ปราชญ์แห่งแม่ฮ่องสอน พ.ศ. ๒๕๖๒-๒๕๖๓

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน พ.ศ. ๒๕๖๒-๒๕๖๓

นิ​ิโลบล วิ​ิมลสิ​ิทธิ​ิชั​ัย ธรรศ ศรี​ีรั​ัตนบั​ัลล์​์ หนั​ังสื​ือเล่​่มนี้​้�ได้​้รั​ับการสนั​ับสนุ​ุนจาก

โครงการมหาวิ​ิทยาลั​ัยราชภั​ัฏเพื่​่�อการพั​ัฒนาท้​้องถิ่​่�น มหาวิ​ิทยาลั​ัยราชภั​ัฏเชี​ียงใหม่​่

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน เป็​็นที่​่�ตั้​้�งของชุ​ุมชนชาวไทใหญ่​่ที่​่�มี​ีความเก่​่าแก่​่หลายแห่​่ง เช่​่น บ้​้านปางหมู​ู เมื​ืองแม่​่ฮ่​่องสอน เมื​ืองปาย เมื​ืองขุ​ุนยวม ส่​่งผลให้​้พื้​้�นที่​่�ดั​ังกล่​่าว เป็​็นแหล่​่งรวมองค์​์ความรู้​้�ทั้​้�งด้​้าน ศิ​ิลปะ วั​ัฒนธรรม ภู​ูมิ​ิปั​ัญญา ของชาวไทใหญ่​่ ซึ่​่�ง เป็​็นมรดกอั​ันทรงคุ​ุณค่​่าที่​่�สื​ืบทอดกั​ันมาจากรุ่​่�นสู่​่�รุ่​่�น เป็​็นสิ่​่�งสะท้​้อนประวั​ัติ​ิศาสตร์​์ สภาพภู​ูมิ​ิศาสตร์​์ วิ​ิธี​ีคิ​ิด และความเจริ​ิญรุ่​่�งเรื​ืองทางปั​ัญญาของชุ​ุมชน องค์​์ความรู้​้� ดั​ังกล่​่าว เกิ​ิดขึ้​้�นจากความพยายามปรั​ับตั​ัวให้​้สามารถอยู่​่�ร่​่วมกั​ับธรรมชาติ​ิ หรื​ือ ปรั​ับตั​ัวให้​้สอดคล้​้องกั​ับสภาวะแวดล้​้อมด้​้านต่​่าง ๆ ได้​้อย่​่างเหมาะสม เป็​็น องค์​์ความรู้​้�ที่​่�ถู​ูกรั​ังสรรค์​์ขึ้​้�นจากการสั่​่�งสมประสบการณ์​์ของคนในพื้​้�นที่​่�จากรุ่​่�น สู่​่�รุ่​่�น ผ่​่านการลองผิ​ิดลองถู​ูก การแลกเปลี่​่�ยนความรู้​้�และประสบการณ์​์ระหว่​่างกั​ัน จึ​ึงทำำ� ให้​้ เ ป็​็ น ชุ​ุ ด ความรู้​้�ที่​่� มี​ีลั​ั ก ษณะเฉพาะ มี​ีความเหมาะสมต่​่ อ พื้​้� น ที่​่� นั้​้� น ๆ มี​ีประสิ​ิ ทธิ​ิ ภ าพและประสิ​ิ ทธิ​ิ ผ ลในการดำำ� เนิ​ิ น การ มี​ีการพั​ั ฒ นาปรั​ั บปรุ​ุ ง ให้​้ เหมาะสมกั​ับยุ​ุคสมั​ัยอย่​่างต่​่อเนื่​่�อง ในอดี​ีต การถ่​่ายทอดศิ​ิลปะ วั​ัฒนธรรม และภู​ูมิ​ิปั​ัญญา ของชาวไทใหญ่​่อาศั​ัย การถ่​่ายทอดจากบรรพบุ​ุรุษุ ผู้​้�รู้​้� หรื​ือบุ​ุคคลในสั​ังคมจากรุ่​่�นสู่​่�รุ่​่�น เป็​็นการเรี​ียนรู้​้�จาก การบอกเล่​่า การลงมื​ือปฏิ​ิบัติั โิ ดยสาธิ​ิตวิธี​ีก ิ าร ตลอดจนการบั​ันทึ​ึกเป็​็นลายลั​ักษณ์​์ อั​ักษรลงในทรั​ัพยากรรู​ูปแบบต่​่าง ๆ เช่​่น คั​ัมภี​ีร์​์ใบลาน พั​ับสา สมุ​ุดข่​่อย เป็​็นต้​้น ผู้​้�สื​ืบทอดภู​ูมิ​ิปั​ัญญาหรื​ือผู้​้�มี​ีบทบาทด้​้านศิ​ิลปะและวั​ัฒนธรรม นอกจากจะทำำ� หน้​้าที่​่�ตามภู​ูมิ​ิรู้​้�ของตนแล้​้ว หลายท่​่านยั​ังทำำ�หน้​้าที่​่�ถ่​่ายทอดองค์​์ความรู้​้�ของตน ให้​้แก่​่ชนรุ่​่�นหลั​ัง เพื่​่�อให้​้เกิ​ิดความต่​่อเนื่​่�องทางวั​ัฒนธรรม ความคิ​ิด อั​ันจะนำำ�ไป สู่​่�การต่​่อยอดทางปั​ัญญาเพื่​่�อพั​ัฒนา “บ้​้านและเมื​ือง” ซึ่​่�งเป็​็นถิ่​่�นเกิ​ิดให้​้วั​ัฒนา สื​ืบไป ท่​่านเหล่​่านี้​้�เป็​็นทั้​้�ง “ปราชญ์​์ชาวบ้​้าน” และ “ครู​ูภู​ูมิ​ิปั​ัญญาท้​้องถิ่​่�น” เป็​็น บุ​ุคคลที่​่�ทรงคุ​ุณค่​่าและเป็​็นขุ​ุมทรั​ัพย์​์ทางปั​ัญญาของสั​ังคม แต่​่ทว่​่า ด้​้วยปราชญ์​์ แต่​่ละท่​่านมี​ีประสบการณ์​์ในการสั่​่�งสมความรู้​้�ที่​่�แตกต่​่างกั​ัน ทำำ�ให้​้องค์​์ความรู้​้�ของ ปราชญ์​์แต่​่ละท่​่านจะมี​ีลั​ักษณะเฉพาะตน หรื​ือมี​ี “เทคนิ​ิค” หรื​ือ “เคล็​็ดลั​ับ” ซึ่​่�ง เป็​็นหั​ัวใจสำำ�คั​ัญของงานศิ​ิลปวั​ัฒนธรรม หรื​ือภู​ูมิ​ิปั​ัญญาแต่​่ละประเภท อย่​่างไรก็​็ดี​ี การถ่​่ายทอดองค์​์ความรู้​้�จากปราชญ์​์ชาวบ้​้านนั้​้�นมี​ีความจำำ�เพาะ ส่​่งผลให้​้องค์​์ ความรู้​้�บางประเภทสู​ูญหายไปพร้​้อมกั​ับผู้​้�รู้​้� หรื​ือไม่​่อาจสื​ืบทอดและนำำ�มาใช้​้ได้​้ ทั้​้�งหมด โครงการ การพั​ัฒนาระบบฐานข้​้อมู​ูลปราชญ์​์ชาวบ้​้านในพื้​้�นที่​่�ตำำ�บลปางหมู​ู อ.เมื​ือง จ.แม่​่ฮ่​่องสอน และ โครงการปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน ปี​ี ๒: การจั​ัดการ ความรู้​้�ปราชญ์​์ชาวบ้​้านในพื้​้�นที่​่�จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน และจั​ัดทำำ�หนั​ังสื​ือ ปราชญ์​์ แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน พ.ศ. ๒๕๖๒-๒๕๖๓ ภายใต้​้โครงการยุ​ุทธศาสตร์​์มหาวิ​ิทยาลั​ัย ราชภั​ัฏเพื่​่�อการพั​ัฒนาท้​้องถิ่​่�น มหาวิ​ิทยาลั​ัยราชภั​ัฏเชี​ียงใหม่​่ ได้​้ดำำ�เนิ​ินกิ​ิจกรรมใน

การรวบรวมองค์​์ความรู้​้�จากปราชญ์​์ชาวบ้​้าน โดยมี​ีวั​ัตถุ​ุประสงค์​์เพื่​่�อเก็​็บรวบรวม ข้​้อมู​ูลอย่​่างเป็​็นระบบ และสร้​้างสื่​่อ� ส่​่งเสริ​ิมการอนุ​ุรักษ์ ั ศิ์ ลิ ปะและวั​ัฒนธรรมท้​้องถิ่​่น� โดยดำำ�เนิ​ินการตั้​้�งแต่​่ พ.ศ. ๒๕๖๒ เป็​็นต้​้นมา และได้​้จั​ัดทำำ�หนั​ังสื​ือ “ปราชญ์​์แห่​่ง แม่​่ฮ่​่องสอน พ.ศ. ๒๕๖๒-๒๕๖๓” เพื่​่�อนำำ�เสนอข้​้อมู​ูลเกี่​่�ยวกั​ับปราชญ์​์ชาวบ้​้าน และเพื่​่�อประกาศเกี​ียรติ​ิคุณ ุ ของปราชญ์​์ชาวบ้​้านที่​่มี​ีบทบ � าทในการอนุ​ุรักษ์ ั ์ สื​ืบสาน ต่​่อยอด และถ่​่ายทอดองค์​์ความรู้​้�ด้​้านศิ​ิลปะและวั​ัฒนธรรม จำำ�นวน ๒๒ ท่​่าน ได้​้แก่​่ ๑. พ่​่อครู​ูจะเรซอ ๒. พ่​่อครู​ูมนั​ัส เขื่​่�อนแก้​้ว ๓. พ่​่อครู​ูสมั​ัคร สุ​ุขศรี​ี ๔. พ่​่อครู​ูออหว่​่า สุ​ุทั​ันตะ ๕. พ่​่อครู​ูสุ​ุทั​ัศน์​์ สิ​ินธพทอง ๖. พ่​่อครู​ูหนุ่​่�ม โสภา ๗. แม่​่ครู​ูสุ​ุมิ​ิตร รุ่​่�งกมลวิ​ิฉาย ๘. แม่​่ครู​ูสี​ีดา ทาคำำ�มา ๙. แม่​่ครู​ูมะลิ​ิวั​ัลย์​์ รณะบุ​ุตร ๑๐. แม่​่ครู​ูปั๋​๋�น พงษ์​์วดี​ี ๑๑. แม่​่ครู​ูเสาวลั​ักษณ์​์ มุ่​่�งเจริ​ิญ ๑๒. แม่​่ครู​ูเรี​ียงสอน แกงสู​ูง ๑๓. พระครู​ูปลั​ัดอภิ​ิวั​ัฒน์​์ อิ​ินฺ​ฺทวณฺ​ฺโณ ๑๔. พ่​่อครู​ูจะเรอ่​่อน ๑๕. พ่​่อครู​ูประเสริ​ิฐ ประดิ​ิษฐ์​์ ๑๖. พ่​่อครู​ูส่​่างคำำ� จางยอด ๑๗. พ่​่อครู​ูอิ​ินสม ธิ​ิโน ๑๘. พ่​่อครู​ูโต ทองดี​ี ๑๙. พ่​่อครู​ูสมบั​ัติ​ิ บุ​ุญสุ​ุข ๒๐. แม่​่ครู​ูคนึ​ึงหา สุ​ุภานั​ันท์​์ ๒๑. แม่​่ครู​ูละบู​ูรณ์​์ อะริ​ิยะ ๒๒. แม่​่ครู​ูจั​ันทร์​์ฟอง มู​ูลดำำ� ข้​้อมู​ูล องค์​์ความรู้​้� และประสบการณ์​์ ของปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอนทุ​ุกท่​่าน เป็​็นมรดกทางวั​ัฒนธรรมและภู​ูมิ​ิปั​ัญญาที่​่�ทรงคุ​ุณค่​่า พร้​้อมที่​่�จะนำำ�เสนอและ ถ่​่ า ยทอดจากรุ่​่�นสู่​่�รุ่​่�น และหวั​ั ง เป็​็ น อย่​่ า งยิ่​่� ง ว่​่ า จะนำำ� ไปสู่​่�การประยุ​ุ กต์​์ ใช้​้ ใ ห้​้ เหมาะสมกั​ับวิ​ิถี​ีการดำำ�เนิ​ินชี​ีวิ​ิตในสั​ังคมปั​ัจจุ​ุบั​ัน ตลอดถึ​ึงการต่​่อยอดสร้​้างสรรค์​์ นวั​ัตกรรมทางสั​ังคมและวั​ัฒนธรรม เพื่​่�อพั​ัฒนาสั​ังคมไทยอย่​่างยั่​่�งยื​ืนสื​ืบไป

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน

สารบั​ัญ อครู​ูจะเรซอ 6 พ่​่ปราชญ์​์ ด้​้านการฮอลิ่​่�ก (อ่​่านธรรมภาษาไทใหญ่​่) อครู​ูมนั​ัส เขื่​่�อนแก้​้ว (ครู​ูบึ้​้�ง ม่​่านคำำ�) 10 พ่​่ปราชญ์​์ ด้​้านนาฏศิ​ิลป์​์ไทใหญ่​่ อครู​ูสมั​ัคร สุ​ุขศรี​ี (พ่​่อเฒ่​่าซอน) 14 พ่​่ปราชญ์​์ ด้​้านการฉลุ​ุลายศิ​ิลปะไทใหญ่​่ อครู​ูออหว่​่า สุ​ุทั​ันตะ (จะเรออหว่​่า) 18 พ่​่ปราชญ์​์ ด้​้านการทำำ�ตุ​ุงตำำ�ข่​่อนขนาดใหญ่​่ อครู​ูสุ​ุทั​ัศน์​์ สิ​ินธพทอง 22 พ่​่ปราชญ์​์ ด้​้านศิ​ิลปะการแสดง การก้​้าแลว-ก้​้าลาย หรื​ือ การฟ้​้อนดาบ-ฟ้​้อนเชิ​ิง

อครู​ูหนุ่​่�ม โสภา 26 พ่​่ปราชญ์​์ ด้​้านการประกอบอาหารไทใหญ่​่ ครู​ูสุ​ุมิ​ิตร รุ่​่�งกมลวิ​ิฉาย 30 แม่​่ ปราชญ์​์ด้​้านการทำำ�ขนมไทใหญ่​่ ครู​ูสี​ีดา ทาคำำ�มา 34 แม่​่ ปราชญ์​์ด้​้านการประดิ​ิษฐ์​์อุ๊​๊�บเจ้​้าพารา ครู​ูมะลิ​ิวั​ัลย์​์ รณบุ​ุตร 38 แม่​่ ปราชญ์​์ด้​้านการประดิ​ิษฐ์​์ใบตอง ครู​ูปั๋​๋�น พงษ์​์วดี​ี 40 แม่​่ ปราชญ์​์ด้​้านการประดิ​ิษฐ์​์เครื่​่�องสั​ักการะ จากกระดาษและผ้​้า

ครู​ูเสาวลั​ักษณ์​์ มุ่​่�งเจริ​ิญ 44 แม่​่ ปราชญ์​์ด้​้านการหี​ีบน้ำำ��มั​ันงา ครู​ูเรี​ียงศร แกงสู​ูง 48 แม่​่ ปราชญ์​์ด้​้านการตั​ัดและปั​ักเสื้​้�อสตรี​ี ไทใหญ่​่ ปลั​ัดอภิ​ิวั​ัฒน์​์ อิ​ินฺ​ฺทวณฺ​ฺโณ 52 พระครู​ู ปราชญ์​์ด้​้านการสื​ืบสานความเชื่​่�อ และพิ​ิธี​ีกรรมไตโบราณ

อครู​ูจะเรอ่​่อน 56 พ่​่ปราชญ์​์ ด้​้านการฮอลิ่​่�กและเฮ็​็ดกวามไต อครู​ูประเสริ​ิฐ ประดิ​ิษฐ์​์ 60 พ่​่ปราชญ์​์ ด้​้านการอนุ​ุรั​ักษ์​์และสื​ืบสานประวั​ัติ​ิศาสตร์​์ และวั​ัฒนธรรมไต

อครู​ูส่​่างคำำ� จางยอด 64 พ่​่ปราชญ์​์ ด้​้านการฟ้​้อนนกกิ​ิงกะหล่​่า อครู​ูอิ​ินสม ธิ​ิโน 68 พ่​่ปราชญ์​์ ด้​้านการสร้​้างเจดี​ีย์​์และ งานศิ​ิลปกรรมทางศาสนา

อครู​ูโต ทองดี​ี 72 พ่​่ปราชญ์​์ ด้​้านพิ​ิธี​ีกรรมท้​้องถิ่​่�น อครู​ูสมบั​ัติ​ิ บุ​ุญสุ​ุข 74 พ่​่ปราชญ์​์ ด้​้านการทำำ�เครื่​่�องเงิ​ินเครื่​่�องทองแบบไต ครู​ูคนึ​ึงหา สุ​ุภานั​ันท์​์ 78 แม่​่ ปราชญ์​์ด้​้านการสร้​้างสรรค์​์งานหั​ัตถกรรม ครู​ูละบู​ูรณ์​์ อะริ​ิยะ 82 แม่​่ ปราชญ์​์ด้​้านการสานกุ​ุบไต ครู​ูจั​ันทร์​์ฟอง มู​ูลดำำ� (แม่​่หน้​้อย) 84 แม่​่ ปราชญ์​์ด้​้านการทอผ้​้าจี​ีวรห่​่มพระพุ​ุทธรู​ูป (ส่​่างกานเจ้​้าพารา)

ปราชญ์​์ ด้แห่​่้างแม่​่นการฮอลิ่​่� ก 6 ปราชญ์​์ ฮ่​่องสอน

พ่​่อครู​ูจะเรซอ ปราชญ์​์ด้​้านการฮอลิ่​่�ก (อ่​่านธรรมภาษาไทใหญ่​่) พ่​่อครู​ูจะเรซอ เกิ​ิดที่​่�บ้​้านเลา เมื​ืองกุ๋​๋�นเหง รั​ัฐฉาน สาธารณรั​ัฐแห่​่งสหภาพเมี​ียนมาร์​์ เมื่​่�อพุ​ุทธศั​ักราช ๒๔๙๒ เมื่​่� อ อายุ​ุ ๑๓ ปี​ี ได้​้ บ รรพชาเป็​็ นส ามเณรที่​่� วั​ัดบ้​้านเลา เมื​ืองกุ๋​๋�นเหง และได้​้ศึ​ึกษาพระปริ​ิยั​ัติ​ิธรรม และศึ​ึกษาอั​ักษรไทใหญ่​่ (ลิ่​่ก� ไต) โดยมี​ีเจ้​้าสล่​่าซอหนั่​่�นติ๊​๊� เป็​็นผู้​้�สอน ต่​่อมาได้​้ศึ​ึกษาวิ​ิธี​ีการฮอลิ่​่�ก จากหวุ​ุนเจ้​้า จะเรโพยไฮ วั​ัดโพยไฮ เมื​ืองกุ๋​๋�นเหง และเมื่​่�ออายุ​ุ ๑๘ ปี​ี ได้​้ลาสิ​ิกขา เพื่​่�อออกมาใช้​้ชี​ีวิ​ิตฆราวาส

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 7

“เราเป็​็นจะเร เราต้​้องมี​ีศี​ีลห้​้า ต้​้องมี​ีสั​ัจจะ” คนไทใหญ่​่ นิ​ิยมฟั​ังธรรม (ถ่​่อมลิ่​่�ก) ซึ่​่�งเป็​็นบทร้​้อยกรองที่​่�แต่​่งโดย ครู​ูหมอลิ่​่�กไต หรื​ือปราชญ์​์ชาวไทใหญ่​่ เช่​่น เจ้​้ากางเสอ เจ้​้ากอหลี่​่� เจ้​้าหน่​่อคำำ� เจ้​้าบอระแคะ ฯลฯ การฟั​ังธรรมในโอกาสสำำ�คัญต่ ั า่ ง ๆ เช่​่น ขึ้​้�นบ้​้านใหม่​่ งานปอยส่​่างลอง งานปอยถ่​่อมลิ่​่�ก งานศพ เจ้​้าภาพจะเชิ​ิญ “จะเร” หมายถึ​ึง บุ​ุคคลผู้​้�มี​ีความรู้​้�ทางอั​ักษรศาสตร์​์ที่​่�มี​ี ความชำำ�นาญในการอ่​่านบทร้​้อยกรองและมี​ีน้ำำ��เสี​ียงไพเราะ มาทำำ�หน้​้าที่​่�อ่​่านธรรม หรื​ือ “ฮอลิ่​่�ก” โดยตำำ�แหน่​่ง “จะเร” เป็​็นตำำ�แหน่​่งทางศาสนาที่​่�คนในสั​ังคมไทใหญ่​่ ให้​้ความนั​ับถื​ือ เนื่​่�องจากเป็​็นผู้​้�ทำำ�หน้​้าที่​่�ถ่​่ายทอดพระธรรมคำำ�สอนของพระพุ​ุทธเจ้​้า พ่​่อครู​ูจะเรซอ ได้​้เริ่​่�มทำำ�หน้​้าที่​่�จะเรเมื่​่�ออายุ​ุ ๒๘ ปี​ี โดยครั้​้�งแรกได้​้ฮอลิ่​่�กเรื่​่�อง “เจ้​้าโหว่​่ยสั​ันตะหร่​่า” หรื​ือมหาเวสสั​ันดรชาดก ตามคำำ�อาราธนาของผู้​้�ถื​ืออุ​ุโบสถศี​ีล ในช่​่วงเทศกาลเข้​้าพรรษา หลั​ังจากนั้​้�นได้​้ทำำ�หน้​้าที่​่�จะเรเรื่​่�อยมาจนถึ​ึงปั​ัจจุ​ุบั​ัน พ่​่อครู​ู จะเรซอ มี​ีคุ​ุณลั​ักษณะพิ​ิเศษในการฮอลิ่​่�ก คื​ือ มี​ีการออกเสี​ียงอั​ักขระที่​่�ถู​ูกต้​้องชั​ัดเจน เสี​ียงดั​ังฟั​ังชั​ัด มี​ีแก้​้วเสี​ียงที่​่�ดี​ี ด้​้วยเหตุ​ุนี้​้�จึ​ึงได้​้รั​ับเชิ​ิญให้​้ไปฮอลิ่​่�กในงานสำำ�คั​ัญต่​่าง ๆ ทั้​้�งในพื้​้�นที่​่�เมื​ืองกุ๋​๋�นเหง และเมื​ืองอื่​่�น ๆ เช่​่น เมื​ืองหมู่​่�เจ้​้ เมื​ืองน้ำำ��คำำ� เมื​ืองสู้​้� เมื​ืองจ๋​๋าง เป็​็นต้​้น ด้​้วยความรู้​้�ทางอั​ักษรศาสตร์​์ประกอบกั​ับความสามารถในการเขี​ียนและ คั​ั ด ลอกคั​ั มภี​ีร์​์ ธ รรมได้​้ อ ย่​่ า งงดงาม จึ​ึงมั​ั ก ได้​้ รั​ั บ ความไว้​้ ว างใจให้​้ เ ป็​็ น ผู้​้�คั​ั ด ลอก พระธรรม (ลิ่​่�ก) ลงในพั​ับสาด้​้วย

8 ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน

พุ​ุทธศั​ักราช ๒๕๓๓ พ่​่อครู​ูจะเรซอ พร้​้อมด้​้วย จะเร ปั่​่�นตะวะ เมื​ืองปางโหลง จะเรออ บ้​้านทรายขาว ได้​้เดิ​ินทาง จากรั​ัฐฉาน สาธารณรั​ัฐแห่​่งสหภาพเมี​ียนมาร์​์ เข้​้ามายั​ัง จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่อ่ งสอน ประเทศไทย โดยมี​ีจุ​ุดประสงค์​์เพื่​่�อเข้​้ามา ท่​่องเที่​่�ยวและได้​้นำำ�พั​ับลิ่​่�ก (คั​ัมภี​ีร์​์ธรรม) เข้​้ามาจำำ�หน่​่ายใน พื้​้�นที่​่�เมื​ืองแม่​่ฮ่​่องสอนด้​้วย โดยเข้​้ามาพั​ักที่​่�วั​ัดปางหมู​ู ตำำ�บล ปางหมู​ู อำำ�เภอเมื​ือง จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่อ่ งสอน ต่​่อมาภายหลั​ังพ่​่อครู​ู จะเรซอ ได้​้ตั​ัดสิ​ินใจย้​้ายมาพำำ�นั​ักในพื้​้�นที่​่�เมื​ืองแม่​่ฮ่​่องสอน เป็​็นการถาวร โดยปั​ัจจุ​ุบั​ันพั​ักอยู่​่�ที่​่�บ้​้านนาสร้​้อยแสง ตำำ�บล ปางหมู​ู อำำ�เภอเมื​ือง จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน นั​ับตั้​้�งแต่​่พ่​่อครู​ูจะเรซอ ได้​้เข้​้ามาพำำ�นั​ักในพื้​้�นที่​่�เมื​ือง แม่​่ฮ่​่องสอน ได้​้ทำำ�หน้​้าที่​่� “จะเร” ฮอลิ่​่�กในพิ​ิธี​ีกรรมสำำ�คั​ัญ ต่​่าง ๆ และได้​้ทำำ�การถ่​่ายทอดองค์​์ความรู้​้�ด้​้านการฮอลิ่​่�กให้​้ แก่​่ผู้​้�ที่​่�สนใจ ทั้​้�งที่​่�เข้​้ามาขอศึ​ึกษาทั้​้�งในลั​ักษณะรายบุ​ุคคล และหมู่​่�คณะ เช่​่น - ถ่​่ า ยทอดความรู้​้�เกี่​่� ย วกั​ั บก ารฮอลิ่​่� ก ให้​้ แ ก่​่ ผู้​้� สนใจ ในพื้​้�นที่​่� อำำ�เภอเมื​ือง และอำำ�เภอขุ​ุนยวม จั​ังหวั​ัด แม่​่ ฮ่​่ อ งสอน และถ่​่ า ยทอดความรู้​้�เรื่​่� อ งการฮอลิ่​่� ก ณ วั​ัดติ​ิยะสถาน อำำ�เภอแม่​่แตง จั​ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ - ทำำ�หน้​้าที่​่�อ่​่านคั​ัมภี​ีร์​์ และให้​้ความรู้​้�แก่​่นั​ักวิ​ิชาการที่​่� ศึ​ึกษาเกี่​่�ยวกั​ับอั​ักษรศาสตร์​์ วรรณกรรม พุ​ุทธศาสนา และประวั​ัติ​ิศาสตร์​์ไทใหญ่​่ ทั้​้�งในและต่​่างประเทศ พ่​่อครู​ูจะเรซอ กล่​่าวว่​่า การเป็​็นจะเรที่​่�ดี​ีต้​้องยึ​ึดมั่​่�นใน ศี​ีลห้​้า และต้​้องมี​ีสั​ัจจะ เพราะจะเรต้​้องทำำ�หน้​้าที่​่�ถ่​่ายทอด พระธรรมคำำ�สอนของพระพุ​ุทธเจ้​้า ดั​ังนั้​้�นจึ​ึงต้​้องยึ​ึดมั่​่�นใน ทาน ศี​ีล ภาวนา นอกจากนี้​้� ค วรมี​ีความรู้​้� ความเข้​้ า ใจ เกี่​่�ยวกั​ับลิ่​่�ก หรื​ือเนื้​้�อหาของคั​ัมภี​ีร์​์ประเภทต่​่าง ๆ ดั​ังนี้​้� ๑. จะเรต้​้องมี​ีความรู้​้�อย่​่างลึ​ึกซึ้​้�งเกี่​่�ยวกั​ับเนื้​้�อหาของ คั​ั มภี​ีร์​์ ที่​่� จ ะต้​้ อ งอ่​่ า น เมื่​่� อ จะเรมี​ีความเข้​้ า ใจอย่​่ า งลึ​ึกซึ้​้� ง จะช่​่วยให้​้สามารถถ่​่ายทอดให้​้ผู้​้�ฟั​ังเข้​้าใจได้​้ดี​ียิ่​่�งขึ้​้�น ๒. จะเรต้​้องมี​ีความรู้​้�ในทำำ�นองบทร้​้อยกรองที่​่�ใช้​้ใน การแต่​่งคั​ัมภี​ีร์​์ เนื่​่�องจากผู้​้�แต่​่งแต่​่ละท่​่านมี​ีเทคนิ​ิคที่​่�แตกต่​่าง กั​ัน การทำำ�ความเข้​้าใจทำำ�นองจะทำำ�ให้​้การอ่​่านมี​ีความไพเราะ มากยิ่​่�งขึ้​้�น เช่​่น น้ำำ��กวามเจ้​้ากอหลี่​่� (คั​ัมภี​ีร์ที่์ ่แ� ต่​่งโดยเจ้​้ากอหลี่​่�

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 9

เมื​ืองปั่​่�น) จะมี​ีวรรคตอนและเสี​ียงเอื้​้�อนที่​่�ค่​่อนข้​้างสั้​้�น ต่​่างจากน้ำำ��กวามเจ้​้า หน่​่อคำำ� (คั​ัมภี​ีร์​์ที่​่�แต่​่งโดยเจ้​้าหน่​่อคำำ� เมื​ืองกึ๋​๋�ง) จะมี​ีวรรคตอนและเสี​ียงเอื้​้�อน ที่​่�ค่​่อนข้​้างยาว เป็​็นต้​้น ๓. จะเรควรคำำ�นึ​ึงถึ​ึงความนิ​ิยมของผู้​้�ฟั​ังในแต่​่ละพื้​้�นที่​่� เช่​่น คนไทใหญ่​่ใน เขตเมื​ืองปางโหลง เมื​ืองลายค่​่า นิ​ิยมเสี​ียงเอื้​้�อนยาวๆ (กวามยาว) ส่​่วนคนไทใหญ่​่ ในเขต เมื​ืองปั่​่�น เมื​ืองเกงตอง นิ​ิยมเสี​ียงเอื้​้�อนสั้​้�นๆ (กวามป๊​๊อด) ส่​่วนกรณี​ีคน ไทใหญ่​่ในพื้​้�นที่​่�เมื​ืองแม่​่ฮ่​่องสอน นิ​ิยมทั้​้�ง กวามป๊​๊อด และกวามยาว ๔. จะเรควรพิ​ิจารณาคั​ัดเลื​ือกหั​ัวข้​้อธรรมที่​่�จะใช้​้อ่​่านให้​้เหมาะสมกั​ับ สถานการณ์​์หรื​ืองานประเพณี​ี เช่​่น - งานขึ้​้�นบ้​้านใหม่​่ควรฮอลิ่​่�ก จิ่​่�งต่​่ามู่​่�นี่​่� (จิ​ินดามณี​ี) - งานศพควรฮอลิ่​่�ก สุ​ุต๊​๊ะนิ​ิบป่​่าน สางแคงโกปา - งานกฐิ​ิน ควรฮอลิ่​่�ก ส่​่างกานคำำ� ต่​่านะซากเส่​่ ส่​่างกานกะถิ่​่�ง ๕. เนื่​่�องจากหน้​้าที่​่�จะเร เป็​็นหน้​้าที่​่�ที่​่�มี​ีเกี​ียรติ​ิและได้​้รั​ับการยกย่​่อง จะเร จึ​ึงควรวางตั​ัวให้​้เหมาะสม เช่​่น ไม่​่ส่​่งเสี​ียงดั​ังโหวกเหวก ไม่​่พู​ูดจาหยาบคาย ควรมี​ีความนอบน้​้อมถ่​่อมตน ควรมี​ีกิ​ิริ​ิยาที่​่�สุ​ุภาพ เป็​็นต้​้น พ่​่อครู​ูจะเรซอกล่​่าวว่​่า การได้​้ทำำ�หน้​้าที่​่�จะเร ไม่​่เพี​ียงแต่​่จะเป็​็นสั​ัมมาชี​ีพ แต่​่เป็​็นหน้​้าที่​่�ซึ่​่�งทำำ�ให้​้ตนได้​้สร้​้างกุ​ุศลและบารมี​ี และในฐานะที่​่�เป็​็นจะเรอาวุ​ุโส มี​ีความปรารถนาให้​้มี​ีการสานต่​่อทั้​้�งด้​้านการอ่​่านอั​ักษรไทใหญ่​่และการอ่​่าน ธรรมไทใหญ่​่ ให้​้อยู่​่�คู่​่�กั​ับคนไทใหญ่​่ต่​่อไป โดยส่​่วนตั​ัวแม้​้ว่​่าปั​ัจจุ​ุบั​ันตนจะมี​ีอายุ​ุ กว่​่า ๗๐ ปี​ีแล้​้ว แต่​่ก็​็ตั้​้�งใจจะทำำ�หน้​้าที่​่� “ฮอลิ่​่�ก” จนกว่​่าสั​ังขารจะไม่​่เอื้​้�ออำำ�นวย

ปราชญ์​์ ด้แ้าห่​่นนาฏศิ​ิ ลป์​์ไทใหญ่​่ 10 ปราชญ์​์ งแม่​่ฮ่​่องสอ

พ่​่อครู​ูมนั​ัส เขื่​่�อนแก้​้ว (ครู​ูบึ้​้�ง ม่​่านคำำ�) ปราชญ์​์ด้​้านนาฏศิ​ิลป์​์ไทใหญ่​่

พ่​่อครู​ูมนั​ัส เขื่​่�อนแก้​้ว หรื​ือ ครู​ูบึ้​้�ง ม่​่านคำำ� เป็​็น ชาวอำำ�เภอเมื​ือง จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่อ่ งสอน ผู้​้�เชี่​่�ยวชาญ ด้​้านนาฏศิ​ิลป์​์ไทใหญ่​่ อั​ัตลั​ักษณ์​์สำำ�คั​ัญของชาว ไทใหญ่​่ ในพื้​้�นที่​่�จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 11

ครู​ูบึ้​้ง� เล่​่าว่​่า ตนเริ่​่มต้ � น้ สนใจด้​้านศิ​ิลปะการแสดง ของชาวไทใหญ่​่ มาตั้​้� ง แต่​่ เ ยาว์​์ วั​ั ย ต่​่ อ มาเมื่​่� อ สำำ�เร็​็จการศึ​ึกษา แม้​้ว่​่าจะบรรจุ​ุเข้​้ารั​ับราชการใน สั​ังกั​ัด สำำ�นั​ักงานแรงงานจั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน แต่​่ ด้​้ ว ยความรั​ั ก ในงานนาฏศิ​ิ ล ป์​์ ไ ทใหญ่​่ ตลอดถึ​ึง ศิ​ิลปะการแสดงแขนงต่​่าง ๆ จึ​ึงได้​้ร่​่วมกั​ับเพื่​่�อนที่​่�มี​ี ความสนใจ ศึ​ึกษาและฝึ​ึกซ้​้อม โดยในเบื้​้�องต้​้นได้​้ฝึ​ึก “ก้​้านกกิ​ิงกะหล่​่า” หรื​ือรำำ�นกกิ​ิงกะหล่​่า ต่​่อมาได้​้ ศึ​ึกษาการฟ้​้อนแบบต่​่าง ๆ เช่​่น ฟ้​้อนหม่​่องส่​่วยยี​ี ฟ้​้อนไต จากแม่​่ครู​ูนงคราญ ซึ่​่�งเป็​็น “นางสะมี​ี” หรื​ือช่​่างฟ้​้อน ที่​่�มี​ีชื่​่�อเสี​ียงของจั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน ในขณะนั้​้�น จากความชื่​่�นชอบในงานด้​้านนาฏศิ​ิลป์​์ไทใหญ่​่ และความพยายามในการศึ​ึกษา ค้​้นคว้​้าเพื่​่�อสื​ืบสาน ศิ​ิ ล ปะการแสดงให้​้ ค งอยู่​่�สื​ื บ ไป ราวพุ​ุ ท ธศั​ั ก ราช

๒๕๔๐ ครู​ูบึ้​้�งได้​้ร่​่วมกั​ับเพื่​่�อนตั้​้�งคณะนาฏศิ​ิลป์​์ขึ้​้�น โดยใช้​้ชื่​่อ� ว่​่า “คณะม่​่านคำำ�” และทำำ�การฝึ​ึกซ้อ้ มร่​่วม กั​ับวงดนตรี​ีไทใหญ่​่ นำำ�โดย อาจารย์​์สุ​ุวั​ัฒน์​์ ไม่​่โรยรส หรื​ือครู​ูเล็​็ก และคณะ โดยพยายามศึ​ึกษาเรี​ียนรู้​้� และสื​ืบสานศิ​ิลปะการแสดงที่​่�สะท้​้อนถึ​ึงอั​ัตลั​ักษณ์​์ คนไทใหญ่​่แม่​่ฮ่​่องสอน อาทิ​ิ ๑. การฟ้​้อนไต (รำำ�ไต) ๒. การฟ้​้อนหม่​่องส่​่วยยี​ี ๓. การฟ้​้อนกิ​ิงกะหล่​่า ๔. การฟ้​้อนกลองมองเซิ​ิง ๕. การฟ้​้อนกลองก้​้นยาว นอกจากนี้​้� คณะม่​่านคำำ�ยั​ังพยายามสร้​้างสรรค์​์ งานการแสดงใหม่​่ ๆ ในลั​ักษณะของการต่​่อยอด จากองค์​์ความรู้​้�เดิ​ิม เช่​่น การฟ้​้อนเที​ียน การฟ้​้อน หางนกยู​ูง เป็​็นต้​้น

12 ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอ

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 13

“ครู​ู คื​ือ ผู้​้�ให้​้ ผู้​้�ให้​้ตลอดกาล”

ตลอดระยะเวลากว่​่า ๒๐ ปี​ี คณะม่​่านคำำ� ได้​้รั​ับเชิ​ิญให้​้ แสดงในโอกาสสำำ�คัญต่ ั า่ ง ๆ ทั้​้�งในงานประเพณี​ีทางพุ​ุทธศาสนา การต้​้อนรั​ับอาคั​ันตุ​ุกะสำำ�คั​ัญของจั​ังหวั​ัด และที่​่�ภาคภู​ูมิ​ิใจ ที่​่�สุ​ุด คื​ือ การได้​้แสดงถวาย สมเด็​็จพระกนิ​ิษฐาธิ​ิราชเจ้​้า กรมสมเด็​็จพระเทพรั​ัตนราชสุ​ุดาฯ สยามบรมราชกุ​ุมารี​ี และ ทู​ูลกระหม่​่อมหญิ​ิงอุ​ุบลรั​ัตนราชกั​ัญญา สิ​ิริ​ิวั​ัฒนาพรรณวดี​ี จากความตั้​้�งใจของ ครู​ูบึ้​้�ง ที่​่�เริ่​่�มต้​้นก่​่อตั้​้�งคณะม่​่านคำำ�ขึ้​้�น ด้​้วยความรั​ักในศิ​ิลปะการแสดงของชาวไทใหญ่​่แม่​่ฮ่​่องสอน ด้​้ ว ยความหวั​ั ง ที่​่� อ ยากจะสื​ื บ สานให้​้ ธำำ� รงอยู่​่� จึ​ึงพยายาม ถ่​่ายทอดให้​้แก่​่คนรุ่​่�นใหม่​่ที่​่�สนใจ ทำำ�ให้​้ตลอดช่​่วงระยะเวลา ที่​่�ผ่​่านมามี​ีเยาวชนลู​ูกหลานชาวไทใหญ่​่ที่​่�สนใจ เข้​้ามาเรี​ียน รู้​้�เป็​็ น จำำ� นวนมาก จากรุ่​่�นสู่​่�รุ่​่�น จวบจนปั​ั จจุ​ุ บั​ั น มี​ีลู​ู ก ศิ​ิ ษ ย์​์ ที่​่� มี​ีบทบ าทในการแสดง เช่​่ น นายสุ​ุ ม ลวิ​ิ ชญ์​์ แก้​้ ว สมศรี​ี นายโกวิ​ิทย์​์ นางสาวศิ​ิวพร คุ​ุณณั​ัชญ์​์กมล นางสาววิ​ิยะดา แมนบรรพต นางสาวเสาวนี​ีย์​์ นาฏยคำำ� นางสาวกั​ัลยวรั​ัตน์​์ หทั​ัยภั​ัทรภรณ์​์ นางสาววั​ัลคุ์​์�ณภั​ัทร์​์ หทั​ัยธั​ัมม์​์ นอกจากนี้​้�ครู​ูบึ้​้�งยั​ังมี​ีโอกาสได้​้รั​ับเชิ​ิญให้​้ถ่​่ายทอดศิ​ิลปะ การแสดงแก่​่เยาวชนในสถานศึ​ึกษา ตลอดจนผู้​้�สู​ูงอายุ​ุ ซึ่​่�งใน กรณี​ีของกลุ่​่�มผู้​้�สู​ูงอายุ​ุได้​้จั​ัดตั้​้�งกลุ่​่�ม “คุ้​้�มหลวง” ขึ้​้�น เพื่​่�อให้​้ผู้​้� สู​ูงอายุ​ุที่​่�สนใจเข้​้าร่​่วมเรี​ียนรู้​้�ศิ​ิลปะการแสดงของชาวไทใหญ่​่ เช่​่น การฟ้​้อนกลองมองเซิ​ิง การฟ้​้อนไต เป็​็นการเปิ​ิดโอกาส ให้​้ ผู้​้�สู​ู งอายุ​ุ ไ ด้​้ ร่​่ วมสร้​้ า งสรรค์​์ และสื​ื บ สานศิ​ิ ล ปะการแสดง ของคนไทใหญ่​่ เป็​็ น กิ​ิ จก รรมส่​่ ง เสริ​ิ ม ความสามั​ั ค คี​ีและ เป็​็ น การออกกำำ�ลั​ั ง กายส่​่ ง เสริ​ิ มสุ​ุ ข ภาพโดยใช้​้ กิ​ิ จก รรม ด้​้านศิ​ิลปวั​ัฒนธรรม

ปราชญ์​์ ด้แ้าห่​่นการฉลุ​ุ ลายศิ​ิลปะไทใหญ่​่ 14 ปราชญ์​์ งแม่​่ฮ่​่องสอ

พ่​่อครู​ูสมั​ัคร สุ​ุขศรี​ี (พ่​่อเฒ่​่าซอน) ปราชญ์​์ด้​้านการฉลุ​ุลายศิ​ิลปะไทใหญ่​่ พ่​่อครู​ูสมัค ั ร สุ​ุขศรี​ี (พ่​่อเฒ่​่าซอน) เกิ​ิดที่​่�บ้า้ นทุ่​่�งกองมู​ู ตำำ�บลปางหมู​ู อำำ�เภอเมื​ือง จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่อ่ งสอน เมื่​่�อพุ​ุทธศั​ักราช ๒๔๙๙ พ่​่อเฒ่​่าซอน มี​ีความสนใจในงานช่​่างและงานศิ​ิลปะของชาวไทใหญ่​่มาตั้​้ง� แต่​่เยาว์​์วัยั โดยเฉพาะการสร้​้ า งจองพารา (ปราสาทรั​ั บ พระพุ​ุ ท ธเจ้​้ า ในช่​่ ว ง ประเพณี​ีออกพรรษา) และการทำำ�ปานซอย (โลหะฉลุ​ุลายใช้​้ประดั​ับ อาคารศาสนสถาน) ด้​้วยความชื่​่น � ชอบพ่​่อเฒ่​่าซอนจึ​ึงเริ่​่�มขวนขวาย แสวงหาความรู้​้�จาก “สล่​่า” หรื​ือ พ่​่อครู​ูที่​่�มี​ีฝี​ีมื​ือในการสร้​้างวั​ัด ทำำ�ปานซอย ทำำ�จองพารา ฯลฯ ที่​่�ได้​้รับั การยอมรั​ับจากชุ​ุมชนชาวไทใหญ่​่ ในอดี​ีต อาทิ​ิ พ่​่อเฒ่​่าจาย (สล่​่าจาย) พ่​่อเฒ่​่าวาริ​ินทร์​์ ไชยพรหม พ่​่อส่​่างไพฑู​ูรย์​์ ประณี​ีตศิ​ิลป์​์ (สล่​่าส่​่างเจ่​่ง)

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 15

พ่​่อเฒ่​่าซอนได้​้นำำ�เอาความรู้​้�เชิ​ิงช่​่างที่​่ไ� ด้​้ร่ำำ��เรี​ียน มาฝึ​ึกฝนสั่​่�งสมประสบการณ์​์จนชำำ�นาญ และพั​ัฒนา ผลงานอย่​่างต่​่อเนื่​่�องจนเป็​็นที่​่ย� อมรั​ับในพื้น้� ที่​่ห� มู่​่�บ้า้ น ทุ่​่�งกองมู​ู ต่​่อมาขยายไปสู่​่�พื้​้�นที่​่�ภายนอก ทั้​้�งในระดั​ับ ตำำ�บล ระดั​ับอำำ�เภอ และระดั​ับจั​ังหวั​ัด โดยมี​ีผลงาน ด้​้านต่​่าง ๆ ดั​ังนี้​้� ๑. จองพารา จองพาราหรื​ื อ ปราสาทรั​ั บ เสด็​็ จพ ระพุ​ุ ท ธเจ้​้ า เป็​็ น เครื่​่� อ งสั​ั กก าระในประเพณี​ีออกพรรษาของ ชาวไทใหญ่​่ โดยในประเพณี​ีออกพรรษา ชาวไทใหญ่​่ จะสร้​้ า งจองพาราเพื่​่� อ รั​ั บ เสด็​็ จพ ระพุ​ุ ท ธเจ้​้ า ซึ่​่� ง ตามพุ​ุทธประวั​ัติ​ิในคั​ัมภี​ีร์​์ปฐมสมโพธิ​ิกถา กล่​่าวว่​่า ในพรรษาที่​่� ๗ หลั​ังจากพระพุ​ุทธเจ้​้าตรั​ัสรู้​้� ได้​้เสด็​็จไป จำำ�พรรษา ณ สวรรค์​์ชั้​้�นดาวดึ​ึงส์​์ เพื่​่�อแสดงพระธรรม เทศนาโปรดพุ​ุทธมารดา เมื่​่�อครบกำำ�หนดแล้​้ว ใน วั​ันเพ็​็ญเดื​ือน ๑๑ พระพุ​ุทธเจ้​้าได้​้เสด็​็จจากสวรรค์​์ ชั้​้�นดาวดึ​ึงส์​์กลั​ับมายั​ังโลกมนุ​ุษย์​์ที่​่�เมื​ืองสั​ังกั​ัสสนคร ยั​ั ง ความปลาบปลื้​้� ม แก่​่ พุ​ุ ท ธศาสนิ​ิ กช นเป็​็ น อย่​่ า ง มาก ด้​้วยเหตุ​ุนี้​้� ในประเพณี​ีออกพรรษาชาวไทใหญ่​่ จึ​ึงสร้​้าง จองพารา เพื่​่�อระลึ​ึกถึ​ึงการเสด็​็จกลั​ับมาของ พระพุ​ุทธเจ้​้า จองพารามี​ีหลายประเภท แต่​่ประเภท ที่​่� นิ​ิ ย มสร้​้ า งในพื้​้� น ที่​่� เ มื​ื อ งแม่​่ ฮ่​่ อ งสอน จะใช้​้ โ ครง ไม้​้ไผ่​่เป็​็นโครงสร้​้าง กรุ​ุด้​้วยกระดาษสา และตกแต่​่ง ลวดลายกระดาษฉลุ​ุ แ บบไทไหญ่​่ อ ย่​่ า งสวยงาม ผลงานการทำำ�จ องพาราของพ่​่ อ เฒ่​่ า ซอน ได้​้ รั​ั บ ความนิ​ิ ย มจากคนทั่​่� ว ไป และได้​้ รั​ั บ รางวั​ั ล ทั้​้� ง ใน ระดั​ับตำำ�บล และระดั​ับจั​ังหวั​ัด ๒. ต้​้นตะเป่​่ส่​่า ต้​้นตะเป่​่ส่​่า หรื​ือ ต้​้นปะเต่​่ส่​่า คื​ือ ต้​้นกั​ัลปพฤกษ์​์ เชื่​่� อ ว่​่ า เป็​็ น ต้​้ น ไม้​้ บ นสรวงสวรรค์​์ ต้​้ น ไม้​้ ชนิ​ิ ด นี้​้� มี​ี ลั​ักษณะพิ​ิเศษ คื​ือ จะผลิ​ิดอกออกผลเป็​็นทรั​ัพย์​์สิ​ิน สิ่​่� ง ของตามความปรารถนาของผู้​้�อธิ​ิ ษ ฐาน และ มี​ีความเชื่​่�อว่​่าในยุ​ุคพระพุ​ุทธเจ้​้าพระศรี​ีอาริ​ิยเมตตรั​ัย จะมี​ีต้​้ น ตะเป่​่ ส่​่ า ผุ​ุ ด ขึ้​้� น สี่​่� มุ​ุ ม เมื​ื อ ง หากชาวเมื​ื อ ง

ปรารถนาสิ่​่�งใดที่​่�ตั้​้�งอยู่​่�ในธรรม สามารถไปอธิ​ิษฐาน ขอได้​้ ดั​ั ง ใจปรารถนา จากความเชื่​่� อ ดั​ั ง กล่​่ า วใน พิ​ิธี​ีกรรมสำำ�คั​ัญ เช่​่น ปอยส่​่างลอง ปอยหลู่​่�ส่​่างกาน (ถวายผ้​้ากฐิ​ิน) จะนิ​ิยมสร้​้างต้​้นตะเป่​่ส่​่าถวาย โดย เชื่​่� อ ว่​่ า อานิ​ิ ส งส์​์ จ ะส่​่ ง เสริ​ิ ม ให้​้ มี​ีทรั​ั พย์​์ สิ​ิ น ตามที่​่� ใจปรารถนา รู​ูปแบบของต้​้นตะเป่​่ส่​่าที่​่�ชาวไทใหญ่​่ นิ​ิยมสร้​้างมี​ีลั​ั กษณะคล้​้ายจองพารา สู​ูงประมาณ ๑.๕ – ๕ เมตร มี​ีความแตกต่​่างจากกั​ันตรงส่​่วนกลาง ซึ่​่�งเป็​็นห้​้องโถงของปราสาท ซึ่​่�งออกแบบให้​้สามารถ ปั​ักไม้​้สำำ�หรั​ับแขวนสิ่​่�งของได้​้ หากเป็​็นต้​้นตะเป่​่ส่​่า ขนาดใหญ่​่ จะมี​ีความสู​ูงราว ๑๕ – ๒๐ เมตร ซึ่​่�ง บางพื้​้�นที่​่�เรี​ียกว่​่า “ต้​้นหอลม” ๓. ต้​้นส่​่างกาน ต้​้นส่​่างกาน หรื​ือ ต้​้นจี​ีวร ทำำ�จากโครงไม้​้ไผ่​่ หรื​ือ ไม้​้อ้​้อ บุ​ุกระดาษสา ประดั​ับด้​้วยกระดาษฉลุ​ุลาย ใช้​้ สำำ� หรั​ั บว างจี​ีวร ในพิ​ิ ธี​ีบ รรพชาหรื​ื อ อุ​ุ ป สมบท (ลั​ักษณะการใช้​้งานคล้​้ายกั​ับพานแว่​่นฟ้​้าและครอบ ไตรของภาคกลาง)

16 ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอ

๔. โลหะฉลุ​ุลาย ชาวไทใหญ่​่นิ​ิยมนำำ�โลหะ เช่​่น สั​ังกะสี​ี อะลู​ูมิ​ิเนี​ียม สแตนเลส มาฉลุ​ุลวดลายเพื่​่�อใช้​้ประดั​ับเชิ​ิงชายหลั​ังคาของอาคารศาสนสถาน โลหะฉลุ​ุลายที่​่�ใช้​้ประดั​ับเชิ​ิงชายประกอบด้​้วย ๔ ส่​่วนสำำ�คั​ัญ - ส่​่วนที่​่�ใช้​้ประดั​ับด้​้านล่​่างของเชิ​ิงชาย เรี​ียกว่​่า “ปานซอย” - ส่​่วนที่​่�ใช้​้ประดั​ับด้​้านบนของเชิ​ิงชาย เรี​ียกว่​่า “ปานถ่​่อง” - ส่​่วนที่​่�ใช้​้ประดั​ับตรงกลางของเชิ​ิงชาย เรี​ียกว่​่า “พอง” - ส่​่วนที่​่�ใช้​้ประดั​ับมุ​ุมหลั​ังคาที่​่�มาบรรจบกั​ันเรี​ียกว่​่า “กะโหล่​่งต่​่อง” อย่​่ างไรก็​็ ดี​ี ในการรั​ับรู้​้� ของคนส่​่วนใหญ่​่ นิ​ิ ย มเรี​ียกโลหะ ฉลุ​ุลายที่​่�ใช้​้ประดั​ับหลั​ังคาโดยภาพรวมว่​่า “ปานซอย” ซึ่​่�งผลงาน การทำำ�ปานซอย ของพ่​่อเฒ่​่าซอนที่​่�โดดเด่​่น เช่​่น ปานซอยประดั​ับ วิ​ิหารวั​ัดทุ่​่�งกองมู​ู ปานซอยประดั​ับวิ​ิหารวั​ัดทุ่​่�งมะส้​้าน ปานซอย ประดั​ับหลั​ังคารู​ูปทรงฉั​ัตรพระพุ​ุทธรู​ูปประจำำ�วิ​ิทยาลั​ัยการอาชี​ีพ นวมิ​ินทราชิ​ินี​ี อำำ�เภอเมื​ือง จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน และมี​ีโอกาสได้​้ จั​ัดทำำ�ปานซอยสำำ�หรั​ับประดั​ับอาคารศาสนสถานหลายแห่​่งใน พื้​้น� ที่​่จั� งั หวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ และจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย นอกจากนี้​้�พ่อ่ เฒ่​่าซอน

