NIEUWSBRIEF FONDS PASCAL DECROOS VOOR BIJZONDERE JOURNALISTIEK stimuleert bijzondere journalistiek in de Vlaamse schrijvende en audiovisuele pers
N°14 december 2006
www.fondspascaldecroos.org
INTERVIEW - KRISTOF CLERIX
Inhoud 1
Openheid als enige optie volgen inlichtingenagenten op ambassades nauwgezet de activiteiten binnen migrantengemeenschappen. Tijdens de Koude Oorlog werden betrapte spionnen persona non grata verklaard en teruggestuurd naar hun land. Vandaag krijgen ze in België vrij spel. Met alle gevolgen van dien.
Interview Kristof Clerix
2 Nieuws
4 Vlaamse Scriptieprijs © foto Filip Claessens
5 Column
5 Prijzen-Awards
7 Mediaonderzoek
7 Car-tips
8 Werkbeurzen
8 Colofon
Agenda PRIJSUITREIKING VLAAMSE SCRIPTIEPRIJS 18/12/2006 20.00 uur Gent } zie ook p 6
Vluchtelingen hebben wel eens de indruk dat ze gevolgd worden door de geheime diensten van hun land, had iemand zich op een redactievergadering laten ontvallen. Ging het hier om urban legends of was er wat van aan? MO*-reporter Kristof Clerix vroeg het zich af, en ging, met steun van het Fonds, op onderzoek. Het resultaat bundelde hij in Vrij Spel. België is een magneet voor buitenlandse geheime diensten. Alleen al de aanwezigheid van de Europese instellingen en de Navo zorgt voor heel wat spionnen op ons grondgebied. Europese toppen worden afgeluisterd en geheime Navo-dossiers worden doorgespeeld aan de vijand. Maar dat is niet alles. Buitenlandse spionnen infiltreren in bedrijven en universiteiten om technologische kennis in te zamelen. Harde schijven boordevol gevoelige informatie verdwijnen spoorloos bij Belgische topbedrijven. Onder het mom van de ‘War On Terror’ worden gsm’s afgeluisterd, e-mails onderschept en banktransacties gescreend. Bovendien
De titel en de achterflap van het boek laten weinig ruimte voor een verkeerde interpretatie. Kristof Clerix: Ik sta voor tweehonderd procent achter de stelling dat buitenlandse inlichtingendiensten in België Vrij Spel krijgen. Mijn bevindingen worden ook bevestigd door anderen, zoals het Comité I, dat de Belgische inlichtingendiensten controleert, en de Raad van Europa, die een onderzoek heeft ingesteld naar de CIA-vluchten in Europa. Het boek ligt al zes weken in de winkel, en er is nog niemand die me heeft tegengesproken. Ik ben intussen nog naar een conferentie geweest over inlichtingenwerk waar mensen van de staatsveiligheid aanwezig waren. Ook daar is niemand me komen zeggen: Kristof, het klopt niet wat er in je boek staat. Ik geloof dat aan de bottom line van Vrij Spel niet te tornen valt.
Vanwaar eigenlijk je interesse voor geheime diensten en inlichtingenwerk? Kristof Clerix: Waarschijnlijk heb ik tijdens mijn studies Germaanse talen in Leuven al een soort filosofisch-literaire interesse gekweekt voor het onderwerp. Ik studeerde Engels en Duits en schreef mijn
thesis over twee boeken, 1984 van George Orwell en Het Slot van Franz Kafka. Die werken behandelen ongeveer dezelfde thematiek, namelijk de manier waarop een individu is overgeleverd aan een allesomvattend staatsapparaat. Toen ik ze las, had ik iets van ‘zo ver mag het nooit komen’. Maar intussen weet ik dat 1984 al ver achter ons ligt, letterlijk en figuurlijk. De directe aanleiding voor mijn onderzoek was een tip van iemand van Vluchtelingenwerk Vlaanderen. Die vertelde op een redactievergadering van MO* dat hij wel eens verhalen hoorde van vluchtelingen en asielzoekers die denken dat ze gevolgd worden door de geheime diensten van hun thuisland. Dan vraag je je af: klopt dat of niet? Zijn dat urban legends of is er wat van aan?
