s'MAAK november 2015

LUUK VERZIJDEN ‘ALS IK EEN TIJD VEEL LAS EN SMEED, ZITTEN MIJN HANDEN EN ARMEN HELEMAAL ONDER DE KLEINE WONDJES EN IS ER GEEN HUIDHAAR MEER OVER. ’

S’DAM MAAKT, VERMAAKT, HERMAAKT EN DROOMT We zijn heel blij met de grote hoeveelheid reacties op de eerste s’MAAK van juni 2015! Elke reactie is welkom. Mensen hebben ook gereageerd op de Schiedamse politiek, of de openbare ruimte, bijvoorbeeld dat bankjes terug moeten of dat er meer groen moet komen. Helaas kunnen wij als redactie van s’MAAK dat niet voor u regelen. Maar we weten dat de politiek van Schiedam s’MAAK ook leest.

Uw complimenten, klachten en tips blijven welkom. Als we er nu niets mee hebben gedaan, gaan we er wellicht volgende keer wel wat mee doen!

HIERONDER EEN AANTAL REACTIES ‘Leuk informatief blad. Richt je pijlen op Noord. [...]’

Arianne Nagtegaal Dank je Arianne! Voorlopig richt s’MAAK zich op de binnenstad, omdat daar zoveel gebeurd en te weinig over bekend is in de stad. ‘ [...] Ik lees graag over de historie van de stad.’

M.H. v.d. Beek We proberen bij elke s’MAAK een historisch punt te belichten.

In dit nummer vindt u op pagina 22 een verhaal over de stichteres van Schiedam. ‘[...] Na het openen van een goed gekoeld biertje, heb ik het boekje in gekeken en vindt het er leuk uitzien. Tip: een terugkerende rubriek MES EN VORK SCHIEDAM, waarbij een mysterie guest de horeca beoordeeld. [..]’

Louis Bedankt Louis, voor je prachtige brief en leuke tip! ‘s’MAAK ruikt onaangenaam door het papier en/of inkt.’

Anoniem Wat vervelend dat u het ongenaam vond ruiken. s’MAAK wordt volgens de milieueisen gedrukt, misschien doen we er volgende keer een parfumzakje bij!

‘Wat betekenen de tekens in de tekst: Schiedam ónze *#!-stad.

Wij zijn niet op de hoogte van computertekens.’ mw. J.A. Bijl Dat soort tekens wordt eigenlijk altijd gebruikt, om geen scheldwoord te gebruiken. Striptekenaars zijn daar ver in de vorige eeuw mee begonnen. Denkt u maar aan Donald Duck als hij scheldt op zijn neefjes of Kapitein Haddock in Kuifje die altijd wel iets te zeuren had. In dit geval betekent het dus zoiets als: Als Schiedammers mogen wij wel schelden op onze stad, maar iemand anders niet!

Heeft u complimenten of klachten over S’MAAK? Heeft u tips of denkt u: ‘Jullie moeten écht die persoon spreken voor het volgende nummer?’ We horen het graag!

Dit kan via smaak@schiedam.nl of schrijf naar de redactie s’MAAK, Postbus 1501, 3100 AE Schiedam.

COLOFON INITIATIEF & EINDREDACTIE Gemeente Schiedam (smaak@schiedam.nl) CONCEPT, ONTWERP & BEELD REDACTIE FORT (wijzijnfort.nl) SCHRIJVERS & FOTOGRAFEN Birgit Bekker, Helene de Bruin, Mirte Meeus, Geert Medema, Oud Wasgoed, Sanne Donders, Annet Delfgaauw, Raffaella Huizinga, Peter de Krom, Marieke Odekerken, Bob van der Vlist COVER FOTO Bob van der Vlist DRUKKER NPN drukkers OPLAGE 35.000 (HUIS AAN HUIS) VERSPREIDING BGS UITGAVE november 2015

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch mechanisch, door fotokopieén, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de rechthebbende.

3

‘WONEN IN SCHIEDAM? WIJ ZIJN OM!’

7

SWINGENDER WINKELEN, WONEN ÉN UITGAAN

12

WAAR ROOKBAARD IS, IS VUUR

22

VROUWE ALEIDA EN SCYEDAM

8

DE CHAMPAGNE VAN SCHIEDAM

14 ONTMOETINGSPLEK VOOR ALLE SCHIEDAMMERS

16

SCHIEDAM DOOR DE OGEN VAN...

26 HA LEKKER, KUNST EN CULTUUR SNUIVEN IN SCHIEDAM

30

HARR WIEGMAN

1

WIE BEN JE? ‘Ik ben Hanife Isleyen.’

WAT DOE JE IN SCHIEDAM? ‘Sinds 2008 ben ik eigenaresse van winkel ‘Hira’ in het centrum van Schiedam.

Ik verkoop feestjurken en jassen... Oh en sieraden.’

WAT VIND JE VAN SCHIEDAM? ‘Vroeger was het nog leuker, nu is het een beetje stil.’

2

TEKST MIRTE MEEUS FOTO MARIEKE ODEKERKEN

EEN ONTMOETING

‘STEL JE VOOR DAT DIT VOORTAAN JE LOOPJE IS NA EEN AVONDJE UITGAAN!’ ‘WONEN IN SCHIEDAM? WIJ ZIJN OM!’ TEKST BIRGIT BEKKER FOTOGRAFIE SANNE DONDERS

Hoe leuk kan wonen en leven in de Schiedamse binnenstad zijn? 25 ‘proefwoners’ namen de proef op de som en mochten een weekend logeren bij Schiedammers thuis. Met stip halen de ongedwongen hartelijkheid van alle gastheren & -vrouwen en de open levenshouding van mensen op straat, in winkels en cafés de hoogste scores op alle checklijstjes.

In zijn begroetingswoord roemt wethouder Alexander van Steenderen het idee van Annemieke Guis om te experimenteren met het proefwoonconcept. ‘Fantastisch! Wie Schiedam niet kent, ontdekt op deze manier heel veel meer dan van een plaatje-praatje op Funda.’ Het is dan ook niet voor niets dat het concept eind 2014 al werd beloond als beste stadspromotie-idee.

Welkom bij Nienke en Wijbrand, 17.00 uur Een beetje verscholen aan de Tuinlaan, langs Nederlands oudste stadspark ligt een sfeervolle hof, Plein Eendragt. Daar woont het gastkoppel Nienke en Wijbrand. ‘Ja natuurlijk’, zo komt de eerste gedachte op bij het aanbellen, ‘met een vorstelijke omgeving als deze wil iedereen wel in Schiedam komen wonen. Zelfs als er een scheurtje in de muur zit.’ Is het vals spel van de organisatoren om proefwoners zoiets aantrekkelijks voor te spiegelen? Nee, natuurlijk niet. Dit ís toch immers (ook) Schiedam.

‘Het lijkt wel of ik al jaren hier woon, met zoveel vertrouwen en hartelijkheid kregen we van onze gastvrouw de huissleutel.’

Uitnodigend opent een krachtige zestiger de deur: kom binnen, ik ben Wijbrand en wie ben jij? Ook Nienke komt aanlopen. Ruimhartig laat het gastkoppel alle kamers in dit huis vol licht en ruimte zien. Geregeld ontvangen ze meer bezoekers die Schiedam en omgeving per fiets aandoen.

Borrelen bij MET, 18.00 uur Een uurtje later zijn er welkomstbubbels in de oude bioscoop Monopole op de Hoogstraat. Het is de thuisbasis van MET, een groep jonge Schiedamse initiatiefnemers die bedacht: ‘Zeuren over wat er niet goed is in onze stad, dat kan altijd nog. Maar wat nou als we zelf iets opzetten waar we energie van krijgen?’ Daaruit ontstond het ‘jongerenMETwerk, dat iedereen een plek biedt om ideeën te laten groeien en uit te testen voor de ontwikkeling van de stad.’

Annemieke, op haar beurt, bedankt alle gastheren, -vrouwen en de lange lijst sponsoren voor alle spontaan aangeboden gastlocaties en hun ambassadeurschap voor de stad. Instemmend vertelt één van de proefwoners aan degene met wie ze proost, dat haar weekend nu al niet meer stuk kan. ‘Het lijkt wel of ik al jaren hier woon, met zoveel vertrouwen en hartelijkheid kregen we van onze gastvrouw de huissleutel.’

