Babette Rothschild, Ciało pamięta. Psychofizjologia traumy i terapia osób po urazie psychicznym by Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Seria: PSYCHIATRIA I PSYCHOTERAPIA Tytuł oryginału: The Body Remembers: The Psychophysiology of Trauma and Trauma Treatment Copyright © 2000 by Babette Rothschild All rights reserved Adres do korespondencji z Autorką Babette Rothschild P.O. Box 241778 Los Angeles, California 90024 Telephone: 310-281-9646 Fax: 310-281-9729 E-mail: babette@trauma.cc Web site: www.trauma.cc

Redaktor naukowy dr Małgorzata Dragan Projekt okładki Marcin Bruchnalski

Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy.

ISBN 978-83-233-3733-1

www.wuj.pl Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków tel. 12-663-23-80, tel./fax 12-663-23-83 Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98 tel. kom. 506-006-674, e-mail: sprzedaz@wuj.pl Konto: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325

Dla Margie

SPIS TREŚCI Podziękowania ................................................................................

Wprowadzenie ................................................................................ O budowaniu mostów ............................................................... Praca z ciałem nie wymaga dotyku ........................................... Spór o fałszywą pamięć ............................................................ Układ książki ............................................................................ Zastrzeżenie..............................................................................

11 11 14 15 16 16

CZĘŚĆ I: TEORIA 1. Zespół stresu pourazowego (PTSD) – wpływ traumy na ciało i umysł......................................................................... Charlie i pies, część I................................................................. Objawy PTSD ............................................................................ Różnice między stresem, stresem traumatycznym, stresem pourazowym (PTS) a zespołem stresu pourazowego (PTSD) ................................................................................. Przeżycie a układ nerwowy ...................................................... Reakcja obronna na zapamiętane zagrożenie............................ Dysocjacja, znieruchomienie a PTSD ........................................ Następstwa urazu psychicznego i PTSD ....................................

21 22 24

27 27 32 33 34

2. Rozwój, pamięć i mózg ............................................................. Rozwój mózgu .......................................................................... Co to jest pamięć?.....................................................................

35 36 48

3. Zrozumienie pamięci somatycznej ............................................ Zmysłowe korzenie pamięci ...................................................... Charlie i pies, część II ............................................................... Autonomiczny układ nerwowy – nadmierne pobudzenie oraz odruchy walki, ucieczki i znieruchomienia ........................... Somatyczny układ nerwowy – mięśnie, ruch i pamięć kinestetyczna ........................................................................ Emocje i ciało ...........................................................................

61 62 70 71 76 82



Spis treści

4. Sposoby wyrażania jeszcze niezapamiętanej traumy – dysocjacja i flashbacki ............................................................ Dysocjacja a ciało...................................................................... Flashbacki ................................................................................. Podsumowanie.......................................................................... CZĘŚĆ II: PRAKTYKA 5. Przede wszystkim nie szkodzić.................................................. O hamowaniu i przyśpieszaniu ................................................. Diagnoza i ocena ...................................................................... Rola relacji terapeutycznej w terapii osób po urazie psychicznym ......................................................................... Bezpieczeństwo ........................................................................ Rozwijanie i odkrywanie zasobów ............................................ Oazy, kotwice i bezpieczne miejsce ........................................... Znaczenie teorii ........................................................................ Respektowanie różnic indywidualnych ..................................... Dziesięć zasad bezpiecznego leczenia następstw traumy ..........

93 94 98 101

105 107 108 110 116 118 123 128 130 130

6. Ciało jako zasób ........................................................................ Świadomość ciała ..................................................................... Zaprzyjaźnianie się z doznaniami ............................................. Ciało jako kotwica..................................................................... Ciało jako wskaźnik .................................................................. Ciało jako hamulec ................................................................... Ciało jako dziennik – rozumienie doznań ................................. Pamięć somatyczna jako zasób ................................................. Wspomaganie terapii osób po urazie psychicznym poprzez pracę z ciałem.......................................................................

133 133 140 141 143 150 151 154 155

7. Dodatkowe techniki somatyczne wykorzystywane w bezpiecznej terapii następstw traumy ................................... Podwójna świadomość .............................................................. Wzmacnianie mięśni – napięcie a rozluźnienie ......................... Granice fizyczne ....................................................................... Kwestia dotyku między pacjentem a terapeutą ......................... Łagodzenie zakończenia sesji ....................................................

165 165 172 177 184 187

8. Pamięć somatyczna staje się osobistą historią ........................... Uwaga na złą drogę .................................................................. Oddzielenie przeszłości od chwili obecnej ................................ W pierwszej kolejności praca z bezpośrednimi następstwami traumy .................................................................................. Budowanie mostu między pamięcią utajoną a pamięcią jawną ... Charlie i pies, ostatnia część .....................................................