ONDERZOEKSJOURNALISTIEK STAAT EN VALT MET JE NETWERK VAN CONTACTEN EN INFORMANTEN Dat was zo’n twee jaar geleden. Vertrekkende vanuit de vraag ‘Worden migranten bespioneerd door de geheime dienst van het thuisland?’ schreef ik met steun van het Fonds een artikel voor MO*. Die tekst, From Brussels with Love, heb ik vervolgens verder open getrokken naar spionage in België in het algemeen. Hij vormde de aanleiding voor het onderzoek van het boek. } lees verder p.2
N I E U W S B R IEF
FONDS PASCAL DECROOS VOOR BIJZONDERE JOURNALISTIEK
2
N°14 DECEMBER 2006
} vervolg p.1 – interview Kristof Clerix
Vertrekpunt voor je boek was dus een tip. Welke andere bronnen heb je geraadpleegd?
TITEL: Vrij Spel ONDERTITEL: Buitenlandse
geheime diensten in België AUTEUR: Kristof Clerix UITGEVER: Manteau Antwerpen ISBN-10 90 223 1951 2 ISBN-13 978 90 223 1951 2 PUBLICATIEDATUM: 4/10/2006
Kristof Clerix: Het onderzoek van een journalist lijkt heel erg op dat van een spion, in die zin dat zowel een geheime dienst als de media voor negentig procent een beroep doen op open bronnen. Zelfs over een thema als geheime diensten vind je in open bronnen heel veel. Op voorwaarde natuurlijk dat je gaat zoeken. Ik ben in archieven gedoken, zoals het archief van journalist Walter De Bock en dat van De Morgen. Ik heb ook redelijk veel online opgezocht. Zo kom je bijvoorbeeld bij documenten van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken en het Amerikaanse parlement. Verder heb ik veel boeken gelezen over inlichtingenwerk. Soms is één zin in een werk van vierhonderd pagina’s net de sleutel tot het vraagstuk waar je nog mee zat. Ik heb ook een paar typische zoektechnieken toegepast die ik leerde op VVOJconferenties, zoals het gebruik van de Freedom of Information Act (FOIA), zeg maar de Amerikaanse WOB. Via die weg kon ik bij de CIA bestuursdocumenten opvragen. De belangrijkste brok informatie komt echter uit interviews. Ik heb op twee jaar tijd honderd vijftig mensen geïnterviewd, van asielzoekers over onderzoeksjournalisten in binnen- en buitenland tot politiemensen, mensen van de staatsveiligheid, buitenlandse spionnen en politici. Elk ge-
sprek leverde een klein puzzelstukje, waar je op zichzelf absoluut niets mee bent. Maar alle stukjes samen geven je wel een beeld van hoe het eraan toegaat in inlichtingenkringen. Via arbeidsintensief onderzoek en veel ontmoetingen heb ik toch zicht gekregen op een wereldje dat anders gewoon gesloten blijft.
IN BELGIË HEBBEN BUITENLANDSE GEHEIME DIENSTEN VRIJ SPEL Honderd vijftig mensen interviewen, dat vraagt tijd: je steekt uiteraard tijd in de gesprekken zelf, maar het meest nog in het overtuigen van mensen om met je te praten en in de nazorg, het laten nalezen van de stukken enzo. Volgens mij staat en valt onderzoeksjournalistiek met het netwerk van contacten en informanten dat je uitbouwt.
Zijn er ook mensen die geen gesprek wilden? Kristof Clerix: Uiteraard. Ik heb buitenlandse diplomaten aangesproken van wie ik sterk vermoedde dat ze voor een buitenlandse geheime dienst werkten. Maar die zegden dan gewoon dat ze het niet over inlichtingenwerk konden hebben, dat ze daar geen commentaar op gaven. De Belgische militaire inlichtingendienst (ADIV) heeft bijvoorbeeld nooit ingestemd met een open face-to-facegesprek. Ik heb hen
wel via e-mail geïnterviewd, maar dat was het dan. Ook met de Belgische staatsveiligheid heb ik alleen maar informele contacten gehad en mensen gesproken die bereid waren iets te vertellen. Maar als ik dan via officiële weg probeerde... met de baas van de dienst heb ik bijvoorbeeld nooit een open interview kunnen doen, omdat hij dat niet wilde.
Maakte je je steeds als journalist bekend? Kristof Clerix: Ik heb altijd open kaart gespeeld. Dat was voor mij ook de enige mogelijkheid. Om mensen hun vertrouwen te winnen, maar ook om mezelf een beetje in te dekken. Ik zou niet willen dat mensen zich beetgenomen voelen en achteraf boos zijn. Openheid was voor mij de enige optie.
Hoe lang heb je aan het project gewerkt? Kristof Clerix: Een voltijds jaar. Het schrijven kostte relatief weinig tijd, zo’n twee maanden. Maar het onderzoek zelf nam tien voltijdse maanden in beslag.
