DE LEESCULTUUR GAAT GEHEEL TEN ONDER AAN DE BEELDCULTUUR Geschreven door Fay Harmsen
dat we nu opeens in een beeldenmaatschappij leven? Door de komst van technologische ontwikkelingen heeft er zeker een verandering plaatsgevonden. Door de digitalisering van beelden in camera’s, telefoons, televisies en computers komen mensen veel sneller in contact met beelden. Één simpele computer die aangesloten is op het internet zorgt ervoor dat in iedere huiskamer miljoenen beelden worden binnengehaald en dan hebben we het nog niet gehad over de televisie en de gedrukte media. De digitalisering heeft het aantal beelden dat op ons af komt doen exploderen, dat is een feit. (Frits Gierstberg, 2002)
Vandaag de dag leven we in een wereld waarin het woord langzaam van het beeld lijkt te verliezen. De mate waarin mensen boeken of kranten lezen neemt af, terwijl doorbrengen van tijd met geïllustreerde tijdschriften, voor de televisie of achter de computer juist toeneemt. Anno 2015 documenteren mensen hun leven niet meer door middel van dagboeken of brieven, maar met behulp van een camera. (CBS, 2008) Door het toenemende aantal mobiele telefoons met goede camera’s, meer mensen op Facebook, Instagram en verschillende blogs worden er steeds meer foto’s op het web geplaatst. (Jassies, 2012)
Niet alleen de komst van de digitalisering heeft voor een toenemende mate van beelden gezorgd, ook kennis speelt een grote rol. Door het feit dat we steeds meer kennis hebben over het bestaan en dit allemaal visueel vastgelegd hebben, komen er steeds meer beelden in omloop. (Frits Gierstberg, 2002)
Opeens bestond het. Beeldcultuur. Het dook op. We leven in een beeldcultuur, het was een zin die eigenlijk nauwelijks toelichting nodig had. Beeldcultuur was een begrip dat een maatschappelijk verschijnsel benoemde en daarnaast ook een hoop leek te verklaren. Wat is het eigenlijk? De Beeldcultuur heeft vanzelfsprekend iets te maken met de groei van de hoeveelheden beelden die we vandaag de dag tegenkomen. De digitalisering van elektronische middelen lijken een rol te spelen bij de productie, bewerking en verspreiding van deze beelden. (Frits Gierstberg, 2002)
Tot slot kunnen we niet alleen spreken in de verandering van het aantal beelden dat we tegenkomen, maar ook over de functie ervan. We spreken namelijk niet alleen van een kwantitatieve uitbreiding, maar er is ook een kwalitatieve uitbreiding ontstaan. Moeilijke termen of ingewikkelde formules worden niet meer in woorden maar in schema’s, diagrammen, infographics, grafieken, enzovoort afgebeeld. (Frits Gierstberg, 2002)
We blijven het maar roepen. De beeldcultuur heeft zijn naam te danken aan het feit dat het aantal beelden dat we tegenkomen toeneemt. Is dat wel zo? Zijn er inderdaad veel meer beelden in omloop dan voorheen? Deze vraag is moeilijk te beantwoorden. Als we ver terug gaan in de tijd kunnen we uiteraard vertellen dat het aantal beelden toeneemt, maar is het tegenwoordig dan zo geëxplodeerd
Het is niet moeilijk om te bedenken dat deze functies vroeger werden vervuld door woorden. Het is vanzelfsprekend dat de gemiddelde Nederlander 25 jaar geleden minder beelden tegenkwam dan vandaag de dag. Maar meer dan tien jaar geleden? Deze kwestie wordt 2
lastiger. Er zijn namelijk genoeg artikelen rond 2000 te vinden over de opkomst van de beeldcultuur. Destijds speelde het dus al. Wel kunnen we concluderen dat er constant mogelijkheden en situaties bijkomen die het makkelijker maken om in contact te komen met beelden en de behoefte naar beelden groter maken. Kijk naar de komst van de televisie, computer, telefoon, laptop, mobiele telefoon, social media, enzovoort. (Frits Gierstberg, 2002)
