FOCUS Archi BE NL n°09 by Eurobest Products

HET REFERENTIEMAGAZINE VOOR ARCHITECTEN

WWW.FOCUSARCHI.BE

Zoom

VAN BEKLEDING TOT HUID Zaha Hadid

ARCHITECTE ZONDER GRENZEN

Archi-sportief

OP WEG NAAR DE EURO, RIO EN TOKIO

Geef uw verbeelding vleugels met Masterline 8 van Reynaers Aluminium. is waarmee

een

Reynaers

nieuw

Aluminium

baanbrekend alle

grenzen

aluminium verlegt.

raamsysteem MasterLine

staat voor maximaal comfort en veiligheid en biedt een enorme architecturale vrijheid met een uitgebreide keuze aan designvarianten. Deze nieuwe generatie innovatieve ramen weerspiegelt de hedendaagse architectuurtrend van maximaal daglicht, gecombineerd met een superieure energie-efficiĂŤntie.

www.reynaers.be

TOGE THER FOR BE T TER

EDITO Transparantie en vindingrijkheid zijn altijd sleutelelementen voor het ontwerpen van architectuurprojecten. Zij maken integraal deel uit van elk project, van het meest majestueuze tot het meest bescheidene. Deze begrippen lopen dan ook als een rode draad door onze diverse rubrieken, meer bepaald met de nieuwste toevoeging ‘Spotlight’, waarin in deze editie de ‘architect’ in de kijker wordt geplaatst. Nu de zomer voor de deur staat, is sport weer helemaal terug, onder meer met de OS van Rio en de Euro, waarin de beste Europese voetbalploegen het tegen elkaar zullen opnemen. Voor ons dus een gedroomde gelegenheid om ons te buigen over de grote sportaccomodaties, ware tempels voor de ‘Sport’-god. Meer dan een conceptuele en logistieke uitdaging en veel meer dan een sterk architecturaal gebaar zal de architect meer dan ooit de toekomst van deze installaties moeten heruitvinden. In dit nummer nemen wij u ook mee voor een ontmoeting tussen hout en architectuur met het bureau Oyo. Onderweg naar de Biënnale van Venetië maken we een halte in Zwitserland, waar u de architectuurreferenties van het bureau zult ontdekken. En niet te vergeten brengen wij een overzicht van de laatste projecten van de betreurde Zaha Hadid, de iconische figuur van de deconstructivistische beweging. Wij kijken er al naar uit om u in september weer te zien. Veel leesplezier! Lionel Lhoir

UITGEVER - PUBLICATION MANAGER Alain Lhoir 065 66 06 92 info@eurobest.be HOOFDREDACTIE Lionel Lhoir +32 (0)497 06 92 01 lionel.lhoir@focusarchi.be JOURNALISTEN Catherine Callico, Pascal Dewulf, Philippe Golard, Anne-Claire Hervet en Philip Willaert

GRAFISCH BEHEER Eléonore Cucca eleonore@eurobest.be Marie-Charlotte Leriche mariecharlotte@eurobest.be PUBLICITEIT Lionel Lhoir +32 (0)497 06 92 01 lionel.lhoir@focusarchi.be VERTALING Gitracom 02 735 84 55

ADMINISTRATIE Michele Petit 065 66 06 92 secretariat@eurobest.be

DRUKKERIJ Drukkerij Van der Poorten n.v. Diestsesteenweg 624 3010 Kessel-Lo België

VERSCHIJNING Februari Mei September December

Dit tijdscrijft is een publicatie van de groep Eurobest Products 311, Rue des Vaches 7390 Quaregnon

VERDELING Gratis via de post : 17.000 exemplaren

www.focusarchi.be VOLG ONS

JUNI/JULI/AUGUSTUS 2016 #09

Archi - helder

4 INHOUD

HET REFERENTIEMAGAZINE VOOR ARCHITECTEN

ZOOM 06 Architecte zonder grenzen 10 Op weg naar de Euro, Rio en Tokio 18 Ambachtelijke Belgische architectuur 20 Veralgemeend Bilbao-effect? 32 De Scandinavische echo 40 Van bekleding tot huid

MUST HAVES

16 Kleurige ontwerpen

INSPIRATIE

22 Landschapsprojecten

#09

SPOTLIGHT

34 Architect in de spotlight

juni/juli/aug. 2016

PRIKKEL 36 Kaleidoscoop 38 Lezen

TRAVEL 44 Zwitserse architectuur

D[ECO]

ÂŠ Ph. G.

48 Iedereen houdt van hout

ERRATUM In de nieuwe Montevideo-zone, zicht vanaf de oude dokken op de drie aaneengeschakelde dubbele torens. Voor het ontwerp ervan werden grote namen aangesproken: de Zwitsers Diener & Diener Architekten, David Chipperfield Architects, Gigon/Guyer en de Brit Tony Fretton. De bouw van de meeste woontorens van 16 verdiepingen in de nabije omgeving van het MAS, waarvan de eerste twee met goud-champagnekleurige aluminium gevels van de architecten uit Bazel en de 3 van Chipperfield, werd toevertrouwd aan het Belgische bureau ELD Partnership en aan De Architecten nv uit Lier. Bij wijze van multitasking zal ELD daarnaast ook instaan voor de cost control.

Nieuwe realisatie van Marie-Charlotte Leriche die de creatieve impuls illustreert die noodzakelijk is voor de realisatie van elk project. Intelligentie en vindingrijkheid worden hier weergegeven als motor van de architecturale schepping.

ÂŠ meen_na - Fotolia.com ÂŠ alswart - Fotolia.com ÂŠ sv7 - Fotolia.com

6 ZOOM

Architecte zonder grenzen Het mag gezegd dat Zaha Hadid zonder meer de belangrijkste architecte van haar tijd was. Door haar plotse heengaan eind maart ligt de focus nu nog extra op de schat aan architecturale creaties die ze voortbracht en die door velen worden gezien als visionair. Het mag gezegd: Hadid is de ongekroonde koningin van eigentijdse, iconische architectuur. TEKST: PASCAL DEWULF FOTO’S: ZAHA HADID ARCHITECTS | PASCAL DEWULF

De architectuur van Zaha Hadid staat synoniem voor een nieuwe barok waarbij de link tussen patronen, materialen, vormen en bouwmethodes steeds intrinsiek aanwezig is en die breekt met de eeuwenoude noties rond architectuur.

e Irakees-Britse architecte Zaha Hadid studeerde wiskunde aan de American University of Beirut en transcendeerde na haar opleiding aan de Architectural Association School of Architecture in London gelijk alle noties van architectuur. Haar handelsmerk werd al snel architectuur die zich wars van starre, geometrische vormen uitte in bochtige, organische ontwerpen die niet enkel braken met traditionele, architecturale esthetiek maar ook de socio-culturele context van architectuur een nieuw gezicht gaven. Die aanpak had Hadid te danken aan haar sterke conceptuele bewustzijn maar ook aan haar historische kennis van het architecturale domein. Noem haar architectuur een soort van nieuwe barok waarbij de link tussen patronen, materialen, vormen en bouwmethodes steeds intrinsiek aanwezig is, een architectuur die breekt met de eeuwenoude noties die bestaan rond architectuur. De grillige, architecturale vormen die Hadid steevast hanteerde, kwamen er omdat ze ook een pionier was op het vlak van digitaal ontwerp. Dat maakte het voor haar en haar team mogelijk om steevast de grenzen van wat architecturaal mogelijk was, af te tasten maar ook te verleggen.

Geen 9-to-5 In 2004 ontving Zaha Hadid de Pritzker Architecture Price, een award die algemeen wordt beschouwd als de Nobelprijs van architectuur. Maar ze werd bekroond met tal van awards. Ook mocht ze eerder dit jaar nog voor haar gehele oeuvre de Royal Gold Medal van het Royal Institute of British Architects (RIBA) opspelden. Die laatste wordt jaarlijks toegekend aan een individu of groep wiens werk direct of indirect de evolutie van architectuur heeft beïnvloed. De prestigieuze prijs werd in het verleden onder andere al gewonnen door grote namen als Le Corbusier, Frank Lloyd Wright en Frank Gehry. Hadid ging dan ook onnoemelijk veel verder dan het louter architecturale in haar werk. De begenadigde architecte trachtte steeds de grenzen van architectuur te verleggen, hoe moeilijk dat soms ook was in een wereld waarover zijzelf zei: «In de wereld van architectuur ben ik altijd op mijn hoede. Het is een wereld waarin pragmatici en conservatieven steevast om de hoek spieden om alles wat niet binnen de stereotype begrippen van architectuur past, van tafel te vegen.» Over architectuur en haar vak als architect liet Zaha Hadid daarenboven geen twijfel bestaan. «Als je een makkelijk leven wilt, wees dan geen architect. Je bent constant aan het werk. Als je een 9-to-5 job wil, doe het dan niet. Ga naar huis en ontspan je een beetje», aldus Hadid.

Eén van Zaha Hadids laatste verwezenlijkingen is het Messner Mountain Museum (MMM) Corones in Zuid-Tirol. Ontworpen om bezoekers midden in de emotie en het gevoel te brengen van de wereld van alpinisten en alpinisme lijkt de plek wel in rots uitgehouwen. De locatie op 2.275 meter hoogte is haast mythisch, geprangd tussen de bergtoppen van de Zillertal Alpen en de Dolomieten.

Mythische plek Eén van Hadids laatste verwezenlijkingen is het Messner Mountain Museum (MMM) Corones in Zuid-Tirol. Ontworpen om bezoekers midden in de emotie en het gevoel te brengen van de wereld van alpinisten en alpinisme lijkt de plek wel in rots uitgehouwen. De locatie op 2.275 meter hoogte is haast mythisch, geprangd tussen bergtoppen van de Zillertal Alpen en de Dolomieten. De Kronplatz, de plaats waar het MMM Corones is gevestigd, is niet geheel toevallig een culturele smeltkroes hoog in de bergen op een punt waar drie talen samenkomen: Ladinisch (een RetroRomaanse taal die enkel nog op een aantal plaatsen in de Dolomieten wordt gehanteerd, nvdr), Italiaans en Duits. Zaha Hadid had zich vast en zeker geen betere plek kunnen kiezen voor haar architectuur die er steeds op uit was om mensen met mekaar te verbinden. Het zesde en laatste Messner Mountain Museum is alvast een architecturaal pareltje op een idyllische plek die heel wat nieuwsgierige bezoekers trekt. Het was trouwens Reinhold Messner zelf die eind juli 2015 het museum opende. De legendarische alpinist zei daarover: «In het MMM Corones vertel ik de geschiedenis en de ontwikkeling van het bergbeklimmen, van de klimuitrusting en de veranderingen in de wereld van alpinisme over de afgelopen 250 jaar, tot de triomfen en tragedies van ‘s werelds meest roemruchte bergen: de Matterhorn, de Cerro Torre en de K2. Het is ongelooflijk spannend om de verhalen van bergbeklimmers te vertellen vanaf een podium met deze omvang.»

Unieke inplanting Het MMM Corones bevat unieke objecten en afbeeldingen door Messner verzameld in zijn leven als bergbeklimmer. Het bijzondere aan het museum is alvast de unieke combinatie van de locatie, uitzicht en last but not least, Zaha Hadids architectuur. De constructie verdeeld over drie verdiepingen in beton bevindt zich voornamelijk ondergronds in de berg waar het museum is gevestigd. Door die grotendeels ondergrondse inplanting is het pand op een natuurlijke manier energiebesparend en

behoudt het ’s zomers en ‘s winters een constante temperatuur. Vanaf de ingang op de bovenste verdieping leiden trappen de bezoeker langs drie expositieverdiepingen naar beneden. Er zijn grote uitkijkvensters en een indrukwekkend panoramaterras van zo’n veertig vierkante meter om te kunnen genieten van een uniek uitzicht op de Alpen en de Dolomieten. Het museum bevat tevens een centrale expositieruimte voor grote voorstellingen en presentaties en een bioscoop met twintig stoelen.

8 ZOOM Diamanten schip Maar ook dichter bij huis treffen we pareltjes van Zaha Hadid. Het nieuwe Havenhuis in Antwerpen aan de Antwerpse wijk ‘Het Eilandje’, bijvoorbeeld. De voormalige brandweerkazerne kreeg bovenop een spectaculair nieuwbouwvolume van de hand van niemand minder dan Zaha Hadid. Als uithangbord van de tweede grootste Europese haven – de vijfde op wereldschaal – en als nieuwe thuishaven van het Antwerps Havenbedrijf kan zulks alvast tellen. Het nieuwe volume steunt op sculpturale pijlers waarvan er enkele de overdekte binnenplaats doorboren. De glazen kolom die het nieuwe volume toegankelijk maakt, bestaat uit een panoramische liftkoker. De nieuwbouwgevels zijn opgebouwd uit glazen driehoeken die lichtjes geroteerd staan ten opzichte van elkaar zodat de lichtinval steeds veranderende reflecties oplevert. Dat levert dan weer de typische architecturale dynamiek op waarvoor Zaha Hadid zo gekend is. Bovenop de brandweerkazerne lijkt het volume dat Zaha Hadid Architects bedacht alvast op een schip in diamantvorm (uiteraard een vette knipoog naar Antwerpen als diamantstad) dat op een uitstekende manier contrasteert met de traditionele baksteenarchitectuur van het Havenhuis ‘oude stijl’. De stalen structuur, de driehoekige façade en het atrium dak van Hadids creatie werden in grote, transporteerbare delen geprefabriceerd en per schip aangevoerd. De montage van dit extravagante stukje architectuur was dan ook een behoorlijk complexe, allesbehalve alledaagse architecturale uitdaging.

Sensueel lijnenspel Met hun sensuele lijnenspel hebben Hadids creaties voor eeuwig hun stempel gedrukt op de wereld van architectuur en ver daarbuiten. Ontwerpen zat haar in het bloed want naast architecturale creaties voor een rist aan bouwheren waaronder BMW en Chanel ontwierp ze ook designobjecten, kleding en accessoires voor Louis Vuitton en Lacoste om een aantal grote namen te noemen. Haar ongebreidelde creativiteit was haar handelsmerk. Over haar werk als architecte zei Hadid ooit: «Ik ben begonnen met het ontwerpen van gebouwen die konden schitteren als op zichzelf staande juwelen. Later wilde ik ze verbinden om een soort van nieuw landschap te creëren om samen te vloeien met eigentijdse steden en de levens van de mensen die er vertoefden. Architectuur is meer dan onderdak. Het moet je opwinden en kalmeren en tegelijkertijd aan het denken zetten.» Het mag gezegd: Zaha Hadid was haar tijd ver vooruit en zal voor altijd voortleven als baanbrekend, briljant en visionair.

www.zaha-hadid.com

Het spectaculaire nieuwbouwvolume dat bovenop de voormalige brandweerkazerne prijkt bij de Antwerpse buurt ‘Het Eilandje’ is een creatie van Zaha Hadid.

Het Heydar Aliyev Cultural Centre in Baku (Azerbaijan) is een schoolvoorbeeld van de grillige, avontuurlijke vormentaal die Zaha Hadid hanteerde.

PUBLI-REDACTIONEEL

Staal Architectuurmateriaal voor woninggevels Le Corbusier gebruikte omstreeks 1930 staal voor de gevels van het Immeuble Clarté in Genève, dat vandaag een beschermd historisch monument is.

Deze visionaire meester van de moderne architectuur, die bekend stond om zijn polychromieën en in een manifest liet schrijven: “De industrie moet zich meester maken van de bouw”, zou vandaag verrukt zijn door de omvang van de collectie kleurstalen van Colorissime®.

Alles wordt mogelijk 90 jaar later is het staal dat voor woningbouw wordt gebruikt helemaal veranderd: nu is het voorgelakt in felle kleuren of pastelkleuren, mat of hoogglans, metallic of met parelmoerglans (Irysa®)… Deze producten, die door de regen worden gewassen, zijn gemakkelijk te onderhouden, roesten niet en genieten tot 40 jaar garantie. Voor veeleisende plaatsen zijn ze ook verkrijgbaar in zelfreinigende (Hairclyn®) of antigraffiti-uitvoering (Flontec®). Deze hoogwaardige materialen worden verwerkt in goedkope maar duurzame gevels met uitgepuurde architecturale esthetiek. De voordelige stalen versieringen zijn resistent en bezitten een uitstekende gewicht/ stevigheidsverhouding omdat ze lichter zijn dan de andere materialen. Deze woningbouwcomponenten worden in onze fabrieken in kleine of grote hoeveelheden op maat gemaakt in de vorm van profielen, stroken of geplooide cassettes, vol of opengewerkt.

ArcelorMittal Construction Belgium Lammerdries 8, 2440 Geel Tel : 014 56 39 43 www.arcelormittalconstruction.be

Foto’s: © DR

Als Europees leider van woningschillen biedt ArcelorMittal een zeer ruim assortiment creatieve gevels aan voor nieuwbouw of renovatie. Ons aanbod is verkrijgbaar in gegalvaniseerd staal, voorgelakt, roestvast, geëmailleerd of weervast, maar ook in koper of aluminium…

10 ZOOM 10 TETIERE Rio de Janeiro © Vinicius Tupinamba

OP WEG NAAR DE EURO, Rio & Tokio

De goden van het stadion zijn losgelaten. In juni-juli krijgen we eerst de Euro, het Europees voetbalkampioenschap in Frankrijk, en in augustus de Olympische Spelen van Rio in Brazilië. Daarna is het al vooruitkijken naar de wereldbeker voetbal 2018, de wereldcup rugby 2019 en de Olympische Zomerspelen van 2020 die beide door Japan worden georganiseerd. Er moet dus op tijd werk worden gemaakt van de nodige sportieve en andere infrastructuur om van deze mondiale sportevenementen een succes te maken. De architecturale voorbereidingen zijn al volop aan de gang, met als belangrijke aandachtspunten financiële discipline, grote gebaren en duurzaam hergebruik na de competities. TEKST: PHILIPPE GOLARD

Rio is ook een openluchtwandeling te midden van kleurrijke architectuur. De architect Niemeyer, de poëet van de gebogen lijnen, heeft er veel geproduceerd: de Brasiliakathedraal, het museum voor hedendaagse kunst Niteroi, de voetgangersbrug Rocinha (foto), het Nationaal Congres,…

Voor deze OS van Rio zullen de zeilwedstrijden plaatsvinden in de Marina da Glória, een van de vier geselecteerde sites voor deze Spelen. Dit is een van onze zeldzame kansmakers voor onze meermaals bekroonde landgenote Evi Van Acker.