Heb je tijdens je onderzoek schokkende ontdekkingen gedaan? Kristof Clerix: Het meest harde nieuws is dat er echt wel wat aan bedrijfsspionage wordt gedaan in België. Ik verwijs dan naar diefstal van harde schijven in Luikse toptechnologiebedrijven. } lees verder p.3
NIEUWS
Beloftes worden ingelost Minister Bourgeois verhoogt de subsidie van het Fonds. Vorig jaar, op de persconferentie van het Fonds Pascal Decroos, sprak Vlaams minister van Media Geert Bourgeois zijn waardering uit voor het werk dat het Fonds verricht. Hij stelde dat een samenleving nood heeft aan pluriforme, onafhankelijke en diepgravende
journalistiek en erkende daarbij de rol van het Fonds als een belangrijke speler op de Vlaamse markt. Bourgeois schaarde zich ook achter het idee van een WOB-site en de oprichting van een CAR-centrum. Tegen die achtergrond geloofde hij ook dat de Vlaamse overheid
het Fonds meer financiële ruggensteun zou kunnen bieden. Intussen heeft het subsidiedossier het ganse administratieve proces doorlopen. En met resultaat: de subsidie van dit jaar, 2006, werd in oktober met 65 000 euro verhoogd. °
N I E U W S B R IEF
FONDS PASCAL DECROOS VOOR BIJZONDERE JOURNALISTIEK
3
N°14 DECEMBER 2006
} vervolg p.2 – interview Kristof Clerix
En verder denk ik dat als je alle verhalen uit mijn boek naast elkaar zet, ook de bottom line heel hard wordt onderschreven: buitenlandse geheime diensten krijgen in België vrij spel. Dat op zich vind ik al een sterke vaststelling.
Wat wilde je met het schrijven van Vrij Spel bereiken?
Steun het Fonds De steun van zijn leden is essentieel in de werking van het Fonds Pascal Decroos. Immers, het Fonds werkt volkomen onafhankelijk. Alle extra activiteiten zoals debatten, conferenties, worden met ledengeld betaald. Nieuwe initiatieven zoals de uitbouw van het Fonds tot een ‘infocentrum researchjournalistiek’ hangt van uw steun af. Als lid wordt u uitgenodigd op alle activiteiten (debat, lezing, conferentie ...) en u ontvangt twee keer per jaar de Nieuwsbrief van het Fonds en de e-brieven via e-mail. PARTICULIEREN gewoon lid 30 euro donateur 60 euro eredonateur 150 euro vvj lid 15 euro student 10 euro BEDRIJVEN gewoon lid 60 euro donateur 150 euro eredonateur 250 euro Gelieve uw bijdrage te storten op rekeningnummer: 422-8004971-11 met vermelding 'steun 2007'. (IBAN: BE30 4228 0049 7111 KBC Bank NV BIC: KREDBEBB) Alvast bedankt!
Kristof Clerix: Ik wilde duidelijk en eenvoudig een problematiek op de kaart zetten waar heel weinig rond bekend is, zeker bij het grote publiek. Ik heb geprobeerd geen werk te maken voor specialisten of academici, maar echt voor de man in de straat. Ik wilde zo veel mogelijk mensen informeren over wat er allemaal gebeurt achter de schermen en in de straten waar zij ’s morgens langs lopen als zij naar hun
werk gaan. Het doel van Vrij Spel is dat onder de aandacht te brengen en te pleiten voor een stevig parlementair en maatschappelijk
IK WIL ZO VEEL MOGELIJK MENSEN INFORMEREN OVER WAT ER ALLEMAAL ACHTER DE SCHERMEN GEBEURT debat. De timing is goed, het thema van het boek is actueel. De lancering van Vrij Spel valt samen met discussies over Swift en CIA-vluchten, en met een aantal hervormingen binnen de staatsveiligheid. In die zin hoop ik dat mijn boek kan bijdragen tot discussies over het veiligheidsthema.
Heb je intussen al veel reacties gekregen? Kristof Clerix: Ja. Lezers laten me weten dat ze bepaalde situaties herkennen bijvoorbeeld van in hun bedrijf. Verder heb ik vernomen dat het boek ook binnen de wereld van inlichtingendiensten wel gelezen wordt.