189 191 195

Bibliografia ................................................................................... Indeks ...........................................................................................

215 221

196 201 212

WPROWADZENIE

Książka Ciało pamięta została pomyślana jako uzupełnienie istniejących publikacji na temat teorii i leczenia traumy i zespołu stresu pourazowego oraz istniejących metod leczenia traumy. Mam nadzieję, że do już dobrze ustalonej wiedzy na temat leczenia umysłu poddanego urazowym doświadczeniom doda ona wymiar rozumienia i leczenia ciała. Psychoterapeuci pracujący z osobami, które przeżyły traumę, najprawdopodobniej przekonają się, że teoria, zasady i techniki przedstawione na tych kartach są zgodne z modelami terapii, w zakresie których zostali oni przeszkoleni, i znajdują w nich zastosowanie. Oprócz tego powinni oni stwierdzić, że przedstawione tutaj informacje można wykorzystać i zaadaptować bez popadania w konflikt z ich własnymi preferowanymi zasadami czy technikami.

O BUDOWANIU MOSTÓW Ciało pamięta ma być w zamierzeniu książką, która buduje mosty. Mam nadzieję przekroczyć przynajmniej dwie głębokie szczeliny w dziedzinie traumatologii. Pierwszy most spina brzegi przepaści dzielącej teorię rozwijaną przez naukowców, zwłaszcza w dziedzinie neurobiologii, oraz kliniczną praktykę terapeutów pracujących bezpośrednio z jednostkami i grupami jednostek po przebytej traumie. Drugi most ma połączyć tradycyjne psychoterapie werbalne i metody ukierunkowane na ciało (psychoterapię ciała). Rozziew między umysłem a ciałem, tradycyjną psychoterapią i psychoterapią ciała oraz pomiędzy teorią i praktyką od dawna jest przedmiotem mojego zainteresowania. Co ciekawe, odkryłam,



Wprowadzenie

że zespół stresu pourazowego (posttraumatic stress disorder, PTSD) wymusza zbliżenie między nimi. Nawet najbardziej konserwatywni spośród terapeutów i badaczy przyznają, że PTSD to nie tylko zaburzenie psychiczne, ale także zaburzenie z ważnymi składowymi somatycznymi. Co więcej, wszyscy specjaliści, którzy zajmują się PTSD, stwierdzają, że muszą naginać swoje teorie i praktykę. Zarówno psychoterapeuci, jak i psychoterapeuci pracujący z ciałem są zmuszeni zwracać większą uwagę na teorię neurobiologiczną oraz wyjaśniać i leczyć objawy somatyczne; psychoterapeuci pracujący z ciałem muszą także odkryć, jak pracować bez dotyku i zwiększyć integrację werbalną, a badacz stoi przed wyzwaniem znalezienia bardziej istotnych powiązań między teorią a praktyką. Mam nadzieję, że Ciało pamięta będzie ułatwiać powstawanie znaczących powiązań między tymi sferami i zmniejszanie rozziewu między nimi.

Nauka a praktyka „Coraz większa przepaść dzieli badania i kozetkę” – głosił nagłówek z „New York Timesa” z 21 czerwca 1998 roku, w dziale poświęconym zdrowiu kobiety (Tavris, 1998). Większość psychoterapeutów o tym wie, ale wielu moich kolegów było zaskoczonych, widząc tego rodzaju krytykę czarno na białym. Niektórzy poczuli się urażeni. Autorka tego artykułu, Carol Tavris, twierdziła, że „«psychologiczna nauka» to oksymoron”. Krytykowała terapeutów za to, że zbyt małą wagę przywiązują do nauki, często skupiając się bardziej na technice niż na teorii. Większość specjalistów, z którymi rozmawiałam, zgadza się z Carol Tavris, iż teoria naukowa jest zbyt odległa od praktyki, żeby była istotna, kiedy pracują z pacjentem. Jestem jednak przekonana, że ta przepaść między naukowcem a praktykiem nie dotyczy zasad, lecz sprowadza się jedynie do semantyki. Język prac naukowych jest często trudny do interpretacji i zrozumienia, chociaż duża ich część jest niezwykle istotna, nawet jeśli trudna do przełożenia na język praktyki. Starałam się tutaj przedstawić teorię w przystępnej formie, która ma bezpośrednie odniesienie do praktyki. W ten sposób mam nadzieję zawęzić szczelinę między neurobiologiem i badaczem zachowania zajmującymi się zjawiskiem traumy a psycho-