Eten bij Prego, 20.00 uur Het is nog steeds vrolijk in het bonte gezelschap dat naar MET gekomen is, maar de magen beginnen te knorren. Proefwoners verspreiden zich nu over verschillende locaties in de stad. Ook bij eethuis Prego aan de Lange Haven is plek voor een eenvoudig maar lekker Italiaans streekmenu. Om extra plaats te maken neemt een groepje vaste klanten op uitnodiging van de waardin hun koffie aan de bar. Als vanzelf gaan de woonverkenners op in het geroezemoes van de zaak, ieder op zijn gemak.

Naar huis, 00.30 uur Uren later, na nog een paar afzakkertjes op de Grote Markt, is het tijd om ‘naar huis’ te gaan. Het zachte 3

4

‘SCHIEDAMMERS BEGROETEN JE MET EEN OPEN BLIK.’ licht van de lantaarns weerspiegelt in het water van de Lange Haven. ‘Stel je voor dat dit voortaan je loopje is na een avondje uitgaan’, mijmeren Judith en Martin uit Brabant. Het stel is niet alleen verliefd op elkaar, maar inmiddels ook op de pure huiselijkheid van Schiedam.

Opstaan, 08.00 uur Na een rommelige nachtrust – ’t is toch even wennen, een ander bed – is wakker worden in Schiedam het volgende testmoment. Gordijnen en ramen open, wat is je indruk? Op Plein Eendragt hangt een weldadige stilte. 900 meter verderop hoort een andere bewoner korte golfjes tegen de kade van de Korte Haven klotsen. Zachtjes tuft er een sloepje voorbij.

Aankleden en dan op het geluid van de pruttelende koffie af. Nienke en Wijbrand hebben de ontbijttafel uitgebreid gedekt. Een relaxed begin van de zaterdagochtend. Al keuvelend borrelt een erg praktisch pluspunt van Schiedam op. Alles is bereikbaar binnen 5 tot 15 minuten loop- of fietsafstand: de winkels en het leven in de binnenstad; het groene landleven buiten de stad; de oevers van de Maas. En vooruit, als het moet ook Rotterdam. Voor grotere afstanden vind je bovendien binnen 10 minuten tram en trein.

‘We stapten dit avontuur open in, zonder een verwachting. Of eigenlijk, het enige wat ik wist van Schiedam was een beetje negatief. ’ Opstappen voor Tour de Cultur, 10.30 uur Vanuit de verschillende logeeradressen kuieren passagiers naar het startpunt voor een Tour de Cultur door de binnenhavens. Aan de overkant van de Lange Haven hoort Haarlemmer Sebastiaan plotseling een nieuwe bekende naar hem roepen: ’Hé, waar ga jij naar toe?’ Precies dat dorpse, persoonlijke karakter verrast hem steeds dit weekend.

Híj weet het wel: ‘In deze stad wil ik wonen. Je maakt hier gemakkelijk contact met elkaar.’ Met zijn gastheer heeft hij al afgesproken om een woning in de Branderssteeg te gaan bekijken. Twee weken later is hij al verhuisd, zo snel kan het dus gaan.

Na ontvangst in de entreehal van de bibliotheek in de Korenbeurs, een lichte, groene oase met vrolijke leeshoeken, volgt de tocht over het water. Behendig glijdt stuurman Mart de boot onder handbediende bruggen door. Gids Lisa vertelt smakelijk over de ene na de andere karakteristieke bezienswaardigheid. Ondertussen valt op hoe rijk Schiedam aan historische binnenhavens en stadsgrachten is.

Alweer een pluspunt erbij!

Lunch bij Cotto & Mangiato, 12.00 uur Op het terras, in het herfstzonnetje, aan de Grote Markt schuiven Martin en Judith uit Valkenswaard aan. Terwijl eigenaresse Sonja met onvervalst Italiaanse tongval verontschuldigend uitlegt dat ze wel San Pellegrino maar helaas geen wijn kan schenken, valt ’t oog op een overheerlijke verse ciabatta bresaola. Precies goed.

Martin en Judith bestuderen de kaart nog even.

De twee genieten zichtbaar van hun weekend. ‘We oriënteren ons al een tijdje op Schiedam’, verklappen ze. ‘We hebben een paar prachtige panden gezien, maar wilden vooral ook zelf ondervinden of we ons hier gemakkelijk thuis zouden voelen.’ Hun antwoord daarop is volmondig: Ja! ‘We zijn er helemaal uit. Maandag ga ik de makelaar bellen voor een bod’, voegt Martin toe. ‘Het zou me trots maken om hier te komen wonen en op z’n tijd lekker een wijntje of biertje te gaan drinken,’ glundert Judith. ‘Welk winkeltje of café je ook binnenloopt, het is hier gezellig en de mensen begroeten je met een open blik.’

Nog lange niet naar huis, 14.00 uur …

Het proefwoonweekend is nog lang niet ten einde, maar de toon is gezet. De woonverkenners beleven Schiedam als een verrassend ‘warm bad’, zonder uitzondering of overdrijving. Ook Sofie uit Rotterdam bevestigt later dit beeld. Samen met haar vriend Arya is ze altijd wel in voor iets nieuws.

‘We stapten dit avontuur open in, zonder een verwachting. Of eigenlijk, het enige wat ik wist van Schiedam was een beetje negatief. En nu zeg ik: zulke geïnteresseerde, vriendelijke mensen als wij ontmoet hebben, komen wij in ons normale leven in Rotterdam niet tegen.’ Nee, hoe hard ze ook haar best doet, een minpunt van het weekendje Schiedam kan ze niet noemen.

5

TIP VOOR

EEN LEUKE OF BIJZONDERE PLEK? DE TRAPPEN VAN HET OUDE STADHUIS ZIJN HET PODIUM VAN DAVE DE JONG (17 ).

Hij heeft een voorliefde voor Nederlandstalige muziek maar hij wisselt Jan Smit, Guus Meeuwis, Nick & Simon en Bob Offenberg af met Michael Jackson. Dave heeft een verstandelijke beperking, hij zingt al zolang hij zich kan herinneren thuis en sinds een paar jaar ook op de Grote Markt. Zonder achtergrondmuziek maar met koptelefoon waar de liedjes uit schallen, zingt Dave mee in zijn microfoon bekleed met zilveren glitters.

TEKST MIRTE MEEUS FOTO MARIEKE ODEKERKEN

WAAROM DEZE TRAPPEN? ‘Omdat je er zo lekker overheen kan lopen, op kan dansen, net zoals op een echt podium,’ zegt Dave met zijn microfoon in de hand. ‘Ik sta hier totdat ik moet gaan eten, of totdat het gaat regenen, maar dan mag ik soms verder zingen in Café van der Wal. Soms zing ik wel vier uur, zo lang duurt de show van Jan Smit toch ook? Dit is mijn Ahoy, ik stel me tienduizend mensen voor die meezingen en dansen. Soms zingen mensen op het plein mee als ze het liedje kennen. En soms spreken mensen me aan op straat voor een handtekening.’ Als hij zingt is hij Jan Smit of Nick of Simon, maar een entertainer is hij altijd. ‘Ik ben toe aan een nieuwe microfoon. Als ik jarig ben, op Valentijnsdag, dan wil ik een metallic blauwe microfoon net zoals Bob Offenberg met mijn initialen erop in mat zilver.’

6

SWINGENDER WINKELEN, WONEN ÉN UITGAAN TEKST BIRGIT BEKKER

Is het al opgevallen? Steeds meer winkelpanden in de historische binnenstad zien er beter uit. Ook het wonen boven de winkels neemt weer toe. Toch mist er iets.

Voor het echte swingen mag er wel meer muziek klinken in de cafés! Maar dan natuurlijk zonder het woonplezier aan te tasten.

De gemeente heeft daarom niet alleen de interessante opknapregeling Werk aan de Winkel opnieuw verlengd, maar bovendien een unieke subsidie geïntroduceerd die het mogelijk maakt om betere geluidsisolerende maatregelen voor horecazaken uit te voeren.

‘Vroeger was er elke woensdagavond een jamsessie en bijna elke zaterdag een live optreden.’

Denk aan de buren Het drumstel in Muziek- & Eetcafé van der Wal staat al zeven jaar op zijn vaste plek in de zaak. Een enkele keer kan erop gespeeld worden, om precies te zijn tijdens stadsfeesten en daarnaast – met melding bij de gemeente vooraf – nog vijf keer per jaar. Eerder stond de zaak bekend om de gezellige jamsessies iedere woensdagavond en was er bijna elke zaterdag wel een live optreden. ‘Dan zat de zaak lekker vol’, vertelt uitbater Willem van der Wal met berustende weemoed in z’n stem. Naar eigen zeggen houdt hij wel van een feestje. ‘Maar tegenwoordig schieten je ogen vol tranen als je op een doordeweekse avond binnenloopt. Geen live muziek meer en altijd de volumeknop op de begrenzer.