Komt er een vervolg op Vrij Spel? Kristof Clerix: Mocht er morgen een deep throat aan de lijn hangen met een straf rapport of een verhaal, dan zal ik daar uiteraard niet nee tegen zeggen. Maar of dit nu het thema is waar ik me de komende tien jaar op ga toeleggen, dat is voor mij helemaal niet zo duidelijk. Van dat inlichtingenwereldje word je gewoon ook paranoia (lacht). °
vervolg NIEUWS
WOB-site in aantocht
Het extra subsidiegeld gaat in de eerste plaats naar het opzetten van een WOB-site Een van de kerntaken van het Fonds bestaat uit het stimuleren van verdere professionalisering, onder meer via het gebruik van officiële bronnen, van de researchjournalistiek. Een belangrijk instrument daartoe is de WOB, de zogenaamde wet op Openbaarheid van Bestuur. Probleem is dat weinig journalisten bekend zijn met de regelgeving omtrent de openbaarheid van bestuursdocumenten, en die data bijgevolg ook (te) weinig raadplegen. De administratie van een overheid kan voor een onderzoeksjournalist nochtans een schat aan interessante informatie bevatten. Daarnaast is de openbaarheidsregelgeving fundamenteel voor een moderne open democratie en ligt ze aan de basis van een vrije pers. Aan de openheid van de informatie kun je aflezen of een staat transparant is of niet. De regelgeving omtrent de openbaarheid van bestuursdo-
cumenten is in België versnipperd over verschillende wetten en decreten. De voorwaarden om bepaalde gegevens te kunnen opvragen, verschillen van bestuursniveau tot bestuursniveau (federaal, regionaal, gemeentelijk, provinciaal). Daarnaast bestaat er ook geen plaats waar de overheid alle documenten die onder de WOB vallen, zelf ter beschikking stelt van het grote publiek. Daardoor is de motivatie voor journalisten om via de WOB gegevens op te vragen meestal miniem. In tegenstelling tot de Verenigde Staten en Scandinavië, waar WOBBEN een vast deel uitmaakt van de journalistieke praktijk, kent België slechts een handvol wobbing cases. Eén daarvan is de recente vraag van onderzoeksjournaliste Marleen Teugels aan verschillende Belgische overheden om data te mogen inzien omtrent de verdeling van de Europese lanbouwsubsidies in ons land. Ter promotie van de openbaar-
heid van bestuur wil het Fonds Pascal Decroos een WOB-site ontwikkelen. Bedoeling is in de eerste plaats de verschillende wettelijke procedures toe te lichten. Welke documenten vallen onder de openbaarheidsregelgeving? Wanneer zijn gegevens onderworpen aan privacywetten? Welke overheid heeft bevoegdheid over welke gegevens? Hoe kunnen documenten worden opgevraagd? Daarnaast zou de site ook een databank moeten bevatten met alle actuele en historische overheidsdata waarop de WOB van toepassing is, geordend in thematische rubrieken, zodat zowel journalisten als burgers snel de gewenste informatie kunnen opvragen. °
Lees meer: fondspascaldecroos.org/organisaties/officiele_instanties/ctb.html (verdere info en links over WOB) www.farmsubsidy.org
N I E U W S B R IEF
FONDS PASCAL DECROOS VOOR BIJZONDERE JOURNALISTIEK
4
N°14 DECEMBER 2006
vervolg NIEUWS
Europees Fonds voor Journalistiek Europa wil geld vrijmaken voor de oprichting van een journalistiek fonds op Europees niveau. Dat de Europese Unie als regulerende entiteit steeds belangrijker wordt, staat vast. Niet alleen op het vlak van economie, maar ook van milieu en sociale zaken hangen de lidstaten almaar meer af van Europese maatregelen. Toch wordt Europa door veel nationale media nog steeds als ‘het buitenland’ beschouwd. Iets ver van de kerktoren, met een toevallig hoofdkwartier in Brussel waaraan niet al te veel, zeg maar weinig, aandacht wordt besteed. Het Fonds Pascal Decroos heeft steeds geloofd in de meerwaar-
de van journalistieke projecten op Europees niveau. Wanneer journalisten uit verschillende lidstaten samenwerken, kan meer informatie worden vergaard, krijgt hun werk een breder draagvlak en kunnen nieuwe, misschien ongekende, maar noodzakelijke links worden gelegd. Geïnspireerd en gesteund door onder meer het Fonds Pascal Decroos dienden de europarlementsleden Ivo Belet (CD&V) en Mia De Vits (SP.A) tijdens de Straatsburgweek in oktober dit jaar een amendement op de Europese begroting in, waarmee zij subsidies vragen voor de oprichting van een Europees Fonds voor Journalistiek. Het Europees Parlement gaf intussen zijn fiat.