Griekenland heeft er 5% van zijn BBP aan gespendeerd en dan is Europa nog zo goed geweest om de helft van de werken te financieren. Vandaag wil niemand nog dergelijke financiële avonturen. Het investeringsrendement moet langer duren dan de twee weken dat de OS duren, ook al zijn die het meest gemediatiseerde sportgebeuren ter wereld. Overal ook heeft de crisis van de subprimes (2007-2008) in de VS een economische ravage aangericht. Behalve in China en een paar groeilanden betalen we er vandaag nog altijd de gevolgen van. Het voorbeeld ten slotte van het hergebruik van de sportinstallaties na de OS van Londen in 2012 heeft vele ogen geopend. Olympisch stadion, dorp en al de rest zijn omgevormd tot een bruisende nieuwe stadswijk in de Londense East End.

Sterren van de zomer Onder de meer dan 10.000 atleten die de laatste hand leggen aan hun voorbereiding, traint de Belgische turnploeg – turnen is een van de 28 olympische disciplines – reeds 30 uur per week in het vooruitzicht van Rio. Het zijn de eerste spelen ooit die plaatsvinden in Zuid-Amerika. Zeilster Evi Van Acker (meervoudig medaillewinnaar) heeft al het water getest in de baai van Guanabara voor de Braziliaanse kust. Als een van onze

In het voetbal is de Euro een van de twee grote vierjaarlijkse voetbaltornooien naast de Wereldbeker. Voor de ‘gouden generatie’ van de Rode Duivels is het nu of nooit. De editie 2016 vindt plaats in juni-juli, in tien stadions verspreid over heel Frankrijk. Voor de deelnemende landenteams zijn er geschikte speelvelden, trainingsplaatsen, stadions plus allerlei voorzieningen nodig. Aan publiek zal het niet ontbreken. Ramingen spreken van 34.000 hotelbedden en 11 miljoen maaltijden. Na de toewijzing van internationale opdrachten wacht er de geselecteerde architecten, stedenbouwkundigen en ontwikkelaars een massa werk om sites en infrastructuur tijdig en conform de technische normen en veiligheidsvoorschriften op te leveren: stadions, sportzalen, arena’s, hallen, velodroom, zwembad, tribunes, enz. Het is de prijs die betaald moet worden voor het goede verloop van deze grote mondiale afspraken die miljarden (tv-)kijkers lokken. Bij succes kan de organiserende stad rekenen op talrijke positieve effecten: economische return, naambekendheid, imago, enz.

veral ter wereld test de sportarchitectuur nieuwe concepten uit. Een veel gebruikt model vandaag is dat van het ‘Zwitserse mes’, met moduleerbare stadions en multisportzalen die ook kunnen dienen voor concerten of grote shows. Neem het Stade de France in Parijs, gebouwd voor de wereldbeker voetbal 1998, dat over verplaatsbare tribunes en dito atletiekpiste beschikt dankzij een systeem met hydraulische veren. Deze specifieke architectuur integreert zich bovendien steeds vaker in grotere vastgoedprojecten (Neo Brussel, masterplan voor de voorsteden van Lyon) en denkt vooraf al na over de reconversie na het tornooi. Dat voortschrijdende inzicht is te danken aan de Braziliaanse stadions (WB 2014) en de Olympische arena’s in Griekenland (OS 2004) die er vandaag verlaten bij liggen.

weinige kanshebbers op goud werkt de Belgische haar programma af voor de komende Olympische regatta op de Marina da Glória.

In de stadstaat Rio is het mythische stadion Maracanã een van de drukst bezochte monumenten van Brazilië. Bij de bouw ervan in 1950 bood het stadion plaats aan 200.000 staande toeschouwers… Het halfoverdekte stadion met 79.000 genummerde en intrekbare zitjes is geheel klaar.

12 ZOOM 12 TETIERE © Rio 2016/D.R.

het ‘Nilton Santos’ stadion, dat werd omgedoopt tot olympisch stadion João-Havelange, werd in 2007 gebouwd voor de PanAmerikaanse spelen (voetbal-atletiek) en later aangepast.

Besmettelijk Rio de Janeiro (augustus 2016) en Tokio (2020), de organisatoren van de komende OS, hebben een vergelijkingspunt op het vlak van ‘best practices’ na de competitie: de laatste spelen in Londen, die een massa grond en geld hebben opgeslokt. Het olympische park en dorp en het aanpalende shoppingcentrum (Westfield, het grootste van Europa) beslaan 450 hectare. De slotfactuur bedroeg bijna 17 miljard euro aan bouwwerken en ceremonies. Langs de Thames heeft men het nu nog over «de grootste bouwwerf uit de geschiedenis van Groot-Brittannië». De blikvanger in Londen was voor één keer niet het olympische stadion, moduleerbaar van 80.000 naar 25.000 plaatsen, en ontworpen door het collectief Populous (Londen en 13 kantoren) en sir Peter Cook. De meeste aandacht trok het Aquatics Centre, in de vorm

Het olympisch stadion van Londen (SO 2012), ontworpen door de T.V. Populous + Cook, is een perfect voorbeeld van reconversie. Het wordt binnenkort de thuishaven van een van de vier clubs van Londen, met als premie een opening naar andere sporten en massaconcerten.

van een reusachtige golf. Het is een ontwerp – zonder de later toegevoegde toeschouwerstribunes – van de recent overleden Zaha Hadid, de Iraaks-Britse architecte die lid was van de Architectural Association van Londen. Sinds het einde van de Spelen vormen de 100 ha van het Queen Elizabeth Olympic Park een van de groene longen van de Engelse hoofdstad in North-East, een gebied dat er voordien vuil en verwaarloosd bij lag. Dit nieuwe stadspark, aangelegd door landschapsarchitect John Hopkins, is het eerste park van die grootte dat in een eeuw gecreëerd is. Het olympisch dorp, een groepsontwerp van 17 verschillende architecten, is zelf omgevormd tot nieuwe woonwijk (8.000 huizen en een duizendtal flats). Een gebied van 125 ha is bestemd voor ondernemingen die Stratford-Newham broodnodig had. Het olympisch stadion is gerecycleerd tot thuishaven voor West Ham, een van de vier Londense voetbalclubs. Maar het staat ook open voor andere sporten, zoals cricket en atletiek, en voor concerten.

Voor de OS 2012 werd een beroep gedaan op architecten van wereldklasse om het 450 ha grote terrein van de 31e olympische spelen aan te kleden. Zo werd het Londense watersportcentrum ontworpen door de IraaksBritse Zaha Hadid, de echte ster van die editie.

In Latijns-Amerika maken ze momenteel een gelijkaardige win-winanalyse. Rio en zijn favelas, de tweede metropool van Brazilië, zien de Olympische Spelen als de kip met de gouden eieren. Rio 2016 zal de lokale economie ongetwijfeld een boost geven. Het olympische manna zou eveneens de aanzet moeten geven voor een ambitieus project van stadsontwikkeling voor deze megalopole stadsstaat.

De in maart in Miami overleden Zaha Hadid – eerste vrouwelijke winnaar van de Pritzkerprijs (2004) – broedde al op een spectaculair project voor de volgende OS van Tokio in 2020: een nationaal stadion in de vorm van een fietshelm. Dit ontwerp van 1,8 miljard euro, waarvoor een Meiji-heiligdom uit de 19de eeuw moest wijken, heeft veel stof doen opwaaien. Uiteindelijk heeft de Japanse architect Kengo Kuma de fakkel overgenomen. Voor hem moet «de beleving van de plaats primeren op het architecturale object». Zijn stadion, dat minder polemisch is, zal op tijd worden opgeleverd en inspireert zich op de Britse soberheid. Het zal minder duur zijn door resterende elementen van de OS van Tokio 1964 opnieuw te gebruiken.

Vruchtbare investeringen Het Stade de France uit 1998 is het grootste van Frankrijk. Dit multifunctionele stadion is ontworpen door de A.M. MacaryZublena-Regembal-Costantini. Atletiekpiste en tribunes zijn met rails en veren verplaatsbaar om ook rugby en atletiek mogelijk te maken, naast andere activiteiten: tentoonstellingen, concerten, evenementen, diverse spektakels, opera’s en grote shows. De sporttempel, die bezocht kan worden (150.000 tickets/jaar) net als de Eiffeltoren, heeft talrijke loges die per jaar verhuurd worden en wil de geïnvesteerde 16,4 miljard euro doen opbrengen. Sinds de opening heeft het slechts enkele kleine veranderingen ondergaan. De nevenactiviteiten brengen 4 miljard euro/jaar in het laatje.

Vanaf 10 juni zijn negen Franse steden gastheer voor de 51 wedstrijden van de Euro, het Europese voetbalkampioenschap voor landenteams. Ook daar hebben ontwerpers en aannemers geanticipeerd op de lucratieve afspraak. Parijs heeft als enige stad twee stadions, het Stade de France (Saint-Denis) en het oude Prinsenpark, dat al meerdere keren een facelift heeft gekregen. In Saint-Denis worden acht wedstrijden gespeeld, waaronder de finale op 10 juli. Met een eeuw op de teller wordt het Prinsenpark, goed voor 48.000 plaatsen, pas na de Euro onder handen genomen. Toch vinden hier vijf ontmoetingen plaats.

Nieuw voor de Euro

Lyon beschikt sinds januari jl. over een van de hoogtechnologische maar peperdure nieuwe stadions van grote architecten, het Stade des Lumières (450 miljoen €), ontworpen door het Populous-collectief, een referentie met het vorige olympische stadion van de OS 2012 in Londen.

Foto’s © Kengo Kuma & associates

De Vélodrome in Marseille telt 20.000 plaatsen meer en is daarmee het tweede grootste stadion van Frankrijk. Tussen 2011-2014 is het voor 268 miljoen euro volledig gerenoveerd door SCAU archi, die er een dak heeft op geplaatst en de bochten heeft gewijzigd. Marseille krijgt zes wedstrijden. De stadions van de andere gaststeden zijn minder groot, maar sommige hebben er toch flink wat geld tegen aangegooid, zoals Nice, Lyon, Bordeaux en Rijsel. De Allianz Riviera in Nice, een ontwerp in hout en metaal van Wilmotte & Associés, vervangt het oude Stade du Ray. Kostprijs: 243 miljoen euro.

Vóór haar plotse overlijden in maart jl. had de ster Zaha Hadid nog de tijd om haar werktekeningen voor het toekomstige olympische stadion voor de Spelen van 2020 in Tokio te overhandigen.

Het klassieke boegschip van de OS 2020 in Japan werd uiteindelijk toevertrouwd aan de Japanner Kengo Kuma. Het ‘Hadid’-stadion was te duur en hield te weinig rekening met het lot van een oud en gerespecteerd heiligdom.

In het vroegere mijnstadje Lens, dat nu bekend is omdat er een dochterinstelling van het Louvre getekend door Sanaa (Priktzer 2010) haar deuren opende, is het gerenoveerde Bollaert-Delelis stadion, de thuishaven van RC Lens, de tweede attractie. In dit kleine stadion uit het peleton, dat plaats biedt aan 38.000 toeschouwers, zullen vier EK-wedstrijden worden gespeeld. Er wordt alweer gezongen in Noord-Frankrijk, alleen ditmaal niet in de mijnwerkersbuurten.

‘Oude betonbak’ België heeft zijn kandidatuur voor de wereldbeker voetbal 2018 niet kunnen waarmaken. Op slag blijft er niets over van de renovatieprojecten of plannen voor nieuwe stadions die toen werden gemaakt. Intussen is Brussel, samen met twaalf andere Europese steden, wel aangeduid als medeorganisator voor het Europees kampioenschap 2020. Er blijven echter grote vragen bij het nog te bouwen Eurostadion op parking C van de Heizel door het bureau Jaspers-Eyers en partners. Zal het stadion, dat van 80.000 plaatsen is teruggebracht tot 60.000, tijdig en conform alle eisen klaar zijn tegen half 2019, zoals de UEFA eist? Het lot van het oude Koning Boudewijnstadion is nog altijd niet bezegeld. In 2006 sprak een minister al over «een oude betonbak met nul vastgoedwaarde». Er was ook sprake van een nieuw stadion voor Charleroi. Het wordt een modernisering van het huidige Mambourg in plaats van het afgevoerde Parc des Sports. Gent heeft zijn nieuwe Ghelamco Arena ontworpen door Bontinck, dat in twee is verdeeld: 21.000 plaatsen voor de supporters van AA Gent en de rest voor winkels, kantoren en een hotel. Antwerpen wacht op zijn stadion in de havenzone, met beperkte omvang. Brugge krijgt het zijne in 2019, naar de plannen van het Nederlandse bureau A&E architecten. Genk (Cristal Arena) heeft zich tevreden moeten stellen met enkele renovaties. In Brussel, Charleroi en elders kan men moeilijk verkroppen dat men de bal heeft misgeslagen in de race voor de toekenning van de Mundial 2018. Brussel kon dan wel een plaatsje veroveren in de lijst van 13 Europese steden die de Euro 2020 medeorganiseren (met zijn toekomstig Eurostadion van Jaspers-Eyers & partners), maar Charleroi zit nog te kniezen met zijn half afgebroken Mambourg-stadion.

Ook Lyon pronkt sinds januari met een nieuw stadion, voor 450 miljoen euro. Het zogenaamde Stade des Lumières ligt op een terrein van 50 ha in Décines-Charpieu, op 10 km van het centrum. Het is ontworpen door het Britse bureau Populous (olympisch stadion 2012) en wordt de thuisbasis van Olympique Lyon. Het complex omvat een trainingscentrum, sportinfrastructuur, winkels en horecazaken. En binnenkort ook hotels en kantoren volgens een masterplan van AIA Associes. Het nieuwe stadion, volledig rond van vorm, kan ook dienst doen voor openluchtconcerten en andere events. Bordeaux beschikt al sinds mei 2015 over zijn nieuwe Grand Stade. Het ontwerp van de Zwitsers Herzog & de Meuron, met zwevend dak en 900 steunpalen, heeft 8.000 plaatsen meer dan het oude stadion JacquesChaban-Delmas. In Rijsel speelt het plaatselijke Lille OSC al drie jaar in een nieuw stadion, in Villeneuve-d’Ascq. Ook daar hebben Valode & Pistre + Ferret geopteerd voor een multisportconcept met voetbal, rugby en tennis. Het dak kan in 30 minuten worden geopend of gesloten. In dit stadion, dat 324 miljoen euro heeft gekost, vinden zes wedstrijden plaats. Ook de kleinere stadions hebben flink geïnvesteerd om in juni goed voor de dag te komen. In Lens is het stadion Bollaert-Delelis, dat in het interbellum werd gebouwd door werkloze mijnwerkers, gerenoveerd voor 70 miljoen euro. In Saint-Etienne is de capaciteit van het stadion Geoffroy-Guichard vergroot met 7.000 plaatsen. Het stadium municipal van Toulouse ten slotte is het kleinste van allemaal. In deze drie stadions samen vinden 12 ontmoetingen plaats.

14 ZOOM 14 TETIERE

In de race naar de Euro 2016 worden vanaf juni e.k. tien stadions ingezet om de voetbalhelden te verwelkomen gedurende het één maand durende kampioenschap. Eén daarvan is het nieuwe stadion Pierre Mauroy in Villeneuve d’Ascq (randstad van Lille), de thuishaven van Losc in Lille, naast de ring en de immense campus Lille I.

Uw creativiteit kent geen grenzen Gevelbekledingen van ArcelorMittal Construction Belgium, 2440 Geel. Tel.: 014 56 39 43 www.arcelormittalconstruction.be

16 MUST HAVES

Luxueus

Zetel in stukjes

Deze knappe parfumverspreider voor binnenshuis van het Franse Merk Êverie zorgt voor een luxueuze, olfactieve ervaring. Wat deze diffuser anders maakt, is niet enkel zijn design maar ook de zestien verschillende geuren van hoge kwaliteit zonder toevoeging van additieven.