“คำำ�ว่​่าทำำ�ดี​ี ไม่​่มี​ีมากเกิ​ิน ทำำ�จนกว่​่า เราจะทำำ�ไม่​่ไหว”

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 17

ยั​ังได้​้ประยุ​ุกต์​์เอางานศิ​ิลปะด้​้านการฉลุ​ุลาย ออกแบบเป็​็นผลิ​ิตภั​ัณฑ์​์ชนิ​ิดใหม่​่ เช่​่น โคมไฟ กรอบรู​ูปภาพ โล่​่รางวั​ัล ศาลพระภู​ูมิ​ิ หิ้​้�งพระ กล่​่ า วได้​้ ว่​่ า เป็​็ น การนำำ� ภู​ู มิ​ิ ปั​ั ญญ ามาต่​่ อ ยอด พั​ั ฒ นาให้​้ ส อดคล้​้ อ งกั​ั บก ารใช้​้ ง านในสั​ั ง คม ยุ​ุคปั​ัจจุ​ุบั​ันมากยิ่​่�งขึ้​้�น นอกจากพ่​่อเฒ่​่าซอนจะใช้​้องค์​์ความรู้​้�และ ภู​ูมิปัิ ญญ ั าที่​่ไ� ด้​้รับก ั ารถ่​่ายทอดมาจากบรรพชน ในการประกอบสั​ัมมาอาชี​ีพเพื่​่�อสื​ืบสานศิ​ิลป วั​ัฒนธรรมไทใหญ่​่แล้​้ว พ่​่อเฒ่​่าซอนยั​ังสละเวลา ถ่​่ายทอดองค์​์ความรู้​้�ให้​้แก่​่เยาวชนรุ่​่�นใหม่​่ทั้​้�ง ในและนอกสถาบั​ันการศึ​ึกษา อาทิ​ิ ถ่​่ายทอด องค์​์ความรู้​้�ให้​้นั​ักเรี​ียนในระดั​ับประถมศึ​ึกษา และมั​ัธยมศึ​ึกษาในพื้น้� ที่​่ตำ� ำ�บลปางหมู​ู ถ่​่ายทอด องค์​์ความรู้​้�ให้​้แก่​่นักศึ​ึก ั ษามหาวิ​ิทยาลั​ัยราชภั​ัฏ เชี​ียงใหม่​่ วิ​ิทยาเขตแม่​่ฮ่​่องสอน รวมถึ​ึงเป็​็น วิ​ิทยากรรั​ับเชิ​ิญในโอกาสต่​่าง ๆ จากผลงานซึ่​่� ง เป็​็ น ที่​่� ป ระจั​ั กษ์​์ ชั​ั ด ส่​่ ง ผลให้​้พ่​่อครู​ูสมั​ัครได้​้รั​ับการยกย่​่องจากหลาย หน่​่วยงาน อาทิ​ิ รางวั​ัลผู้​้�มี​ีภู​ูมิ​ิปั​ัญญาท้​้องถิ่​่�น และส่​่ ง เสริ​ิ มจิ​ิ ตวิ​ิ ญญ าณแก่​่ ชุ​ุ มช น จาก คณะวิ​ิจิ​ิตรศิ​ิลป์​์ มหาวิ​ิทยาลั​ัยเชี​ียงใหม่​่ รางวั​ัล เพชรราชภั​ัฏ-เพชรล้​้านนา จากมหาวิ​ิทยาลั​ัย ราชภั​ัฏเชี​ียงใหม่​่ รางวั​ัลภู​ูมิ​ิปั​ัญญาท้​้องถิ่​่�นตาม โครงการตลาดนั​ัดภู​ู มิ​ิ ปั​ัญญาท้​้องถิ่​่�นจั​ังหวั​ัด แม่​่ฮ่​่องสอน กลุ่​่�มจั​ังหวั​ัดภาคเหนื​ือตอนบน สาขาหั​ัตถกรรม ในชี​ีวิ​ิตการทำำ�งาน พ่​่อเฒ่​่าซอนกล่​่าวว่​่า ผลงานที่​่ภ� าคภู​ูมิใิ จที่​่สุ� ดุ คื​ือการได้​้รับม ั อบหมาย จากทางจั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน ให้​้จั​ัดสร้​้างบุ​ุษบก ศิ​ิลปะไทใหญ่​่ เพื่​่�อใช้​้อั​ัญเชิ​ิญน้ำำ��ศั​ักดิ์​์�สิ​ิทธิ์​์�ใน พระราชพิ​ิธี​ีบรมราชาภิ​ิเษก พระบาทสมเด็​็จ พระเจ้​้ า อยู่​่�หั​ั ว รั​ั ชก าลที่​่� ๑๐ เมื่​่� อ วั​ั น ที่​่� ๕ พฤษภาคม พุ​ุทธศั​ักราช ๒๕๖๒

ปราชญ์​์ ด้แ้าห่​่นการทำำ �ตุ​ุงตำำ�ข่​่อนขนาดใหญ่​่ 18 ปราชญ์​์ งแม่​่ฮ่​่องสอ

พ่​่อครู​ูออหว่​่า สุ​ุทั​ันตะ (จะเรออหว่​่า) ปราชญ์​์ด้​้านการทำำ�ตุ​ุงตำำ�ข่​่อนขนาดใหญ่​่ พ่​่ อ ครู​ู อ อหว่​่ า สุ​ุ ทั​ั น ตะ เกิ​ิดเมื่​่� อ พุ​ุ ท ธศั​ั ก ราช ๒๔๙๐ ที่​่�บ้​้านหั​ัวฝาย เมื​ืองลายค่​่า จั​ังหวั​ัดหลอยแหลม รั​ัฐฉาน สาธารณรั​ัฐแห่​่งสหภาพเมี​ียนมาร์​์ เมื่​่�ออายุ​ุ ๘ ปี​ี บรรพชา เป็​็นสามเณรที่​่�วั​ัดบ้​้านหั​ัวฝาย ศึ​ึกษาพระปริ​ิยั​ัติ​ิธรรม อั​ักษรไทใหญ่​่ อั​ักษรพม่​่า เรี​ียนรู้​้�เรื่​่�องการฮอลิ่​่�ก และงาน ประดิ​ิษฐ์​์เครื่​่�องสั​ักการะในพิ​ิธี​ีกรรมของชาวไทใหญ่​่ เช่​่น ตุ​ุงตำำ�ข่​่อน ตุ​ุงโย้​้ง การสานราชวั​ัติ​ิ เป็​็นต้​้น จนกระทั่​่�ง อายุ​ุ ๑๖ ปี​ี ได้​้ลาสิ​ิกขาจากสมณเพศ

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 19

พ่​่อครู​ูออหว่​่าได้​้เริ่​่มทำ � ำ�หน้​้าที่​่� “จะเร” ตั้​้ง� แต่​่ อายุ​ุ ๑๗ ปี​ี แต่​่ในช่​่วงเวลาดั​ังกล่​่าวสถานการณ์​์ ทางการเมื​ืองในพื้​้�นที่​่�รั​ัฐฉานไม่​่ปกติ​ิ จึ​ึงเดิ​ินทาง เข้​้ามาพำำ�นั​ักที่​่�บ้​้านเปี​ียงหลวง อำำ�เภอเวี​ียงแหง จั​ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ ต่​่อมาเมื่​่�อ พุ​ุทธศั​ักราช ๒๕๐๙ ได้​้เข้​้ามาพำำ�นั​ักในอำำ�เภอเมื​ือง จั​ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ และมี​ีโอกาสได้​้ศึ​ึกษาภาษาไทย ณ โรงเรี​ียน หอพระ (การศึ​ึกษาผู้​้�ใหญ่​่) เป็​็นระยะเวลา ๙ เดื​ือน ทำำ�ให้​้สามารถอ่​่านเขี​ียนภาษาไทยได้​้เป็​็น อย่​่างดี​ี ประมาณพุ​ุ ท ธศั​ั ก ราช ๒๕๔๐ หลั​ั ง จาก พ่​่อครู​ูออหว่​่า ได้​้ย้​้ายมาตั้​้�งถิ่​่�นฐานในพื้​้�นที่​่�บ้​้าน คาหาน ตำำ�บ ลห้​้ ว ยผา อำำ� เภอเมื​ื อ ง จั​ั ง หวั​ั ด แม่​่ฮ่​่องสอน ได้​้เริ่​่�มรื้​้�อฟื้​้�นการทำำ� “ตุ​ุงตำำ�ข่​่อน” ซึ่​่�งเป็​็นภู​ูมิ​ิรู้​้�ที่​่�ติ​ิดตั​ัวมาตั้​้�งแต่​่ครั้​้�งบรรพชาเป็​็น สามเณร ตุ​ุงตำำ�ข่​่อน เป็​็นเครื่​่�องสั​ักการะที่​่�ชาวไทใหญ่​่ นิ​ิยมสร้​้างขึ้​้�นเพื่​่�อถวายเป็​็นพุ​ุทธบู​ูชา และเพื่​่�อ อุ​ุทิ​ิศส่​่วนกุ​ุศลไปให้​้แก่​่ผู้​้�วายชนม์​์ ตามความเชื่​่�อ ของชาวไทใหญ่​่ ตั้​้�งแต่​่วั​ันขึ้​้�น ๑ ค่ำำ�� เดื​ือน ๑๑ – วั​ันขึ้​้�น ๑๕ ค่ำำ�� เดื​ือน ๑๑ ชาวไทใหญ่​่จะจั​ัด งานประเพณี​ี “แฮนซอมโก่​่จา” เพื่​่�ออุ​ุทิ​ิศส่​่วน กุ​ุศลให้​้แก่​่ผู้​้�วายชนม์​์ในรอบปี​ีที่​่�ผ่​่านมา โดยมี​ี “ตุ​ุ ง ตำำ�ข่​่ อ น” เป็​็ น องค์​์ ป ระกอบสำำ�คั​ั ญ ใน พิ​ิธี​ีกรรม เชื่​่�อว่​่าอานิ​ิสงส์​์แห่​่งการถวายตุ​ุงตำำ�ข่อ่ น เป็​็ น พุ​ุ ท ธบู​ู ช าจะช่​่ ว ยให้​้ ผู้​้�ว ายชนม์​์ ไ ปเกิ​ิ ด ใน สุ​ุคติ​ิภพ ตุ​ุงตำำ�ข่​่อนมี​ีหลายประเภทจำำ�แนกได้​้ตาม รู​ูปแบบและวั​ัสดุ​ุที่​่�ใช้​้ จำำ�แนกตามรู​ูปแบบ เช่​่น ตำำ�ข่​่อนงวงช้​้าง หรื​ือ ตำำ�ข่​่อนกลม ตำำ�ข่​่อนแบน และจำำ� แนกตามวั​ั ส ดุ​ุ ที่​่� ใช้​้ เช่​่ น ตำำ�ข่​่ อ นเหล็​็ ก ตำำ�ข่​่ อนตอง ตำำ�ข่​่ อนไม้​้ ตำำ�ข่​่ อนไหม เป็​็ น ต้​้ น ตุ​ุงตำำ�ข่​่อน แต่​่ละประเภทมี​ีตั้​้�งแต่​่ขนาดเล็​็กไป จนถึ​ึงขนาดใหญ่​่ ทั้​้�งนี้​้�ขึ้​้�นอยู่​่�กั​ับความประสงค์​์ ของเจ้​้าภาพ อย่​่างไรก็​็ดี​ีในปั​ัจจุ​ุบั​ันการทำำ�ตุ​ุง ตำำ�ข่​่ อ นขนาดใหญ่​่ ค่​่ อ ย ๆ ลดลง เนื่​่� อ งด้​้ ว ย

20 ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอ

เหตุ​ุผลด้​้านวั​ัสดุ​ุที่​่ต้� อ้ งมี​ีขนาดใหญ่​่ ต้​้องอาศั​ัยช่​่างผู้​้�ชำำ�นาญ และมี​ีราคาค่​่อนข้​้างสู​ูง พ่​่อครู​ูออหว่​่า เป็​็นอี​ีกท่​่านหนึ่​่�งที่​่�ยั​ังคงสื​ืบสานการทำำ�ตุ​ุงขนาดใหญ่​่ โดยใน ช่​่วงงานประเพณี​ีแฮนซอมโก่​่จา จะมี​ีผู้​้�ว่​่าจ้​้างให้​้ทำำ�ประมาณปี​ีละ ๑๐–๑๘ ต้​้น (สู่​่�) ซึ่​่�งพ่​่อครู​ูออหว่​่าเล่​่าว่​่าตนพยายามที่​่�จะรั​ักษาภู​ูมิ​ิปั​ัญญาการทำำ�ตุ​ุงตำำ�ข่​่อนขนาด ใหญ่​่ของชาวไทใหญ่​่ไว้​้ให้​้ลู​ูกหลานรุ่​่�นหลั​ังได้​้เห็​็น รวมถึ​ึงอยากให้​้รู้​้�ถึ​ึงความหมาย ของส่​่วนประกอบต่​่าง ๆ ของตุ​ุงซึ่​่�งมี​ีปริ​ิศนาธรรมแฝงอยู่​่�ด้​้วย นอกเหนื​ือจากการทำำ�ตุ​ุงตำำ�ข่​่อน และการเป็​็นจะเรฮอลิ่​่�ก พ่​่อครู​ูออหว่​่ายั​ังทำำ� หน้​้าที่​่� “ปานตะก่​่า” หรื​ือมั​ัคทายก ในพิ​ิธี​ีกรรมทางศาสนาในพื้​้น� ที่​่ห� มู่​่�บ้า้ นคาหาน หมู่​่�บ้​้านห้​้วยผึ้​้�ง หมู่​่�บ้​้านทรายขาว ตำำ�บลห้​้วยผา อำำ�เภอเมื​ือง จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน รวมถึ​ึงมี​ีความสามารถในการสานราชวั​ัติ​ิ ซึ่​่�งทำำ�จากตอกไม้​้ไผ่​่สำำ�หรั​ับใช้​้ประกอบ ในพิ​ิธี​ีกรรมสำำ�คั​ัญทางศาสนาของชาวไทใหญ่​่ เช่​่น ประเพณี​ีต่​่างซอมต่​่อหลวง (ถวายข้​้าวมธุ​ุปายาส) ประเพณี​ีปอยเหลิ​ินสิ​ิบเอ็​็ด (ออกพรรษา) การประดิ​ิษฐ์​์ปี​ีก และหางนางนกกิ่​่�งกะหล่​่า (นกกิ​ินรี​ี) สำำ�หรั​ับใช้​้ฟ้​้อนกิ่​่�งกะหล่​่า เป็​็นต้​้น พ่​่อครู​ูออหว่​่าได้​้เข้​้าไปมี​ีส่​่วนร่​่วมในการเผยแพร่​่องค์​์ความรู้​้�ด้​้านศิ​ิลปะและ วั​ัฒนธรรมไทใหญ่​่ กั​ับเครื​ือข่​่ายศู​ูนย์​์ไทใหญ่​่ศึ​ึกษา และวิ​ิทยาลั​ัยชุ​ุมชน จั​ังหวั​ัด แม่​่ฮ่​่องสอน และมี​ีส่​่วนในการส่​่งเสริ​ิมการเรี​ียนการสอนภาษาไทใหญ่​่สำำ�หรั​ับ นั​ักเรี​ียน นั​ักศึ​ึกษาในพื้​้�นที่​่�จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน ตลอดจนถึ​ึงผู้​้�ที่​่�สนใจ ดั​ังปณิ​ิธาณ ของท่​่านที่​่�กล่​่าวว่​่า

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 21

“เกิ​ิดเป็​็นคนไตต้​้องพู​ูดภาษาไตได้​้ อ่​่านหนั​ังสื​ือไตได้​้ แต่​่งตั​ัวแบบไตได้​้ ฟั​ังเพลงไตได้​้”

ปราชญ์​์ ด้แ้าห่​่นศิ​ิ ลปะการแสดง 22 ปราชญ์​์ งแม่​่ฮ่​่องสอ

พ่​่อครู​ูสุ​ุทั​ัศน์​์ สิ​ินธพทอง ปราชญ์​์ด้​้านศิ​ิลปะการแสดง การก้​้าแลว-ก้​้าลาย หรื​ือ การฟ้​้อนดาบ-ฟ้​้อนเชิ​ิง

พ่​่อครู​ูสุ​ุทั​ัศน์​์ สิ​ินธพทอง หรื​ือ “ครู​ูฮอน” เป็​็น ชาวแม่​่ฮ่​่องสอน เกิ​ิดที่​่�ตำำ�บลจองคำำ� อำำ�เภอเมื​ือง จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน ครู​ูฮอน เล่​่าว่​่า ตั้​้�งแต่​่ตน ยั​ังเป็​็นนั​ักเรี​ียน มี​ีความสนใจในศิ​ิลปวั​ัฒนธรรม ไทใหญ่​่ โดยเฉพาะอย่​่างยิ่​่ง� การก้​้าลาย การก้​้าแลว และการตี​ีกลองประเภทต่​่าง ๆ

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 23

การก้​้าลาย เป็​็นศิ​ิลปะการแสดงที่​่�พั​ัฒนามาจากศิ​ิลปะการต่​่อสู้​้� ด้​้วยอวั​ัยวะส่​่วนต่​่างๆ ของร่​่างกาย ชายชาวไทใหญ่​่จะเรี​ียนรู้​้� “ลาย” หรื​ือท่​่วงท่​่าในการต่​่อสู้​้�ต่​่าง ๆ จากครู​ู ซึ่​่�งแต่​่ละสำำ�นั​ักหรื​ือแต่​่ละสาย จะมี​ีลั​ักษณะเฉพาะตน ชายชาวไทใหญ่​่จะเรี​ียนรู้​้�และฝึ​ึกฝน “ลาย” ต่​่าง ๆ จนชำำ�นาญ และสามารถ “ก้​้า” หรื​ือฟ้​้อนได้​้อย่​่างสวยงามแต่​่ แฝงไปด้​้วยความเข้​้มแข็​็ง และบางรายที่​่�มี​ีความรู้​้�ความชำำ�นาญมาก ๆ สามารถพั​ัฒนาท่​่วงท่​่าลี​ีลา กล่​่าวได้​้ว่​่าเป็​็นการสร้​้าง “ลาย” เฉพาะ ตนขึ้​้�นมาใหม่​่ได้​้ ซึ่​่�งเป็​็นการต่​่อยอดทางศิ​ิลปวั​ัฒนธรรม การก้​้าแลว คำำ�ว่​่า “แลว” ในภาษาไทใหญ่​่หมายถึ​ึง ดาบ การ ก้​้าแลวจึ​ึงหมายถึ​ึงการฟ้​้อนดาบ ซึ่​่�งเป็​็นศิ​ิลปะการแสดงที่​่�พั​ัฒนา มาจากศิ​ิ ล ปะการต่​่ อ สู้​้� การฟ้​้ อ นดาบเป็​็ น การแสดงถึ​ึงความ กล้​้าหาญ เด็​็ดเดี่​่�ยว คล่​่องแคล่​่วของผู้​้�ฟ้​้อน ยิ่​่�งไปกว่​่านั้​้�นยั​ังสามารถ ใช้​้ดาบประกอบการฟ้​้อนได้​้คราวละหลาย ๆ เล่​่ม ซึ่​่�งสะท้​้อนถึ​ึงความ ชำำ�นาญของผู้​้�ฟ้​้อน

24 ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอ

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 25

“เราไม่​่อายใครว่​่า เราเป็​็นชาวไทใหญ่​่” ทั้​้�ง การก้​้าแลว และก้​้าลาย นิ​ิยมก้​้าหรื​ือฟ้​้อนประกอบเครื่​่�องดนตรี​ี ไทใหญ่​่ ได้​้แก่​่ วงกลองมองเซิ​ิง หรื​ือ วงกลองก้​้นยาว ซึ่​่�งทำำ�ให้​้ผู้​้�ฟ้​้อนตลอด ถึ​ึงผู้​้�ชมเกิ​ิดความรู้​้�สึ​ึกฮึ​ึกเหิ​ิม ครึ​ึกครื้​้�น เป็​็นมรดกทางวั​ัฒนธรรมที่​่�สำำ�คั​ัญ ของชาวไทใหญ่​่ ด้​้วยความสนใจ ครู​ูฮอน ได้​้ศึ​ึกษา “ลาย” หรื​ือท่​่าจากครู​ูต่​่าง ๆ และ นำำ�มาฝึ​ึกฝนจนเกิ​ิดความชำำ�นาญ ยิ่​่�งไปกว่​่านั้​้�นท่​่านได้​้ก่​่อตั้​้�งวงกลองขึ้​้�นชื่​่�อ ว่​่า “สล่​่ากลองหวาน” เพื่​่�อฝึ​ึกซ้​้อมและถ่​่ายทอดองค์​์ความรู้​้�แก่​่ชนรุ่​่�นหลั​ัง แม้​้ว่า่ ในปั​ัจจุบัุ นั ครู​ูฮอนจะรั​ับราชการ ณ ศู​ูนย์​์การศึ​ึกษาพิ​ิเศษ จั​ังหวั​ัด ลำำ�พู​ูน แต่​่ทุ​ุกครั้​้�งที่​่�มี​ีงานประเพณี​ีสำำ�คั​ัญในพื้​้�นที่​่�เมื​ืองแม่​่ฮ่​่องสอน ครู​ูฮอน พร้​้อมด้​้วยคณะศิ​ิษย์​์ จะเดิ​ินทางมาร่​่วมงานประเพณี​ีต่​่าง ๆ เสมอ โดย เฉพาะประเพณี​ีปอยส่​่างลอง ซึ่​่�งนอกจากจะเป็​็นการสื​ืบสานประเพณี​ีแล้​้ว ด้​้วยฝี​ีไม้​้ลายมื​ือของท่​่านมี​ีส่​่วนสำำ�คัญ ั ในการสร้​้างความสุ​ุขให้​้แก่​่ “พี่​่น้� อ้ งไต” เป็​็นการสื​ืบสาน สื​ืบต่​่อ วั​ัฒนธรรมของชาวไต ให้​้อยู่​่�คู่​่�เมื​ืองแม่​่ฮ่​่องสอนไป อี​ีกนานเท่​่านาน

ปราชญ์​์ ด้แ้าห่​่นการประกอบอาหารไทใหญ่​่ 26 ปราชญ์​์ งแม่​่ฮ่​่องสอ

พ่​่อครู​ูหนุ่​่�ม โสภา ปราชญ์​์ด้​้านการประกอบอาหารไทใหญ่​่

พ่​่อครู​ูหนุ่​่�ม โสภา หรื​ือ ส.อบต.หนุ่​่�ม เป็​็นชาวบ้​้านทุ่​่�งกองมู​ู ตำำ�บลปางหมู​ู อำำ�เภอเมื​ือง จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน ผู้​้�เชี่​่�ยวชาญ ด้​้านการประกอบอาหารไทใหญ่​่

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 27

คนไทใหญ่​่ มี​ีวั​ัฒนธรรมในการรั​ับประทานอาหารที่​่�เป็​็นเอกลั​ักษณ์​์ อาหารไทใหญ่​่มี​ีส่ว่ นประกอบจากพื​ืชผักั ปลา เนื้​้�อสั​ัตว์​์ ปรุ​ุงรสด้​้วยพริ​ิก เกลื​ือ และถั่​่�วเน่​่า เช่​่น พั​ักเขวแก๋​๋ง (แกงผั​ัก) พั​ักกาดแก๋​๋ง (แกงผั​ักกาด) แต๋​๋งหุ​ุง (แกงแตงกวา) น้ำำ��พิ​ิกโถ่​่เน่​่า (น้ำำ��พริ​ิกถั่​่�วเน่​่า) น้ำำ��พิ​ิกหมากเขอส้​้ม (น้ำำ��พริ​ิก มะเขื​ือเทศ) นอกจากนี้​้�คน ไทใหญ่​่ในพื้​้�นที่​่�แม่​่ฮ่​่องสอนยั​ังรั​ับเอาวั​ัฒนธรรมอาหารของกลุ่​่�มชนที่​่�มี​ี ความสั​ัมพั​ันธ์​์กั​ัน อาทิ​ิ พม่​่า จี​ีน ไทย ไทยวน (คนเมื​ือง) อิ​ินเดี​ีย ดั​ังนี้​้� - อิ​ิ ทธิ​ิ พ ลของอาหารพม่​่ า เช่​่ น แกงฮั​ั ง เล อุ๊​๊�บอ่​่ า สิ​ิ เ ปี่​่� ย น อุ๊​๊�บไก่​่ จ่​่าส่​่านอุ๊​๊�บ ข้​้าวหย่​่ากู๊​๊�ม่​่าน - อิ​ิทธิพิ ลของอาหารจี​ีน เช่​่น การรั​ับประทานเต้​้าหู้​้� (โถ่​่พู)ู โดยนำำ�มาปรุ​ุง อาหาร ได้​้แก่​่ โถ่​่พู​ูโค่​่ (ผั​ัดเต้​้าหู้​้�) โถ่​่พู​ูโก้​้ (ยำำ�เต้​้าหู้​้�) - อิ​ิทธิ​ิพลของอาหารไทย เช่​่น แกงเขี​ียวหวาน แกงเผ็​็ด - อิ​ิทธิ​ิพลของอาหารอิ​ินเดี​ีย เช่​่น หมากม่​่วงซะนาบกะลา (ยำำ�มะม่​่วง แบบอิ​ินเดี​ีย) - อิ​ิทธิ​ิพลของอาหารไทยวน (เมื​ือง) เช่​่น แกงอ่​่อม น้ำำ��พริ​ิกหนุ่​่�ม ในพิ​ิธี​ีกรรมสำำ�คัญ ั หรื​ืองานประเพณี​ี เช่​่น งานปอยส่​่างลอง งานแฮนซอม โก่​่จา (งานทำำ�บุ​ุญอุ​ุทิ​ิศส่​่วนกุ​ุศลแก่​่ผู้​้�วายชนม์​์) งานศพ งานปอยจ่​่าก๊​๊ะ (งาน เลี้​้�ยงข้​้าวผู้​้�ถื​ืออุ​ุโบสถศี​ีล) ฯลฯ “อาหาร” ถื​ือว่​่าเป็​็นองค์​์ประกอบสำำ�คั​ัญของ