anonieme fotojournalist. ‘Ik bedoel: op een nieuwsfoto zie je sowieso maar een klein stukje. Dat mag je best een beetje pimpen, als dat je beeld sterker maakt.’ (Petra Boers, 2015) Een belangrijk voorbeeld uit de geschiedenis is de wereldberoemde foto van een angstig rennend meisje tijdens de Vietnamoorlog, genaamd Phan Thi Kim Phúc. Ze is net geraakt door een Amerikaanse napalmbom en staat in brand. Oorlogsfotograaf Nick Ut won met deze foto de World Press Photo Award. Wat echter van deze prijswinnende foto Of deze conclusies ook daadwerkelijk iets zeggen over het werd afgeknipt, waren de vele fotografen die langs de weg feit dat het ten koste gaat van de leescultuur is moeilijk stonden. Storend, vond de fotograaf en om het beeld nog te zeggen, maar het heeft er alle schijn van. Zo neemt het dramatischer te maken, knipte hij deze fotografen van de aantal uren dat een gemiddelde Nederlander aan het lezen foto af. (Petra Boers, 2015) van boeken of kranten besteed af en het aantal uren dat de gemiddelde Nederlander doorbrengt achter de computer Aan de andere kant draagt de visuele cultuur bij aan een of televisie neemt toe. (CBS, 2008) hoop positieve zaken. Beeldmateriaal heeft namelijk meer bereik dan platte tekst. We nemen visuele informatie Met de komst van de beeldcultuur is genoeg argwaan 600.000 keer sneller op dan tekst. Een website met veel rondom dit onderwerp geboren. De leescultuur nodigt tekst wordt doorgaans minder vaak bezocht dan een volgens vele uit tot abstractie en diepgang, terwijl website met veel beeldmateriaal en zo werkt dat dus ook op de beeldcultuur de samenleving onderdompelt in social media. De kans dat een advertentie wordt bekeken, oppervlakkigheid. (Driel, 2004) Ook wordt gesproken is groter wanneer een illustratie is toegevoegd. (Ketterij, over het feit dat beelden in verschillende media dermate 2014) Beelden dragen bij aan de overtuigingskracht ingrijpend zijn dat ze manipuleren. De mens kan door van een verhaal. Betekenissen en sferen kunnen met middel van beeld niet objectief meer waarnemen. woorden worden aangeduid, maar beelden doen dit op Beeldcultuur wordt door diverse mensen verantwoordelijk een veel directere manier. (Frits Gierstberg, 2002) Door gehouden voor veel negatieve zaken in de huidige de komst van social media is beeldmateriaal een nog maatschappij. (Stil, 2004) Beelden nuanceren niet, maar belangrijkere rol gaan spelen. De populariteit van social maken gebeurtenissen enkelvoudig, rechtlijnig en laten media met fotocontent blijft sterk groeien. (Oosterveer, weinig eigen interpretatie toe. (Driel, 2004) Zo kunnen 2015) Door middel van visuele content maak je je bericht foto’s op onzichtbare wijze jouw beeld doen manipuleren, duidelijker, aantrekkelijker en leuker. Visuele platformen maar dit is een gegeven wat al jaren lang speelt. (Frits als Pinterest, Instagram en Tumblr blijven alsmaar groeien Gierstberg, 2002) ‘Manipuleren kun je leren’, aldus een en dit gegeven heeft uiteraard een oorzaak. Mensen 3