Anders lekt er te veel geluid naar buiten. Maar ja, regels zijn regels’, geeft hij ruiterlijk toe. ‘En je wilt je buren niet tot last zijn.’

Oplossing Van der Wal is maar één van de verschillende café-exploitanten die aanlopen tegen een ongewild nadeel van die sfeervolle historische panden waarin ze vaak gevestigd zijn. De meeste daarvan zijn niet gebouwd voor het niveau van muziekversterking in deze tijd.

Investeren in geluidsisolerende maatregelen is dus onvermijdelijk. Maar voor veel uitbaters of eigenaren hangt er een hoog prijskaartje aan die maatregelen vanwege strenge monumenteneisen.

De Schiedamse oplossing is dat de gemeente via de subsidieregeling Werk aan de Winkel meehelpt.

Zo slaat zij twee belangrijke vliegen in één klap slaat: meer vertier in de binnenstadse cafés mogelijk maken, zonder overlast, en dus meer woonplezier creëren.

‘Laat mij nou maar mijn muziekduit in het zakje doen voor die gezelligheid in de binnenstad, dan zal je zien wat er gebeurt.’

Stuk gezelliger Willem van der Wal is alvast blij met deze oplossing.

‘Ik heb zelf al eens eerder onderzoek laten doen en een geluidssluis bij de ingang laten maken. Toch bleven er klachten komen. Prima dat de gemeente nu dit aanbod doet. Ik kan niet wachten om aan de slag te gaan om met die subsidie het overgebleven geluidslek alsnog op te sporen en op te lossen.’

Voorlopig kunnen liefhebbers van live muziek ‘voorzichtig’ iedere zondagmiddag weer tussen vijf en acht uur hun hart bij Van der Wal ophalen. Dan treden muzikanten op met semi-akoestische muziek.

‘Ja, ja, nog steeds met de begrenzer erop.’

Maar als het aan Willem ligt, kan het nu snel alleen maar weer beter worden met het muziekprogramma. ‘Laat mij nou maar mijn muziekduit in het zakje doen voor die gezelligheid in de binnenstad, dan zal je zien wat er gebeurt.’

MEER INFORMATIE: WERKAANDEWINKEL@SCHIEDAM.NL

7

‘MIJN EERSTE LOON WAS EEN FLES LIMONADESIROOP.’ DE CHAMPAGNE VAN SCHIEDAM TEKST BIRGIT BEKKER FOTOGRAFIE PETER DE KROM

Zeven generaties. Dat aantal is het familiebedrijf Herman Jansen verder, sinds in 1777 Pieter Jansen zich de eerste brander-jeneverstoker van zijn familie in Schiedam kon noemen. Al pratend met nazaat Dick Jansen ontstaat het beeld van een markante stokersfamilie.

In 1852 zou één van alle telgen de naam Herman Jansen vereeuwigen. De reputatie van deze Jansen is sindsdien met ijver gehandhaafd binnen de Hollandse jeneverindustrie, dook zelfs op in politieke debatten en werd geïntroduceerd tot ver in Afrika, Azië en Amerika.

Nog altijd leven ‘wapenfeiten’ van de naamgever voort. Zoals een Gemeenteverordening uit 1902, ter bescherming van de Echte Schiedamsche Jenever.

Wie jenever met dit keurmerk in zijn glas krijgt, weet zeker dat hij de ‘champagne van Schiedam’ drinkt. Jenever die ten minste drie maal gestookt is op basis van zuiver graanbeslag, zonder ook maar een beetje bijmenging van suikerbietenalcohol of andere ‘drinkspiritus’.

Dick Jansen heeft duidelijk plezier in het rebelse karakter van zijn jeneverstokersfamilie.

Alles is waar Anno 2015 haalt Dick Jansen familieverhalen op van generaties terug alsof hij er zelf toen al bij was.

Maar wie bewijzen van de waarheid nodig heeft, kan het boek van Hans van der Sloot erop naslaan, ‘Herman Jansen, een bevlogen brander-distillateur’.

Overgrootvader Jansen kijkt de toeschouwer vanaf de kaft streng aan. Dick Jansen oogt milder, maar heeft er duidelijk plezier in als het dwarse karakter van de oude jeneverstokers boven tafel komt.

8

Kneepjes van het vak Net als zijn voorgangers startte Dick zijn loopbaan onderaan de ladder: ‘Op mijn zevende werd ik aan het werk gezet om lege flessen op te halen. Dozen vol, zwaar sjouwwerk. Aan het einde van de dag kreeg ik een fles limonadesiroop: ik had m’n eerste ‘loon’ verdiend. Maar toen de fles leeg was, ging het glas gewoon terug naar de fabriek. Het statiegeld kon ik wel vergeten.’

In de jaren dat de jonge Dick Jansen zich achter de schermen voorbereidde op zijn definitieve instap in het jeneverbedrijf, leerde hij de fijne kneepjes van het vak goed kennen.

De accijnsambtenaren werden voor de inspecties van de boeken steevast in een koude, sombere kamer gezet.

‘Daar hoorde bij dat je probeerde niet méér alcoholaccijns te betalen dan strikt noodzakelijk was.

Gemakkelijk was dat niet, want er waren geregeld controles. Dan kwam de inspecteur langs in de stokerij en stak hij een peilstok in het vat. Wat hij dan aflas, moest natuurlijk wel kloppen met de boeken.’

In 1862 had Henricus Jansen nog geprobeerd de Accijnswet tegen te houden, tevergeefs. Woedend was hij over boetes die hij daarna kreeg voor overtredingen. Eén van zijn branderijen noemde hij daarom voortaan De Afschaffer. Zoon Herman volgde zijn voorbeeld en doopte de graan- en jenevervrachtboot die voer tussen Schiedam en Rotterdam demonstratief met diezelfde naam.

Om het de accijnsambtenaren niet te veel naar de zin te maken, werden ze voor inspecties van de boeken op de Zijlstraat steevast in een koude,

9

‘KENNERS WETEN DAT GIN AFSTAMT VAN DE HOLLANDSE JENEVER – DUTCH GIN.’ sombere kamer gezet. Dick Jansen probeert diplomatiek zijn glimlach in te houden: ‘Zo willen ze snel weer naar huis, was de gedachte erachter.’

Dan, met iets van spijt in zijn stem: ‘Nu gaat alles digitaal en is het niet meer nodig om de menselijke interpretatie van metingen te beïnvloeden.

Al hoorde het er een beetje bij in ons gilde.’

Kabouter in de kast Dick Jansen staat op van zijn stoel om op verzoek een kast in de kamer te openen, die achter het behang verstopt lijkt. In een hoek van de kast ligt een vergeten kruikje Kabouter jenever.

Met verbaasde ontroering stoft Dick het etiket af.

Het is nog van voor de Tweede Wereldoorlog. Het herinnert hem aan een verhaal van zijn vader. In de oorlog ontmoette hij geregeld een groep artiesten die verzetswerk deden. Met de jenever van vader Jansen lukte het hen af en toe om mensen vrij te kopen. Eén van de artiesten heette Marten Toonder, met wie Dick’s vader goed bevriend raakte.

Na de oorlog tekende Marten in opdracht voor de firma het nieuwe kabouteretiket van deze jeneverklassieker.

‘Klassieke cocktailrecepten na maken op gin-basis klopte niet. De smaken werden pas mooi met als basis de oorspronkelijke moutwijnjenever.’

(Dutch) Gin City Jenever leek langzaam een vergeten drank te worden. Maar tegenwoordig ontdekken smaakliefhebbers de mogelijkheden weer van gin, jenever en kruidige varianten erop. De productie schiet dan ook omhoog. Kenners weten dat gin afstamt van de Hollandse jenever – Dutch gin – die vanaf 1736 niet meer geschonken mocht worden in Engeland.

10

De drank werd er voortaan tot gin gestookt.

Optimistisch over de rooskleurige toekomst van Dutch gin, verwijst Dick Jansen naar de Amerikaan David Wondrich. Deze vooraanstaande cocktailhistoricus besloot om klassieke cocktailrecepten op gin-basis na te maken. ‘Maar er klopte iets niet, schreef hij. De smaken werden niet mooi. Totdat hij de oorspronkelijke moutwijnjenever als basis nam.

Toen pas ontstond de juiste balans en kwam de goede smaak tot zijn recht!’

‘Ik wil toch niet de familiegeschiedenis ingaan als de laatste Jansen in dit mooie bedrijf.’

