positieve kanten van verkavelingen.

tot 28/02, Vitra Design Museum, Weil am Rhein (nabij Bazel), www.design-museum.de

Olivier Barbieri. Images 1978-2014, tot 03/01, Maxxi, Rome, www.fondazionemaxxi.it

From the World to the Museum. Product Design, Cultural, collection permanente, Museu del disseny, Barcelona, www.museudeldisseny.cat

Foster + Partners. Architecture, Urbanism, Innovation,

van 01/01 tot 14/02/2016, Mori Art museum, Tokio, www.mori.art.museum

Provocations: The Architecture and Design of Heatherwick Studio, tot 03/01, Cooper-Hewitt, New York, www.cooperhewitt.org

Frank Gehry,

tot 20/03, Los Angeles County Museum of Art (LACMA), Los Angeles, lacma.org

36 PRIKKEL LE SANCTUAIRE D’ISE. RECIT DE LA 62E RECONSTRUCTION Onder leiding van Jean-Sébastien Cluzel en Masatsugu Nishida Editions Mardaga, 34 € Het boek beschrijft de 62e heropbouw van het grote shintoheiligdom van Ise in Japan. Deze mythische plaats is de laatste van zijn soort die vanaf de 7e eeuw om de 20 jaar opnieuw wordt herbouwd. Het nieuwe heiligdom wordt gebouwd volgens het model van het oude dat daarna ontmanteld wordt. Door zijn grootte en cycliciteit heeft de werf een internationale uitstraling gekregen. In de herfst van 2013, kort na de overplaatsing van de afgod naar het nieuwe heiligdom, hebben de religieuze instanties uitzonderlijk de deuren van de oude tempel opengezet voor de auteurs van dit nieuwe werk, die onder meer de bedenkingen hebben gebundeld van de architect en de hoofdingenieur die de laatste drie wederopbouwen hebben gesuperviseerd, alsook de geheimen van de 62e wederopbouw.

LEZEN!

J. MAYER H. Could Should Would Ana Miljacki, John Paul Ricco, Georges Teyssot Hatje Cantz, in het Engels, 45 € Het Berlijnse bureau J. Mayer H. und Partners ontwikkelt projecten op het kruispunt van architectuur en nieuwe technologieën, gelinkt aan het menselijk lichaam en de natuur. Enkele recente en/of toekomstige internationale werken: de herinrichting van de Plaza de la Encarnación in Sevilla, het gerechtsgebouw van Hasselt, openbare infrastructuurprojecten in Georgië, zoals een luchthaven in Mestia of de grenspost van Sarpi, de gevel van een garage in Miami, de FOM-Universiteit en de woontoren Rhein740 in Düsseldorf...

ervaring met de Franse ecosteden, de geheimen van de 62e wederopbouw van het grote shintoheiligdom in Ise in Japan, een Europese architectuuratlas … en andere architectuurreferenties van hier en elders. TEKST EN SAMENSTELLING: CATHERINE CALLICO

THE STATE OF THE ART OF ARCHITECTURE Joseph Grima, Sarah Herda, Andrea Bagnato, Irene Sunwoo Lars Müller Publishers, in het Engels, 55 € Als nieuw mondiaal platform ter zake is de architectuurbiënnale van Chicago tevens de grootste van Noord-Amerika, met een honderdtal deelnemers uit meer dan 30 landen, wier werk de limieten van het architectuurgedachtengoed en van de productie test. De meesten hebben hun praktijk na 2000 opgericht. Dit werk is een aanvulling bij de biënnale van 2015 en omvat 90 originele teksten van vooraanstaande architectuurbeoefenaars en theoretici, kunstenaars en conservatoren, die de huidige staat van de architectuur in de wereld in vraag stellen.

RENE GREISCH INGENIEUR ARCHITECTE Pierre Henrion (teksten), Jean-Luc Deru (foto’s) Prisme Editions, 49 € Het werk, dat de gelijknamige reizende tentoonstelling aanvult, vertelt de loopbaan van ingenieur en architect René Greisch, de referentie van de hedendaagse Belgische bouwkunst, en analyseert de methodologieën en innovaties die hij in de tweede helft van de 20e eeuw heeft ontwikkeld. Greisch richtte zijn adviesbureau op in 1959 en produceerde in meer dan 40 jaar een veelzijdig en gewaagd maar ook technisch en vormelijk perfect oeuvre. Woningen maar vooral ook voorzieningen van collectief belang zoals de multifunctionele hal van Bergen, het Trifacultair gebouw van de Universiteit van Luik, of nog de installaties van beg in het wetenschapspark van Sart Tilman.

VILLES EN TRANSITION. L’EXPERIENCE PARTAGEE DES ECOCITES Editions Parenthèses, coll. Grands territoires, 22 € Ecosteden, die vanaf 2008 in Frankrijk zijn ontstaan als ‘laboratoria van de duurzame stad’, worden door de overheid gefinancierd in het kader van innovatieve projecten op het vlak van stadsontwerp, mobiliteit, hulpbronnenbeheer en energieterugwinning. Het boek beschrijft de meest succesvolle initiatieven en verschillende inrichtingsstrategieën die op eender welk grondgebied kunnen worden toegepast.

SPACE OF PRODUCTION Projects and Essays on Rationality, Atmosphere, and Expression in the Industrial Building. Onder leiding van Jeannette Kuo. Park Books, in het Engels, 48 € Het werk maakt een studie van exemplarische industriële structuren ontworpen door onder meer Peter Behrens, Félix Candela, Herzog & de Meuron, Albert Kahn, Louis I. Kahn, Robert Maillart, Pier Luigi Nervi, Auguste Perret en Jean Prouvé. Het omvat tevens interviews, essays en werken van studenten die voortvloeien uit onderzoek verricht door de afdeling Architectuur van de Ecole Polytechnique Fédérale van Lausanne.

ATLAS OF EUROPEAN ARCHITECTURE Markus Sebastian Braun en Chris van Uffelen Braun Publishing, in het Engels, 78 € Aan de hand van emblematische projecten verkent dit nieuwe referentiewerk de Europese architectuur in al haar verscheidenheid (particuliere woningen, woon- en kantoorcomplexen, culturele, educatieve, religieuze en onderzoeksinstellingen, infrastructuurprojecten e.d.) en haar evolutie, gekenmerkt door nieuwe bouwstijlen, een terugkeer naar lokale traditionele methodes en een streven naar duurzaamheid.

