ΟΙ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ by eva lavranou

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ Ι : AΣΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ

ΘΕΜΑ: ΟΙ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ

ΦΟΙΤΗΤΡΙΕΣ: KΑΠΡΟΥΛΙΑ ΧΑΙΔΩ, ΛΑΒΡΑΝΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ: 2013 - 2014

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΘΕΜΑΤΟΣ

1.2 ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ

2. ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ 2.1 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ

2.2 ΜΝΗΜΕΙΟ UNESCO

2.3 ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ

2.3.1 ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΔΡΟΜΩΝ

2.4 ΑΣΤΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

3. ΚΑΤΑΠΟΝΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΠΟΛΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ 3.1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

3.2 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΟΧΗΜΑΤΩΝ

3.3 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ – ΧΡΗΣΕΙΣ ΚΤΙΡΙΩΝ

3.4 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑ ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ

3.5 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ

4. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ

5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στα πλαίσια του μαθήματος «Αστικός Σχεδιασμός Ι» διεξάγεται έρευνα από τους φοιτητές του τμήματος αρχιτεκτόνων μηχανικών η οποία στοχεύει στην μελέτη νέων αστικοτήτων που δημιουργούνται μέσα στην πόλη. Η παρακάτω έρευνα πραγματεύεται την διαμόρφωση μιας νέας αστικής πραγματικότητας ως αποτέλεσμα του τουρισμού. 1.1 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΘΕΜΑΤΟΣ Το θέμα της έρευνας αυτής είναι το πώς επηρεάζει ο τουρισμός την παλιά πόλη της Κέρκυρας. Η σημερινή πόλη είναι αποτέλεσμα της εγκατάστασης των Βενετών στο νησί της Κέρκυρας που οχύρωσαν την πόλη στην θέση που βρίσκεται και σήμερα. Από την δεκαετία του 1960, ξεκινά η άνθηση του ελληνικού τουρισμού. Το γεγονός αυτό προκαλεί σημαντικές αλλαγές στην διαμόρφωση του αστικού ιστού της πόλης. Είναι σαφές πως η αύξηση του πληθυσμού, ιδιαίτερα τους θερινούς μήνες, επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την κίνηση και την κυκλοφορία μέσα στην πόλη. Δρόμοι που κατά τους χειμερινούς μήνες παρουσιάζουν μικρή κινητικότητα, κατά τη διάρκεια της περιόδου τουριστικής κίνησης αποκτούν ζωή και σημαντική εμπορική δραστηριότητα. Έτσι δημιουργείται μία νέα μορφή ζωής μέσα στην πόλη, η οποία σε συνδυασμό με την ήδη υπάρχουσα κατάσταση αποτελεί μια διαφορετική πραγματικότητα. Στην συνέχεια γίνεται εκτενής περιγραφή των στοιχείων που καθορίζουν τη διαμόρφωση της. Μελετούνται οι χρήσεις των κτιρίων της Παλιάς Πόλης με έμφαση στην εμπορική δραστηριότητα, στην εστίαση και στην αναψυχή, καθώς και οι διαφορές που παρατηρούνται ανά χρονική περίοδο, η κίνηση, η κυκλοφορία καθώς και η πρόσβαση στην Πόλη και πληθυσμιακά στοιχεία που αφορούν τους μόνιμους κατοίκους και τους τουρίστες. 1.2 ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ Ο πληθυσμός του Δήμου Κέρκυρας εκτιμάται ότι είναι 39.487 κάτοικοι από τους οποίους οι 28.185 κατοικούν στην πόλη της Κέρκυρας ενώ ο πληθυσμός της Παλιάς Πόλης εκτιμάται ότι είναι 7.200 κάτοικοι σύμφωνα με την απογραφή του 2001. 1 Παρατηρείται μια πληθυσμιακή μείωση της τάξεως του 3,6% κατά τη δεκαετία 1991-2001 στο Δήμο Κέρκυρας ενώ η μείωση στην πόλη είναι ακόμη εντονότερη, της τάξης 10,12%. Τα στοιχεία επίσης καταδεικνύουν την πληθυσμιακή υπεροχή των γυναικών. Όσον αφορά το κοινωνικό προφίλ των κατοίκων, το 29,43% των κατοίκων της πόλης είναι απόφοιτοι δημοτικού, το 25,12% είναι απόφοιτοι μέσης εκπαίδευσης, το 9,67% απόφοιτοι ανωτάτων σχολών, το 0,7% κάτοχοι μάστερ ενώ μόλις το 0,29% είναι κάτοχοι διδακτορικού τίτλου. Επίσης, παρατηρείται μεγάλη ομάδα αλλοδαπών. Συγκεκριμένα στον οικισμό της Κέρκυρας αριθμούνται 2.609 αλλοδαποί ενώ σε ολόκληρο το Δήμο Κέρκυρας 3.403. Η οικονομία τόσο του νησιού όσο και συγκεκριμένα της πόλης της Κέρκυρας στηρίζεται πρωτίστως στον τουρισμό. Ο οικονομικώς ενεργός πληθυσμός στην πόλη της Κέρκυρας είναι 14.433 άτομα ενώ ο οικονομικώς μη ενεργός πληθυσμός είναι 16.477 με σαφή υπεροχή των μη οικονομικά ενεργών γυναικών. Οι κάτοικοι της πόλης της Κέρκυρας 1

