Expionage 02

| 01LIPIEC2012 |

m a g a z y n

d l a

w y m a g a j ą c y c h

dr Marzena Żylińska

NEURONY, które

umierają

z nudów

eca H winem zwana

Refleksja nad kroplą wody

Victor Borsuk i Łukasz Fruczek piszą o

g in ik te surf u

E D Y T O R I A L

Drogi czytelniku!

To juz drugi numer magazynu Expionage. Tym razem został on wydany na zupełnie nowych zasadach. Wszystkie artykuły zostały napisane przez pasjonatów, którzy nie tylko nie wzięli ani złotowki za swoją pracę, ale robili to głównie po to, aby rozpowszechnić wiedzę o swojej pasji. Chciałam bardzo serdecznie podziękować Łukaszowi Fruczkowi, Victorowi Borsukowi, Kasi Jakóbik, Irkowi Wisowi i mojemu mężowi Adrianowi Grzebykowi.

Szczególnie chcę podziękować pani dr Marzenie Żylińskiej za to, że zgodziła się na współpracę z naszym magazynem. Pani dr Żylińska jest dla mnie wielkim autorytetem w sprawie edukacji i szczególnie zabiegałam o to, aby jej tekst pojawił się w Expionage. Polecam zatem artykuł o neuronach, które umierają z nudów na stronie 36 wzbogacony rewelacyjną grafiką Wojtka Iskierki, (a wywiad z Wojtkiem na stronie 46).

Także wszystkie zdjęcia wykorzystane w tym numerze magazynu zostały udostępnione nieodpłatnie. Małgorzata Tałach, Łukasz Nazdraczew, Victor Borsuk, Łukasz Fruczek i Janek Lisewski przekazali tak świetne zdjęcia, że z artykułu o kitesurfingu powstała swego rodzaju galeria. Irek Wis dał własne zdjęcia z imprez sommelierskich, a Tomek Kozub zdjęcia ze zlotów Kooperatyw Spożywczych.

Wszystkim ogromnie dziękuję. Bez Waszych fotografii ten numer nie byłby tak piękny!

miłej lektury!

Katarzyna Grzebyk

2 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

| 01LIPIEC2012 |

Autorzy: Victor Borsuk, Łukasz Fruczek, Adrian Grzebyk, Katarzyna Jakóbik, Irek Wis, dr. Marzena Żylińska Korekta: Krzysztof Wójcik Projekt graficzny i skład: Katarzyna Grzebyk Zdjęcia: Victor Borsuk, Łukasz Fruczek, Wojtek Iskierka, Janek Lisewski, Łukasz Nazdraczew, Małgorzata Tałach, Irek Wis, Shutterstock®, Tomasz Kozub – http://www.pantomek.blog.pl http://www.magazynkontakt.pl Grafika: Wojtek Iskierka http://dziewiecsilstudio.pl/

HECA zwana WINEM

kitesurfing V. BORSUK

Ł. FRUCZEK

dr Marzena Żylińska

N E U R O N Y, które umierają z nudów REFLEKSJA nad

KROPLĄ WODY

wy wia d z Wojtkiem Is kier ką

Strona www: Arkadiusz Mielniczek Kontakt: redakcja@expionage.pl marketing@expionage.pl http://www.facebook.com/Expionage

Kooperkowa EWOLUCJA

E

S

E

J

Wejd http://polakpotrafi.pl/proj i wpłać dow

Potrzebuje

na piękne zdjęcia, świetnych a

Projekt aktywny ty 4 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

E

S

E

dź na jekt/magazyn-expionage/ wolną kwotę.

my 3300 zł

autorów i reklamę magazynu.

ylko do 8 sierpnia!

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

|5

J

H 6 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

Heca winem zwana

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

|7

E

S

E

J

Niewątpliwie lubię dobre wino, ale nie robię z tego powodu jakiejś większej hecy Autorem tych słów jest wybitny amerykański poeta W.H. Auden, i jak widać, lubił on robić z picia wina hecy.

Znaczy nie był prawdziwym wino maniakiem. To właśnie heca, aura, otoczka oddziela miłośnika wina od jego konsumenta czy zwykłego pijusa. Wino dla miłośnika win to znacznie więcej niż trunek, to cała kultura, wręcz styl życia.

oczątki wyglądają nadspodziewanie niegroźnie, ot podczas zakupów w dużym sklepie nagle spędzasz podejrzanie dużo czasu przy regale z alkoholami.

Potem krzywisz się na weselu kuzynki, gdy do toastu podano słodki gazowany i sztucznie wzmacniany napój udający wino musujące. Butelkę białego wina wkładasz do lodówki nawet w chłodne dni.

Po wlaniu do kieliszka, nim się napijesz, zaczynasz wąchać, pytasz współbiesiadników, czy też wyczuli aromat brzoskwini, a może melona, wszyscy patrzą na ciebie, jak na idiotę, a ty właśnie przepadłeś.

Stałeś się jednym z tych szaleńców. Powoli zaczynasz czuć, że twoja grupa krwi to shiraz

P

8 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

albo merlot i stałeś się jednym z winomaniaków.

Przepadłeś z kretesem. Ze zwykłego popijania alkoholu zaczynasz robić hecę.

Takich winomaniaków w Polsce przybywa. Stworzony dla nich serwis internetowy winicjatywa.pl regularnie odwiedza co miesiąc ponad 20 tys. osób. Afiliowane przy portalu blogi poświęcone winu – drugie tyle. Oddolnie powstają inicjatywy pozwalające wino nie tylko pić, ale i o nim rozmawiać. Wystarczy wspomnieć poznańskie Winne Wtorki – spontanicznie skrzyknięta na jednym z portali społecznościowych grupa określa region lub typ wina i każdy przynosi butelkę.

E

S

E

Rozpoczyna się ceremoniał dekantowania, wlewania, mieszania, wąchania, zamaczania ust, rzadko kiedy picia. Heca w rozmiarze godnym Alp. Każdej butelce towarzyszy długa rozmowa, fachowa, kompetentna, podparta coraz większą wiedzą. Rozmowa o winie, a może rozmowa, dla której wino jest tylko pretekstem. W czasach komunikacji wirtualnej wyciągnięcie z domów sporej grupy, często bardzo młodych ludzi i ukierunkowanie ich energii w jednym kierunku to już sukces. Nawet jeżeli starszym się to źle kojarzy, bo oni przecież piją.

Odwiedzając publiczne degustacje, a tych dzięki aktywności sklepów i importerów jest coraz więcej, łatwo zauważyć, że większość bywalców to ludzie przed trzydziestką, a nawet tuż po dwudziestce.

Wyrośli już w wolnej Polsce. Komunistyczna propaganda nie wmówiła im, że Polak to alkoholik i że picie to coś złego. Zresztą zapytajcie ich, czy piją – odpowiedzą, że nie, że oni degustują. Święta to prawda. Dla nich wino to forma spędzania czasu. Przez Polskę przetacza się bowiem bunt przeciwko wyścigowi szczurów. Jednym z jego przejawów jest inicjatywa nazywana Nieustający Festiwal Spowalniania Czasu. W ramach tego cyklu imprez w Krakowie odbyły się Dni Węgrzyna. Przez kilka dni można było kupić dobre i stosunkowo tanie wina (również na kieliszki), spróbować dobrych serów i specjałów kuchni, posiedzieć i pocieszyć się rozkoszami stołu oraz towarzystwem. Przeważała młodzież i pomimo dużej frekwencji nie widziano nikogo, kto by nadużył. Młodzi ciężko pracują, ale nie chcą już szybko żyć. Chcą żyć przyjemnie, trochę tak śródziemnomorsko. Mieć czas na

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

|9

J

E

S

E

J

10 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

E

dobre, smaczne jedzenie w dobrym towarzystwie i z dobrze dobranym winem. Chcą rozmawiać o kruchości pieczystego, a nie o kolejnym bilansie dla szefa. Wielu z nich odrzuca szybki miejski lifestyle. Wybierają kluby slow food i właśnie wino, które przez to, że wymaga hecy, staje się symbolem. Wódka to napój rodziców, piwo to atrybut kibica i chłopaka z osiedla, kolorowe drinki są dla klubowiczów, markowa whisky, pita dlatego, że droga, to atrybut dorobkiewicza. Wino zaś spowalnia czas, bo czasu wymaga. Choćby przez taki drobiazg jak to, że po otwarciu musi pooddychać. Winomaniacy spotykają się też w innych miejscach. Jak je rozpoznać? Można na dwa sposoby: na oko i na ucho. Na oko – jeżeli wśród alkoholi przeważa wino, to jesteście w odpowiednim miejscu. Na ucho rozpoznasz lokal po tym, że nie jest tam głośno. Nie ma przytłaczającego basu. Jest muzyka tła, na tyle jednak cicha by dało się rozmawiać, i to ściszonymi głosami. Nikt tu nie przyszedł, by wyginać śmiało ciało. Bywalcy chcą tu porozmawiać, zapytać o wyraźną nutę pieprzu w finiszu, konfitury w ostach albo morele w nosie. co z tymi morelami chodzi? Jak heca, to heca, wino maniacy dorobili się całego słownika pojęć, który przeciętnego człowieka może razić, ba, może nawet irytować. Tymczasem nie jest to nic trudnego do zrozumienia, przynajmniej do czasu, aż nie usłyszymy o wyraźnym aromacie kumkwatów karmelizowanych (jak to smakuje, nawet się nie domyślam). Wystarczy zapamiętać podstawową

O

S

E

zasadę. Opisując wino, zwraca się uwagę na kilka jego elementów. I tak, w kolejności poznawania, najpierw opiszemy oko, czyli to, jak wino wygląda, kolor, przezroczystość, połysk. Potem nos, czyli zapach, a ten może być naprawdę urozmaicony – od mokrej ziemi po spaloną gumę, od moczonego skórzanego paska po dojrzałe owoce. A co powiecie na wino o zapachu różanego ogrodu o zmierzchu?

Najczęściej jest to miks różnych zapachów i zabawa polega na odkryciu jak największej liczby tonów oraz stwierdzeniu, czy ze sobą harmonizują, czy raczej powodują dysonanse. Kolejny etap to stwierdzenie tekstury wina, nazywanej też czasem ciałem.

O dziwo, niby wszystkie wina to płyny, a jednak jedne na języku będą zdawać się szorstkie, a inne gładkie. Ilość doznań jest nieograniczona. Kolejnym odczuciem będzie smak, tu też ilość możliwości jest niezwykła. Mogą być smaki maślane, trawiaste, owocowe, czekoladowe etc., co tylko ludzkie kubki smakowe są w stanie odczuć. I na sam koniec, na finisz, finisz właśnie czyli posmak pozostający w ustach po przełknięciu, a częściej wypluciu wina.

Tu, tak jak ze smakiem, mamy pełne spektrum możliwości. Próbujcie, a przekonacie się, że wino może smakować prawie wszystkim, nawet truskawkami z wanilią, ale bardzo rzadko smakuje winogronami.

Mamy zatem szeroki wachlarz doznań sensorycznych oddziałujących na podstawowe zmysły człowieka. W ocenę wina zamieszany jest wzrok, węch, dotyk i smak, a jak w kieliszku jest wino musujące, to i słuch delektuje się szlachetnym szumem bąbelków. Po takiej stymulacji, czy może jeszcze kogoś dziwić, że chce się o tym pogadać.

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

| 11

J

E

S

E

J

Ponadto każda butelka to opowieść nierozerwalnie związana z jego pochodzeniem. Merlot z Burgundii będzie smakował inaczej niż ten z Chile. Rozpoczyna się podróż do winnicy, do zielonych stoków, żyznych dolin albo wysuszonych na pył skalistych równin. Tu zimne noce powodują wydłużony okres dojrzewania, więc owoc jest bardziej esencjonalny, tam suche lato i niedobór wody nie pozwalają na duży przyrost owocu, więc sok jest słodszy itd. Jest jeszcze jeden element, na który trzeba zwrócić uwagę.

Czy wyobrażacie sobie miłośników innego trunku śledzących podczas picia mapę i analizujących poziomice, by sprawdzić, jaki może być kąt nachylenia stoku. Jak heca, to heca.

Czy jest wyższe stadium tej choroby? Jest, nazywa się kolekcjoner. Jeżeli w domu masz więcej butelek niż możesz wypić w ciągu 6 miesięcy, to przepadłeś.

Jesteś dopiero w kolekcjonerskim przedszkolu, ale wiedz, że coś się dzieje. W takiej sytuacji masz trzy możliwości. Rozdaj wszystko jako prezenty, zrób wielką imprezę i wypijcie wszystko albo zostań kolekcjonerem. Jeżeli decydujesz się na trzecie rozwiązanie, to znaczy, że bakcyla już połknąłeś i wiesz wystarczająco dużo. Jeżeli jesteś gdzieś w połowie tej drogi czy wręcz wina nie pijasz, ale chciałbyś zacząć, oto kilka rad na początek.