En ook nog... Dominique Bidou, Le développement durable, une affaire d’entrepreneurs, Editions PC, www.editionspc.fr, 20 €

Frédérick Ljung, Mike Archambault, Le béton empreinte - Volume 1. Le béton décoratif, Eyrolles, www.eyrolles.com, 15,90 €

Roberto Fabbri, Max Bill. Espaces, Infolio, www.infolio.ch, 12 €

Matthias Albrecht Amann en Roland Züger, Carsten Lorenzen. Housing DK-DE, Hatje Cantz, www.hatjecantz.de, 58 €

Philip Jodidio, 100 Bâtiments verts contemporains, Taschen, www.taschen.com, 39,99 €

James Corner Field Operations, Diller, Scofidio+Renfro, The High Line, Phaidon, www.de.phaidon.com, 69,95 €

Malene Birger, Move and Work, Te Neues Gb, www.teneues.com 79,90 €

Henry Plummer, The Architecture of Natural Light, Thames & Hudon, www.thamesandhudson.com, 22,50 €

Hoe optimaler een huis is geïsoleerd, hoe beter. Dat is vandaag de teneur die veelal heerst bij zowel overheid, architectuuragentschappen als bouwheer. De hamvraag luidt evenwel: is dat wel zo; hoe gezond is een doorgedreven isolatie van de woningschil en wat kan ventilatie daarin betekenen ? TEKST: PASCAL DEWULF

38 MATERIAAL

Isolatie en ventilatie: twee handen op één buik

ie vandaag de EPB | EPC score van een woning bekijkt, wil liefst dat die zich volledig aan de linkerzijde van de energieprestatiesgrafiek (het groene deel) bevindt. We kunnen er niet omheen: een degelijke isolatie komt het wooncomfort en de algehele milieuscore van een woning zeker ten goede. Feit is echter ook dat zowel overheid, bouwheer als architect vandaag steeds verder lijken te willen gaan in het isoleren van woningen om zo de vooropgestelde normen voor 2020 te halen.

we spaarzaam dienen om te gaan met het aanbrengen van isolatie? Helemaal niet. Een energiezuinige woning staat of valt vandaag immers nog altijd met een degelijke isolatie van spouwmuren, vloeren, ramen, daken, kruipruimtes, holtes van nutsleidingen, ... De enige juiste conclusie moet dan ook zijn dat hoe meer een woning wordt geïsoleerd, hoe beter en regelmatiger ze moet worden geventileerd.

Gecontroleerde verse lucht (On)gezond leefklimaat Isolatie maakt een woning weliswaar energie-efficiënt maar hoe meer doorgedreven wordt geïsoleerd, hoe dichter de woning komt te zitten met alle gevolgen vandien: er kan niet voldoende verse lucht worden aangevoerd terwijl verontreinigde lucht tegelijkertijd slecht kan worden geëvacueerd. De eerste zichtbare signalen van een overgeïsoleerde woning zijn doorgaans condensatie of schimmelvorming op de ramen alsook plaatsen waar het vocht dat niet geëvacueerd raakt, zal neerslaan. Bovendien ontstaat een ongunstig leefklimaat binnenin de woning dat de gezondheid van de bewoners niet ten goede komt. Betekent dit dat

Over een correcte ventilatie gesproken: de meeste moderne woningen doen zulks via een ventilatiesysteem. Dat is nodig want de nieuwe energieprestatienormen voorzien immers niet enkel meer in isolatienormen maar ook in ventilatienormen. Sinds de EPB-regelgeving is correct ventileren dan ook verplicht. De regelgever is er immers willens nillens moeten achterkomen dat de normen die hij oplegt op het vlak van isolatie op termijn voor een ongezond leefklimaat zorgen. Onder ventilatienormen wordt in die optiek niet verstaan om op vrijwillige basis ramen op kiepstand te zetten maar wel een systeem dat zorgt voor een gecontroleerde aanvoer van verse lucht alsook de afvoer van vervuilde lucht met als doel een gezonde luchtkwaliteit zonder daarbij zogenaamde kortsluitstromen te genereren die voor een ongecontroleerde ventilatie zorgen. Onder

gecontroleerde ventilatie moet dan ook wel degelijk begrepen worden dat de juiste hoeveelheid verontreinigde lucht moet worden vervangen door zuivere lucht met een zo minimaal mogelijk energieverlies.

Van simpel naar complex

Het summum van Zonwering

Een correcte ventilatie bestaat dan ook uit toevoer én afvoer van lucht. Zowel de toevoer als de afvoer kan daarbij natuurlijk of mechanisch geregeld worden. Het meest rudimentaire systeem is het zogenaamde type A waarbij zowel aan- als afvoer gebeurt op een natuurlijke manier. De lucht komt via ramen of ventilatieroosters naar binnen en gaat bijvoorbeeld via schoorsteen, afvoerroosters, ... weer naar buiten. De luchtverversing kan op die manier niet echt gecontroleerd gebeuren. Er zijn weliswaar zelfregulerende ventilatieroosters waarbij de openingen verkleinen wanneer het bijvoorbeeld hard waait maar de controle over de luchtstromen blijft gebrekkig. Bij vochtig of koud weer verloopt de ventilatie bovendien minder optimaal.

Voor elk wat wils Ventilatiesystemen van het type B gaan gecontroleerd (lees mechanisch) lucht aanvoeren en natuurlijk afvoeren. Buitenlucht wordt gecontroleerd via een ventilator het huis binnengebracht. Hierdoor ontstaat binnenshuis een lichte overdruk waardoor vervuilde lucht als het ware naar buiten wordt geperst via ventilatieroosters, open ramen, ... Ventilatiesystemen van het type C en C+ doen net het tegenovergestelde: natuurlijke aanvoer en mechanische afvoer. Gevolg: een lichte onderdruk binnenshuis. Hierdoor wordt verse lucht als het ware naar binnen gezogen, doorgaans via de droge ruimtes en mechanisch weer afgevoerd. Dit systeem wordt vaak toegepast omdat het minder complex is en minder duur is dan andere types. Ventilatiesystemen type D of balansventilatie wordt vandaag in heel wat nieuwbouw woningen toegepast. Vooral in nul-energiewoningen of passiefwoningen bewijzen ze hun nut. Omdat het hier om volledig gecontroleerde aanen afvoer van lucht gaat, kan bij dit systeem bovendien een warmtewisselaar worden toegepast. Zo kan koude buitenlucht worden opgewarmd door de warmte van de uit de woning geëvacueerde lucht te recupereren. Cruciaal bij dit systeem is naast de hogere kost het correcte en regelmatig onderhoud van buizen en filters. Zoniet bestaat opnieuw het risico op een ongezonde leefomgeving binnenshuis. In de filters en buizen van het balansventilatiesysteem nestelen zich op termijn immers allerlei elementen zoals schimmels, stof, vochtpartikels, chemische/organische elementen uit de buitenlucht, ongedierte, ... Conclusie: een degelijke isolatie is een absolute must voor een energie-efficiënte woning maar een coherente ventilatie is dat evenzeer.