ΕΣΣΥΕ 2001

απασχολούνται κατά 1,94% στον πρωτογενή τομέα, κατά 13,9% στον δευτερογενή και κατά 77,08% στον τριτογενή. Οι περισσότεροι απασχολούμενοι στην πόλη εργάζονται στις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις, σε χώρους εστίασης και στο εμπόριο. Ως αρνητικά στοιχεία 2 στην οικονομία της πόλης σημειώνονται η εποχικότητα της εργασίας η οποία δημιουργεί ανεργία τους χειμερινούς μήνες, ο μικρός βαθμός διασύνδεσης του τουριστικού κυκλώματος με την τοπική παραγωγή καθώς και ο μεγάλος βαθμός εξάρτησης της οικονομίας από τον τουρισμό και τις συναφείς δραστηριότητες. (εμπόριο, κατασκευές). Στοιχεία τουριστικού ενδιαφέροντος παρουσιάζονται από το Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδας μόνο σε επίπεδο νομού. Ο Νομός Κέρκυρας διαθέτει το 44,5% των ξενοδοχειακών μονάδων της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων, γεγονός που αποδεικνύει την αυξημένη τουριστική κίνηση του νησιού. Για τα έτη 2011-2012 παρατηρείται αύξηση της τάξης 10% στις αφίξεις αλλοδαπών τουριστών. 3 Υπολογίζεται πως κάθε χρόνο φτάνουν στο νησί 1.100.000 επισκέπτες κυρίως τους θερινούς μήνες. 2. ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ 2.1 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ Η Κέρκυρα βρίσκεται στην είσοδο της Ανδριατικής, γεγονός που καθιστά τη γεωγραφική της θέση καίρια. Εξαιτίας της στρατηγικής της θέσης διαδραμάτισε ιδιαίτερο ρόλο στην ιστορία της Μεσογείου και αποτέλεσε αντικείμενο πολλών διεκδικήσεων. Η σημερινή της εικόνα αποτελεί ένα συνονθύλευμα των επιρροών των λαών που αυτή φιλοξένησε. Κατά μοναδικό τρόπο η πόλη των Κορινθίων εποίκων του 8ου αιώνα, έγινε μακεδονική, ρωμαϊκή, βυζαντινή, ανδηγαυική, βενετική, γαλλική, βρετανική και ελληνική, αφήνοντας και διατηρώντας, πάνω στη γη ή λίγα μέτρα κάτω από αυτήν, όλα της τα ίχνη 4. Η πόλη της Κέρκυρας είναι κτισμένη στο ΒΑ άκρο χερσονήσου στο μέσο της ανατολικής ακτής του νησιού. Το γενικό σχήμα της περιοχής είναι μάλλον ακανόνιστο, συμπιεσμένο ανάμεσα στα δύο Φρούρια. Είναι μια έκταση 295 στρεμμάτων, τριγωνικής περίπου μορφής, με κορυφή το Νέο Φρούριο, βάση το παραθαλάσσιο όριο με το Παλιό Φρούριο (με μήκος πλευράς περίπου 800 μ.), και με πλευρές την ανώμαλη παραλιακή γραμμή του βορρά (650 μ. περίπου) και τη δυτική περιτείχιση της ξηράς (850 μ. περίπου). Τα δυτικά όρια της παλιάς πόλης διακρίνονται εύκολα, γιατί ορίζονται από δύο ψηλές μάζες τειχών, σε επαφή με τον περιμετρικό δρόμο, που προέκυψε στην θέση της παλαιάς περιτείχισης.

2.2 ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΗΣ UNESCO Η Παλιά Πόλη της Κέρκυρας εντάχθηκε το 2007 στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Τα στοιχεία που οδήγησαν στην ένταξή της στον Κατάλογο είναι το σύνολο των οχυρώσεων της, η στρατηγική της θέση στην είσοδο της Αδριατικής θάλασσας , η κατοίκηση της από την Αρχαιότητα μέχρι και σήμερα και τα ίχνη των πολλαπλών επιρροών που έχει δεχθεί Εντάχθηκε βάσει του κριτηρίου iv, θεωρείται δηλαδή ότι αποτελεί αξιόλογο παράδειγμα τύπου κτιρίων ή αρχιτεκτονικού συνόλου απεικονίζοντας συγκεκριμένο στάδιο της ανθρώπινης ιστορίας. Προκειμένου όμως να ενταχθεί, προϋπόθεση ήταν η ύπαρξη 2

Μελέτη Ολοκληρωμένου Σχεδίου Ανάπτυξης Πόλης Κέρκυρας , Δήμος Κερκυραίων ( 2007 – 2013 ) Πηγή: ΥΠΑ 4 Μητροπία Μαίρη, ‘’Μικρός οδηγός ανάγνωσης Παλιάς Πόλης Κέρκυρας’’, σελ. 2 3