Nie kupuj bardzo drogich win z renomowanych posiadłości, chyba że właśnie wygrałeś w Lotto. Poszukaj w swojej okolicy specjalistycznego sklepu. Idź tam, powiedz, jaki masz budżet (często wystarczy 25 zł) i poproś o wskazanie czegoś, co dobrze smakuje a niewiele kosztuje.

12 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

E

S

E

Jeżeli zamierzasz kupić wino w markecie albo w dyskoncie, podziel zakup na dwa etapy. Wybierz się do sklepu, spisz dostępne butelki, ich nazwy, a najlepiej sfotografuj etykietę. Po powrocie do domu wklep w Google nazwę, zdziwisz się, jak wiele opinii o tych winach znajdziesz. Jeżeli jakiejś butelce towarzyszy sporo pochlebnych opinii, wróć do sklepu i kup. Zaopatrywanie się w dyskontach nie jest złym pomysłem. Główni gracze, czyli Lidl i Biedronka, od pewnego czasu uczą polaków picia wina i w naprawdę dobrych cenach oferują bardzo przyzwoite butelki. Niestety trafiają się między nimi i wina nieudane, dlatego nie kupuj w ciemno.

Jeżeli możesz sobie pozwolić jednorazowo na większy wydatek, rzędu 200 zł, poszukaj w sieci „zestawów promocyjnych” oferowanych przez internetowe sklepy winiarskie. Oferowane w takich zestawach trunki może nie stanową ścisłej czołówki, ale z całą pewnością są przyzwoite. Ponadto każda butelka będzie okraszona komentarzem i opiniami tych, co już mieli okazję jej spróbować. Nie decyduj się jednak na zakupy promocyjne ze zobowiązaniem.

Pierwsze 6 win dostaniesz w naprawdę świetnej cenie.

Potem jednak przez rok, albo i dłużej, co miesiąc będziesz musiał kupić zestaw firmowy, a te zwykle zawierają to, co inaczej sprzedać się nie udało.

Nigdy nie kupuj win butelkowanych w miejscu innym niż winnica, w której powstały. Napis „butelkowano w Polsce” powinien cię odstraszyć. Wyjątkiem są oczywiście wina z polskich winnic .

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

| 13

J

E

S

E

J

Nie ulegaj mitom. Wiele osób twierdzi, że tylko wina zakorkowane są dobre, zaś te zakręcane to tanie sikacze. Nic bardziej błędnego. Wiele świetnych win, nie tylko z Nowego Świata, jest właśnie tak zamykanych. Wino im starsze, tym lepsze. Bzdura! Większość win musi być wypita dość szybko, nie wszystkie mają potencjał do starzenia. Jeżeli zobaczysz wino białe mające ponad 10 lat w promocyjnej cenie, to wiedz, że to wino swój najlepszy czas ma już za sobą i sprzedawca chce się go pozbyć. Problem „za starych” win dotyczy również win czerwonych i różowych.

Pamiętaj, by wino podawać w odpowiedniej temperaturze. Z grubsza zasada mówi, że dla win czerwonych powinno to być 18°C, a dla białych 7°C. Wino zbyt zimne lub zbyt ciepłe traci wiele z aromatu. Wina musujące najlepiej smakują, gdy schłodzimy je do 4°C. Wina czerwone, zwłaszcza te beczkowane, muszą pooddychać.

Otwórz zatem butelkę godzinę wcześniej.

Wino pij z kieliszków o długiej nóżce i całkowitej przezroczystości. To pierwsze zapobiegnie nagrzaniu się trunku od dłoni, to drugie pozwoli ocenić kolor i przezroczystość.

Jeżeli chcesz podać wino do posiłku, zadbaj, by do niego pasowało. Zwykle na etykiecie tylnej (kontretykiecie) znajdziesz informacje,

14 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

E

S

E

do czego wino pasuje. Nie rób też błędu naszych babć – zwykły one po niedzielnym obiadku raczyć gości kieliszkiem wina. Wino ma towarzyszyć jedzeniu, a nie być nagrodą za pozostawienie pustych talerzy. Tylko wtedy może wspólnie z posiłkiem zaoferować dodatkowe wartości smakowe.

Pamiętaj, że wino pijemy dla przyjemności smaku i towarzystwa, a nie dla efektu wywołanego zawartym w nim alkoholem. Pij rozważnie. Nawet kieliszek wina to alkohol, nie prowadź po nim.

Jest środek lata, sezon na grilla. Następnym razem zamiast sześciopaku piwa kup butelkę australijskiego shiraz i zobacz, jak świetnie smakuje na świeżym powietrzu w towarzystwie karkóweczki z rusztu. Daj spróbować znajomym, a potem o tym pogadajcie.

Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej, na polskim rynku znajdziesz wiele książek poświęconych tej tematyce. Ja polecam "Szkołę wina" Andrew Jefforda, istne ABC każdego winomaniaka, oraz "Nowe kroniki wina" Marka Bieńczyka, książkę poświęconą szerokoro zumianej kulturze wina.

Irek „blurppp” Wis autor bloga http://www.blurppp.com/blog

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

| 15

J

Łukasz Fruczek i Victor Borsuk piszą o swoich doświadczeniach.

kitesur 16 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

fot. Małgorzata Tałach

rfing 02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

| 17

P

O

R

T

fot. z archiwum Łukasza, Janka i Victora

S

Łukasz Fruczek

18 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

S

Życie kitesurfera to czekanie na wiatr.

Oczywiście są i tacy, którzy w pogoni za wiatrem jeżdżą po całym świecie, ja jednak wybrałem bardziej „osiadły“ styl uprawiania kitesurfingu. Już na przełomie kwietnia i maja przeprowadzam się z niemal całym dobytkiem na Półwysep Helski. Pośród moich pływających znajomych i sąsiadów z campingu, długi weekend majowy to już tradycyjnie rozpoczęcie sezonu „przyczepowego“. Wszystkie campingi w okolicach Chałup (rozsławionych swego czasu plażą nudystów i przebojem Zbigniewa Wodeckiego), zaczynają budzić się z uśpienia,

P

O

R

a liczba przyczep wypełnionych wszelkiej maści surferami każdego dnia praktycznie się podwaja. Od tego momentu rozpoczyna się cały rytuał związany z kite’m - codzienne śledzenie prognoz wiatrowych i nerwowe oczekiwanie na sprzyjający „warun“. Kiedy prędkość wiatru osiąga wymarzone 15–25 węzłów, niebo wypełnia się dziesiątkami latawców. Kolejne dziesiątki, w oczekiwaniu na właścicieli, szczelnie wypełniają wąskie plaże od strony zatoki. W tych warunkach, spacer po piasku przestaje być możliwy – tutaj jednak nikt nie zwraca na to uwagi.

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

| 19

T

P

O

R

T

Skazany na kite'a Mimo że kitesurfing (nazywany też zamiennie kiteboardingiem) uprawiam od zaledwie 5-ciu lat, dzisiaj już właściwie nie pamiętam, jak wyglądał mój sezon letni w okresie przed-kite’owym.

Można śmiało powiedzieć, że kitesurfing całkowicie mnie uzależnił, a moje życie na Helu toczy się wokół tego sportu.

W Trójmieście, gdzie mieszkam na co dzień, jestem artystą-malarzem i jednocześnie

pedagogiem. Pośród wspomnianego wcześniej dobytku istotną przestrzeń zajmują więc farby, pędzle i przygotowane wcześniej podobrazia – kiedy nie wieje trzeba się przecież czymś zająć.

Helskie malowanie jest swoistym połączeniem dwóch życiowych pasji, z czego jestem niezmiernie zadowolony – przyzwyczaiłem się już nawet do zgiełku towarzyszącego twórczości w przedsionku przyczepy. Pytanie, co to właściwie przedstawia (nie wspomniałem, że uprawiam malarstwo abstrakcyjne), to właściwie standard – a że znajomych wpadających na

fot. Małgorzata Tałach

S

20 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

P

O

R

T

fot. Małgorzata Tałach

S

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

| 21

S

P

O

R

T

„pogaduchy“ przewija się wielu – pada dosyć często. Czasami, dzięki mojej dziewczynie, która brawurowo odpiera ataki ciekawskich, mogę odnaleźć chwilę twórczego skupienia. Nie sposób nie wspomnieć o żądnych nauki osobnikach, których zwabiła do nas barwna wizja kite’a, roztaczana przez nas na każdym kroku (cóż robić – poczucie misji...). Jak widać, oprócz realizowania się na płótnie i na wodzie, trzeba jeszcze wygospodarować trochę wiatru i pedagogicznego doświadczenia dla tych „zdrowych“– niezarażonych jeszcze kite’owym wirusem.

Jak to się stało, że artysta (należy dodać, że ze sporymi skłonnościami do wszelkich form aktywności fizycznej), stał się zapalonym kitesurferem? Mój przyjaciel, z którym również zasiedlam przyczepę, dał mi kiedyś na plaży mały treningowy latawiec – pokazał, jak zabawka działa i powiedział: „Jak Ci się spodoba, to spróbujemy na wodzie z większym latawcem

22 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

i z deską”. Oczywiście SPODOBAŁO SIĘ!

Właściwie jeszcze przed pierwszym dotknięciem tego małego „treningowca“ wiedziałem, że mi się spodoba! Znając swoje ekstremalne skłonności, zawarliśmy nawet z kumplem mały żartobliwy układ – on nauczy mnie pływać, a ja w zamian nauczę go na kite’cie skakać...

Można powiedzieć, że po niedługim czasie i ku zadowoleniu obydwu stron z układu się wywiązałem (może to przechwałka, ale jakoś nie mogłem się powstrzymać – parafrazując reklamę jednego z banków – nie widać tego, ale w tym momencie uśmiecham się nieznacznie).

A teraźniejszość? Pływam, pływam i jeszcze raz pływam – próbuję coraz to nowych trików, latam coraz wyżej. Na płaskiej wodzie Zatoki Puckiej, doskonalę freestyle’owe ewolucje i próbuję nowych, a kiedy kierunek wiatru pozwala, przechodzę ze sprzętem nad otwarte morze, żeby poserfować z latawcem na falach.

P

O

R

T

fot. Małgorzata Tałach

S

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

| 23

P

O

R

T

fot. z archiwum Łukasza, Janka i Victora

S

Janek Lisewski – Fuu1 24 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

S

Fuu1 Na lądzie też nie ma czasu na nudę – otrzeć się tu można o prawdziwych zapaleńców – częstym gościem jest np. Janek Lisewski, znany w kite’owym środowisku jako Fuu1.

Propaguje i naucza kite’a od wielu lat. Jako prekursora całorocznego surfowania, można go spotkać nawet zimą na niezamarzniętych wodach Zatoki Gdańskiej. Jako zawodnik wciąż przesuwa granice tego sportu w coraz

P

O

R

bardziej ekstremalnym kierunku, wystawiając siłę swojego charakteru na ciężkie próby.

Samotne przepłynięcie Bałtyku bez wsparcia łodzi asekuracyjnej (przedsięwzięcie zuchwałe, zważywszy, że nie płynął wzdłuż lini brzegowej, lecz jako pierwszy wykonał samotny cross przez morze z Polski do wybrzeży Szwecji) uczyniło z niego pioniera nowej formy uprawiania kite’a.

Podjął też próbę samotnego przepłynięcia Morza Czerwonego – na razie co prawda nieudaną, lecz jak podkreśla, nie jest to próba ostatnia.

Bałtyk to dopiero pierwszy klejnot w, jak sam

fot. z archiwum Łukasza, Janka i Victora

Janek Lisewski – Fuu1

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

| 25

T

P

O

R

T

„W sporcie wyczynowym nie ma miejsca na wątpliwości. Ustanawianie rekordów to w pierwszej kolejności walka ze słabościami ciała i umysłu. Każda fala jest realnym niebezpieczeństwem. Często gubię deskę. Na Bałtyku zdarzyło mi się to kilkanaście razy.

Jednak zgubienie deski to nie koniec walki. Bez względu na wszystko nie można sobie pozwolić na stratę latawca. W momencie, w którym

Victor Borsuk fot. Łukasz Nazdraczew, agencja Eureka

S

to określa, „koronie mórz“ – w planach ma przepłynięcie kolejnych 3–5 morskich akwenów.

Na pytanie, co nim kieruje, odpowiada cytując A. Hopkinsa: „Kto nie dąży do realizacji swoich marzeń, równie dobrze mógłby być warzywem", ...i trzeba przyznać, że te żartobliwe słowa, chyba najlepiej oddają jego determinację.

Przypuszczam, że nawet sam Janek nie wie, czym nas jeszcze może zaskoczyć...

26 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

latawiec dotyka wody i nie można go podnieść, gra jest skończona. Jedynym zmartwieniem staje się bezpieczny powrót do domu” – J. Lisewski.