Zonwerings Screens met Soltis 99 overtuigen door hoog visueel komfort en transparantheid

Architect Gehry heeft het “Dr Chau Chak Wing gebouw” ontworpen om de nieuwe thuisbasis te worden van de technische universiteit in Sydney. Met dit concept focust hij zich vooral op de interne ontwikkeling van het gebouw om een creatieve atmosfeer, in combinatie met rustige leslokalen, te creëren. - Binnen zonwering Soltis 99 om een perfecte integratie met het design te behalen - Uitstekend thermisch comfort en transparantie - Een perfecte balans tussen licht en schaduw

www. sergeferrari.com

40 ZOOM

In de tegenwoordige kantoorinrichting speelt kleur een toenemende rol. Maar ook groen en een fris binnenklimaat geven de werkgever een goed gevoel. Het nieuwe werken schenkt heel wat nieuwe opties. TEKST: PHILIP WILLAERT

leuren maken het kantoor. Het effect van kleuren is al eeuwen gekend maar het toepassen van al die kleurwijsheid bleef uit. Tal van kantoren ogen flets en saai. Gelukkig constateren we een ommezwaai. Een likje verf doet wonderen en dat hebben verffabrikanten geweten. Niet alleen op het werk, ook thuis en in de verzorgingssector breken kleuren door al naargelang de functies van de ruimte. Sommige van deze producenten pakken uit met een kleurbox waardoor schildersbedrijven een duwtje in de rug krijgen voor het verstrekken van kleuradvies. Het kleurgebruik in kantoren gaat veel verder dan er leuk uitzien.

Stimulerende werkomgeving De meeste organisaties gebruiken een vrij homogeen kleurenpalet. Wit, grijs, beige en soms een toef blauw vooral in administraties. Vrolijk word je daar niet van. Je goed voelen op je werk is een belangrijk uitgangspunt. Kleur is één punt. In werkelijkheid gaat het in de werkomgeving om veel meer dan kleur alleen. Meubilair, maar ook geuren, licht, stoffen en groen vormen belan-

Fris ogende en fris ruikende kantoren

KLEURTHEORIEËN: Newton en Goethes Zur Farbenlehre Daarin zijn twee belangrijk stromingen te onderscheiden. In 1810 publiceerde Johann Wolfgang von Goethe zijn boek Zur Farbenlehre. Hierin komt naar voren dat kleur ontstaat uit het dynamische spel van donker en licht. Hij ging niet uit van Newtoniaanse analytische meetkundige aspecten van kleurfenomenen, maar richtte zich op de eigenschappen van hoe fenomenen worden waargenomen. Sindsdien maakt de wetenschap onderscheid tussen het optische spectrum (zoals geobserveerd door Newton) en het fenomeen van menselijke kleurperceptie zoals gepresenteerd door Goethe. grijke parameters om werknemers een stimulerende werkomgeving te bieden. Ook hygiëne en geuren spelen in dit perspectief een aardig mondje mee. Een bedrijf als Cogitans lanceert Free Air Experience waarbij een nette biotische omgeving ontstaat waarin het goed leven en werken is. Kleuren zijn belangrijk maar alleszins ook geuren en een gezonde binnenklimaat en -atmosfeer. Jo Pannecoucke van Cogitans: “Het zich goed voelen in een binnenmilieu is meer dan een prachtige ruimte met mooie meubels. Het is de toevoeging van het extra comfort van schone lucht. Onze woon-of werkomgeving wordt vooral van binnenuit vervuild. We merken dat meer en meer organisaties, bedrijven, wooncorporaties, immokantoren hotels en fitnesscentra op Free Air Experience beroep doen om het binnenklimaat te zuiveren van onzichtbare vervuiling en toxines. Zeg nu zelf wie wil in de stank werken. Een woning met een reuk geraak je nooit kwijt, een kantoor waar het onwel riekt is allesbehalve een stimulerende omgeving....ga zo maar door ”.

Quick win-formule Aan kleuradvies en geuradvies worden nauwelijks aandacht besteed. Inrichters van kantoren richtten zich veel

meer op vormen dan op kleur en geur. Nochtans kan kleuradvies en geuradvies elke werkgever heel wat bijbrengen. Hoe kan je het zintuiglijke prikkelen? Bent u van plan uw kantoor een likje verf te geven, dan bent u bij hen op het goede adres. Het is een quick win-formule waarvan het resultaat een zinnenprikkelende uitwerking heeft. Rood heeft een heel andere uitwerking dan bijvoorbeeld wit. Er zijn de warme en koele kleuren. Zo komt men vanzelf bij de kleurentheorieën uit.

In onze genen De effecten van koude en warme kleuren zijn niet uit de lucht gegrepen, ze zijn wetenschappelijk gekwantificeerd. Verzadigde kleuren geven nu eenmaal energie. Voor kleuradviseurs is dit een objectief en meetbaar gegeven, een dankbaar argument om bedrijfsmanagers te overtuigen van het effect van verschillende kleurtoepassingen. Een al te homogeen kleurenpallet stimuleert onvoldoende onze hersenen. Het is belangrijk om een evenwicht te vinden. Ons lichaam komt van bij het ontstaan van de mens uit een evenwichtig milieu. Mensen keken tegen een donkere aarden ondergrond aan bezaaid met groene struiken/bossen die afstaken tegen een lichte hemel. De blauwe hemel gaf de oermens een veiligheidsgevoel. Een mooie lucht is optimistischer dan een donkere dreigende hemel. Die ervaringen met kleur zit letterlijk in onze genen. Als we rood zien, maken we ons op om te vechten of om te vluchten.

Functie van de kantoorruimte Voor het inkleuren van de werkplek is het belangrijk te weten welke functie waar wordt uitgeoefend. Die kennis vertaal je in een bepaalde kleur en materiaal. Neem bijvoorbeeld de afdeling boekhouding. Hier gebruik je het best geen vivante kleuren maar eerder koele kleuren voor de rust, de concentratie en het introverte.

Salesafdeling gaat voor warme kleuren Een salesafdeling daarentegen verdraagt veel gemakkelijker warme kleuren. Goed voor de adrenaline en warme kleuren zorgen ook voor een meer extraverte houding wat op deze plek goed van pas komt. Ook de telemarketing staat open voor een vivante kleuraanpak. Maar pas op met rood. Rood kun je maar best doseren, het is erg dominant en mensen reageren er heel sterk op. Van belang is dat men in kantooromgevingen goede accenten legt. Vaak zijn recepties wat flets onzichtbaar,

FENG SHUI Sommige adviseurs nemen er graag een vleugje Feng Shui bij. Ze putten er nuttige wenken uit zoals het zichtbaar maken van de inkom. Veel bedrijven gaan daar behoorlijk achteloos mee om. Met een mooie voordeur of inkomhal presenteert een bedrijf zich naar de buitenwereld. Daar kan men maar best zorgvuldig mee omspringen. Nog al te vaak is de hoofdingang verstopt. Fout dus. Ook van groot belang is de oriëntatie. Het is een basisbehoefte die ons een gevoel van veiligheid geeft. Het toepassen van Feng Shui brengt meer succes, levensvreugde en harmonie op kantoor, zo beweren de aanhangers.

maak ze zichtbaar met warme kleuren als geel, rood, oranje of bruin. Een combinatie van warme kleuren bevordert het contact en dat is hier mooi op zijn plaats.

Teveel aan kleur geeft stress De kopieerhoek schilder je best niet in een te warme kleur. Medewerkers gaan zich dan sneller storen aan de geluidsoverlast.Er zijn kleuren als limoengroen waar veel geel in zit. Geel prikkelt de hersenen. Grijs daarentegen blust uit en geeft geen blij gevoel zoals oranje. Grijs maakt somber. Let op! Turkoois en limoen vervelen snel. Een witte werkkamer stimuleert van zijn kant te weinig door een tekort aan kleur. Teveel aan kleur geeft dan weer stress. Een gouden raad: laat het oog rusten door witmomenten in te lassen.