De ‘Slice’ fauteuil van Pierre Charpin voor Cinna bestaat uit een basissofa waaraan u naar hartelust elementen kan toevoegen om zo een langgerekt zitelement te verkrijgen.

www.parfumdambre.be

Lekker design Goed design kan ook lekker zijn. Bewijs hiervan is deze Yuzu taart die eruit ziet als een plaatje. Een creatie van toptalent en patissier/chocolatier Joost Arijs.

www.joostarijs.be

Buitenaardse cactus

Kleurige ontwerpen

Paul Smith ging aan de slag met de Italiaanse meubelfabrikant Gufram en kwam tevoorschijn met deze kleurige, buitenaards aandoende cactus die fungeert als kapstok.

www.paulsmith.co.uk

Design moet functioneel zijn maar mag best ook wel leuk zijn om naar te kijken. Met de zomer in aantocht kan wat extra kleur op dat vlak daar zeker bij helpen. TEKST & SAMENSTELLING: PASCAL DEWULF

Mancave Voor diegenen die voetbalgek zijn en reikhalzend uitkijken naar het EK voetbal in de zomer is er de Barbecook Edson Belgium in, jawel, de Belgische driekleur. Een must voor iedere outdoor mancave tijdens het EK.

www.barbecook.be

Betalen met horloge De iconische Mondaine horloge krijgt een wereldprimeur. In de horlogeband wordt een Mondaine PayChip™ geïntegreerd om te kunnen betalen bij contactloze betaalpunten. Even draaien met de polsband en betalen via NFC. Makkelijk zat.

www.mondaine.com

collection2016.cinna.fr

Lichtkanon Interieurarchitecten op zoek naar een spotlight track verlichting komen met de ‘Kanon’ verlichting van Modular Lighting Instruments gegarandeerd aan hun trekken. Met een lichtsterkte tot 5000 lumens doet dit verlichtingselement zijn naam alvast alle eer aan. Beschikbaar in zwart en wit.

www.supermodular.com

Multifunctioneel Met de ‘Birdy’ van de Duitse ontwerper Pascal Bosetti voor Hülsta krijgt u er gelijk een multifunctioneel meubelelement erbij. Birdy kan worden gebruikt als zitpoef maar ook bijvoorbeeld als voetbank. Beschikbaar in tien verschillende kleuren.

shop.hulsta.com

Intrigerend landschap De ‘Matt Ring’ van ontwerper Sylvain Willenz is een speelse potloden- en pennenhouder die uw werkplek geheid omtovert tot een intrigerend landschap. Door het materiaal in zacht plastisol voelt de houder bovendien ook erg prettig aan.

www.o.bject.be

Semi-professioneel Met de ‘Axor Citterio Select’ keukenmengkraan van Hansgrohe haalt u een semi-professionele kraan met hoogwaardige esthetiek in huis. De uittrekbare uitloop schenkt de nodige bewegingsvrijheid. Dankzij de Select toets aan de kop van de kraan kan die makkelijk aan- en uitgezet worden.

www.hansgrohe.be

Futuristische koelkast De Samsung Family Hub koelkast fungeert als digitaal prikbord, gedeelde agenda, fotolijst en entertainmentcenter. Ook houdt de slimme koelkast op een interactieve manier de voorraad in de koelkast bij. Muziek streamen naar de ingebouwde of externe Bluetooth-luidsprekers behoort eveneens tot de mogelijkheden.

www.samsung.be

Vrouwelijke vormen Het ‘Thea’ zitelement van ontwerpers Lina Obrégon & Carolina Galan voor MDF Italia is een modulaire zitbank (zes modules voor verschillende opstellingen) met een krachtige uitstraling en vrouwelijke vormen. Beschikbaar in verschillende kleuruitvoeringen.

www.mdfitalia.com

18 ZOOM

Ambachtelijke Belgische architectuur Biënnale van Venetië

Een tentoonstelling rond het thema ‘artisanaat’ uitgewerkt door het team van Bravoure in opdracht van het Flanders Architecture Institute (VAi) is te zien in het Belgische paviljoen op de Biënnale voor architectuur van Venetië, van 28 mei tot 27 november 2016. TEKST: CATHERINE CALLICO

geluidwerend – het rococo-uitzicht van de woning aanvullen.

BRAVOURE Dienstencentrum in Ledeberg, 2016, architecten De Vylder Vinck Taillieu

et team van Bravoure bestaat uit twee architectenbureaus – De Vylder Vinck Taillieu en doorzon interieurarchitecten – en fotograaf Filip Dujardin. De naam Bravoure, die verwijst naar de superieure technische uitvoering van een muziekstuk, legt hier de link met architectuur en artisanaat van grote precisie.

Dat wordt op deze biënnale geïllustreerd met fragmenten op ware grootte van 13 bestaande projecten van evenveel architectenbureaus in Vlaanderen en Brussel. Curator Jan De Vylder: «Het fragment wordt getoond zoals het is. Tegelijk is het afgesneden van zijn context wat er een nieuwe dimensie aan geeft.» De betrokken projecten presenteren eclectische, ja zelfs poëtische oplossingen. Een ervan is de reconversie van een 19de-eeuwse woning in aparte eenheden, door Eagles of architecture. Hierbij is een nieuw type materialiteit ontwikkeld, in contrast met de oorspronkelijke architectuur. In plaats van ze te herschilderen zijn de stijlen van de metalen kaders en de gekleurde gipsplaten bekleed met een vernislaag. Het resultaat is dat de kleuren, die overeenstemmen met een technische code – het roze gips is vuurbestendig, het groene waterafstotend en het blauwe

Of neem de villa die is uitgebreid met een omheining, op initiatief van OFFICE Kersten Geers David Van Severen. Behalve afbakening van de buitenruimte functioneert de omheining ook als dragende structuur van de bovenverdieping van de woning. Ze is op enkele meter van de perceelgrenzen geplaatst om ze tot drie meter hoog te kunnen optrekken. De omheining maakt een uitbreiding van de woning mogelijk en creëert groene ruimtes van identieke grootte aan weerszijden van de woning. De voordeur is aan de zijkant geplaatst en doorbreekt het klassieke model van voor- en achtergevels.

In een meer cultureel register is er het idee van architect Gijs Van Vaerenbergh om een voorlopige brug te bouwen als artistiek project tijdens het Festival du Kanal in de Brusselse kanaalzone, op de plaats zelf waar de stad sinds jaren de bouw van een voetgangersbrug plant. Het project werd door de stad verboden, maar door het tijdelijke karakter van het project en de bureaucratische traagheid heeft men ze toch kunnen bouwen alvorens de overheid reageerde, om ze daarna weer af te breken. Gelegen tussen de Dansaertwijk en Molenbeek, symboliseert ze de noodzaak om de verschillende gemeenschappen in Brussel met elkaar te verbinden. De tien resterende projecten kaderen in een geëngageerde en weinig conventionele benadering van de architectuur, die alleen geëvenaard wordt door het talent van de vertegenwoordigde bureaus.

Meer informatie: www.vai.be www.labiennale.org

PUBLI-REDACTIONEEL

Esthetiek & functionaliteit

Vlak stopcontact van BTicino combineert Architecten dragen esthetiek hoog in het vaandel, maar blijven uiteraard ook altijd de functionaliteit van een woning nauw in het oog houden. Beide elementen kunnen dus maar beter samensmelten. Dat is precies wat BTicino bereikt met zijn schakelaars, videofonie en domoticasystemen.

Het vlakke stopcontact van BTicino is een perfect voorbeeld van de combinatie esthetiek en functionaliteit. Het stopcontact ligt verzonken in de afdekplaat, wat een erg minimalistische look oplevert. Het ronde gedeelte bevindt zich met andere woorden op hetzelfde niveau als de afdekplaat. Pas wanneer een stekker wordt ingebracht, schuift het ronde gedeelte naar achteren. Wordt de stekker verwijderd, klapt het automatisch weer naar voren. Met dit vlakke design brengt BTicino een handig en onopvallend stopcontact, dat bovendien de ophoping van stof voorkomt. Voor een perfect esthetisch resultaat kunnen de vlakke contactdozen gecombineerd worden met de ultravlakke afdekplaten van LivingLight Air en Axolute Air.

BTicino, merk van de Franse Legrand Group, positioneert zich op wereldvlak als marktleider van laagspanningsapparatuur voor residentieel, industrieel en tertiair gebruik. De onderneming staat symbool voor made in Italy topkwaliteit, technologie en design. Innovatie staat centraal. BTicino investeert 7 tot 8% van de omzet in R&D en ontwikkelt avant-garde producten die functionaliteit en installatiegemak verenigen met stijl en comfort. Easy technology bereik- en bedienbaar voor iedereen. De onderneming geldt als een referentie in de internationale designwereld. Eén van de prioriteiten binnen het BTicino-bedrijfsbeleid is respect voor het milieu, door het verminderen van de milieu-impact van productieprocessen en de producten zelf en door het nastreven van energetische efficiëntie. De Legrand Group ontwerpt, ontwikkelt en verkoopt eenvoudige en innovatieve elektrische en digitale systemen voor een eenvoudigere communicatie, een verhoogde veiligheid en beveiliging en een verbeterd comfort in gebouwen. De catalogus bevat meer dan 215.000 items in 78 productfamilies. De groep telt bijna 36.000 medewerkers, is rechtstreeks aanwezig in meer dan 80 landen en verkoopt zijn producten in ruim 180 landen. In 2013 realiseerde Legrand Group een omzet van 4,5 miljard euro.

Voor meer informatie: Legrand Group Belgium n.v. Kouterveldstraat 9 1831 Diegem Tel. : +32 (0)2 719 17 11 Fax : +32 (0)2 719 17 00 info.be@legrandgroup.be www.bticino.be

20 TETIERE 20 ZOOM © Marc Barani

Veralgemeend

Bilbao-effect? Het in het slop zittende Arles wil ook op het Bilbao-effect inzetten door middel van hedendaagse kunst, audiovisuele producties en fotografie. Midden in de industriële zone Luma Arles bedacht architect Marc Barani een toekomstige hogeschool voor fotografie aan de voet van de Gehry-toren.

Niet zo evident

Vele gemeentebesturen dromen van een tweede Guggenheim om hun stad uit het economische moeras of de vergetelheid te halen. Maar het toeristisch-culturele project dat de Baskische stad en haar hinterland er weer bovenop heeft gebracht, komt elders maar moeilijk van de grond. Enkele voorbeelden.

Het museumgebouw van Frank Gehry, half schip half vis met zijn bekleding van titaan, werd ontworpen met behulp van een softwareprogramma voor vliegtuigbouw. Het is 24.000 m² groot en bevat 20 galeries over drie verdiepingen. Guggenheim Bilbao is een museum voor wandelaars (via hellingen, glazen daken, galerijen en een wandelbrug). Het dialogeert met de stad aan de zuidkant door pleinen, strakke vensters en rechte hoeken. Aan de noordkant spelen de sculpturale golvingen een spel met de rivier, met vloeiende vormen en figuratieve silhouetten. Gebouwd op de spoorwegbarrière en met de stad verbonden sinds 1997, is het museum vandaag de plaats waar iedereen elkaar ontmoet.

Breuklijnen Die positieve dynamiek probeert men natuurlijk ook elders te importeren, van Vilnius tot Helsinki en Guadalajara (Mexico). Maar zeer weinige zijn erin geslaagd. Eind 2014 al stelde Le Monde vast: «De Guggenheim-franchises in

andere steden (…) zijn allemaal opgedoekt of gesloten».2 Sommige houden echter vol. In het Midden-Oosten bijvoorbeeld heeft Abu Dhabi, op het eiland Saadiyat, een tweede Guggenheim gerealiseerd. Om zeker te zijn van succes heeft de hoofdstad van de V.A.E. opnieuw een beroep gedaan op Frank Gehry. De context is echter volledig anders dan in het Baskenland, want de Emiraten hebben petrodollars in overvloed. Nog in Azië is er ook belangstelling in China en Thailand, de tiende cultureel-toeristische bestemming ter wereld. De meeste bezoekers komen uit India, China en Rusland, een markt van in totaal drie miljard consumenten die er andere gewoontes op nahouden dan wij hier in het oude werelddeel. In deze oosterse landen is men eerder op entertainment gericht. Ontwikkelaars zoals ICM hebben dit perfect begrepen en combineren architecturale bravoure met thema-attracties zoals reusachtige oceanariums met innoverende technologieën, ingekapseld in geïnspireerde architecturale composities.

En Louvre-Lens … In de agglomeratie van Rijsel heeft Lens samengewerkt met het architectenbureau Sanaa (Priktzer 2010). Het Japanse duo SejimaNishizawa, dat de voorkeur kreeg op Hadid, Ricciotti en Holl, heeft het vroegere, 20 ha grote terrein van de Mines de Lens omgevormd tot een plek vol leven, cultuur en groen. Park en museum vormen een geheel. De stijl is minimalistisch, zonder gevels, volledig in glas met zilveren weerkaatsingen. Een zeer geslaagd project voor een stad die in 1914 volledig verwoest werd en zwaar geleden heeft onder de sluiting van de mijnen. Vandaag is het een verrassend filiaal van het Louvre. In het museum geeft de Tijdgalerij in enkele honderden objecten en schilderijen (rotatie van 20%/jaar) een overzicht van alle grote beschavingen door de eeuwen heen.

Het ‘Bilbao-effect’ op de Spaans-Baskische stad en haar hinterland was ongelooflijk sinds het initiatief van Frank Gehry om dit deel van Spanje uit het slop te trekken door in te zetten op de terugkeer van toeristen met een voorliefde voor cultuur en/of architectuur.

oor de opzienbarende vestiging van het Guggenheim met zijn sterke visuele identiteit in de interessante geoculturele regio van Spaans Baskenland, ging het met Bilbao1 en zijn industrie steil bergaf. De komst van het iconische museum dat toerisme verbindt met cultuur vormde bovendien een echt toekomstgericht project in een stad waaruit de bewoners wegvluchtten. Sindsdien probeert men elders deze succesformule te kopiëren om nieuwe zuurstof te geven aan noodlijdende steden en hun economische hinterland, geplaagd door werkloosheid, gebrek aan toeristen en gestage daling van het aantal belastingbetalende inwoners.

TEKST: PHILIPPE GOLARD

(1) Film (24’ 12’’) van de Franse videokunstenaar Julien Donada. (2) «A Helsinki, les anti-Guggenheim s’organisent», Le Monde.fr van 16/09/2014

HOOGSTE KRASVASTHEID

Alleen bij Hörmann

Toparchitect Frank Gehry is momenteel aan het werk in Arles in het departement Bouches-duRhône. Binnenkort zal zijn Totemtoren (56 m) te zien zijn in deze Provençaalse stad die moeite heeft om de crisis te boven te komen.

Gelijkaardige projecten zijn er ook in Latijns-Amerika, meer bepaald het Acquário Ceará van Fortaleza (Brazilië) dat een buitenskelet heeft in geanodiseerd aluminium en met zijn 70.500 m2 een van de grootste aquariums ter wereld is. Dit complex van Leonardo Fontenele (bureau Imagic!)3 bevat ook bioscopen in 4D, onderzeesimulatoren, onderwatertunnels, observatiezalen en meer dan 30 soorten zeedieren. In China zelf komt er in An Hui binnenkort een gelijkaardig aquarium, zij het op kleinere schaal en met een minder blits design. Het zogeheten north city whale shark aquarium zal een centraal gebouw hebben in de vorm van een lotusbloem.

Audi Centrum Amsterdam

Baskisch recept Veel dichter bij ons proberen ook Arles en Lens (zie kaderstukje) het Bilbao-effect te herhalen zonder daarom bij de stichting Salomon Guggenheim aan te kloppen. De wegkwijnende Provençaalse stad aan de monding van de Rhône wil de bladzijde van haar industriële verleden omslaan. In het Franse noorden heeft Lens komaf gemaakt met de erfenis van de steenkoolmijnen. Ook Arles heeft zich tot Frank Gehry gewend om een Totemtoren van 56 m hoog te ontwerpen die geïnspireerd is op de rotsen van de nabijgelegen Alpilles (voor-Alpen). Het ‘Parc des Ateliers’, dat de naam Luma Arles kreeg, heeft een oppervlakte van 10 ha. De reconversie zal 100 miljoen euro kosten. Naast het architecturale uithangbord zullen in 16.000 m2 gerenoveerde spoorwegloodsen culturele activiteiten rond hedendaagse kunst en fotografie worden gehuisvest, met onder meer de ‘Ecole supérieure de la photographie’, naar het ontwerp van architect Marc Barani. Een landschapspark moet het geheel afmaken. Met dit ambitieuze project droomt het communistische stadsbestuur van een toekomst zoals in Bilbao, een droom die tegen 2018 gerealiseerd zou moeten zijn.