επαρκούς και πειστικού συστήματος προστασίας και διαχείρισης. Για το λόγο αυτό, έχει εγκριθεί από την UNESCO το ΣχέδιοΔιαχείρισης 2006-2012, που αποτελεί ένα πρόγραμμα δράσης πολλών εμπλεκόμενων φορέων για την συντονισμένη διαχείριση του Μνημείου. «Το Σχέδιο Διαχείρισης καλείται να επιλύσει ένα ομολογουμένως δύσκολο και απαιτητικό πρόβλημα ισορροπίας. Από τη μία πλευρά οφείλει να προστατεύει το Μνημείο και τις μοναδικές του αξίες, να αναδεικνύει τα ιδιαίτερα στοιχεία του χαρακτήρα του, να αποκαθιστά τα στοιχεία εκείνα που έχουν χαθεί ή αλλοιωθεί και να προάγει τη γνώση τη σχετική με τις αξίες του Μνημείου, μέσω της έρευνας και της εκπαίδευσης. Από την άλλη πλευρά, οφείλει να εξασφαλίζει στους χρήστες του τις προϋποθέσεις για μία σύγχρονη ποιότητα ζωής, να βελτιώνει τις υφιστάμενες συνθήκες, να βελτιώνει τις υποδομές, να δίνει ευκαιρίες για ανάπτυξη και επενδύσεις, να τονώνει και να ενισχύει την τοπική αγορά και να βρίσκει λύσεις για την οικονομική, κοινωνική ανάπτυξη και πρόοδο της πόλης και των χρηστών της.» 5Επίσης βασικό στοιχείο για τη ζωή του Μνημείου και της πόλης αποτελούν οι επισκέπτες. Πρώτα γιατί τονώνουν την τοπική οικονομία και συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη και στη συνέχεια, γιατί η γνωριμία τους με το Μνημείο και τις αξίες του βοηθάει στη διάδοση της γνώσης των θεμάτων της πολιτιστικής κληρονομιάς. Στην συνέχεια θα μελετήσουμε με ποιον τρόπο η ύπαρξη επισκεπτών επηρεάζει την εικόνα της πόλης-μνημείο. 2.3 ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η Παλιά Πόλη της Κέρκυρας είναι μια πόλη που αναπτύσσεται σε ύψος. Ο δομημένος χώρος της Παλιάς Πόλης χωρίζεται σε τρεις μεγάλους τομείς, που παρακολουθώντας την γεωμορφολογία του εδάφους, προσδιορίζονται από τα τρία υψώματα (λόφους Καμπιέλλο, Αγ. Πατέρων, Αγ. Αθανασίου). Οι τρεις τομείς υποδιαιρούνται σε δέκα επιμέρους ενότητες, που χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερη εσωτερική οργάνωση και πολεοδομική μορφολογία. Η πυκνότητα των τριών βασικών τομέων εμφανίζει διαφορές. Ο Β.Δ. λόφος, το Καμπιέλο, είναι ο πιο πυκνοκατοικημένος, ενώ η δόμηση εμφανίζεται αραιότερη στα δύο άκρα της πόλης, στην νότια πλευρά και κοντά στο Ν. Φρούριο. Κάθε επιμέρους ενότητα (συνοικία) χαρακτηρίζεται από την πλατεία, που αποτελεί το κέντρο της και από την εκκλησία και το ψηλό καμπαναριό, στην οποία συνήθως οφείλει και το όνομά της. Το οικιστικό πλέγμα παρουσιάζεται διαφοροποιημένο πριν και μετά την περιτείχιση. Από τη μία πλευρά, στους λόφους όπου βρίσκονται οι πιο παλιές κατοικίες, εμφανίζεται ακανόνιστο, με ένα δαιδαλώδες οδικό δίκτυο, γεμάτο σημεία πολλαπλής επιλογής πορείας (πλατώματα, δίστρατα, τρίστρατα). Από την άλλη πλευρά μπροστά στο μέτωπο της Σπιανάδας, απέναντι από το Παλαιό Φρούριο ένα οικιστικό πλέγμα κανονικό με αυστηρή γραμμική επανάληψη επιμηκών οικοδομικών τετραγώνων, με κατεύθυνση τον άξονα Ανατολής-Δύσης. Όσον αφορά τους ελεύθερους χώρους, το ένα τρίτο της επιφάνειας του ιστορικού κέντρου καταλαμβάνει ο ελεύθερος χώρος της Σπιανάδας, μεταξύ του Παλαιού Φρουρίου και δομημένου χώρου, που πήρε το σημερινό της μέγεθος το 1628, για αμυντικούς λόγους. Σήμερα αποτελεί το μοναδικό ελεύθερο χώρο με δεντροφυτεύσεις και λειτουργεί ως χώρος περιπάτου και υπαίθριων εκδηλώσεων. Στην κεντρική περιοχή του Ιστορικού Κέντρου σημαντικές πλατείες αποτελούν η πλατεία Δημαρχείου, που συγκεντρώνει σειρά αξιόλογων 5