Rood is natuurlijk niet de enige kleur die een bepaalde sfeer opwekt. ❙ Blauw. Schept afstand. Doet voorwerpen kleiner en verder weg lijken. Wordt ervaren als een stille, rustgevende kleur.

Huiselijke kleuren in de cafetaria Bedrijfscafetaria waren tot voor kort de saaiste plekken op aarde om je boterhammetjes te verorberen. De laatste jaren zien bedrijven het nut in van een mooi en prettig ogend cafetaria. In een cafetaria kan je naast eten ook informeel brainstormen. Cafetaria maken vandaag deel uit van de bedrijfscultuur. In elk geval past hier een huiselijk kleurpallet. Warme bruinen in combinatie met accentkleuren geven uw cafetaria net dat ietsje meer. Gebruik in geen geval blauw of paars, kleuren die de eetlust verlammen. Houd voor ogen dat medewerkers zich hier fysisch en mentaal aansterken.

❙ Rood. Schept nabijheid. Doet voorwerpen dichterbij en groter lijken. Is een opwekkende kleur die de aandacht trekt. In grote hoeveelheden wordt ze benauwend. ❙ Wit. De meest neutrale kleur. Maakt de ruimte groter en straalt rust uit. ❙ Groen. Een rustgevende, neutrale kleur. ❙ Oranje. Geeft een aangename sfeer aan een ruimte. ❙ Geel. Een kleur met een vriendelijke uitstraling. Naargelang van de kleur waarmee ze gecombineerd wordt straalt geel een andere sfeer uit. In combinatie met oranje bijvoorbeeld zorgt geel voor een uitermate gezellige sfeer. ❙ Bruin. Straalt gezelligheid uit. Bruine wanden doen een ruimte kleiner lijken. ❙ Zwart. Overheerst en doet ruimten kleiner ogen. Zwarte voorwerpen komen zakelijk en functioneel over. Donkere wanden absorberen veel licht. Gevolg: een donkergeverfde ruimte heeft meer of sterkere lampen nodig.

42 ZOOM

KLEUREFFECTEN Waarom zijn de telefooncellen in Groot-Brittannië rood geverfd? Reden één: omdat rood de aandacht trekt. Maar er is nog een reden: wie een tijd in een rode ruimte verblijft krijgt het benauwd. Dat komt goed uit: zo houden Britten hun telefoongesprekken kort en wordt de rij wachtenden niet te lang.

KANTOORMEUBILAIR: neutrale of knallende kleuren? Kantoormeubelen kunnen qua productkwaliteit erg lang mee en worden daarom ook over meerdere jaren afgeschreven. Wanneer gekozen wordt voor al te knallende kleuren, dan komen ze in hun beleving na een paar jaar al als “vervelend” en gedateerd over. Kantoormeubelen worden daarom vaak in zeer neutrale kleuren gekozen en het eigentijdse of trendy “kleurtje” wordt aangebracht in de kleur van de stoelbekleding die 6 à7 jaar meegaat.

Kies voor een policy Het is van belang in een kantoor bedrijfsruimtes te diversifiëren. Houd ook voor ogen dat je voor deze ruimtes duidelijk kiest voor een policy. Een open landschapskantoor is oké maar hardop overleggen aan de bench is not done. Het is van belang te weten hoe je met de ruimte omgaat. De inrichting van het kantoor reikt verder dan investeren in een dure designstoel. Het erop nahouden van een geïntegreerde visie is minstens even belangrijk.

Licht voor elk moment Goed licht op kantoor in functie van de specifieke activiteit is een belangrijke voorwaarde om te voldoen aan de best mogelijke arbeidsvoorwaarden. Het moet tegelijk de communicatie stimuleren, de informatiestroom ondersteunen en de waarneming bevorderen. Overal waar mensen in kantoorruimtes samenkomen om informatie uit te wisselen, innovatieve ideeën te ontwikkelen of nieuwe projecten te bespreken, moet licht een atmosfeer scheppen waarin verstand, zintuigen, gevoelens en bewustzijn in gelijke mate aangesproken worden. Dit geldt des te meer nu de

overgang naar een service-, informatie- en kennismaatschappij vooral door het groeiende belang van communicatie, samenwerking en creativiteit wordt gedragen. Hier sluimert een aantrekkelijk economisch groeipotentieel. Alerte fabrikanten zijn zich daarvan bewust. Er zijn al producten op de markt die verschillende belevingswerelden met licht creëren. Onder meer gaat de aandacht hierbij naar licht in de werkomgeving. Een belangrijk uitgangspunt vormt de flexibiliteit in de architectuur van het licht. Beoogd worden zoals aangehaald: een betere communicatie, motivatie en prestatie. Niet alleen op kantoor, ook op scholen.

Warm-koud-warm Men constateert een toenemende interesse voor lichtmanagement bij bedrijven. Er moest eerst wat marketing en informatie aan voorafgaan om het kantoorcomfort ervan kenbaar te maken. Vandaag is er een toenemende vraag naar flexibel licht. Flexibel op kantoor houdt in dat ‘s morgens warm geel licht wordt gedoseerd, vervolgens schakelt men over op koud en activerend blauw licht en tegen de avond is warm licht weer aan de orde. Er bestaat software op de markt om het licht in kantoren flexibel te laten meegroeien. Volgens de wensen van de verschillende gebruikers kunnen met dit systeem lichtwensen afzonderlijk worden geprogrammeerd.

‘Connector Building’ ® Geregistreerd handelsmerk - een HunterDouglas® product

Brussels Airport Company

Fotografie: Georges de Kinder

Hoogstaand esthetisch en technisch ontwerp Hunter Douglas leverde voor ‘Connector Building’ ca. 11.000 m² verschillende plafondtypes waaronder het 300C plafondsysteem met convex gebogen panelen, 300C-panelen op speciaal ontwikkelde gesegmenteerde dragers en bandraster- en inhaakplafonds. Hunter Douglas Belgium NV

Industriezone E17/1080 - Dijkstraat 26 - 9160 Lokeren T +32 (0)9 340 44 66 - F +32 (0)9 340 44 86 - info@hunterdouglas.be - www.hunterdouglas.be

152575_Adv_Curved FocusArchi_NL_170x126.indd 1

Project : Connector Building, Brussels Airport Zaventem Product : 300C-, bandraster- en inhaakplafonds Architect : CHTM Chapman Taylor Buro Happold - Moss

26-10-15 15:36

44 TRAVEL

Dubai: speeltuin van architecten Het gaat goed met Dubai. Het emiraat staat momenteel geboekstaafd in de top vijf van snelst groeiende economieën. Dat reflecteert zich uiteraard ook in de bouwprojecten die er op stapel staan.