Borsuk Powrócę jednak na własne podwórko. Bardziej dynamiczne opuszczenie naszej przyczepy (wsparte grawitacją i jednym, ale za to stromym schodkiem), może skończyć się zderzeniem z przyczepą Victora Borsuka. Mój sąsiad z campingowego „naprzeciwka“, to 5-cio krotny mistrz Polski w kite’owym freestyle’u. Od czasu do czasu postać tego sympatycznego 23-latka uśmiecha się do przechodniów z reklamowych billboardów (to za sprawą sponsorów oczywiście) – na wodzie jednak zamienia sie w istnego demona kitesurfingu. Kiedy wychodzi na plażę i dziarsko pompuje latawiec, to znak,

S

P

O

R

T

fot. ﾅ「kasz Nazdraczew, agencja Eureka

Victor Borsuk

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

| 27

P

O

R

T

28 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

fot. Małgorzata Tałach

S

S

P

O

R

że będzie się działo. Grupki gapiów zajmują dogodne pozycje obserwacyjne – każdy chce być świadkiem niesamowitych wyczynów Victora.

Wysokie loty, kiteloopy, czyli pętle,dynamicznie

fot. z archiwum Łukasza, Janka i Victora

zatoczone latawcem, generujące wielką siłę ciągu i przedłużające tzw. hang-time (ang. czas spędzony w powietrzu) kitesurfera, skoki unhooked (ang. z wypiętą pętlą chicken-loopa) z wieloma obrotami, przekładając jednocześnie Bar za plecami (Frontmobe, Backmobe, KGB, to tylko niektóre z nich), powodują, że oddech obserwatorów na chwilę zamiera, a serce zaczyna bić szybciej. Pojawia się nawet dylemat – pływać samemu czy siedzieć na plaży i podpatrywać mistrza. Głód kite’a z reguły wygrywa – pływam, ale na przysłowiowe „pół gwizdka“, jednym okiem podpatrując nowinek z kite’owego Olimpu.

fot. z archiwum autora, Janka i Victora.

fot. z archiwum Łukasza, Janka i Victora

Dziewczyny na wodzie!

Wyprzedzając ślamazarnie poruszający się samochód, zerkamy z przyzwyczajenia przez ramię, sprawdzając domniemaną płeć kierowcy.

Ech, te stereotypy... Czyż każdy uczestnik ruchu drogowego nie spotkał się z taką sytuacją?

Na wodzie to rzadkość – i to wcale nie dla tego, że pań pływających na kite'cie jest mało, lecz prezentują one po prostu naprawdę przyzwoity poziom. Dziewczyny garną się do tego sportu i świetnie im idzie – świadczą o tym chociażby sukcesy naszych czołowych zawodniczek, Karoliny Winkowskiej i Asi Litwin (wychowanicy

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

| 29

T

S

P

O

R

T

Victora). Karolina (21 lat) i Asia (17 lat), mimo młodego wieku, od kilku lat regularnie zajmują czołowe miejsca w Pucharze Świata. Czy to nie najlepsza zachęta dla tych nie do końca zdecydowanych lub myślących, że kitesurfing to domena mężczyzn? Drogie panie, to naprawdę sport dla was!

Czym wlas`ciwie jest

kitesurfing Najprościej rzecz ujmując, jest połączeniem windsurfingu, snowboardu i (na bardziej zaawansowanym poziomie) akrobatyki.

Deska, na której płyniemy, przypomina nieco skrzyżowanie deski surfingowej ze snowboardową (podobieństwo do snowboardu wynika z tego, że płyniemy na jednej z krawędzi). Warto dodać, że deski do kitesurfingu unoszą się na wodzie, lecz nie mają wystarczającej wyporności, aby unieść ciężar czlowieka. Aby płynąć, należy gwałtownie przyspieszyć i wejść w tzw. ślizg.

Zamiast żagla przytwierdzonego na stałe do pokładu napędza nas latawiec o konstrukcji zbliżonej do paralotni.

30 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

Sprze,t Obecnie na rynku dostępnych jest wiele typów desek i latawców, o różnym przeznaczeniu i rozmiarach (rozmiar latawca i długość deski dobieramy do wagi ridera, warunków wiatrowych oraz indywidualnych preferencji).

Wśród latawców prym wiodą latawce z pompowanymi tubami (LEI, ang. Leading Edge Inflatable kite) – poszycie latawca opiera się na wypełnionych powietrzem tubach (jednej głównej i od trzech do pięciu poprzecznych), co sprawia, że latawiec po wpadnięciu do wody unosi się na powierzchni i jest łatwy do ponownego startu. Mniej popularne są latawce komorowe, które z powodu braku elementów pompowanych, a co za tym idzie pływalności, nie sprawdzają się aż tak dobrze na wodzie (dzięki odporności na uderzenia, znajdują jednak zastosowanie w licznych sportach lądowych, takich jak np. snowkite – połączenie kitesurfingu i snowboardu). Sterowanie latawcem odbywa się za pośrednictwem Baru, czyli drążka złożonego z 4–5 linek linek o długości 20–27 m, mocowanych do czaszy latawca, taśmy Depowera – służącej do regulacji mocy

S

O

R

T

Łukasz Fruczek

Stro'j Nie różni się zbytnio od stroju windsurfera – w naszych warunkach klimatycznych jest to zazwyczaj kombinezon piankowy o grubości 3–5 mm (woda, która wpada do kombinezonu, jest ogrzewana ciepłem ciała – w ten sposób zachowujemy komfort termiczny) lub nieco rzadziej spotykany suchy skafander (potocznie nazywany „sucharem"), który dzięki nieprzepuszczalnemu materiałowi

fot. z archiwum Łukasza, Janka i Victora

latawca oraz Chicken Loopa – pętli mocującej Bar z linkami do Pasa trapezowego, który posiada specjalnie profilowany hak umożliwiający podpięcie Chicken Loopa. Ponadto, każdy Bar wyposażony jest w co najmniej dwa systemy bezpieczeństwa, pozwalające na bezpieczne uwolnienie się od latawca w sytuacji zagrożenia.

Najpopularniejszym rodzajem desek są tzw.

Twin-tipy, czyli deski o konstrukcji symetrycznej (dziób i rufa deski są identyczne) – najbardziej uniwersalne, a co za tym idzie popularne, sprawdzające się we wszystkich możliwych warunkach. Do dyspozycji mamy również deski typu Wave, które przypominają deski surfingowe i służą do pływania na falach, oraz deski Race’owe, używane przez zawodników ścigających się w regatach. Zarówno deski typu Wave, jak i Race to konstrukcje directional (ang. kierunkowe) – z wyraźnie widoczną różnicą między dziobem i rufą deski. Wszystkie rodzaje desek wyposażone są w Pady i Footstrapy (wyścielane miękkim materiałem podkładki pod stopy i paski utrzymujące deskę na nogach), Uchwyt i Finy (małe stateczniki, pomagające utrzymać pożądany kurs).

P

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

| 31

P

O

R

T

Zakup wlasnego sprze,tu

fot.Tomek Małgorzata fot.

RożenTałach

S

oraz gumowym gilzom przy rękawach, nogawkach i szyi pozwala pozostać całkowicie suchym (ciepłotę regulujemy ilością i grubością warstw bielizny termicznej, którą ubieramy pod spód, stosując „suchara“, a do tego neoprenowy kaptur, buty i rękawice, możemy cieszyć się naszym ulubionym sportem o każdej porze roku).

Jedynym istotnym wyróżnikiem „szanującego się” kitesurfera są Boardshorty (krótkie, materiałowe spodenki) i Lycra, które ubrane na piankę są nieodłącznym elementem kite’owego stylu i jednocześnie chronią delikatny kombinezon przed uszkodzeniem.

32 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

Większość szkółek kite’owych prowadzi wypożyczalnie sprzętu, z których możemy skorzystać po zakończonym kursie, lub posiadając legitymację IKO (International Kiteboarding Organisation), poświadczającą stopień naszych umiejętności. Wypożyczenie deski i latawca, uszczupli nasz budżet o ok. 250 zł/dzień. Przed decyzją o zakupie własnego sprzętu warto się trochę „opływać” i przetestować przynajmniej kilka zestawów.

Jeżeli nie mamy takiej możliwości, warto zdać się na opinię fachowego sprzedawcy lub bardziej doświadczonego kolegi. Ceny nowego kite’owego sprzętu, jak przystało na sport ekstremalny, nie są niskie: nowy latawiec z barem, w zależności od rozmiaru i modelu, to koszt od 3,5 do 6 tys zł, deska to wydatek rzędu 1,5–3 tys. zł. Oczywiście do tego dochodzi pas trapezowy (ok. 400–1000 zł) i pianka (od 300 zł za modele z krótkimi nogawkami i rękawami, aż do ok 1500 zł za model „długi“). Biorąc pod uwagę fakt, że nasza „stajnia“ powinna liczyć minimum dwa, a najlepiej trzy kite’y dla pokrycia pełnego zakresu wiatrowego, cena całego zestawu robi się niebagatelna. Osoby o odpowiednio grubym portfelu zakupują sprzęt głównie

S

Gdzie plywac`?

Jeżeli chodzi o Spoty, czyli miejsca nadające się do pływania, to odpowiedni jest praktycznie każdy, odpowiednio rozległy, wietrzny akwen

O

R

z plażą umożliwiającą start i lądowanie latawca.

Dodatkowym atutem „miejscówki“ jest też brak wysokich przeszkód, takich jak drzewa i słupy wysokiego napięcia. Świetnym miejscem do nauki jest Zatoka Pucka – dzięki płaskiej i płytkiej wodzie możemy bezpiecznie i komfortowo stawiać pierwsze kroki na kite’cie.

Łukasz Fruczek Bardzo dziękuję Jankkowi Lisewskieemu i Victorow wi Borsukowi za istotnyy wkład w pow wstanie tego artykułu. Ł.F.

fot. Małgorzata Tałach

w specjalistycznych sklepach (np. na Półwyspie Helskim), pozostali mają możliwość nabycia nieco tańszych zestawów z poprzednich sezonów lub sprzętu używanego, co jeszcze bardziej zredukuje wydatki (polecam portale aukcyjne, wystarczy wejść w dział KITE).

P

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

| 33

T

S

P

O

R

T

Sł owo od

Victora Bor 5-cio krot n ego mis t rza Pols ki w kites u rfi n gu

Kitesurfing uprawiają zarówno młodzi, jak i nieco starsi, kobiety i mężczyźni – każdy przeciętnie zdrowy i sprawny człowiek może spróbować swoich sił.

Każdy z nas bawił się kiedyś latawcem, teraz dzięki jego znacznie większej i bardziej złożonej wersji możemy pływać i skakać, wykonując w powietrzu rozmaite ewolucje. Kitesurfing jest świetną formą relaksu, zapewnia wielką satysfakcję. a ponadto daje możliwość pokonania własnych lęków. Należy jednak pamiętać, że nie bez powodu zaliczany jest do sportów ekstremalnych. Sterowanie latawcem nie jest takie proste, jak się może początkowo wydawać treningowi trzeba poświęcić sporo czasu i uwagi.

34 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

Ze względów bezpieczeństwa nauka kitesurfingu powinna odbywać się pod okiem doświadczonego instruktora (na Helu jest wiele szkółek, które umożliwiają bezpieczną naukę tego sportu).

Początki na kite’cie są najbardziej ekscytujące – kiedy stoimy na plaży bawiąc się małym, 2-3 metrowym kite’m treningowym, czujemy się jak małe dzieci. Chwile później, już w wodzie, rozpoczynamy trening z większym latawcem – dopiero wtedy uświadamiamy sobie prawdziwą moc kite’a – poziom adrenaliny gwałtownie rośnie i wrażenia są nie do opisania! Po pierwszych godzinach nauki uśmiech na długo nie schodzi z twarzy. Jednak zabawa dopiero się rozpoczyna – każdy trening, daje nam serię

S

P

O

R

T

nowych doświadczeń, takich jak pierwszy ślizg, a później pierwszy skok (oczywiście zawsze wydaje się kilkukrotnie wyższy niż był w rzeczywistości!).

Najbardziej cieszy fakt, że wiek nie jest tutaj przeszkodą dla postępu. Najstarszy kitesurfer ma 85 lat, jeździ po świecie, pływa, skacze, robiąc obroty i tzw. board-offy (ściąganie deski w powietrzu). Wystarczy zaledwie 10 wietrznych dni, aby każdy mógł zacząć pływać. Później jedynym ograniczeniem jest nasza wyobraźnia, która pozwala wymyślać wciąż nowe ewolucje.