De bedoeling van zo’n Europees Fonds is samenwerkingsprojecten voor en door Europese journalisten te steunen, zodat zij hun krachten kunnen bundelen om verhalen met een echte Europese dimensie te brengen. Het Fonds Pascal Decroos is bereid om, in samenspraak met andere nationale verenigingen voor journalistiek, projecten die in aanmerking komen voor Europese ondersteuning, te selecteren en zo de journalistieke onafhankelijkheid te garanderen. Het Europees Fonds voor Journalistiek zou jaarlijks zo'n 100-150 projecten moeten kunnen ondersteunen. In 2008 zou het Fonds operationeel moeten zijn. °
Asbestonderzoek gaat internationaal Het onderzoek over het asbestdrama van Marleen Teugels en Nico Krols krijgt een Europees staartje in Le Monde Diplomatique.
Voor hun reeks Asbest, de seriemoordenaar die deze zomer in vijf afleveringen in Knack verscheen, hebben Teugels en Krols onderzoek gedaan in Italië, Frankrijk, Nederland, Zwitserland en België. Met de
vele onderzoeksgegevens uit die Europese landen publiceren ze in Le Monde Diplomatique een Europees dossier dat in december verschijnt onder de titel Qui pouvait ignorer les dangers de l’amiante? °
VLAAMSE SCRIPTIEPRIJS – PRIJSUITREIKING 18/12
Wie wint?
Op maandag 18 december maakt de Scriptie vzw de winnaar bekend van de Vlaamse Scriptieprijs 2006. Als structurele sponsor en geestelijke vader van de Vlaamse Scriptieprijs nodigt het Fonds Pascal Decroos u graag uit op de prijsuitreiking te Gent.
Programma:
Begin mei 2006 lanceerde de Scriptie vzw haar campagne voor de Vlaamse Scriptieprijs. Zeven maanden, 102 scripties en vijf genomineerden verder vindt op 18 december de prijsuitreiking van de Vlaamse Scriptieprijs plaats. Voor elke genomineerde ligt 250 euro klaar. Een van hen wordt tot winnaar verkozen en keert met een cheque van 2500 euro én de nodige media-aandacht huiswaarts.
20.00: Welkom 20.05: Voorstelling genomineerden Vlaamse Scriptieprijs 2006 20.20: Friedl’ Lesage (Radio 1) interviewt Nederlands Midden- Oostencorrespondent Joris Luyendijk 20.50: Toespraak van Vlaams minister Fientje Moerman 21.00: Bekendmaking winnaar Klasseprijs 2006 door Jan ‘t Sas (Klasse) 21.05: Bekendmaking winnaar van de Vlaamse Scriptieprijs 2006 door minister Moerman 21.15: Receptie
Locatie:
Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, Koningstraat 18, 9000 Gent
Toegang gratis
Inschrijven (tot zondag 17 december) online, per e-mail, per fax of post.
N I E U W S B R IEF
FONDS PASCAL DECROOS VOOR BIJZONDERE JOURNALISTIEK
5
N°14 DECEMBER 2006
COLUMN
Een soort van interne internationalisering Hoe kunnen onderzoeksjournalisten van over de taalgrens elkaar inspireren en bijstaan? De vraag lag vorige maand ter tafel op de VVOJ-conferentie in Mechelen. Sprekers van dienst waren Pierre Marlet, redactiechef van het RTBF-programma Questions à la Une en Le Vif-journalist Philippe Engels. Questions à la Une neemt wekelijks één uur de tijd om één of twee onderwerpen op een originele en verhelderende wijze verder uit te diepen. Philippe Engels is de journalist die zich vastbeet in de handel en wandel van de PS in Charleroi, en verschillende van de intussen gekende wanpraktijken aan het licht bracht. Bezuiden de taalgrens blijkt een journalist bij tijd en wijle ook het onderzoekspad op te trekken. Die vaststelling kwam als een soort verrassing. Niet in de zin van een ongekend feit, maar eerder als een onbemind iets. Dat er Waalse onderzoeksjournalisten zijn, weten we hier in Vlaanderen wel. Maar we lijken er al bij al niet te veel aandacht aan te besteden. Laat staan dat er sprake zou zijn van een permanente samenwerking tussen Vlaamse en Waalse collega’s. Inderdaad, sporadisch wordt er nog wel wat werk van de ander getoond, zoals de Panorama-uitzending De tackle van de maffia op de RTBF of de RTBF- docu Vlaamse Choc over VB-kopstuk Filip Dewinter op
Actua TV. Toch blijft de kruisbestuiving beperkt. Vreemd, als je weet dat Vlaamse en Waalse redacties soms letterlijk naast elkaar liggen. Gek, als tijdens de workshop in Mechelen blijkt dat de media zich wel degelijk bewust zijn van het hiaat.