«Παλιά Πόλη Κέρκυρας Σχέδιο Διαχείρισης», κεφ.3 Ζητήματα διαχείρισης και στόχοι, σελ 46

κτιρίων και η πλατεία Ηρώων, με δύο σημαντικές εκκλησίες. Στο εσωτερικό του οικιστικού συνόλου, δεν υπάρχουν άλλοι ελεύθεροι διαμορφωμένοι χώροι, με διαστάσεις πραγματικής πλατείας. Όλες οι μικρές πλατείες, περισσότερο πλατώματα, ανήκουν στην μεσαιωνική οργάνωση της πόλης και τις συναντά κανείς διασκορπισμένες στις παλαιότερες συνοικίες. 2.3.1 ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΔΡΟΜΩΝ Οι δύο βασικοί δρόμοι έχουν διεύθυνση στον άξονα Ανατολής - Δύσης (Παλαιό Φρούριο προς Πόρτα Ρεάλε = κύρια πύλη της περιτείχισης προς το εσωτερικό του νησιού και Παλαιό Φρούριο προς Πύλη Σπηλιάς = λιμάνι). Ένας άλλος βασικός δρόμος, κάθετος στους προηγούμενους, μαζί με τον περιφερειακό, στα όρια της περιτείχισης, οργανώνουν το βασικό οδικό δίκτυο, σχετιζόμενοι άμεσα με τις 4 πύλες της άλλοτε περιτειχισμένης πόλης. Το λιτό και αυστηρό δίκτυο των βασικών δρόμων συμπληρώνεται με ένα πυκνότατο και πολύπλοκο σύστημα δευτερευόντων δρόμων (καντούνια), πλάτους κυμαινόμενου από 1 έως 3 μέτρα. Επίσης αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι κεντρικοί δρόμοι. Ο τρόπος χάραξής τους, οι μεταβαλλόμενες αναλογίες του πλάτους τους και του ύψους των κτιρίων που τους πλαισιώνουν και κυρίως οι στοές και οι τοξοστοιχίες, με την ποικιλία των ανοιγμάτων και των υψών, δημιουργούν ένα ιδιαίτερα αρμονικό και λειτουργικό σύνολο.

Φρούρια Οχυρώσεις Κύριοι δρόμοι Βασικοί περιμετρικοί δρόμοι Δευτερεύοντες περιμετρικοί δρόμοι Σημαντικοί δρόμοι Ενδιαφέροντες δευτερεύοντες δρόμοι Άλλοι χαρακτηριστικοί δρόμοι ΑΞΙΟΛΟΓΕΣ ΠΛΑΤΕΙΕΣ Πλατεία Ηρώων Πλακάδα του Αγίου Πλατεία Δημαρχείου Πλατεία Κρεμαστής ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΠΛΑΤΩΜΑΤΑ Πλατεία Αγ. Ελένης Πλατεία Μητρόπολης Κοφινέτα Πλατεία Βραχλιώτη ΑΛΛΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΧΩΡΟΙ Πλατεία Αγίων Αποστόλων Πλατεία Παντοκράτορα Φαληράκι

Χάρτης 1 – Κατηγορίες αξιόλογων δρόμων και ελεύθερων χώρων (πηγή: αρχείο Στάμου Βέργη)

2.4 Η ΑΣΤΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Η αρχιτεκτονική της πόλης σήμερα είναι σε μεγάλο βαθμό επηρεασμένη από δυτικά πρότυπα γεγονός σπάνιο για τον ελληνικό χώρο. Αντιπροσωπεύει την ελληνική συμμετοχή στο κίνημα του Μπαρόκ ενώ παράλληλα αποτελεί διατηρημένο παράδειγμα ομαλής μετάβασης στο νεοκλασσικισμό. 6

Το σύνολο των κτιρίων του ιστορικού κέντρου της Κέρκυρας δεν ανήκει στην ίδια περίοδο. Εκτός από τα κτίρια της Βενετοκρατίας υπάρχει ένας αριθμός κτιρίων που χτίστηκε στο μικρό διάστημα 1797-1814 (επί Γάλλων και Επτανήσου Πολιτείας), πολλά κτίρια της περιόδου της Αγγλικής Προστασίας και ορισμένα κτίρια των πρώτων δεκαετιών μετά την Ένωση με την Ελλάδα (1864) και της περιόδου περί το 1900. Από μορφολογική άποψη και λόγω τον εκάστοτε ιστορικών συνθηκών, που διαμορφώνουν την επικράτηση των αρχιτεκτονικών ρυθμών, οι οικοδομές της περιόδου της Βενετοκρατίας έχουν αφομοιώσει στις όψεις τους στοιχεία της αναγέννησης, μανιερισμού και μπαρόκ. Το μόνο γνωστό παράδειγμα της οικοδομικής δραστηριότητας της ενδιάμεσης περιόδου μεταξύ Βενετοκρατίας και Αγγλοκρατίας (η ομοιόμορφη σύνθεση των κτιρίων της Σπιανάδας), έχει στοιχεία μανιεριστικά, ενώ τα κτίρια που κατασκευάστηκαν στην περίοδο της Αγγλοκρατίας επηρεάζονται από τον νεοκλασικισμό στην πιο πρώιμη έκφρασή του (κλασικίζουσα διάθεση, με λεπτομέρειες αναγεννησιακές - παλλαδιανισμού) 6. Τέλος, λίγες νεώτερες κατασκευές ακολουθούν τα χαρακτηριστικά του εκλεκτικισμού και αργότερα του Art Nouveau ή έχουν στοιχεία του όψιμου αθηναϊκού αστικού κλασικισμού. Εκτός από το μορφολογικό ενδιαφέρον της, η Κέρκυρα είναι σημαντική και για την μελέτη της εξέλιξης της αστικής πολυκατοικίας, αφού είναι η πρώτη ελληνική πόλη στην οποία εμφανίζεται ο θεσμός της οριζόντιας ιδιοκτησίας.