Wprowadzenie



terapeutą pracującym bezpośrednio z pacjentem, który przeżył uraz psychiczny. Teoria jest najcenniejszym narzędziem w rękach terapeuty zajmującego się traumą, ponieważ zrozumienie mechanizmów traumy proponowanych przez teorię psychologiczną, neurobiologiczną i psychobiologiczną w ogromnym stopniu pomaga w leczeniu. Im większa jest baza teoretyczna terapeuty, tym mniejsza będzie zależność od technik wyuczonych na pamięć. Dokładne zrozumienie neurologicznego i fizjologicznego podłoża reakcji na traumę oraz rozwoju PTSD umożliwi stworzenie od ręki i/lub zaadaptowanie interwencji, które są właściwe i pomocne dla konkretnego pacjenta po takim a nie innym urazie psychicznym. Podstawy teoretyczne pomagają także terapeutom w stosowaniu technik pochodzących z różnych dyscyplin, wybieraniu i wzmacnianiu tych, które dają największe szanse na sukces w każdej niepowtarzalnej sytuacji. Terapeuta dobrze zorientowany w teorii potrafi zaadaptować terapię do pacjenta, zamiast zakładać, że pacjent dopasuje się do terapii.

Psychoterapia werbalna a psychoterapia ciała Mam dodatkową nadzieję, że książka ta zbuduje most pomiędzy przedstawicielami tradycyjnych psychoterapii werbalnych a terapeutami pracującymi z ciałem. Jestem przekonana, że te dwie grupy zawodowe mają sobie wiele do zaoferowania w zakresie leczenia traumy i PTSD. Pierwszą zachętą do przekroczenia tej szczeliny był dla mnie doniosły artykuł Bessela van der Kolka The Body Keeps the Score*, zamieszczony w „Harvard Review of Psychiatry” (van der Kolk, 1994). W tym właśnie artykule po raz pierwszy natknęłam się na usankcjonowanie związku między umysłem i ciałem w psychiatrii głównego nurtu. Oprócz tego, wielką inspiracją była dla mnie przełomowa książka Antonia Damasia Błąd Kartezjusza (1994). Przedstawia ona neurologiczne, teoretyczne podstawy związku między umysłem i ciałem. Obie te prace położyły podwaliny pod moje rozumienie psychofizycznego, neurobiologicznego związku * Ang. „ciało prowadzi rejestr”, w domyśle: „przeszłych wydarzeń i doświadczeń” (przyp. tłum.).

BIBLIOGRAFIA

American Psychiatric Association. (1980). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (wyd. 3). Washington DC: Author. American Psychiatric Association. (1994). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (wyd. 4). Washington DC: Author. Andrews B. (1997). Forms of memory recovery among adults in therapy: Preliminary results from an in-depth survey. W: J.D. Read, D.S. Lindsay (eds.), Recollections of trauma: Scientific evidence and clinical practice (s. 455–460). New York: Plenum. Azar B. (1998). Why can’t this man feel whether or not he’s standing up? APA Monitor, 29(6), 18–20. Bandler R., Grinder J. (1979). Frogs into princes. Moab, UT: Real People. Bauer M., Priebe S., Graf K.J. (1994). Psychological and endocrine abnormalities in refugees from East Germany, part II: Serum levels of cortisol, prolactin, luteinizing hormone, follicle stimulating hormone and testosterone. Psychiatry Research, 51, 75–85. Begley S. (1999, Spring/Summer). Understanding perimenopause. Newsweek, Special Issue, 30–33. Bloch G. (1985). Body and self. Elements of human biology, behavior and health. Los Altos: William Kaufmann. Bodynamic Institute Training Program, 1988–1992, Copenhagen, Denmark: Author. Bremner J.D., Randall P.K., Scott T.M., Bronen R.A., Seibyl J.P., Southwick S.M., Delaney R.C., McCarthy G., Charney D.S., Innis R.B. (1997). Magnetic resonance imaging-based measurement of hippocampal volume in posttraumatic stress disorder related to childhood physical and sexual abuse: a preliminary report. Biological Psychiatry, 41(1), 23–32. Bremner J.D., Southwick S., Brett E., Fontana A., Rosenheck R., Charney D.S. (1992). Dissociation and posttraumatic stress disorder in Vietnam combat veterans. American Journal of Psychiatry, 149, 328–332. Breslau N., Davis G.C., Andreski P., Peterson E. (1991). Traumatic events and posttraumatic stress disorder in an urban population of young adults. Archives of General Psychiatry, 48(3), 216–222.