Ja potrzebowałem zaledwie dwóch lat, żeby zacząć robić pierwsze tricki na światowym poziomie i zostać wicemistrzem Polski. W kolejnym roku otarłem się już o zwycięstwo, a potem zacząłem

wygrywać wszystkie zawody przez kolejne 5 lat, stając m.in. na podium w zawodach pucharu Świata i Europy. Kitesurfing uzupełniony niewielkim treningiem w domu sprawia, że nic nie jest nam w stanie stanąć na drodze i rozwijamy się niezależnie od wieku, wagi czy płci. W ostatnim czasie, powstały nawet sekcje akrobatyczne, pomagające kitesurferom w opanowaniu wymarzonych tricków „na sucho“. Ja sam współorganizuję obozy Borsuk PROcamps, gdzie dzielę się swoim doświadczeniem i uczę ambitnych adeptów kite’a nowych trików. Wystarczą dobre chęci, trochę samodyscypliny, delikatny trening wytrzymałościowy i na efekty nie trzeba będzie długo czekać!

Victor Borsuk

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

| 35

fot. z archiwum Łukasza, Janka i Victora

rsuka

NEURONY, które umierają

z NUDÓW Jak to jest z naszą polską szkołą, dobra jest czy zła?

Nowoczesna czy zacofana?

Przygotowująca do wyzwań czekających na młodych ludzi po opuszczeniu jej murów czy raczej do rozwiązywania testów A, B czy C? grafikę specjalnie dla Magazynu Expionage przygotował Wojtek Iskierka

36 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

| 37

E

D

U

K

A

C

J

A

Z

daniem jednych jest bardzo dobra, tylko… uczniowie nie lubią do niej chodzić. W testach Pisa osiągamy coraz lepsze wyniki, ale tylko w rozwiązawaniu schematycznych zadań. Coraz więcej nauczycieli ma wyższe wykształcenie, ale dyplomy dewaluują się w zastraszającym tempie. Już 70% młodzieży studiuje na wyższych uczelniach, ale żeby mogli je ukończyć, wciąż trzeba obniżać poziom. Szkoły są coraz lepiej wyposażone w nowe technologie, ale studenci odbywający praktyki pedagogiczne, chcąc przeprowadzić lekcję z wykorzystaniem komputera, muszą przynieść z domu własne laptopy, bo sale komputerowe zarezerwowane są na lekcje informatyki.

W ten sposób uczniowie poznają nowe narzędzia, których potem na innych przedmiotach z powodu braków sprzętowych wykorzystywać nie mogą.

Ale przecież do szkół wprowadza się e-dzienniki, żeby ułatwić nauczycielom życie i zminimalizować papierokrację, tylko że wielu z nich musi teraz wpisywać wszystko podwójnie – i do e-dziennika i do papierowego, i to często po lekcjach, w domu, bo szkoły nie stać na zakup laptopa dla każdego nauczyciela.

38 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

W ten sposób postęp staje się utrapieniem i dodatkową pracą. Zamiast coś ułatwiać, tylko utrudnia.

Od mniej więcej piętnastu lat, dzięki różnego typu skanerom, neurobiolodzy mogą zaglądać do uczących się mózgów i na tej podstawie

WSZYSCY MUSZĄ CHODZIĆ DO SZKOŁY.

Jest to tak oczywiste,

że mało kto zadaje sobie pytanie,

PO CO WYSYŁAMY TAM SWOJE DZIECI. formułować wnioski dotyczące efektywności uczenia się. I cóż wynika z tych badań?Bardzo dużo! Wiadomo przynajmniej, dlaczego uczniowie do szkoły chodzić nie lubią. Dzięki badaniom mózgu można już wyjaśnić, dlaczego tak szybko znika motywacja, z jaką sześciolatki przekraczają szkolne progi. A jak wiadomo, bez motywacji o efektywnej nauce nie ma mowy.

Wszyscy muszą chodzić do szkoły, to oczywiste.

Jest to tak oczywiste, że mało kto zadaje

E

sobie pytanie, po co wysyłamy tam swoje dzieci. Dziś odpowiedź wydaje się dużo prostsza niż kiedykolwiek wcześniej: dzieci idą do szkoły, żeby nauczyć się możliwie dobrze rozwiązywać testy. Od tego zależy ich dalsza kariera. Taki cel przyświeca zarówno uczniom, nauczycielom, jak i dyrektorom szkół.

W dzisiejszej szkole, jak w lidze piłkarskiej, liczy się tylko wynik. Miejsce w rankingu stało się głównym kryterium oceny jakości szkoły, a spadek, choćby o jedną dziesiątą, przez wielu dyrektorów traktowany jest jak prawdziwa katastrofa.Testy stały się uzasadnieniem niemal wszystkich podejmowanych w szkole działań.

W układzie testocentrycznym warto uczyć się tego, co może pojawić się na egzaminie.

Inne cele, nawet te najbardziej przydatne w pozaszkolnym życiu, schodzą na dalszy plan lub są całkowicie pomijane, szkoda na nie cennego czasu.

Dlaczego młodzi Polacy powinni umieć rozwiązywać testy oparte na zerojedynkowym kluczu? Dlaczego mają ćwiczyć się

DLACZEGO SZKOŁA UCZY

jedynie odpowiadania na pytania

A NIE ICH ZADAWANIA?

D

U

K

A

C

w udzielaniu najbardziej typowych odpowiedzi? Dlaczego reprodukcja wiedzy jest dziś w szkole bardziej pożądana niż jej stosowanie? Dlaczego nasz system edukacyjny konsekwentnie nie chce postrzegać wiedzy jako pochodnej jej zastosowania? Dlaczego przez długie lata uczniowie ćwiczą się w powielaniu znanych schematów? Dlaczego szkoła uczy jedynie odpowiadania na pytania, a nie ich zadawania? Rozwój każdego kraju, a więc i Polski, zależy wszak od tego, czy absolwenci będą potrafili odchodzić od tego, czego się nauczyli, i szukać nowych, nikomu jeszcze nieznanych rozwiązań.

Polska gospodarka będzie się tylko wtedy dobrze rozwijać, jeśli będzie innowacyjna, a stanie się taka, jeśli obecni uczniowie będą umieli myśleć kreatywnie i stosować wiedzę do rozwiązywania problemów, z którymi my obecnie nie potrafimy sobie poradzić.

Rozwój kreatywności i innowacyjności leży zarówno w interesie całego narodu, jak i każdej jednostki, bo nasze mózgi nie zostały stworzone do reprodukowania wiedzy, ale do jej przetwarzania i wyciągania wniosków.

Przyszło nam żyć w społeczeństwie informacyjnym, w prawdziwej informacyjnej lawinie. Ilość dostępnej wiedzy podwaja się co dwa, trzy lata i proces ten wciąż przyspiesza.

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

| 39

J

A

E

D

U

K

A

C

J

A

Selekcja informacji staje się jedną z najbardziej podstawowych kompetencji. Obecny model szkoły powstał w początkach ery industrialnej, gdy wiedza była dobrem tyleż rzadkim, co elitarnym, został więc dostosowany do ówczesnych potrzeb i możliwości. Wtedy pożądane były z gruntu inne kompetencje niż obecnie. Dziś pracodawcy szukają pracowników o wysokich kompetencjach interpersonalnych, potrafiących pracować w grupie, stosować posiadaną wiedzę do rozwiązywania problemów, sprawnie posługiwać się nowymi technologiami, wyszukiwać, selekcjonować i przetwarzać informacje, szybko uczyć się nowych rzeczy, samodzielnie organizować i planować pracę. Dobry pracownik nie czeka na drobiazgowe wytyczne szefa, jest samodzielny i autonomiczny, umie prowadzić dialog, jest empatyczny, wie, co to konstruktywna krytyka, szanuje innych. Niestety, dzisiejsze szkoły wymienionych kompetencji nie rozwijają, między innymi dlatego, że trudno je poddać prostemu testowaniu. W systemie testocentrycznym liczy się tylko to, co można łatwo zmierzyć i porównać. Ale jak zmierzyć innowacyjność, umiejętność selekcjonowania informacji, planowania pracy, umiejętność prowadzenia dialogu czy empatii? Wynikające z tych zaniechań straty rozpatrywać można

40 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

DZIECI Z REGUŁY cieszą się na to,

ŻE PÓJDĄ DO SZKOŁY. zarówno z punktu widzenia gospodarki, jak również pojedynczych jednostek. Tracimy wszyscy! A kto zyskuje? Kto jest beneficjentem systemu testocentrycznego? Dlaczego kryterium mierzalności i porównywalności ma absolutny priorytet przed wszystkimi innymi, z kryterium przydatności włącznie?

Dzieci z reguły cieszą się na to, że pójdą do szkoły, wszystkie chcą się uczyć i są mocno zmotywowane do nauki. Zadbała o to sama natura. Sześciolatki nie myślą o przyszłości, ale oczekują, że szkoła zaspokoi ich ciekawość poznawczą i dostarczy ciekawych przeżyć.

Dlatego z ufnością i zaciekawieniem przekraczają jej progi. Rodzice zaś ufają, że ich pociechy będą mogły rozwijać swój potencjał, że szkoła dostrzeże ich indywidualne talenty, stworzy środowisko stymulujące rozwój.

Jedni i drudzy szybko przekonują się, że szkoła nie jest dla dzieci, ale dzieci dla szkoły, bowiem celem nie jest indywidualny rozwój

E

i wspieranie uzdolnień, ale sformatowanie każdego dziecka na jedną modłę. Test jest wszak taki sam dla wszystkich. Dlatego wszyscy w tym samym czasie mają robić to samo i po każdym etapie nauki wykazać się takimi samymi kompetencjami. Jednostki nieco wolniejsze, bardziej kreatywne lub posiadające inne niż preferowane dziś przez szkołę uzdolnienia uznawane są za słabsze, czyli mówiąc brutalnie, za głupsze. Przypinane dzieciom na podstawie wyników osiąganych na próbnych testach etykietki traktowane są przez nie jako obiektywna ocena. Na skutek tego część dzieci rozwija negatywny obraz własnych możliwości i zaczyna postrzegać siebie jako nieudacznika, który nie ma szans w rywalizacji z innymi. To determinuje ich przyszły rozwój i zmniejsza szanse, które szkoła teoretycznie powinna wyrównywać. W wielu rodzicach obraz tego, co szkoła robi z ich dziećmi, budzi zdecydowany sprzeciw. Patrzą, jak dzieci codziennie przez długie godziny, bez zaangażowania i bez radości, niczym pańszczyznę odrabiają lekcje. Szkoła ani nauka nie sprawiają im radości, niektóre nie chcą nawet chodzić na wf. Bystre i wysportowane dzieciaki nie znajdują w szkole niczego, co by je poruszyło, zafascynowało, zainteresowało.

Czy z tymi dziećmi coś jest nie tak? Na jakim etapie popełniony został błąd? Słuchając

D

U

K

A

C

J

wyjaśnień można odnieść wrażenie, że może rodzą się nieprzystosowane do systemu, który dla nich stworzyliśmy. Czemu uczniowie nie lubią chodzić do szkoły, czemu coraz częściej deklarują, że w szkole się nudzą?

Czemu uczniowie,

NIE LUBIĄ

CHODZIĆ DO SZKOŁY? W swoim wystąpieniu na Kongresie Obywatelskim w 2011 roku, dyrektor Centrum Nauki Kopernik Robert Firmhoher mówił: „Codziennie przed CNK ustawiają się długie kolejki dzieci, młodzieży i dorosłych, spragnionych nowoczesnej edukacji naukowej. Jest to materialny dowód na to, że kryzys zainteresowań poznawczych, i to w uchodzącym wśród młodzieży za nieciekawy obszarze nauk przyrodniczych, jest mitem. Faktem jest natomiast głęboka zmiana cywilizacyjna, która skutkuje innymi oczekiwaniami uczniów i nowym środowiskiem edukacyjnym, które na te zapotrzebowania odpowiada.

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

| 41

A

E

D

U

K

A

C

J

A

Młodzi ludzie uczestniczący w piknikach naukowych, festiwalach nauki, warsztatach i zajęciach terenowych prowadzonych przez organizacje pozarządowe często pytają z żalem: Czy tak nie mogłoby być w szkole?

Dlaczego lekcje są nudne, a nauczyciele nie potrafią zarazić nas pasją?”

Za każdym razem, gdy uświadamiam sobie, jak wielu uczniów nudzi się w szkole (patrz raport Szkoła bez przemocy), ogarnia mnie żal. Tych strat nigdy już nie uda się nadrobić!

Z badań nad mózgiem wynika bowiem niezbicie, że neurony umierają (i to dosłownie!) z nudów. Gdy dzieci w wieku sześciu lat idą

Mózg kieruje się zasadą.

UŻYWAJ

ALBO WYRZUĆ! do szkoły, w ich płacie czołowym występuje największa ilość połączeń neuronalnych.

Wszystko jest ze wszystkim połączone.

Ta gęsta sieć połączeń jest największym

42 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

darem natury! Jednak stabilizują się, czyli zostają utrzymane, jedynie te połączenia, które są używane. Mózg kieruje się bowiem zasadą: używaj albo wyrzuć. I choć redukcja nieprzydatnych połączeń neuronalnych jest procesem naturalnym, to jednak od jakości środowiska edukacyjnego i od różnorodności podejmowanych przez dzieci aktywności zależy, ile z nich zostanie zachowanych, a ile mózg usunie. Im bardziej są aktywne, im więcej modalności bierze udział w procesie poznawania świata, tym lepiej. Każdy zmysł ma w mózgu swoją reprezentację. Dzieci uczą się dzięki temu, co widzą, słyszą i co robią.