Χάρτης 1- αρχείο Στάμου Βέργη Φρούρια Οχυρώσεις Κτίρια ενετοκρατίας Κτίρια 19ου αιώνα Κτίρια 20ου αιώνα Μοντέρνα Κτίρια Κτίρια ενετοκρατίας με εκτεταμένες παρεμβάσεις Κτίρια ενετοκρατίας με εκτεταμένες επεμβάσεις

Χάρτης 2 - Χρονολόγηση κτιρίων (πηγή: αρχείο Στάμου Βέργη)

Μελέτη Αναπτυξιακής Επιχείρησης Δήμου Κερκυραίων

ΚΑΤΑΠΟΝΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΠΟΛΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ 3.1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Τις βασικές διαδρομές αποτελούν οι δρόμοι Ευγενίου. Βουλγάρεως, (Cale dellacque) με συνέχεια την Νικηφόρου Θεοτόκη. Η Αγίου Σπυρίδωνος με συνέχεια τη Φιλελλήνων που οδηγεί στη σημερινή Πλατεία Μητροπόλεως. Τέλος η Γκίλφορδ με συνέχεια τους δρόμους: Mιχαήλ Θεοτόκη , Φιλαρμονικής και Δούσμανη. Οι βασικές διαδρομές σε τμήματα τους συγκεντρώνουν το εμπόριο και εξασφαλίζουν την επικοινωνία διαφορετικών τομέων της πόλης. Πρέπει να αναφερθεί ο διπλός σημαντικός ρόλος της τελευταίας διαδρομής για την οργάνωση της πόλης. Εκτός του ότι συνέδεσε δύο δευτερεύουσες πύλες διασχίζοντας διαφορετικά τμήματα του οικιστικού συνόλου, λειτουργεί σαν κύριος συλλεκτήριος δρόμος, ενώ παράλληλα στη διασταύρωση του με τις οδούς Ευγ. Βουλγάρεως και Νικ. Θεοτόκη, ορίζεται το αρχικό εμπορικό κέντρο και συγκροτείται το κέντρο της πόλης. Οι καταπονήσεις που δέχεται το αστικό κέντρο αφορούν τόσο την ύπαρξη του κυκλοφοριακού ζητήματος καθώς και το θέμα στάθμευσης, όσο και τη συγκέντρωση πληθών σε συγκεκριμένα σημεία ή διαδρομές της περιοχής. Αυτό εξαρτάται από την ύπαρξη εμπορικού ενδιαφέροντος σε ορισμένους δρόμους καθώς και από τις περιοχές της πόλης όπου βρίσκονται αξιοθέατα. Επίσης, οι καταπονήσεις που δέχεται η Παλιά Πόλη διαφέρουν σημαντικά το χειμώνα από το καλοκαίρι. Στη συνέχεια γίνεται μια περιγραφή όλων αυτών το στοιχείων που δυναμιτίζουν την πραγματικότητα της πόλης. 3.2 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΟΧΗΜΑΤΩΝ Τα ζητήματα που αφορούν την πρόσβαση και τις μετακινήσεις στην Παλιά Πόλη αφορούν τους κατοίκους, τους εργαζόμενους και τους επισκέπτες. Όσον αφορά την κυκλοφορία οχημάτων, η έλλειψη συστήματος παρακαμπτηρίων οδών οδηγεί ένα μέρος της διερχόμενης κυκλοφορίας πολύ κοντά στο Ιστορικό Κέντρο, επιβαρύνοντας την λειτουργία του . Η πλειοψηφία των μετακινήσεων πραγματοποιείται στην περίμετρο της Παλιάς Πόλης κυρίως με ιδιωτικά αυτοκίνητα. Η κυκλοφορία του ιδιαίτερα αυξημένου αριθμού αυτοκινήτων και βαριών οχημάτων δημιουργεί κυκλοφοριακή συμφόρηση ενώ συγχρόνως εμποδίζει την ασφαλή και άνετη κίνηση των πεζών. Ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες η κίνηση των οχημάτων αυξάνεται σημαντικά και το κυκλοφοριακό πρόβλημα είναι πολύ έντονο. Ένα άλλο ζήτημα είναι πως οι τέσσερις χώροι οργανωμένης στάθμευσης του ιστορικού κέντρου (Κάτω Πλατεία, Σπηλιά, Λαϊκή Αγορά και Υπεραστικό ΚΤΕΛ) λειτουργούν στα όρια των δυνατοτήτων τους, ειδικά τους μήνες αιχμής. Οι χώροι αυτοί αν και καλύπτουν σημαντικό μέρος των αναγκών στάθμευσης δεν ικανοποιούν τις απαιτήσεις των κοινωνικών ομάδων που σχετίζονται με αυτούς. Επίσης προβλήματα δημιουργούνται και από το γεγονός ότι οι κάτοικοι συνηθίζουν να σταθμεύουν δίπλα η πολύ κοντά στις κατοικίες τους, οι επαγγελματίες δίπλα η πολύ κοντά στα καταστήματά τους, η πελατεία των καταστημάτων επιδιώκει να σταθμεύει κοντά στους εμπορικούς δρόμους και στους δρόμους με καταστήματα αναψυχής, τα ομαδικά λεωφορεία με τα οποία μετακινούνται οι επισκέπτες επιδιώκουν να σταθμεύουν στην είσοδο των χώρων ενδιαφέροντος (είσοδος Παλαιού Φρουρίου, Σπιανάδα) 8