216 

Bibliografia

Brett E.A. (1996). The classification of posttraumatic stress disorder. W: B.A. van der Kolk, A.C. McFarlane, L. Weisaeth (eds.), Traumatic stress (s. 117–128). New York: Guilford. Claparède É. (1951). Recognition and „me-mess”. W: D. Rapaport (ed.), Organization and pathology of thought (s. 58–75). New York: Columbia University Press (oryginalne wydanie: 1911). Classen C., Koopman C., Spiegel D. (1993). Trauma and dissociation. Bulletin of the Menninger Clinic, 57(2), 178–194. Damasio A.R. (1994). Descartes’ error. New York: Putnam; wyd. pol.: (2002). Błąd Kartezjusza: emocje, rozum i ludzki mózg, przeł. M. Karpiński. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis. Darwin C. (1872/1965). The expression of the emotions in man and animals. Chicago: University of Chicago Press (oryginalne wydanie: 1872); wyd. pol.: (1959). O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt, przeł. Z. Majlert, K. Zaćwilichowska. Warszawa: PWRiL. De Bellis M.D., Keshavan M.S., Clark D.B., Casey B.J., Giedd J.N., Boring A.M., Frustaci K., Ryan N.D. (1999). Developmental traumatology, part II: Brain development. Biological Psychiatry, 45(10), 1271–1284. Duggal S., Sroufe L.A. (1998). Recovered memory of childhood sexual trauma: A documented case from a longitudinal study. Journal of Traumatic Stress, 11(2), 301–321. Eich J.E. (1980). The cue-dependent nature of state-dependent retrieval. Memory and Cognition, 8(2), 157–173. Elliott D.M. (1997). Traumatic events: Prevalence and delayed recall in the general population. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 65(8), 811–820. Ferenczi S. (1949). Confusion of tongues between the adult and the child. International Journal of Psychoanalysis, 30, 225–230 (referat wygłoszony na XII Międzynarodowym Kongresie Psychoanalitycznym w Wiesbaden, wrzesień 1932). Gallup G.G., Maser J.D. (1977). Tonic immobility: Evolutionary underpinnings of human catalepsy and catatonia. W: M.E.P. Seligman, J.D. Maser (eds.), Psychopathology: Experimental models (s. 334–357). San Francisco: W.H. Freeman. Grafton S. (1990). „G” is for gumshoe. New York: Ballantine. Goulding M.M., Goulding R.L. (1997). Changing lives through redecision therapy (wyd. poprawione). New York: Grove. Gunnar M.R., Barr Ronald G. (1998). Stress, early brain development, and behavior. Infants and Young Children, 11(1), 1–14. Heide F.J., Borkovec T.D. (1984). Relaxation-induced anxiety: Mechanisms and theoretical implications. Behavioral Research and Therapy, 22(1), 1–12. Heide F.J., Borkovec T.D. (1983). Relaxation-induced anxiety: Paradoxical anxiety enhancement due to relaxation training. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 51(2), 171–182.

Bibliografia

 217

Herman J.L. (1992). Trauma and recovery. New York: Basic; wyd. pol.: (1998). Przemoc – uraz psychiczny i powrót do równowagi, przeł. A. i M. Kacmajor. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Hovdestad W.E., Kristiansen C.M. (1996). Mind meets body: On the nature of recovered memories of trauma. Women and Therapy, 19(1), 31–45. International Society for Traumatic Stress Studies. (1998). Childhood trauma remembered: A report on the current scientific knowledge base and its applications. Northbrook, IL: Author. Jacobsen R., Edinger J.D. (1982). Side effects of relaxation treatment. American Journal of Psychiatry, 13(7), 952–953. Janet P. (1887). L’Anesthesie systematise et la dissociation des phénomemes psychologiques. Revue Philosophique, 23(1), 449–472. Jørgensen S. (1992). Bodynamic analytic work with shock/post-traumatic stress. Energy and Character, 23(2), 30–46. Kulka R.A., Schlenger W.E., Fairbank J.A., Hough R.L., Jordan B.K., Marmar C.R., Weiss D.S. (1990). Trauma and the Vietnam war generation: Report of findings from the National Vietnam Veterans Readjustment Study. New York: Brunner/Mazel. LeDoux J.E. (1996). The emotional brain. New York: Simon & Schuster; wyd. pol.: (2000). Mózg emocjonalny: tajemnicze podstawy życia emocjonalnego, przeł. A. Jankowski. Gdańsk: Media Rodzina. Lehrer P.M., Woolfolk R.L. (1993). Specific effects of stress management techniques. W: P.M. Lehrer R.L. Woolfolk (eds.), Principles and practice of stress management (s. 481–520). New York: Guilford. Levine P. (1992). The body as healer: Transforming trauma and anxiety. Lyons, CO: Author. Levine P. (1997). Waking the tiger. Berkeley CA: North Atlantic. Lindy J.D., Green B.L., Grace M. (1992). Somatic reenactment in the treatment of posttraumatic stress disorder. Psychotherapy and Psychosomatics, 57, 180–186. Loewenstein R.J. (1993). Dissociation, development and the psychobiology of trauma, Journal of the American Academy of Psychoanalysis, 21(4), 581–603. Malt U.F., Weisaeth L. (1989). Disaster psychiatry and traumatic stress studies in Norway. Acta Psychiatrica Scandinavia, 355 (Suppl.), 7–12. Marmar C.R., Weiss D.S., Metzler T.J., Delucchi K. (1996). Characteristics of emergency services personnel related to peritraumatic dissociations during critical incident exposure. American Journal of Psychiatry, 153 (Festschrift suppl.), 94–102. Nadel L. (1994). Multiple memory systems: What and why, an update. W: D.L. Schacter, E. Tulving (eds.), Memory systems (s. 39–63). Cambridge: MIT Press. Nadel L., Jacobs W.J. (1996). The role of the hippocampus in PTSD, panic, and phobia. W: N. Kato (ed.), Hippocampus: Functions and clinical relevance (s. 455–463). Amsterdam: Elsevier.