28 ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอ

พิ​ิธี​ีกรรม เพราะต้​้องถวายภั​ัตตาหารแด่​่พระภิ​ิกษุ​ุสงฆ์​์ เลี้​้�ยงแขกเหรื่​่�อที่​่�มา ร่​่วมงาน และผู้​้�มาช่​่วยดำำ�เนิ​ินงาน ดั​ังนั้​้�น การปรุ​ุงอาหารจึ​ึงมี​ีความสำำ�คั​ัญ เป็​็นอย่​่างยิ่​่�ง ผู้​้�ปรุ​ุงต้​้องมี​ีความชำำ�นาญและฝี​ีมื​ือในการปรุ​ุงอาหารในปริ​ิมาณ มาก ๆ การปรุ​ุงอาหารในพิ​ิธี​ีกรรมสำำ�คั​ัญ หรื​ืองานประเพณี​ีของชาวไทใหญ่​่ จะมี​ี “ต่​่อแกโหลง” หมายถึ​ึง หั​ัวหน้​้าพ่​่อครั​ัวเป็​็นผู้​้�ปรุ​ุงและควบคุ​ุม และ มี​ี “ต่​่อแก” เป็​็นผู้​้�ช่​่วยเหลื​ืออี​ีกจำำ�นวนหนึ่​่�ง ทั้​้�งนี้​้� ตามธรรมเนี​ียมของชาว ไทใหญ่​่ ก่​่อนงานประเพณี​ีจะเริ่​่�มขึ้​้�นผู้​้�เป็​็นเจ้​้าภาพจะต้​้องไปเรี​ียนเชิ​ิญให้​้ “ต่​่อแกโหลง” มาทำำ�หน้​้าที่​่ปรุ � งุ อาหาร รวมถึ​ึงปรึ​ึกษาหารื​ือถึ​ึงรายการอาหาร ที่​่�จะจั​ัดเลี้​้�ยงในงาน และหลั​ังจากเสร็​็จสิ้​้�นงานประเพณี​ี เจ้​้าภาพจะต้​้องไป ขอบคุ​ุณ “ต่​่อแกโหลง” อี​ีกครั้​้�งหนึ่​่�ง พ่​่อครู​ูหนุ่​่�ม โสภา ได้​้รั​ับการยกย่​่องให้​้เป็​็น “ต่​่อแกโหลง” ของหมู่​่�บ้​้าน ทุ่​่�งกองมู​ู และด้​้วยฝี​ีมื​ือของท่​่านยั​ังได้​้รั​ับเชิ​ิญให้​้ไปทำำ�หน้​้าที่​่�ปรุ​ุงอาหาร นอกพื้​้�นที่​่� เช่​่น ได้​้รั​ับเชิ​ิญให้​้ไปทำำ�หน้​้าที่​่�ต่​่อแกโหลง ในงานปอยส่​่างลอง บ้​้านแม่​่ละนา อ.ปางมะผ้​้า จ.แม่​่ฮ่อ่ งสอน ซึ่​่ง� ในงานครั้​้ง� นั้​้�นต้​้องปรุ​ุงแกงฮั​ังเล กว่​่า ๓๐๐ กิ​ิโลกรั​ัม พ่​่อครู​ูหนุ่​่�มเล่​่าว่​่า บ้​้านเดิ​ิมของตนนั้​้�นตั้​้�งอยู่​่�ด้​้านหลั​ังวั​ัดทุ่​่�งกองมู​ู โดย หลั​ังบ้​้านติ​ิดกั​ับโรงครั​ัวของวั​ัด ด้​้วยเหตุ​ุนี้​้�ท่​่านจึ​ึงได้​้พบเห็​็นการทำำ�อาหาร ในงานประเพณี​ีต่​่าง ๆ มาตั้​้�งแต่​่เด็​็ก ต่​่อมาได้​้เกิ​ิดความสนใจ และเข้​้าไป ช่​่วยเหลื​ือ “ต่​่อแกโหลง” รุ่​่�นก่​่อนในการปรุ​ุงอาหาร ค่​่อย ๆ ซึ​ึมซั​ับความ รู้​้�และประสบการณ์​์ในการปรุ​ุงอาหารเรื่​่�อยมา เมื่​่�อต่​่อแกรุ่​่�นก่​่อนเห็​็นความ สนใจและความตั้​้�งใจ จึ​ึงเริ่​่�มมอบหมายหน้​้าที่​่�การปรุ​ุงอาหารให้​้มากขึ้​้�น จนกระทั่​่�งคนรุ่​่�นก่​่อนชราภาพ และเสี​ียชี​ีวิ​ิต ตนจึ​ึงได้​้รับั หน้​้าที่​่� “ต่​่อแกโหลง” สื​ืบต่​่อมา ในการปรุ​ุงอาหารปริ​ิมาณมาก ๆ พ่​่อครู​ูหนุ่​่�มจะมี​ีผู้​้�ช่​่วยประมาณ ๕ - ๑๐ คน ซึ่​่�งคนเหล่​่านี้​้�ส่​่วนใหญ่​่เป็​็นเด็​็กหนุ่​่�มที่​่�สนใจ และต้​้องการ

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 29

“ช่​่วยเหลื​ือทุ​ุกคน ไม่​่แบ่​่งชนชั้​้�นวรรณะ” เข้​้ า มาเรี​ียนรู้​้�วิ​ิ ธี​ีก ารปรุ​ุ ง อาหารเพื่​่� อ สื​ื บต่​่ อ หน้​้ า ที่​่� “ต่​่อแกโหลง” เป็​็นรุ่​่�นต่​่อไป การปรุ​ุงอาหารในปริ​ิมาณมาก ๆ จะมี​ีความเชื่​่�อ หลายอย่​่างเข้​้ามาเกี่​่�ยวข้​้อง ในเบื้​้�องต้​้น พ่​่อครู​ูหนุ่​่�ม จะจุ​ุดธู​ูปเที​ียน และมี​ีก๊​๊อกต่​่าง (กระทงข้​้าว) ทำำ�การ บอกกล่​่าวพระแม่​่ธรณี​ี เจ้​้าที่​่�เจ้​้าทาง และผี​ีโหพี​ีไพ (ผี​ีเตาไฟ) เพื่​่� อขอพรให้​้การปรุ​ุ งอาหารเป็​็ นไปด้​้ วย ความราบรื่​่�น จากนั้​้�นจึ​ึงดำำ�เนิ​ินการปรุ​ุงอาหาร อย่​่างไร ก็​็ดี​ี อาหารบางชนิ​ิด เช่​่น แกงฮั​ังเล ต้​้องปรุ​ุงและเก็​็บไว้​้ ค้​้างคื​ืนเพื่​่�อเลี้​้�ยงแขกในวั​ันรุ่​่�งขึ้​้�น หลั​ังจากปิ​ิดฝาหม้​้อ แล้​้วจะใช้​้ไม้​้ขั​ัดฝาไว้​้ จากนั้​้�นจะนำำ�ถ่​่านไฟก่​่อนเล็​็ก ๆ พริ​ิกแห้​้งวางไว้​้บนฝาหม้​้อ จากนั้​้�นจึ​ึงนำำ�ไม้​้มาขั​ัดปิ​ิด ฝาหม้​้อ และห้​้ามเปิ​ิดจนกว่​่าจะรุ่​่�งเช้​้า หากมี​ีผู้​้�แอบเปิ​ิด เชื่​่�อว่​่าอาหารจะบู​ูดเน่​่า หรื​ือมี​ีกลิ่​่�นเหม็​็น เพราะเชื่​่�อว่​่า ผี​ีจะมาแอบกิ​ินก่​่อน ในโอกาสสำำ�คั​ั ญ ชาวไทใหญ่​่ จ ะนิ​ิ ย มเลี้​้� ย ง “แกงฮั​ั ง เล” ซึ่​่� ง เป็​็ น อาหารที่​่� ปรุ​ุ ง จากเนื้​้� อ หมู​ู ค ลุ​ุ ก เครื่​่� อ งเทศ เคี่​่� ย วจนเปื่​่� อ ย ฮั​ั ง เลเป็​็ น อาหารที่​่� ช าว ไทใหญ่​่ รั​ั บอิ​ิ ทธิ​ิ พ ลมาจากพม่​่ า การปรุ​ุ ง แกงฮั​ั ง เล

ต้​้ อ งใช้​้ เ วลานาน ประการสำำ�คั​ั ญ “ต่​่ อ แก โหลง” แต่​่ ล ะท่​่ า นจะมี​ีเคล็​็ ด ลั​ั บ เฉพาะ ทำำ� ให้​้ ฮั​ั ง เลมี​ีรสชาติ​ิ ที่​่� เ ป็​็ น เอกลั​ั ก ษณ์​์ ผู้​้�รั​ั บป ระทาน สามารถบอกได้​้ ว่​่ า ใครเป็​็ น ผู้​้�ปรุ​ุ ง พ่​่ อ ครู​ู ห นุ่​่�ม เป็​็ น อี​ีกท่​่ า นหนึ่​่� ง ที่​่� ไ ด้​้ รั​ั บก ารกล่​่ า วขานว่​่ า มี​ีฝี​ี มื​ื อ ในการปรุ​ุ ง แกงฮั​ั ง เล จนมี​ีผู้​้�กล่​่ า วว่​่ า “กว่​่าแหล่​่ปอยทุ้​้�งกองมู​ู กว่​่ากิ๋​๋�นแก๋​๋งฮั​ังเลหวาน หวาน” (ไปเที่​่�ยวงานที่​่�หมู่​่�บ้​้านทุ่​่�งกองมู​ู ไปรั​ับ ประทานแกงฮั​ังเลรสชาติ​ิอร่​่อย) พ่​่อครู​ูหนุ่​่�ม กล่​่าวว่​่า การทำำ�หน้​้าที่​่� “ต่​่อแก โหลง” ถื​ือว่​่าเป็​็นหน้​้าที่​่ที่� ่สำ� ำ�คัญ ั เป็​็นหน้​้าที่​่ที่� ่ค� นใน สั​ังคมให้​้ความไว้​้วางใจ ดั​ังนั้​้�น จึ​ึงต้​้องทำำ�ด้​้วยความ ตั้​้�งใจ ความสุ​ุขของเราคื​ือการที่​่�ได้​้เห็​็นผู้​้�คนได้​้รั​ับ ประทานอาหารที่​่�อร่​่อย ดั​ังนั้​้�นในการทำำ�หน้​้าที่​่�นี้​้� ตนจึ​ึงตั้​้ง� ใจว่​่าจะช่​่วยเหลื​ือทุ​ุกคน โดยไม่​่แบ่​่งชนชั้​้�น วรรณะ หากมี​ีผู้​้�มาเรี​ียนเชิ​ิญไปปรุ​ุงอาหาร หากตน ไม่​่ติ​ิดภารกิ​ิจจำำ�เป็​็น ตนยิ​ินดี​ีที่​่�จะไปทำำ�ให้​้ และ ตนอยากให้​้มี​ีคนรุ่​่�นใหม่​่มาสื​ืบทอดการทำำ�อาหาร ไทใหญ่​่ให้​้มาก ๆ

ปราชญ์​์ ด้แ้าห่​่นการทำำ �ขนมไทใหญ่​่ 30 ปราชญ์​์ งแม่​่ฮ่​่องสอ

แม่​่ครู​ูสุ​ุมิ​ิตร รุ่​่�งกมลวิ​ิฉาย ปราชญ์​์ด้​้านการทำำ�ขนมไทใหญ่​่

แม่​่ครู​ูสุมิ​ิ ุ ตร รุ่​่�งกมลวิ​ิฉาย เป็​็นชาวบ้​้านปางหมู​ู ตำำ�บลปางหมู​ู จั​ั ง หวั​ั ด แม่​่ ฮ่​่ อ งสอน เป็​็ นผู้​้� เชี่​่� ย วชาญด้​้ า นการทำำ�ขน ม ไทใหญ่​่หลายประเภท อาทิ​ิ ขนมอาละหว่​่า ขนมเปงม้​้ง ขนมส่​่วยทะมิ​ิน ซึ่​่�งเป็​็นขนมที่​่�ชาวไทใหญ่​่ ในพื้​้�นที่​่�จั​ังหวั​ัด แม่​่ฮ่​่องสอนนิ​ิยมรั​ับประทาน

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 31

แม่​่ครู​ูสุ​ุมิ​ิตรเล่​่าว่​่า ตนได้​้สู​ูตรมา จากญาติ​ิท่​่านหนึ่​่�ง เมื่​่�อได้​้ทดลองทำำ� ขนมแล้​้ วจึ​ึ งพั​ั ฒ นาสู​ู ต รเรื่​่� อ ยมา ให้​้ มี​ีความหวาน มั​ัน อร่​่อย มากยิ่​่�งขึ้​้�น โ ด ย ไ ด้​้ ทำำ� ข น ม ไ ท ใ ห ญ่​่ จำำ� ห น่​่ า ย ในหมู่​่�บ้​้ า น และช่​่ ว ยทำำ� ในโอกาส งานบุ​ุญสำ�คั ำ ัญต่​่าง ๆ โดยขนมที่​่�ได้​้รั​ับ ความนิ​ิยม ได้​้แก่​่ เปงม้​้ง อาละหว่​่า และ ส่​่วยทะมิ​ิน แม่​่ครู​ูสุ​ุมิ​ิตรยั​ังเป็​็นผู้​้�แนะนำำ� และถ่​่ายทอดให้​้บุคุ คลอื่​่�น ๆ ให้​้ได้​้เรี​ียน รู้​้�วิ​ิธี​ีการทำำ�ขนมในงานบุ​ุญต่​่าง ๆ

32 ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอ

ขนมไทใหญ่​่ทั้​้�ง ๓ ประเภท เป็​็นขนมที่​่�คนไทใหญ่​่รั​ับมาจากพม่​่า มี​ีส่​่วนประกอบและวิ​ิธี​ีการทำำ� ดั​ังนี้​้�

ขนมเปม้​้ง หรื​ือ เปงม้​้ง ส่​่วนประกอบ แป้​้งข้​้าวจ้​้าว ผงฟู​ู เกลื​ือ กะทิ​ิ น้ำำ��อ้​้อย น้ำำ��มั​ันมะพร้​้าว

๘๐๐ กรั​ัม ๒ ช้​้อนชา ๑ ช้​้อนชา ๑ กิ​ิโลกรั​ัม ๘ ขี​ีด ๑ ถ้​้วย

วิ​ิธี​ีทำำ� ๑. นำำ�กะทิ​ิมาเคี่​่�ยวกั​ับน้ำำ��อ้​้อยให้​้ข้​้น ๒. นำำ� แป้​้ ง ข้​้ า วจ้​้ า วมาคลุ​ุ ก เคล้​้ า กั​ั บก ะทิ​ิ ที่​่� เคี่​่�ยว ในอั​ัตราส่​่วน ๑ : ๒ หมั​ักไว้​้เป็​็นเวลา ๒ ชั่​่�วโมง ๓. จากนั้​้�นนำำ�มาเคี่​่�ยวด้​้วยไฟอ่​่อน ๆ ๔. เทลงในถาดราดหน้​้าด้​้วยหั​ัวกะทิ​ิ และเผา หน้​้าด้​้วยกาบมะพร้​้าว

ขนมอาละหว่​่า

ส่​่วนประกอบ แป้​้งข้​้าวจ้​้าว ๑ กิ​ิโลกรั​ัม น้ำำ��ตาล ๘ ขี​ีด กะทิ​ิ ๑.๕ กิ​ิโลกรั​ัม เกลื​ือ ๑ ช้​้อนชา

วิ​ิธี​ีทำำ� ๑. นำำ�แป้​้งข้​้าวจ้​้าว กะทิ​ิ น้ำำ��ตาล เกลื​ือ ตั้​้�งไฟอ่​่อน ๆ ๒. ใช้​้ไม้​้พายกวนเข้​้ากวนอย่​่างต่​่อเนื่​่�อง ๔๕ นาที​ี ๓. เมื่​่�อกวนได้​้ที่​่�แล้​้วเนื้​้�อแป้​้งจะมี​ีลั​ักษณะใส ๔. นำำ�แป้​้งที่​่�กวนแล้​้ว เทลงในถาด และ ราดด้​้วยหั​ัวกะทิ​ิ ๕. จากนั้​้�นนำำ�ไปเผาหน้​้าด้​้วยกาบมะพร้​้าว

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 33

ขนมส่​่วยทะมิ​ิน ส่​่วนประกอบ ข้​้าวเหนี​ียวนึ่​่�ง น้ำำ��ตาลทราย น้ำำ��ตาลปี๊​๊�บ กะทิ​ิ

๒ ลิ​ิตร ๐.๕ กิ​ิโลกรั​ัม ๐.๕ กิ​ิโลกรั​ัม ๑ กิ​ิโลกรั​ัม

วิ​ิธี​ีทำำ� ๑. น้ำำ��กะทิ​ิมาเคี่​่ย� วกั​ับน้ำำ��ตาลทราย น้ำำ��ตาลปี๊​๊�บ และเกลื​ือให้​้ข้​้น ๒. จากนั้​้�นเทข้​้าวเหนี​ียวลงไปกวนให้​้ให้​้เข้​้ากั​ัน ๓. เทลงในถาดราดหน้​้าด้​้วยหั​ัวกะทิ​ิ ๔. จากนั้​้�นนำำ�ไปเผาหน้​้าด้​้วยกาบมะพร้​้าว

“เรายื​ืนอยู่​่�บนขาของเราเองได้​้ คื​ือความภาคภู​ูมิ​ิใจ”

แม่​่ครู​ูสุ​ุมิ​ิตรมี​ีความภาคภู​ูมิ​ิใจในการทำำ�ขนมไทใหญ่​่ เนื่​่�องจากเป็​็นการสร้​้างอาชี​ีพให้​้ตนเอง มี​ีความรู้​้�ที่​่� สามารถช่​่วยเหลื​ือผู้​้�อื่​่�นได้​้ และรายได้​้ที่​่�มาจากการทำำ�ขนมส่​่วนหนึ่​่�งก็​็สามารถนำำ�ไปทำำ�บุ​ุญได้​้ แม่​่ครู​ูสุ​ุมิ​ิตรได้​้ ถ่​่ายทอดความรู้​้�ในการทำำ�ขนมไทใหญ่​่ให้​้แก่​่นั​ักเรี​ียน และผู้​้�สนใจจากสถานศึ​ึกษาหลายแห่​่ง อาทิ​ิ โรงเรี​ียน บ้​้านปางหมู​ู โรงเรี​ียนห้​้องสอนศึ​ึกษา และศู​ูนย์​์การศึ​ึกษานอกโรงเรี​ียน เป็​็นต้​้น แม่​่ครู​ูยั​ังฝากไว้​้ว่​่า ตนเองยึ​ึดมั่​่�นในการช่​่วยเหลื​ือตนเองก่​่อนที่​่�จะไปพึ่​่�งพาผู้​้�อื่​่�น ไม่​่ได้​้หมายความว่​่าจะ ไม่​่รั​ับความช่​่วยเหลื​ือจากผู้​้�อื่​่�นเลย แต่​่เราต้​้องพยายามช่​่วยเหลื​ือตนเองก่​่อน

ปราชญ์​์ ด้แ้าห่​่นการประดิ​ิ ษฐ์​์อุ๊​๊�บเจ้​้าพารา 34 ปราชญ์​์ งแม่​่ฮ่​่องสอ

แม่​่ครู​ูสี​ีดา ทาคำำ�มา ปราชญ์​์ด้​้านการประดิ​ิษฐ์​์อุ๊​๊�บเจ้​้าพารา แม่​่ครู​ูสีด ี า ทาคำำ�มา เกิ​ิดที่​่�บ้า้ นแม่​่สะกึ​ึด ตำำ�บลผาบ่​่อง อำำ�เภอ เมื​ือง จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่อ่ งสอน เมื่​่�อพุ​ุทธศั​ักราช ๒๔๘๒ แม่​่ครู​ูสีด ี า เป็​็นผู้​้�เชี่​่�ยวชาญด้​้านการประดิ​ิษฐ์​์อุ๊​๊�บเจ้​้าพารา ซึ่​่�งหมายถึ​ึง พานเครื่​่�องสั​ักการะพระพุ​ุทธเจ้​้า ซึ่​่�งชาวไทใหญ่​่มี​ีความเชื่​่�อ ว่​่าในพิ​ิธี​ีกรรมทั้​้�งพิ​ิธี​ีกรรมที่​่�เป็​็นมงคล เช่​่น พิ​ิธี​ีปอยส่​่างลอง พิ​ิธี​ีขึ้​้นบ้ � ้านใหม่​่ พิ​ิธี​ีทำำ�บุ​ุญอายุ​ุ ฯลฯ และอวมงคล พิ​ิธี​ีศพ พิ​ิธี​ีแฮนซอมโก่​่จา (ทำำ�บุญอุ ุ ทิ​ิ ุ ศให้​้ผู้​้�วายชนม์​์) จะต้​้องจั​ัดเตรี​ียม อุ๊​๊�บเจ้​้าพาราเพื่​่�อถวายเป็​็นพุ​ุทธบู​ูชาต่​่อพระพุ​ุทธเจ้​้า

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 35

แต่​่เดิ​ิมในพื้​้�นที่​่�เมื​ืองแม่​่ฮ่​่องสอนนิ​ิยมทำำ�อุ๊​๊�บเจ้​้าพารา โดยมี​ีส่​่วนประกอบ สำำ�คั​ั ญคื​ื อ “หางปลา” ทำำ�จ ากยอดอ่​่ อ นของใบตองกล้​้ ว ย นิ​ิ ย มเรี​ียกว่​่ า “อุ๊​๊�บโคหลู่​่�หางปล๋​๋า” ต่​่อมานิ​ิยมทำำ�ส่​่วนประกอบสำำ�คั​ัญเรี​ียกว่​่า “ต้​้นหมอก หรื​ือ ยอดหมอก” ทำำ�จากใบตอง โดยแม่​่ครู​ูสี​ีดาเล่​่าว่​่า แม่​่เฒ่​่าหมาย ซึ่​่�งเป็​็น พี่​่�สาวของ แม่​่เฒ่​่าจองหน่​่อ คำำ�นวณตา ซึ่​่�งเป็​็นผู้​้�มี​ีฝี​ีมื​ือในการประดิ​ิษฐ์​์ดอกไม้​้ ได้​้เรี​ียนรู้​้�มาจากเมื​ืองไต (เมื​ืองนาย รั​ัฐฉาน สาธารณรั​ัฐแห่​่งสหภาพเมี​ียนมาร์​์) และนำำ�มาถ่​่ายทอดจนเป็​็นที่​่�นิ​ิยมแพร่​่หลายในพื้​้�นที่​่�เมื​ืองแม่​่ฮ่​่องสอน และมี​ี การประยุ​ุกต์​์มาอย่​่างต่​่อเนื่​่�อง โดยปั​ัจจุ​ุบั​ันมี​ีส่​่วนประกอบสำำ�คั​ัญ ได้​้แก่​่

36 ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอ

๑. ต้​้นหมอก หรื​ือ ยอดหมอก ทำำ�จากยอดตองกล้​้วยอ่​่อน และใบกล้​้วย ใน พิ​ิธี​ีกรรมที่​่�เป็​็นมงคลนิ​ิยมทำำ�จำำ�นวน ๙ ยอด และในพิ​ิธี​ีกรรมอวมงคลนิ​ิยม ทำำ�จำำ�นวน ๗ ยอด ๒. มะพร้​้าว ที่​่�มี​ีหางหนู​ู จำำ�นวน ๑ ลู​ูก ๓. กล้​้วยน้ำำ��ว้​้าดิ​ิบ จำำ�นวน ๒ หวี​ี ๔. หมาก จำำ�นวน ๕ ลู​ูก ๕. กรวยดอกไม้​้ จำำ�นวน ๔ กรวย ๖. กรวยใบพลู​ู จำำ�นวน ๔ กรวย ๗. ใบเมี่​่�ยง (ชา) จำำ�นวน ๑ ห่​่อ ๘. ผ้​้าส่​่างกาน หมายถึ​ึง ผ้​้าเหลื​ืองสำำ�หรั​ับบู​ูชาพระพุ​ุทธเจ้​้า จำำ�นวน ๑ ผื​ืน ๙. ธู​ูป จำำ�นวน ๑ ห่​่อ ๑๐. เที​ียนไข จำำ�นวน ๑ ห่​่อ ๑๑. ยาสู​ูบ ๕ มวน หรื​ือ ๑ ห่​่อ ๑๒. น้ำำ��อบหรื​ือน้ำำ��หอม จำำ�นวน ๑ ขวด

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 37

“ใจมั​ันรั​ัก ถ้​้าได้​้ทำำ�แล้​้วจะมี​ีความสุ​ุข”

นอกจากอุ๊​๊�บเจ้​้าพาราที่​่ป� ระดิ​ิษฐ์​์จากเครื่​่อ� งสดที่​่ใ� ช้​้ในงานพิ​ิธี​ีกรรม ทั่​่� ว ไปแล้​้ ว ในพิ​ิ ธี​ีก รรมสำำ�คั​ั ญ เช่​่ น งานปอยส่​่ า งลอง ยั​ั ง นิ​ิ ย มทำำ� “อุ๊​๊�บเงิ​ิน” และ “อุ๊​๊�บคำำ�” ซึ่​่�งต้​้นหมอก หรื​ือ ยอดหมอก จะทำำ�จาก กระดาษเงิ​ินกระดาษทอง และส่​่วนประกอบอื่​่�น ๆ จะใช้​้กระดาษเงิ​ิน กระดาษทองห่​่อหุ้​้�มไว้​้ แม่​่จางสี​ีดา ได้​้ใช้​้ภู​ูมิ​ิรู้​้�และความสามารถ ในโอกาสต่​่าง ๆ และ ได้​้รั​ับการยกย่​่องว่​่าสามารถประดิ​ิษฐ์​์และตกแต่​่ง “อุ๊​๊�บเจ้​้าพารา” ได้​้ สวยงาม ด้​้วยเหตุ​ุนี้​้� ในโอกาสสำำ�คั​ัญต่​่าง ๆ เจ้​้าภาพในการทำำ�บุ​ุญ มั​ักจะเชิ​ิญให้​้เป็​็นผู้​้�ประดิ​ิษฐ์​์ และต่​่อมาได้​้รั​ับเชิ​ิญให้​้เป็​็นวิ​ิทยากรใน การสาธิ​ิตแก่​่นั​ักเรี​ียน นั​ักศึ​ึกษา และผู้​้�สนใจ เช่​่น การสาธิ​ิตให้​้แก่​่ วิ​ิทยาลั​ัยชุ​ุมชน จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน

ปราชญ์​์ ด้แ้าห่​่นการประดิ​ิ ษฐ์​์ใบตอง 38 ปราชญ์​์ งแม่​่ฮ่​่องสอ

แม่​่ครู​ูมะลิ​ิวั​ัลย์​์ รณบุ​ุตร ปราชญ์​์ด้​้านการประดิ​ิษฐ์​์ใบตอง

แม่​่ครู​ูมะลิ​ิวั​ัลย์​์ รณบุ​ุตร หรื​ือ ป้​้าแมว เกิ​ิดที่​่�อำำ�เภอปางมะผ้​้า จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน ต่​่อมาได้​้โยกย้​้ายมาตั้​้�งถิ่​่�นฐานใน พื้​้�นที่​่�อำำ�เภอเมื​ือง จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน เป็​็นผู้​้�เชี่​่�ยวชาญ ด้​้านงานประดิ​ิษฐ์​์ใบตอง อาทิ​ิ ก๊​๊อกซอมต่​่อ (กระทงข้​้าว) โอดหมอก (กรวยดอกไม้​้) เป็​็นต้​้น

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 39

“ฉั​ันทำำ�งานใบตองด้​้วยใจรั​ัก” ป้​้าแมว เล่​่าว่​่า ตั้​้�งแต่​่เมื่​่�อครั้​้�งยั​ังเป็​็นเด็​็ก ในชุ​ุมชนที่​่�ตนอาศั​ัย อยู่​่�เด็​็กผู้​้�หญิ​ิงจะได้​้เรี​ียนรู้​้�การประดิ​ิษฐ์​์ใบตอง ซึ่​่�งจะมี​ีโอกาสได้​้ แสดงฝี​ีมื​ือในวั​ันสำำ�คั​ัญทางศาสนา เด็​็กผู้​้�หญิ​ิงจะช่​่วยแม่​่ และ แม่​่เฒ่​่า ประดิ​ิษฐ์​์ “ก๊​๊อกซอมต่​่อ” ซึ่​่ง� เป็​็นกระทงใบตอง ใช้​้สำำ�หรั​ับ บรรจุ​ุข้​้าว ขนม ผลไม้​้ สำำ�หรั​ับถวายพระพุ​ุทธ และประดิ​ิษฐ์​์ “ก๊​๊อกปากเปี​ียง” ซึ่​่ง� เป็​็นกระทงข้​้าวใช้​้สำำ�หรั​ับบรรจุ​ุข้า้ ว ขนม ผลไม้​้ สำำ�หรั​ับถวายเจ้​้าเมื​ือง เจ้​้าที่​่� แม่​่ธรณี​ี นอกจากนี้​้�ยั​ังประดิ​ิษฐ์​์ “โอดหมอก” ซึ่​่�งหมายถึ​ึง กรวยดอกไม้​้ ใช้​้สำำ�หรั​ับบรรจุ​ุดอกธู​ูป เที​ียน ข้​้าวตอก เพื่​่�อบู​ูชาพระรั​ัตนตรั​ัย การทำำ�งานใบตองไม่​่ว่​่าจะเป็​็น ก๊​๊อกซอมต่​่อ ก๊​๊อกปางเปี​ียง โอดหมอก ฯลฯ ผู้​้�ประดิ​ิษฐ์​์ต้​้องมี​ีความละเอี​ียดอ่​่อน และมี​ี ความคิ​ิดสร้​้างสรรค์​์ บ่​่อยครั้​้�งจะเห็​็นว่​่าผู้​้�ประดิ​ิษฐ์​์มี​ีการดั​ัดแปลง ตกแต่​่งให้​้ผลงานมี​ีความสวยงามมากยิ่​่�งขึ้​้�น เป็​็นการต่​่อยอด ซึ่​่�งตามความเชื่​่�อของคนไทใหญ่​่ เชื่​่�อว่​่าอยากจะทำำ�สิ่​่�งที่​่�ดี​ีที่​่�สุ​ุด สวยงามปราณี​ีตที่​่�สุ​ุดถวายต่​่อพระพุ​ุทธเจ้​้า เป็​็นการสั่​่�งสมบุ​ุญ คื​ือ ความสบายใจ ป้​้าแมว มั​ักจะได้​้รั​ับเชิ​ิญให้​้ไปช่​่วยในการประดิ​ิษฐ์​์ใบตอง ในงานบุ​ุญต่​่าง ๆ และมี​ีโอกาสได้​้สาธิ​ิตให้​้แก่​่นั​ักเรี​ียน นั​ักศึ​ึกษา และผู้​้�ที่​่�สนใจอยู่​่�เสมอ

ปราชญ์​์ ด้แ้าห่​่นการประดิ​ิ ษฐ์​์เครื่​่�องสั​ักการะ 40 ปราชญ์​์ งแม่​่ฮ่​่องสอ

แม่​่ครู​ูปั๋​๋�น พงษ์​์วดี​ี ปราชญ์​์ด้​้านการประดิ​ิษฐ์​์เครื่​่�องสั​ักการะ จากกระดาษและผ้​้า

แม่​่ครู​ูปั๋​๋�น พงษ์​์วดี​ี เกิ​ิดที่​่�ชุ​ุมชนป๊​๊อกกาดเก่​่า ตำำ�บลจองคำำ� อำำ�เภอเมื​ือง จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน เมื่​่�อ พุ​ุทธศั​ักราช ๒๔๘๒ แม่​่ครู​ูปั๋​๋�น เป็​็นผู้​้�เชี่​่�ยวชาญด้​้านการประดิ​ิษฐ์​์ตุ​ุง ดอกไม้​้ และเครื่​่�องใช้​้ในพิ​ิธี​ีกรรมจากกระดาษ

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 41

42 ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอ

แม่​่ครู​ูปั๋​๋�น เป็​็นผู้​้�เชี่​่�ยวชาญด้​้านการประดิ​ิษฐ์​์ตุ​ุง ดอกไม้​้และเครื่​่�องใช้​้ใน พิ​ิธี​ีกรรมจากกระดาษ ได้​้แก่​่ ๑. ตุ​ุงหมอกเลปวา/ ตุ​ุงนากกา (ตุ​ุงพญานาค)/ ตุ​ุงไส้​้หมู​ู ซึ่​่�งทำำ�จาก กระดาษสาหรื​ือกระดาษว่​่าว เมื่​่�อตั​ัดออกมาแล้​้วจะมี​ีลั​ักษณะเป็​็นพวง แต่​่เดิ​ิม ชาวไทใหญ่​่ในพื้​้น� ที่​่� จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่อ่ งสอน นิ​ิยมเรี​ียกตุ​ุงชนิ​ิดนี้​้�ตามคำำ�ศัพท์ ั ภ์ าษา พม่​่า ว่​่า “หมอกเลปวา” นอกจากนี้​้�ในคั​ัมภี​ีร์​์บางฉบั​ับได้​้กล่​่าวถึ​ึงตุ​ุงชนิ​ิดนี้​้�ว่​่า “ตุ​ุงนากกา” หรื​ือตุ​ุงพญานาค เนื่​่�องจากชายตุ​ุงมี​ีการตั​ัดให้​้มี​ีลั​ักษณะคล้​้าย เศี​ียรพญานาค และลำำ�ตั​ัวมี​ีลั​ักษณะคล้​้ายเกล็​็ดพญานาค ตุ​ุงชนิ​ิดนี้​้�นิ​ิยมใช้​้ใน พิ​ิธี​ีกรรมทั้​้�งมงคลและอวมงคล ๒. ตุ​ุงขุ​ุนผี​ี-ตุ​ุงนางผี​ี เป็​็นตุ​ุงที่​่�ตั​ัดจากกระดาษเป็​็นรู​ูปเทพบุ​ุตร และ เทพธิ​ิดา นำำ�มาร้​้อยด้​้วยเชื​ือกเป็​็นสาย ใช้​้ในพิ​ิธี​ีกรรมที่​่�เป็​็นมงคล ๓. ผ้​้าส่​่างกานคำำ� ผ้​้าจี​ีวรตกแต่​่งด้​้วยกระดาษเงิ​ิน กระดาษทอง เลื่​่�อม ใช้​้ สำำ�หรั​ั บถวายพระพุ​ุ ทธเจ้​้า โดยการนำำ�ไปห่​่มพระพุ​ุทธรู​ูปในช่​่ วงเดื​ือน สิ​ิบสองของชาวไทใหญ่​่ ๔. อู​ูต่​่อง ปานต่​่อง เป็​็นเครื่​่�องสั​ักการะที่​่�ทำำ�จากกระดาษ ใช้​้ในพิ​ิธี​ีกรรม ปอยส่​่างลอง อู​ูต่​่อง หมายถึ​ึง พานพุ่​่�มใบพลู​ู ทำำ�จากกระดาษสี​ีเขี​ียว และ ปานต่​่อง หมายถึ​ึง พุ่​่�มดอกไม้​้ ทำำ�จากกระดาษหลายสี​ี แม่​่ครู​ูปั๋​๋�น พงษ์​์วดี​ี เริ่​่�มเรี​ียนรู้​้�การทำำ�เครื่​่�องสั​ักการะที่​่�ทำำ�จากกระดาษ มาจากครอบครั​ัว จึ​ึงทำำ�ให้​้เกิ​ิดความสนใจและมี​ีความรั​ักในงานประดิ​ิษฐ์​์ จากนั้​้�นจึ​ึงเรี​ียนรู้​้�จากผู้​้�เฒ่​่าผู้​้�แก่​่แล้​้วนำำ�มาพั​ัฒนาฝี​ีมื​ือความละเอี​ียดงดงาม และมี​ีเอกลั​ักษณ์​์เฉพาะตั​ัวมากยิ่​่�งขึ้​้�น โดยใช้​้ความรู้​้�ความสามารถในการ ประดิ​ิษฐ์​์ในงานการกุ​ุศลต่​่าง ๆ และใช้​้ประกอบเป็​็นอาชี​ีพ ต่​่อมาได้​้รั​ับเชิ​ิญ ให้​้เป็​็นวิ​ิทยากรในสถานศึ​ึกษา ซึ่​่ง� แม่​่ครู​ูปั๋​๋น� ได้​้จัดั ทำำ�ตัวั อย่​่างงานประดิ​ิษฐ์​์เพื่​่�อ ใช้​้เป็​็นสื่​่�อสาธิ​ิตในการศึ​ึกษาเรี​ียนรู้​้�ของเยาวชนได้​้อย่​่างน่​่าสนใจ

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 43

“เรี​ียนให้​้รู้​้� ดู​ูให้​้เห็​็น ทำำ�ให้​้เป็​็น”

แม่​่ครู​ูปั๋​๋�นกล่​่าวว่​่า การได้​้ใช้​้ความรู้​้�ความสามารถในการประดิ​ิษฐ์​์เครื่​่�องสั​ักการะจากกระดาษ ทั้​้�งการ ประดิ​ิษฐ์​์เพื่​่�อร่​่วมในงานบุ​ุญงานกุ​ุศลต่​่าง ๆ หรื​ือการประดิ​ิษฐ์​์เพื่​่�อขายเป็​็นสั​ัมมาอาชี​ีพ เป็​็นความภาคภู​ูมิ​ิใจ อย่​่างยิ่​่�ง เพราะนอกจากได้​้บุ​ุญ ได้​้ปั​ัจจั​ัยเลี้​้�ยงชี​ีพแล้​้ว ยั​ังได้​้สื​ืบสานภู​ูมิ​ิปั​ัญญาของบรรพบุ​ุรุ​ุษให้​้คงอยู่​่�สื​ืบไป และมุ่​่�งหวั​ังอยากให้​้คนรุ่​่�นใหม่​่ได้​้เรี​ียนรู้​้�เพราะเป็​็นสมบั​ัติ​ิทางปั​ัญญาที่​่�มี​ีคุ​ุณค่​่าของชาวไทใหญ่​่

ปราชญ์​์ ด้แ้าห่​่นการหี​ี บน้ำำ��มั​ันงา 44 ปราชญ์​์ งแม่​่ฮ่​่องสอ

แม่​่ครู​ูเสาวลั​ักษณ์​์ มุ่​่�งเจริ​ิญ ปราชญ์​์ด้​้านการหี​ีบน้ำำ��มั​ันงา

แม่​่ครู​ูเสาวลั​ักษณ์​์ มุ่​่�งเจริ​ิญ หรื​ือ พี่​่�มะยม เกิ​ิดที่​่� บ้​้ า นสบสอย ตำำ� บลปางหมู​ู อำำ� เภอ เมื​ือง จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน ปั​ัจจุ​ุบั​ันอายุ​ุ ๔๗ ปี​ี จบการศึ​ึ ก ษาบริ​ิ ห ารธุ​ุ รกิ​ิ จมหาบั​ั ณ ฑิ​ิต มหาวิ​ิทยาลั​ัยบู​ูรพา เป็​็นผู้​้�เชี่​่�ยวชาญในการ หี​ีบน้ำำ��มั​ันงาแบบโบราณ

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 45

พี่​่� ม ะยม เล่​่ า ว่​่ า บรรพบุ​ุ รุ​ุ ษ ของตนมี​ีอาชี​ีพทำำ� การเกษตร หลั​ังจากฤดู​ูเก็​็บเกี่​่ย� วแล้​้วจะปลู​ูกถั่​่ว� งา โดยที่​่บ้� า้ น มี​ี “ครกอี​ีดงา” (ครกหี​ีบน้ำำ��มันั งา) ซึ่​่ง� เป็​็นอุ​ุปกรณ์​์สกั​ัดน้ำำ��มันั งา ที่​่�สร้​้างขึ้​้�นจากภู​ูมิ​ิปั​ัญญาของชาวไทใหญ่​่ ซึ่​่�งมี​ี ๒ ประเภท คื​ือ ครกที่​่�ใช้​้แรงงานจากวั​ัว และครกที่​่�ใช้​้พลั​ังน้ำำ�� ในอดี​ีต พ่​่อเฒ่​่าส่​่วยลู​ู ซึ่​่�งเป็​็น “ปู่​่�หม่​่อน” (ทวด) ของ พี่​่�มะยม มี​ีความรู้​้�ความสามารถในการขุ​ุดครกจากไม้​้ จึ​ึงมี​ี ผู้​้�ว่​่าจ้​้างให้​้ขุ​ุดครกอยู่​่�เสมอ ต่​่อมาในรุ่​่�นของ “ป้​้อเฒ่​่าละส่​่า” (คุ​ุณตา) ได้​้ติ​ิดตั้​้�งครกสำำ�หรั​ับอี​ีด (หี​ีบ) น้ำำ��มั​ันงา ในบริ​ิเวณ บ้​้าน เพื่​่�อใช้​้ผลิ​ิตน้ำำ��มั​ันงาซึ่​่�งเป็​็นพื​ืชผลทางการเกษตร และ รั​ับจ้​้างหี​ีบน้ำำ��มั​ันงาแก่​่ชาวบ้​้านทั่​่�วไป โดยครกอี​ีดงาดั​ังกล่​่าว ใช้​้แรงงานจากวั​ัว และเนื่​่�องจากบ้​้านอยู่​่�ใกล้​้กั​ับลำำ�น้ำำ��แม่​่สอย ต่​่ อ มาจึ​ึงติ​ิ ด ตั้​้� ง ครกอี​ีดงาที่​่� ใช้​้ พลั​ั ง น้ำำ�� จนได้​้ รั​ั บ ฉายาว่​่ า “สล่​่าคกน้ำำ��” ซึ่​่�งหมายถึ​ึง เจ้​้าของครกอี​ีดงาที่​่�ใช้​้พลั​ังกั​ังหั​ัน น้ำำ�� อย่​่างไรก็​็ดี​ี ในอดี​ีตนั้​้�นครกอี​ีดน้ำำ��มันั งาด้​้วยพลั​ังธรรมชาติ​ิ มี​ีเป็​็นจำำ�นวนมาก แต่​่ต่​่อมาค่​่อย ๆ ลดบทบาทลง เนื่​่�องจากมี​ี การนำำ�เครื่​่�องจั​ักรเข้​้ามาใช้​้ทดแทน ทำำ�ให้​้ภู​ูมิ​ิปั​ัญญาดั​ังกล่​่าว ค่​่อย ๆ เลื​ือนหายไป

46 ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอ

หลั​ังจากที่​่�พี่​่�มะยมจบการศึ​ึกษา ได้​้เข้​้าทำำ�งานในบริ​ิษั​ัท ต่​่อมาเริ่​่�มหั​ันมาให้​้ความสนใจเกี่​่�ยวกั​ับ ภู​ูมิ​ิปั​ัญญาของบรรพบุ​ุรุ​ุษ จึ​ึงได้​้เริ่​่�มพั​ัฒนาผลิ​ิตภั​ัณฑ์​์จากเมล็​็ดงา และฟื้​้�นฟู​ูภู​ูมิ​ิปั​ัญญาในการหี​ีบน้ำำ��มั​ันงา ด้​้วยครกอี​ีดแบบโบราณ ซึ่​่�งเป็​็นมรดกตกทอดจากบรรพบุ​ุรุ​ุษ โดยได้​้ติ​ิดตั้​้�ง “ครกอี​ีดน้ำำ��มั​ันงาพลั​ังน้ำำ��” ใน พื้​้�นที่​่�สวนซึ่​่�งอยู่​่�ติ​ิดกั​ับลำำ�น้ำำ��แม่​่สอย โดยการอี​ีดงา ๑ ครั้​้�ง จะใช้​้เมล็​็ดงาจำำ�นวน ๒๐-๒๒ ลิ​ิตร (๑๒ กิ​ิโลกรั​ัม) หากอี​ีดในครกที่​่�ใช้​้แรงงานจากวั​ัว จะใช้​้เวลาในการอี​ีด ๔ ชั่​่�วโมง และหากอี​ีดในครกที่​่�ใช้​้แรงงานพลั​ังน้ำำ�� จะใช้​้เวลาในการอี​ีด ๓ ชั่​่�วโมง ทั้​้�ง ๒ วิ​ิธี​ีจะทำำ�ให้​้ได้​้น้ำำ��มั​ันงาประมาณ ๔-๕ ลิ​ิตร การอี​ีดน้ำำ��มั​ันงา (หี​ีบ)

เวลาในการอี​ีด/ชั่​่�วโมง

เมล็​็ดงา/ลิ​ิตร

น้ำำ��มั​ันงา/ลิ​ิตร

ครกอี​ีดงาที่​่�ใช้​้แรงวั​ัว

๔

๒๐-๒๒

๔-๕

ครกอี​ีดงาที่​่� ใช้​้ พลั​ั ง น้ำำ�� (กั​ังหั​ันน้ำำ��)

๓

๒๐-๒๒

๔-๕

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 47

“ทำำ�ดี​ีที่​่�สุ​ุด บางส่​่วนที่​่�เราทำำ�ได้​้ เราก็​็แบ่​่งปั​ัน” นอกจากการผลิ​ิ ตน้ำำ��มั​ั น งาด้​้ ว ยภู​ู มิ​ิ ปั​ั ญญ าแบบโบราณแล้​้ ว พี่​่� ม ะยมยั​ั ง พยายามพั​ัฒนาผลิ​ิตภั​ัณฑ์​์จากเมล็​็ดงา ซึ่​่�งเป็​็นธั​ัญพื​ืชที่​่�มี​ีคุ​ุณค่​่าทางอาหารสู​ูง ได้​้แก่​่ งาคั่​่�วประเภทต่​่าง ๆ อาทิ​ิ งาขาว งาดำำ� งาขี้​้�ม้​้อน และได้​้นำำ�น้ำำ��มั​ันงามา แปรรู​ูปเป็​็นผลิ​ิตภั​ัณฑ์​์อาหาร เช่​่น เนยงา ขนมงา รวมถึ​ึงผลิ​ิตภั​ัณฑ์​์บำำ�รุ​ุงผิ​ิวและ เสริ​ิมความงาม เช่​่น โลชั่​่�นงาดำำ� สบู่​่�งา ครี​ีมงา ลิ​ิปน้ำำ��มั​ันงา ฯลฯ เป็​็นการนำำ�เอา ผลิ​ิตภั​ัณฑ์​์จากภู​ูมิ​ิปั​ัญญาท้​้องถิ่​่�นมาต่​่อยอดเพื่​่�อให้​้คนรุ่​่�นใหม่​่สามารถบริ​ิโภคได้​้ อย่​่างกว้​้างขวาง และก่​่อให้​้เกิ​ิดการส่​่งเสริ​ิมเศรษฐกิ​ิจชุ​ุมชน ประการสำำ�คั​ัญ พี่​่�มะยม ได้​้มี​ีโอกาสได้​้ถ่​่ายทอดความรู้​้�เกี่​่�ยวกั​ับการผลิ​ิต น้ำำ��มั​ันงา โดยพั​ัฒนาพื้​้�นที่​่�ตั้​้�ง “ครกอี​ีดน้ำำ��มั​ันงาพลั​ังน้ำำ��” ให้​้เป็​็นศู​ูนย์​์การเรี​ียนรู้​้� โดยมี​ีนั​ักเรี​ียน นั​ักศึ​ึกษา ส่​่วนราชการ บุ​ุคคลทั่​่�วไป ให้​้ความสนใจเข้​้าไปศึ​ึกษา และเยี่​่�ยมชมเป็​็นจำำ�นวนมาก กล่​่าวได้​้ว่​่าเป็​็นการอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบสานภู​ูมิ​ิปั​ัญญาของ ท้​้องถิ่​่�นให้​้คงอยู่​่�สื​ืบไป

ปราชญ์​์ ด้แ้าห่​่นการหี​ี บน้ำำ��มั​ันงา 48 ปราชญ์​์ งแม่​่ฮ่​่องสอ

แม่​่ครู​ูเรี​ียงสอน แกงสู​ูง ปราชญ์​์ด้​้านการตั​ัดและปั​ักเสื้​้�อสตรี​ี ไทใหญ่​่

แม่​่ครู​ูเรี​ียงสอน แกงสู​ูง หรื​ือ พี่​่�สอน เป็​็นชาวบ้​้านทุ่​่�งกองมู​ู ตำำ�บลปางหมู​ู อำำ�เภอเมื​ือง จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน ปั​ัจจุ​ุบั​ันอายุ​ุ ๕๒ ปี​ี ผู้​้�เชี่​่�ยวชาญด้​้าน การตั​ั ด เย็​็ บ และปั​ั ก เสื้​้� อ สตรี​ี ไ ทใหญ่​่ ซึ่​่� ง อั​ั ต ลั​ั ก ษณ์​์ ข องเสื้​้� อ สตรี​ี ช าว ไทใหญ่​่ในพื้​้�นที่​่�จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน มี​ีลั​ักษณะเป็​็นเสื้​้�อขนาดพอดี​ีตั​ัว แขนยาวสามส่​่วน สาบเสื้​้�อด้​้านหน้​้าจะป้​้ายไปด้​้านใดด้​้านหนึ่​่�ง กลั​ัด กระดุ​ุม ๕ เม็​็ด กุ๊​๊�นชายเสื้​้�อด้​้วยด้​้าย และปั​ักลวดลายบริ​ิเวณตั​ัวเสื้​้�อ

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 49

แม่​่ครู​ูเรี​ียงสอน เริ่​่�มเรี​ียนตั​ัดเย็​็บเสื้​้�อผ้​้าตั้​้�งแต่​่อายุ​ุ ๑๘ ปี​ี แต่​่ไม่​่ได้​้ใช้​้วิ​ิชาความรู้​้�ด้​้านนี้​้� อย่​่างจริ​ิงจั​ัง จนกระทั่​่�งเมื่​่�ออายุ​ุประมาณ ๓๔ ปี​ี ได้​้เข้​้าร่​่วมฝึ​ึกอบรมการตั​ัดเย็​็บและปั​ักเสื้​้�อ สตรี​ีไทใหญ่​่ หรื​ือเสื้​้�อไต ประกอบกั​ับความเป็​็นคนช่​่างสั​ังเกต จึ​ึงได้​้เก็​็บเกี่​่ย� วความรู้​้�จากช่​่าง ตั​ัดเสื้​้�อท่​่านอื่​่�น ๆ ในลั​ักษณะของครู​ูพั​ักลั​ักจำำ� แล้​้วนำำ�มาพั​ัฒนาฝี​ีมื​ือของตนเอง พี่​่�สอน เล่​่ าว่​่ าผลงานที่​่� ภาคภู​ู มิ​ิ ใจที่​่� สุ​ุ ด คื​ื อ เสื้​้� อ ไตตั​ั ว แรกที่​่� ตั​ั ด เย็​็ บ และปั​ั ก ลวดลายที่​่� ม อบให้​้ คุ​ุณแม่​่สวมใส่​่

50 ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอ

ลั​ักษณะการทำำ�งานสามารถจำำ�แนกได้​้เป็​็น ๒ ประเภท ๑. การตั​ัด เย็​็บ และปั​ักเสื้​้�อไต โดยเริ่​่�มต้​้นจาก การสร้​้างแบบเสื้​้�อ จากนั้​้�นจึ​ึงตั​ัด เย็​็บ และ ปั​ักลวดลายลงบนเสื้​้อ� ไต จนสำำ�เร็​็จเป็​็นเสื้​้�อไต ๑ ตั​ั ว ซึ่​่� ง กล่​่ า วได้​้ ว่​่ า เป็​็ น ช่​่ า งตั​ั ด เสื้​้� อ ไตที่​่� สามารถ ตั​ัดเย็​็บและปั​ัก ได้​้ครบวงจร ซึ่​่�ง น้​้อยรายนั​ักที่​่�จะสามารถทำำ�ได้​้ ๒. การปั​ักลวดลาย เนื่​่�องจากในกระบวนการ ตั​ัดเย็​็บและปั​ักเสื้​้�อไต ในส่​่วนของการปั​ัก ลวดลาย ถื​ือว่​่าเป็​็นหั​ัวใจสำำ�คั​ัญอย่​่างหนึ่​่�ง และช่​่างปั​ัก หรื​ือผู้​้�ที่​่�สามารถปั​ักลวดลายได้​้ มี​ีจำำ�นวนไม่​่มากนั​ัก ดั​ังนั้​้�นช่​่างตั​ัดเสื้​้�อจำำ�นวน มากที่​่�รั​ับตั​ัดเย็​็บเสื้​้�อไต จึ​ึงต้​้องส่​่งผ้​้าที่​่�ตั​ัด แล้​้วไปให้​้ช่​่างปั​ักลวดลายอี​ีกขั้​้�นตอนหนึ่​่�ง ด้​้วยเหตุ​ุนี้​้� แม่​่ครู​ูเรี​ียงสอน เป็​็นผู้​้�มี​ีฝี​ีมื​ือใน การปั​ักลวดลาย จึ​ึงได้​้รั​ับความไว้​้วางใจจาก ช่​่างตั​ัดผ้​้าที่​่�มี​ีชื่​่�อเสี​ียงจำำ�นวนมาก