Herman Jansen blijft Herman Jansen ‘Ja,’ geeft Dick Jansen toe, ‘als nakomeling voelde ik wel een beetje de druk om in de zaak te komen én om een nieuwe generatie enthousiast te maken. Ik wil toch niet de familiegeschiedenis ingaan als de laatste Jansen in dit mooie bedrijf.’ Maar inmiddels is ook de zevende generatie toegetreden, een neef, prijst Dick zich gelukkig. Niet meteen op de directeurszetel, uiteraard: ‘Maar in plaats van flessen te gaan sjouwen heeft hij op zijn vijftiende direct zijn heftruckdiploma gehaald om in het magazijn te kunnen rijden.’

Herman Jansen voert twintig (inter)nationale merken aan. Van whisky en gin tot cognac en (kruiden)likeur. De directie en de stokerij van Echte Schiedamse Notaris-jenever huizen nog altijd aan de Zijlstraat en de Noordvest. Soms gaan er geruchten dat Herman Jansen Schiedam zou verlaten. Maar zo is het niet: ‘Schiedam is onze bakermat. Herman Jansen hoort bij Schiedam en Schiedam hoort bij ons.’

COLUMN —

GEERT MEDEMA Geert Medema is architectuurhistoricus en adviseur monumenten bij de gemeente Schiedam.

WIE WEET WAAR? Ik was bij de presentatie van de Atlas van Schiedam, een boek dat aan de hand van kaarten de ontwikkeling van de stad schetst. Daar werd gesteld dat de auteurs bevangen leken door weemoed naar dat wat verdwenen is. Begrijpelijk en in zekere zin onvermijdelijk, want veel bebouwing op de oude kaarten is voor altijd verdwenen.

Ik troost mij met de vele monumenten die wel overbleven en door de energie van eigenaren om deze in goede staat te houden.

Toch betrap ik mijzelf soms op een diep verlangen naar dat wat verdwenen is. Geen dromen over reconstructies van gebouwen of iets dergelijks, maar wel over specifieke onderdelen van monumenten die op enig moment ‘zoek’ raakten. Zoals de verhalen over de verdwenen en onvervangbare achttiende-eeuwse schouw van de regentenkamer van het Proveniershuis die ergens een Schiedamse huiskamer siert.

Onlangs vierden buurtbewoners van het Singelkwartier de terugkomst van ‘hun’ Emmavaas op het Emmaplein.

Deze sierlijke plantenbak werd in 1898 gemaakt door de vermaarde Schiedamse kunstsmederij G.J. Vincent & Co en opgericht ter ere van koningin Emma.

Alleen, een kleine domper op de vreugde, de vaas mist alle verwijzingen naar de eerbiedwaardige regentes.

De vier schildjes met onder andere familie- en stadswapens zijn in de jaren tachtig van de sokkel verwijderd.

Voor de duidelijkheid: geheel zonder toestemming.

Mogelijk was de dader gelieerd aan de familie OranjeNassau en wilde hij of zij een familiewapen hebben voor boven schouw. Het lijkt echter meer waarschijnlijk dat enige jeugdige baldadigheid of zelfs republikeinse gevoelens een rol speelden bij deze daad.

Hoe het ook zij: de bewoners van het Singelkwartier zouden graag de schildjes terugplaatsen. Dus een oproep aan degene die ze mogelijk nog onder zijn of haar hoede heeft om deze schildjes - al dan niet anoniem - af te geven bij de balie van het stadskantoor.

Onder grote dankzegging voor het goede beheer in de afgelopen decennia, dat spreekt voor zich.

En dat geldt natuurlijk ook voor degenen die de schouw van het Proveniershuis zouden willen retourneren, hoewel teruggave aan de balie van het stadskantoor minder handig is.

11

‘IK HEB AL MIJN 400 VAKANTIE-UREN OPGENOMEN EN MIJN ONTSLAG INGEDIEND. IK KOOS NU ECHT VOOR HET METAAL.’ 12

WAAR ROOKBAARD IS, IS VUUR TEKST HELENE DE BRUIN FOTOGRAFIE BOB VAN DER VLIST

Schiedam heeft weer een smid.

Op de Buitenhavenweg, pookt Luuk Verzijden (28) alias Rookbaard het vuur flink op.

Want ijzer moet je smeden, als het heet is.

In de werkplaats - of liever in de smederij - van de stadssmid hangt een broeierige sfeer. De kolen gloeien, de rook trekt op, de zwart stalen staven voor het hekwerk liggen klaar. Op de stalen tafel staan de maatvoering en de afwerking met speksteenkrijt genoteerd.

Aantekeningen op papier zijn niet handig in deze omgeving.

Op het ritme van de hamerslagen vervormt de stadssmid het ‘zachte’ metaal.

Rookbaard verhit de eerste staaf roodgloeiend. Hij legt het gloeiende deel op het aambeeld en bewerkt het met kracht en precisie.

Op het ritme van de hamerslagen vervormt de stadssmid het ‘zachte’ metaal. Onder zijn handen ontstaat een hekwerk voor de gemeente.

Barbecue van een olievat De fascinatie voor metaal is ontstaan in zijn eerste jaar op de Willem de Kooning Academie. De opleiding vond Luuk te zweverig.

Nee, dan de werkplaats. Daar was hij hele studiedagen te vinden. Met een stuk metaal in zijn handen.

Uit die tijd stamt ook zijn eerste barbecue, gemaakt van een olievat.

Luuk zou met wat vrienden gaan

barbecueën. De normale barbecues waren voor de vriendengroep te klein. ‘Dus gingen we zelf maar wat maken. Inmiddels maak ik bijna wekelijks op bestelling een barbecue van een olie- of expansievat. Of van oude autovelgen.’

In de leer In de werkplaats van de kunstacademie besloot Luuk dat hij de opleiding niet zou afmaken, hij wilde in het metaal. Hij gaf zich op voor een opleiding lassen en haalde binnen een paar maanden zijn certificaat. Via een uitzendbureau kon hij als lasser aan het werk in het Schiedamse havengebied, bij het internationaal opererende constructiebedrijf Huisman in Schiedam.

‘Daar was weinig romantiek aan.

Met meer dan honderd man waren we productie aan het draaien.

Na anderhalve dag was voor mij de lol eraf.’

‘Ik kon bij Paulus van der Jagt in de leer als ik eerst de basiscursus smeden ging volgen bij het Gilde.’

Luuk pakte zijn werk bij de plaatselijke supermarkt weer op. ‘Maar het metaal bleef trekken. Mijn schoonvader bracht me in contact met een smid Paulus van de Jagt in Rotterdam. Ik kon bij hem in de leer als ik eerst de basiscursus smeden ging volgen bij het Gilde. Ik heb al mijn 400 vakantie-uren bij de supermarkt opgenomen en mijn ontslag ingediend. Ik koos nu echt voor het

metaal.’

Stadssmid Twee jaar was Luuk in de leer.

Toen besloot hij zelf een werkplaats te gaan huren. Eerst nog in de Spaanse Polder, met uitzicht op Schiedam. ‘Maar als Schiedammer, wil je in de stad zitten. Bovendien werd de eerste werkplaats al snel te klein. Sinds deze zomer heb ik mijn smederij in Schiedam. Daarmee hebben we – voor zo ver ik weet – sinds jaren weer een echte stadssmid.’

‘Sinds deze zomer heb ik mijn smederij in Schiedam.

Daarmee hebben we – voor zo ver ik weet – sinds jaren weer een echte stadssmid.’

En die stadssmid smeedt kunsten restauratiewerken voor de stad.

Je kunt zijn smeedwerk overal in de stad zien. Bijvoorbeeld in Molen De Kameel en in de Babberspolder.

En binnenkort dus zijn hek op de Kloosterplaats, het voormalige Gat van Bolmers.

Wie de stadssmid aan het werk wil zien, kan langskomen op de Buitenhavenweg 140 of op zijn Facebook-pagina (WWW.FACEBOOK. COM/ROOKBAARD) kijken.

13

ONTMOETINGSPLEK VOOR ALLE SCHIEDAMMERS

Van gapend gat naar coole Kloosterplaats TEKST BIRGIT BEKKER SCHETS IMPRESSIES & FOTOGRAFIE BOLWERK

Schiedam dat zijn we allemaal, jij en zij en wij.

Dat zeggen Joch, Anouk, Robbert, Cilia, Luuk en Peter. Samen staan ze bekend als Bolwerk. Het energieke, open Schiedamse collectief dat zich inzet om het al veertig jaar gapende ‘Gat van Bolmers’ aan de Broersvest om te toveren tot een verleidelijke pleisterplaats voor alle Schiedammers.