Dubai kan zonder meer worden bestempeld als dé natte droom van architecten. Geen enkele architecturale uitdaging wordt er uit de weg gegaan en de gebouwen en projecten die er van de tekentafel komen, zijn vaak van een ongekend niveau. De nieuwste projecten die er op stapel staan, vormen daarvan alvast het levende bewijs: een kanaal dwars door de stad, de grootste twin-towers ter wereld, ‘s werelds grootste onderwaterhotel of ook ‘s werelds eerste volledig klimaat-gecontroleerde buurt. TEKST: PASCAL DEWULF EN FOTO’S: JUMEIRAH GROUP | NATURALBORNWRITERS.COM | DOT

ven leek het erop dat de ongebreidelde architecturale groei van Dubai tot een halt zou komen na de financiële crisis van 2008 maar wie er vandaag rondloopt, merkt dat dit emiraat (één van de Verenigde Arabische Emiraten) op vlak van architecturale hoogstandjes aan een nieuwe boom is begonnen. De bouwwerven rijzen er opnieuw als paddestoelen uit de grond en de fabelachtige expansie van de stad in de woestijn is wederom springlevend.

Nieuw district Het gaat goed met Dubai. Het emiraat staat momenteel geboekstaafd in de top vijf van snelst groeiende economieën. Dat reflecteert zich uiteraard ook in de bouwprojecten die er op stapel staan. Het kanaalproject is er alvast één van. Dat miljardenproject zal ervoor zorgen dat een 3.2 km lang kanaal ‘Business Bay’ (het centrale zakendistrict in Dubai) zal verbinden met de Arabische zee zodat welgestelde locals en expats er op een stijlvolle manier door de stad kunnen navigeren. Voorts zal het kanaal, waarvan de infrastructuurwerken al voor zowat de helft zijn gerealiseerd, worden geflankeerd door luxueuze woonunits, jachthavens, shoppingcentra, ... Het zes miljoen vierkante meter tellende mega-project Dubai Creek Harbour sluit alvast perfect aan bij het kanaalproject. Het voorziet immers in de ontwikkeling van een compleet nieuw district in Dubai met zes state

of the art woontorens, restaurants, shoppingcentra, faciliteiten bij het water en als kers op de taart twee raketvormige wolkenkrabbers die ‘s werelds grootste twin-towers zullen vormen. Geen slechte comeback voor een emiraat dat toch ook een aantal rake klappen kreeg tijdens de financiële crisis.

De aarde in zee De 828 meter hoge Burj Khalifa die in 2009 werd voltooid maar die anderhalf jaar voordien al de titel van hoogste toren op zijn naam mocht zetten, is nog zo’n architecturaal hoogstandje. Het lijkt wel of ze in Dubai alles in vergrotende trap willen doen. Het zicht van de immens hoge toren - een ontwerp van het Amerikaanse architectenbureau Skidmore, Owings and Merrill uit Chicago - is alvast adembenemend. Wie even zijn blik laat ronddwalen, merkt al snel de contouren van ‘The Palm’ (het eilandproject in zee in de vorm van een palmboom) en het prestigieuze ‘The World Islands’ project op. Vandaag lijkt het of de voltooing van dat laatste zich stilaan opnieuw verder zet. Van aan de waterkant lijkt de kunstmatige archipel, vier kilometer uit de kust van Dubai, op een samenraapsel van zandbanken maar vanuit de lucht zijn eilandjes zichtbaar die samen duidelijk de continenten van de aarde vormen. Dubai kan zonder meer worden bestempeld als dé natte droom van architecten.

Bouwen op het water zat al in de portfolio van Dubai maar nu willen ze er nog een stapje verder gaan door een hotel onder water te bouwen. De plannen van het Water Discus Hotel, aan de hand van het ontwerp van het Poolse bedrijf Deep Ocean Technology, zien er alvast indrukwekkend uit.

Ministad onder water Bouwen op het water zat al in de porftolio van Dubai maar nu willen ze er nog een stapje verder gaan door een ministad onder water te bouwen. Zo lijkt het er althans op wanneer we de plannen bekijken van het Water Discus Hotel aan de hand van het ontwerp van het Poolse bedrijf Deep Ocean Technology. Het hotel zal bestaan uit twee gigantische, schijfvormige volumes waarvan één zich op pijlers boven het water zal bevinden terwijl het andere volume op de zeebodem zal rusten. Het laatste beslaat 21 kamers met onderwaterzicht, een bar en een duikcentrum. De twee volumes zullen met mekaar verbonden zijn via kolomstructuren en een verticale schacht voor trappen en liften. Kleinere schijven boven de waterspiegel zullen onder andere dienst doen als heli-platform. Toegegeven, het Water Discus Hotel zal niet het eerste onderwaterhotel ter wereld zijn - er is bijvoorbeeld ook al een onderwaterhotel op de Malediven - maar het zal wel gelijk het grootste en meest extravagante worden in zijn soort.

Stad onder een koepel In Dubai zijn ze alvast niet onder de indruk van al die plannen want momenteel ligt alweer een nieuw en zo niet nog ongelofelijker project op tafel: ‘s werelds grootste volledig, klimaatgecontroleerde mega-resort. ‘Mall of the World’ zoals het project werd gedoopt is een idee van projectontwikkelaar Dubai Holding dat moet voorzien in een 450 hectare groot resort met een shoppingcentrum van zowat zevenhonderdvijftigduizend vierkante meter verbonden door een wandelstraat van om en bij de zeven kilometer. Het project moet met een flonkerend theaterdistrict en een gigantische themapark jaarlijks zowat 180 miljoen bezoekers aantrekken. Op zich lijkt het allemaal immens maar de grote architecturale uitdaging zit hem in het feit dat het hier om een volledig klimaat-ge-

De Burj Al Arab, het luxehotel dat als een groot zeil in zee lijkt te dobberen, staat ook vandaag nog altijd synoniem voor de architecturale creativiteit van Dubai.

Dubai wil steeds meer een echte staat zijn waar mensen niet enkel tijdelijk verblijven maar zich ook definitief vestigen om gewoon te genieten, te leven en te werken.

controleerde architectuur zal gaan waarbij de gebouwen en de verbindingen met de straten en pleinen volledig zullen worden overkoepeld met inklapbare koepels. Tijdens de bloedhete zomermaanden zullen de glazen koepels het district bedekken en met behulp van een aircosysteem de artificiële stad een fris en aangenaam klimaat bezorgen. Tijdens de wintermaanden worden de koepels echter ingeklapt waardoor aangenaam frisse lucht naar binnen kan stromen.

Echte stad Het mag duidelijk zijn, Dubai is nog steeds synoniem met het grote, snelle geld en de gouden bergen maar toch wil het meer zijn dan dat. Het emiraat wil ook steeds meer een echte staat zijn waar mensen niet enkel tijdelijk verblijven maar zich ook definitief vestigen om gewoon te genieten, te leven en te werken. De plannen klinken groots, de ambitie evenzeer. Wordt vervolgd.

46 D(ECO)

Kostbaar en subtiel Op het laatste salon van Maison & Objet draaide alles rond de voorliefde voor wat zeldzaam is, de zoektocht naar het unieke en het kostbare, kortom alles wat ons leven mooier kan maken.

Inspiratieruimte Precious door Elizabeth LERICHE.