ลั​ั ก ษณะเด่​่ น ของการออกแบบตั​ั ด เย็​็ บ และ ปั​ักลวดลายเสื้​้�อไตของแม่​่ครู​ูเรี​ียงสอน คื​ือ มี​ีการ พั​ัฒนารู​ูปแบบการปั​ักลวดลายอย่​่างต่​่อเนื่​่�อง โดย การจั​ัดทำำ�และรวบรวมลวดลายต้​้นแบบเพื่​่�อให้​้ลู​ูกค้​้า สามารถเลื​ือกลวดลายได้​้ตามความต้​้องการ โดย แต่​่ละช่​่วงเวลาจะนิ​ิยมลวดลายที่​่�แตกต่​่างกั​ันไป หรื​ือ ในกรณี​ีที่​่�ลู​ูกค้​้าต้​้องการสร้​้างลวดลายใหม่​่ก็​็สามารถ ดำำ�เนิ​ินการให้​้ได้​้ตามแบบ หรื​ือตามความต้​้องการ ของลู​ูกค้​้า จากผลงานและชื่​่� อ เสี​ียงของแม่​่ ค รู​ู เรี​ียงสอน ทำำ� ให้​้ มี​ีผู้​้�ม าฝากตั​ั ว ขอเรี​ียนรู้​้�วิ​ิ ช าการปั​ั ก ลวดลาย บนเสื้​้�อไทใหญ่​่ และสามารถนำำ�เอาความรู้​้�ดั​ังกล่​่าว ไปประกอบสั​ัมมาอาชี​ีพได้​้ และยั​ังก่​่อให้​้เกิ​ิดกลุ่​่�ม เครื​ือข่​่ายผู้​้�ตั​ัดเย็​็บและปั​ักเสื้​้�อไทใหญ่​่ ซึ่​่�งเป็​็นกลุ่​่�มที่​่� แลกเปลี่​่�ยน แบ่​่งปั​ันความรู้​้� เกี่​่�ยวกั​ับการตั​ัดเย็​็บเสื้​้�อ ไทใหญ่​่ ตลอดถึ​ึงกระจายงานปั​ักผ้​้าซึ่​่�งกล่​่าวได้​้ว่​่า เป็​็นการส่​่งเสริ​ิมอาชี​ีพในท้​้องถิ่​่�น บนพื้​้�นฐานของการ สร้​้างผลิ​ิตภั​ัณฑ์​์จากองค์​์ความรู้​้�ด้​้านศิ​ิลปวั​ัฒนธรรม

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 51

“ผลงานที่​่�ภาคภู​ูมิ​ิใจที่​่�สุ​ุด คื​ือ เสื้​้�อของแม่​่”

ปราชญ์​์ ด้แ้าห่​่นการสื​ืบสานความเชื่​่ �อ 52 ปราชญ์​์ งแม่​่ฮ่​่องสอ

พระครู​ูปลั​ัดอภิ​ิวั​ัฒน์​์ อิ​ินฺ​ฺทวณฺ​ฺโณ ปราชญ์​์ด้​้านการสื​ืบสานความเชื่​่�อ และพิ​ิธี​ีกรรมไตโบราณ

พระครู​ูปลั​ัดอภิ​ิวั​ัฒน์​์ เป็​็นบุ​ุตรของคุ​ุณพ่​่อดวงดี​ี ทาจั​ันทร์​์ คุ​ุณแม่​่สา แก้​้วตา ภู​ูมิ​ิลำำ�เนาเดิ​ิมอยู่​่�ที่​่�บ้​้านศรี​ีดอนไชย ตำำ�บล เวี​ียงเหนื​ือ อำำ�เภอปาย จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน บรรพชาเป็​็น สามเณร และได้​้จำำ�พรรษาที่​่�วัดทุ่​่� ั งโป่​่ง ตำำ�บลทุ่​่�งยาว อำำ�เภอปาย จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน ตั้​้�งแต่​่ปี​ี พ.ศ. ๒๕๓๙ เป็​็นต้​้นมา

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 53

ความสนใจเกี่​่�ยวกั​ับศาสตร์​์โบราณต่​่าง ๆ เริ่​่�มมา จากครอบครั​ัว เนื่​่�องจาก พ่​่ออุ๊​๊�ย และพ่​่อ มี​ีความรู้​้�ด้​้าน ยาสมุ​ุนไพร เป็​็นหมอพื้​้�นบ้​้านที่​่�รั​ักษาโรคต่​่าง ๆ ซึ่​่�งการ รั​ักษาแบบโบราณจะใช้​้ทั้​้�งยาสมุ​ุนไพรและคาถาอาคม ทั้​้�งการเป่​่า แหก เช็​็ด ตนจึ​ึงซึ​ึมซั​ับความรู้​้�เรื่​่�องเหล่​่านี้​้� มาตั้​้�งแต่​่เด็​็ก เกิ​ิดความชื่​่�นชอบ และสนใจ จากนั้​้�นจึ​ึง เริ่​่� มศึ​ึก ษาเพิ่​่� ม เติ​ิ มจ ากผู้​้�เฒ่​่ า ผู้​้�แก่​่ ตำำ� ราต่​่ า ง ๆ ทั้​้� ง ใน ภาษาไทใหญ่​่ ไทยวน พม่​่า รวมถึ​ึงฝากตั​ัวเป็​็นศิ​ิษย์​์เพื่​่�อ ศึ​ึกษาเรี​ียนรู้​้�จากครู​ู บ าอาจารย์​์ ที่​่� ท รงภู​ู มิ​ิ ทั้​้� ง บรรพชิ​ิ ต และฆราวาส เช่​่ น หลวงปู่​่�ครู​ู บ าบุ​ุ ญปั๋​๋� น ธมฺ​ฺ มป ญฺ​ฺ โ ญ วั​ัดร้​้องขุ้​้�ม อ.สั​ันป่​่าตอง จ.เชี​ียงใหม่​่ หลวงปู่​่�ครู​ูบาก๋​๋องคำำ� กตปุ​ุญฺ​ฺโญ วั​ัดดอนเปา อ.แม่​่วาง จ.เชี​ียงใหม่​่ หลวงปู่​่�เจื​ือ ปิ​ิ ย สี​ีโล วั​ั ด กลางบางแก้​้ ว อ.นครชั​ั ย ศรี​ี จ.นครปฐม หลวงพ่​่ อ ประเสริ​ิ ฐ ปุ​ุ ญฺ​ฺ ญก าโม วั​ั ด พระพุ​ุ ท ธบาท เวี​ียงเหนื​ือ อ.ปาย จ.แม่​่ฮ่​่องสอน ครู​ูบาเจ้​้าสล่​่าปั​ัณฑิ​ิต๊​๊ะ วั​ั ด พระธาตุ​ุ ด อยยวนคำำ� พม่​่ า พ่​่ อ ดวงดี​ี ทาจั​ั น ทร์​์ พ่​่ อ หนานอิ่​่� น แก้​้ ว ปั​ั ญญ าใจ พ่​่ อ หนานพงษ์​์ จั้​้� ง หนุ่​่�ม พ่​่อเจเรกิ​ิตติวัิ ฒ ั น์​์ พงษ์​์ไทย พ่​่อหนานดวงตา ปั​ัญญาเจริ​ิญ พ่​่อสล่​่าอู​ูจ่​่อ ลุ​ุงส่​่า พ่​่อเฒ่​่าสล่​่าเห็​็งออ สุ​ุริ​ิยา

54 ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอ

“อยากให้​้คนรุ่​่�นหลั​ังไม่​่ลื​ืมรากเหง้​้าของ ตนเอง และกลั​ับมาพั​ัฒนาเมื​ืองปาย” ด้​้วยความสนใจในศาสตร์​์โบราณต่​่าง ๆ พระครู​ูปลั​ัดอภิ​ิวั​ัฒน์​์จึ​ึงพยายามเก็​็บรวบรวมตำำ�รั​ับ ตำำ�ราต่​่าง ๆ ซึ่​่ง� เป็​็นองค์​์ความรู้​้�และภู​ูมิปัิ ญญ ั าของคนโบราณ รวมถึ​ึงพยายามสื​ืบทอด และเผยแพร่​่ ให้​้คนรุ่​่�นปั​ัจจุ​ุบั​ันได้​้รู้​้�จั​ัก ซึ่​่�งตำำ�ราต่​่าง ๆ ประกอบด้​้วย ๑. การสั​ักยั​ันต์​์ สั​ักยา ซวางยา แบบโบราณไทใหญ่​่ ๒. สร้​้างยาโบราณแบบไทใหญ่​่ สำำ�หรั​ับพกพาและผสมหมึ​ึกสั​ักบนร่​่างกาย ๓. การซวางอาง ซวางยาสุ​ุระสะตี่​่� จุ​ุดเที​ียน ไต้​้เตนไต้​้อาง แบบไทใหญ่​่ ๔. อนุ​ุรั​ักษ์​์การกิ​ินอ้​้อผะหญ๋​๋า แบบภู​ูมิ​ิปั​ัญญาล้​้านนา ๕. การรั​ักษาโรคแบบภู​ูมิ​ิปั​ัญญาโบราณ เช่​่น เช็​็ด แหก เป่​่า ย่ำำ��ขาง เป็​็นต้​้น ๖. การสอนภาษาล้​้านนา (สอนตั​ัวเมื​ือง) แก่​่พระเณรและผู้​้�สนใจ

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 55

นอกจากนี้​้� พระครู​ูปลั​ัดอภิ​ิวั​ัฒน์​์ยั​ังรวบรวมเอกสารโบราณ และ โบราณวั​ัตถุ​ุต่​่างๆ ที่​่�เกี่​่�ยวข้​้อง เพื่​่�อนำำ�มาจั​ัดแสดงในพิ​ิพิ​ิธภั​ัณฑ์​์ทาง วั​ัฒนธรรมที่​่�สร้​้างขึ้​้�นภายในวั​ัด เป็​็นอาคาร ๒ ชั้​้�น เป็​็นพิ​ิพิ​ิธภั​ัณฑ์​์ที่​่�สะท้​้อน ความเชื่​่�อ ศิ​ิลปะและวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตพื้​้�นบ้​้าน โดยมี​ีวั​ัตถุ​ุประสงค์​์เพื่​่�อเก็​็บรั​ักษา เอกสารโบราณ และโบราณวั​ัตถุ​ุเพื่​่�อเป็​็นแหล่​่งศึ​ึกษาเรี​ียนรู้​้�ให้​้แก่​่ชนรุ่​่�นหลั​ัง และไม่​่ต้​้องการให้​้มรดกทางวั​ัฒนธรรมเหล่​่านี้​้�ได้​้สู​ูญหายไป

ปราชญ์​์ ด้แ้าห่​่นการฮอลิ่​่� กและเฮ็​็ดกวามไต 56 ปราชญ์​์ งแม่​่ฮ่​่องสอ

พ่​่อครู​ูจะเรอ่​่อน ปราชญ์​์ด้​้านการฮอลิ่​่�กและเฮ็​็ดกวามไต

พ่​่ อ ครู​ู จ ะเรอ่​่ อ น เกิ​ิดที่​่� บ้​้ า นกุ๋​๋� นข าน เอิ่​่� ง น้ำำ��ล อด เมื​ื อ งหมอกใหม่​่ สาธารณรั​ั ฐส หภาพเมี​ี ย นมาร์​์ เป็​็นบุ​ุตรของคุ​ุณพ่​่ออ่​่อง – คุ​ุณแม่​่อุ๊​๊� เมื่​่�ออายุ​ุ ๘ ปี​ี ได้​้ฝากตั​ัวเป็​็นศิ​ิษย์​์วัดบ้ ั า้ นกุ๋​๋�นขานและบรรพชาเป็​็น สามเณร เรี​ียนอั​ักษรไทใหญ่​่ อั​ักษรพม่​่า

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 57

“อยากให้​้พระพุ​ุทธศาสนาเติ​ิบโต มี​ีการสื​ืบสานการฮอลิ่​่�ก” เมื่​่� อ ชำำ� นาญในด้​้ า นอั​ั ก ขรวิ​ิ ธี​ี แล้​้ ว ได้​้ เรี​ียนรู้​้�เกี่​่� ย วกั​ั บก าร “ฮอลิ่​่� ก ” จาก พระอาจารย์​์ที่​่�วั​ัด ทั้​้�งด้​้านฉั​ันทลั​ักษณ์​์ และทำำ�นองต่​่าง ๆ ด้​้วยคุ​ุณลั​ักษณะที่​่�มี​ี น้ำำ��เสี​ียงไพเราะ กั​ังวาน จึ​ึงทำำ�ให้​้การเรี​ียนฮอลิ่​่�กก้​้าวหน้​้าเป็​็นลำำ�ดั​ับ อี​ีกทั้​้�งยั​ัง ได้​้รั​ับการสนั​ับสนุ​ุนจากบิ​ิดาและมารดา ซึ่​่�งชื่​่�นชอบการฮอลิ่​่�ก และให้​้กำำ�ลั​ังใจ จนสามารถฮอลิ่​่�กทำำ�นองต่​่าง ๆ ได้​้อย่​่างคล่​่องแคล่​่ว และสามารถประพั​ันธ์​์บท ร้​้อยกรองทำำ�นองต่​่าง ๆ ได้​้ ต่​่อมาเมื่​่�ออายุ​ุ ๑๘ ปี​ี ได้​้ลาสิ​ิกขาบท และทำำ�หน้​้าที่​่� “จะเร” ตั้​้�งแต่​่นั้​้�นเป็​็นต้​้นมา พ่​่อครู​ูจะเรอ่​่อน ย้​้ายถิ่​่�นฐานเข้​้ามาตั้​้�งรกรากในหมู่​่�บ้​้านห้​้วยผา ตำำ�บลห้​้วยผา อำำ�เภอเมื​ือง จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน เมื่​่�อประมาณ พุ​ุทธศั​ักราช ๒๕๒๖ โดยแรกเริ่​่�ม เข้​้ามาค้​้าขายยาสมุ​ุนไพร พั​ับลิ่​่�ก (หนั​ังสื​ือภาษาไทใหญ่​่) ต่​่อมาได้​้รั​ับหน้​้าที่​่�การเป็​็น “จะเร” ฮอลิ่​่�กในพิ​ิธี​ีกรรมต่​่าง ๆ ในหมู่​่�บ้​้านห้​้วยผา และหมู่​่�บ้​้านอื่​่�น ๆ ด้​้วยนำำ�เสี​ียง ที่​่�ไพเราะจึ​ึงเป็​็นที่​่�นิ​ิยม และมี​ีชื่​่�อเสี​ียงในเวลาต่​่อมา นอกจากนี้​้�พ่​่อครู​ูจะเรอ่​่อนยั​ังมี​ี ความรู้​้�ด้​้านโหราศาสตร์​์และการทำำ�พิ​ิธี​ีกรรมต่​่างๆ ด้​้วย พ่​่อครู​ูจะเรอ่​่อน อธิ​ิบายว่​่า การฮอลิ่​่�กของชาวไทใหญ่​่มี​ีหลายทำำ�นอง เรี​ียกว่​่า “หลั่​่�งก่​่า” อาจแบ่​่งได้​้ ๒ ประเภท ได้​้แก่​่ หลั่​่�งก่​่ายาว (ทำำ�นองยาว) และหลั่​่�งก่​่าป๊​๊อด (ทำำ�นองสั้​้�น) ๑. หลั่​่ง� ก่​่ายาว เช่​่น สำำ�นวนการประพั​ันธ์​์ของ เจ้​้าหน่​่อคำำ� เมื​ืองกึ๋​๋ง� เจ้​้าวอระแคะ ๒. หลั่​่�งก่​่าป๊​๊อด เช่​่น สำำ�นวนการประพั​ันธ์​์ของ เจ้​้ากางเสอ เจ้​้ากอหลี่​่�

58 ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอ

และสามารถจำำ�แนกประเภทของลิ่​่�กได้​้ อาทิ​ิ ๑. ลิ่​่�กโหลง คื​ือ งานประพั​ันธ์​์ที่​่�เกี่​่�ยวกั​ับคำำ�สอนทางพุ​ุทธศาสนาหรื​ือชาดกต่​่างๆ ๒. ลิ่​่�กเขว คื​ือ การแต่​่งจดหมายเพื่​่�อเขี​ียนถึ​ึงคนรั​ักของหนุ่​่�มสาวในสมั​ัยก่​่อน นิ​ิยม แต่​่งเป็​็นบทร้​้อยกรอง เขี​ียนด้​้วยลายมื​ือที่​่�สวยงาม จึ​ึงนิ​ิยมว่​่าจ้​้างจะเรแต่​่ง และเขี​ียน ๓. ลิ่​่�กหวาก คื​ือ บทประพั​ันธ์​์ที่​่�แต่​่งขึ้​้�นเพื่​่�อใช้​้อ่​่านในพิ​ิธี​ีกรรมทางพุ​ุทธศาสนา เนื้​้�อหาจะเกี่​่�ยวกั​ับการจั​ัดงานบุ​ุญที่​่�สำำ�คั​ัญ เช่​่น งานปอยส่​่างลอง งานยกฉั​ัตร เจดี​ีย์​์ (ต่​่างที​ีกองมู​ู) ๔. ปื​ืน คื​ือ งานประพั​ันธ์​์เกี่​่�ยวกั​ับประวั​ัติ​ิของสถานที่​่�และบุ​ุคคลสำำ�คั​ัญ พ่​่อครู​ูจะเรอ่​่อนมี​ีผลงานการประพั​ันธ์​์ที่​่�สำำ�คั​ัญ ได้​้แก่​่ ๑. กั่​่�มมะทานสอนใจ๋​๋ (บทกั​ัมมั​ัฏฐานสอนใจ) ๒. นางปั๊​๊�บพะวะตี่​่� (นางปั​ัพพวดี​ี) ๓. ปื​ืนเจ้​้าสล่​่าตาแสง (ประวั​ัติ​ิพระอาจารย์​์ตาแสง) ๔. ปื​ืนเจ้​้าคู​ูวาวุ​ุนจุ้​้�ม (ประวั​ัติ​ิพระครู​ูบาบุ​ุญชุ่​่�ม) นอกจากการฮอลิ่​่�ก พ่​่อครู​ูจะเรอ่​่อนยั​ังมี​ีความสนใจและมี​ีความสามารถในการ “เฮ็​็ดกวาม” ซึ่​่�งเป็​็นการขั​ับขานแบบไทใหญ่​่ ที่​่�ต้​้องใช้​้ปฏิ​ิภาณโวหาร นิ​ิยมขั​ับร้​้อง ในโอกาสสำำ�คั​ัญต่​่างๆ เช่​่น งานปอยส่​่างลอง งานออกพรรษา การเฮ็​็ดกวามมี​ีหลาย ทำำ�นอง อาทิ​ิ กวามล่​่องคง จ๊​๊าดไต กวามโหลง กวามปานแซง

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 59

ในด้​้านการอนุ​ุรั​ักษ์​์และเผยแพร่​่ พ่​่อครู​ูจะเรอ่​่อน มี​ีบทบาทและความพยายามในการเผยแพร่​่ ก าร ฮอลิ่​่� ก โดยทำำ� หน้​้ า ที่​่� ฮ อลิ่​่� ก ในพิ​ิ ธี​ีก รรมต่​่ า ง ๆ มา ยาวนานกว่​่ า ๕๐ ปี​ี และพยายามส่​่ ง เสริ​ิ มจ ะเร รุ่​่�นใหม่​่ โดยให้​้คำำ�แนะนำำ�แก่​่ผู้​้�ที่​่�สนใจ และมี​ีบทบาท ในการรวมกลุ่​่�มจะเรในพื้​้�นที่​่�จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน พ่​่ อ ครู​ู จ ะเรอ่​่ อ น มี​ีความมุ่​่�งหวั​ั ง อยากให้​้ ค น รุ่​่� นใหม่​่ สื​ื บ สานการ “ฮอลิ่​่� ก ถ่​่ อ มลิ่​่� ก ” ดั​ั ง ภาษิ​ิ ต ที่​่� ว่​่า “เจ้​้อโวอ่ำำ��แปดลาย เจ้​้อกวายอ่ำำ��แปดเขา” (เชื้​้�อ วั​ัวไม่​่ทิ้​้�งลาย เชื้​้�อควายไม่​่ทิ้​้�งเขา) เพราะการฮอลิ่​่�ก เป็​็นอั​ัตลั​ักษณ์​์สำำ�คั​ัญอย่​่างหนึ่​่�งของชาวไทใหญ่​่ เป็​็น ส่​่ ว นหนึ่​่� ง ของการสื​ื บ สานพระพุ​ุ ท ธศาสนา และยั​ั ง ทำำ�ให้​้รู้​้�ถึ​ึงประวั​ัติ​ิความเป็​็นมา วั​ัฒนธรรม ประเพณี​ี ของชาวไทใหญ่​่

ปราชญ์​์ ด้แ้าห่​่นการอนุ​ุรั​ั กษ์​์และสื​ืบสาน 60 ปราชญ์​์ งแม่​่ฮ่​่องสอ ประวั​ัติ​ิศาสตร์​์และวั​ัฒนธรรมไต

พ่​่อครู​ูประเสริ​ิฐ ประดิ​ิษฐ์​์ ปราชญ์​์ด้​้านการอนุ​ุรั​ักษ์​์และสื​ืบสาน ประวั​ัติ​ิศาสตร์​์และวั​ัฒนธรรมไต พ่​่อครู​ูประเสริ​ิฐ ประดิ​ิษฐ์​์ หรื​ือที่​่�ชาวแม่​่ฮ่​่องสอนเรี​ียกกั​ันว่​่า ครู​ูเก หรื​ื อ อาจารย์​์ เ ก หรื​ื อ ครู​ู เ กจะเรเสอข่​่ า นพ้​้ า เกิ​ิดเมื่​่� อ พุ​ุ ท ธศั​ั ก ราช ๒๔๙๗ ภู​ูมิ​ิลำำ�เนาเดิ​ิมเป็​็นชาวบ้​้านปางหมู​ู ตำำ�บลปางหมู​ู อำำ�เภอเมื​ือง จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน จบการศึ​ึกษาจากโรงเรี​ียนชุ​ุมชนปางหมู​ู ซึ่​่�งเดิ​ิม ชื่​่�อว่​่าโรงเรี​ียนปางหมู​ู เมื่​่�อศึ​ึกษาจบในระดั​ับชั้​้�นประถมศึ​ึกษาปี​ีที่​่� ๗ ได้​้สอบชิ​ิงทุ​ุนไปศึ​ึกษาต่​่อที่​่�วิท ิ ยาลั​ัยครู​ูหมู่​่�บ้​้านจอมบึ​ึง จั​ังหวั​ัดราชบุ​ุรี​ี (ปั​ัจจุ​ุบั​ันคื​ือมหาวิ​ิทยาลั​ัยราชภั​ัฏหมู่​่�บ้​้านจอมบึ​ึง)

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 61

เมื่​่�อสำำ�เร็​็จการศึ​ึกษาประกาศนี​ียบั​ัตรวิ​ิชาการศึ​ึกษา ขั้​้�นสู​ูง ได้​้กลับม ั ารั​ับราชการครู​ูที่​่โ� รงเรี​ียนบ้​้านกุ​ุงไม้​้สักั ต่​่อ มาเมื่​่�อ พุ​ุทธศั​ักราช ๒๕๒๕ ได้​้รั​ับแต่​่งตั้​้�งให้​้ดำำ�รงตำำ�แหน่​่ง ครู​ูใหญ่​่โรงเรี​ียนบ้​้านไม้​้ฮุ​ุง และโรงเรี​ียนบ้​้านไม้​้สะเป่​่ ต่​่อ มาได้​้รั​ับแต่​่งตั้​้�งให้​้ดำำ�รงตำำ�แหน่​่งศึ​ึกษานิ​ิเทศก์​์ หลั​ังจาก เกษี​ียณอายุ​ุราชการก่​่อนกำำ�หนดเมื่​่�อ พุ​ุทธศั​ักราช ๒๕๕๔ ได้​้ทำำ�งานด้​้านศิ​ิลปวั​ัฒนธรรมอย่​่างต่​่อเนื่​่�อง เป็​็นที่​่ปรึ​ึก � ษา ของศู​ูนย์​์ไทใหญ่​่ศึ​ึกษา วิ​ิทยาลั​ัยชุ​ุมชนแม่​่ฮ่​่องสอน เป็​็น เวลากว่​่า ๑๔ ปี​ี และปั​ัจจุ​ุบั​ันดำำ�รงตำำ�แหน่​่งประธานสภา วั​ัฒนธรรมจั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน พ่​่ อ ครู​ู ป ระเสริ​ิ ฐ เล่​่ า ว่​่ า ตั้​้� ง แต่​่ เ ล็​็ ก ๆ ตนมี​ีความ สนใจเกี่​่�ยวกั​ับประวั​ัติ​ิศาสตร์​์ ศิ​ิลปะ และวั​ัฒนธรรมของ ชาวไทใหญ่​่ ชอบเรี​ียนวิ​ิ ช าประวั​ั ติ​ิ ศ าสตร์​์ ต่​่ อ มาเมื่​่� อ บวชเป็​็ น สามเณรตามประเพณี​ีของชาวไทใหญ่​่ ได้​้ มี​ี