Szczególne znaczenie przypada dłoniom. Jak pokazuje filogeneza, rozwój gatunku homo sapiens przyspieszył, gdy nasi przodkowie zaczęli używać narzędzi. Ta aktywność wpływała stymulująco na rozwój ludzkiego mózgu i tak dzieje się również dziś. Ręce mają bowiem ogromną reprezentację neuronalną.

Dlaczego więc, mimo wiedzy na temat procesów uczenia się, sadza się sześciolatki w ławkach i każe im słuchać? W ten sposób wyłącza się naturalne mechanizmy, w które wyposażyła je natura.

Gdy ja chodziłam do szkoły, nikomu nie śniły się takie cuda, jakie dziś można oglądać w Centrum Nauki Kopernik. Ale pamiętam

E

D

U

K

A

C

lekcję geografii, gdy pod przyniesionymi z harcówki i zszytymi byle jak kocami chodziliśmy z globusem jest najtr udniejszy m sposobem, wokół lampki, obserwując zmiany dnia i nocy, pór roku i skutki odchylenia Dlatego nat ura dała nam osi Ziemi. Przechylaliśmy globus raz mocniej, to znów słabiej i patrzyliśmy, jaki to ma wpływ na oświetlenie poszczególnych części naszej planety. Przyklejaliśmy plastelinę z kolby, którą nasza nauczycielka podsuwała w różnych miejscach i sprawdzaliśmy, jaka nam pod nosy, byśmy mogli nie tylko tam aktualnie jest pora dnia i roku. Nasza zobaczyć, ale i poczuć zapach. Nie, nie nauczycielka podsuwała nam pomysły pozwoliła nam przeprowadzać samodzielnie i stawiała pytania, a my, przemieszczając się ekserymentów, ale sama często je robiła, a my z globusem wokół naszego Słońca, widzieliśmy z zachwytem w oczach obserwowaliśmy te odpowiedź. Sami mieliśmy też tysiące pytań. czary. „Chemia to piękna nauka”, mówiła.

Kończąc szkołę podstawową byłam pewna, Wszystko to w ruchu, z możliwością zobaczenia, dotknięcia, sprawdzenia, że będę chemikiem. W szkole średniej zadawania pytań, stawiania hipotez, prób miałam jednak zupełnie inną nauczycielkę. samodzielnego sprawdzania, szukania Skrupulatnie realizowała temat za tematem, odpowiedzi, rozmów z innymi. Czy czytanie rzetelnie, sucho i beznamiętnie podawała podręcznikowych definicji i opisów mogło materiał, a potem robiła sprawdziany. Nie wywołać w mózgu taki sam efekt? byłam z chemii słaba, chyba nawet sporo się nauczyłam, ale wcześniejsza fascynacja i żar Pamiętam też lekcje chemii. Żółtą ciecz zupełnie gdzieś uleciały i chemia straciła dla zmieniającą kolor, dymek unoszący się mnie cały swój urok.

PRZEKAZ WERBALNY

POZNAWANIA ŚWIATA. USZY, OCZY, RĘCE I SERCE.

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

| 43

J

A

E

D

U

K

A

C

J

A

Zastanawiam się, dlaczego szkołę podstawową wspominam częściej i żywiej niż naprawdę niezłe liceum, które później skończyłam.

Prawdopodobnie dlatego, że podstawówka dostarczyła mi dużo więcej przeżyć. Dlatego do dziś pamiętam tyle szczegółów. Gdy nauka odbywa się w tradycyjny dla szkoły sposób, czyli poprzez słowa, w procesie tym biorą udział jedynie niektóre struktury hipokampa. Jeśli zaś dostarcza przeżyć, które robią wrażenie, uaktywnia się nie tylko hipokamp, ale i dużo efektywniejsze struktury korowe. Przekaz werbalny jest bowiem najtrudniejszym sposobem poznawania świata. Dlatego natura dała nam nie tylko uszy, ale i oczy, ręce i serce.

I wszystko to może służyć uczeniu się!

Jakie wnioski płyną z tego dla rodziców obserwujących u swoich dzieci coraz większe zniechęcenie?

Dlaczego kiedyś, w dużo trudniejszych czasach, szkoła mogła budzić fascynacje, rozpalać wyobraźnię i rozwijać talenty?

Dlaczego większy nacisk kładziono na to, by ciekawie uczyć i eksperymentować, a mniejszy na pomiar dydaktyczny? Od mierzenia jeszcze nikt nie urósł, ale wielu straciło motywację!

44 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

W czasie, kiedy uczniowie rozwiązują testy, nie uczą się niczego nowego, a to oznacza, że efektywny czas przeznaczony na naukę jest coraz krótszy.

W niesprzyjających warunkach

wrodzona ciekawość poznawcza

Z A N I K A.

NASZE MÓZGI LUBIĄ ROBIĆ TO,

W CZYM SĄ DOBRE. Kochani rodzice, nie umiem polecić konkretnych szkół, ale wiem, że wspólnie musimy wymuszać na szkołach nauczanie przyjazne mózgowi. Dzieci mają takie mózgi, w jakie wyposażyła je natura, i szkoły muszą dostosować się do sposobu ich funkcjonowania, muszą poszukać metod odpowiednich dla takich dzieci, jakie dziś chodzą do szkoły!

Neurony funkcjonują w pewien określony sposób i nie przystosują się do ministerialnych wytycznych. Aby nauka była możliwa, w mózgu muszą uwolnić się określone neuroprzekaźniki (np. dopaminy, adrenalina,

E

D

U

K

A

C

noradrenalina) i peptydy (np. endorfiny czy enkefaliny). Substanje te uwalniają się tylko wtedy, gdy mózg uzna nowe treści za ważne i potrzebne z własnego punktu widzenia.

Osoby zarządzające edukacją powinny wiedzieć, że neuronów nie da się zmusić do pracy. Aby podjęły trud nauki, muszą znaleźć odpowiedź na pytanie: dlaczego mam się tego uczyć? I choć w dzisiejszej szkole nie można tego pytania zadawać głośno, to uczniowskie mózgi robią to cały czas. Nie znajdując żadnej odpowiedzi, nie podejmują trudu nauki.

spełniać swoją rolę. Okazuje się, że potężny wenętrzny mechanizm pchający wszystkich ludzi ku poznawaniu świata można skutecznie i szybko zablokować, a nawet zniszczyć. Nasze mózgi lubią robić to, w czym są dobre. Niestety nie są maszynami przystosowanymi do zapisywania danych, ale do ich przetwarzania i wyciągania z nich ogólnych reguł. Gdy mogą to robić, rozkwitają. Gdy mają tylko biernie siedzieć w ławkach, słuchać i rozwiązywać testy tracą cały swój potencjał.

Trawa nie rośnie szybciej, gdy się za nią ciągnie, twierdzi niemiecki neurobiolog Gerald Hüther, odnosząc się do stosowanych również w Niemczech testów. Zdaniem badaczy mózgu efektywna nauka nie tylko może, ale wręcz musi być przyjemna.

Neurobiolodzy potwierdzają to, co wiedzą wszystkie dzieci z radością czekające na pójście do szkoły: poznawanie i odkrywanie świata jest przyjemne, bo prowadzi do uwalniania dopaminy. Jednak dzieje się tak tylko wtedy, gdy proces ten odbywa się w środowisku przyjaznym mózgowi i stymulującym jego rozwój.

W niesprzyjających warunkach wrodzona ciekawość poznawcza zanika i przestaje

dr Marzena Żylińska wykładowca metodyki i literatury w Nauczycielskim Kolegium Języków Obcych w Toruniu.

Artykuł niniejszy powstał na podstawie tekstów opublikowanych na blogu autora „Neurodydaktyka, czyli neurony w szkolnej ławce” http://osswiata.pl/zylinska/ Jeszcze w tym roku ukaże się omawiająca szerzej poruszony temat książka tego samego autora pt. Neurodydaktyka, czyli nauczanie przyjazne mózgowi.

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

| 45

J

A

Refleksja nad kroplą wody

Wojtek Iskierka w 2007 roku zdobył jedną z czterech głównych nagród w konkursie organizowanym przez KinOFFteka.pl za film „Deep Water ”.

Jego film „Searching Finding” zdobył nagrodę publiczności na festiwalu Snap Film w Krakowie, oraz II nagrodę w polskiej edycji Festiwalu Filmów i Form Jednominutowych „The One Minutes”. „Searching Finding” zdobył również wyróżnienie na festiwalu jednominutówek „Festival do Minuto” w Brazylii.

46 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

| 47

W

Y

W

I

A

D

ak określiłbyś swoją twórczość?

J

WOJTEK ISKIERKA: Dla mnie cały czas jest to poszukiwanie. Ostatnio zupełnie przypadkowo byłem na imprezie, na której byli ludzie 50+, 70+, i miałem przyjemność rozmawiać z panią profesor biofizyki oraz jej mężem. Naprawdę niezwykłe umysły. Przegadaliśmy całą imprezę i oni zadali mi pytanie: „Gdzie jesteś?” Nie potrafiłem na nie odpowiedzieć. Nie mam pojęcia – bo jest tylko droga, nie pojawia się żaden cel. I nawet nie potrzebuję tego celu. Dla mnie najistotniejszą rzeczą jest refleksja, bo ona daje mi wszystko – świat tu i teraz. Nie daje mi świata, którego muszę poszukiwać, tylko daje mi namysł nad kroplą wody. Nie muszę dążyć do czegoś, nie muszę łapać czegoś, co jest daleko, ale mam to tu i teraz.

sposób. Patrząc na obiektywną rzeczywistość, przetwarzają ją w taki sposób, w jaki ją widzą. I jest to sposób patrzenia różny od większości ludzi. Natomiast z tego, co Ty zdążyłeś mi powiedzieć, odnoszę wrażenie, że Twoje prace powstają na innej zasadzie. Ty nie pokazujesz świata zewnętrznego w taki sposób, w jaki go widzisz, bardziej uzewnętrzniasz to, co jest głęboko w Tobie.

To wszystko jest procesem. Weźmy na przykład klip, który teraz robię – jest dobrą ilustracją tego, jak pracuję. Nie ma scenariusza, im więcej zrobisz, im więcej form powstanie, tym bardziej one na Ciebie oddziałują i nawiązuje się dialog, Twój z formą, którą tworzysz. Forma – Ty, forma – Ty, forma – Ty. To jest teatr, w tym momencie powstaje coś z relacji Ty – Forma, a nie z jakiejkolwiek imaginacji a priori.

Czy dobrze rozumiem, że Twoje prace nie wynikają z potrzeby przetworzenia czegoś, co widzisz dookoła, a raczej są wynikiem refleksji pochodzącej z wewnątrz?

Czyli jest to zawsze improwizacja i interakcja z dziełem.

Nie masz odgórnie założonej koncepcji na zasadzie: zrobię klip mówiący to czy tamto?

Moim zdaniem, chodzi o to, żeby nie złapać się w pułapkę, że cokolwiek z zewnątrz, jakiś przedmiot, ale także doświadczenie, wyjazd gdzieś czy kupno czegoś przyniesie Ci odpowiedź. Nie ma takiej możliwości. Jedyną drogą na uzyskanie jakichkolwiek odpowiedzi jest refleksja nad tym, co jest. I dalej szukać już nie trzeba. I jeśli mamy wrażliwość, żeby to zauważyć, to wszystko jest pełne, do końca i nie trzeba niczego więcej. Wtedy na przykład wyjście w góry jest zawsze dobre, nie tylko wtedy, kiedy jest dobra pogoda, bo niezależnie od tego, co będzie, to będzie dobrze.

Nigdy. Czasem nawet chciałbym mieć taką bystrość umysłu, żeby powiedzieć: „Potrzebuję konkretnie tego.” Ale z drugiej strony przypomina mi się, że ktoś kiedyś powiedział: „Nieważne, jaką sobie drogę wytyczymy, i tak dojdziemy gdzie indziej.” Biorąc to pod uwagę, faktycznie można zacząć od czegokolwiek, a potem, idąc dalej, mieć odwagę porzucić swój początkowy plan i dać się ponieść.

Podczas kilku moich rozmów z artystami, gdy pytałem ich o źródła ich sztuki, odpowiadali, że wszystko opiera się na postrzeganiu rzeczywistości w inny, właściwy dla nich

48 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

Proces twórczy interesuje Cię bardziej niż skończona praca?

Najbardziej interesuje mnie refleksja. Jest na przykład takie pojęcie jak piękno i ja go nie potrafię zrozumieć zupełnie.

