Hoofdpunt Na de storm

Na de storm

Mijn eerste column voor Fizier! Op verzoek van de redactie mag ik mijn mening geven over actuele (financiële) thema’s in de rubriek Hoofdpunt. En natuurlijk heb ik deze eervolle uitnodiging aangenomen. Met mijn ervaring als bestuurder en toezichthouder binnen diverse zorginstellingen en de vijf jaar ervaring als bestuursvoorzitter van het Maasstad Ziekenhuis in Rotterdam hoop ik de scherpe inzichten van de vorige columnist, Toine van der Pol, voort te zetten.

Peter Langenbach, voorzitter raad van bestuur, Maasstad Ziekenhuis Op mijn lijstje met thema’s staan onderwerpen als waardegedreven zorg, bekostiging op basis van kwaliteit in plaats van productie, sector overstijgende samenwerking, populatiebekostiging en nog veel meer. Dit eerste nummer van 2021 staat in het teken van de Tweede Kamerverkiezingen en deze column daarom ook. Eigenlijk staat mijn hoofd daar op dit moment helemaal niet naar. Op het moment van dit schrijven is het begin januari en het is crisis in de zorg. Ziekenhuizen zijn overvol en moeten soms zelfs de SEH sluiten, reguliere operaties worden uitgesteld, ziekteverzuim onder zorgpersoneel stijgt en code zwart ligt op de loer. Gelukkig is het vaccin daar en heeft het kabinet inmiddels besloten om personeel werkzaam in de acute keten met voorrang te gaan vaccineren. En dan een column schrijven over de verkiezingen...

Mijn voorspelling is dat zodra de storm is gaan liggen en het vaccin zijn werk doet, een discussie ontstaat over ‘hoe heeft het zover kunnen komen’. En ik ben bang dat het antwoord zal zijn: ‘het is de schuld van de marktwerking’. Een veel te eenvoudig antwoord, maar politiek scoort dit waarschijnlijk goed in de verkiezingsdebatten. Er hebben zich 89 partijen gemeld bij de Kiesraad die meedingen om een plaatsje op de kieslijst, en daarmee een plaats in de Tweede Kamer. Dat worden dus heel veel verkiezingsprogramma’s. U merkt aan mijn woorden dat ik hier een uitgesproken mening over heb. Daar kom ik op terug, eerst even mijn analyse van de vraag hoe het zover heeft kunnen komen...

Sinds februari 2005 werken we met DBC’s als mechanisme om de gewenste marktwerking in de ziekenhuizen vorm te geven. De veronderstelling is dat ziekenhuizen, als aanbieders en zorgverzekeraars die namens de patiënten optreden als vragers, komen tot een marktevenwicht bestaande uit een evenwichtsprijs en -aanbod. Over deze vorm van vrijemarkteconomie was zelfs Keynes in 1936 al kritisch. Hij betoogde dat vrije markten soms werken, maar in bijzondere omstandigheden ook kunnen falen. Basis van zijn kritiek was dat prijzen en de aangeboden hoeveelheid zich in bepaalde gevallen te langzaam aanpassen en daarom introduceerde hij de overheid als partij die dan moet ingrijpen. Dit is wat mij betreft de kern van de situatie waarin we terecht zijn gekomen. We hebben de markt zijn werk laten doen, maar omdat we de vraag niet kunnen betalen, hebben we plafonds geïntroduceerd. Dat betekent dat vraag en aanbod niet bij elkaar komen, maar dat de vraag wordt afgetopt op het niveau van de plafonds. Dat is al minder dan de markt in vrije werking zou hebben opgeleverd. En dit is gebaseerd op ‘normale’ omstandigheden en niet voor bijzondere situaties zoals een pandemie. Daarmee is het logisch dat de capaciteit van bijvoorbeeld IC-bedden nu onvoldoende blijkt te zijn. En het duurt te lang om via het marktmechanisme een hoger aanbod te creëren. Daarmee is wat mij betreft de marktwerking niet de schuldige, dit hadden we kunnen voorzien en dat bleek ook tijdens de grieppandemie in 2018. Maar wat is dan de oplossing?

Het afschaffen van de marktwerking is wat mij betreft niet de oplossing. We hebben gezien dat wachtlijsten zijn verkleind, we beter de kosten kunnen beheersen en via benchmarks beter de kwaliteit en kosten met elkaar in verband kunnen brengen. Mijn conclusie is dat de zorg niet altijd door de markt kan worden gereguleerd en er, net als Keynes in 1936 al schreef, in bijzondere omstandigheden de overheid een interventie moet plegen. Wat mij betreft is dat een flexibele schil bovenop de reguliere capaciteit. Te denken valt aan een systeem van reservisten bestaande uit artsen en verpleegkundigen die met pensioen zijn gegaan of een andere keuze in hun loopbaan hebben gemaakt. Door hen jaarlijks te trainen en hun registratie actueel te houden, zijn zij inzetbaar om een piek beter op te vangen. En juist dit deel moet buiten de werking van de markt worden gehouden en door de overheid worden ingezet bij een volgende pandemie. Dan kan de marktwerking met daarin de juiste prikkels (lees kwaliteit en preventie) onder normale omstandigheden zijn goede werk doen.

Ik kijk uit naar de partijprogramma’s en de partijen die een gedurfde wijziging van het huidige zorgstelsel willen en kunnen doorvoeren. De huidige concept partijprogramma’s laten zich tot op heden voornamelijk uit in algemeenheden over de zorg, terwijl de huidige pandemie aantoont dat er op het gebied van zorg lef nodig is van de politiek en niet uitsluitend oneliners en kortetermijnoplossingen.