62 ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอ

“อย่​่าทิ้​้�งถิ่​่�น ไปแล้​้วมี​ีโอกาสก็​็กลั​ับมาพั​ัฒนา มาดู​ูแล มาช่​่วยกั​ันที่​่�จั​ังหวั​ัดของเรา” โอกาสเรี​ียนภาษาไทใหญ่​่กั​ับพระอธิ​ิการคำำ�อู๋​๋� โกวิ​ิโท อดี​ีตเจ้​้าอาวาสวั​ัดปางหมู​ู จนสามารถ อ่​่านออกเขี​ียนได้​้ และชื่​่�นชอบบทร้​้อยกรอง และการขั​ับขาน (เฮ็​็ดกวาม) ของชาวไทใหญ่​่ ด้​้ ว ยความชอบจึ​ึงแสวงหาความรู้​้�อย่​่ า ง ต่​่อเนื่​่�องจวบจนรั​ับราชการครู​ูและเมื่​่�อดำำ�รง ตำำ� แหน่​่ ง ศึ​ึกษานิ​ิ เ ทศก์​์ ด้​้ ว ยความสนใจ ประกอบกั​ับนโยบายที่​่�พยายามส่​่งเสริ​ิมการ ศึ​ึกษาเรื่​่�องราวของท้​้องถิ่​่�นในช่​่วงเวลานั้​้�น ตน และคณะได้​้จั​ัดทำำ�หลั​ักสู​ูตรท้​้องถิ่​่�น มี​ีลั​ักษณะ เป็​็ น หลั​ั กสู​ู ต รการเรี​ียนภาษาไทใหญ่​่ พร้​้ อ ม คู่​่�มื​ือ รวมถึ​ึงได้​้จั​ัดอบรมการใช้​้ ซึ่​่�งหลั​ักสู​ูตร ดั​ั ง กล่​่ า วถู​ู กนำำ� ไปใช้​้ ใ นสถานศึ​ึกษาในพื้​้� น ที่​่� จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน ซึ่​่�งมี​ีชาวไทใหญ่​่ศึ​ึกษาเล่​่า เรี​ียน ทำำ�ให้​้นั​ักเรี​ียนมี​ีความรู้​้�ความเข้​้าใจเกี่​่�ยว กั​ับภาษาถิ่​่�นของตนเองมากขึ้​้�น และสามารถ เรี​ียนรู้​้�ตั​ัวอั​ักษรหรื​ือภาษาเขี​ียนได้​้ นอกจากนี้​้�พ่​่อครู​ูประเสริ​ิฐ ยั​ังมี​ีผลงาน การศึ​ึกษารวบรวมองค์​์ ค วามรู้​้�ที่​่� สำำ�คั​ั ญ เกี่​่�ยวกั​ับประวั​ัติ​ิศาสตร์​์ ศิ​ิลปะ และวั​ัฒนธรรม อี​ีกเป็​็นจำำ�นวนมาก อาทิ​ิ หนั​ังสื​ือเรื่​่อ� งประเพณี​ี ไตสิ​ิบสองเดื​ือน ภู​ูมิ​ิปั​ัญญาไตด้​้านต่​่างๆ การ แปลเอกสารโบราณ การจั​ัดทำำ�หนั​ังสื​ือเล่​่ม เล็​็กเกี่​่�ยวกั​ับวรรณคดี​ีไทใหญ่​่ การสร้​้างสื่​่�อ การเรี​ียนรู้​้�เกี่​่� ย วกั​ั บ วั​ั ฒ นธรรมในรู​ู ป แบบ วี​ีดิ​ิทั​ัศน์​์ หนั​ังสื​ือศิ​ิลปะลายไต หนั​ังสื​ือเรื่​่�อง อาหารไต หนั​ังสื​ือประวั​ัติ​ิความเป็​็นมาของ เมื​ืองแม่​่ฮ่​่องสอน และบุ​ุคคลสำำ�คั​ัญที่​่�ควรรู้​้�จั​ัก เป็​็นต้​้น

พ่​่ อ ครู​ู ป ระเสริ​ิ ฐ ตั้​้� ง ปณิ​ิ ธ านในการทำำ� งานที่​่� อ ยากให้​้ เยาวชนลู​ู ก หลานชาวไทใหญ่​่ แ ละกลุ่​่�มชาติ​ิ พั​ั น ธุ์​์�ต่​่ า งๆ ที่​่เ� ป็​็นชาวแม่​่ฮ่อ่ งสอน มี​ีความสนใจ เรี​ียนรู้​้� และรู้​้�จักั รากเหง้​้า ของตนเอง มี​ีความภาคภู​ู มิ​ิ ใ จในอั​ั ตลั​ั ก ษณ์​์ ข องตน ทั้​้�งความภู​ูมิ​ิใจในถิ่​่�นกำำ�เนิ​ิด ภาษา การแต่​่งกายวั​ัฒนธรรม ทรั​ั พ ยากรธรรมชาติ​ิ ต่​่ า ง ๆ ความสามั​ั ค คี​ีกลมเกลี​ียว ของคนในสั​ังคมแม่​่ฮ่​่องสอน และอยากให้​้ลู​ูกหลานชาว แม่​่ฮ่​่องสอน เข้​้ามามี​ีบทบาทในการพั​ัฒนา ดู​ูแล จั​ังหวั​ัด ของเรา

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 63

ปราชญ์​์ ด้แ้าห่​่นการฟ้​้ อนนกกิ​ิงกะหล่​่า 64 ปราชญ์​์ งแม่​่ฮ่​่องสอ

พ่​่อครู​ูส่​่างคำำ� จางยอด ปราชญ์​์ด้​้านการฟ้​้อนนกกิ​ิงกะหล่​่า พ่​่อครู​ูส่​่างคำำ� เป็​็นบุ​ุตรของคุ​ุณพ่​่อสล่​่า นั​ันติ​ิยะ และคุ​ุณแม่​่ใส่​่จ่​่า เกิ​ิดที่​่�หมู่​่�บ้​้านเซกุ​ุง ตำำ�บลเซกุ​ุง เมื​ืองจ๊​๊อกแม รั​ัฐฉาน สาธารณรั​ัฐ แห่​่งสหภาพเมี​ียนมาร์​์ บิ​ิดาของพ่​่อครู​ูส่​่างคำำ� เป็​็นผู้​้�เชี่​่�ยวชาญ ด้​้านโหราศาสตร์​์ ส่​่วนมารดาทำำ�อาชี​ีพด้​้านงานหั​ัตถกรรม เมื่​่�อ พ่​่อครู​ูส่า่ งคำำ�อายุ​ุ ๗ ปี​ี ได้​้ฝากตั​ัวเป็​็นศิ​ิษย์​์วัด ั ประจำำ�หมู่​่�บ้​้าน โดยมี​ี พระอาจารย์​์วาริ​ินต๊​๊ะ เป็​็นเจ้​้าอาวาส ในขณะนั้​้�นพ่​่อครู​ูได้​้เรี​ียน การอ่​่าน การเขี​ียน วรรณกรรม คณิ​ิตศาสตร์​์ ภาษาไทใหญ่​่ ภาษาบาลี​ี งานศิ​ิลปะและนาฏศิ​ิลป์​์ไทใหญ่​่ประเภทต่​่าง ๆ

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 65

“เราจะไม่​่ทำำ�ตนเป็​็นคนน้ำำ��เต็​็มแก้​้ว เราต้​้องเติ​ิมความรู้​้�ให้​้ตั​ัวเราตลอด อยากเรี​ียนรู้​้�ในและถ่​่ายทอดต่​่อไปเรื่​่�อย ๆ จนกว่​่าชี​ีวิ​ิตจะหาไม่​่”

ในด้​้านของการก้​้านกกิ​ิงกะหล่​่า (ฟ้​้อนนกกิ​ิงกะหล่​่า) การก้​้าลาย (การฟ้​้อนเจิ​ิง) การเฮ็​็ดกวาม (การขั​ับ เพลงภาษาไทใหญ่​่) พ่​่อครู​ูส่​่างคำำ� ได้​้รั​ับการถ่​่ายทอดจากครู​ูที่​่�มี​ีชื่​่�อเสี​ียงหลายท่​่าน อาทิ​ิ พระอาจารย์​์วาริ​ินต๊​๊ะ อาจารย์​์อาลอก๊​๊ะ อาจารย์​์กั๋​๋�นตะม่​่า อาจารย์​์หน่​่อเงิ​ินแสนหวี​ี เมื่​่�อฝึ​ึกฝนจนชำำ�นาญแล้​้ว เมื่​่�อมี​ีงานประเพณี​ี ที่​่�สำำ�คั​ัญ เช่​่น ประเพณี​ีเหลิ​ินสิ​ิบเอ็​็ด หรื​ือประเพณี​ีออกพรรษา จะมี​ีโอกาสได้​้ฟ้​้อนนกกิ​ิงกะหล่​่า จนได้​้รั​ับ คำำ�ชมเชยว่​่ามี​ีความสวยงาม ต่​่อมามั​ักจะได้​้รั​ับการว่​่าจ้​้างให้​้ไปแสดงในโอกาสสำำ�คั​ัญต่​่าง ๆ

66 ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอ

ต่​่อมาช่​่วงปี​ี พุ​ุทธศั​ักราช ๒๕๓๖ พ่​่อครู​ูส่​่างคำำ�ได้​้เดิ​ินทางมาท่​่องเที่​่�ยว และทำำ�งานที่​่� อำำ� เภอปาย จั​ั ง หวั​ั ด แม่​่ ฮ่​่ อ งสอน ได้​้ ม าพบเห็​็ น งานประเพณี​ีออกพรรษาและฟ้​้ อ น นกกิ​ิงกะหล่​่า จากนั้​้�นในปี​ีต่​่อ ๆ มาจึ​ึงร่​่วมฟ้​้อนและประกวดนกกิ​ิงกะหล่​่า ต่​่อมาในปี​ี พุ​ุทธศั​ักราช ๒๕๔๑ ได้​้รั​ับเชิ​ิญให้​้มาเป็​็นวิ​ิทยากรในการสอนฟ้​้อนนกกิ​ิงกะหล่​่าให้​้แก่​่ นั​ักเรี​ียน นั​ักศึ​ึกษา ของวิ​ิทยาลั​ัยนาฏศิ​ิลป์​์เชี​ียงใหม่​่ และได้​้จัดั ทำำ�ตำำ�ราการฟ้​้อนนกกิ​ิงกะหล่​่า ขึ้​้�น เป็​็นแบบแผนในการสอนฟ้​้อนนกกิ​ิงกะหล่​่าที่​่�ต่​่อมาแพร่​่หลายไปทั่​่�วภาคเหนื​ือ นอกจากนี้​้�ยั​ังเป็​็นวิ​ิทยากรรั​ับเชิ​ิญให้​้กั​ับสถาบั​ันและองค์​์กรต่​่าง ๆ ต่​่อมาเมื่​่�อ พุ​ุทธศั​ักราช ๒๕๖๑ ได้​้รั​ับเชิ​ิญให้​้มาเป็​็นผู้​้�เชี่​่�ยวชาญด้​้านศิ​ิลปวั​ัฒนธรรมไทใหญ่​่ ประจำำ�อยู่​่�ที่​่�สถาบั​ัน ไทใหญ่​่ศึ​ึกษา วิ​ิทยาลั​ัยชุ​ุมชนแม่​่ฮ่อ่ งสอน ทำำ�หน้​้าที่​่เ� ป็​็นวิ​ิทยากรในการถ่​่ายทอดภู​ูมิปัิ ญญ ั า ไทใหญ่​่ด้า้ นต่​่างๆ เช่​่น การฟ้​้อนนกกิ​ิงกะหล่​่า การฟ้​้อนโต การก้​้าแลว ก้​้าลาย การทำำ�โคม และการฮอลิ่​่�ก เป็​็นต้​้น ตลอดชี​ีวิ​ิตการเป็​็นนั​ักแสดงของพ่​่อครู​ู ความภาคภู​ูมิ​ิใจ คื​ือ การสร้​้างนกกิ​ินรี​ีหรื​ือ นกกิ​ิงกะหล่​่าเก้​้าสี​ี จำำ�นวน ๙ ตั​ัว เรี​ียกว่​่า “กิ​ิงกะหล่​่านพเก้​้า” เพื่​่�อให้​้นั​ักเรี​ียนวิ​ิทยาลั​ัย นาฏศิ​ิลป์​์แสดงถวายในวโรกาสเฉลิ​ิมพระชนมพรรษา ในหลวงรั​ัชกาลที่​่� ๙ นั​ับเป็​็นบุ​ุญ อั​ันใหญ่​่หลวง ซึ่​่�งเป็​็นปณิ​ิธานอยู่​่�ในใจของพ่​่อครู​ูด้​้วย พ่​่อครู​ูส่​่างคำำ�ตั้​้�งปณิ​ิธานในการถ่​่ายทอดความรู้​้�และประสบการณ์​์ด้​้านต่​่างๆ ที่​่�ตน เคยได้​้เรี​ียนรู้​้�และสั่​่�งสมมา ให้​้แก่​่ชนรุ่​่�นหลั​ัง เพื่​่�อให้​้ศิ​ิลปะและวั​ัฒนธรรม สามารถดำำ�รง อยู่​่�ต่​่อไปได้​้ และสามารถนำำ�ไปปรั​ับใช้​้ให้​้เหมาะสมกั​ับยุคุ สมั​ัย นอกจากนี้​้�ตนก็​็ยังั พยายาม เรี​ียนรู้​้�สิ่​่�งใหม่​่ ๆ โดยยึ​ึดคติ​ิประจำำ�ใจ คื​ือ เราจะไม่​่ทำำ�ตนเป็​็นคนน้ำำ��เต็​็มแก้​้ว เราต้​้องเติ​ิม ความรู้​้�ให้​้ตั​ัวเราตลอดอยากเรี​ียนรู้​้�ในและถ่​่ายทอดต่​่อไปเรื่​่�อย ๆ จนกว่​่าชี​ีวิ​ิตจะหาไม่​่

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 67

ปราชญ์​์ ด้แ้าห่​่นการสร้​้ างเจดี​ีย์​์และงานศิ​ิลปกรรมทางศาสนา 68 ปราชญ์​์ งแม่​่ฮ่​่องสอ

พ่​่อครู​ูอิ​ินสม ธิ​ิโน ปราชญ์​์ด้า้ นการสร้​้างเจดี​ีย์แ์ ละงานศิ​ิลปกรรมทางศาสนา

พ่​่อหนานอิ​ินสม ธิ​ิโน หรื​ือ พ่​่อหนานสม เกิ​ิดเมื่​่�อปี​ี พุ​ุทธศั​ักราช ๒๔๙๒ ณ อำำ�เภอหางดง จั​ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ ต่​่อมาได้​้บรรพชาเป็​็น สามเณรและอุ​ุปสมบทเป็​็นพระภิ​ิกษุ​ุ ณ วั​ัดกำำ�แพงงาม ตำำ�บลหางดง อำำ�เภอหางดง จั​ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ ศึ​ึกษาทางธรรมสอบไล่​่ได้​้ นั​ักธรรมเอก และมี​ีความสนใจในงานศิ​ิลปะเชิ​ิงช่​่างและการก่​่อสร้​้างต่​่าง ๆ

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 69

ภายหลั​ังได้​้ลาสิ​ิกขาและฝากตั​ัวเป็​็นลู​ูกศิ​ิษย์​์ พ่​่อน้​้อยวรรณ นายช่​่าง ก่​่ อสร้​้ างวั​ั ดที่​่�มี​ีชื่​่� อเสี​ียงในอำำ�เภอหางดง โดยได้​้มี​ี โอกาสร่​่ วมงานก่​่ อสร้​้ าง ศาสนสถาน จนกระทั่​่�งใน ปี​ีพุ​ุทธศั​ักราช ๒๕๒๖ พ่​่อหนานสมจึ​ึงได้​้มาก่​่อสร้​้าง อาคารศาลาการเปรี​ียญวั​ัดกลางทุ่​่�ง ต.จองคำำ� อ.เมื​ือง จ.แม่​่ฮ่อ่ งสอน และตั้​้ง� แต่​่ ปี​ีพุ​ุทธศั​ักราช ๒๕๔๓ เป็​็นต้​้นมา พ่​่อหนานสมได้​้เริ่​่�มพำำ�นั​ักและสร้​้างสรรค์​์ ผลงานทางสถาปั​ัตยกรรมอย่​่างจริ​ิงจั​ังในพื้​้�นที่​่�จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน พ่​่อหนานสม ได้​้พยายามศึ​ึกษาอั​ักษร ศิ​ิลปกรรม และสถาปั​ัตยกรรม ไทใหญ่​่ พม่​่า และล้​้านนา จากผู้​้�รู้​้� นอกจากนี้​้�ยั​ังเรี​ียนรู้​้�จากการสั​ังเกตโบราณ สถาน โบราณวั​ัตถุ​ุต่​่าง ๆ แล้​้วนำำ�มาออกแบบ สร้​้างสรรค์​์เป็​็นงานศิ​ิลปกรรม สถาปั​ัตยกรรมที่​่�เกี่​่�ยวเนื่​่�องกั​ับพุ​ุทธศาสนาในพื้​้�นที่​่�จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน อาทิ​ิ พระพุ​ุทธรู​ูป เจดี​ีย์​์ วิ​ิหาร อุ​ุโบสถ รวมถึ​ึงการตกแต่​่งศาสนสถาน ดั​ังเช่​่น ปานซอย (โลหะฉลุ​ุลายซึ่​่�งใช้​้ประดั​ับตกแต่​่งหลั​ังคาศาสนสถาน) และลวดลาย ปู​ูนปั้​้�นต่​่าง ๆ ซึ่​่�งได้​้สร้​้างสรรค์​์ผลงานให้​้มี​ีเอกลั​ักษณ์​์เป็​็นของตนเอง ผลงาน ที่​่�โดดเด่​่น เช่​่น ๑. พระพุ​ุทธรู​ูป ศิ​ิลปะมั​ัณฑะเลย์​์ ปางมารวิ​ิชั​ัย ขนาดหน้​้าตั​ัก ๔.๕ เมตร ประดิ​ิษฐาน ณ วั​ัดพระนอน ต.จองคำำ� อ.เมื​ือง จ.แม่​่ฮ่​่องสอน ๒. พระธาตุ​ุเจดี​ีย์​์ ได้​้แก่​่ เจดี​ีย์​์วัดั ดอยกิ่​่�วขมิ้​้�น เจดี​ีย์​์วัดั ก้ำำ��ก่​่อ เจดี​ีย์​์วัดั หั​ัวเวี​ียง เจดี​ีย์​์ห้ว้ ยโป่​่ง เจดี​ีย์​์วัดั ไม้​้แงะ เจดี​ีย์​์กุงุ เปา เจดี​ีย์​์วัดั นาปลาจาด เจดี​ีย์​์วัดั คาหาน เจดี​ีย์​์ วั​ั ด ในสอย เจดี​ีย์​์ วั​ั ด ปางหมู​ู เจดี​ีย์​์ วั​ั ด กุ​ุ ง ไม้​้ สั​ั ก เจดี​ีย์​์ วั​ั ด แม่​่ ส ะงา เจดี​ีย์​์วั​ัดหมอกจำำ�แป่​่ เจดี​ีย์​์วั​ัดกองมุ่​่�งเมื​ือง เจดี​ีย์​์วั​ัดถ้ำำ��ลอด เจดี​ีย์​์วั​ัดนาจลอง เจดี​ีย์​์วั​ัดตาลเจ็​็ดต้​้น ๓. พระอุ​ุโบสถและวิ​ิหาร ได้​้แก่​่ อุ​ุโบสถวั​ัดในสอย วิ​ิหารจตุ​ุรมุ​ุขวั​ัดปางล้​้อ ๔. การสลั​ักดุ​ุนลวดลายจากสั​ังกะสี​ี (ปานซอย)

70 ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอ

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 71

“อดทน เอาใจใส่​่ในการทำำ�งาน และซื่​่�อสั​ัตย์​์สุ​ุจริ​ิต”

พ่​่อครู​ูอิ​ินสม กล่​่าวว่​่า อยากให้​้มี​ีผู้​้�สื​ืบทอดงานศิ​ิลปะที่​่�ตนได้​้สั่​่�งสมความรู้​้�มา แต่​่การทำำ�งานต้​้องอาศั​ัย ความเข้​้าใจ เอาใจใส่​่ รั​ักในศิ​ิลปะ หากไม่​่รั​ักในศิ​ิลปะจะไม่​่สามารถทำำ�งานด้​้านนี้​้�ได้​้

ปราชญ์​์ ด้แ้าห่​่นพิ​ิ ธี​ีกรรมท้​้องถิ่​่�น 72 ปราชญ์​์ งแม่​่ฮ่​่องสอ

พ่​่อครู​ูโต ทองดี​ี ปราชญ์​์ด้​้านพิ​ิธี​ีกรรมท้​้องถิ่​่�น

พ่​่อครู​ูโต ทองดี​ี เกิ​ิดที่​่�บ้​้านนาปลาจาด ตำำ�บลห้​้วยผา อำำ�เภอเมื​ือง จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่อ่ งสอน ศึ​ึกษาที่​่�โรงเรี​ียนบ้​้านนาปลาจาด และประกอบ อาชี​ีพทางการเกษตร รวมถึ​ึงทำำ�หน้​้าที่​่�เป็​็นอาสาสมั​ัครสาธารณสุ​ุข ประจำำ� หมู่​่�บ้​้ า น (อสม.) ต่​่ อ มาได้​้ รั​ั บ แต่​่ ง ตั้​้� ง ให้​้ ดำำ�ร งตำำ� แหน่​่ง ผู้​้�ช่​่วยผู้​้�ใหญ่​่บ้​้าน และผู้​้�ใหญ่​่บ้​้าน นอกจากนี้​้�ยั​ังเป็​็นผู้​้�เชี่​่�ยวชาญ ในการทำำ�จองพารา ตุ​ุงตำำ�ข่​่อน ทำำ�ไม้​้กวาด และทำำ�หน้​้าที่​่�เป็​็น มั​ัคทายก

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 73

“อยากให้​้คนรุ่​่�นหลั​ังสื​ืบสานภู​ูมิ​ิปั​ัญญาท้​้องถิ่​่�น”

เมื่​่� อ พ่​่ อ ครู​ู โ ตอายุ​ุ ไ ด้​้ ๕๐ ปี​ี ไม่​่ มี​ีกำำ�ลั​ั ง ในการทำำ� เกษตรกรรม จึ​ึงเปลี่​่� ย นอาชี​ีพมาทำำ�จ องพารา ทำำ�ตำำ�ข่​่อนซึ่​่�งเป็​็นภู​ูมิ​ิปั​ัญญาเล็​็ก ๆ น้​้อย ๆ โดยใช้​้วิ​ิธี​ีเรี​ียนรู้​้�แบบครู​ูพั​ักลั​ักจำำ�จากลุ​ุงหนานยะ และทำำ�การ ทดลองทำำ�ด้​้วยตนเอง เมื่​่�อลองถู​ูกลองผิ​ิดแล้​้วจะเลื​ือกชิ้​้�นงานที่​่�คิ​ิดว่​่าสมบู​ูรณ์​์ไปสอบถามลุ​ุงหนานยะให้​้ ตรวจสอบความสวยงามและสมบู​ูรณ์​์ และขอคำำ�แนะนำำ� ต่​่อมาจึ​ึงได้​้นำำ�มาประกอบเป็​็นอาชี​ีพหลั​ัก ซึ่​่�งในช่​่วง เดื​ือนกั​ันยายน ถึ​ึงตุ​ุลาคม จะมี​ีคนสั่​่�งผลิ​ิตจองพารา และตำำ�ตุ​ุงข่​่อน ซึ่​่�งพ่​่อครู​ูโตได้​้ให้​้ภรรยาเป็​็นผู้​้�ช่​่วยในการ ประดิ​ิษฐ์​์จองพารา และตำำ�ตุ​ุงข่​่อน นอกจากนี้​้� พ่​่อครู​ูโตยั​ังทำำ�หน้​้าที่​่�เป็​็น “ปานตะก่​่า” หรื​ือมั​ัคทายก ของหมู่​่�บ้​้านนาปลาจาด ซึ่​่�งจะทำำ� หน้​้าที่​่ใ� นพิ​ิธี​ีกรรมทางศาสนา และงานประเพณี​ีต่​่าง ๆ โดยจะทำำ�หน้​้าที่​่ต� ระเตรี​ียมความพร้​้อมในการประกอบ พิ​ิธี​ีกรรม อาราธนาศี​ีล อาราธนาธรรม กล่​่าวนำำ�ถวายทานต่​่าง ๆ และกล่​่าวคำำ� “กั่​่�นตอ” หรื​ือขอขมา ซึ่​่�งใน พิ​ิธี​ีกรรมจะมี​ีการใช้​้บทสวดทั้​้�งภาษาไทย และภาษาไทใหญ่​่ พ่​่อครู​ูโต มี​ีความมุ่​่�งหวั​ังอยากให้​้คนรุ่​่�นใหม่​่สนใจและเข้​้ามามี​ีบทบาทในการสื​ืบสานภู​ูมิ​ิปั​ัญญาท้​้องถิ่​่�น เพื่​่�อให้​้องค์​์ความรู้​้�ที่​่�บรรพบุ​ุรุ​ุษสั่​่�งสมและถ่​่ายทอดมาคงอยู่​่�สื​ืบต่​่อไป

ปราชญ์​์ ด้แ้าห่​่นการทำำ �เครื่​่�องเงิ​ินเครื่​่�องทองแบบไต 74 ปราชญ์​์ งแม่​่ฮ่​่องสอ

พ่​่อครู​ูสมบั​ัติ​ิ บุ​ุญสุ​ุข ปราชญ์​์ด้​้านการทำำ�เครื่​่�องเงิ​ินเครื่​่�องทองแบบไต พ่​่อครู​ูสมบั​ัติ​ิ บุ​ุญสุ​ุข เกิ​ิดและเติ​ิบโตที่​่�บ้​้านท่​่าโป่​่งแดง ตำำ�บลผาบ่​่อง อำำ�เภอเมื​ือง จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน ปั​ัจจุ​ุบั​ันอายุ​ุ ๔๔ ปี​ี เมื่​่�อ จบการ ศึ​ึกษาจากโรงเรี​ียนบ้​้านท่​่าโป่​่งแดง จากนั้​้�นในช่​่วงปี​ี พุ​ุทธศั​ักราช ๒๕๓๓ เป็​็ นช่​่ ว งเวลาที่​่� มี​ี ก ารก่​่ อ ตั้​้� ง ศู​ู นย์​์ ศิ​ิล ปาชี​ี พ จากโครงการ พระราชดำำ�ริ​ิ ในจั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน ตนจึ​ึงเข้​้ารั​ับการฝึ​ึกฝนการ ประกอบอาชี​ีพเรี​ียนช่​่างเงิ​ิน ช่​่างทอง และฝึ​ึกฝนมาอย่​่างต่​่อเนื่​่�อง จนมี​ีความชำำ�นาญในการทำำ�เครื่​่�องประดั​ับต่​่างๆ อาทิ​ิ สร้​้อยคอ กำำ�ไล สร้​้อยข้​้อมื​ือ แหวน ต่​่างหู​ู เป็​็นต้​้น

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 75

“อยากให้​้คนรุ่​่�น หรื​ือ ช่​่างรุ่​่�นใหม่​่สื​ืบสาน ภู​ูมิ​ิปั​ัญญาและฝี​ีมื​ือ ของบรรพชน”