(3) Vidéo YouTube. Link op www.focusarchi.be/nl/bilbao-effects

Functie ontmoet design: ALR Vitraplan • Dé industriepoort met een spannende mix van spiegeling en inkijk

• Bijzondere elegantie door in hetzelfde vlak liggende beglazing

• Uiterst krasvaste DURATEC-beglazing

www.hormann.be • info@hormann.be Tel.: 078 150 083 • Fax: 078 151 683

22 INSPIRATIE

LANDSCHAPSPROJECTEN Hout en/of transparantie. Tijdens de realisaties, los van schaal of bestemming, worden beide aspecten zeer vaak met elkaar verweven. Hout staat voor natuur, en dus de link met buiten, openheid ... Twee hier voorgestelde projecten, een woning en een gezondheidszorgcampus, documenteren deze interactie. Bij het eerste project is het als een fusie, met een radicale omvorming van het interieur. Bij het tweede is het meer confidentieel, als een evocatie van het omringende boslandschap. Twee andere, niet in hout ontworpen gebouwen, een appartement uit de jaren â&#x20AC;&#x2DC;60 en een stedelijk distributiecentrum, trekken de kaart van de transparantie, de opaciteit en de doorschijnendheid, voorbij de oorspronkelijke beperkingen (uitgestrektheid of diepte van de plaatsen). TEKST: PHILIPPE GOLARD

24 INSPIRATIE

INTERACTIEVE ZORGACADEMIE LIZA

Het bureau a2o Architecten tekende een van de drie campussen van de nieuwe Limburgse Zorgacademie (LiZa). De campus Sint-Jan, die in het teken van het onderwijs staat, werd ontworpen als een plaats die open is voor iedereen, genesteld in een bosrijke omgeving. Om een link te leggen tussen dagelijkse praktijk, onderwijs, onderzoek en maatschappij hebben HBO Verpleegkunde Genk, de hogeschool UC Leuven Limburg en het Ziekenhuis Oost-Limburg samen de eerste Limburgse Zorgacademie opgericht (LiZa). De site van LiZa zal drie zorgcampussen omvatten - verdeeld over de bestaande campus van het ziekenhuis Oost-

Limburg -, die met hun nieuwe faciliteiten voor zowel patiĂŤnten, personeelsleden, studenten als bezoekers afwijken van de traditionele zorgen onderwijsinstellingen. Het bureau a2o Architecten stond in voor het ontwerp van de campus Sint-Jan, die in het teken staat van het gezondheidszorgonderwijs (verpleeg- en verloskunde). Achter een gevel van baksteen en hout benadrukt het interieur de eenvormigheid van het beton, gebroken door kleurrijke meubelen en elementen en fijne details zoals de trapleuningen. Het project wil een centrum zijn voor interactie tussen het verplegend personeel in het kader van

permanente opleiding en de studenten die praktijkstages volgen in het ziekenhuis. Eveneens in verband met een bevoorrechte omgeving. De oriĂŤntatie van de drie nieuwe gebouwen is afgestemd op de naaldbossen die de stad omgeven. De structuur van de site wordt ook bepaald door de bestaande parkeerstrook, die er evenwijdig mee loopt. De bouwvolumes staan loodrecht op deze strook. Ze zijn bovendien transversaal verbonden door open atriums, waarin een leer- en gemeenschapscentrum, klaslokalen, auditoria e.d. zijn ondergebracht.

Doorsnede

58 65

57 56 55 54

opstelruimte automaten

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

lage wand 2m15 hoog 2-zijdig bekleed met HPL

24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14

Tweede verdieping

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

opstelruimte dienblad afruimwagens

lage wand 2m15 hoog 2-zijdig bekleed met HPL

opstelruimte dienblad afruimwagens

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

84,43 m2

Gelijkvloers

NAAM VAN HET BUREAU: A2O-ARCHITECTEN TITEL: LIZA – LIMBURGSE ZORGACADEMIE OMSCHRIJVING: NIEUWE ONDERWIJSCAMPUS VAN HET DEPARTEMENT GEZONDHEIDSZORG PROJECTLOCATIE:CAMPUS ZOL (ZIEKENHUIS OOST-LIMBURG), SCHIEPSE BOS, GENK REALISATIEDATUM VAN HET PROJECT: 2013-2015 OPDRACHTGEVER: UCLL VZW - KASOG VZW AANNEMER: UCLL VZW - KASOG VZW WEBSITE ARCHITECTENBUREAU: WWW.A2O.BE FOTO’S: STIJN BOLLAERT

26 INSPIRATIE

SPELLEN VAN WIT EN LICHT BRUSSEL Of hoe vorm je een doorzonappartement van 200 m² om tot een lichte plaats met tegelijk open en intimistische ruimten? Met zicht op een weelderige natuur… Het Brusselse bureau Exar architecture ging de uitdaging aan. De nieuwe eigenaar van de plaats vroeg het bureau om dit mooie appartement in Elsene uit de jaren 1960, dat zich nog steeds in zijn oorspronkelijke staat bevond, te herinrichten.

Het gaat om een doorzonwoning op een plateau van 200 m², ideaal gelegen met zicht aan de ene kant op de Koningstuin en aan de andere kant op de vijvers van Elsene. Het idee van het project was om de ruimte meer te openen, de lichtinval te optimaliseren en het zicht op de omgeving te bevorderen. Tijdens de renovatie werden de meeste structurele elementen van het gebouw behouden (zuilen, balken, uitsparingen enz.), terwijl de binneninrichting volledig werd herzien om verder te gaan dan de doorkijk- en schuine zichten. De diepte van het appartement wordt onderstreept door mobiele landen met zeefdrukmotieven van zilveren bladeren die nieuwe ruimten afbakenen, alsook door het parket in zebrano met highlights van iriserende glasmozaïeken. Zowel het daglicht als het kunstlicht verspreiden zich op diverse manieren. Direct aan de gevelkant, of gefilterd door witte zonneblinden. Binnen wordt het licht gereflecteerd door de witte muren en het ingebouwde meubilair, of via doorschijnende deuren en wanden met scharnieren of schuifrails. Het ruimtelijk gevoel wordt nog versterkt door de strakke lijnen en een vloeiende circulatie. Het project wordt eveneens gekenmerkt door diverse gezichtshoeken, schuine zichten, benadrukt door nieuwe materialen, het gebruik van de vertrekken en het moment van de dag of de nacht.

NAAM VAN HET BUREAU: EXAR ARCHITECTURE TITEL: BELLE-VUE OMSCHRIJVING VAN HET PROJECT: RENOVATIE VAN HET APPARTEMENT PROJECTLOCATIE: ELSENE REALISATIEDATUM VAN HET PROJECT: 2015 OPDRACHTGEVER: NADINE PIESSEVAUX AANNEMER: LEVELL CONCEPT WEBSITE: WWW.EXAR.BE FOTO’S: MARC DETIFFE

@Reynaers Aluminium

PUBLI-REDACTIONEEL

MasterLine 8

Het aluminium raamsysteem van de volgende generaties Na de lancering van het Thermo Systeem in de jaren 70 en het Concept System in de jaren 90 verlegt Reynaers Aluminium opnieuw zijn grenzen. Met de introductie van het nieuwe baanbrekende aluminium raamsysteem MasterLine 8, stelt de Europese producent van duurzame aluminiumoplossingen een geavanceerd systeem voor, dat hoog scoort inzake energie-efficiëntie en de eindgebruiker maximaal comfort biedt. MasterLine 8 betekent dus opnieuw een belangrijk sleutelmoment in de 50-jarige geschiedenis van het bedrijf. Tal van designvarianten

Hi-Finity glasverlijming op hoek

Bij de ontwikkeling van het MasterLine 8 systeem ging bijzondere aandacht naar de fabricage- en installatieprocedure van de ramen. Het innovatieve karakter blijkt uit het geoptimaliseerd productieproces, een efficiënte montage van de componenten en de vereenvoudigde plaatsing van de afgewerkte elementen.

Het minimalistische Hi-Finity schuifraamsysteem verrast met de recent gelanceerde glasverlijming op hoek. Dit open systeem met verborgen profielen laat voortaan dus ook toe om een raampartij te realiseren die volledig transparant doorloopt over de hoek van de woning. Het Hi-Finity schuifraam is beschikbaar met dubbele of driedubbele beglazing. Beide varianten voldoen aan strenge veiligheidseisen en kunnen het gewicht van grote glasafmetingen aan.

www.reynaers.be

CP 155 hoekoplossing

@Reynaers Aluminium

Het systeem biedt architecturale vrijheid met tal van designvarianten, en is volledig afgesteld op de (ver) bouwnoden van hedendaagse bouwers en verbouwers. Met de HI en HI+ versies beschikt het MasterLine 8 systeem over hoogisolerende varianten voor alle types woningen: van renovatie tot passiefwoning. De reeks bestaat in vier verschillende designvarianten: Functioneel, Renaissance, Verborgen Vleugel en Deco. Deze zorgen ervoor dat het profiel perfect aansluit bij elke woningstijl.

@Reynaers Aluminium

Verder is het hoogisolerend schuifraamsysteem Concept Patio 155 nu ook verkrijgbaar met opengaande hoek. De openschuivende vleugels van de CP 155 hoekoplossing zorgen voor een optimale buitenbeleving, gezien geen hoekprofiel het zicht of de doorgang belemmert. De grens tussen binnen en buiten vervaagt nog meer met dit functionele hoogstandje.

27 27

28 INSPIRATIE

STEDELIJK DISTRIBUTIECENTRUM CHARLEROI Het stedelijk distributiecentrum (Centre de Distribution Urbaine) van Charleroi, het eerste van dit type in Wallonië, werd ontworpen door het bureau Réservoir A en werd dit seizoen geopend. Het is in het stadsweefsel geïntegreerd door middel van sterke lijnen en doorschijnende elementen. Het centrum bestaat uit een hangar en een kantoor met een oppervlakte van 2000 m² en is bestemd voor de opslag van goederen voor een deel van de winkels binnen de ring. De goederen worden er door vrachtwagens gelost, waarna ze door lichte elektrische voertuigen tot bij de winkels worden gebracht. Deze structuur is evolutief opgezet, zodat er indien nodig parkings en kantoren kunnen worden ondergebracht. Een van de oorspronkelijke uitdagingen was om een project van deze omvang in het traditionele stadsweefsel te integreren. Een problematiek waar Charleroi wel vaker mee kampt. De vrij langgerekte site, oorspronkelijk een braakliggend

terrein, bevindt zich aan de ingang van de stad en is omringd door zware infrastructuur: metro, trein, ring. Rekening houdend met al deze criteria heeft het bureau gekozen voor een gewaagde en unieke architectuur. Twee ‘zwevende balken’ met een metalen bekleding leveren een sterk en coherent beeld op vanaf de ring. Onder deze balken brengen de gevels van de hangar het idee van doorstroming over. De bewegingen zijn van buitenaf zichtbaar door doorschijnende elementen. Op het gebied van energiebesparing is het project voorzien van zonnepanelen om het elektriciteitsverbruik van het centrum te dekken en een warmtepomp om de kantoren, de vestiaires en de cafetaria op niveau 01 te verwarmen. Het dak is voorzien van een witte dakbedekking, die ook zichtbaar is vanaf de ring van Charleroi. Het geheel is subtiel in het stadslandschap geïntegreerd.

NAAM VAN HET BUREAU: RESERVOIR A TITEL: STEDELIJK DISTRIBUTIECENTRUM OMSCHRIJVING: REALISATIE VAN EEN STEDELIJK DISTRIBUTIECENTRUM (HANGAR EN KANTOOR VAN 2000 M²) PROJECTLOCATIE: RUE DES RIVAGES – 6000 CHARLEROI REALISATIEDATUM VAN HET PROJECT: 2012-2015 (DEFINITIEVE OPLEVERING) OPDRACHTGEVER: STAD CHARLEROI AANNEMER: PIRON EC (STABILITEIT EN SPECIALE TECHNIEKEN) WEBSITE ARCHITECTENBUREAU: WWW.RESERVOIRA.ORG FOTO’S: MARIE-NOËLLE DAILLY

Opstand

30 INSPIRATIE

UIT HOUT GESNEDEN INTERIEUR GENT In dit project gerealiseerd door het Atelier Vens Vanbelle werd het interieur van de woning radicaal omgevormd. Het hout herdefinieert de ruimten, speelt met het licht en vormt een nieuw aanknopingspunt met de tuin. Het uitgangspunt was de wens van een koppel om hun donkere huis met piepkleine vertrekken meer open en luchtig te maken. Ze wilden ook een nieuwe keuken en een nieuwe badkamer. Hans wilde zijn krant kunnen lezen in het zonlicht, terwijl Delphine zin had in een grote tuin. Het project werd opgevat als een uitbreiding van de tuin. In plaats van een klassieke keuken

doet de ruimte denken aan een wandelpad in de herfst. Het licht wordt via een reeks dakramen op poĂŤtische wijze verspreid door de geribde structuur van het plafond. De vloer lijkt bedekt met bladeren en boomstronken, waardoor de ruimte een wat wilde en avontuurlijke indruk geeft, die echter beheerst wordt in de lijnen. Om de band met de tuin nog te versterken werd de witte kleur van de twee oorspronkelijke muren behouden. In het keukeneiland, dat bekleed is met roestvrij staal dat de kleuren van de ruimte weerkaatst, hangen twee houtblokken. In de aangrenzende tuin werd een zeshoekig terras in bruin beton getekend waarin de motieven van de keukenvloer zijn terug te vinden. De nieuwe badkamer is aan de achterkant op de eerste verdieping geplaatst. De bad- en douchehoek is van wit polyester en een atrium met ramen zorgt voor visueel contact met de benedenverdieping. Daartoe werd een vierkante opening gemaakt in het oude plafond van het onderliggende vertrek. De randen van deze opening zijn voorzien van een spiegel die het licht op optimale wijze naar beneden weerkaatst.

Lengtedoorsnede

NAAM VAN HET BUREAU: ATELIER VENS VANBELLE TITEL: HANS EN DELPHINE OMSCHRIJVING: RENOVATIE EN UITBREIDING PROJECTLOCATIE: LEDEBERG - GENT REALISATIEDATUM VAN HET PROJECT: 2015 OPDRACHTGEVER: HANS HEMELAER & DELPHINE GUIOT AANNEMER: WIM GALLE, MADY WEBSITE ARCHITECTENBUREAU: WWW.VENSVANBELLE.BE FOTO’S: ATELIER VENS VANBELLE

De Scandinavische echo

32 TETIERE 32 ZOOM

fietsers je nog niet van je sokken. Meulestede is nog kalm. Wellicht voorlopig want ook deze wijk zal spoedig muteren. In deze urbane biotoop ontmoeten we Nigel Jooren, een van de vennoten van OYO architecten, gevestigd in een pand waar de begane grond door het kantoor is ingenomen. Veel baksteen, een biljart en een werklustige ambiance. “Projecten bekijken we vanuit de context met alle parameters die daar uit voortvloeien” zegt Jooren. Dat is beslist geen uniek gegeven, contextualiteit is een gegeerd begrip sinds de publicatie van Genius loci (1979) van de Deen Christian Norber-Schulz. Het is gebaseerd op de idee dat elke plek een eigen, specifiek karakter heeft, dat is bepaald door de situatie, de geografie en de geschiedenis. Maar de creatieve insteek waarmee OYO met een dergelijk vloeibaar begrip uitpakt, is verbluffend. Verbluffend onder meer door die eenvoudige en soms gedurfde melange van materialen en vormen.

Pragmatisch

Verbouwing woning LeWi , Leuven, 2014, afzelia.

OYO het klinkt wat Japans, maar is van eigen bodem. Het architectenbureau in Gent laat door sobere en leefbaar ontworpen woonprojecten een fris geluid horen. En daarin speelt hout een belangrijke rol. Met dank aan Alvar Aalto. TEKST: PHILIP WILLAERT

et architectenbureau OYO uit Gent springt van langsom meer in de kijker. Eigenzinnige woonontwerpen dwingen tot stilstand en gaan voorbij aan het klassieke Vlaamse kavelmodel. In Maldegem ontwikkelde het bureau een opmerkelijke woning (House pibo), deels weggestoken achter gras, spelen de vormen met boven- en ondergrondse elementen. Een behaaglijk spel tussen stedenbouw en architectuur. OYO is een oplettend team gestationeerd in de New Yorkstraat in het Gentse Meulestede. Een volkse wijk waar een nabijgelegen volksfrituur het sociale en culturele ankerpunt vormt van de wijk. De uitbater kent het reilen en zeilen van de bewoners, en ook kent hij de mensen van OYO die in zijn tent een frietje prikken.

Biljart Meulestede wordt wellicht het nieuwe uitbreidingsgebied van Gent, al is het maar om de bijna ondragelijke centraal stedelijke druk van de Arteveldestad op te vangen. In deze nog rustige voorstad van Gent rijden

Het bureau scoort grote ogen in binnen - en buitenland. Er wordt immers over de geografische grens heen ontworpen in landen als: Frankrijk, Denemarken, Noorwegen, Finland, Hongarije, Bulgarije tot zelfs in Congo Brazzaville. Overal waar OYO voet aan wal zet, creëert het ontwerpbureau architecturale frisheid op hoog en mooi niveau. De aanpak is pragmatisch en veel van hun projecten etaleren op de koop toe een flinke dosis creativiteit binnen een flexibel kader en binnen de meestal krappe financiële marges, zoals Jooren fel benadrukt. «We zijn geen papieren bureau, wij mikken op eenvoud en maakbaarheid.»

Televisieseries In het oog springend is de grote voorliefde voor de Scandinavische architectuur. Houten vloeren, witte muren, bespelen in het woonproject in Maldegem die vriendelijke Scandinavische touch, die we nu nog beter leren kennen uit de televisieseries. Zo goed zelfs, dat opdrachtgevers ernaar verwijzen. Soberheid boven alles waarbij algauw de naam Alvar Aalto valt, misschien wel de invloedrijkste modernistische architect van Scandinavië. OYO is vandaag hard op weg om zijn portfolio stevig op te bouwen. Nigel Jooren: «Wij bevinden ons in een opstartfase, de kennis hebben we goeddeels in eigen rangen.» Hij doelt daarmee op de sterke achtergrond van zijn vennoten en dat van het hele team.

Hout is hot Adieu gelakte mdf! «Alles begint met passie», zegt Philippe Rolly. «Ik heb iets met hout omdat het een levend materiaal is.» Rolly weet waarover hij spreekt, hij staat ruim twintig jaar aan het roer van het familiebedrijf Speeckaert en kent de voor- en nadelen van hout als zijn broekzak. Is hout hot? «Absoluut. Hout is teruggekeerd in het interieur en het exterieur, in de meubels en de constructieve onderdelen», weet hij. Kortom de gelakte mdf platen zijn op hun retour. Architecten grijpen meer en meer naar de warme uitstraling van hout. Dat zagen we duidelijk in het hierboven aangehaalde beeld van OYO architecten.