Eigen haard is goud waard Goud doet dus subtiel weer zijn intrede. Het wordt opnieuw gebruikt in de decoratieve kunst en geeft aan dat de 16e en 17e eeuw opnieuw een bron van inspiratie zijn, maar het is geen kwestie meer van bling-bling. Goud is betaalbaar en komt terug in gepatineerde, gehamerde, geborstelde en verouderende effecten waarbij soms wordt gekozen voor de ongewone combinatie van gebeeldhouwde, geciseleerde en versierde materialen. Met de creativiteit van een goudsmid wordt het genre zo vernieuwd. Trendwatchers als Elizabeth Leriche kunnen hun hart ophalen aan goud. “Van de eenvoudigste dingen maakt goud een lust voor het oog, het schept contrast en uitstraling en laat het decor beter tot zijn recht komen. In combinatie met zwart kan het een hele ruimte, een vloer, een trap tekenen”, vult ze aan. Het past erg goed bij fluweel, leer, marqueterie, vast tapijt, goudbruine tegels en ander motiefpapier dat het op dit moment erg goed doet. De nieuwe goudkoorts viel ook op in oktober in Londen, tijdens het Pavilion of Arts and Design (PAD). Stand na stand eisten vergulde motieven op de meest hedendaagse stukken en meubels alle aandacht op. Volgens François Bernard, stichter van het agentschap Croisements en een van de observatoren van M&O, is dat niet zozeer een kwestie van rijkdom ostentatief te etaleren maar wordt al wat kostbaar is als een extra gezien, een vorm van overvloed. “Gezwollen vormen om te komen tot iets unieks.” Ergens is het een manier om de nieuwe invloed van de barok in de verf te zetten.

niek en zeldzaam. Zo kondigden het professionele Parijse salon Maison & Objet (M&O) en zijn Observatorium vorige herfst “Precious” aan, een zoektocht naar het kostbare. Het moet mensen uitnodigen om hun leefwereld te verfraaien en de uitvoering van het initiatief ligt in de handen van Elizabeth Leriche, directrice van het gelijknamige trendbureau en lid van het Observatorium voor M&O. Bezoekers van het salon kunnen zich vergapen aan objecten gaande van geslepen en ingelegde stenen tot met messing beklede, vergulde en gouden stukken.

Reflective Crystal door Maxime ANSIAU.

Crystal Rock van designer Arik LEVY.

Lost Fragment door Based Upon.

Precious by Elizabeth LERICHE.

TEKST: ANNE-CLAIRE HERVET

2016 wordt JANUARY 23-27, 2015 / SEPTEMBER 4-8, 2015 D VILLEPINTE

Verstrengelde vertakkingen in corian gerealiseerd door de architecten Nicolas Mevel en Bernard Malecamp.

« WILD » www.focusarchi.be

Onder het goedkeurend oog van het zeldzame en unieke

Kostbaarheden doen uiteraard ook en vooral denken aan verfijnd François Bernard mag op zijn beurt vakmanschap en aan al wat zeldzaam is. Dat kan Nicolas Mevel, het nieuwe thema toelichten dat het architect en hoofd van het Parijse agentschap NMA, alleen maar Observatorium van Maison &être Objetréférencé beamen. “Als het gaat om binnenhuisinrichting, Vous souhaitez sur notre site ? dan dragen materialen die door de handen van een vakman gegaan zijn alleen maar bij tot gekozen heeft voor het salon van 22 tot die exclusiviteit. Tegenwoordig signaler un changement d’adresse ?willen klanten vooral een persoonlijke 26 januari 2016 in Paris Nord Villepinte. invulling geven en dingen naar waarde schatten.” Je kunt zelfs een contactez-nous ! zekere trots bespeuren bij mensen die een beroep doen op vaklui. «’Wild’ zal gaan over het kostbare Er wordt lokaal gewerkt. Er wordt gekeken hoe een project ontstaat, van de natuur en over de elementen wat de waarde van het ruwe materiaal is en vooral hoe het bewerkt daarrond», benadrukt hij enthousiast. wordt. Eigenlijk is vooral het kunstambacht een kostbaar en onmisbaar goed. Elizabeth Leriche bevestigt: “Dat is een meerwaarde ten « Ik ga aan de slag met de onbewerkte opzichte van de hypermondialisering, die maakt dat je overal hetzelfde delen van onze aarde, ongerepte vindt. Consumenten zijn op zoek naar iets unieks, naar stukken die bossen, het sjamanisme, verwildering. persoonlijkheid uitstralen.” De buitenwereld wordt als stresserend ervaren en vraagt om een plaats waar mensen zich kunnen terugtrekIk ga uit van een zeldzaam en waardevol ken, en dat kan in huis. Welzijn, schoonheid en verwondering helpen ecosysteem waarin lichaam en geest daarbij, zeker als ze regelmatig teruggrijpen naar de natuur. Heel wat betekenis krijgen. » ontwerpers bewerken daarom ruwe, minerale en zware materialen

BORN AND RAISED WITH MAISON&OBJET PETITE FRITURE, AT M&O SINCE 2010

Houten tafel Bigfoot, in 1994 ontworpen door designer Philipp MAINZER en in 2014 in beperkte oplage geïllustreerd door de kunstenaar Geoff McFetridge

R 2015 / 4-8 SEPTEMBRE 2015 VERSAIRE C MAISON&OBJET SENT À M&O DEPUIS 2010

ON-OBJET.COM

en maken er iets edels van. Ook de architecten Nicolas Mevel en Bernard Malecamp geloven in het omtoveren van onze omgeving tot iets moois. Voor de renovatie van een appartementsgebouw uit de jaren 1960 in Val-de-Reuil (in het Franse departement Eure) ontwierpen ze over de hele gevel een boomstructuur in corian, een edel materiaal dat meestal gebruikt wordt voor binnenhuisinrichting. Het mag duidelijk zijn, mensen zijn op zoek naar iets met uitstraling en omringen zich daarom graag met kostbaarheden. Die worden als positief ervaren en geven zin, nu de tijd van (economische) soberheid misschien stilaan achter ons ligt. En dat is maar goed ook.

Cocher la case adéquate : Je souhaite être référencé sur le site Je souhaite recevoir le magazine en

PARIS / JANUARY 22-26, 2016 / SEPTEMBER 2-6, 2016 PARIS NORD VILLEPINTE

français /

néerlandais

Je ne souhaite plus recevoir le magazine HET VOORdes ARCHITECTEN le REFERENTIEMAGAZINE magazine référence architectes

Je signale un changement d’adresse

AdresseEN Actuelle : FOCUSARCHI MAISON & OBJET BIEDEN U EEN Bureau d’architecture : .......................................................................................... N°TVA : ....................................................... BADGE TER WAARDE VAN 70 EURO.

BE HIGHLY INSPIRED IN PARIS

Nom : ......................................... Prénom : ...................................................................................................................................