Οχυρωματικά τείχη Βραχώδη Πραίνη ΕΠΙΠΕΔΕΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΕΣ 5-19 μ. από τη θάλασσα 19-29 μ. από τη θάλασσα 29-35 μ. από τη θάλασσα 35-42 μ. από τη θάλασσα 42-49 μ. από τη θάλασσα 49-54 μ. από τη θάλασσα Πύλη Λιμανιού Πύλη Πόλης Είσοδος Επισκεπτών Εγκαταστάσεις Ενετικής περιόδου Κτίρια αγγλικής περιόδου Μεταγενέστερα κτίρια Υπόγειο δικτύων στοών Υπάρχουσα διαδρομή

Χάρτης 3 - διαδρομές περιήγησης (πηγή: αρχείο Στάμου Βέργη) Φρούρια Οχυρώσεις ΔΙΑΚΡΙΤΕΣ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ Καμπιέλο Κοφινέτα Σπηλιά Αγ. Πατέρες ΕβραΪκή Τένεδος Αγ. Αθανάσιος Πόρτα Ρεμούντα Περιοχή νεότερης οικοδόμησης Βασική περιμετρική γραμμή Δευτερεύουσα περιμετρική γραμμή

Χάρτης 4 - διαδρομές τουριστικής κίνησης (πηγή: αρχείο Στάμου Βέργη)

Χάρτης 5 - Κίνηση και κυκλοφορία οχημάτων ( πηγή: αρχείο πολεοδομίας Κέρκυρας, επεξεργασία: ιδία )

3.3 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ – ΧΡΗΣΕΙΣ ΚΤΙΡΙΩΝ Στην Παλιά Πόλη της Κέρκυρας είναι συγκεντρωμένο ένα μεγάλο μέρος της εμπορικής δραστηριότητας του νησιού. Παρατηρούμε πως στους κύριους άξονες κίνησης υπάρχουν πολλά εστιατόρια, καφετέριες και εμπορικά καταστήματα. Αξιοσημείωτος είναι επίσης ο μεγάλος αριθμός καταστημάτων που πωλούν τουριστικά είδη καθώς και ο αριθμός των κοσμηματοπωλείων. Στη συνέχεια παρουσιάζονται στον χάρτη 6 οι λειτουργίες των κτιρίων στους κύριους δρόμους κίνησης της περιοχής. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΧΡΗΣΕΙΣ ΚΤΙΡΙΩΝ Εστιατόριο - Καφετέρια Κατάστημα τουριστικών ειδών Κατάστημα Εκκλησία Υπηρεσία Κατοικία Κατάστημα τροφίμων Πλατεία Κοσμηματοπωλείο

Χάρτης 6 – Λειτουργίες και χρήσεις κτιρίων ( πηγή: αρχείο πολεοδομίας Κέρκυρας, επεξεργασία: ιδία )

3.4 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑ ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι η εικόνα της πόλης παρουσιάζει μεγάλες αλλαγές τη θερινή περίοδο(1 Απριλίου-31 Οκτωβρίου) σε σχέση με την χειμερινή (1 Νοεμβρίου-31 Μαρτίου). Ενώ τους θερινούς μήνες η πόλη είναι γεμάτη από ζωή, τα καταστήματα στους εμπορικούς δρόμους είναι όλα ανοικτά και η οικονομική δραστηριότητα φαίνεται συνεχής, τους χειμερινούς μήνες η πόλη φαίνεται άδεια. Η εμπορική δραστηριότητα συνεχίζεται στους βασικούς άξονες κίνησης (Ευγενίου Βουλγάρεως, Νικηφόρου Θεοτόκη) αφού εκεί συγκεντρώνονται μαγαζιά που αφορούν κυρίως τους μόνιμους κατοίκους. Αντίθετα δρόμοι που το καλοκαίρι σφύζουν από ζωή (οδός Αγίου Σπυρίδωνος, οδός Φιλαρμονικής) το χειμώνα ερημώνουν αφού τα κτίρια σε αυτούς χρησιμοποιούνται κυρίως για να στεγάσουν καταστήματα που προσελκύουν το τουριστικό ενδιαφέρον.