Vanaf de zomer van 2016 op ‘s middag lekker je lunch opeten op ’n zonnig groeneilandje aan de Kloosterplaats, zoals de plek voortaan officieel heet? Een zakelijke afspraak begroeten daar op het terras? Afspreken met vrienden en vriendinnen om te chillen op het plein? Op avontuur met buurtkinderen in de natuurspeeltuin? Of simpelweg ervan genieten dat deze stadsoase bestáát? Bolwerk en de gemeente Schiedam halen het beste in elkaar naar boven om ervoor te zorgen dat deze droom waarheid wordt.

14

Samenwerking Schiedamse stijl De zes Schiedammers realiseren zich dat ze niet de eersten zijn met een idee voor het gapende gat tussen Broersveld en Broersvest. In voorgaande jaren passeerden al de meest uiteenlopende andere voorstellen de revue, en sneuvelden. Waarom het nu ontwikkelde plan zo goed aanslaat en beslist de eindstreep haalt? ‘Financiële haalbaarheid’, is het eerste antwoord. ‘Zelf de handen uit de mouwen blijven steken’, volgt direct daarna. ‘Over het hullieen-zullie-denken heenstappen. Zij-aan-zij met de gemeente willen optrekken.’ ‘Geduld en begrip hebben voor elkaar.’ En vooral ook: ‘Luisteren naar de buurt. Je inspannen om reacties waardevol te verwerken in de volgende ontwerpstap.’

‘Over het hullie-en-zullie-denken heenstappen. Zij-aan-zij met de gemeente willen optrekken.’

‘ZELF DE HANDEN UIT DE MOUWEN BLIJVEN STEKEN EN LUISTEREN NAAR DE BUURT.’ De Bolwerkers vonden elkaar eind 2013 tijdens een brede brainstormsessie van SchiedamsDOEN. De organisatoren daarvan presenteerden tot ieders verrassing geen ‘door de gemeente voorgekookt plan’ voor het braakliggende terrein, maar moedigden deelnemers aan om vrijuit eigen ideeën te ontwikkelen. Er sprong een vonk over. Gedachten buitelden over elkaar heen.

‘Geef de plek cadeau aan de mensen van de stad’, klonk een opmerking. ‘Houd het gat leeg’, een andere. Toen startte het echte werk. Zes gelegenheidspioniers schudden elkaar de hand en gingen aan de slag. Ideeën van die avond vertaalden ze naar een schetsontwerp en verwerkten ze later in een werkmaquette met verplaatsbare onderdelen.

‘Vanzelf kwam ondertussen het moment waarop iedereen besefte: dit gaat wel over meer dan de plaatsing of invulling van een plantenbak’ Voorbij plantenbakkenoverleg Geheel vrijwillig staken de initiatiefnemers eerst een jaar lang alle vrije tijd in plannenmakerij en overleg over de lege plek. In hun reguliere werk oefenen ze (deels) zelfstandig beroepen uit als architect, bouwend ontwerper, grafisch vormgever, kunsthistoricus en smid. Met al deze creatieve en technische expertise bij elkaar verliep en verloopt het overleg met de ambtenaren van het stadskantoor nog steeds ‘behoorlijk leerzaam voor beide kanten.’

‘Vanzelf kwam ondertussen het moment waarop iedereen besefte: dit gaat wel over meer dan de plaatsing of invulling van een plantenbak’, vertelt één van de Bolwerkers. Een belangrijke stap was

dan ook het besluit van de gemeente om het collectief een betaalde opdracht te verstrekken voor het professionele ontwerp en uitvoerende werkzaamheden.

Geef de plek cadeau aan de mensen van de stad.’

Tijdens speciale buurtborrels en andere overlegmomenten kwam de werkmaquette steeds op tafel.

Soms werd de inrichting ter plekke aangepast als antwoord op inzichten en wensen van omwonenden. Een verhoogd groeneiland, bijvoorbeeld, schoof op naar het midden van het plein om niet naast een tuinmuur als opstapje voor inbraak te kunnen dienen. De met kinderen ontworpen speelplek werd afsluitbaar en er kwam een plan voor een aparte buurtfietsenstalling.

Aan de Kloosterplaats ligt ook de gymzaal van de vroegere ‘stadsarmenschool’, met klassieke hoge boogramen. Het is in slechte staat en zal worden opgeknapt. De bedoeling is dat er een grand-café komt, dat aansluit bij het gebruik van de Kloosterplaats. ‘Maar dat onderdeel blijft buiten onze opdracht. Dat wordt een oproep aan andere professionals,’ laten de Bolwerkers weten.

Elk moment anders De uitkomst van alle in- en samenspraak is een toffe speelplaats, relaxed stadspark en ruimtelijk plein in één. Op verschillende momenten van de dag kunnen Schiedammers en bezoekers elkaar er vanzelf vinden of afwisselen: kinderen en hun ouders, hipsters en senioren, singles en stelletjes, collega’s en vriendenclubjes, voorbijgangers en buurtgenoten. Wanneer? Vanaf zomer 2016 dus, als het aan de Bolwerkers ligt.

15

SCHIEDAM DOOR DE OGEN VAN ...

FOTOGRAAF Peter de Krom Ik word vaker gevraagd om een plek die ik niet ken te fotograferen of te ‘vangen’.

Ik ga er altijd heen zonder vooropgezet plan, kijken wat ik tegenkom. Ik ben dan op zoek naar patronen. Volg ‘stiekem’ mensen in de hoop dat er iets gaat gebeuren of totdat het wellicht ongemakkelijk wordt.

Schiedam kent vele ‘gezichten’, maar ook opvallend veel zwart-witte katten!

MARETAK Maretak dient als vruchtbaarheidssymbool en beschermd het huis tegen boze krachten.

Maar vooral om kusjes te stelen van (nog) onbekenden of gewoon als een leuk excuus om je geliefde nog eens extra te kussen.

TE BESTELLEN BIJ ROSA BLOEMSIERKUNST op de Hoogstraat 108 of HERMAN DICKHOFF op de Rotterdamsedijk 445.

HEBBEDINGEN

GEBREIDE SJAAL Je kan natuurlijk een sjaal kopen.... zelf breien is misschien veel leuker. Na een dag werk of school, heerlijk ontspannen breien, laat je de zorgen en irritaties van je afglijden.

Trots dat je je voelt na het breien van je eigen gebreide sjaal!

TE KOOP BIJ HOBBYIAAN HANDWERKCENTRUM (Hoogstraat 85) Niet alleen wol en breinaalden kun je hier vinden, ze hebben ook allerlei tips en ideeën!

Nu het nat en koud wordt en de feestdagen er weer aankomen, wordt het weer tijd om ons te verwennen met allerlei hebbedingen, die we ÉCHT nodig hebben! (ja eéécht!)

CHOCOLADEMELK Natuurlijk mag een goede Schiedamse SCHOENEN De koude en natte dagen jenever, die je keel ‘verwarmt,’ niet Kleren maken de man! kunnen natuurlijk niet zonder ontbreken, maar we weten er nog Tijdens de feestdagen, je warme chocolademelk! vijf andere hebbedingen! gewone kleding aan met nieuwe TE KOOP BIJ kekke schoenen!

BONTE KOE (Lange Haven 54) TE KOOP BIJ Zij hebben heerlijke schaafchocolade CO-OPERATIE VINTAGE BRANDS om zelf chocolademelk te maken.

(Lange Haven 89) Zij hebben in Voor de luie mensen onder ons, het oogspringende en FONDUEPAN hebben ze ook warme fantastische Maak je eigen kaasfondue chocolademelk ‘to go’! schoenen! van Emmentaler, Gruyère, witte wijn en knoflook. Of laten we hopen dat de dames van FEMMES FONDUE weer een winter pop-up restaurant beginnen!

TE KOOP BIJ KOOKWINKEL HABITAS Zij hebben helaas in Schiedam geen winkel meer!

Maar bestel bij hen online en haal de fonduepan op bij het pick-up point.

(Hoogstraat 140)

21

VROE G & NU ER

VROUWE ALEIDA EN SCYEDAM TEKST OUD WASGOED

Iedere eeuw kent wel verhalen over stoere en dappere mannen. Maar verhalen over sterke of moedige vrouwen zijn schaars. Dat ze er wel degelijk zijn bewijst de ontstaansgeschiedenis van Schiedam, gesticht door een bijzondere vrouw: Aleid(a) van Holland.