maken dagelijks meer en meer foto’s en video’s dankzij de opkomst van de smartphone. De smartphones van tegenwoordig zijn voorzien van extreem goede camera’s. Visuele content wordt gezien als sociale content. Waar redacties vroeger content schreven voor op de website met één simpel plaatje voor de vorm is dit vandaag de dag totaal omgedraaid. Door middel van een mooi en groot beeld te plaatsen bij de content, wordt een bericht veel beter gewaardeerd. Dit is tevens het geheim van de bloggers, die anno 2015 zo populair zijn. (Jassies, 2012) Ook hebben we niet alleen te maken met het tijdperk van social media, maar ook met een verzadigde maatschappij. Mensen zijn steeds luier geworden en hebben simpelweg geen zin meer om te lezen en scrollen door de vele content die zowel online als offline te vinden is. Het zijn de beelden die in ons opgenomen worden. Lezen kost te veel moeite. Dit hoeft geen probleem te zijn, zolang we altijd maar weer iets verzinnen wat de hoognodige tekst doet vervangen. Bedrijven proberen hier oplossingen voor te bedenken die al veel verder gaan dan het plaatsen van beeldmateriaal op sociale platformen. Zo bestaat bijvoorbeeld het bedrijf Next Media in Taipei, ze produceren het wereldnieuws in de vorm van een animatie video. Door enkel deze animatie video’s te kijken weet je exact wat en waar iets gebeurd is. Je hoeft geen enkel nieuwsbericht meer te lezen, maar je kunt het simpelweg door middel van korte animatiefilmpjes bekijken. (Haak, 2014)
genoeg. Tekst zorgt voor meer diepgang en helpt aan de verduidelijking van een verhaal. Foto’s spreken niet altijd voor zich, bijschriften zijn vaak nodig. (Wijk, 2013) Beeld en tekst kunnen elkaar versterken, afzonderlijk van elkaar zijn ze vaak niet duidelijk of overtuigend genoeg. Het ligt aan het onderwerp en aan de doelgroep wat en op welke manier je communiceert. Of nu het beeld of de tekst de hoofdrol speelt, ze hebben elkaar hoe dan ook nodig. Sterker nog, ze kunnen niet zonder elkaar!
Zowel tekst als beeld hebben hun eigen kwaliteiten. Beeld is niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven. Beeld triggert en visualiseert gedachtes. Beeld is nodig om mensen te overtuigen. Een beeld zegt namelijk meer dan duizend woorden, maar soms is dit alleen niet 4
BIBLIOGRAFIE CBS. (2008, 03 17). Boekhandels verkopen meer, Nederlander leest minder. Opgeroepen op 12 10, 2015, van CBS: http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/vrije-tijd-cultuur/ publicaties/artikelen/archief/2008/2008-2401-wm.htm Driel, H. v. (2004). Beeldcultuur. Amsterdam: Boom. Frits Gierstberg, W. O. (2002). De plaatjes maatschappij. Rotterdam: NAi Uitgevers. Haak, B. v. (2014, 3 9). Documentaire Hoe echt is echt. Documentaire Hoe echt is echt . Nederland, Nederland, Nederland: Tegenlicht. Jassies,K.(2012,9 5).Groot beeld = meer effect: visuele content werkt! Opgeroepen op 12 10, 2015, van Frankwatching: http://www.frankwatching.com/archive/2012/09/05/grootbeeld-meer-effect-visuele-content-werkt/ Ketterij, B. v. (2014, 9 12). Waarom visuele content beter scoort dan tekst [infographic]. Opgeroepen op 12 10, 2015, van Frankwatching: http://www.frankwatching.com/
archive/2014/09/12/waarom-visuele-content-beter-scoortdan-tekst-infographic/ Oosterveer, D. (2015, 2 2). Social media in Nederland 2015: jongeren haken af van Facebook en Twitter. Opgeroepen op 12 10, 2015, van Marketingfacts: http://www.marketingfacts. nl/berichten/social-media-in-nederland-2015-jongerenhaken-af-op-facebook Petra Boers, S. H. Tentoonstelling Waanzien. Waanzien. MOTI, Breda. Stil, A. ( 2004, 10 29). Visuele cultuur wordt bepaald door technologie. Opgeroepen op 12 10, 2015, van Marketingfacts: http://www.marketingfacts.nl/berichten/visuele_cultuur_ wordt_bepaald_door_technologie Wijk, M. v. (2013, 11 7). Frappant. Opgeroepen op 12 12, 2015, van De kracht van beeld met taal: https://www.frappant. com/De-kracht-van-beeld-met-taal.aspx?NL-3-561
5