Zweep Steeds meer architecten willen vandaag af van het steriele en rigide minimalisme. Philippe Rolly:«Het Scandinavische verhaal speelt al zeker vijf jaar. We zien eenvoud en basale vormen. Grenenhout is in en verovert de woonkamer. We zien het in de wanden en de plafonds en natuurlijk in de toepassing van gelamelleerd hout. Scandinavischer kan het niet.» Zijn architecten opgewassen om met al die houtkennis om te gaan. Philippe Rolly: «Er zijn er die het goed onder de knie hebben, maar ik pleit toch voor een nauwe samenwerking. Wij hebben echt de kennis en dat scheelt een pak. Voor een project zitten we graag samen rond de tafel voor een constructieve dialoog. Uiteindelijk wil je als architect je ontwerp gerealiseerd zien.»

Verbouwing woning EsVv, Nieuwpoort, 2010, schrijnwerk+tafel - Padouck, plafond Cedar.

Uitvoerbaarheid Philippe Rolly: «Hout heeft zijn karakter en is manipuleerbaar tot op zekere hoogte. Dat geldt ook voor paarden, je kan tot op een bepaald niveau komen, maar er is altijd een limiet net zoals bij hout. Vandaar dat het zo belangrijk is om samen te zitten met de ontwerper, om te komen tot een gezamenlijk bevredigend eindresultaat.» Rolly is gebeten door zijn vak en wil vermijden dat er tussen opdrachtgever en hem breuken ontstaan. Daarom deelt hij gul zijn kennis om elk misverstand op te ruimen, precies door rekening te houden met de begrenzingen van hout. «Wij tekenen hier alles tot in de kleinste details met het oog op uitvoerbaarheid.»

Nieuwbouw woning MiGe, Wulpen, 2013, eik.

Rolly is begeesterd door hout en kent het klappoen van de zweep, hij maakt daarom graag de vergelijking met het mennen van paarden. Ook wat dat onderdeel betreft, is hij een doorgewinterde liefhebber en kenner. Hij wijst ons zijn koets aan die hij momenteel restaureert. We zien prachtige vormen, een schitterend werkstuk waar hij tijdens zijn karige vrije uren zijn hart en ziel in legt. Zonder meer een kolfje naar zijn hand.

Nieuwbouw woning PiBo, Maldegem, 2014, afzelia.

34 SPOTLIGHT

Architect in de spotlight architectuurbureau Karla Menten Architecte Karla Menten mag gerust een buitenbeentje in de architectuurwereld worden genoemd. Ze vaart resoluut haar eigen koers in een wereld die een intrigerende kruisbestuiving vormt tussen architectuur, design, literatuur, schilderkunst, ... ‘Beyond minimalism’ is haar credo en dat uit zich in architectuurprojecten die door hun puurheid het zuiver architecturale ver overstijgen en transformeren tot poëzie. TEKST: PASCAL DEWULF FOTO’S: PHILIPPE VAN GELOOVEN

en gesprek over achitectuur gaat meestal over, jawel, architectuur as such en de bouwtechnische uitdagingen om maar wat te noemen. Niet zo bij architecte Karla Menten. Zij tapt resoluut uit een ander vaatje wanneer het over achitectuur gaat. Karla Menten: «Wanneer ik lezingen geef, start ik die altijd met het tonen van een schilderij van de Italiaanse Amedeo Modigliani waarop hij zijn toekomstige vrouw schilderde zonder ogen. Op de vraag naar het waarom zou Modigliani geantwoord hebben dat hij zijn vrouw nog niet genoeg kende en hij haar ogen pas zou kunnen tekenen wanneer hij ook haar ziel zou kennen. Later trouwden ze en werd zij de moeder van zijn kinderen. Op dat ogenblik is hij begonnen om ook haar ogen te schilderen. Dat verhaal trek ik dan door om mijn visie op architectuur te verduidelijken, namelijk dat architectuur zonder emotie is als een gezicht zonder ogen want wat is emotie: emotie is sfeer. Om het functionele te overstijgen moet een architect sferen creëren door middel van concepten of thema’s. Vandaar dat ik in elk van mijn projecten een coherent concept bedenk om het vervolgens in de diepte uit te werken.»

Witte doos Een archetypisch voorbeeld van die conceptuele benadering is de loft die Karla Menten uitwerkte net buiten het stadscentrum van Hasselt, in een voormalig Belgacom gebouw. Karla Menten: «De loft noemt ‘Hidden’ en het concept dat ik er wilde instoppen, is gebaseerd op een citaat van de New Yorkse artiest Lawrence Weiner ‘Away from it all, here, there and everywhere’, vrij vertaald ‘Weg van alles, hier, daar en overal’. De loft is dan ook een soort van witte doos waar niets afleidt van de eigenlijke ruimte. Het is een soort van 21ste-eeuwse machine voor leven en werken waar alles in één en dezelfde ruimte kan gebeuren ver weg van de gecompartimenteerde architectuur die vandaag nog steeds schering en inslag is. Wonen, werken, ontspannen, filosoferen,

tot rust komen, ... al die dingen vloeien in die grote ruimte naadloos in mekaar over. Een ander concept dat ik heb geïntegreerd in de loft is ‘Concealing what isn’t immediately necessary’ oftewel ‘Verbergen wat niet onmiddellijk nodig is’. Alles wat kan afleiden van het tot rust komen wordt (al dan niet tijdelijk) weggewerkt of verborgen. Alles wat functioneel is, komt enkel tevoorschijn wanneer nodig. Wanneer bewoners het niet willen zien, is het discreet opgeborgen zonder dat de flow van de loft daardoor in het gedrang komt. Alle meubels zijn bijvoorbeeld op maat gemaakt zodat ze kunnen worden opgeborgen wanneer ze niet nodig zijn of de bewoners ze niet nodig hebben/vinden. Het keukenaanrecht van twaalf meter zit op zijn beurt vol met opbergruimtes om zo eveneens de eenheid van de loft te bewaren. In de multimediawand zitten naast flatscreen en andere mediatoestellen onder andere ook kunstwerken die enkel zichtbaar zijn wanneer de bewoners dat willen. In functie van de toestand van de loft (woonplaats versus werkplaats) worden ruimtes, kasten, ... geopend of gesloten.»

Spartaanse warmte Wie de loft binnenwandelt, krijgt de perceptie van een Spartaanse, hagelwitte biotoop - intens witte polyurethaan gietvloer incluis - maar niets is minder waar. Karla Menten: «De warmte in de loft wordt gecreëerd door tal van inventieve elementen. Is er een feestje, dan worden bepaalde luikjes van kasten in de leefruimte of het keukenaanrecht geopend en komt er bijvoorbeeld kleurig servies of een leuk kunstwerk tevoorschijn. Centraal in de loft hangt ook knusse verlichting van Ingo Maurer met een erg warme kleurtemperatuur, een beetje als de zon. Zo krijg je een erg aangename sfeer. In de flankerende ruimtes zoals de bibliotheek zit dan weer koel licht. Zo contrasteert het ‘zonlicht’ met het neutrale licht in de ruimtes die errond liggen. Het voelt er dan ook niet koud of kil aan maar eerder poëtisch.»

Extra dimensie

Als een schilderij Ruimtelijk bestaat de loft uit een soort van drie-eenheid, drie ruimtes in één. Karla Menten: «De loft bevat verschillende functies in één ruimte. Het volume dat primeert is 4,30 meter hoog en ik heb bewust gekozen om dat zo minimaal als mogelijk te houden. Het hoofdelement is de ‘Privacy Box’ die de slaap-, badkamer en dressing omvat en die tezamen met een hele lange toog en tafel in de keuken de in totaal drie elementen vormen die de loft indelen. Tevens heb ik in de loft als een soort van metafoor duidelijk zichtbaar een zwart vierkant pivoterend paneel gemaakt, verwijzend naar het ‘zwarte vierkant’: een schilderij van Malevitsj met daarop het citaat van Lawrence Weiner. Voor Malevitsj staat het zwarte vierkant symbool voor het zuivere gevoel. Wat opvalt is dat de elementen (zoals de Privacy Box) die de loft indelen niet recht maar schuin ten opzichte van mekaar zijn gepositioneerd zoals in een schilderij van Malevitsj. Zo krijg je hele mooie en dynamische perspectieven. Die asymmetrische indeling wordt aangevuld met doorkijkelementen waardoor de loft tevens in een zee van licht baadt. Door die atypische aanpak klopt - wanneer je de sfeer op je laat inwerken - het plaatje volledig. Het minimalistische aspect is gebaseerd op de visie van de Oostenrijkse architect Adolf Loos die van mening was dat architectuur een authentiek kader moet creëren waarin je als mens tot rust kan komen en de veelheid van dingen die in de wereld aanwezig zijn een onderkomen vindt. We worden vandaag overladen met prikkels uit de buitenwereld. Wanneer je thuis komt, moet er dan ook rust zijn om al die prikkels te verwerken.»

Optiekzaak en kunstgalerij Naast projecten voor particulieren is architectuurbureau Karla Menten ook actief in retailsferen. Karla Menten: «Voor de retailprojecten die ik doe, probeer ik eveneens zoveel als mogelijk in te spelen op de leefwereld van de bouwheer/klant. Een schoolvoorbeeld daarvan is oogzorgwinkel ‘Eye Care For You’ in het Nederlandse Maastricht. De eigenaar van het pand is iemand die veel met activiteiten rond het goede doel in de weer is. Zo trekt hij regelmatig richting Afrika om er een deel van de winst van zijn brillen aan het goede doel te schenken. Dat heeft me aan het denken gezet. Voor wie kan je als optiekzaak iets doen ? Voor mensen die een zonnebril nodig hebben maar ook voor mensen die beter willen zien middels een bril met versterkte glazen om maar wat te zeggen. Voor wie kan je als optiekzaak op het eerste zicht niet direct iets doen ? Voor blinden. Toch wilden we ook voor die mensen iets doen in de zaak. Dat heb ik dan architecturaal proberen te vertalen door een combinatie van een winkelruimte met een exporuimte voor kunst gemaakt door blinden en slechtzienden. De kunstwerken zijn er te koop en de opbrengst ervan gaat naar een vzw ten voordele van blinden.»

De architectuur die Karla Menten brengt, is dan ook een architectuur met vele laagjes waarvan alle facetten zich druppelsgewijs laten ontdekken. Karla Menten: «Architectuur is er niet enkel om mooi te zijn maar ook om een extra dimensie aan het leven toe te voegen. Dat is met ‘Eye Care For You’ in Maastricht opnieuw het geval. Binnenin het pand hebben we verschillende volumes gemaakt die elk aan één zijde fungeren als kunstgalerij voor blinden en slechtzienden met kunstwerken door blinden en slechtzienden en aan de andere kant als vitrine voor de brillen. Aan de expozijde hebben we een extra dimensie toegevoegd door de conceptteksten in braille op de wanden van de respectievelijke volumes aan te brengen op basis van lichtpunten die samen de brailleletters vormen : “Sometimes we open our eyes to see the world. Sometimes we close our eyes to dream the world”. Dat is de link tussen mensen die zien en niet kunnen zien. Mensen die kunnen zien zullen de brailleteksten in principe niet lezen of begrijpen maar zien ze wel terwijl blinden de teksten niet kunnen zien maar ze in principe wel kunnen lezen. Zo breng je door (interieur) architectuur mensen die zien en blinden op hetzelfde niveau. Dat soort doordachte (interieur)architectuur is mijn handelsmerk als architecte. De kerngedachte erachter is dat we soms onze ogen openen om de wereld te zien en ze soms sluiten om de wereld te dromen. Af en toe zit er ook een bril aan de expozijde van de volumes waardoor die op hun beurt dan weer verworden tot kleine kunstwerkjes.»

Architectuur die transformeert Het mag duidelijk zijn: het werk van Karla Menten overstijgt ver het puur architecturale en dat maakt het gelijk ook zo interessant en veelzijdig. Karla Menten: «Mensen zeggen vaak dat mijn werk flirt met kunst en andere disciplines. Dat is misschien niet altijd de bedoeling maar ik vind wel dat architectuur multidisciplinair moet zijn. Het moet een soort van kruisbestuiving vormen met kunst, design en dies meer. Hokjesmentaliteit wil ik als architect dan ook kost wat kost vermijden. Wanneer je die wisselwerking opzoekt, krijg je emotie. Dat maakt architectuur of een interieur meer dan droogweg een woon- of werkomgeving. In Vlaanderen heerst vandaag nog sterk een verkavelingsmentaliteit en lintbebouwing. Wanneer je het puur vanuit demografisch en maatschappelijk standpunt bekijkt, zou het echter veel interessanter en doeltreffender zijn dat mensen mekaar terug gaan opzoeken om te wonen en werken in een meer stedelijke context en dat doen in spannende ruimtes die hen uitdagen en samenbrengen. Dat wordt sowieso de standaard in de nabije toekomst. Ook moeten we af van die eeuwenoude baksteenarchitectuur om te evolueren naar minder tijdverslindende, efficiëntere en meer duurzame methodes van architectuur zoals hout- of metaalskeletbouw. Met metaalskeletbouw kan je bijvoorbeeld ook veel accurater bouwen, vaak tot op de millimeter nauwkeurig. Je kan alles voorafgaand erg doeltreffend tekenen en plannen en vervolgens erg snel bouwen en afwerken omdat je niet met de nat/droog discrepantie zit van traditionele bouw. Aan de andere kant ga je dan uiteraard ook tegenbewegingen krijgen voor die snelle en efficiënte bouwmethodes zoals het Indische Studio Mumbai dat zoals vroeger weer met ambachtslui gaat werken en waarbij echt handwerk weer opnieuw de toon zet.» En zo moet de bouwheer uiteindelijk kiezen bij welke methode hij zich het prettigst voelt.

36 PRIKKEL

JAPON, L’ARCHIPEL DE LA MAISON Tot 10/06/16 Design Museum, Gent www.designmuseumgent.be De traditionele Japanse woning intrigeert westerse architecten al zeer lang en wordt ook vaak als referentie gebruikt. Hoe zit het met de bewoonbaarheid van dit soort ruimtes en hun aanpassing aan de bebouwde en natuurlijke omgeving? De tentoonstelling bestaat uit een historisch deel met realisaties van Tadao Ando en Toyo Ito, en 14 case studies van toonaangevende huizen uit de 20ste eeuw. De hedendaagse architectuur komt aan bod in 20 andere huizen, via interviews met bewoners en architecten (Shigeru Ban Architects, Yasushi Horibe, …), tekeningen, foto’s en video’s.

Kaleidoscoop De stad heruitvinden hier en elders, het landschap herinterpreteren, zich inspireren op oude of recente modellen. Van de Japanse woning tot het nieuwe kunstenpaviljoen van Z33, van Aldo Bakker tot Jean Prouvé. TEKST EN SAMENSTELLING: CATHERINE CALLICO

PROJECTIONS 6. FROM IMAGINATION TO CITY Tot 05/06/16 deSingel internationale kunstcampus, Antwerpen-Berchem www.desingel.be Deze editie van de serie ‘Projections’ zoomt in op het stedelijk verleden als voorwaarde om te anticiperen op de toekomst en de nodige veerkracht te tonen om te kunnen reageren op onverwachte veranderingen en daarvoor snel oplossingen te ontwikkelen. De Faculteit Ontwerpwetenschappen van de Universiteit Antwerpen verkent hier mechanismen om de stad opnieuw uit te vinden en presenteert projecten afkomstig van het designonderzoek, toegepast op het grootstedelijk gebied Antwerpen.

ALDO BAKKER Tot 14/08/16 CID - Centre d’innovation et de design, Grand-Hornu www.cid-grand-hornu.be/ Aldo Bakker (Nederland, 1971) is sinds eind de jaren 1980 als designer actief. Deze retrospectieve van zijn werk toont unieke stukken en gelimiteerde edities, maar ook creaties voor bekende ondernemingen zoals Karakter en Georg Jensen (DN), Puiforcat en Sèvres (FR). De kracht van zijn ontwerpen, die voortdurend worden hertekend en herwerkt, ligt vooral in de wijze waarop ze onze perceptie van het gewone veranderen via een grote verfijning en uiterste nauwkeurigheid van het ontwerp.

PAYSAGES SUBJECTIFS / TERRE PAYSAGE Tot 05/06/16 Musée Ianchelevici en Centre Keramis, La Louvière www.ianchelevici.be, www.keramis.be Het Musée Ianchelevici en het Centre Keramis werpen een gezamenlijke blik op het landschap in de hedendaagse kunst en keramiek, aan de hand van werken van een twintigtal kunstenaars. De tentoonstelling Paysage Subjectif in het Musée Ianchelevici focust op de bewegende en zintuiglijke aspecten van het landschap: licht, wind, water, ... Dat gebeurt via chromatische reflecties, gestuele procedés, ruimtelijke installaties, fotoafdrukken of akoestische fenomenen. In het Centre Keramis behandelen keramisten, onder de titel Terre Paysage, dezelfde thematiek in de vorm van installaties en creaties in situ.

PROUVE-TAKIS Tot 23/07/16 La Patinoire royale, Brussel www.lapatinoireroyale.com La Patinoire royale brengt een retrospectieve rond Jean Prouvé (1901-1984), de geniale Franse ontwerper, en Takis (1925), Grieks beeldhouwer bekend om zijn kinetische kunstwerken. Wat beiden verbindt, is het idee van een industrie die hoop uitdraagt, symbool voor de dertig gouden jaren na WOII. En de ontmoeting tussen twee belangrijke oeuvres, gebouwd op dezelfde site, in casu de zakenwijk La Défense in Parijs. Meer bepaald de Tour Nobel uit 1966 waarvan Prouvé de glazen gevel ontwierp met op de achtergrond ‘Le Bassin’, ontworpen door Takis in 1988. De twee constructies dialogeren en spiegelen zich in elkaar. Het is die relatie die de tentoonstelling probeert uit te diepen, door werken van beiden met elkaar te confronteren.