Het is 1230. Te midden van deze turbulente dertiende eeuw – waarin Paus Innocentius de vijfde kruistocht uitvaardigt en opkomende familiedynastieën de Nederlanden vormen – wordt in het graafschap Holland Aleida geboren. Haar ouders zijn Floris IV, graaf van Holland, en Machteld van Brabant. Ons huidige Nederland bestaat nog niet als zodanig: de Nederlanden zijn dan een lappendeken van staatjes en graafschappen waarin eenheid ver te zoeken is. Het meest ontwikkeld zijn Henegouwen, Brabant en vooral Vlaanderen. Met hand en tand verdedigen landsheren hun ‘familiegronden’. Oorlogen tussen de staatjes en graafschappen zijn aan de orde van de dag. Is er eenmaal vrede, dan huwelijken regenten hun dochters dikwijls uit om verbonden te bevestigen.

Dit gebeurt ook met Aleida.

Zij is zestien als haar broer Willem II besluit haar uit te huwelijken aan Jan I van Avesnes, erfgenaam van Henegouwen. Omdat Aleida’s vader is overleden heeft haar broer zeggenschap over haar gekregen.

Zowel Jan I als Willem II is in gevecht met Vlaanderen, een bondgenootschap komt hen daarom beiden goed uit. Aleida zegt haar geliefde Holland voor meer dan tien jaar gedag. Ze wordt moeder van zeven kinderen: zes zoons en één dochter.

In 1257 keert Aleida als weduwe met haar kinderen terug naar Holland. Omdat haar broer Willem II in de strijd tegen de Westfriezen is gesneuveld krijgt zij de voogdij over zijn zoontje, Floris V. Haar neefje is erfgenaam van het graafschap Holland. Floris V kan echter nog lang niet regeren: hij is maar een peuter van twee. Aleida ziet haar kans schoon, en ze werpt zich op als regentes van Holland.

22

Om haar positie in Holland te versterken koopt ze een polder van edelman Dirk Bokel. Dit gebied wordt nu ongeveer begrensd door de Boterstraat, de Hoogstraat en de Broersvest. Bokel heeft in de jaren daarvoor een dam laten aanleggen in de polder om zo zijn jacht- en visgebied te beschermen tegen de zee. Deze dam zorgt er echter voor dat de schepen niet meer verder kunnen varen over de Schie. De vracht moet daarom bij de dam in de Schie worden overgeladen op andere schepen waardoor een nederzetting ontstaat: Nuwer Scie.

Het zijn de eerste tekenen van het latere Schiedam.

Op dit stukje land laat Aleida haar kasteel bouwen, het Huis te Riviere. Dat ze een doortastende vrouw is, blijkt wel uit haar inzet om van de nederzetting een stad te maken. Steden zijn voor landsheren – in dit geval landsvrouw – van groot belang. Met hulp van steden breiden ze hun macht over de gebieden uit. Als Aleida goed op weg is, komen enkele edelen in Holland in opstand. Ze zijn niet blij met Aleida als regentes. Het komt tot een gewapende strijd waarin Aleida aan het kortste eind trekt. Ze wordt afgezet en beroofd van haar weduwenerfgoed. Verslagen trekt Aleida zich terug in Zeeland.

Door de strijd met de edelen van Holland is Aleida het voogdijschap over Floris V verloren. Maar zodra haar neefje in 1266 twaalf jaar wordt, besluit hij het graafschap Holland zelfstandig te gaan regeren. Het conflict met zijn tante legt hij bij en voor Aleida is de weg vrijgemaakt om terug te keren naar Holland.

Met opgeheven hoofd betrekt Aleida opnieuw Huis te Riviere. Ze blijft zich inzetten voor de ontwikkeling van Nuwer Schie. In 1275 verleent Aleida, met de toestemming van Floris V, stadsrechten aan ‘onse poirteren ende inwoenlingen in die nyewe stede bij thuus van Rivier.’ Scyedam is een feit.

Wat zal Aleida vanuit de torens van haar kasteel tevreden over haar stad hebben uitgekeken.

DE RESTANTEN VAN HUIS TE RIVIERE STAAN ( ENKELE METERS ) NAAST HET STADSKANTOOR AAN DE BROERSVEST. TEVENS STAAT DAAR EEN SCULPTUUR VAN VROUWE ALEIDA, GEMAAKT DOOR KUNSTENARES THERESIA VAN DER PANT.

ZEEFDRUK ‘VROUWE ALEIDA’, 2008, SARAH VAN DER POLS I.O.V. GEMEENTE SCHIEDAM. HANDGEDRUKT DOOR MARLEE ZEEFDRUKKERIJ. MEER WETEN OVER DE ZEEFDRUK? MAIL NAAR SMAAK@SCHIEDAM.NL

23

MAAKPLAAT Voor de komende maanden een bijzondere versiering van je kado. Denise Collignon, toekomstig bewoner van Schiedam, kunstenaar en floral designer, is nu met papieren en geverfde bloemen aan het experimenteren.

Voor s’MAAK laat ze zien hoe je zelf een papieren roos kunt maken.

MEER WETEN OVER DENISE COLLIGNON? WWW.DENISECOLLIGNON.COM

1 Vouw de strook crêpe papier in de lengte 1/3 om; 2 Knip om de ± 3mm een inkeping aan de open zijde van het papier; 3 Pak het ijzerdraad en wikkel het crêpe papier strak om het uiteinde van het draad; 4 Rol en plak met bloementape het crêpepapier vast aan het metaaldraad (bloementape plakt uit zichtzelf als je het een beetje uittrekt).

Je hebt nu de stamper van de roos gemaakt; 5 Teken 3x een vijfbladerige bloem op het gekleurde papier; 6 Knip de drie bloemen uit.

Knip van één bloem, twee bloemblaadjes los (je hebt dan twee bloemblaadjes en drie bloemblaadjes).

Knip van een andere bloem, één bloemblaadje los (je hebt dan één bloemblaadje en vier bloemblaadjes); 7 Begin met het enkele bloemblaadje en maak de bovenkant nat; 8 Rol dit natte stukje papier om een stukje sateprikker, je mag het ook een beetje verkreukelen, maar kijk uit dat het papier niet scheurt; 9 Doe dit met alle bloemblaadjes. Rol wel bij elk deel naar dezelfde kant op. Laat het papier opdrogen; 10 Haal de sateprikkers uit het papier. Begin met het eerste enkele bloemblaadje. Rol het papier om de stamper, zorg dat de gekrulde kant aan de buitenkant zit; 11 Plak het papier vast met hobby-lijm;

24

BENODIGHEDEN

— strook crêpe papier (± 5 cm breed) — metaaldraad — bloementape — schaar — gekleurd papier (drie halve A4-tjes) — potlood — plantenspuit met water — 8 doormidden geknipte sate-prikkers (je hebt 15 stokjes nodig) — hobbylijm — plantenblad

12 Rol nu het twee bladerige bloemblaadje om de stamper en plak vast. Daarna de drie bladerige bloemblaadjes en vervolgens de vier bladerige bloemblaadjes; 13 Maak in het midden van de laatste bloem, een gaatje met een schaar; 14 Steek het metaaldraad door de laatste bloem.

Tape nu dit laatste deel vast aan de bloem en het metaaldraad, verkreukel het in de juiste vorm.

JE HEBT NU EEN PRACHTIGE ROOS!

15 Zet het ijzerdraad vast aan je kado met plakband. Bedek het ijzerdraad met een echt plantenblad en plak dit met een dubbelplakbandje (onzichtbaar) op je ijzerdraad en kado.

VIOLÁ, JE KADO IS KLAAR OM TE GEVEN!

TIP!

uren papier, voor Gebruik verschillende kle . een veelkleurige bloem Of ... )tinten en steek Kies verschillende (rood de kerstkrans of in een aantal bloemen in stuk! je (zelfgemaakte) kerst (PAS WEL OP VOOR KAARSJ

ES)

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

25

HA LEKKER, KUNST EN CULTUUR SNUIVEN IN SCHIEDAM TEKST BIRGIT BEKKER FOTO RAFFAELLA HUIZINGA

Aan een goed herkenbaar Museumkwartier, waar ons Stedelijk Museum Schiedam en Nationaal Jenevermuseum het hart van zijn, wordt stevig gewerkt. Vanuit de gemeentelijke cultuur- en binnenstadsvisie én door de musea zelf. Maar wie wil wachten met een museumbezoek tot het Museumkwartier ‘af’ is, vergist zich. Bijzonder aanbod van kunst, cultuur en erfgoed in Schiedam ís er gewoon nu al. Dus trok ik snel m’n jas aan. Op Hoogstraat 112 ontmoette ik de manager tentoonstellingen Erik Bouma. Aan de Lange Haven 74 maakte ik kennis met de recent aangetreden directeur Marjolein Beumer.