DAT ER OOK WAALSE ONDERZOEKSJOURNALISTEN ZIJN, WETEN WE WEL. MAAR WE LIJKEN ER NIET TE VEEL AANDACHT AAN TE BESTEDEN. Tijd blijkt een van de boosdoeners. Veel journalisten volgen een strak werkschema dat weinig ruimte laat om eens bij de buren een kijkje te gaan nemen, en nog minder om nieuwe projecten op te zetten. Om deftig te kunnen samenwerken is meer nodig dan een snelle uitwisseling van ideeën aan het koffieapparaat - hoewel zulke gesprekken natuurlijk altijd een aangename eerste stap kunnen vormen. Een andere verklaring voor die zijdelingse berichtgeving wordt bij de politiek gezocht met haar opeenvolgende staatshervormingen en almaar verregaander federalisering. Dat zou leiden tot een soort van interne internationalisering, waarbij Vlaamse en Waalse media het
andere landsdeel steeds meer als ‘buitenland’ gaan beschouwen. Al kun je je de vraag stellen of media de politiek als agenda- en subjectsetter moeten beschouwen. Was het ooit niet omgekeerd? Verder wordt ook de mening van het publiek als argument naar voren geschoven. De mensen blijken niet meer geïnteresseerd in wat er benoord of bezuid de taalgrens gebeurt. Hier zijn dan weer de kip en haar ei aan de orde. Was de desinteresse er voor de schaarse berichtgeving? Of liep de beweging eerder andersom? Over de oorzaken kan natuurlijk uren worden gedebatteerd, zeker onder journalisten. Maar minstens even belangrijk is het resultaat, de vervreemding tussen Vlaamse en Waalse media, en de vraag of dat resultaat als finaal moet worden beschouwd. Het antwoord is open, afhankelijk van talloze argumentaties en evenveel interpretaties. Hierbij alvast één mogelijke, bescheiden denkpiste: los van elke politieke overtuiging en niet gehinderd door een onderschatte lezer lijkt een samenwerking over de taalgrenzen heen toch wel de moeite. Al was het maar als gespreksonderwerp tijdens de volgende koffiepauze. ° Lees meer: www.la1.be www.levif.be www.vvoj.be
PRIJZEN – AWARDS
Pulitzerprijs Het bestuur van de Pulitzerprijs omarmt de online journalistiek. Dat blijkt uit een versoepeling van haar criteria voor de inzendingen Journalistiek. De Pulitzerprijs Journalistiek
overkoepelt verschillende subcategorieën. Voor de meeste van die groepen mag vanaf 2007 (werk uit 2006) ook online materiaal mag worden meegestuurd zoals databases, interactieve grafieken, en video-streamers.
Door meer aandacht te besteden aan online journalistiek zou het bestuur de evolutie van de geschreven pers in een snel veranderende mediawereld willen volgen. ° Lees meer: www.pulitzer.org
N I E U W S B R IEF
FONDS PASCAL DECROOS VOOR BIJZONDERE JOURNALISTIEK
6
N°14 DECEMBER 2006
vervolg PRIJZEN – AWARDS
VVOJ-prijzen 2006
Ook dit jaar ging de jury van de VVOJ-prijzen op zoek naar het beste in de Nederlandse en Vlaamse onderzoeksjournalistiek. Op 17 november 2006 maakte haar voorzitter Gerard van Westerlo in de Salons Van Dijck te Mechelen de winnaars bekend. De VVOJ-prijs wil de professionaliteit van de onderzoeksjournalistiek in Nederland en Vlaanderen bevorde-
ren. De prijs wordt toegekend aan journalisten van wie het onderzoek door opzet, aanpak en uitwerking tot voorbeeld kan strekken voor collega's. De jury prees het hoge niveau van de 49 ingezonden werken en koos uiteindelijk drie winnaars uit haar shortlist van genomineerden. In de categorie tekstuele prijs kwamen de reporters van Sport/Voetbalmagazine Jan Hauspie en Christian Vande-
nabeele als winnend duo uit de bus. Ze werden geprezen voor hun artikel De zaak Ye over de Chinese voetbalmaffia en haar greep op de Belgische competitie. Bij de audiovisuele producties ging de hoofdprijs naar Huub Jaspers, Gerard Legebeke en Franz-Josef Hutsch. Zij maakten voor Argos de drie uur durende uitzending Srebrenica, tien jaar na de val. Robert van de Griend kreeg de VVOJ-aanmoedigingsprijs 2006 voor zijn artikel over de Rotterdamse detentieboot in het weekblad Vrij Nederland van 25 maart 2006. De journalisten van de Sport/ Voetbalmagazine en Argos kregen een beeldje, een oorkonde en 1.500 euro mee naar huis. De winnaar van de aanmoedigingsprijs ontving voor zijn productie een oorkonde en 750 euro. ° Lees het juryrapport www.vvoj.nl/live/content/view/341/1
Europees Journalist 2006 De Deense journalist Nils Mulvad is door European Voice uitgeroepen tot Europees Journalist van het Jaar 2006. Mulvad kreeg de titel voor zijn doorgedreven WOB-campagne waarmee hij de Deense overheid dwong alle informatie vrij te geven over personen en organisaties die van de Europese Unie landbouwsubsidies ontvangen. Samen met zijn Deense collega Kjeld Hansen was Nils Mulvad de eerste die toegang kreeg tot data omtrent Deense ontvangers van Europese subsidies. Hij is medeoprichter van de website farmsubsidy.org. en zijn onderzoek vormde de basis voor een aantal artikels over landbouwsubsidies die eerder dit jaar in Knack verschenen.