Elders... ➔ Tentoonstellingen Habiter le campement. Architectures de nomades, de voyageurs, d’infortunés, d’exilés, de conquérants et de contestataires Tot 29/08, Cité de l’architecture et du patrimoine, Parijs www.citechaillot.fr

Faire le mur. Quatre siècles de papiers peints Tot 12/06, Les Arts décoratifs, Parijs www.lesartsdecoratifs.fr

Radio Days. Tube Radios, Design Classics, Internet Radio, Tot 05/06, MAK - Musée des arts appliqués, Keulen,

www.museenkoeln.de/museum-fuer-angewandte-kunst

Alexander Girard. A designer’s universe

Tot 29/01/2017, Vitra Design Museum, Weil am Rhein www.design-museum.de

Safe and Sound IMAGINE EUROPE. IN SEARCH OF NEW NARRATIVES Tot 29/05/16 Paleis voor Schone Kunsten, Brussel www.bozar.be Bozar brengt kunstenaars, wetenschappers en filosofen samen om na te denken over de toekomst van Europa. Op het programma staan debatten, lezingen en workshops over diverse thema’s zoals migratie, grenzen, democratie en de toekomst van het verhaal. Daarnaast zijn er vertoningen van documentaires, animatie- en fictiefilms, en experimentele films die nieuwe modellen ontwikkelen. In een parcours van installaties delen kunstenaars en architecten (Filip Van Dingenen, Rem Koolhaas, Ingo Niermann, Louwrien Wijers, Chantal Akerman, enz.) hun visie op Europa.

Tot 21/08, MUDAC - Musée de design et d’arts appliqués contemporains, Lausanne, www.mudac.ch

Pier Luigi Nervi – Architecture For Sport

Tot 02/10, MAXXI Architettura Archives Centre, Rome www.fondazionemaxxi.it

21st Century. Design After Design Tot 12/09, Triennale di Milano, Milaan www.triennale.org

Imran Qureshi. Where the Shadows are so Deep Tot 10/07, Barbican gallery – The Curve, Londen www.barbican.org.uk

Cycle Revolution Z33 BUILDS Tot 29/05/16 Z33, Hasselt www.z33.be

MATIÈRE GRISE Tot 28/05/16 MAV-NPDC, Rijsel www.mav-npdc.com Na Parijs in 2014 strijkt de reizende tentoonstelling ‘Matière grise’, waarvan het curatorschap en de scenografie in handen zijn van het architectenbureau Encore Heureux, neer in Rijsel. Er worden 50 projecten getoond die het mogelijke hergebruik demonstreren van gebruikte materialen, in alle onderdelen van een gebouw. Minder grondstoffen verbruiken blijft een van de grote uitdagingen voor de bouwsector vandaag. Het hergebruik van honderdduizenden ton materialen komt aan die noodzaak tegemoet: geprefabriceerd beton, funderingspijlers, spoordwarsliggers, kabelhaspels, gipsplaten, enz. kunnen worden verwerkt als fundering, wandbekleding, akoestische isolatie, gevel of ander bouwelement.

In 2012 won het ontwerpteam van de Italiaanse architecte Francesca Torzo de internationale architectuurwedstrijd voor de renovatie en uitbreiding van het tentoonstellingsgebouw Vleugel ’58 van Z33 (ontworpen in het jaar van de Expo). Z33 presenteert vandaag ontwerpmodellen, afbeeldingen en plannen van dit nieuwe huis voor actuele kunst. Het is een uitbreiding met sobere lijnen vol poëzie die zich onmerkbaar integreert in het historische stadsweefsel. De werken beginnen deze zomer en zouden tegen eind 2017 voltooid moeten zijn.

Tot 30/06, Design Museum , Londen designmuseum.org/

Stay. Now. Then: Housing Questions and Answers for 99 years takes Tot 31/12, ArKDes, Stockholm www.arkdes.se

Jozef Frank. Against Design

Tot 12/06, MAK - Musée autrichien des Arts appliqués / Art contemporain, Wenen www.mak.at

➔ Evenementen Journée de la Rénovation

29/05 van 10 tot 18u, in Brussel en Wallonië

www.journeedelarenovation.be/JourneeDeLaRenovation

Architect@work

2-3/06, Lyon www.architectatwork.fr

Biennale d’architecture de Venise van 28/05 tot 27/11, Venetië www.labiennale.org

Paris Design Week 3-10/09

www.maison-objet.com

Festival of Architecture 2016 (Year of Innovation, Architecture and Design), Het hele jaar, Schotland

www.foa2016.com/, www.visitscotland.org

38 PRIKKEL

DEMO:POLIS - THE RIGHT TO PUBLIC SPACE A dynamic interdisciplinary exploration of the contemporary meaning of the public space. Collectief werk onder redactie van Barbara Hoidn Park Books, in het Engels, 48 €

THE BRUSSELS CANAL ZONE NEGOTIATING VISIONS FOR URBAN PLANNING Sofie Vermeulen, voorwoord van Eric Corijn ASP-Academic & Scientific Publishers, in het Engels 39,95 € Sofie Vermeulen, auteur van een doctoraatsstudie over stedelijke geografie en ruimtelijke ordening aan de VUB (Vrije Universiteit Brussel), heeft zich gebogen over de Brusselse kanaalzone, een geslaagd voorbeeld van post-industriële reconversie onder impuls van publieke en private actoren. De studie richt zich op vier stadsontwikkelingsprojecten: de reconversie van de site van Tour & Taxis, de herbestemming van brouwerij Belle-Vue in Molenbeek, de stadsbeweging Platform Kanal en het merkimago van het kanaalzoneproject van de Brusselse gewestregering.

Burgers heroveren meer en meer de openbare ruimte om hun mening te uiten in de marge van diverse (culturele of commerciële) belangengroepen. Daardoor wint de vraag aan betekenis aan wie deze publieke ruimte en het gebruik ervan toebehoort. Demo:Polis, gepubliceerd ter gelegenheid van de tentoonstelling in de Akademie der Künste in Berlijn, steunt op de architectuur, de sociologie en stadsstudies om denksporen en verschillende benaderingen aan te geven voor een andere invulling van de openbare ruimte. Voorbeeldprojecten zijn de High Line en Brooklyn Bridge Park in New York, Alexanderplatz en Tempelhofer Feld in Berlijn, Trafalgar Square in Londen of het park La Ventana del Mar in Porto Rico.

Lezen! De stad en hoe ze verandert op maatschappelijk, stedenbouwkundig en architecturaal vlak. De inrichting en herbestemming van de ruimte voor private, publieke of professionele doeleinden. En hun ontwerpers. TEKST EN SAMENSTELLING : CATHERINE CALLICO

100 CONTEMPORARY HOUSES Philippe Jodidio Taschen, meertalige uitgave (Frans, Duits, Engels), 14,99 € Een woning bouwen die rekening houdt met gevoelens, esthetische principes, praktische criteria en dagelijkse rituelen (eten, slapen, zich beschutten, ...) blijft een uitdaging bij het ontwerpen van private woningen. Dit boek presenteert 100 betekenisvolle woningen die tot de meest innoverende van de laatste 20 jaar behoren, afkomstig van opkomende of gevestigde talenten zoals John Pawson, Richard Meier, Shigeru Ban, Tadao Ando of Zaha Hadid, Herzog & de Meuron, Daniel Libeskind, Alvaro Siza en Peter Zumthor.

DON'T BE AFRAID TO PARTICIPATE THE LITTLE ABC OF COMMUNAL PLANNING AND HOUSING Natalie Schaller, Heike Skok, Hilde Strobl Hatje Cantz, in het Duits en het Engels, 9,80 € Dit compacte boek behandelt het probleem van de huisvesting in de grote Europese steden in het licht van de toenemende verstedelijking en de demografische evolutie. In antwoord op deze uitdagingen worden nieuwe bouwinitiatieven ontwikkeld om te voldoen aan individuele eisen, onder meer in de organisatie van de ruimte. De sleutelbegrippen worden alfabetisch opgelijst en geven een overzicht van de nieuwe ideeën en concepten, maar ook van de processen voor de planning van woningprojecten en de cartografie van hun interne structuur.

BELGIAN ARCHITECTS AND THEIR HOUSES II Muriel Verbist en Diane Hendrikx Luster, in het Nederlands, Frans, Engels, 45 € In dit tweede deel over Belgische architecten en hun huizen worden 16 woningen in detail besproken en geïllustreerd, aangevuld met interviews met de bewoners. De ontwerpen, voor het merendeel in Vlaanderen, zijn zeer gevarieerd: een oude molen, een stadswoning uit de jaren ‘70, een oude pub, een zaal van een vroeger militair ziekenhuis, nieuwe constructies, enz. Enkele namen: Leo Van Broeck, Eric Soors, Erik Wieers, Lou Jansen, Aurélie Hachez, Adrien Verschuere, Toon Heyndrickx, Hans Lust en Lieve Van De Ginste.

AGLAIA KONRAD. FROM A TO K Emiliano Battista en Stefaan Vervoort Buchhandlung Walther König, in het Engels, 40 € (35 € in de shop van Museum M in Leuven)

SOU FUJIMOTO Naomi Pollock Phaidon Editions, 49,95 € Deze monografie over de Japanse architect Sou Fujimoto (°1971) laat zijn visionaire manier van werken zien. In 2000 richtte hij het agentschap Sou Fujimoto Architects op in Tokio en in 2005 en de twee volgende jaren behaalde hij de prestigieuze internationale Architectural Review Award in de categorie jonge architecten. Sindsdien deed hij van zich spreken met het Serpentine Pavillon in Londen in 2013 en op de Architectuurbiënnale van Venetië een jaar eerder. Zijn werk sluit aan bij de traditionele Japanse cultuur, maar benadert de architectuur tegelijk met een nieuwe blik en produceert ongewone vormen, tussen natuurlijk en artificieel.

De kunstenares Aglaia Konrad (°1960, Salzburg) heeft de wereld afgereisd, aangetrokken door grote steden, stedelijke ruimtes en hun transformaties. In haar foto’s, films en installaties toont ze bijzondere woningen of architecturen. De catalogus van haar eerste grote solotentoonstelling in België, in het Museum M in Leuven, documenteert de diversiteit van haar werk, alsook de diverse manieren om architectuur te laten zien en te presenteren. De kunstenares heeft trouwens een nieuw werk gerealiseerd op de gevel van het museum.

En ook... Michel Lambert, Les transformateurs électriques. Fonctionnement, mise en oeuvre et exploitation, Dunod. www.dunod.com, in het Frans, 49 €

Ollagnier Claire, Petites maisons. Du refuge libertin au pavillon d'habitation en Île-de-France au siècle des Lumières, Editions Mardaga. www.editionsmardaga.com, in het Frans, 39 €

André Tavares, The anatomy of the architectural book, uitgegeven door het le Canadian Centre for Architecture CCA, Lars Müller Publishers. www.lars-mueller-publishers.com, in het Engels, 40 €

Corinna Kretschmar-Joehnk et Peter Joehnk, 101 Hotel Rooms, Vol. 2, Braun. www.braun-publishing.ch, in het Engels, 39,90 €

Christophe Girot, The Course of Landscape Architecture, Thames and Hudson. www.thamesandhudson.com, in het Engels, 55 €

ANVERS Axel Sowa werk, bauen + wohnen, extra nummer maart 2016, tijdschrift van de Fédération des Architectes Suisses FAS, in het Frans, 20 € Het Zwitserse tijdschrift wijdt een nummer aan de stedelijke en architecturale vernieuwing van Antwerpen en de migrantengemeente Borgerhout, aangevuld met een interview met Paola Vigano. Er wordt ook aandacht besteed aan de linkeroever en projecten van de architectenbureaus De Smet Vermeulen en De Vylder Vinck Taillieu, alsook aan nieuwe projecten zoals de groene wijk in Berchem, de school Alberreke van Collectief Noord en het paviljoen van het Middelheimmuseum door Robbrecht & Daem Architecten.

François Chaslin, Eve Roy, André Bruyère - La tendresse des murs, Editions du patrimoine, Carnets d'architectes. www.editions-du-patrimoine.fr, in het Frans, 25 €

Yona Friedman, Drawings & Models / 手稿与模型 1945-2010, Les presses du réel. www.lespressesdureel.com, tweetalige (her)uitgave Engels/Chinees, 50 €

Van bekleding tot huid Historisch diende de gevel van een gebouw als expressiemiddel voor architecten en was het een onmisbaar ingrediënt van iconische architectuur. Inmiddels is er het nodige veranderd. Een dreigend tekort aan fossiele brandstoffen en de snelle opwarming van de aarde nopen de architect en gevelbouwer tot het ontwerpen van intelligente gevels, die naast een esthetisch ook een ecologisch doel dienen. Het ontwerpen van geveltjes lijkt in die zin voorgoed tot de verleden tijd te behoren. TEKST: PHILIP WILLAERT

n de discussie over de gevel gaat het over planning- of bouwproces waarin duurzame, intelligente gevels zich als integraal gebouwonderdeel ontwikkelen. Daarbij stelt men als architect best enkele vragen. Hoe ziet dit proces er idealiter uit? Hoe kan volledige integratie van de gevel in dit proces worden bewerkstelligd, waarbij de gevel de ‘huid’ van een gebouw vormt, in plaats van slechts de ‘bekleding’? Net zoals bij het hele HVAC gebeuren is de architect gebaat om in een vroeg stadium samen te zitten met gevelproducenten en -ingenieurs. Dit wordt steeds vaker onderschreven door opdrachtgevers, omdat er meer aandacht is voor de exploitatieperiode van een gebouw. De verantwoordelijk stopt niet bij de oplevering, maar dwingt partijen om na te denken over de periode na ingebruikname. De intelligente gevels moeten voor een langere periode bestand en flexibel zijn om de toenemende energielasten te dragen. Zo vragen toenemende energielasten om de innovatie van intelligente gevels die voor een lange periode energiezuinig en flexibel zijn.

Textielcomponenten In Duitsland komt veertig procent van het energieverbruik voor rekening van gebouwen. Vooral kantoren met grote glazen gevels verbruiken veel

energie. Onderzoekers van het Fraunhofer Institut für Werkzeugmaschinen und Umformtechnik (IWU) in Dresden ontwikkelden samen met de vakgroep Textil- und Flächen-Design van de Weißensee Kunsthochschule in Berlin speciale, intelligente gevelpanelen die op invallend zonlicht en de daardoor ontstane warmte reageren. Inmiddels heeft men ook een demonstratiemodel, gebaseerd op een voorlopig ontwerp van designstudent Bára Finnsdottir. Het bestaat uit een reeks van 72 afzonderlijke textielcomponenten die eruit zien als bloemen. In de textiel-modules zijn vormgeheugen actuatoren geïntegreerd in de vorm van 80 mm lange draden van een nikkel-titaniumlegering. Als de gevel wordt verwarmd door invallende zonnestraling, worden de draden geactiveerd. Daardoor trekken de textiele componenten samen en wordt het zonlicht tegengehouden. Als de zon weer achter de wolken verdwijnt, keert het geheugenmetaaldraad weer terug in haar oude stand, en wordt het paneel weer transparant. Volgens André Bucht, wetenschapper van het IWU, moet het gevelelement worden gezien als een soort intelligent membraan dat zich aanpast aan de dagelijkse en seizoensgebonden weersomstandigheden. Voor elke zonintensiteit zorgt het voor optimale schaduw. Volgens de ontwikkelaars van het systeem is het eenvoudig te installeren en biedt een scala aan ontwerpmogelijkheden. Daarbij gaat het niet alleen om de patronen, zoals bloemen, driehoeken en honingraat, maar ook om de mogelijkheid om plaatselijk de mate van schaduw te kunnen regelen. De volgende stap is om samen met industriële partners het systeem verder te ontwikkelen. Er wordt onder meer gedacht aan de integratie van vervormbare zonnecellen, waardoor de energie uit het invallende zonlicht kan worden benut of opgeslagen, bijvoorbeeld om ’s nachts een gebouw te verwarmen. Fraunhofer denkt dat het systeem in 2017 marktrijp is. {Bron: www.fraunhofer.de}

Façade Engineering Er zijn studiebureaus die raadgevende diensten aanbieden over gevels om eigenaars en ontwikkelaars van gebouwen, architecten en aannemers bij te staan voor alle gevelsystemen, en dit vanaf het ontwerp tot en met de realisatie. Dergelijke bureaus willen innovatieve en geïntegreerde oplossingen aan de man brengen, gebaseerd op een brede

Mexico Sinds vorig jaar is een ziekenhuis in Mexico-stad voorzien van een ‘smogetende’ gevel (zie foto). Die is bedekt met titaandioxide (TiO²), een katalysator die gifstoffen afbreekt. Volgens de ontwerpers kan de gevel per dag de uitlaatgassen van duizend auto’s neutraliseren. Of TiO² echt het verschil kan maken, is nog onduidelijk, maar velen zijn geïnteresseerd. Zo wordt onderzocht of de methode de lucht in Londen schoner zou kunnen maken. Voor de Expo 2015, in Milaan, werd een zes verdiepingen tellend paviljoen opgetrokken uit ‘luchtreinigend cement’. William Suk van het Amerikaanse National Institute of Environmental Health Sciences ziet wel wat in die aanpak: “Er zit zeker potentie in het gebruik van dit soort innovatieve technologieën op grote schaal om luchtverontreiniging tegen te gaan.”