Dat de twee musea onder een kritisch financieel vergrootglas liggen, zal voor niemand een geheim zijn. Manmoedig slaan ze zich, met steun van de gemeente, door zwaar weer heen. Fijn dat ze bovendien gedreven doorgaan met unieke tentoonstellingen maken. Achter de schermen leerde ik dat in het Stedelijk van Schiedam de kunst nooit aan een waslijn hangt. En na het afscheid in het Jenevermuseum ben ik voortaan alert op de jenevercollector’s items die de museumstokers elk jaar uitbrengen.

Puzzels ‘Met welk materiaal laten we de reliëfs van Jan Schoonhoven het beste inpakken voor vervoer?

Wie kan 7.500 kilo Italiaanse Carara-marmerkiezels leveren? Hoe snel kunnen we die lading op de eerste verdieping verspreiden, kan de vloer dat gewicht aan?’ Als manager van de tentoonstellingen is Erik Bouma op z’n best bij het oplossen van dit soort vragen.

Een tikkeltje spannender was de uitdaging waar hij kort na zijn aanstelling, ruim negen jaar geleden, zijn stressbestendigheid op mocht testen. Op het

voorplein van het museum werden twee kisten afgeleverd. Daarin bevonden zich reusachtige bronzen leeuwen van de kunstenaar Fernando Sánchez Castillo. De omvang: ongeveer 2,5 x 5 meter. Gewicht: circa 900 kilo per stuk. De afmetingen van de museumdoorgang: ongeveer 2,5 x 2,5 meter. Uh? De speelruimte bleek maximaal 2 millimeter te zijn.

‘Pas na drie dagen puzzelen wisten we met het hele team de sculpturen zonder beschadigingen van het voorplein naar de binnenzalen te verplaatsen.’

Ruimtelijk toeval Zaal 9 op de eerste verdieping blijkt één van de favoriete zalen te zijn van Erik Bouma. Je vindt er objecten van de Nulbeweging uit de jaren zestig van de vorige eeuw, een befaamde groep kunstenaars die – toen al – kritisch reageerde op ‘de consumptiemaatschappij’. Zo kun je een opmerkelijke bierkrattenwand van Jan Henderikse aantreffen, als het werk niet uitgeleend is, of een muur die door Armando behangen is met autobanden.

‘Na drie dagen puzzelen wisten we de bronzen leeuwen van 900 kilo met 2 millimeter speling door de museumingang te krijgen.’

Je komt er ook de ‘ruimtelijke toevalstructuur’ tegen van herman de vries, dat wil zeggen de unieke Schiedamse herhaling van een ruimtelijke compositie met witte vierkante platen piepschuim. De oorspronkelijke versie werd uitgevoerd in 1965 en direct afgebroken na de tentoonstelling ervan in Amsterdam. Alleen de handleiding bleef behouden: een reeks aanwijzingen in een strak wiskundig patroon, die de compositie van de platen afmeten aan de omgeving waarin deze ‘toevalstructuur’ wordt gemaakt. Het Stedelijk Museum Schiedam

‘ER ZIJN DOORKIJKJES EN STANDPUNTEN DIE JE UITNODIGEN OM JE BLIK TE VERPLAATSEN.’ 26

27

28

verwierf de instructies en zo stond Erik op een dag nauwkeurig de coördinaten te berekenen voor een nieuwe compositie in de Nulzaal.

Samenspel In diezelfde Nulzaal is een atmosfeer die de tentoonstellingsmanager merkbaar goed bevalt.

Als hij uitlegt waarom, wordt duidelijk dat kunst voor hem letterlijk lééft. De werken in deze ruimte ‘praten’ goed met elkaar, zegt hij. Er zijn doorkijkjes en standpunten die je uitnodigen om je blik te verplaatsen. ‘Het is een driedimensionaal schouwspel.

Je krijgt als toeschouwer, al is het maar onbewust, méér te zien dan alleen de uitdrukking van dat ene kunstwerk. Wanneer beelden elkaar zo weten aan te vullen tot een groter samenhangend geheel, dan is de inrichting geslaagd.’

Nu ga ik nog beter om me heen kijken en vraag me als leek in een andere zaal plotseling af waarom de schilderijen hoger of lager hangen. Erik grinnikt.

‘Hier hangt niets aan de waslijn.’ De meeste schilderijen hangen volgens de hartlijn, waarbij het hart op ongeveer 1,55 meter wordt aangehouden.

Naar de overkant Eenmaal weer buiten gekomen valt de blik op de panden 89-91, schuin aan de overkant van de Hoogstraat. Over niet al te lange tijd is daar een extra entree naar het Jenevermuseum. Maar eerst werkt Stadsherstel aan de renovatie van de twee markante panden. Eerder ontdekte de bouwhistoricus dat de dakspanten op nummer 91 uit het jaar 1540 zijn.

‘Ha, altijd weer fijn, de zoetige lucht met een vleugje bitter en zuur. Het is beslagdag!’

Nu loop ik via de Appelmarkt linksaf de hoek om naar de bestaande entree van het Jenevermuseum.

Bij binnenkomst verraadt de zoetige lucht met een vleugje bitter en zuur welke dag het is: beslagdag.

Het mixen van gerstemout, rogge, water en gist is de eerste stap in het ambachtelijke productieproces dat hier nog steeds plaatsvindt.

Ook directeur Marjolein Beumer snuift even: ha, altijd weer fijn, die beslaggeur. We maken kennis bij de stookketels. Dat ze in haar rol een verklaard jeneverdrinker moet zijn, zal niemand zeggen.

Maar het kan geen toeval zijn dat ze een overtuigd fijnproever is van de smaken en mogelijkheden die jenever te bieden heeft. Het is dan ook niet verrassend dat ze haar energie graag wilde komen steken in het bereiken van een groter publiek voor dit museum.

‘De verhalen over de jeneverindustrie, van de molenaars, zakkendragers, stokers en hun families kunnen we meer naar voren laten komen.’

Authentieke verhalen Wel verrassend lijkt het dat deze directeur is opgeleid als antropoloog. Een gedragswetenschapper in het Jenevermuseum? Toch klinkt haar antwoord logisch: ‘De jeneverindustrie heeft het leven in deze stad bepaald. Molenaars, zakkendragers, stokers en hun families kunnen daar alles over vertellen. Precies die geschiedenissen kunnen we nog meer naar voren laten komen.’

Behalve haar hartstocht voor jenever en haar antropologische invalshoek brengt Marjolein Beumer twintig jaar ervaring in de museumwereld mee. Ze was betrokken bij het digitaliseren van collecties: ‘Kennis van wat je in huis hebt, kun je digitaal gemakkelijker delen met anderen. In digitaal toegankelijke collecties vind je bovendien dwarsverbanden waar je anders nooit op uit zou komen.’ Andere toepassingen ziet ze ook, zoals een app die tijdens een wandeling door de stad reageert op de locatie waar je bent en je direct informatie uit de collecties stuurt, een verhaal of een oude foto bijvoorbeeld. Maar dit is nog maar een losse gedachte hoor, waarschuwt ze er direct achteraan. Wat ze vooral zeggen wil: ‘De levensgenieters die authentieke verhalen van de stad en de jeneverstokerij willen beleven, die zijn hier altijd aan het goede adres.’

‘KENNIS VAN WAT JE IN HUIS HEBT, KUN JE DIGITAAL GEMAKKELIJKER DELEN MET ANDEREN.’ 29

‘EIGENLIJK HOU IK NIET VAN TERUGKIJKEN, HET GAAT OM DE TOEKOMST.’ 30

INTERVIEW MET EEN CREATIEVE SCHIEDAMMER: HARR WIEGMAN TEKST MIRTE MEEUS FOTO BOB VAN DER VLIST

We ontmoeten elkaar per ongeluk al bij de tramhalte op de Broersvest. Ik op weg naar hem, hij op weg naar zijn atelier. In de stromende regen komt hij aangelopen zonder jas. ‘Heeft er dan niemand medelijden met me?’ zegt hij terwijl hij me de hand schudt.

‘Vanuit een objectief standpunt relativeer je de discussie.

Ik ventileer mijn eigen mening niet, nee écht niet.’