Nils Mulvad is wereldwijd bekend voor zijn jarenlange werk ter verbetering van journalistieke methodes en onderzoekstools. Hij stond onder meer mee aan de wieg van de Global Investigative Journalism Conferences. Mulvad is directeur
van het Danish International Center for Analytical Reporting (dicar, www.dicar.org) dat eind dit jaar ophoudt te bestaan. Hij zal zijn werk verder zetten als mede-eigenaar van Kaas & Mulvad (www.kaasomulvad.dk). °
N I E U W S B R IEF
FONDS PASCAL DECROOS VOOR BIJZONDERE JOURNALISTIEK
7
N°14 DECEMBER 2006
MEDIAONDERZOEK
Cijfers en statistieken De media, er wordt veel over gepraat, en heel wat over geschreven. Verkiezingen, rampen of andere gebeurtenissen van een redelijke grootteorde gaan steevast gepaard met één of meerdere opiniestukken over de rol van de media. Zijn zij objectief genoeg, bekijken zij de zaken vanuit het juiste perspectief, hanteren zij de juiste ethiek, denken zij te zwart of te wit, beinvloeden zij hun publiek en hoe? Interessante onderwerpen waarover je uren kunt debatteren. Gedegen wetenschappelijk onderzoek omtrent metamediale onderwerpen blijft daarentegen schaars. De exacte oplagecijfers van een krant achterhalen, vormt geen probleem. Maar hoe zit het bijvoorbeeld
met de invloed van journalistieke stukken op het parlementaire debat? En met de bijdrage van journalistieke opleidingen aan de kwaliteit van het métier? In welke mate beïnvloedt berichtgeving de opinie van lezers en kijkers? En welk medium heeft op dat vlak de meeste of de minste impact? Naast meer filosofische reflecties hebben ook harde cijfers en statistieken hun nut. In de rubriek ‘Mediaonderzoek’ besteedt het Fonds graag aandacht aan dergelijk wetenschappelijk onderzoek over de media in ruime zin.
Modern mediagedrag Hoe, waarom en wanneer gebruiken consumenten verschillende media? De Amsterdamse sectie van het adviesbureau McKinsey gaat samen met
het onderzoeksbureau GfK/Intomart, enkele partners uit de media-industrie en een aantal grote adverteerders op zoek naar het antwoord. Dat staat te lezen op de weblog MediaOnderzoek.nl. Het onderzoek MediaMatics wordt ondersteund door een team van Nederlandse expertsmediaonderzoekers. Doel is een gedetailleerd beeld te krijgen van modern mediagedrag voor demografische groepen, en branche- en adverteerderspecifieke segmenten. MediaMatics wordt een combinatie van online vragenlijsten en een online dagboek, waarin de respondenten een week lang elk kwartier hun mediaconsumptie bijhouden. ° Lees meer: www.mediaonderzoek.nl
COMPUTER ASSISTED REPORTING
Conferentie online
Onder het motto ‘Wie maakt er nog nieuws’ spraken onderzoeksjournalisten uit Vlaanderen, Wallonië, Neder-
land, de Verenigde Staten, Denemarken en Roemenië op 17 en 18 november over de toekomst van hun vak op de vierde VVOJ- Conferentie Onderzoeksjournalistiek, in Mechelen. Journalisten, docenten en diverse buitenstaanders deelden er tactieken, technieken en tips. Het leidde tot inspiratie, transpiratie en
een schat aan direct toepasbare strategieën voor het maken van nieuws. Op de website van de VVOJ vind je verslagen van de vijftien workshops, achttien computertrainingen (inclusief tipsheets), key note speeches en een ronde-tafelbijeenkomst over het nut van onderwijs in de onderzoeksjournalistiek. ° Lees meer: www.vvoj.be
The Wayback Machine Welke berichten verschenen er op de site van het Witte Huis in de nasleep van 11/09? En hoe versloegen dag- en weekbladen de ramp? Hoe zag de website van het failliete spraaktechnologiebedrijf Lernhout & Hauspie er destijds uit?