218 

Bibliografia

Nadel L., Zola-Morgan S. (1984). Infantile amnesia. W: M. Moscovitch (ed.), Infantile memory (s. 145–172). New York: Plenum. Napier N. (1996). Recreating your self Increasing self-esteem through imaging and self-hypnosis. New York: Norton. Nathanson D.L. (1992). Shame and pride: Affect, sex, and the birth of the self. New York: Norton. Pavlov I.P. (1960). Conditioned reflexes. New York: Dover (oryginalne wydanie: 1927). Penfield W., Perot P. (1963). The brain’s record of auditory and visual experience. Brain, 86, 595–696. Perls F. (1942). Ego, hunger and aggression. Durban, South Africa: Knox. Perls F. (1969). In and out of the garbage pail. Moab, UT: Real People; wyd. pol.: (2002). Wokół śmietnika, przeł. W. Marcysiak. Poznań: Zysk i S-ka. Perry B.D., Pollard R.A., Blakley T.L., Baker W.L., Vigilante D. (1995). Childhood trauma, the neurobiology of adaptation, and „use-dependent” development of the brain: How „states” become „traits”. Infant Mental Health Journal, 16(4), 271–291. Rauch S.L., Shin L.M., Wahlen P.J.H., Pitman R.K. (1998). Neuroimaging and the neuroanatomy of posttraumatic stress disorder. CNS Spectrums, 3(7) (Supple. 2), 31–41. Reus V.I., Weingartner H., Post R.M. (1979). Clinical implications of statedependent learning. American Journal of Psychiatry, 136(7), 927–931. Rothschild B. (1993). A shock primer for the bodypsychotherapist. Energy and Character, 24(1), 33–38. Rothschild B. (1995a). Defining shock and trauma in body-psychotherapy. Energy and Character, 26(2), 61–65. Rothschild B. (1995b). Defense, resource and choice. Prezentacja na 5. Europejskim Kongresie Psychoterapii Ciała w Carry-Le Rouet, France. Rothschild B. (1996/1997). An annotated trauma case history: Somatic trauma therapy, part I. Somatics, 11(l), 48–53. Rothschild B. (1997). An annotated trauma case history: Somatic trauma therapy, part II. Somatics, 11(2), 44–19. Rothschild B. (1999). Making trauma therapy safe. Self and Society, 27(2), 17–23. Sapolsky R. (1994). Why zebras don’t get ulcers. New York: W.H. Freeman; wyd. pol.: (2010). Dlaczego zebry nie mają wrzodów? – psychofizjologia stresu, przeł. M. Guzowska-Dąbrowska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Schacter D. (1996). Searching for memory. New York: Basic. Schore A. (1994). Affect regulation and the origin of the self. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum. Schore A. (1996). The experience-dependent maturation of a regulatory system in the orbital prefrontal cortex and the origin of developmental psychopathology. Development and Psychopathology, 8, 59–87.

INDEKS

adrenalina 28, 39, 71, 194 a mobilizacja do walki lub ucieczki 28 jako neuroprzekaźnik 39 wpływ na ciało 71 adrenokortykotropina (ACTH) 28 uwalnianie w reakcji na stres 28 afekt 45, 66, 83–85, 89, 95, 96, 98, 113, 127 a przywiązanie 113 Tony (przypadek) 114 jako biologiczny aspekt emocji 66, 83 a regulacja bólu 113 pozytywny 127 problemy z tolerancją 127 regulacja 45, 113 uczenie się w interakcji między niemowlęciem a opiekunem 45 alkohol 59, 60 Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne 23 amnezja 42, 49, 93, 95, 98 dziecięca 42 analiza transakcyjna 119 Andrews B. 191, 215 autonomiczny układ nerwowy (AUN) 24, 26, 28, 31, 32, 34, 41, 71–76, 79, 82, 91, 101, 106, 108, 110, 111, 128, 129, 143–147, 149, 150, 159, 164, 173, 189, 192 a kontrola pobudzenia 126 a przeżycie 28 funkcje w traumie 72, 76, 129 impulsy do skurczu mięśni narządów wewnętrznych 76 mierzenie 144 monitorowanie w celu zachowania właściwego tempa terapii 143, 149 nadmierne pobudzenie 71, 72, 76, 108, 143, 173, 189 jako objaw zespołu stresu pourazowego 26 redukowanie na sesjach terapeutycznych 123, 124, 126