Harr Wiegman is veel tegelijk; beeldhouwer, cartoonist, striptekenaar, grafisch vormgever, decorateur, politiek tekenaar en nachtburgemeester van Schiedam. En het is nog niet genoeg, want hij zou best graag een filmscenario schrijven. Zijn atelier is strak geordend (‘ik ruim iedere dag op voordat ik naar huis ga’) en is gevuld met stapels en rijen publicaties waar zijn werk in verscheen. Je kent hem van Proosje, het beeld in de stad.

‘Proosje was het eerste twitterende beeld. Ik vind het goed dat hij zegt wat er gebeurt op het plein.

Maar wie er achter het twitteraccount zit weet ik niet, ik ben het in ieder geval niet. Stel je voor dat in de toekomst nog meer beelden met elkaar gaan praten, mooi toch?’

De rol van de tekenaar ‘Het publieke debat is voor mij een bron van inspiratie. Door strips en cartoons relativeer ik emoties die bij anderen leven. Niet om ze te bagatelliseren maar om het in perspectief te plaatsen. Vanuit een objectief standpunt relativeer je de discussie. Ik ventileer mijn eigen mening niet, nee echt niet.’

‘Proosje was het eerste twitterende beeld. Ik vind dat goed dat hij zegt wat er gebeurt op het plein.’

Terug in de tijd ‘Kijk eerst maar even door deze boeken, dan weet je tegen wie je praat.’ Ik krijg zwarte mappen aangereikt met daarin perfect uitgeknipte krantenartikelen waar Harr in vermeld staat. Artikelen over de strips waar de moeder van Patrick Kluivert in werd vermeld en artikelen over de briefjes van duizend gulden die onbedoeld in omloop waren gekomen nadat ze als rekwisiet hadden gediend voor een hoes van een LP van De Amazing Stroopwafels.

‘Eigenlijk hou ik niet van terugkijken, het gaat om de toekomst. Ook als het om Schiedam gaat denk ik dat vaak; kijk niet eeuwig achteruit, maak plannen.

Zo denk ik bijvoorbeeld dat Schiedam het Quartier Latin moet worden van Rotterdam. De plek waar je naartoe gaat voor boetiekjes, galerietjes en speciaalzaakjes.’

Al sinds jaar en dag speelt Harr een rol in het Schiedamse. In de jaren ’80 organiseerde hij samen met een aantal collega kunstenaars de Berliner Nacht in de Korenbeurs. ‘We wilden laten zien wat er ook met dat gebouw kon. Er mochten 250 man in, er kwamen er uiteindelijk 750. Het werd getolereerd door de Brandweer. Prachtig. In smoking, met hoed kwam ik uit de Rolls-Royce Silver Shadow, iedereen was gekleed in stijl. Nu zit de bibliotheek er in, hartstikke goed.’

Nachtburgemeester ‘Ze noemen me de nachtburgemeester van Schiedam, een titel die ik niet per se associeer met het nachtleven overigens. Of ik die titel terecht heb? Het gaat erom dat je mensen tegenkomt, ze spreekt, in discussies de andere kant van de zaak belicht en uitlegt. En die andere kant ken ik. Wat dat betreft heb je eigenlijk een soort bemiddelaarsrol. En je moet er zijn. Dat ben ik wel.’

‘Als ik hier zit, zit ik toch hier?’

Weggaan uit Schiedam, waarom zou hij? ‘Mijn dochter en kleindochter wonen hier en ik woonde hier met mijn ouders. Ze zijn er dan misschien niet meer maar dat bindt me wel aan deze plek. Voor mij is het goed zo. Als ik hier zit, zit ik toch hier?’ En zo simpel is het.

31

UIT AGENDA

VRIJDAG 4 DECEMBER

T/M ZONDAG 20 DECEMBER

THEATER AAN DE SCHIE Kom dansen voor Schiedamse goede doelen bij dit geweldige Masquerade Ball.

STRONG - LON ROBBÉ

DE KETELFACTORY Een bijzondere expositie: van dichtbij zijn alleen abstracte pixelpatronen te zien, maar op afstand verschijnen ruimte, licht en diepte.

T/M ZONDAG 14 FEBRUARI 2016

DE WERKELIJKHEID VAN JAN SCHOONHOVEN

STEDELIJK MUSEUM SCHIEDAM Het eerste omvangrijke overzicht in Nederland van het unieke oeuvre van Jan Schoonhoven in 20 jaar.

T/M ZONDAG 28 FEBRUARI 2016

LIDUINA VAN SCHIEDAM, DE GESCHIEDENIS VAN EEN STADSHELIGE

JENEVERMUSEUM, LANGE HAVEN 74 Maak kennis met Liduina. Haar verering en de betekenis van deze heilige voor de stad in beeld.

VRIJDAG 6 NOVEMBER T/M ZONDAG 17 JANUARI 2016

WINTERLAND IJSBAAN

STADSERFPLEIN Schaatsen op de grootste, overdekte ijsbaan!

Winterland is dé plek om naar toe te gaan.

DONDERDAG 10 DECEMBER

KAARSJESAVOND

GROTE MARKT In een magische, pittoreske sfeer worden de lichtjes in de imposante kerstboom ontstoken.

VRIJDAG 11 DECEMBER

DISCO & DANCE NIGHT

GROTE- OF ST. JANSKERK Put on your dancing shoes voor The Classic Edition van de Disco & Dance Night!

VRIJDAG 10 DECEMBER T/M ZONDAG 12 DECEMBER

WINTERLICHT DEVOTIE EN VISIOENEN

JULIANAPARK Tijdens de donkere dagen voor kerst is het Julianapark verlicht met de meest prachtige lichtkunstwerken.

VRIJDAG 11 DECEMBER T/M ZONDAG 13 DECEMBER VRIJDAG 18 DECEMBER T/M ZONDAG 20 DECEMBER

KUNSTKERST

ZATERDAG 14 NOVEMBER

PAND PAULUS Op zoek naar een bijzonder cadeau? Kom naar KunstKerst: kunst voor kleine prijzen.

MAASBOULEVARD EN CENTRUM Kom Sinterklaas en de Pieten uit volle borst toezingen als hij aankomt in Schiedam.

WOENSDAG 16 DECEMBER

ZATERDAG 14 NOVEMBER T/M VRIJDAG 4 DECEMBER

START: DE PLANTAGE Ontdek tijdens de theatrale wandeling waar Liduina en het kerstverhaal samenkomen.

INTOCHT SINTERKLAAS

SINTERKLAASPALEIS

STEDELIJK MUSEUM SCHIEDAM Sinterklaas ontmoeten, je verlanglijstje inleveren en luisteren naar spannende verhalen? Kom naar het Sinterklaaspaleis.

DONDERDAG 26 NOVEMBER T/M ZONDAG 29 NOVEMBER

SUIKERZOETFILMFESTIVAL

SCHIEDAM CENTRUM Wegzwijmelen bij suikerzoete films tijdens het grootste gratis filmfestival van Nederland.

ZATERDAG 28 NOVEMBER

SYMPOSIUM OVER PIJN

VERPLEEG- EN ZORGCENTRUM FRANKELAND De heilige Liduina had chronische klachten. Een symposium over omgaan met pijn.

32

DANCE FOR SERIOUS CITY SCHIEDAM 2015

KERSTWANDELTHEATER

ZATERDAG 19 DECEMBER

SANTA RUN SCHIEDAM

HISTORISCHE BINNENSTAD 1000 kerstmannen en –vrouwen wandelen en rennen door de straten van Schiedam. Opgeven kan nog!

ZATERDAG 9 JANUARI 2016, 16 - 18 UUR

NIEUWJAARSRECEPTIE GEMEENTE SCHIEDAM FOYER THEATER AAN DE SCHIE Nieuwjaarsreceptie gemeente Schiedam Toost samen op het nieuwe themajaar Schiedammers maken...

KIJK VOOR ALLE EVENEMENTEN, ACTIVITEITEN EN TENTOONSTELLINGEN IN SCHIEDAM OP WWW.ONTDEKSCHIEDAM.NU/UITAGENDA VANAF 27 NOVEMBER WWW.SDAM.NL/UITAGENDA

In de vorige s’MAAK stond een kleur- en fantasieplaat.

Wij, de redactie van s’MAAK, vinden de tekening van MIRTHE WAGENAAR (6 jr) niet alleen heel mooi, maar haar idee om van de Havenkerk een Pannekoekenpaleis te maken, ook héél lekker.

Eervolle vermelding gaat naar XELAN TELLEMAN (5 JR)

ONTDEK SCHIEDAM Deze foto kunt u vinden in het boek ‘Schiedam Tegendraads’. Een boek met foto’s en verhalen over Schiedam. Verkrijgbaar vanaf december 2015 in beperkte oplage.

FOTO Annet Delfgaauw