De werf met de inbox vouwluiken in Rennes is de hoofdzetel van de firma Kermarrec en dat zijn makelaars in immobiliën.

Lamellen en schuifluiken Er zijn producenten op de markt die uitpakken met beweegbare en flexibele geveloplossingen. Daarbij denken we aan lamellen van aluminium maar ook aan rechtschuivende luiken en vouwluiken. Dergelijke oplossingen zijn veelal gemotoriseerd ofwel geautomatiseerd beweegbaar al naargelang de lichtinval. Verder zijn er zonneweringen die met behulp van een zonnesensor gebouwen afschermen om oververhitting tegen te gaan. Producenten van rolbeslag geven daarnaast de mogelijkheid om prettig met materialen te variëren zoals dat het geval is bij luiken. Met andere woorden zweren ze niet enkele bij een lamellenstructuur maar geven ze architecten de mogelijkheid om in het geval van vouwluiken krachtig in te spelen op de architectuur. Vouwluiken vallen mooi in het muurvlak en geven net als rechtschuivende luiken punch aan de architectuur. Luiken bieden bescherming tegen oververhitting, verfraaien architectuur door de strakke wijze van articulatie binnen het architectonisch geheel. Ze zijn voor gebouwen wat voor de mens de huid is. Ze openen en sluiten zich al naargelang de omstandigheden en bieden geruststellende veiligheid. Luiken zijn vergrendelbaar en geven ongewenste bezoekers en blikken geen kans. Kantoren en zorginstellingen zijn er mooi mee gebaat.

Door een strengere regelgeving omtrent de energie prestaties van gebouwen wordt de nood aan intelligente gevels alsmaar groter. Voor nieuwe projecten kan de kost van de gevel tot 20% van de bouwkost bedragen. Dit zal nog toenemen door de evolutie naar intelligente gevels als integraal onderdeel van het totale energieconcept van gebouwen. Door de juise partners te betrekken bij het project vanaf de allereerste ontwerpfase zoals hiervoor al aangegeven, vergroot de slaagkansen om uw objectieven te halen naar ontwerp, budget en prestaties, zonder aan architecturale kwaliteit te moeten inboeten.

Kosten-baten-optimalisatie

academische en praktische kennis van geavanceerde façade technologie. De voorgestelde oplossingen worden volledig geïntegreerd in het totale energetische gebouwenconcept, om zo tot duurzame gebouwen te komen in nauw overleg met klanten. De geïntegreerde aanpak, die bureaus als bijvoorbeeld VK’s aanreiken resulteert in projecten met hoge prestaties en lage impact, met meer voordelen voor de klant en de eindgebruikers. De ingenieurs van dit bureau passen ‘prestatiegerichte’ façade engineering technieken toe, om tegemoet te komen aan prestatiecriteria: NZEB, ZEB, passief, Energy-Plus, BREEAM certificering.

Ziekenhuis in Mexico-stad.

Een transparante gevel, oost, zuid, west georiënteerd. Goed voor veel interactie en vooral veel zon! Architect Coby Manders: “We wilden ons kenbaar maken in deze verloederde buurt door te laten zien wat er in het gebouw omgaat.” Communicatie vanuit doorzichtigheid en openheid, vanuit dat vreemde nieuwe gebouw in dat oude korrelige weefsel. We wilden, alleszins, meegeven dat wij ontwerpers met leuke dingen bezig waren zonder de ambigue, soms groezelige, soms kleurrijke omgeving te schuwen.” Vandaar veel glas aan oost-zuid-west – kant en van vloer tot plafond. Dat vroeg uiteraard om een gepaste en voldoende zonnewering? Airco was toen gelukkig op sterven na dood, dankzij een nog pril bewustzijn rond duurzaamheid, energie en milieu. Een eerste poging om daarmee om te gaan was geïnspireerd op Duitse voorbeelden van ‘duurzame’ gebouwen met een dubbele vlies. Twee maal enkel glas, maar met voldoende ruimte ertussen om er een schouw-effect in te creëren. dat wil zeggen de warme lucht wordt tussen de lagen omhoog gestuwd en afgevoerd nog voor ze de kans krijgt om naar binnen te komen. Dat was volgens architect Coby Manders het plan. WTCB werd erbij gehaald, kostprijs berekend. Twee lagen van enkel glas bleek onvoldoende (verwarmen in de winter), en een installatie van éénmaal enkel (buitenkant) en éénmaal dubbel (binnenkant) bleek te kostelijk om te renderen in de tijd. Inspiratie Zo’n ontdubbelde gevel inspireerde STAM Architecten. Niet alleen zou er zo een transparante etalage - met een 1-1 contact - zijn, zo ontstond een tussenzone om een luchtje te scheppen, anderen te ontmoeten... Het ontdubbelen van de gevel schiep de mogelijkheid het gevoel mee dat je er spullen kon etaleren. De tussenruimte zou fungeren als boodschapper tussen binnen en buiten, tussen designer en de passant. Coby Manders: “Helaas geen ontdubbelde gevel, maar het idee van die tussenruimte was door die oefening wel blijven hangen. De dubbele beglazing hebben we

Het Design Centrum in centrum Antwerpen kreeg een intelligente gevel aangemeten. Daarbij gaat het niet louter om de techniek. STAM architecten gaven het project evenzeer een metaforische bijklank. Een gevel met een dubbele bodem.

simpelweg aan de buitenkant gezet. Ervoor hebben we een zone gecreëerd van 60 cm met een dubbele functie: brandoverslag tegenhouden en drager van nog te ontwikkelen vorm van lamellen als zonbescherming.» Een bouwfysisch ingenieur dokterde alles haarfijn uit en onderzocht de ideale grootte en verdeling van de gaatjes in de panelen, de kleur die het beste zou werken, de manier waarop het systeem zou kunnen worden bestuurd. Het was een hele opgave, er bestonden geen gestandaardiseerde voorbeelden, en het idee van de lamellen was budgettair niet haalbaar. In België was er niemand bereid om in het experiment te duiken. In Nederland wel. Maar dat even terzijde. Enige twee momenten waarop het gevelsysteem terugloopt volgens de zon is ’s middags en ’s avonds om te voorkomen dat de gevel open bloot ligt in de zon en het hele gebouw nodeloos opwarmt. Drie lagen Naast de buitenzonde bedacht het ontwerpbureau een zone aan de binnenkant van het glas. Coby Manders: « Op 90 cm afstand van de dubbele beglazing hebben we daar een gordijnenlijn ingepland. Zonnewering, glas, gordijnen. 3 lagen, twee tussenruimtes, ieder zet het naar z’n hand. Een gevel die beweegt, leeft staat los van een gekunstelde compositie van een vormwillige ontwerper. Een systeem dat ruimte geeft aan de bewoners is intelligent. Bovendien ziet de gevel er elke dag anders uit. Dat vond ik er geweldig aan.»

De DESIGNCENTER | DE WINKELHAAK gesitueerd in Antwerpen

42 ZOOM

STAM ARCHITECTEN Reflecties over een gevelconcept

PUBLI-REPORTAGE

Ductal & Terraroc ®

beton met een boodschap

Multiplex Cinema, Rodez

Het gaat om oplossingen die heel wat in gang zetten en een heuse (r)evolutie in de architectuurwereld bewerkstelligen. Een opmars die de genodigde Franse architecte Dominique Marrec (ECDM) tijdens haar lezing met veel passie documenteerde aan de hand van een paar fraaie realisaties. Haar architectonische ontwerpen getuigen van een bijzondere architectonische vrijheid dankzij de toepassing van Ductal®. Zo ook het kinderdagverblijf in het 18e arrondissement, meer bepaald in de Rue Pierre Budin. Het project toont een gesloten wit volume, waarvan de ‘huid’ bestaat uit zacht golvende betonelementen. Op die manier en in combinatie met overhangende planten, creëerde ze een gesloten beschermende cocon voor het kleine grut. Het gebouw combineert intimiteit en openheid rond een centrale open binnenruimte die doorkruist wordt door paden en terrassen. De buitenschil bestaat uit geprefabriceerde Ductal® betonpanelen, duurzaam en bestand tegen de uitdagingen van het stedelijk leven. Het ontwerpbureau van Dominique Marrec wist hier massiviteit en elegantie perfect te verenigen, zeker als men bedenkt dat in Frankrijk het ontwerpen van crèches onderhevig is aan extreem strenge normering.

Ultra Hogesterktebeton Het lijkt er vandaag op dat elk ontwerp, of het nu recht of gebogen is, uitvoerbaar is. Ductal® lijkt in alle opzichten een wondermiddel dat bij ons minder gekend is dan in Frankrijk. Vandaar dat een bijeenkomst zoals Batibouw het uitgelezen moment was om de aanwezigen ervan te overtuigen dat de Ductal® technologie niet enkel in staat is om het beton van vandaag op maat te ontwerpen, maar ook om totaal verschillende

De wereld van het beton verandert continu. Vooral de laatste jaren kijken we aan tegen een snelle evolutie van grondstoffen en hulpstoffen, die toelaten nieuwe samenstellingen en prestaties te creëren. Dat zagen we op Batibouw bij de voorstelling van tot de verbeelding sprekende materialen in het Holcim gamma zoals Ductal® en Terraroc®.

Kinderdagverblijf, XVIIIe arrondissement, Parijs

of nieuwe toepassingsdomeinen op te zoeken. Het toepassen van ultra hogesterktebeton (UHSB) zoals Ductal® opent in deze context tal van perspectieven. Het materiaal laat immers toe slankere elementen te vervaardigen met aantrekkelijke esthetische kwaliteiten. De mogelijkheid om grotere overspanningen te realiseren is beslist ook een voordeel.

Lagere milieu-impact Tijdens dezelfde voorstelling werden ook de milieuvoordelen van Terraroc® voorgesteld. Holcim België innoveert middels een gamma betonsoorten met een geringe milieu-impact: beperking van de CO2-uitstoot, lokaal transport en recyclage zijn enkele van de engagementen. Op die manier reikt de producent oplossingen aan die rekening houden met de kwetsbaarheid van ons wereldwijde ecosysteem.

www.holcim.be

44 TRAVEL

ZWITSERSE Architectuur Stadscentra, culturele plaatsen, universiteitscampussen. Iconische projecten hertekenen het Zwitserse landschap, van het noorden tot het zuiden. Getekend door lokale en internationale toparchitecten. Wij zoomen in op drie steden in beweging. TEKST & FOTO’S : CATHERINE CALLICO

Bazel, de geleerde stad Bazel is een heus architectuurlaboratorium waar sinds het begin van het millennium tal van grootschalige projecten worden ontwikkeld onder impuls van lokale en externe toparchitecten als Herzog & de Meuron of Diener & Diener. Het recentste markante project werd op 15 april ingehuldigd: de sobere uitbreiding in grijze baksteen van het Kunstmuseum, een realisatie van het Bazelse bureau Christ & Gantenbein. Het omvat twee gebouwen, gescheiden door een straat, die één geheel vormen in de stedelijke ruimte. In tegenstelling tot de heersende trend, werden de muren van grote ramen voorzien om het daglicht binnen te laten in de tentoonstellingszalen en zijn de museumruimten niet moduleerbaar.

De toren van de laboratoria Roche, getekend door Herzog & de Meuron, is de hoogste toren van Zwitserland.

Wie door de stad wandelt komt zeker verschillende verrassende uitzichten tegen. Een van de iconen is het centrale seinhuis van de federale spoorwegen van Herzog en de Meuron, een sculpturaal trapeziumvormig blok tussen de sporen en de Munchensteiner brug. De gevel is bekleed met koperen lamellen die het licht weerkaatsen en waarvan de tint verandert naargelang de gezichtshoek. Sinds enkele jaren werken de architecten ook aan de rehabilitatie van de St. Johann-wijk. Daar werden nieuwe woningen en kantoren gebouwd, en kreeg het stationsgebouw (Bahnhof Basel St. Johann) in het kader van de herwaardering van de wijk een nieuwe bestemming met de inrichting van een veertigtal studio’s en op de begane grond het gastronomisch café-restaurant ‘Buffet’, met zicht op de treinsporen. Niet ver daarvandaan biedt de farmaceutische onderzoekcampus Novartis - een van de zes laboratoria die Bazel rijk is, waaronder het Roche-imperium waarvan de nieuwe toren sinds vorig najaar operationeel is, een terrein voor nooit eerder geziene architecturale expressie, aan de oever van de Rijn. De projecten willen qua gewaagdheid niet voor elkaar onderdoen, zoals het Forum 3, herkenbaar aan de kleine veelkleurige glastegeltjes op de gevel, naar een ontwerp van de architecten Diener & Diener en Gerold Wiederin, in samenwerking met de kunstenaar Helmut Federle. Of het organische gebouw in glas van Frank Gehry.

Het gebouw Forum 3 ontworpen door de Bazelse architecten Diener & Diener.

Maar ook de realisaties van Sanaa, Yoshio Taniguchi, José Rafael Moneo of David Chipperfield. En andere prestigieuze signaturen. Aan de overkant van de Johanniterbrucke, op de oostelijke oever, staat de Messeturn, een wolkenkrabber met 32 verdiepingen getekend door de andere Bazelaars Morger en Degelo, met bovenaan de Bar Rouge, die zeer populair is om zijn panoramisch uitzicht. Iets verder van het centrum vermelden we nog het Vitra Design Museum van Weil am Rhein. Naast het hoofdgebouw getekend door Frank Gehry stoppen we nog voor interventies van Tadao Ando, Zaha Hadid, Nicholas Grimshaw en Alvaro Siza. Daarna komen we uit bij de expo van het ogenblik, gewijd aan de designer Alexander Girard.

Zurich, so arty Zurich wordt soms de aantrekkelijkste stad van Zwitserland genoemd. Dat dankt de stad aan een intens cultuurleven en een innovatieve architectuur, die sinds twee decennia in het bijzonder in het westen van de stad tot bloei zijn gekomen. Sindsdien beleven de postindustriële wijken Kreis 4 en 5 een ingrijpende opleving en worden de oude fabrieken omgevormd tot creatieve polen op allerlei domeinen: architectuur, design, styling, kunst, cultuur, gastronomie… Koploper in deze beweging is de oude brouwerij Löwenbrau, die nu instellingen huisvest als de Kunsthalle, het Migros Museum en de Collection Daros. Naast de recente renovatie biedt de hertekende ontvangstruimte van het gebouw nu plaats aan een hal, een trap en een café dat in verbinding staat met de boekhandel. Vlakbij werd in 2000 het enorme cultureel en experimenteel centrum Schiffbau geopend op de plaats van de vroegere scheepsfabriek, hetgeen de zone ook een extra boost heeft gegeven. Tegelijk zijn andere hedendaagse projecten in korte tijd iconen van het stadslandschap geworden. De Freitag shop, een containertoren waarvan het delicate concept werd toevertrouwd aan de architecten Annette Spillmann en Harach Echsle, en waar de beroemde tassen en producten van de Zwitserse designers Daniel et Markus Freitag worden verkocht. Daarnaast is er ook de Prime Tower, een gebouw van 126 m hoogte met 36 verdiepingen, gebouwd door het architectenbureau Gigon Guyer op de plaats van de voormalige fabriek van Maag-Zahnräder & -Maschinen Aktiengesellschaft. Bij zijn inhuldiging in 2011 was dit de hoogste toren van Zwitserland, maar hij werd in 2015 van de troon gestoten door de Roche-toren van Herzog & de Meuron in Bazel (178 m).

Het Centre Le Corbusier, in het zuidoosten van Zurich.

Meer naar het oosten zijn er nog twee plaatsen die zeker een bezoek waard zijn. De universiteitsbibliotheek van Santiago Calatrava, waarvan de vorm van de balkons doet denken aan die van schepen, en de Zoo, die regelmatig met nieuwe paviljoenen wordt uitgebreid. Zonder het Centre Le Corbusier te vergeten, het laatste gebouw dat door hem werd getekend, met het nog steeds zeer modern ogende museum dat in de jaren 1960 werd besteld door Heidi Weber voor de presentatie van de werken (beelden, schilderijen, meubels...) van de beroemde architect.

De Freitag-toren, waar de producten van het beroemde merk worden verkocht.

Dan is er de Letten-viaduct, die volledig werd heringericht in een voetgangers- en fietszone, en waar in zijn 36 bogen nu creatiestudio’s, winkels, restaurants en in de hal een permanente overdekte markt zijn ondergebracht. Niet ver daarvandaan, in de richting van het centrum, is een halte bij het prestigieuze Volkshaus, op de Helvetiaplatz, een must. Dit volkshuis werd in 1910 gebouwd en huisvest nu een café-restaurant dat de sfeer uit het begin van de eeuw ademt, alsook een ruimte voor de toneelkunsten. Aan de andere kant van de brug vinden we nog een van de meest markante getuigen van de industriële architectuur van Zurich. Het museum Haus Konstruktiv, geïnstalleerd in de oude elektriciteitscentrale van Selnau, strekt zich uit over vijf verdiepingen met een totale tentoonstellingsoppervlakte van 1.200 m². Het werd in 2001 heringericht door het bureau Meier + Steinauer, terwijl Andreas Fuhrimann en Gabrielle Häscher de uitbreiding met bar en kunstboekhandel hebben getekend. Ook andere musea in Zurich werden schitterend gerenoveerd. Het Rietberg-museum kreeg een nieuw gebouw: een glazen paviljoen geïntegreerd in het zeer mooie Rieterpark. En deze zomer wordt de nieuwe vleugel van het Zwitsers Nationaal museum, naast het centraal station, ingehuldigd.