zespół stresu pourazowego jako uporczywe wzmożone pobudzenie 23 związek z układem limbicznym 28, 31, 32, 41, 71, 72 Awareness: Exploring, Experimenting, Experiencing (Stevens) 134, 219 Azar B. 65, 215 badania nad skutecznością różnych modeli terapii 24, 112, 190 badanie rzeczywistości 116, 161, 204, 205, 212, 214 a przeniesieniowe niedostrojenie 116 budowanie mostu między pamięcią jawną a utajoną (przypadek) 201, 212 Gail, część I (przypadek) 155–160, 162– –164, 187 Gail, część II (przypadek) 202, 203, 205, 206, 210–212 używanie hamulców na sesji terapeutycznej (przypadek) 145, 204, 206 Baker W.L. 14, 36, 218 Bandler R. 124, 215 Barr Ronald G. 43, 46, 216 Bauer M. 29, 215 Begley S. 194, 215 bezpieczeństwo 34, 72, 79, 107, 112, 116, 117, 119, 126, 128, 130, 139, 148, 149, 156, 166, 182, 187, 200 usuwanie bodźców wyzwalających, Rodney (przypadek) 117 w relacji terapeutycznej 112, 139 w terapii 112, 116, 128, 130, 187 zasady w terapii traumy 116, 128 bezpieczne miejsce 118, 120, 123, 126, 127, 142, 145 jako kotwica 123, 126, 127, 145 wzmocnienie za pomocą świadomości ciała 127, 142 bezpośrednie następstwa 26, 121, 196, 198 praca w pierwszej kolejności 121, 196, 198

222 

Indeks

bieżące zdarzenie 193 skupienie się w celu uniknięcia błędu 193 Binder-Brynes K. 220 Blakley T.L. 14, 36, 218 Bloch G. 73, 215 Bodynamic Institute Training Program 127, 173–175, 215 bodziec eksteroceptywny 70, 71 przykład 71 bodziec warunkowy (BW) 54–56 bodźce sensoryczne w macicy 44 bodźce wyzwalające 54, 55, 59, 60, 70, 72, 100, 117, 118, 151, 152, 212 a warunkowanie klasyczne 54, 55, 59, 60, 100 ćwiczenia aerobowe 70, 174 flashbacki 70, 100 protokół rozpoznawania 151, 152 Sarah (przypadek) 152 przypominanie zależne od stanu 70 usuwanie 117 Rodney (przypadek) 117 zewnętrzne a nadmierne pobudzenie 59, 72 Bohen Robyn 176 Boring A.M. 216 Borkovec T.D. 173, 216 Bremner J.D. 34, 43, 215 Brett E.A. 33, 215, 216, 219 Brown P. 94, 219 Carl (przypadek) 138, 139 Carla (przypadek) 81, 82 Casey B.J. 216 cele terapii traumy 69, 195 Charlie i pies 21–23, 26–28, 30, 32, 34, 35, 44, 47, 55, 60, 70, 71, 75, 80, 98, 141, 142, 212–214 badanie rzeczywistości i zwrócenie uwagi na impulsy somatyczne 212 budowanie mostu między pamięcią jawną a utajoną 201 część I 22 część II, przypominanie zależne od stanu 70 część III, świadomość ciała 141 ostatnia część 212 ruchy intencjonalne 213 w świetle modelu SIBAM 98 Charney D.S. 215 chwila obecna 32, 98, 133, 141, 171, 195, 196 Dorte (przypadek) 196 oddzielenie od przeszłości 195, 196 ciało jako hamulec 147, 150 młoda kobieta (przypadek) 150 jako kotwica 141 jako zasób 133, 135