Geldig tijdens de 5 dagen van het Salon M&O dat plaatsvindt Adresse : ........................................................................................................................................................................................ van 22 tot 26 januari 2016 in Parijs. De 30 eerste lezers Code Postal : ............................. Localité : ................................................................................................................................... die zich Tél.: vóór 31 december 2015 op de website ............................................ Mailinschrijven : ......................................................................................................................................... ATELIERS D’ART DE FRANCEwww.focusarchi.be ET DE REED EXPOSITIONS FRANCE / SALON RÉSERVÉvan AUX PROFESSIONNELS / DESIGN © aanbod BE-POLES - IMAGE © FRANÇOIS COQUEREL zullen dit exclusieve genieten! Nouvelle Adresse (eN cAs de chANgemeNt d’Adresse) :

Adresse : ......................................................................................................................................................................................... Code Postal : ............................. Localité : ................................................................................................................................... Tél. : .......................................... Mail : .........................................................................................................................................

48 JURIDISCH

Aanbestedingsrecht : opgelet voor prijscontroles!

Een overheidsopdracht is een goede zaak, maar om er een binnen te rijven moet u wel bijzonder creatief zijn, en ook de beste prijs hebben… En dat is niet zo eenvoudig! TEKST: JULIEN OEUILLET

sabelle Cooreman is advocate voor de Brusselse firma Racine. Zij werkt met architecten uit de twee gewesten en in beide talen - het aanbestedingsrecht is een federale materie die geen verschillen vertoont tussen de gewesten. Als lid van het internationaal advocatennetwerk Eurojuris heeft zij haar plaats veroverd bij de pro’s van het architectenrecht. “Ik heb in de twee rollen gewerkt”, zegt ze. “Voor architecten en aannemers, maar ook voor aanbestedende overheden en architecten in hun rol van technisch adviseur van de aanbestedende overheden. Ik heb dus beide kanten van het probleem kunnen zien!” Isabelle kent de overheidsopdrachten perfect in de praktijk en vanaf de frontlijn is haar boodschap duidelijk: “Het grootste probleem van architecten bij het analyseren van de regelmatigheid van offertes in naam van de aanbestedende overheid is de prijscontrole! Je moet veel parameters kennen, maar om bepaalde redenen lijkt dit voor veel architecten een struikelblok te zijn.” Wat omvat dit allemaal? In de eerste plaats moet u weten dat de aanbestedende overheid (dit is de overheidsinstantie die offertes heeft aangevraagd voor haar opdracht) niet alleen geïnteresseerd is in uw talenten als architect. Een mooi plan en een leuk project hebben is één zaak, maar dan moet u technisch ook nog onberispelijk zijn! Met overheidsgeld wordt niet gespeeld en de aanbestedende overheid zal in zee gaan met de kandidaat met het meest volkomen dossier op louter technisch vlak. Dit houdt onder andere een zeer strenge prijscontrole in. Wat verstaat men daaronder? “De inschrijver moet een volledige samenvattende opmetingsstaat van zijn project geven”, zegt Isabelle. “Dit omvat een gedetailleerde prijsopgave van alle uitgaven die noodzakelijk zijn voor het project. Bij de zogenaamde

prijscontrole wordt nagegaan of deze prijzen redelijk zijn. Niet alleen dat ze de laagste zijn, want om een overheidsopdracht te verkrijgen volstaat het niet om de prijzen te breken en de laagste kosten te presenteren.” De aanbestedende overheid is immers op haar hoede voor latere problemen en zal zich steeds de vraag stellen of de inschrijvers op kwaliteit bespaard hebben om een zo laag mogelijk budget in te dienen. Dankzij de prijscontrole kunnen de weinig scrupuleuze inschrijvers vermeden worden die van plan zijn om minderwaardige materialen te gebruiken, ondergekwalificeerd of illegaal personeel in te zetten, ondermaats werk te leveren … kortom, alles wat men niet hoort te doen! Een kandidaat die een project presenteert moet er dus voor zorgen dat zijn plan wel degelijk haalbaar is, maar hij mag evenmin de indruk wekken een goedkope ersatz te zijn! Maar ga nu niet denken dat dit alleen om oneerlijke mensen gaat. De overgrote meerderheid van de inschrijvers die problemen ondervinden met de prijscontrole is te goeder trouw. Ze hebben gewoonweg nagelaten om zich goed te verantwoorden en te bewijzen dat hun prijzen geloofwaardig zijn. In de praktijk is de controle van de totale prijzen gebaseerd op de gemiddelde prijs van de materialen en de prestaties. “De prijzen mogen niet meer dan 15% hoger zijn dan de gemiddelde prijzen”, zegt Isabelle. “Zijn ze hoger, dan zal een verantwoording gevraagd worden.” Een ander detail dat dikwijls over het hoofd gezien wordt, is de eenheidsprijs. “Veel architecten hebben goed begrepen dat ze de totale prijzen moeten controleren, maar dan vergeten ze soms de eenheidsprijzen te controleren”, aldus Isabelle. “Daarmee bedoel ik de prijs van een materiaal of een prestatie per vierkante meter of andere meeteenheid. Ook die prijs moet

nauwgezet gecontroleerd worden, en niet alleen de totale prijs.” U moet de aanbestedende overheid een analyserapport van de offertes bezorgen waarin u redenen moet aanvoeren waarom prijzen die abnormaal lijken uiteindelijk (na verantwoording) als normaal kunnen worden beschouwd of waarin u voorstelt om de offertes met abnormale prijzen te verwerpen.

nietigverklaring voor de Raad van State. Indien hij vervolgens een schadevergoeding eist voor een burgerlijke rechtbank zal de administratie hem een schadevergoeding ten belope van 10% van het bedrag van de opdracht moeten betalen … En dit bedrag zal de administratie van u terugvorderen aangezien zij deze fout door uw toedoen heeft begaan!

Indien u niet correct controleert, riskeert u grote problemen: dit kan u op termijn 10% van de waarde van de overheidsopdracht kosten! En de sanctie kan lang op zich laten wachten: “De aanbestedende overheid is geen technicus”, legt Isabelle uit. “Het is niet haar taak om deze aspecten van de bouw te kennen, maar de uwe! Zij zal uw advies dus volgen en indien u geen voorbehoud hebt gemaakt betreffende de normaliteit van de prijzen loopt u sterk het risico dat zij u zal vertrouwen. De kans bestaat dan dat zij de opdracht toewijst aan een inschrijver die abnormale prijzen heeft ingediend en waarvan zij de offerte eigenlijk had moeten verwerpen … En pas later zult u voor het volle pond bestraft worden!”

Dit kan echter ook in uw voordeel spelen wanneer u zich in de positie van niet-geselecteerde inschrijver bevindt: indien u een overheidsopdracht misloopt, aarzel dan niet om het analyseverslag van de offertes goed te bekijken, want wie weet hebt u nog iets te goed … In de praktijk aarzelen de inschrijvers niet om bezwaar aan te tekenen want de 10% vertegenwoordigt dikwijls een enorm bedrag en dat is de moeite waard!

Stel u voor dat u de offertes geanalyseerd hebt en aan de aanbestedende overheid een offerte hebt voorgesteld die abnormale prijzen bevat … En dat zijn concurrent, aan wie de opdracht eigenlijk had moeten worden toegewezen zonder deze fout, naar de rechtbank stapt. “Wanneer een opdracht wordt toegewezen moet de administratie ze openbaar bekendmaken en haar keuze verantwoorden”, vertelt Isabelle. “Dit wil zeggen dat alle concurrenten die de opdracht niet gekregen hebben uw analyseverslag van de offertes grondig onder de loep zullen nemen. En als zij ontdekken dat de opdracht aan hun neus voorbijgaan is wegens uw benaderende prijscontrole zullen zij zeker met scherp schieten!”