Εικ.1 οδός Φιλαρμονικής σε περίοδο αυξημένης τουριστικής κίνησης ( πηγή: ιδία λήψη )

Εικ.2 οδός Φιλαρμονικής κατά τη χειμερινή περίοδο ( πηγή: ιδία λήψη )

Εικ.3 Το Λιστόν σε περίοδο αυξημένης τουριστικής κίνησης ( πηγή: www.visitgreece.gr )

Εικ.4 Το Λιστόν τη χειμερινή περίοδο ( πηγή: ιδία λήψη )

Παρακάτω παρατηρούμε στο χάρτη 7,8 τη λειτουργία των καταστημάτων στους σημαντικότερους δρόμους πρώτα κατά τη διάρκεια των χειμερινών μηνών και ύστερα κατά τη διάρκεια των θερινών. Η αντίθεση στην χειμερινή εικόνα της πόλης σε σχέση με την καλοκαιρινή είναι προφανής.

Χάρτης 7 – Λειτουργία καταστημάτων κατά τη χειμερινή περίοδο ( πηγή: Αρχείο Πολεοδομίας Κέρκυρας, επεξεργασία: ιδία )

Χάρτης 8 – Λειτουργία καταστημάτων κατά τη θερινή περίοδο ( πηγή: Αρχείο Πολεοδομίας Κέρκυρας, επεξεργασία: ιδία )

3.5 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ Πλήθη ατόμων καταφτάνουν στο νησί τόσο από το αεροδρόμιο όσο και από το λιμάνι. Αεροπορική Σύνδεση Το αεροδρόμιο Ιωάννης Καποδίστριας βρίσκεται 3χλμ νοτιοδυτικά από το κέντρο της πόλης. Εξυπηρετεί τόσο τακτικές όσο και πτήσεις charter από ευρωπαϊκές πόλεις και πόλεις εκτός Ευρώπης. Η κυκλοφοριακή αιχμή του αεροδρομίου είναι στη διάρκεια της θερινής περιόδου, από τον Απρίλιο έως και τον Οκτώβριο.

Διεθνείς τουριστικές αφίξεις στο αεροδρόμιο Ιωάννης Καποδίστριας 2012-2013 7 Ιανουάριος Φεβρουάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέμβριος Οκτώβριος Νοέμβριος Δεκέμβριος

2013 11 6 1.989 25.614 109.194 169.202 221.082 213.219 152.124 49.015 2.447 6

2012 1 17 2.628 16.697 90.982 156.001 204.319 190.325 138.350 39.696 733 10

Δ 2013/2012 1000,00% -64,71% -24,32% 53,40% 20,02% 8,46% 8,20% 12,03% 9,96% 23,48% 233,83% -40,00%

Είναι εμφανείς οι διαφορές που παρουσιάζονται στην κίνηση των επιβατών τους χειμερινούς μήνες σε σχέση με τους θερινούς. Για παράδειγμα για το έτος 2013, για τον μήνα Δεκέμβριο φτάνουν στο νησί 6 μόλις πτήσεις από το εξωτερικό, ενώ για το ίδιο έτος, για τον μήνα Ιούλιο 221.082. Επιπλέον για το έτος 2012 8 ο αριθμός των επισκεπτών που έφτασαν στο νησί με πτήσεις εσωτερικού ήταν 113.755 ενώ αντίστοιχα αυτών με πτήσεις εξωτερικού 839.759. Συμπεραίνουμε λοιπόν πως η περιοχή προσελκύει τόσο αλλοδαπούς, όσο και ημεδαπούς επισκέπτες. Ακτοπλοϊκά στοιχεία Το Λιμάνι της πόλης της Κέρκυρας είναι το κύριο Λιμάνι του νησιού καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος των βόρειων παραλίων της πόλης και αποτελεί την κύρια πύλη ανεφοδιασμού του νησιού με αγαθά, την πρώτη για διακίνηση ανθρώπων και την δεύτερη για την διακίνηση τουριστών. Τα τελευταία τρία χρόνια από το λιμάνι της Κέρκυρας διακινούνται κατά μέσο όρο (εκτός κρουαζιερόπλοιων) 1.300.000 επιβάτες και 536.000 οχήματα ενώ το επισκέπτονται 485 κρουαζιερόπλοια με 640.000 επιβάτες. Συγκεκριμένα για το μήνα Αύγουστο το 2013 προσέγγισαν το λιμάνι 76 κρουαζιερόπλοια με 117.088 7 8

ΣΕΤΕ ΥΠΑ

επιβάτες ενώ για τον ίδιο μήνα του 2012, 75 κρουαζιερόπλοια με 109.449 επιβάτες παρουσιάζοντας αύξηση 7% με 7.639 περισσότερους επιβάτες και αύξηση 1,3% στα κρουαζιερόπλοια. Στα συγκεντρωτικά στοιχεία του 8μηνου για το 2013 οι επιβάτες ανέρχονται σε 455.658 έναντι 414.826, μια αύξηση 9,8% με 40.832 περισσότερους επιβάτες. Η ανασκόπηση του 11μηνου για το 2013 δείχνει μια αύξηση 13,1% με 82.014 περισσότερους επιβάτες σε σχέση με το 2012. Οι αφιχθέντες επισκέπτες κρουαζιερόπλοιων για την περίοδο είναι 706.361 έναντι 624.347.

4. ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Η Παλιά Πόλη της Κέρκυρας συγκεντρώνε πάντοτε ένα πολύ σημαντικό πλήθος των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Από το 1985 ξεκίνησε μια ανεξέλεγκτη μαζική εισβολή τουρισμού στην τότε παραδοσιακή κοινωνία γεγονός που είχε σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας νέας πραγματικότητας στην πόλη. Ως συνέπεια από το γεγονός αυτό προκύπτει μια σειρά από αλλαγές που έλαβαν χώρα και συνεχίζουν μέχρι και σήμερα να εξελίσσονται ώστε το αστικό τοπίο να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα. Παρατηρήθηκε μια μετακίνηση των κατοίκων της Παλιάς Πόλης προς περιφερειακούς οικισμούς εξαιτίας συνθηκών που δυσχαίρεναν την καθημερινότητα τους, όπως η ηχορύπανση και το κυκλοφοριακό ζήτημα, προβλήματα που προέκυψαν από την πληθυσμιακή αύξηση ως αποτέλεσμα της τουριστικής κίνησης, ιδιαίτερα τη θερινή περίοδο. Επιπλέον στα ισόγεια των κτιρίων όπου άλλοτε λειτουργούσαν τα παραδοσιακά επαγγέλματα, αποκτούν με την εμφάνιση του τουρισμού νέες χρήσεις κυρίως εμπορικές ή με δραστηριότητες αναψυχής. Η ανάγκη για περισσότερους χώρους στάθμευσης μετέτρεψε πολλούς ελεύθερους χώρους σε πάρκινγκ. Όσον αφορά την τοπική οικονομία είναι πλέον σε μέγιστο βαθμό εξαρτημένη από τον τουρισμό γεγονός που έχει σαν αποτέλεσμα την εποχικότητα της εργασίας. Έτσι , μεγάλο μέρος του πληθυσμού δεν εργάζεται τους χειμερινούς μήνες. Η άμεση εξάρτηση αυτή της οικονομίας με τον τουρισμό έχει όμως και κοινωνικές συνέπειες αφού παρατηρούμε πως ειδικά τα προηγούμενα χρόνια επικρατούσε η αντίληψη πως οι σπουδές δεν είναι απαραίτητες αφού η απορρόφηση στην τουριστική βιομηχανία προσφέρει περισσότερα και πιο άμεσα κέρδη. Γι΄αυτό και το ποσοστό του πληθυσμού που έχει ολοκληρώσει την τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι μικρότερο σε σχέση με άλλες περιοχές του ελλαδικού χώρου όπου ο τουρισμός δεν είχε τόσο έντονες επιδράσεις. Είναι γεγονός λοιπόν πως ο τουρισμός αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της κερκυραικής πραγματικότητας. Μεταλλάσσει τόσο το τοπίο, όσο και τους ανθρώπους που βρίσκονται σε αυτό. Οι διαφορές στην εικόνα της Παλιάς Πόλης το χειμώνα σε σχέση με το καλοκαίρι υποδηλώνουν την ύπαρξη μιας νέας αστικής πραγματικότητας η οποία μεταβάλλεται ανάλογα με τα πλήθη που την επισκέπτονται ή την κατοικούν. Η Παλιά Πόλη μπορεί λοιπόν να έχει χαρακτηριστεί ως πόλη-μνημείο αλλά εξακολουθεί να παραμένει ο πιο ζωντανός ιστός ολόκληρης της περιοχής.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

•

Mητροπία Μαίρη, ‘’Μικρός οδηγός ανάγνωσης Παλιάς Πόλης Κέρκυρας’’

•

Σχέδιο διαχείρισης παλιάς πόλης Κέρκυρας 2006-2012, Δήμος Κερκυραίων ΤΕΕΥΠΠΟ ( 2005 )

•

Σχέδιο κανονισμού αστικής λειτουργίας της πόλης της Κέρκυρας, Δήμος Κερκυραίων ( 2007 )

•

Μελέτη ολοκληρωμένου σχεδίου αστικής ανάπτυξης πόλης Κέρκυρας, Δήμος Κερκυραίων ( 2007 – 2013 )

•

Μελέτη Αναπτυξιακής Επιχείρησης Δήμου Κερκυραίων ( 2007 – 2013 )

•

http://deana.tee.gr/tee/corfu/Artektoniki.htm

•

http://deana.tee.gr/tee/books/teebook/kef2.htm

•

www.corfu.gr

•

www.unesco.gr

•

www.corfuport.gr

•