ciało migdałowate 28, 32, 42, 43, 51, 53, 100 a sygnalizowanie alarmu 28 funkcjonowanie w stresie 42 przetwarzanie zdarzeń o ładunku emocjonalnym 32, 42 rola w procesie powstawania flashbacków 100 rola w przechowywaniu wspomnień 32, 42, 43 Claparède Édouard 56, 216 Clark D.B. 216 Classen C. 34, 216 czuciowy układ nerwowy 134 eksteroceptywny 63, 64, 68, 70, 71, 101 sygnały sensoryczne 101, 125 interoceptywny 63, 64, 68, 70, 77, 101 sygnały sensoryczne 101, 125 zmysł kinestetyczny 64–66, 77, 137 zmysł przedsionkowy 38, 64, 67, 68 sygnały a świadomość ciała 134 zob. także proprioceptywny system ćwiczenia aerobowe 70, 174 Damasio Antonio R. 17, 67, 85, 86, 111, 216 teoria markerów somatycznych 67, 85, 86, 140 Darwin Karol 84, 85, 216 międzykulturowy sondaż dotyczący emocji 84 De Bellis M.D. 46, 216 dekompensacja 105, 106, 108, 139, 141, 145, 192 ryzyko 105, 108, 139, 192 w terapii 106 Delaney R.C. 215 Delucchi K. 217 depersonalizacja 95, 117 destabilizacja wywołana poszukiwaniem wspomnienia traumy, której nie ma 192 Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders 23, 25, 215 wydanie 3. 25, 215 wydanie 4. 23, 215 diagnoza na potrzeby terapii 108, 110 klasyfikacja pacjentów po przebytej traumie 108, 110 dostrojenie 45, 113–116 definicja 114 dotyk/dotykanie 12, 14–16, 38, 44, 45, 59, 63–65, 73, 77, 122, 134, 181–186 a praca z ciałem 12–16 między pacjentem a terapeutą 184 Kurt (przypadek) 185 dowolne ruchy a somatyczny układ nerwowy 76 doznania bezpieczne 140 odróżnianie 140

Indeks Duggal S. 191, 216 dysfunkcja seksualna w zespole stresu pourazowego 26 dysocjacja 33, 34, 46, 93–97, 120–122, 129, 145, 149, 159, 162, 202, 203, 205–208 a ciało 94 a zespół stresu pourazowego 33, 34, 93– –95 jako mechanizm samozachowawczy 46 okołotraumatyczna a rozwój zespołu stresu pourazowego 34 traumatyczna 93, 96 unikanie w terapii 121 dysocjacyjne zaburzenie tożsamości 33, 94 dystans terapeutyczny 178 między pacjentem a terapeutą (przypadek) 178 Edinger J.D. 173, 217 Ego, Hunger and Aggression (Perls) 134, 218 Eich J.E. 59, 216 eksteroceptywny system 63, 64, 70 sygnały wyzwalające flashbacki 70 emocje a ciało 61, 82, 85 a trauma 87 integrująca a dezintegrująca ekspresja 90 podłoże somatyczne 86 świadomość ciała jako podstawa identyfikacji 140 fałszywa pamięć 15 Fein G. 219 Ferenczi Sándor 105, 106, 216 flashbacki 26, 33, 51, 69, 70, 73, 88, 93–95, 98–101, 105, 138, 139, 141, 147, 167, 169–172, 198, 213 a przerażenie 88, 98, 138, 169 a świadomość ciała 139 Carl (przypadek) 138, 139 jako objaw zespołu stresu pourazowego 26, 33, 69 Marcy (przypadek) 101 Marie (przypadek) 101 mechanizm 33 protokół zatrzymywania 169–171 nauczanie w terapii 169 pacjent i terapeuta (przypadek) 170 Roger (przypadek) 100 traumatyczne 93, 98, 99, 170, 171 zakładniczka (przypadek) 170, 171 zastosowanie podwójnej świadomości 169 flashbacki behawioralne 99 Fontana A. 215 Friedman B. 94, 219 Frustaci K. 216

 223

Gallup G.G. 29, 71, 74, 75, 216, 219 Giedd J.N. 216 Giller E.L., Jr. 220 gniew 45, 66, 67, 73, 83, 84, 86, 87, 89, 90, 113, 115, 116, 120, 121, 146, 161, 180, 183, 200, 201, 209, 210 jako samoobrona 87, 120 Goulding M.M. 119, 216 Goulding R.L. 119, 216 Grace M. 99, 217 Graf K.J. 29, 215 Grafton Sue 95, 216 granice 14, 45, 46, 76, 87, 107, 112, 117, 149, 150, 156–158, 160, 161, 163, 177, 179–181, 183–186 ćwiczenia do badania 179 dystans terapeutyczny 178 interpersonalne 177, 179, 180, 185, 186 Thomas (przypadek) 179 pacjenta a dotyk w terapii 14 skóra 117, 180, 183 Helen (przypadek) 181–183 Lane (przypadek) 181 wzrokowe 184 granice interpersonalne 177, 179, 180, 185, 186 granice na poziomie skóry 117, 180, 183 ustanowienie 183 granice wzrokowe 184 Green B.L. 99, 217 Grinder J. 124, 215 groza 32, 33, 75, 82, 181 przetwarzanie w ciele migdałowatym 32 Gunnar M.R. 42, 46, 216 gwałt 26, 54, 55, 70, 75, 81, 88, 112, 117, 119, 183, 192, 198–201 a traumatyczne bodźce wyzwalające 70 a wstyd 75, 88, 201 Ruth (przypadek) 198–201 hamowanie i przyśpieszanie 107 Hart Onno van der 94, 106, 191, 219 Heide F.J. 173, 216 Herman J.L. 112, 116, 217 hipokamp 32, 42, 43, 45, 46, 51, 53, 100 funkcja w przetwarzaniu kontekstu zdarzeń 32, 42 rola w pamięci 32, 42, 53 stłumiona aktywność podczas traumy 32, 46, 100 stłumiona aktywność w reakcji na stres 43, 53 historia osobista 42, 178, 189, 214 pamięć somatyczna jako 189 homeostaza 28 przywrócenie 28 Hovdestad W.E. 51, 217