Het recht in deze materie is met de tijd veel strenger geworden: tot 2013 werd een fout in de prijscontrole beschouwd als een remedieerbare relatieve onregelmatigheid. Sindsdien is zij een substantiële onregelmatigheid geworden die de offerte van rechtswege diskwalificeert zonder dat ze achteraf nog geregulariseerd kan worden. Moet u nog andere dingen in het achterhoofd houden wanneer u een aanbestedende overheid bijstaat in het kader van een overheidsopdracht? “U moet een bijzonder bestek opstellen waarin alle juridische en technische clausules van de werf worden opgenomen”, legt Isabelle uit. In wezen betekent dit dat u een uitgebreid contract zult moeten opstellen. “U bent zelf verantwoordelijk voor de fouten die u maakt in het bestek, dus het is een goed idee om een professional te raadplegen.” Kortom: vraag bij twijfel advies aan een professional!

Door de aanbestedende overheid te vervolgen kan de niet-geselecteerde inschrijver die de opdracht had moeten krijgen de beslissing laten vernietigen door middel van een procedure tot

Aankruisen wat van toepassing is: Ik wil het tijdschrift graag ontvangen in het

Frans /

Nederlands

Ik wens het tijdschrift niet langer te ontvangen Ik wil graag een adreswijziging melden HET REFERENTIEMAGAZINE VOOR ARCHITECTEN

HUIDIG ADRES: Architectenbureau: ................................................................................................. BTW: . .......................................................... Naam: ......................................... Voornaam: . ............................................................................................................................... Adres: .............................................................................................................................................................................................. Postcode: . .................................. Gemeente: . ............................................................................................................................... Tel.: ............................................. Mail: ...........................................................................................................................................

NIEUW ADRES (IN GEVAL VAN ADRESWIJZIGING): Adres: .............................................................................................................................................................................................. Postcode: . .................................. Gemeente: . ............................................................................................................................... Tel.: ............................................. Mail: . .........................................................................................................................................

Terugsturen: Eurobest Products/Focus Archi 311, rue des Vaches - 7390 Quaregnon of via contact@eurobest.be

50 MATERIAAL

ALUCOBOND - De gevel verpakt in een zachte reflectie Natuursteen en kristallen betekenen duurzaamheid, authenticiteit en hebben een intrinsieke waarde.

ARMSTRONG – Optima baffles curves Breda, oktober 2015 – Armstrong Plafonds, pionier op het gebied van akoestische plafondoplossingen, heeft nu baffles met een twist: de Optima Baffles Curves. Deze minerale baffles met golvende vorm bieden alle voordelen van een rechte baffle, maar geven door de golflijn een speels en trendy effect aan iedere ruimte. Deze uitbreiding van het Armstrong assortiment zorgt voor extra vrijheid in het ontwerp voor architecten. www.armstrong.eu

Ze reflecteren het licht met een magisch dynamisme en hun textuur is onverwacht gevarieerd, gaande van glad tot ruw. Alucobond® TERRA is geïnspireerd door iriserende steen. Het oppervlak weerkaatst het zonlicht op een manier dat het een doffe glans en schitterende kleuren creëert, soms elegant en soms aards. In tegenstelling tot de meeste natuursteen elementen zijn de Alucobond® panelen extreem dun en licht maar gelijktijdig met een hoge weerstand tegen buigen en breken. www.alucobond.com

ROTO - Q Mooi design, een verwerking die net zo kwaliteitsvol als stabiel is, en een energie-efficiëntie op goed niveau. Dat is RotoQ. Het houten dakvenster van de nieuwste generatie overtuigt door slimme details zoals de ergonomische handgreep. Maar zelfs het hoogste comfort kan verbeteren: met een groot aanbod aan Roto toebehoren, die eenvoudig en haast zonder gereedschap kunnen worden geplaats www.roto.be

HAVELLS-SYLVANIA – Organic Response Organic Response is een flexibel lichtbesturingssysteem, zonder noodzaak van extra bekabeling of programmering. Ieder armatuur past autonoom de lichtsterkte aan, in harmonie met naastgelegen armaturen. Organic Response maakt een energiebesparing mogelijk tot 80%. www.havells-sylvania.com

FAKRO - de 2e grootste dakvensterfabrikant ter wereld, biedt nu ook een platdakvenster aan dat als toegang tot het dak kan dienen. De vleugel kan tot 80° open. Deze is beschikbaar in een vlakke versie (DRF) of met een koepel erbovenop (DRC). Een handig product, met uitstekende thermo-isolerende eigenschappen en een uniek design wat betreft de vlakke versie … www.fakro.be

RENSON - combineert zonwering met LED-videoprojectie IRISS ( Integrated Radiant Image Solar Shading) is een revolutionair Renson zonweringssysteem dat lamellen combineert met geïntegreerde LEDS. Die zorgen ervoor dat een gebouw met een dynamisch en transparant videosysteem kan uitgedost worden zonder afbreuk te doen aan de architectuur. www.renson.be

PROMAT® - Systemglas-f1 120, de nieuwe generatie brandwerend glas Promat® SYSTEMGLAS-F1 120 is opgebouwd uit twee geharde glasplaten let daartussen een isolerende brandwerende gel. Deze gel heeft bij brand een heel grote stabiliteit. Zo volstaat het om het glas onderaan en bovenaan in te klemmen terwijl de voeg afgedicht wordt met een PROMAGLAF®-A afdichtingsstrook en de Promat®SYSTEMGLAS siliconenkit. www.promat.be

ARGENTA Invisidoor SDX 125 Dit onzichtbaar aluminium kader voor binnendeuren die in de wand schuiven is de jongste telg uit de argenta invisidoor familie. Het profiel is voorzien van een primer en is ideaal voor een afwerking met twee gipskartonplaten, wat een stabielere muur oplevert. www.argentalu.com

KIJK VOOR MEER INNOVATIES OP: WWW. FOCUSARCHI.BE

Loxx Architects

Niet alleen biedt Nelissen u een enorm assortiment aan stenen, bovendien kan u die combineren tot unieke mixen. Probeer het zelf met onze â&#x20AC;&#x2DC;mix-en-voeg moduleâ&#x20AC;&#x2122; op www.nelissen.be. De mogelijkheden zijn eindeloos!

PARIS / JANUARY 22-26, 2016 / SEPTEMBER 2-6, 2016 PARIS NORD VILLEPINTE

BE HIGHLY INSPIRED IN PARIS

WWW.MAISON-OBJET.COM

INFO@SAFISALONS.FR SAFI ORGANISATION, A SUBSIDIARY OF ATELIERS D’ART DE FRANCE AND REED EXPOSITIONS FRANCE / TRADE ONLY / DESIGN © BE-POLES - IMAGE © DR - ZIMINDMITRY