46 TRAVEL Lausanne in volle verandering In tegenstelling tot andere Zwitserse of Europese steden die gevallen zijn voor het ‘Guggenheim-effect van Bilbao’ waren er tot voor kort nog geen grootschalige architectuurprojecten in Lausanne. Dat is nu verleden tijd met de realisatie van het Rolex Learning Center (2010) en het Swiss Convention center (2014) op de site van de Ecole polytechnique fédérale. Het Rolex Learning Center, een uitzonderlijk gebouw van 20.000 m2 gerealiseerd door het Japanse bureau Sanaa, winnaar van de Pritzker-prijs, lijkt op een lint dat in de lucht zweeft en is tegelijk een leerlaboratorium, een bibliotheek met 500.000 werken en een internationaal cultureel centrum. Het is ook voor het publiek toegankelijk en biedt diensten, bibliotheken, informatiecentra, een boekhandel, restaurants, cafés… Het zeer poëtische gebouw is gevormd uit zachte hellingen en golvende terrassen rondom ‘binnenpatio’s’. Bijna onzichtbare pijlers ondersteunen het gegolfde dak. “Een plaats van dit type, centraal en open voor iedereen, ontbrak nog op de campus”, merkt Cyril Veillon, directeur van het Archizoom-platform, op. “Het gebouw werd bedacht als een landschap en een binnenpark in de winter. Er heerst een bijzondere, inspirerende sfeer en men herademt er. Dit werkt ook uitwisselingen en ontmoetingen in de hand.” Een ander technisch hoogstandje, het SwissTech Convention Center, een nieuw congrescentrum, werd ontworpen door het bureau Richter Dahl Rocha als een moduleerbare structuur, dankzij twee voorzieningen: enerzijds een systeem met verschuifbare wanden en anderzijds de Gala-technologie waarmee de ruimten en het aantal stoelen worden aangepast aan de behoeften van het ogenblik. Met behulp van een vijzelsysteem kunnen de stoelen automatisch boven of onder de vloer gekanteld worden. Dit maakt het mogelijk om in 15 minuten tijd van een ‘theaterconfiguratie’ over te gaan naar een platte of ‘schoolconfiguratie’.

Het Rolex learning centre (2010), ontworpen door het Japanse bureau Saana, de bibliotheek en centrale ontmoetingsplaats van de campus van de Ecole polytechnique fédérale.

In het stadscentrum schieten sinds kort andere nieuwbouwen renovatieprojecten uit de grond. Zo onderging de Opéra de Lausanne een gedeeltelijke gedaantewisseling. In 20092012 werden de loges, de podia en de coulissen vergroot, en werden een grote toneeltoren en een repetitiezaal, beide met een hoogte van 18 m, toegevoegd door dl-a designlab architecture nv. Het Conservatoire de Lausanne (HEMU), gelegen in de oude Galeries du commerce, werd eveneens gerenoveerd. Net als de Tour Métropole, de eerste wolkenkrabber van Zwitserland, die dateert van 1932. Het stadscentrum is nu overigens verplaatst naar de Flon-wijk, eigendom van de maatschappij Mobimo uit Luzern, waar de meeste magazijnen zijn opgewaardeerd tot winkels, kantoren en woningen. La Miroiterie (B+W architecture), de oude Presses Centrales (Mercier & Squali), les Pépinières (Burckhardt+Partner). En in 2016 worden garages omgevormd tot boetieks en kunstenaarsateliers. En dat is nog niet alles. De stad is bezig met de ontwikkeling tegen 2020 van een nieuw museumcomplex naast het station, een Maison du Livre et du Patrimoine, maar ook van nieuwe sportinstallaties in het kader van de Jeugd Olympische Winterspelen, waaronder een olympisch zwembad en een voetbalstadion. Zonder het verticaal bosproject te vergeten van de Italiaanse architect Stefano Boeri. Een hoofdzakelijk residentiële toren van 117 m en 36 verdiepingen bedekt met groenblijvende bomen. Eén ding is zeker: we zullen moeten terugkomen.

Meer informatie: www.myswitzerland.com www.sam-basel.org/en www.arch.ethz.ch/en archizoom.epfl.ch/

De uitbreiding (2012) van de Opéra de Lausanne, door het lokale bureau Devanthéry & Lamunière Architectes.

Panovista®: de eerste zonwering voor glas op glas hoekramen • • • •

CREATING HEALTHY SPACES

Geen hinderlijke aluminium profielen of kabels permanent in de hoek zichtbaar De beide zijden van de screen worden tijdelijk open afgerold De onderlat verdwijnt de kast als de screen volledig opgerold is Maximale afmetingen: 6000 mm B (elke zijde) x 3400 mm H

www.renson.be

focus_NL_170x126_0416.indd 1

14/04/16 17:00

Aankruisen wat van toepassing is: Ik wil het tijdschrift graag ontvangen in het

Frans /

Nederlands

Ik wens het tijdschrift niet langer te ontvangen Ik wil graag een adreswijziging melden HET REFERENTIEMAGAZINE VOOR ARCHITECTEN

HUIDIG ADRES: Architectenbureau: ................................................................................................. BTW: . .......................................................... Naam: ......................................... Voornaam: . ............................................................................................................................... Adres: .............................................................................................................................................................................................. Postcode: . .................................. Gemeente: . ............................................................................................................................... Tel.: ............................................. Mail: ...........................................................................................................................................

NIEUW ADRES (IN GEVAL VAN ADRESWIJZIGING): Adres: .............................................................................................................................................................................................. Postcode: . .................................. Gemeente: . ............................................................................................................................... Tel.: ............................................. Mail: . ......................................................................................................................................... Terugsturen: Eurobest Products/Focus Archi 311, rue des Vaches - 7390 Quaregnon of via contact@focusarchi.be

48 D(ECO)

Iedereen houdt van

hout

Hout is warm, nobel, gastvrij… en is daarom een van de grote favorieten van architecten en binnenhuisontwerpers. Een natuurlijke toets in moderne ruimten. TEKST: ANNE-CLAIRE HERVET

innenhuisontwerpers zijn unaniem: hout en houtproducten voor binnenhuistoepassingen kennen vandaag een nooit eerder gezien succes. Zij verklaren deze voorliefde door een behoefte aan warmte in tijden van crisis. Mensen zijn op zoek naar een huiselijk gevoel waarin hout, steen en smeedijzer prominent aanwezig zijn. Maar het is ook “onze bekommernis voor het milieu die ons doet kiezen voor ecologische en gezonde materialen en hout is daar een van de beste voorbeelden van”, benadrukt architect Boris Nauleau, medezaakvoerder van het agentschap Claas Architectes en ambassadeur van de campagne Résolument Bois 2016. “Mijn aandacht werd getrokken door de verbazingwekkende resultaten van een experiment in de Verenigde Staten met plankjes van verschillende houtsoorten en andere in kunststoffen. Daaruit bleek dat bacteriën verdwijnen op hout, terwijl ze zich vermeerderen op kunststoffen, en dit dankzij de polyfenolen, een antisepticum dat van nature in hout aanwezig is.” Loof- en naaldbomen komen zeer veel voor in Frankrijk en zijn zeer geschikt voor ecologisch verantwoorde architectuur, wanneer ze afkomstig zijn uit een duurzaam beheerd bos en geen chemische behandeling ondergaan. De keurmerken FSC (Forest Stewardship Council) en PEFC (Pan European Forest Certification) certificeren dat het hout afkomstig is van legale ketens.

Een authentiek materiaal De voorstanders van hout verwijzen steeds naar het nobele karakter van hout en zijn zachte oppervlakken. Naast deze emotionele en esthetische kwaliteiten zijn er ook technische en economische voordelen. Dankzij zijn thermische en akoestische prestaties is hout geschikt voor toepassingen van de vloer tot het plafond. Vezelplaten, gelijmd massief en gelijmd gelamelleerd hout, OSB, niet-georiënteerde spaanplaten, schroten of akoestische panelen die de trillingsenergie van de geluidsgolven dempen en een decoratief houtuitzicht hebben, zijn verkrijgbaar in grote maten en in diverse diktes voor allerlei toepassingen: onderdaken, wanden, ondermuren, vloeren, inrichtingen… “We merken een duidelijke terugkeer naar eenvoud en authenticiteit met massieve vloeren, ruw verouderd of zelfs gebleekt”, merkt Boris Nauleau op. Aurélia Grollier-Bioteau, marketing- en communicatieverantwoordelijke bij Panaget, de grootste fabrikant van parketvloeren van Frankrijk, voegt eraan toe: “Ruwe eik heeft de woonkamer, de eetkamer en de slaapkamer, die meer hedendaags geworden zijn, helemaal veroverd.” En wat met de kleuren van de parketvloeren? Lichte kleuren en blond, preciseert de Bretoense fabrikant die 150 medewerkers in dienst heeft en parketvloeren aanbiedt in eik die voor 100% uit Franse bossen afkomstig is. Lichte houtsoorten voeren de boventoon in Scandinavische interieurs en zijn zeer populair voor decoratietoepassingen. Natuurlijke beuk en esdoorn zijn aanwezig in natuurlijke atmosferen. Terwijl ipé een plek krijgt in exotische sferen. Tot slot zijn er zeer geurrijke houtsoorten als den, rozenhout en spar, die bijdragen tot een sfeer van welzijn in de woning. De tijd van de tonnen verf, de lagen lak en de behandelingen is dus voorbij. Balken, trappen, deuren enz. worden nu blootgelegd.

De sierlijsten die vroeger zo in trek waren, ruimen nu plaats voor de valorisatie van de subtiliteit van de materialen: de houtvezels worden blootgelegd, de knoesten zichtbaar gemaakt en de reliëfs krijgen body en volume.

Het hout werpt zich in het water Hout in een moderne versie met strakke lijnen maakt een opmerkelijke comeback in hedendaagse keukens. Maar daar blijft het niet bij. Cocoonbadkamers worden uitgedost in hout met meer gewaagde ontwerpen. Naast de vloer, de spiegel en de kast wordt de badkamer opgesmukt met houten wastafels en indrukwekkende badkuipen. Zoals de werken van Nina Mair, een wastafel en badkuip in met de hand gepolijste echte notelaar, waarmee ze vorig jaar de Interior Innovation Award won op de IMM-beurs in Keulen. De eindstructuur wordt vergroot en meermaals gecorrigeerd na het uitzagen en de assemblage, waarna het geheel geolied wordt om een waterdicht beschermd oppervlak te bekomen. Het hout, voorzien van een warme tint, zorgt voor een uniek esthetisch resultaat.

Een winnende combinatie Met zijn neutrale kleur bij uitstek gaat hout perfect samen met zowel koude als warme tinten. Diepblauwe kleuren versterken de glans van licht hout net zoals lichtgrijze of amandelgroene kleuren. In interieurs met veel donker hout gaat de voorkeur naar molgrijs, donkergrijs en

dichte kleuren. Wat de materialen betreft, verleent de hedendaagse combinatie van ruw hout met geborsteld roestvrij staal of beton warmte aan de leefruimten. En op het vlak van creativiteit legt hout geen enkele beperking op. Een echte charmeur!

De pocketdeur, equivalent van woon- en zorgcomfort

Het meest complete wandsysteem voor schuifdeuren! Het pocket-systeem is geschikt voor houten en glazen deuren tot 80kg of tot 120kg al naargelang de wanddiktes, de deurbreedte en de hoogte. Voor extra wooncomfort is de geautomatiseerde uitvoering ‒ de Pocketmatic ‒ een meer dan elegante oplossing. In een zorgomgeving laat het UNISLIDE-systeem toe het tilsysteem voor minder mobiele personen te kruisen.

www.rob.be

Het beste komt van ROB . 49

50 MATERIAAL

NTGRATE® - premium woven vinyl flooring Ontdek de nieuwe collecties in geweven vinyl vloerbekleding 3 nieuwe designs - 34 nieuwe kleuren Collectie «gentle» : minimum design voor maximum stijl Collectie «noble» : de schoonheid van pure zelfzekerheid Collectie «brave» : ga voor het avontuur www.ntgrate.eu

CARRIÈRES DU HAINAUT® - Innovatieve 2 in 1 systemen dat gevelisolatie en gevelbekleding in Blauwe Steen uit Henegouwen combineren® Carrières du Hainaut® lanceert 2 nieuwe exclusieve oplossingen om gevels in een handomdraai te isoleren en op te waarderen : de EnoStone systemen. Het EnoStone E-Board Zero systeem bijvoorbeeld. Een functioneel en esthetisch systeem, gemakkelijk aan te brengen, zowel door de vakman als door de ervaren doe-hetzelver. Met EnoStone E-Board Zero combineert u blauwe steenstrips van verschillende groottes en verleent u uw gevel een dynamisch en esthetisch karakter. Met of zonder voegen! De panelen bestaan uit polystyreen (EPS HR) isolatiepanelen met een lambda-waarde van 0,031 W/m.K. Men kan onmiddellijk de gewenste dikte van het isolatiemateriaal kiezen (van 4 tot 30 cm) en een isolatie bekomen die beantwoordt aan de eisen voor passiefgebouwen (U = 0,15 W/m².K voor de buitenmuren). www.carrieresduhainaut.com

HUNTER DOUGLAS Flat Bar zonwering Het quasi onzichtbare superslanke aluminium frame van 5 millimeter vult vele esthetische wensen in van de architect. Ook de schroeven, waarmee de lamellen worden bevestigd, ogen minder opvallend omdat ze samen met de lamellen gepoedercoat worden. Hierdoor krijgen alle onderdelen van de zonwering dezelfde kleur. www.hunterdouglas.be

ZEHNDER - Zmart Ultra-lichte, ecologische en energiezuinige design paneelradiator in kunststof. De radiator beschikt over gepatenteerde 360° flexibele aan- en afvoerbuizen waardoor hij moeiteloos overal kan worden aangesloten. De buizen zijn discreet verborgen achter het personaliseerbaar frontpaneel. Door het gebruik van kunststof weegt deze radiator tot 60% lichter dan een traditionele stalen paneelradiator. Dit vereenvoudigt het installatieproces aanzienlijk. www.zehnder.be

VASCO – ONI, gracieus minimalisme Een radiator die bestaat uit een uiterst dunne aluminium plaat in een zachte, ronde vormgeving zonder scherpe hoeken. En als ultieme eyecatcher is er een versie met een in het design geïntegreerde handdoekuitsparing die extra-accessoires overbodig maakt. Beschikbaar vanaf september 2016.

SVK - lanceert nieuwe Colormat Scripto gevelplaat SVK voegde begin dit jaar de Colormat Scripto toe aan haar portfolio van vezelcement gevelplaten. Deze in de massa gekleurde gevelplaat is verkrijgbaar in 12 hedendaagse tinten en wordt afgewerkt met een kleurloze hydrofobering. De platen maken het verschil door het unieke reliëf op de zichtzijde. Deze structuur maakt het mogelijk om op een creatieve manier te spelen met licht en schaduw. Door verticale en horizontale schuurrichtingen te combineren, komt men tot een verrassend lijnenspel dat de gevel meer diepgang en karakter geeft. De Colormat Scripto gevelplaten zijn 8 mm dik en zijn verkrijgbaar in de formaten 3050 x 1220 mm en 2500 x 1220 mm. www.svk.be

www.vasco.eu

GYPROC© - AquaBead® Flex™ AquaBead® Flex™ Pro is een plooibare hoekafwerking. Het hoekprofiel bevat aan één zijde water activerende lijm waardoor het een uitzonderlijke directe kleefkracht verzekert van het profiel op de Gyproc-plaat. Daardoor is het eenvoudig en snel te plaatsen. Het profiel kan eveneens in alle hoeken geplooid worden. Bovendien heeft het een betere stootvastheid in vergelijking met metalen hoekbescherming. www.gyproc.be

VMZINC - amazing zinc VMZINC brengt geperforeerde zink op de markt met ronde, vierkante of ovale gaatjes. Ook motieven “à la carte” zijn mogelijk. Alle oppervlakteaspecten komen hiervoor in aanmerking. www.vmzinc.be

KIJK VOOR MEER INNOVATIES OP: WWW. FOCUSARCHI.BE

Kracht. Prestatie. Passie.

Terraroc Natuurlijk sterk 速

Welkom bij het betongamma met een beperkte milieu-impact 1 Natuurlijke rijkdommen vrijwaren:

Een gamma betons met een beperkte milieu-impact

2 Minder uitstoten:

De mogelijkheid om de CO2-uitstoot met 100% te beperken

3 Lokaal transporteren:

Grondstoffen en een afgewerkt product uit de nabijheid

4 Een kwalitatief product aanbieden:

Een volledige kwaliteitscontrole van de geleverde producten

5 Recycleren voor de toekomst:

De mogelijkheid om gerecycleerde granulaten te gebruiken

BEACON XL MUSE Beacon XL Muse is de nieuwste toevoeging aan de innovatieve en bekroonde Beacon reeks. De railspot bouwt op het succes van de Beacon Muse, met de meest geavanceerde LED-technologie en het gekende innovatieve lensdesign, maar nu met een vermogen van 41W. De verstelbare ring biedt de mogelijkheid de lichtbundel manueel aan te passen van een brede bundel (70°) tot een smalle bundel (10°), zonder de hulp van bijkomende lenzen of reflectoren. Beacon XL Muse levert een uitstekend CRI van Ra97, met R9 waarde 90 voor een levendig rood, en is daarmee de ideale spot voor gebruik in musea, galeries en winkels waar een hoge lichtkwaliteit nodig is. De reeks is beschikbaar met individueel geïntegreerde dimming, DALI of Casambi Bluetooth dimming. Casambi Bluetooth is een draadloze technologie die een eenvoudige controle van de lichtdistributie via mobiele apparaten mogelijk maakt.