ด้​้ ว ยความที่​่�ต นเป็​็ น คนไทใหญ่​่ ที่​่�ไ ด้​้ รั​ับก ารศึ​ึกษาเป็​็ น ช่​่างเงิ​ินช่​่างทอง ดั​ังนั้​้น� จึ​ึงมี​ีความคิ​ิดว่​่า ต้​้องการจะอนุ​ุรักษ์ ั รู์ ปู แบบ การทำำ�เครื่​่�องประดั​ับของชาวไทใหญ่​่แบบโบราณ จึ​ึงพยายาม ศึ​ึกษาจากผู้​้�เฒ่​่าผู้​้�แก่​่โดยใช้​้งานโบราณเป็​็นต้​้นแบบ ซึ่​่ง� รู​ูปแบบ ที่​่�ตนพยายามสื​ืบสานและได้​้รั​ับความนิ​ิยม ประกอบด้​้วย ๑. มงโคยปานกวาง คื​ื อ แหวนประดั​ั บพ ลอย ซึ่​่� ง มี​ี หนามเตยจำำ�นวนมากและมี​ีลวดลายดอกไม้​้ประดั​ับ ๒. แหวนโจหลิ่​่� ม คื​ื อ กำำ� ไลที่​่� ทำำ�ด้​้ ว ยทองคำำ� หรื​ื อ เงิ​ิ น ถั​ักเป็​็นรู​ูปทรงสามเหลี่​่�ยม หั​ัวกำำ�ไลจะประดั​ับด้​้วย รู​ูปทรงต่​่างๆ ได้​้แก่​่ ๑) ประดั​ับด้​้วยดอกไม้​้ เรี​ียกว่​่า แหวนโจลิ่​่�มโหหมอก ๒) ประดั​ับด้​้วยหั​ัวเสื​ือ เรี​ียกว่​่า แหวนโจหลิ่​่�มโหเสอ หรื​ือแหวนโหเสอ ๓) ประดั​ับ ด้​้วยหั​ัวพญานาค เรี​ียกว่​่า แหวนโจหลิ่​่�มโหนากา หรื​ือ แหวนโหนากา ๓. แค็​็บคอส่​่างลอง คื​ือแผ่​่นทองคำำ�สลั​ักดุ​ุนลวดลาย มงคลต่​่ า ง ๆ เช่​่ น ช้​้ า ง ดอกไม้​้ สิ​ิ ง ห์​์ กระต่​่ า ย นกยู​ูง แค็​็บคอเป็​็นเครื่​่�องประดั​ับที่​่�ใช้​้ในพิ​ิธี​ีกรรม ปอยส่​่างลอง โดยใช้​้ประดั​ับคอส่​่างลอง

76 ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอ

ด้​้วยความพยายามในการสื​ืบสานรู​ูปแบบเครื่​่�องประดั​ับ โบราณของชาวไทใหญ่​่ พ่​่อครู​ูสมบั​ัติ​ิจึ​ึงได้​้จั​ัดทำำ�กำำ�ไลแหวน โจหลิ่​่�มหั​ัวพญานาค ที่​่�ออกแบบให้​้มี​ีลั​ักษณะเฉพาะ ทำำ�ด้​้วย โลหะเงิ​ิน จากนั้​้�นจึ​ึงทู​ูลเกล้​้าฯ ถวายสมเด็​็จพระนางเจ้​้าสิ​ิริกิ​ิ ติ พระบรมราชิ​ินี​ีนาถ ในคราวที่​่เ� สด็​็จจั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่อ่ งสอน ซึ่​่ง� ถื​ือ เป็​็นความภาคภู​ูมิ​ิใจของตนอย่​่างยิ่​่�ง ในด้​้านการสื​ืบสาน พ่​่อครู​ูสมบั​ัติ​ิอยากให้​้คนรุ่​่�นใหม่​่ หรื​ือช่​่างรุ่​่�นใหม่​่ เข้​้ามาศึ​ึกษารู​ูปแบบงานเครื่​่�องประดั​ับแบบ โบราณ ทั้​้�งด้​้านวิ​ิธี​ีการทำำ� ความหมาย และการใช้​้งาน เพื่​่�อ เป็​็นการสื​ืบสานภู​ูมิ​ิปั​ัญญาและฝี​ีมื​ือของบรรพชน

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 77

ปราชญ์​์ ด้แ้าห่​่นการสร้​้ างสรรค์​์งานหั​ัตถกรรม 78 ปราชญ์​์ งแม่​่ฮ่​่องสอ

แม่​่ครู​ูคนึ​ึงหา สุ​ุภานั​ันท์​์ ปราชญ์​์ด้​้านการสร้​้างสรรค์​์งานหั​ัตถกรรม แม่​่ครู​ูคนึ​ึงหา สุ​ุภานั​ันท์​์ ปั​ัจจุ​ุบั​ันอายุ​ุ ๔๘ ปี​ี เป็​็นชาวแม่​่ฮ่​่องสอนโดยกำำ�เนิ​ิด สำำ�เร็​็จการศึ​ึกษาระดั​ับปริ​ิญญาตรี​ีและโท วิ​ิชาเอกศิ​ิลปศึ​ึกษา คณะครุ​ุศาสตร์​์ จุ​ุฬาลงกรณ์​์มหาวิ​ิทยาลั​ัย โดยพื้​้�นฐานเป็​็นผู้​้�ที่​่มี � ค ี วามรั​ัก ชื่​่น � ชอบศิ​ิลปวั​ัฒนธรรม ไทใหญ่​่ ประกอบกั​ับได้​้ศึ​ึกษาด้​้านศิ​ิลปะทำำ�ให้​้ ได้​้นำำ�ความสนใจไปต่​่อยอดใน การทำำ�งาน เช่​่น การออกแบบเครื่​่�องประดั​ับที่​่� ได้​้รั​ับแนวคิ​ิดจากเครื่​่�องประดั​ับ ของชาวไทใหญ่​่ ภายหลั​ังต่​่อมาแม่​่ครู​ูคนึ​ึงหาได้​้ย้​้ายกลั​ับมาดู​ูแลบิ​ิดาที่​่� จั​ังหวั​ัด แม่​่ฮ่​่องสอน จึ​ึงมี​ีโอกาสได้​้ศึ​ึกษาค้​้นคว้​้าเกี่​่�ยวกั​ับศิ​ิลปะของท้​้องถิ่​่�นที่​่�น่​่าสนใจ โดยเฉพาะงานเย็​็บปั​ักถั​ักร้​้อย งานประดิ​ิษฐ์​์ งานเครื่​่�องประดั​ับของชาวไทใหญ่​่ และเสื้​้�อไทใหญ่​่

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 79

ในปี​ี พุ​ุทธศั​ักราช ๒๕๔๙ แม่​่ครู​ูคนึ​ึงหาได้​้เริ่​่มต่ � อ่ ยอด ความสนใจเกี่​่�ยวกั​ับการตั​ัดเย็​็บเสื้​้�อของสตรี​ีขาวไทใหญ่​่ แบบโบราณ ซึ่​่� ง เป็​็ น ความสนใจตั้​้� ง แต่​่ เรี​ียนในระดั​ั บ มั​ัธยมศึ​ึกษา โดยสื​ืบค้​้นข้​้อมู​ูล สั​ัมภาษณ์​์ผู้​้�อาวุ​ุโส และ ประการสำำ�คั​ัญ คื​ือ การได้​้รั​ับมอบเสื้​้�อโบราณอายุ​ุกว่​่า ๖๐ ปี​ีจาก “แม่​่นู​ูญ” หรื​ือ คุ​ุณธรรมนู​ูญ สวั​ัสดิ​ิไชย เพื่​่�อ ใช้​้เป็​็นต้​้นแบบในการศึ​ึกษา ซึ่​่�งเป็​็นเสื้​้�อไตแบบโบราณ ที่​่�นิ​ิยมสวมใส่​่ในพื้​้�นที่​่� อ.เมื​ือง จ.แม่​่ฮ่​่องสอน มี​ีลั​ักษณะ เป็​็ น เสื้​้� อ ป้​้ า ยหรื​ื อ เสื้​้� อ แว๊​๊ ด มี​ีจุ​ุ ด เด่​่ น เรี​ียกว่​่ า เสื้​้� อ ไต ต่​่อหน้​้าต่​่อหลั​ัง เนื่​่�องจากสมั​ัยโบราณผ้​้าที่​่�ใช้​้ตั​ัดเย็​็บมี​ี ขนาดผ้​้าหน้​้ากว้​้างไม่​่มากนั​ัก จึ​ึงต้​้องต่​่อตะเข็​็บ มี​ีการ ทำำ�สาบคอ เรี​ียกว่​่า หม้​้อน้ำำ�� สาบชายเสื้​้�อใน เรี​ียกว่​่า แค๊​๊ปน้ำ�อ้ �ำ อ้ ย เป็​็นต้​้น ปั​ัจจุบัุ นั ตนได้​้รวบรวมข้​้อมู​ูล ทดลอง ตั​ัดเย็​็บจนชำำ�นาญ ประยุ​ุกต์​์ให้​้เหมาะสมกั​ับการสวมใส่​่ และถ่​่ายทอดให้​้กับผู้​้� ั ที่​่ส� นใจ นอกจากเสื้​้อ� ไตแล้​้ว ยั​ังศึ​ึกษา และถ่​่ายทอดความรู้​้�เกี่​่�ยวกั​ับงานประดิ​ิษฐ์​์ต่​่าง ๆ ได้​้แก่​่ อุ๊​๊�บเจ้​้าพารา (เครื่​่�องสั​ักการะพระพุ​ุทธเจ้​้าแบบไทใหญ่​่) หมอกก้ำำ�� ก่​่อ (ดอกบุ​ุนนาค) การตั​ัดตุ​ุงแบบต่​่าง ๆ เป็​็นต้​้น

80 ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอ

“ก่​่องกออ่ำำ��หั​ัน วั​ันต๋​๋ายอ่ำำ��ฮู้​้�”

แม่​่ครู​ูคนึ​ึงหา ได้​้รั​ับเชิ​ิญเป็​็นวิ​ิทยากรในการถ่​่ายทอดองค์​์ความรู้​้�ด้​้านศิ​ิลปะและภู​ูมิ​ิปั​ัญญาให้​้แก่​่นั​ักเรี​ียน นั​ักศึ​ึกษา และผู้​้�ที่​่�สนใจอย่​่างต่​่อเนื่​่�อง โดยมุ่​่�งเน้​้นให้​้ผู้​้�เรี​ียนสามารถนำำ�ไปต่​่อยอดเป็​็นอาชี​ีพได้​้ นอกจากนี้​้�ยั​ัง ตั้​้�งใจจะสื​ืบสานและถ่​่ายทอดความรู้​้�ต่​่าง ๆ รวมถึ​ึงแสวงหาความรู้​้�เพิ่​่�มเติ​ิมอย่​่างต่​่อเนื่​่�อง โดยยึ​ึดหลั​ักคำำ�สอน ของคุ​ุณพ่​่อ คื​ือ “ก่​่องกออ่ำำ��หั​ัน วั​ันต๋​๋ายอ่ำำ��ฮู้​้�” คื​ือ คนเราไม่​่สามารถมองเห็​็นท้​้ายทอยของตนได้​้ ฉะนั้​้�นเราจึ​ึง ไม่​่ทราบวั​ันตาย เพราะฉะนั้​้�น อยากทำำ�อะไรให้​้รี​ีบทำำ� ทุ​ุกวั​ันเวลามี​ีค่​่า

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 81

ปราชญ์​์ ด้แ้าห่​่นการสานกุ​ุ บไต 82 ปราชญ์​์ งแม่​่ฮ่​่องสอ

แม่​่ครู​ูละบู​ูรณ์​์ อะริ​ิยะ ปราชญ์​์ด้​้านการสานกุ​ุบไต

แม่​่ครู​ูละบู​ูรณ์​์ อะริ​ิยะ ปั​ัจจุ​ุบั​ันอายุ​ุ ๖๑ ปี​ี เกิ​ิดที่​่�บ้​้านผาบ่​่อง ตำำ�บลผาบ่​่อง อำำ�เภอเมื​ือง จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน ต่​่อมาได้​้ ย้​้ายถิ่​่�นฐานมาพำำ�นั​ักที่​่�บ้​้านปางหมู​ู ตำำ�บลปางหมู​ู อำำ�เภอ เมื​ือง จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่อ่ งสอน ปั​ัจจุ​ุบัน ั แม่​่ครู​ูละบู​ูรณ์ไ์ ด้​้ทำำ�อาชี​ีพ สานกุ​ุบไต แม่​่ครู​ูสื​ืบทอดภู​ูมิ​ิปั​ัญญาด้​้านการจั​ักสาน โดย เฉพาะการสานกุ​ุบไตจากมารดา ชื่​่�อ คุ​ุณแม่​่บั​ัวเงิ​ิน บั​ัวลอย

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 83

“อยากให้​้ลู​ูกหลาน คนรุ่​่�นใหม่​่สนใจและสื​ืบทอด” แม่​่ครู​ูละบู​ูรณ์​์ ถ่​่ายทอดวิ​ิธี​ีการสาน กุ​ุบไตของตนว่​่า ขั้​้�นตอนในการสาน เริ่​่มจ � าก การใช้​้ไม้​้ข้​้าวหลามเป็​็นวั​ัตถุ​ุดิ​ิบ นำำ�มาตาก ให้​้แห้​้ง จั​ักเป็​็นเส้​้นตอก ให้​้มี​ีเส้​้นขนาด เท่​่า ๆ กั​ัน จากนั้​้�นเหลาให้​้เรี​ียบเนี​ียนแล้​้ว จึ​ึงนำำ�มาสานเป็​็นกุ​ุบ มี​ีลวดลายซึ่​่�งเป็​็นที่​่� นิ​ิยม ๒-๓ ลาย เช่​่น ลายดอก ลายสอง ลาย สาม นอกจากนี้​้�ยั​ังมี​ีการนำำ�กุ​ุบมาวาดเป็​็น ลวดลายต่​่าง ๆ เช่​่น ดอกบั​ัวตอง พระธาตุ​ุ ดอยกองมู​ู หรื​ื อ รู​ู ปสั​ั ญลั​ั ก ษณ์​์ อื่​่� น ๆ ที่​่� เกี่​่ย� วข้​้องกั​ับจั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่อ่ งสอน เป็​็นสิ​ินค้​้า ที่​่�นิ​ิยมทั้​้�งในท้​้องถิ่​่�น และเป็​็นของฝากของ ที่​่�ระลึ​ึกสำำ�หรั​ับนั​ักท่​่องเที่​่�ยว ในด้​้านการสื​ืบสานภู​ูมิ​ิปั​ัญญาการสาน กุ​ุบไต แม่​่ครู​ูละบู​ูรณ์​์ ได้​้ถ่​่ายทอดความรู้​้�ให้​้ กั​ับสมาชิ​ิกในครอบครั​ัว โดยเฉพาะนางสาว อุ​ุทุมพ ุ ร สั​ังคิ​ิตินิ า ลู​ูกสะใภ้​้ ซึ่​่ง� ได้​้มี​ีส่ว่ นช่​่วย ในการสื​ืบสานและขยายผลการจำำ�หน่​่าย ผ่​่านสื่​่�อสั​ังคมออนไลน์​์ รวมถึ​ึงได้​้รั​ับเชิ​ิญ ให้​้เป็​็นวิ​ิทยากรสาธิ​ิตการสานกุ​ุบในสถาน ศึ​ึกษา และกิ​ิจกรรมต่​่าง ๆ อย่​่างต่​่อเนื่​่�อง ทั้​้� ง นี้​้� มี​ี ความตั้​้� ง ใจที่​่� อ ยากจะให้​้ ลู​ู ก หลาน คนรุ่​่�นใหม่​่สนใจและสื​ืบทอด

ปราชญ์​์ ด้แ้าห่​่นการทอผ้​้ าจี​ีวรห่​่มพระพุ​ุทธรู​ูป 84 ปราชญ์​์ งแม่​่ฮ่​่องสอ

แม่​่ครู​ูจั​ันทร์​์ฟอง มู​ูลดำำ� (แม่​่หน้​้อย) ปราชญ์​์ด้​้านการทอผ้​้าจี​ีวรห่​่มพระพุ​ุทธรู​ูป (ส่​่างกานเจ้​้าพารา) แม่​่ครู​ูจั​ันทร์​์ฟอง มู​ูลดำำ� หรื​ือ “แม่​่หน้​้อย” เป็​็นชาวบ้​้านแม่​่ฮี้​้�โดยกำำ�เนิ​ิด เป็​็นบุ​ุตรของคุ​ุณพ่​่อจอม และคุ​ุณแม่​่คำำ� คำำ�สม มี​ีเชื้​้�อสายผสมระหว่​่าง คนเมื​ือง (ไทยวน) และไทลื้​้�อ ซึ่​่ง� ส่​่วนใหญ่​่นอกจากมี​ีอาชี​ีพทางการเกษตร ทำำ� ไร่​่ ทำำ�นาแล้​้ ว ยั​ั ง มี​ี ภู​ู มิ​ิปั​ั ญญ าสำำ�คั​ั ญที่​่� สื​ื บ ทอดกั​ั น มาคื​ื อ การทอผ้​้ า ในอดี​ีตผู้​้�หญิ​ิงในหมู่​่�บ้​้านแม่​่ฮี้​้�จะทอผ้​้าไว้​้สวมใส่​่และใช้​้ในชี​ีวิ​ิตประจำำ�วั​ัน เช่​่น ผ้​้าถุ​ุง ผ้​้าห่​่ม ผ้​้าคลุ​ุม ตุ​ุง มี​ีลวดลายต่​่างๆ สวยงาม แม่​่หน้​้อยได้​้ รั​ับการถ่​่ายทอดภู​ูมิ​ิปัญญ ั าการทอผ้​้ามาจากแม่​่คำำ� และสื​ืบทอดการทอผ้​้า “ส่​่างกานเจ้​้าพารา” มาจนถึ​ึงทุ​ุกวั​ันนี้​้�

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 85

การทอผ้​้าส่​่างกานเจ้​้าพารา เป็​็นส่​่วนหนึ่​่�งของ ประเพณี​ียี่​่�เป็​็ง ซึ่​่�งทั้​้�งคนไทใหญ่​่ (คนไต) ไทยวน (คน เมื​ือง) และไทลื้​้�อที่​่�มาตั้​้�งถิ่​่�นฐานในพื้​้�นที่​่�อำำ�เภอปาย จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน และนั​ับถื​ือพุ​ุทธศาสนาเหมื​ือน กั​ันได้​้ยึ​ึดถื​ือธรรมเนี​ียมปฏิ​ิบั​ัติ​ิมาช้​้านาน โดยในช่​่วง วั​ันเพ็​็ญเดื​ือนสิ​ิบสอง หรื​ือ ยี่​่�เป็​็ง ซึ่​่�งเป็​็นช่​่วงฤดู​ูหนาว คื​ือ การถวายผ้​้าจี​ีวรห่​่มองค์​์พระพุ​ุทธรู​ูป คนเมื​ือง เรี​ียกว่​่า “ผ้​้าตุ้​้�มพระเจ้​้า” หรื​ือ “ผ้​้าห่​่มพระเจ้​้า” ส่​่ ว นคนไทใหญ่​่ เรี​ียกว่​่ า “ผ้​้ า ส่​่ า งกานเจ้​้ า พารา” (ผ้​้าส่​่างกาน หมายถึ​ึง ผ้​้าจี​ีวร เจ้​้าพารา หมายถึ​ึง พระพุ​ุทธเจ้​้าหรื​ือพระพุ​ุทธรู​ูป) หรื​ือ ผ้​้าส่​่างกานเคอ หรื​ือ ผ้​้าส่​่างกานคำำ� ทอจากผ้​้าฝ้​้ายย้​้อมด้​้วยสี​ีเหลื​ือง ทอง นอกจากนี้​้� จากคำำ�บอกเล่​่าของผู้​้�เฒ่​่าผู้​้�แก่​่ เล่​่าว่​่า ในอดี​ีตเคยใช้​้ใยบั​ัวเป็​็นวั​ัสดุ​ุในการทอด้​้วย บางคนจึ​ึง เรี​ียกว่​่า “ผ้​้าส่​่างกานใยโบ๋​๋ หรื​ือ ผ้​้าส่​่งกานใยบั​ัว ซึ่​่�ง ทุ​ุกวั​ันนี้​้�เลื​ือนหายไปจากชุ​ุมชนแล้​้ว การสื​ืบสานการทอผ้​้าส่​่างกานเจ้​้าพาราของแม่​่ หน้​้อย เกิ​ิดจากการที่​่ต� นอายุ​ุมากขึ้​้�น และว่​่างเว้​้นจาก การทำำ�เกษตรกรรม จึ​ึงได้​้สืบท ื อดภู​ูมิปัิ ญญ ั าการทอผ้​้า จากแม่​่คำำ� โดยใช้​้เส้​้นฝ้​้ายเป็​็นวั​ัสดุ​ุในการทอ มี​ีวิ​ิธี​ีการ ดั​ังนี้​้� ๑) นำำ�ฝ้​้ายเป็​็นใจมาปั่​่�นแล้​้วกวั​ักโดยเครื่​่�องมื​ือที่​่� เรี​ียกว่​่า “กวั​ักฝ้​้าย” ๒) นำำ�ด้​้ายที่​่�กวั​ักเรี​ียบร้​้อยแล้​้ว มาเดิ​ินด้​้ายให้​้เป็​็นเครื​ือ ๓) นำำ�ฝ้​้ายมากรอในหลอด เรี​ียกว่​่า “ผั​ัดหลอด” ๔) นำำ�เส้​้นฝ้​้ายมาทอเป็​็นผื​ืน โดยใช้​้กี่​่� ซึ่​่�งลวดลายการทอแต่​่เดิ​ิมจะมี​ีลั​ักษณะเป็​็น ผ้​้าฝ้​้ายที่​่�ทอเป็​็นตา ๆ ขนาดความกว้​้างประมาณ

86 ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอ

๔๐-๕๐ ซม. ยาว ๑,๐๐๐ ซม. จากนั้​้�นจึ​ึง นำำ�ไปย้​้อมด้​้วยขมิ้​้�นให้​้มี​ีสี​ีเหลื​ืองทอง ต่​่อมา แม่​่หน้​้อยได้​้ประยุ​ุกต์​์ใช้​้เส้​้นด้​้ายไทยประดิ​ิษฐ์​์ สี​ีเหลื​ืองทอง มาทอเป็​็นตาห่​่าง ๆ พร้​้อมกั​ับสอด ดิ้​้�นที่​่�ทำำ�จากกระดาษตะกั่​่�วสี​ีต่​่าง ๆ เช่​่น ทอง เงิ​ิน เขี​ียว บานเย็​็น เพื่​่�อให้​้เกิ​ิดความสวยงาม แม่​่หน้​้อย เล่​่าว่​่า ในอดี​ีตการทอผ้​้าห่​่ม พระพุ​ุ ท ธรู​ู ปจ ะทอทุ​ุ ก ครั​ั ว เรื​ื อ น เพื่​่� อ นำำ� ไป ถวายพระ ถื​ือว่​่าเป็​็นการสร้​้างบุ​ุญกุ​ุศล ต่​่อ มาเมื่​่� อ การทอผ้​้ า เริ่​่� ม ลดลง จึ​ึงมี​ีผู้​้�ทอผ้​้ า ห่​่ ม พระพุ​ุทธรู​ูปจำำ�หน่​่ายเพี​ียง ๒-๓ ราย ซึ่​่�งส่​่วน ใหญ่​่ เ ป็​็ น ผู้​้�อาวุ​ุ โ ส และค่​่ อ ย ๆ เสี​ียชี​ีวิ​ิ ต ไป ปั​ัจจุ​ุบั​ันเหลื​ือแม่​่หน้​้อยเพี​ียงคนเดี​ียวที่​่�ทอผ้​้า ผ้​้าห่​่มพระพุ​ุทธรู​ูป ทุ​ุก ๆ ปี​ี แม่​่หน้​้อยจะเริ่​่�ม ปั่​่�นฝ้​้ายตั้​้�งแต่​่เดื​ือนมกราคม และเริ่​่�มทอใน ช่​่วงเดื​ือนกรกฎาคม เพื่​่�อให้​้ทั​ันจำำ�หน่​่ายใน ช่​่วงออกพรรษา โดยมี​ีลู​ูกค้​้าประจำำ�ที่​่�สั่​่�งล่​่วง หน้​้าทุ​ุก ๆ ปี​ี และทำำ�การขายปลี​ีกในชุ​ุมชน ในส่​่วนของการสื​ืบสาน เคยมี​ีผู้​้�สนใจมาเรี​ียน แต่​่ไม่​่ได้​้เอาไปประกอบอาชี​ีพจริ​ิงจั​ัง เพราะ ว่​่าใช้​้เวลานาน กำำ�ไรน้​้อย ต้​้องอาศั​ัยศรั​ัทธาใน พุ​ุทธศาสนาในการทำำ�ไปด้​้วย แม่​่ ห น้​้ อ ย ตั้​้� ง ใจจะสื​ื บ สานการทอผ้​้ า ส่​่ า งกาน เพราะว่​่ า ตนเป็​็ น พุ​ุ ท ธศาสนิ​ิ กช น เติ​ิบโตมากั​ับความเชื่​่�อและประเพณี​ีการถวาย ผ้​้าห่​่มพระ ในฐานะที่​่เ� ป็​็นผู้​้�ทอจึ​ึงอยากสื​ืบสาน เพื่​่�อให้​้ตนได้​้ถวายผ้​้าห่​่มพระทุ​ุก ๆ ปี​ี และให้​้ ผู้​้�ที่​่�มี​ีศรั​ัทธาได้​้ซื้​้�อนำำ�ไปถวายพระที่​่�วั​ัดต่​่าง ๆ ซึ่​่� ง เชื่​่� อ ว่​่ า ได้​้ บุ​ุ ญกุ​ุ ศ ลมาก ตนคิ​ิ ด เสมอว่​่ า ในฤดู​ูหนาวเราก็​็หนาว พระพุ​ุทธรู​ูปซึ่​่�งหมาย ถึ​ึงพระพุ​ุทธเจ้​้าก็​็จะหนาว การได้​้ห่​่มผ้​้าก็​็จะ ทำำ� ให้​้ พ ระพุ​ุ ท ธรู​ู ป ได้​้ รั​ั บ ความอบอุ่​่�น ตนจึ​ึง ตั้​้�งใจว่​่าจะทำำ�ต่​่อไปเรื่​่�อย ๆ จนกว่​่าสั​ังขารจะ ไม่​่เอื้​้�ออำำ�นวย

ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน 87

“ตั้​้�งใจว่​่าจะทอผ้​้าส่​่างกานไปเรื่​่�อย ๆ จนกว่​่าสั​ังขารจะไม่​่เอื้​้�ออำำ�นวย”

88 ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอ

ขอขอบคุ​ุณ ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอนทุ​ุกท่​่านที่​่�อนุ​ุเคราะห์​์ข้​้อมู​ูล ประกอบการจั​ัดทำำ�ระบบฐานข้​้อมู​ูลปราญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน และหนั​ังสื​ือปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน พ.ศ. ๒๕๖๒-๒๕๖๓

โครงการ การพั​ัฒนาระบบฐานข้​้อมู​ูลปราชญ์​์ชาวบ้​้านในพื้​้�นที่​่�ตำ�ำ บลปางหมู​ู อำำ�เภอเมื​ือง จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน โครงการ ปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน ปี​ี ๒ : การจั​ัดการความรู้​้�ปราชญ์​์ชาวบ้​้านในพื้​้�นที่​่�จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน และจั​ัดทำำ�หนั​ังสื​ือปราชญ์​์แห่​่งแม่​่ฮ่​่องสอน พ.ศ. ๒๕๖๒ - ๒๕๖๓ ผู้​้�รั​ับผิ​ิดชอบโครงการ ผศ.ดร.นิ​ิโลบล วิ​ิมลสิ​ิทธิ​ิชั​ัย และ อ.ดร.ธรรศ ศรี​ีรั​ัตนบั​ัลล์​์