Even virtueel terug in de tijd... tot 1996. Via The Wayback Machine kun je de oude content van websites weer oproepen, en achterhalen hoe die sites er op bepaalde tijdstippen in het verleden uitzagen. Het enige wat je moet doen, is de URL
van de betreffende website ingeven. Op basis daarvan duikt The Wayback Machine dan het verleden in. Ook meer gerichte zoekacties zijn mogelijk. ° Lees meer: www.archive.org
N I E U W S B R IEF
FONDS PASCAL DECROOS VOOR BIJZONDERE JOURNALISTIEK
8
N°14 DECEMBER 2006
WERKBEURZEN Maandblad – MO*
Zuid-Afrika: Vluchten kan niet meer, terugsturen wel
TITEL: De angstreactor ONDERTITEL: Kalkar, het einde
van kernenergie? AUTEUR: Kees van den Bosch UITGEVERIJ: Sun ISBN-10: 9085062926 ISBN-13: 9789085062929
Colofon Redactie Goedele Geeraert Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek vzw Rozenweg 4b B-1731 Zellik - België T +32 2 705 59 19 F +32 2 705 59 29 E info@fondspascaldecroos.org W www.fondspascaldecroos.org Het Fonds Pascal Decroos voor bijzondere journalistiek is een onafhankelijke vereniging zonder winst-oogmerk (vzw) en opgericht met als doel de herinnering aan Pascal Decroos levendig te houden en zijn levenswerk voort te zetten. Website Fonds De website kwam tot stand met de steun van www.persberichten.be en www.2mpact.be Alle rechten voorbehouden. Uit deze Nieuwsbrief noch de website mag niets worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaandelijke schriftelijke toestemming van de uitgever.
– Zakeus Chibaya Zuid-Afrika trekt heel wat migranten en vluchtelingen aan uit het Afrikaanse continent, maar het land heeft niet de instellingen om die gestage toestroom te verwerken of op te vangen. Begin 2006 was er een achterstand van 135.000 asielaanvragen. Wie terechtkomt in de detentiecentra, moet vrezen voor zijn leven. De Zimbabwaanse journalist Zakeus Chibaya dompelde zich onder in de onzekere schaduwwereld van de opkomende wereldmacht. Het was een onzachte ervaring. fondspascaldecroos.org/archief/werkbeurzen/ zakeus_chibaya/ Televisie – Panorama (Canvas) - Humo
Coke NV
– Martin Coenen en Alidor El Benni Cocaïne is de drug van het moment. Het is al lang niet meer het roesmiddel van de happy few: het aantal gebruikers is de afgelopen jaren gestaag toegenomen. Coke gaat de concurrentie aan met XTC, dat lang een quasi monopolie had bij partybeesten en trendy gebruikers. Meer consumptie betekent ook meer dealers en meer import. Anno 2006 is cocaïne big business. In Coke NV legt Panorama de geldstromen bloot achter de cocaïne. Vier maanden lang doken reporters Martin Coenen en Alidor El Benni met
de steun van het Fonds Pascal Decroos onder in het cocaïnemilieu. fondspascaldecroos.org/archief/werkbeurzen/ martin_coenen Boek – MO* - Manteau Vrij Spel – Kristof Clerix België is een magneet voor buitenlandse geheime diensten. Alleen al de aanwezigheid van de Europese instellingen en de navo zorgt voor heel wat spionnen op ons grondgebied. Europese toppen worden afgeluisterd en geheime navodossiers doorgespeeld aan de vijand. Maar dat is niet alles. fondspascaldecroos.org/archief/werkbeurzen/ kristof_clerix/ Boek – Sun
De angstreactor - Kalkar, het einde van kernenergie? – Kees van den Bosch De angstreactor is een verhaal over dromen en idealen, dat begint in 1957 in het naoorlogse Duitsland in Karlsruhe en in 1995 eindigt in het pretpark van Kalkar. Kees van den Bosch interviewde alle betrokkenen en kreeg de beschikking over geheime nota’s en documenten, met als resultaat een spannend boek waarin veel actuele thema’s aan de orde komen. fondspascaldecroos.org/archief/werkbeurzen/ kees_van_den_bosch