224 

Indeks

indukowana relaksacja jako czynnik wyzwalający reakcję traumatyczną 172 informacje 21, 28, 34, 38, 40, 42, 43, 49– –55, 59–66, 68, 69, 78, 81, 99, 101, 129, 143–145, 149, 160, 166, 192–194, 200, 214 kodowanie w pamięci 49, 62 przekazywanie z mózgu do ciała 61 sensoryczne 43, 62, 63 przetwarzanie 43, 62 Innis R.B. 215 integracja 12, 169, 187, 188, 202, 206, 209 Gail, część II (przypadek) 187, 202, 206, 209 interoceptywny system 63, 64, 70, 77 sygnały wyzwalające flashbacki 70 interwencja lekarska mylona z wykorzystywaniem fizycznym i seksualnym 195 Ja doświadczające 167–170 a Ja obserwujące w zespole stresu pourazowego 167, 168, 170 rozszczepienie między Ja doświadczającym a Ja obserwującym 167, 168 Ja obserwujące 166–171 rozszczepienie między Ja obserwującym a Ja doświadczającym 167, 168 Jacobs W.J. 32, 100, 217 Jacobsen R. 173, 217 Janet Pierre 94, 217, 219 język 14, 43, 46, 51, 52, 69, 214 niezbędny do: nadania sensu doświadczeniom emocjonalnym i sensorycznym 46 zasypania przepaści między umysłem a ciałem 214 znaczenie słowa „uczucie” 82 joga 134 korzenie świadomości ciała 134 Jørgensen S. 126, 217 Kahana B. 220 katharsis 90, 149 definicja 90 Keshavan M.S. 216 kiedy nic nie działa w terapii 126 kodowanie 49, 62, 76, 80, 82, 111, 214 informacji 62 interakcji z terapeutą 111 Kolk Bessel A. van der 9, 13, 14, 21, 24, 32, 33, 38, 43, 46, 69, 94, 100, 167, 216, 219 komunikacja 38 komunikacyjna sieć układu nerwowego 61 w układzie nerwowym 38 Koopman C. 34, 216

kora mózgowa 27, 36, 40, 42, 43, 49, 62, 82 elastyczność 36 jako siedziba pamięci 49 okolice czuciowe 62 kortykoliberyna (CRH) 28 uwalnianie w reakcji na zagrożenie 28 kortyzol 28, 29, 42, 72, 88 uwalnianie przez nadnercza w traumie 28, 29 wydzielanie 42, 72 w traumie 42 w zespole stresu pourazowego 72 wytwarzanie a lęk 29, 88 koszmary senne 171, 198 protokół zatrzymywania flashbacku 171 kotwica 123–127, 141, 142, 145, 150, 155, 158, 159, 162, 202, 205–207 bezpieczne miejsce jako 123, 126, 127, 142, 145 ciało jako 141 do redukcji nadmiernego pobudzenia 126 kiedy nic nie działa 126 ustanowienie 158 Gail, część I (przypadek) 155–160, 162–164, 187 używanie 124 Gail, część I (przypadek) 155–160, 162–164, 187 Gail, część II (przypadek) 202, 203, 205, 206, 210–212 Kristiansen C.M. 51, 217 kształtowanie zachowania za pomocą warunkowania sprawczego 54–56, 67, 72 LeDoux Joseph E. 85, 87, 88, 217 Lehrer P.M. 173, 217 Levengood R. 29, 220 Levine Peter 9, 74, 75, 95, 96, 111, 153, 213, 217 lęk związany z wykonaniem w rozwijaniu świadomości ciała 139 Lindy J.D. 99, 217 Loewenstein R.J. 95, 217 LSD 98, 138, 139 flashbacki po użyciu 98, 138, 139 łagodzenie zakończenia sesji 187 Malt U.F. 47, 109, 217 markery zob. markery somatyczne markery somatyczne 67, 85, 86, 111, 140 nowe w udanej terapii 111 teoria 67, 85, 140 Marmar C.R. 33, 34, 217, 219 Maser J.D. 29, 71, 74, 75, 216 Mason J.W. 220 McCarthy G. 215

Redaktor inicjujący Aleksandra Czyżewska-Felczak Redaktor Agnieszka Stęplewska Korekta Barbara Rydzewska Skład i łamanie Katarzyna Mróz-Jaskuła

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków tel. 12-663-23-80, tel./fax 12-663-23-83