Ono jest niebywałe, niesłychane, porażające, co rusz mamy z nim kontakt. Czasami robisz coś, co wydaje się, że będzie

W

przeciętne i nie wyjdziesz poza pewien standard, a w pewnym momencie przekraczasz jakiś próg i okazuje się, że to jest dobre. To tak, jak kiedy Bóg popatrzył na świat i zobaczył, że jest dobry. Tylko że z tym zadowoleniem trzeba być ostrożnym. Nie chcę, żeby coś, co stworzyłem, służyło takim przyziemnym celom, jak podbudowanie mojego ego. Wolę już to porzucić.

Zawsze była w Tobie ta potrzeba poszukiwania?

To pytanie jest tak naprawdę pytaniem, na ile kultura, środowisko, rodzina i cały świat wpływają na Ciebie.

W jakimś stopniu wszystko miało na mnie wpływ. Zawsze się interesowałem filozofią, ale nigdy nie zostałem filozofem.

Zawsze się interesowałem sztuką, ale artystą też nie jestem.

Y

W

I

A

pojęciu, bo wtedy ujawni się reakcja podmiot – przedmiot, a on nigdy nie jest przedmiotem, tylko podmiotem.

Zamykanie rzeczywistości w pojęciach jest potrzebne, bo ułatwia nam rozumienie świata. Jednak w ten sposób nigdy nie uda się dotrzeć do sedna, za każdym razem będzie nam umykać pewien aspekt rzeczywistości.

Pewien bufor jest nam potrzebny, żebyśmy wiedzieli że język i pojęcia są bardzo umowne. Gdybyśmy na przykład zaczęli rozmawiać teraz o miłości, to moglibyśmy się nawet pokłócić.

Ale potem okazałoby się, że pod tym pojęciem rozumiemy coś zupełnie różnego. Na tym polu właśnie powstają różnorakie konflikty. Dlatego w relacjach międzyludzkich trzeba być bardzo wyrozumiałym, żeby móc dotrzeć do drugiego człowieka, do tego, co on naprawdę chce powiedzieć.

A kim jesteś?

Nie potrzebuję takiej formy określającej, to świat jej potrzebuje, żeby nas w jakiś sposób określić. Weźmy takie pytanie u fryzjera: „To jak się strzyżemy?” To jest tak naprawdę pytanie egzystencjalne, o to, kim jesteśmy, kim chcemy być. A ja nie wiem. Kieślowski miał kiedyś taki dokument Gadające głowy, w którym zadawał takie pytania egzystencjalne: Kim jesteś? Czego byś chciał? Co jest dla ciebie najważniejsze? I na krótko przed śmiercią, gdy był już uznanym reżyserem, gdy zadano mu te same pytania, powiedział coś, co mi najbardziej przypadło do gustu: „Nie wiem, kim jestem, i nie wiem, dokąd zmierzam.” To jest dla mnie sedno. Na tej drodze zawsze jest niepokój, nie ma dogmatów, które dają nam poczucie bezpieczeństwa. To mi przypomina to, co można przeczytać w pismach mistycznych, że Boga należy szukać cały czas, bezustannie i trzeba to robić non-stop. Nigdy nie można go zamknąć w jakimś

Dużo mówisz o komunikacji z drugim człowiekiem.

Czy uważasz, że poprzez swoją twórczość jesteś w stanie wyrazić się lepiej niż poprzez słowa?

Jeśli łatwiej, to przez to, że obraz jest wieloznaczny.

Na przykład drzewo może być symbolem mnóstwa rzeczy.

Nie mam pewności, czy pisząc umiałbym się wyrażać tak samo dobrze. Nie sądzę.

Tworząc swoje prace, starasz się przede wszystkim wyrazić swoje uczucia. A co sądzisz o sztuce użytkowej?

Rzeczy, które sobie wymyślam, są bezwzględnie złączone z tym, jaki jest mój proces rozwoju osobistego. Nie ma tu jakiegokolwiek przekazu dla drugiego człowieka. Natomiast kategoria, o której mówisz, kategoria sztuki użytkowej, to jest coś zupełnie innego. Przede wszystkim inna jest już

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

| 49

D

W

Y

W

I

A

D

pierwsza myśl. Sztuka użytkowa zaczyna się od myślenia o kliencie, a jej wynikiem jest przedmiot, który istnieje sam dla siebie, bez jakichkolwiek odniesień zewnętrznych. Istnieje podobnie jak śpiew ptaka czy drzewo. To jest coś, co rządzi się swoimi prawami, musi być zgodne z pewnymi zasadami, jest piękne i czemuś służy, ale faktycznie nie ma w tym jakiegoś przekazu, jakiejś idei.

Czy tworząc swoje prace, myślisz o odbiorcy, do którego ten przekaz ma trafić?

Nie jest dobrze, jeśli formy, które tworzymy, zaczynają przejmować nad nami kontrolę. Nie należy myśleć o tym, jak zostanie odebrane przez innych coś, co tworzymy.

Moje prace są po to, żeby można je było obejrzeć, ale ja sam niewiele robię w tym kierunku. Z drugiej strony, nigdy nie przyszło mi do głowy, żeby w jakiś sposób blokować się przed odbiorcą. Chociaż był pewien klip, z którym już całkowicie się nie utożsamiałem i usunąłem go, lecz usuwając go, miałem mieszane uczucia.

Dlaczego?

Bo mamy tendencję do idealizowania siebie. Każdy chce być utożsamiany ze swoim najlepszym dziełem, a to nie jest prawda. Jesteśmy procesem, a te nasze wcześniejsze prace są tak samo częścią nas, jak te nowsze, czasem widziane jako lepsze.

Zależy Ci na tym, żeby ludzie, którzy patrzą na Twoje prace, poczuli to wszystko, co ty czułeś, tworząc je?

Czy postrzegasz to jako rodzaj transmisji emocji?

Raczej terapii niż transmisji (śmiech). Nigdy nie zadawałem sobie tego pytania, nigdy tego nie przerobiłem. Sam nie mam pojęcia, dlaczego to robię. To jest dla mnie po prostu taka silna, niemalże fizjologiczna potrzeba. Coś się rodzi i powstaje pewna forma. W tym wszystkim jest straszna tajemnica. Zaczynasz coś robić, masz świadomość boskości tego aktu i to Cię porywa.

50 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

To jest takie pochłonięcie przez pracę, przez tworzenie.

Ale Twoje pytanie mnie naprawdę intryguje. Czy mnie interesuje odbiorca? Cholera wie. Będę się musiał nad tym zastanowić, bo odpowiedź na to pytanie nigdy wcześniej nie była mi potrzebna.

Oglądałem kiedyś wykład Elizabeth Gilbert na temat natchnienia, talentu czy geniuszu. Ona postrzega ten element jako pochodzący całkowicie z zewnątrz, coś, na co nie mamy żadnego wpływu. Dzięki temu pozbywamy się presji, że musimy stworzyć coś wartościowego. Z drugiej strony nie możemy sobie przypisać ich autorstwa. Co sądzisz o takim podejściu?

Absolutnie się zgadzam. Trudno się chełpić swoimi osiągnięciami, jeśli mamy je jako dar. Mogą być, a zaraz potem może ich nie być. Kłanianie się swoim talentom, jak złotemu cielcowi, to jest podejście całkowicie błędne.

Tworzymy wtedy fałszywy obraz samego siebie – obraz bożka, który przejmuje nad nami kontrolę. Tracimy wtedy wolność, na której mi tak bardzo zależy.

Czy zarażanie poszukiwaniem może pomóc innym wzbogacić swoje życie, natchnąć do własnych poszukiwań?

Oczywiście że tak. My to mamy we krwi. Tę podróż, drogę, o której zupełnie zapominamy. I nie wiem, czym to jest spowodowane.

Może to nasze czasy są za mało uduchowione, bardzo materialistyczne?

Ludzie, którzy mają wszystko, tak naprawdę nie mają nic.

To są oczywiście truizmy, że pieniądze nie dają szczęścia, ale słyszałem pewną anegdotę, która pięknie to ilustruje.

Kiedyś siostry Radwańskie były na kolacji u szejka, który miał wszystko. Po kolacji na środek wyjechał fortepian, do którego szejk zasiadł i zaczął pięknie grać. Okazało się, że on wcale nie umie grać, tylko ma fortepian, który sam gra.

I to jest właśnie bieda, jeżeli masz wszystko, ale brakuje Ci

W

Y

W

I

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

A

| 51

D

W

Y

W

I

A

D

tylko jednej rzeczy i jesteś niewolnikiem tego braku – wtedy tak naprawdę nie masz niczego. Materializm nie daje żadnych odpowiedzi. On generuje pytania, na które odpowiada, ale to nie są nasze pytania, i nie są to nasze odpowiedzi. W nas jest takie coś, co szuka. Może to jest potrzeba sensu?

wstałbym rano. Dopiero odpowiedź na pytanie, co daje nam praca, co my jej dajemy, sprawia, że tworzy się jakaś relacja.

Dopiero wtedy to ma sens. To pytanie jest tak ważne, jak pytanie o wolność czy miłość. Naprawdę fundamentalne.

A jednak to nie jest pytanie, które często sobie zadajemy.

Czy to właśnie medytacja jest tą aktywnością, która daje Ci głębszą refleksję?

Dla mnie jest to nieodłączna część życia, z tym że jest to medytacja jako forma modlitwy. Jest wiele rodzajów medytacji, każda kultura, religia ma swój wymiar kontemplatywny, jest też medytacja świecka. Są one wykorzystywane w wielu różnych celach, natomiast dla mnie ważna jest medytacja chrześcijańska, której nie chcę tutaj mieszać z medytacją praktykowaną w innych celach. Bo medytacja widziana jako modlitwa nie ma przynieść efektu. Tego nie robi się po coś.

Ale jednak mogłaby pomóc ludziom odnaleźć sens i cel życia.

Ludzie potrzebują czasu na refleksję.

Jak najbardziej. Skupienie i czas to są te rzeczy, których nam ciągle brakuje, a właściwie wydaje nam się, że ich nam brakuje. Bo można je znaleźć, tylko ludzie nie podejmują ryzyka życia inaczej. Kupują mieszkanie, więc muszą kupić telewizor, bo on jest nieodłącznym zapełniaczem ściany.

Mamy tysiące hipotez na setki różnych błahych tematów, a nie potrafimy odpowiedzieć sobie na pytania typu: Co to jest miłość? Co to jest wolność? Kim jest człowiek? Co to jest praca? To są absolutnie fundamentalne pytania, bez odpowiedzi na które ja w ogóle nie wyobrażam sobie życia.

Czy powinniśmy sobie odpowiadać na pytanie, czym jest praca?

To jest właśnie zatrważające, że żyjemy w świecie produktów, przedmiotów. Także doświadczenia traktujemy jak produkty.

Ktoś zna wszystkie płyty jakiegoś zespołu, przeczytał wszystkie książki danego autora lub zdobył wszystkie szczyty Himalajów, ale to wszystko bez refleksji nad sensem tych działań. Po co to zrobił? Aby kolekcjonować doznania?

To jest strata wspaniałej okazji na rozwój.

Co ludziom przeszkadza zatrzymać się, popatrzeć na siebie, zdobyć się na refleksję?

Na pewno takie szablonowe, wygodnickie myślenie, że ktoś lub coś da mi odpowiedź na moje pytania. Ale tak naprawdę nikt tego nie zrobi. Ty musisz sam wejść w siebie i wyruszyć w swoją indywidualną podróż. Jest to trudne, bo żyjemy w materialistycznym świecie. Ten system ekonomiczny jest oparty na ciągłym kupowaniu coraz to nowych rzeczy.

Pytanie, czy są nam one potrzebne.

Czyli musimy na pracę patrzeć w inny sposób?

Znaleźć w niej jakiś głębszy sens?

Oczywiście. Popatrzmy na sam podział na pracę i czas wolny tak silnie obecny w naszej kulturze. Obejrzałem ostatnio film dokumentalny o Japończyku, który robi najlepsze sushi na świecie. „Jiro śni o sushi”.

Tak, bo odpowiedź na nie determinuje całe Twoje podejście do pracy. Ja nie pracuję dla pieniędzy, bo to zupełnie nie miałoby dla mnie sensu. Oczywiście, trzeba płacić rachunki itd., ale pieniądze to nie jest ten aspekt życia, dla którego

52 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

Właśnie. On, mając 87 lat, nadal pracuje i znajduje w tym przyjemność. Kiedy wyszedłem z kina, to cała rozmowa w Polsce o emeryturach wydała mi się z zupełnie innego

MAŁODUSZNY

W

Y

W

I

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

A

| 53

D

W

Y

W

I

A

D

świata. W Polsce, w całej Europie, pracujemy po to, żeby nie musieć pracować. Sensem życia, celem wydaje się nie pracować. To sprawia, że większość czasu jesteśmy nieszczęśliwi, bo robimy coś, czego nie chcemy robić.

Tymczasem nawet gdy wykonujemy pracę, która nie sprawia nam przyjemności, da się w nią tchnąć jakiś sens, żeby wykonywać ją należycie. Tak jak Jiro, który przez wiele lat wykonuje te same czynności i stara się je doprowadzić do perfekcji.

