Toezichtsverhalen De prikkels van passende zorg

DE PRIKKELS VAN PASSENDE ZORG

Zorg leveren omdat die effectief het welzijn van de patiënt verbetert en investeren in gezondheid en preventie. Daartoe roept de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) samen met het Zorginstituut op in het advies ‘Samenwerken aan passende zorg: de toekomst is nú’. Passende zorg vraagt om veranderingen in het huidige zorgstelsel. En die mogelijkheden zijn er.

De druk op de gezondheidszorg wordt steeds groter, het tekort aan personeel en middelen groeit. Om te voorkomen dat de zorg in de toekomst onbetaalbaar wordt, is een andere organisatie van zorg nodig. Alleen zorg bieden die bijdraagt aan het functioneren van mensen en hun kwaliteit van leven, dat moet het uitgangspunt zijn. Zorg leveren omdat het nodig is, niet omdat het kan. En die zorg komt tot stand in overleg met de patiënt: welke zorg draagt het meeste bij aan het persoonlijke welzijn? Het gaat daarbij niet over ziekte, wel over gezondheid en preventie. Het is de juiste zorg op de juiste plek en gaat daarmee over de domeinen en sectoren heen. In ons advies beschrijven we hoe het verlenen van passende zorg de stijgende kosten kan remmen, zodat de zorg ook in de toekomst goed, toegankelijk en betaalbaar blijft. We zien veel zaken uit het advies terug in de verkiezingsprogramma’s van politieke partijen. Dat is belangrijk. Alleen samen kunnen we handen en voeten geven aan toekomstbestendige zorg. In dit artikel reflecteren we op enkele thema’s die in alle verkiezingsprogramma’s aandacht krijgen.

Veranderingen binnen huidig zorgstelsel

In Nederland kennen we een zorgstelsel van gereguleerde marktwerking. Het is een stelsel dat gebaseerd is op solidariteit, met private zorgaanbieders, keuzevrijheid, concurrentieprikkels, vraag en aanbod. De overheid heeft regels gesteld die ertoe leiden dat de zorg voor iedereen toegankelijk en betaalbaar is. Dat juiste, relevante en vergelijkbare informatie over zorg en over polissen beschikbaar en vindbaar is. En dat de kwaliteit van zorg goed blijft. Bijna alle politieke partijen pleiten voor minder marktwerking, meer sturing op kwaliteit en een vermindering van de productieprikkel. De wijze waarop deze standpunten precies invulling krijgen verschilt per partij.

In onze Stand van de zorg1 geven ook wij aan dat veranderingen nodig zijn. Maar wel veranderingen die zo veel mogelijk passen binnen het huidige zorgstelsel. Het wijzigen van het stelsel kost namelijk veel tijd en energie en het huidige stelsel kent ook veel goede kanten, zoals de solidariteit. Daarnaast zijn er ook binnen dit stelsel mogelijkheden om de organisatie van zorg te verbeteren: door het verminderen van de productieprikkel in de bekostiging, het vergroten van de overheidssturing op gegevensuitwisseling en het aanpassen van de risicoverevening.

Regionale samenwerking

De huidige regeringspartijen noemen samenwerken in de regio als belangrijke en wenselijke ontwikkeling. Maar wat betekent dit nu concreet, en zijn we er niet al mee bezig? We zien dat de grenzen tussen organisaties en domeinen vervagen door de veranderingen in de zorg en de beweging naar de juiste zorg op de juiste plek. In ons advies zeggen wij dat het onvoldoende is om alleen de eigen bedrijfsvoering op orde te hebben: 'Zorgbestuurders moeten tegenwoordig ook de aanvoerders zijn van een veranderagenda in de regio. Hoog op deze agenda staat de opdracht om zorg op regionaal niveau te organiseren, in samenwerking met anderen.'2 Wij zien al een aantal veelbelovende regionale initiatieven om meer passende zorg te realiseren. Wat we ook zien, is dat in andere regio’s dergelijke initiatieven moeizaam of nog niet van de grond komen.3 Op korte termijn starten wij met het monitoren van regiobeelden en gemaakte afspraken. Van zorgaanbieders en zorgverzekeraars verwachten we dat zij hun aandeel leveren bij de beweging naar passende zorg.

Omzet is een belangrijk sturingsmechanisme voor iedere zorgorganisatie. Dat schuurt soms met de bredere visie en regionale opgave waar zorgaanbieders samen met zorgverzekeraars, zorgkantoren, overheden of welzijnsorganisaties voor staan. De benodigde veranderingen om zorg op langere termijn in de regio toegankelijk en betaalbaar te houden, kunnen de groei van organisaties tegenhouden of de omzet zelfs laten krimpen. Voor goede regionale samenwerking ten gunste van passende zorg zijn daarom duidelijke afspraken nodig tussen alle betrokken partijen. Niet alleen over de zorginhoud en de toekomst van het zorgpersoneel, maar juist ook over de financiering en contractvormen op korte en langere termijn. De kennis en expertise van financials in de zorg zijn hiervoor essentieel. Evenals voor het formuleren en doorzetten van afspraken over de coördinatie van zorg en de verdeling van financiële middelen.

Andere bekostiging van zorg

Financiële drijvers veroorzaken nogal eens tegenstrijdige belangen. Waar een zorgverzekeraar de premie vooral laag wil houden, zal een zorgorganisatie de inkomsten juist hoog willen houden om kwaliteitszorg te kunnen bieden. Dit wordt een probleem als deze prikkels niet in dienst staan van patiënten en verzekerden. Bijvoorbeeld als winsten, omzetten en marktaandelen centraal komen te staan in het denken en handelen.

Door de bekostigingsregels anders vorm te geven, ontstaan ook andere prikkels. Wat nu als zorgverzekeraars in de risicoverevening beloond worden voor gezondere verzekerden? Dan zou investeren in gezondheid lonen en preventie een goede investering zijn. Wat nu als zorgaanbieders samen bekostigd worden voor de gezondheidswinst van een patiënt? Dan kan samen beslissen, preventie of innovatie lonen. Zelfs als dit leidt tot minder behandelingen en daarmee tot omzet- of inkomensverlies bij één van de zorgaanbieders.

Ook de politiek ziet deze mogelijkheden, en pleit bijvoorbeeld voor betaling op basis van uitkomsten van zorg of betaling voor beschikbaarheid. In ons advies geven we een aanzet welke bekostigingsvormen wij vinden passen bij welke zorg.

Oproep

Simpel zijn al deze veranderingen niet. Er zijn veel gesprekken nodig om de complexe dynamiek in de zorg te doorgronden en te komen tot betere regels die zorgen dat iedere partij handelt op basis van één gelijkgericht doel: goede zorg leveren aan de patiënt.

We hebben stevige uitdagingen in de zorg en de wens tot verandering is groot. Het zorgstelsel is zo complex dat geen enkele oplossing eenvoudig is. Daarom zoeken we mensen die met ons mee willen denken over alle ontwikkelingen naar meer passende zorg. In enquêtes, maar soms ook in webinars of werkgroepen. Mocht u hierin geïnteresseerd zijn, laat dan vooral van u horen door te mailen naar info@nza.nl met 'Meedenken passende zorg' als onderwerp.

1 Stand van de Zorg: https://magazines.nza.nl/standvandezorg/2020/12/stand-van-de-zorg-2020

2/3 Advies 'Samenwerken aan passende zorg: de toekomst is nú': https://puc.overheid.nl/nza/doc/PUC_624559_22/1/ (blz. 60).