Monika Dawid-Sawicka

Czy niskie umiejętności podstawowe to domena grup defaworyzowanych?

Zazwyczaj o niskich umiejętnościach podstawowych myślimy w kontekście poziomu wykształcenia lub kwalifikacji. Najnowsze raporty pokazują jednak, że sprawa nie jest ani taka prosta, ani oczywista.

MONIKA GROMADZKA

Umiejętności podstawowe

Jest wiele różnych podejść do tematu i definicji umiejętności podstawowych. Często rozpatruje się je przez pryzmat ram kwalifikacji i określa poziom, powyżej którego nie mówi się już o niskich umiejętnościach. Wiele analiz unijnych i krajowych potwierdza wprawdzie, że na niskie umiejętności podstawowe wpływa słabe wykształcenie, ale przekonanie, że to jedyne kryterium czy warunek, jest błędne. O ile możemy zakładać, że większość osób z wykształceniem podstawowym czy gimnazjalnym ma deficyty w umiejętnościach podstawowych, o tyle coraz częściej spotykamy się z wynikami, które potwierdzają, że taka sytuacja dotyczy także ludzi pracujących (również tych na stanowiskach menedżerskich) oraz osób z wyższym wykształceniem. Dlatego twierdzenie, że niskie umiejętności podstawowe dotyczą wyłącznie ludzi słabiej wykształconych, bywa mylące.

Czym, tak naprawdę, są niskie umiejętności podstawowe? Najprościej możemy to wytłumaczyć, wykorzystując badanie PIAAC1 (Międzynarodowe Badanie Kompetencji Osób Dorosłych), cyklicznie przeprowadzane przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Pomiarowi poddaje się umiejętności ważne dla funkcjonowania społecznego jednostki: → czytanie i rozumienie tekstu (literacy), → rozumowanie matematyczne (numeracy), → wykorzystywanie technologii informacyjno-komunikacyjnych (problem solving in technology-rich environments).

Same umiejętności definiuje się jako zdolność do stosowania i przetwarzania wiedzy w różnych sytuacjach życiowych. Coraz częściej w innych badaniach, projektach i raportach dodaje się jeszcze tzw. umiejętności miękkie, związane z komunikacją interpersonalną, pracą w zespole, wyznaczaniem celów życiowych, rozwiązywaniem konfliktów, podejmowaniem decyzji. O niskich umiejętnościach podstawowych można mówić wtedy, gdy człowiek ma problemy z prostymi czynnościami z danego obszaru (np. nie rozumie instrukcji dotyczących wypełniania formularza, trudność sprawia mu

1. Programme for the International

Assessment of Adult Competencies: bit.ly/2mjJCz7 [dostęp: 18.09.2019].

2. CEDEFOP (2019), Cedefop country factsheet. Adult population in potential need of upskilling: Poland, bit.ly/2m43ENV, bit.ly/2m43ENV [dostęp: 18.09.2019]. 3. Kickbusch, I. (2008), Health literacy: an essential skill for the twenty-first century, „Health Education”, nr 108, s. 101–104. wysłanie maila). Warto zaznaczyć, że niskie umiejętności podstawowe wcale nie muszą objawiać się w każdym z tych obszarów równocześnie.

Znajdą się osoby, które mają wysokie kwalifikacje w wielu obszarach, a tylko w jednym można zauważyć u nich poważne luki.

Czy to realny problem?

Wydaje się, że jak najbardziej. Według najnowszych danych (Europejskiego Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego – CEDEFOP)2 szacuje się, że w Polsce jest od sześciu do nawet ponad ośmiu milionów osób, które potencjalnie mogłyby skorzystać z programu rozwijającego umiejętności podstawowe. Problemem jest to, że nie zawsze widzą one taką konieczność. Warto dodać, że niskie umiejętności podstawowe często wpływają nie tylko na daną jednostkę, lecz także na resztę społeczeństwa. Dobrym przykładem mogą być zachowania związane z dbałością o zdrowie. Według badań spora część mieszkańców Europy nie rozumie prostych komunikatów dotyczących zdrowia i ma trudności z ich przyswajaniem3. Jeśli ktoś nie jest w stanie pojąć nieskomplikowanych tekstów z opakowania leków albo zaleceń, które przekazuje mu lekarz, to po prostu nie będzie się do nich stosował. Kiedy osoba, dajmy na to z cukrzycą, nie rozumie, jak ma o siebie zadbać, wtedy koszty późniejszego leczenia, a czasem także hospitalizowania, poniesie całe społeczeństwo. Gdy matka nie wie, jak wyliczyć dziecku dawkę leku (często ustala się ją na podstawie masy ciała), to może dojść do zatrucia, podania za małej dawki, rozwoju choroby lub powikłań.

To tylko dwa przykłady, ale można by je mnożyć. Wpływ niskiego poziomu umiejętności podstawowych części społeczeństwa widać też w innych sferach, m.in. ekonomicznej (brak umiejętności planowania budżetu, problemy ze zrozumieniem

zapisów dotyczących usług bankowych itd.) czy politycznej (np. trudności ze zrozumieniem programu danej partii).

W grudniu 2016 r. Rada Unii Europejskiej przyjęła więc zalecenia w sprawie ścieżek podnoszenia umiejętności („Upskilling pathways: new opportunities for adults”), które rekomendują państwom członkowskim prowadzenie skoordynowanych i systematycznych działań na rzecz osób dorosłych z niskimi umiejętnościami podstawowymi lub niskimi kwalifikacjami. Na podstawie tych zaleceń powstają inicjatywy, które mają wspierać podnoszenie umiejętności podstawowych Polaków. Jedną z nich jest projekt „Szansa – nowe możliwości dla dorosłych”. Jego celem jest wypracowanie i przetestowanie innowacyjnych modeli wsparcia edukacyjnego osób z niskimi umiejętnościami podstawowymi, które można włączyć do systemowych działań krajowych4. Najważniejsze zadania w ramach tego przedsięwzięcia dotyczą opracowania trójetapowego modelu: diagnozy, wsparcia i walidacji. Projekt składa się z trzech faz: → określenie grup docelowych i założeń modeli wsparcia, → opracowanie i przetestowanie rozwiązań, → sformułowanie rekomendacji.

Jesienią 2019 r. rozpoczęła się druga faza jego realizacji, podczas której poszukiwani są potencjalni grantobiorcy, pracujący z osobami dorosłymi: instytucje edukacyjne, instytucje rynku pracy (związane z obszarem przedsiębiorczości, doradztwa zawodowo-edukacyjnego; związki zawodowe; izby rzemieślnicze), biblioteki, uniwersytety ludowe i trzeciego wieku, organizacje pozarządowe i inne, bo lista grantobiorców nie jest ograniczona. To właśnie dzięki ich pracy i zaangażowaniu mają powstać nowe i innowacyjne modele wspierania dorosłych z niskimi umiejętnościami podstawowymi.

4. Liderem projektu, finansowanego z Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja

Rozwój (PO WER), jest Fundacja Rozwoju

Systemu Edukacji, a partnerem – Instytut

Badań Edukacyjnych.