To są różnice kulturowe.

Tak, my mamy bardzo silne nastawienie na przedmioty, na produkty. To myślenie przekłada się na pozostałe aspekty życia. Erich Fromm mówił o tym, że nawet jak odpoczywamy, to nasza energia i nasze myśli skierowane są na zewnątrz. Coś musimy zrobić, gdzieś pojechać. A siedzenie i obserwowanie drzewa to już nie jest klasyfikowane jako odpoczynek. Nie ma czegoś takiego, żeby wypoczywać do wewnątrz. Tymczasem ważne jest, żeby odpowiedzieć sobie na pytanie: „Co to znaczy dla mnie dobrze odpocząć.”

Dopiero wtedy można pójść w góry albo patrzeć na drzewo.

Ważne, żeby wiedzieć, po co.

Czy jeśli chodzi o rozwój duchowy i samoświadomość, czy my się w ogóle rozwijamy, cofamy, czy kręcimy w kółko?

Kiedyś oglądałem dokument o dziewczynie, która była przewodnikiem po Andach. Prowadziła turystów, żeby mogli spotkać się z mieszkającymi tam ludźmi. A ci rdzenni mieszkańcy, którzy też mieli okazję poznać turystów, uważali, że nasza kultura jest zdecydowanie gorsza niż ich i nie mają czego od nas brać, bo po co mają wpadać w regres. Z tej perspektywy, faktycznie w jakimś sensie nie idziemy do przodu. Wydaje mi się, że dużym problemem dla ludzi jest kwestia przyjemności.

Co masz na myśli?

54 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

Przyjemność definiujemy jako dobro, cierpienie jako zło.

Takie kategoryzowanie jest dla mnie absolutnie nie do przyjęcia. Trzeba przyjąć wszystko i nadać temu sens.

Tymczasem współcześnie ludzie robią wszystko, żeby ominąć cierpienie, a mieć jak najwięcej przyjemności, która staje się celem samym w sobie. I to będzie Huxley. To w dużej mierze już tu jest.

Czyli mamy Nowy wspaniały świat ? Widzisz przyszłość pesymistycznie czy optymistycznie?

Wszystkie prognozy, które się pojawiają, szczególnie te polityczne, dotyczące wzrostu lub spadku znaczenia poszczególnych krajów, są wadliwe pod jednym względem.

Mianowicie całkowicie redukują potrzeby człowieka do potrzeb i dóbr materialnych, co nie oddaje w żaden sposób natury ludzkiej. Prognozując przyszłość człowieka, nie zauważamy jednocześnie 90% jego natury, więc nie ma możliwości, żeby prognozować trafnie.

Więc może jest tak, że tak naprawdę to potrzeby duchowe są najważniejsze. Wiele bogatych społeczeństw jest nieszczęśliwych, pomimo że ludzie niby mają wszystko.

Tymczasem zdarzają się obszary świata, gdzie ludzie żyją bardzo biednie, a jednak są szczęśliwi. Tak samo było w naszej historii. Cywilizacje upadały, gdy materializm brał górę nad duchowością.

Jest taki mądry cytat na ten temat: „Człowiek, który wie, po co żyje, nie dba o to, jak żyje.” Najważniejszy jest sens. Jednak tu można się potknąć i postrzegać sens jako przedmioty, lub cele do osiągnięcia. Na przykład dom czy nawet zdobycie Korony Himalajów. Zupełnie nie o to chodzi. Najgorsze jest to, że będąc tak mocno uwikłani w konsumpcjonizm, w którym bierzemy z półki gotowe produkty, mamy takie samo podejście, gdy przychodzi kryzys egzystencjalny. Chcemy dostać coś natychmiast. Oczekujemy zzipowanej paczki gotowych rozwiązań – wszystko na

W I E L K O D U S Z N YW

Y

W

I

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

A

| 55

D

W

Y

W

I

A

D

skróty, wszystko natychmiast. Stąd też popularność wszystkich książek pełnych „złotych myśli”, które rozwiążą nasze problemy. A nie ma w tym zupełnie żadnej refleksji.

Paradoksalnie dla mnie najbardziej szkodliwe dla rozwoju duchowości jest to, że nawet kościoły stwarzają takie właśnie fałszywe poczucie bezpieczeństwa. A ludzie poszukujący, w kryzysie, zagubieni bardzo łatwo to przyjmują.

Co masz na myśli?

Zinstytucjonalizowane religie oferują zredukowaną duchowość. Dają Ci paczkę, zestaw dogmatów, listę, którą odhaczasz i masz z głowy. A to jest zaprzeczenie duchowości.

Równie fałszywe jest przekonanie, że w jakimś kościele jesteśmy chronieni przed złem, że to jest jakieś magiczne pole, które odbija złe cząstki. Tymczasem zło jest obecne wszędzie i może być tam, gdzie się go najmniej spodziewamy.

Wierzę w to, co pisał Tischner, że mniejsze znaczenie ma sam fakt złego czy dobrego uczynku, a większe to, co z niego wynika. Bardziej obawiam się dobrych uczynków, które podbudowują ego i sprawiają, że wydajemy się sobie tacy wspaniali, niż złych, które przy odpowiedniej dozie refleksji pozwalają nam zrozumieć, że wcale nie jesteśmy lepsi od innych, i umożliwiają nam rozwój. Medytacja pomaga mi zdystansować się od swoje ego i skoncentrować na tym, co najważniejsze.

Czy każdy może osiągnąć ten poziom refleksji i samoświadomości?

Dopóki o tym mówimy, nic z tego nie wynika.

Wszystko, absolutnie wszystko się wyjaśnia, jak zaczniemy praktykować. Tylko musimy pamiętać, żebyśmy nie byli nastawieni na jakiś konkretny rezultat. Trzeba zaakceptować,

56 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

że istnieje rzeczywistość, która procentuje w sposób niezauważalny, bardzo subtelny.

Bardzo się cieszę, że przeprowadziliśmy tę rozmowę.

Teraz dużo lepiej rozumiem Twoje motywacje i powody, dla których tworzysz.

To jest tak, jak ze wspinaniem się. Zawsze chciałem spotkać takiego prawdziwego człowieka gór. Mądrego, skromnego, dobrego, wędrownego filozofa, którego działanie nie jest motywowane jakimiś przyziemnymi egoistycznymi celami, ale ma jakiś głębszy sens. I jak zacząłem się wspinać, to miałem nadzieję, że spotkam ludzi, którzy mają do tego podobne podejście jak ja, takie bardziej filozoficzne.

I co?

Niestety, dla nich jednak nadal chodzi o wyczyn, o tę Koronę Himalajów.

A da się znaleźć tego człowieka gór, ten ideał, który przyjdzie i powie nam, jak żyć?

To jest właśnie to myślenie paczkami z supermarketu. Że dostaniemy taką zzipowaną postać, którą sobie rozpakujemy i użyjemy. A to nie jest tak. Nie ma gotowych rozwiązań. To my musimy znaleźć swoją własną drogę, stać się tym, co sobie wyobrażamy i co ustalamy sobie za wzór.

To my jesteśmy początkiem i końcem świata. We wszystkich niuansach naszego życia, zachowania, czy to w pracy, czy na ulicy, czy w komunikacji miejskiej, to właśnie tu jest początek i koniec. To tu się dzieje świat.

rozmawiał Adrian Grzebyk

L I F E S T Y L E

58 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

L I F E S T Y L E

EWOLUCJA Jeśli cenisz sobie takie wartości jak: jakość, zdrowie, sprawiedliwość, współpraca, samorządność, budowanie relacji lokalnych, to dobrze trafiłaś/-eś. Witamy w polskiej sieci kooperatyw spożywczych!

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

| 59

L I F E S T Y L E

rynek zorganizować i przystosować do potrzeb ludności, odebrać rządy jego z rąk kapitalistów i kupców i oddać w ręce ludu.”

Znaczenie spółdzielczości dla demokracji, 1906 r.

„Kooperatywa spożywcza jest to stowarzyszenie dla wspólnego zakupu zarówno przedmiotów codziennego użytku, jak i wszelkich innych towarów. Kupując hurtem, stowarzyszenie kupuje taniej, zaś swoim członkom sprzedaje po zwyczajnej cenie handlowej (…) Z natury więc kooperatywy spożywczej wynika, że jest ona stowarzyszeniem otwartym dla wszystkich, przyrodzoną nieprzyjaciółką wszelkich monopoli i ograniczeń, prawdziwym stowarzyszeniem ludowym. Biorąc na siebie zadanie bezpośredniego nabywania towarów, dąży ona z konieczności rzeczy do tego, aby ogarnąć sobą wszystkich spożywców, tj. wszystkich ludzi; czyli, innymi słowy, aby zawładnąć całym rynkiem krajowym, aby ten

60 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

Tak charakteryzował kooperatywę spożywczą Edward Abramowski, teoretyk kooperatyzmu i spółdzielczości, założyciel Towarzystwa Kooperatystów, propagator samoorganizacji społeczeństwa, a ponadto: pedagog, psycholog, filozof początku XX wieku. Idea, której służył, była prosta i konkretna: wyeliminować czy też zmarginalizować uprawnienia państwa na rzecz samorządności. Poglądy te uczyniły Abramowskiego duchowym ojcem późniejszych ruchów anarchistycznych, czy alterglobalistycznych, a także inspirowały założycieli stowarzyszeń wolnościowych w czasach PRL, np. KOR-u i „Solidarności”.

Początki kooperatyzmu na świecie i w Polsce Twórcą idei kooperatywnej był Robert Owen.

W początkach XIX wieku angielski reformator postanowił uzdrowić życie społeczne i usunąć niemoralne zwyczaje handlowe: kupowanie

L I F E S T Y L E

i prowadzonych przez kooperatystów. Takich

tanio, a sprzedawanie drogo. Nauki Owena znalazły odbiorców w klasie robotniczej. W 1830 roku w Rochdale ponad 7 tys. tkaczy flaneli założyło pierwszą spółdzielnię spożywczą. Po I wojnie światowej w krajach Wielkiej Brytanii naliczono 1357 samych stowarzyszeń spożywców, zrzeszających 4 mln 151 tys. członków.

Miasto bez prywatnych właścicieli gruntów i fabryk?

I to marzenie urzeczywistnili angielscy kooperatyści.

Ruch spółdzielczy zaczął stwarzać miejsca pracy!

Zakładano miasta-ogrody z domkami dla każdej z rodzin, a przy nich budowano spółdzielcze fabryki.

Jedno z nich, miasto-ogród Letchworth, liczyło w 1908 roku 5 tys. mieszkańców, zatrudnionych w 12 pobliskich fabrykach, założonych

przykładów jest więcej. Projekty miast-ogrodów powzięły kooperatywy niemieckie, szwajcarskie, francuskie. Świadczą one, jak wielką potrzebę społeczną spełnił ruch kooperatywny na początku XX wieku.

W Polsce zaczęło się od tego, że Edwardowi Abramowskiemu zależało na zaadaptowaniu na rodzimym gruncie koncepcji pankooperatyzmu Charlesa Gide’a, francuskiego ekonomisty i socjologa. To była wizja najpełniejszej z możliwych demokracji. Takiej, w której sieć współdziałających ze sobą przedsiębiorstw społecznych zastąpi dotychczasową strukturę ustroju kapitalistycznego.

W Rzeczpospolitej kooperatyzm rozkwitł na dobre, podobnie jak w innych krajach Europy, Ameryce Północnej czy Japonii, dopiero po I wojnie światowej. Drożyzna, wyzysk, masowe fałszerstwa dokonywane w procesie produkcji żywności w latach wojny obudziły w społeczeństwie palącą potrzebę zmiany takiego stanu. Gotowe propozycje zawarte w pracach teoretycznych sprzed dekady, doczekały się podatnego gruntu.

29 października 1920 r. Sejm Rzeczypospolitej uchwalił ustawę, która dała wytyczne, jak należy zakładać i prowadzić stowarzyszenia i spółki, nazywane odtąd „spółdzielniami”. Wyraz ten

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

| 61

L I F E S T Y L E

oznaczał „wspólne działanie” i został uznany przez ówczesnych znawców języka za właściwy w tym kontekście.

Oddolna inicjatywa, której celem było zatroszczenie się o interesy swojego talerza, rozrosła się z takim impetem, że stała się poważnym zagrożeniem dla dochodowości ówczesnego, mocno już kapitalistycznego rynku.

Ruch kooperatyw współcześnie Rok 2012 został uznany przez ONZ Międzynarodowym Rokiem Kooperatyw.

Organizacja Narodów Zjednoczonych chce w ten sposób zwrócić uwagę na zjawiska współpracy w dzisiejszych społeczeństwach oraz potrzebę wzmacniania lokalnych wspólnot. Ruch kooperatywny nie ma spisanego statutu. Jeśliby jednak stworzyć uniwersalny kodeks kooperatyw, to należałoby wymienić w nim wartości takie jak: współdziałanie, dobro ogółu, samopomoc, tworzenie trwałych więzi społecznych, bezpośrednia relacja rolnik-mieszkaniec miasta, uczciwość, zdrowie, jakość, poszanowanie pracy każdego członka/członkini kooperatywy.

62 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

Istnienie kooperatyw daje możliwość wyboru, jak uczestniczyć w procesie kupna i sprzedaży.

Uświadamia, że kapitalizm, oparty dziś głównie na wygenerowanych zyskach pochodzących z sektora własności prywatnych, funkcjonuje w takiej formie stosunkowo krótko. Patrząc z tej perspektywy, ruch kooperatyw jawi się jako alternatywa konserwatywna, bo odwołująca się do pierwotnych zasad relacji społecznych, w których ludzie żyli przez tysiące lat. To nie rewolucja, a ewolucja, która przenosi sprawdzone rozwiązania z przeszłości i z premedytacją stosuje je tu i teraz.

Nowością zapisaną w „manifestach” dzisiejszych kooperatyw i różnicą wobec spółdzielni

L I F E S T Y L E

z początku XX wieku jest odwoływanie się do reguł fair trade, czyli sprawiedliwego handlu, zrównoważonego rozwoju oraz poszanowanie praw zwierząt. Statystyki dowodzą, że znaczącą część członków kooperatyw spożywczych stanowią wegetarianie oraz weganie. Nie jest to dziwne, gdyż w kooperatywach spożywczych najwięcej kupuje się warzyw i owoców.

Ruch kooperatorski w dzisiejszej Polsce dopiero raczkuje Pierwsza na naszym „rynku” – Warszawska Kooperatywa Spożywcza istnieje od stycznia 2010 r. i łączy około 130 osób. Stołeczna spółdzielnia działa nieprzerwanie, robi zakupy regularnie co 2 tygodnie w piątek. Nawiązała współpracę z rolnikami uprawiającymi warzywa w sposób ekologiczny, którzy zgodzili się obsadzić swoje pola tym, czego członkowie WKS najbardziej potrzebują. Są to przede wszystkim zapomniane gatunki sałat, np. dębolistna karbowana czerwona lub radicchio, niedostępna w tradycyjnych sklepach, nawet tych bio, organic i eko. Jest to przykład tego, co można zyskać, należąc do kooperatywy.

Takie indywidualne zamówienia możliwe są dzięki nawiązaniu bezpośredniego kontaktu producent-odbiorca, opartego bardziej na zasadzie koleżeńskiej przysługi niż kalkulacji zysków.

Za namową i przy wsparciu wspomnianej kooperatywy powstała kolejna – Mokotowska Kooperatywa Spożywcza, której autorka niniejszego artykułu jest członkinią. Chętnym do przyłączenia się w szeregi WKS doradzono, by założyli swój własny, dzielnicowy odłam. Rozpoczęliśmy działalność w maju 2011 r. Pierwszym krokiem było rozpoznanie, jakie wyobrażenia na temat działania w kooperatywie posiada każdy z nas i jakie ma oczekiwania wobec wspólnego jej tworzenia.

Spisaliśmy założenia odpowiadające wszystkim

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

| 63

L I F E S T Y L E

założycielom MKS i zaczęliśmy działać. Zgodziliśmy się, że docelowo nasza kooperatywa dąży do prowadzenia zakupów bezpośrednio od rolników, a priorytetem są gospodarstwa ekologiczne, niestosujące nawozów sztucznych ani modyfikacji genetycznych. Ustaliliśmy, że funkcje wynikające z działania w kooperatywie będą przekazywane rotacyjnie, na zasadzie dobrowolnego zgłoszenia.

Są to następujące role: koordynatora zakupów, kierowcy, 2–3 osób jadących na targ (targujących się i wybierających towar), 3–4 osoby ważące.

Na początek na stanie kooperatywy mieliśmy dwa auta, trzech kierowców i zielono w głowie.

Brakowało wagi, formularza zamówień i miejsca do ważenia hurtowych zakupów i rozdzielania na pojedyncze paczki.

Z czasem nabyliśmy wagę, kooperatysta-informatyk zbudował prosty arkusz zamówień, a miejscem do rozdzielania zakupów na paczki były początkowo nasze mieszkania. To wystarczyło, by działać przez rok. Pierwsze urodziny naszej kooperatywy uczciliśmy wspólnie z Kooperatywą Warszawską, organizując piknik w jednym z mokotowskich parków. Z tej okazji zaplanowaliśmy rajd rowerowy, akcję urban gardeningu, czyli zakładania rabatek kwiatowo-warzywnych na zaniedbanych trawnikach w przestrzeni miejskiej oraz wiele tradycyjnych

64 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

gier sportowo-piknikowych. Nie zabrakło ciast, zapiekanek, sałat, past, a nawet chleba domowej roboty. Wspólnotową biesiadę zakończyła konsumpcja czekoladowego wegańskiego tortu, z wbitą w środek marchewką zamiast świeczki.

Nawet taką „bombę kaloryczną”, jaką zazwyczaj jest śmietanowy urodzinowy tort, można „przerobić” na zdrową wersję, w alternatywnym, kooperatywnym, tym razem wegańskim stylu.

Działając w kooperatywnie nie tylko zaopatrujemy się w pożywienie. Urządziliśmy wspólne oglądanie filmów, parę razy gotowaliśmy kooperatywnie, dzielimy się zainteresowaniami, inspiracjami, pożyczamy książki. Jedna z członkiń MKS przygotowała szablon z naszym logiem i wykonała metodą chałupniczą „firmowe” torby ekologiczne, niezbędne przy zabieraniu paczek z warzywami.

Kolega z kooperatywy jest chętny zrobić małe

L I F E S T Y L E

szkolenie z obsługi Excela, co pomoże przy rozliczaniu formularza zamówień po zakupach, drugi z kolei zaprasza na regularne rajdy rowerowe po Warszawie, a przyjaciele z WKS organizują otwarte warsztaty z sitodruku. Platforma współpracy jest szeroka. Przede wszystkim rozmawiamy i uczymy się, jak podejmować korzystne dla ogółu decyzje. Stosujemy zasadę konsensusu i moderujemy dyskusje, dzięki czemu głos każdego uczestnika wspólnych debat zostaje zauważony.

MKS obecnie posiada ok. 30 członków. Ze względów organizacyjnych (za małe auta) podjęliśmy decyzję o chwilowym zawieszeniu przyłączania nowych kooperatystów. Za to gotowi jesteśmy udzielić pomocy przy zakładaniu nowej spółdzielczej komórki.

Miejscem, do którego udajemy się na hurtowe zakupy, jest targ owocowo-warzywny w Broniszach pod Warszawą. Jedynym dodanym kosztem do wartości samych zakupów jest cena benzyny, zużytej na drogę tam i z powrotem.

Kooperatywy również wspólnie oszczędzają, tzn. określony procent od sumy zakupów każdej z osób (w MKS jest to 10%) trafia do funduszu gromadzkiego, z którego finansowana jest pomoc socjalna, działalność edukacyjna lub, jak to się

dzieje w początkach działalności każdej spółdzielni spożywczej, przeznacza się go na zakup wagi.

Ciekawe inicjatywy mają miejsce również w innych częściach Polski. Na przykład w Opolu powstała grupa matek "Mamowo", która pod egidą Fundacji OFF – Kobiety na Rzecz Społeczeństwa Obywatelskiego organizują spotkania edukacyjne dla młodych rodziców. "Mamowo" zainicjowało także działalność Opolskiej Kooperatywy Spożywczej, dzięki której chce kupować hurtowo, więc taniej, wyprodukowaną lokalnie żywność ekologiczną, pochodzącą z gospodarstw mających certyfikaty.

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

| 65

L I F E S T Y L E

Wydarzenia i inicjatywy Najważniejszym wydarzeniem w Polsce dla spożywczego ruchu spółdzielczego był tegoroczny I Otwarty Zjazd Kooperatyw Spożywczych.

W dniach 14–15 kwietnia odbyło się w Warszawie forum międzynarodowej wymiany doświadczeń, którego inicjatorem i współorganizatorem była Kooperatywa Warszawska, a środki na jej sfinansowanie pochodziły z Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP). Do stolicy przyjechali przedstawiciele i przedstawicielki kooperatyw z Polski, m.in. z Łodzi, Poznania, Torunia, oraz z Europy: z Kopenhagi, Pragi, Freiburga i Lyonu. Oprócz prezentacji poszczególnych spółdzielni i modułu World Cafe, czyli równoległych dyskusji przy stolikach, w ramach

66 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2

zjazdu odbyły się warsztaty na następujące tematy: „Czym jest własność kolektywna?”, „Zdrowa gleba, zdrowe rośliny, zdrowi ludzie – sposoby kultywacji gleby w rolnictwie ekologicznym” oraz „Konsensus i samoorganizacja”. Sporo miejsca poświęcono też modelowi CSA, czyli Rolnictwu Wspieranemu Przez Społeczność. Udział w zjeździe był bezpłatny.

Organizatorzy zapewnili ponadto uczestnikom wegańskie posiłki, a przyjezdni skorzystać mogli z noclegów u członków warszawskich kooperatyw.

Również w programie tegorocznej Nocy Muzeów w Warszawie znalazł się akcent spółdzielczy w postaci Nocy Kooperatystów, podczas której można było porozmawiać z członkami WKS, dowiedzieć się, po co i jak zakładać kooperatywy, wziąć udział w warsztatach malowania toreb ekologicznych oraz wysłuchać wykładu o przyszłości tego ruchu w dzisiejszych czasach.

Na świecie kooperatywy spożywcze działają najprężniej w Skandynawii, Wielkiej Brytanii i Australii. Food Coops stają się coraz popularniejsze we Włoszech, Hiszpanii, a także Japonii.

Największe z nich zrzeszają od kilku tysięcy do ponad miliona członków (np. kooperatywa kopenhaska liczy 3,5 tys. członków, a japońska spółdzielnia Kobe – 1,2 mln). Dla porównania

L I F E S T Y L E

najliczniejsze kooperatywy polskie – Warszawska i Łódzka – posiadają od 130 do 150 członków.

Wciąż powstają jednak kolejne inicjatywy. Oprócz Warszawy, na kooperatywnej mapie Polski możemy znaleźć dziś: Łódź (od czerwca 2011 r.), Gdańsk (zebranie założycielskie GKS-u odbyło się 25 maja br.), Kraków (od maja br.), Poznań (od kwietnia br.), Wrocław (od grudnia 2011 r.), Lublin (od lipca br.), a także Nowa Sól, gdzie niewielka grupa działa od listopada 2010 r.

Kiedyś proces nabywania dóbr wyglądał inaczej, zainteresowane strony nie traciły podmiotowości.

Poprzez zakładanie spółdzielni walczono o dostęp do towarów oraz sprawiedliwszy ich podział.

Dziś udział w kooperatywie spożywczej oznacza wcielanie w życie pomysłów Abramowskiego oraz dostosowywanie ich do obecnie panujących warunków. Tak jak u początków spółdzielczości, również i dziś organizują się grupy ludzi, które

pragną uniezależnić się od dominujących zasad rynku. Wybierają wspólne, więc tańsze zakupy we współpracy z lokalnymi producentami.

W skrócie, w kooperatywie chodzi o nawiązanie współpracy z wytwórcami (np. żywności, ubrań, usług) po to, by zakupić od nich towar po niższej cenie. Cena ta jest w tym przypadku niższa, bo pozbawiona marży, należnej w standardowych zakupach wielu pośrednikom: hurtownikom, przewoźnikom, lokalnym detalistom, pakowaczom, kasjerom, ochroniarzom itp. W kooperatywie rolę tę rotacyjnie przejmują jej członkowie, przy czym nie ma tu dyrektorów oraz podwładnych.

Dziś kooperacja pomaga wyłączyć odruch bezrefleksyjnego nabywania oraz na nowo próbuje zbliżyć producentów i odbiorców do siebie.

Katarzyna Jakóbik członkini MKS Tekst powstał w oparciu o: Edward Abramowski, Braterstwo, solidarność, współdziałanie. Pisma spółdzielcze i stowarzyszeniowe, Wyd. Stowarzyszenie Obywatele Obywatelom, Łódź 2012 oraz http://kooperatywy.pl/ http://wiemycozjemy.pl/wspolne-zakupy.html http://zjazdkoop.wordpress.com/ http://warszawa.ngo.pl/x/766859 http://tektura.wordpress.com/kooperatywa/ http://lewicowo.pl/przez-kooperatywy-do-przyszlego-ustroju/ http://www.farmer.pl/biznes/biznes-wiejski/opolska-kooperatywaspozywcza-szuka-ekologicznej-zywnosci,35467.html

02L I PI EC2012 | E X P I O N A G E

| 67

S

P

O

R

T

68 | E X P I O N A G E | 0 2 L I P I E C 2 0 1 2