ΔΙΚΤΥΑ ΣΧΕΣΕΩΝ / ΓΙΑ ΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ 2.0

∆ΙΚΤΥΑ ΣΧΕΣΕΩΝ / ΓΙΑ ΕΝΑ ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟ 2.0

Το έργο με τίτλο Δίκτυα Σχέσεων / Για Ένα Σχεδιασμό 2.0 από τους δημιουργούς Τζώρτζης Αντώνης, Σαράτσης Εμμανουήλ διατίθεται με την άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 3.0 Μη εισαγόμενο.

ΔΙΚΤΥΑ ΣΧΕΣΕΩΝ ΓΙΑ ΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ 2.0 ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ / ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΔΙΑΛΕΞΗ / ΜΑΡΤΙΟΣ 2012 ΣΠΟΥΔΑΣΤΕΣ/ ΣΑΡΑΤΣΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΤΖΩΡΤΖΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ/ ΒΟΖΑΝΗ ΑΡΙΑΔΝΗ, ΚΟΥΡΚΟΥΛΑΣ ΑΝΔΡΕΑΣ

I think therefore I am RenĂŠ Descartes

I link therefore I am William Mitchell

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ τους καθηγητές μας Αριάδνη Βοζάνη & Ανδρέα Κούρκουλα για την καθοδήγησή τους τους φίλους & συμφοιτητές μας για τις εποικοδομητικές παρεμβάσεις τους

8

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ

01

ΕΛΑΣΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

13

ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΥΠΕΡΣΥΝΔΕΣΙΜΟΤΗΤΑΣ

14

ΧΩΡΟΣ

17

ΧΡΟΝΟΣ

20

ΕΥΦΥΙΑ

22

ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ

23

02

ΜουσικΗ ΔΥΝΑΜΙΚΗ

27

ΜΟΥΣΙΚΗ & ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

28

ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ & ΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΙΑ

30

ΑΚΟΥΣΤΙΚΗ ΜΑΖΑ

40

ΓΕΝΕΣΙΟΥΡΓΟΣ ΜΟΥΣΙΚΗ

44

03

ΔΙΚΤΥΩΜΕΝΑ ΠΕΔΙΑ

51

ΛΟΓΙΚΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ

52

ΓΕΝΕΣΙΟΥΡΓΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

55

ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ

59

ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΣΧΕΔΙΑΜΟΥ & ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΧΕΣΕΩΝ

62

COMPUTATIONAL ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ

62

ΑΛΓΟΡΙΘΜΙΚΟΣ

68

ΠΑΡΑΜΕΤΡΙΚΟΣ

70

ΓΕΝΕΣΙΟΥΡΓΟΣ

72

ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΚΟΣ ΒΙΜ

74

ΕΥΦΥΕΙΣ ΔΙΑΛΟΓΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

76

9

04

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΧΕΣΕΩΝ

81

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΣΜΗΝΙΣΜΌΣ

102

ΠΡΩΤΟΚΥΤΤΑΡΟ

118

05

ΓΙΑ ΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ 2.0

123

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

132

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

135

Βιβλιογραφία

136

10

11

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Από την απαρχή της ψηφιακής επανάστασης των δικτύων μέχρι σήμερα, η Αρχιτεκτονική έχει μπει σε μια διαδικασία μετάβασης. Η μετάβαση αυτή έχει εύρος, διάρκεια. H ωρίμανση των συνθηκών για την ανάδυση ενός “Σχεδιασμού 2.0” είναι σταδιακή. Για να σκιαγραφήσουμε τη ροπή της μεταβολής το όχημά μας είναι η δυναμική της μουσικής. Μιας μουσικής με στοιχεία διαλόγου, αυτοσχεδιασμού, δράσης και γενεσιουργών αλληλεπιδράσεων. Οι θεωρίες που “δικτυώνονται” για να υποστηρίξουν το Σχεδιασμό 2.0 προέρχονται από ένα πλήθος πεδίων γνώσης: λογική συστημάτων, κυβερνητική, μαθηματικά, βιομιμητική, χημεία και τεχνητή νοημοσύνη. Υπό το φως αυτής της διεπιστημονικής προσέγγισης επαναπροσδιορίζεται ο ρόλος του Αρχιτέκτονα, η έννοια της δημιουργικότητας και η σχέση της Αρχιτεκτονικής με το χρόνο.

Quo Vadis?

12

Δίκτυα Σχέσεων / Ελαστικές Σχέσεις

ΕΛΑΣΤ ΙΚΕΣ ΣΧΕ ΣΕΙΣ

Δίκτυα Σχέσεων / Ελαστικές Σχέσεις

Η

ψηφιακή επανάσταση των δικτύων οδηγεί στη σταδιακή ανάδυση συνθηκών “υπερσυνδεσιμότητας”. Οι σχέσεις ελαστικοποιούνται σε επίπεδο χώρου και χρόνου, η ευφυία επαυξάνεται τεχνητά και οι συνεργατικές προσεγγίσεις διευκολύνονται. Φαίνεται ότι διαμορφώνονται σταδιακά οι συνθήκες για την ανάδυση ενός νέου προτύπου για το σχεδιασμό, ο οποίος θα βασίζεται σε λιγότερο στατικές, περισσότερο δυναμικές αρχές, ώστε να συνδεθεί με τις μεταβαλλόμενες απαιτήσεις του δομημένου περιβάλλοντος και των χρηστών του.

13

Δίκτυα Σχέσεων / Ελαστικές Σχέσεις

ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΥΠΕΡΣΥΝΔΕΣΙΜΟΤΗΤΑΣ Από την κλίμακα του εκατοστού μέχρι τους δορυφόρους ευρείας κάλυψης, ο κόσμος μας αποκτά πολλαπλά επίπεδα ασύρματων δικτύων, διασκορπισμένα σημεία πρόσβασης και περιπλεκόμενα κανάλια επικοινωνίας. Πρόκειται για μια αόρατη επανάσταση, με επιπτώσεις σε κάθε έκφανση της καθημερινότητάς μας. Ο William Mitchell, προσπαθώντας να παρουσιάσει το σύνθετο φάσμα τεχνολογικών μεταβολών που συντελούνται σήμερα, περιγράφει κάθε σημείο της επιφάνειας της Γης ως σημείο ενός “Ερτζιανού Πεδίου (Hertzian Landscape)”:

“Οι εργάτες που χτίζουν το δίκτυο οπτικών ινών σήμερα κατασκευάζοντας το Infobahn, υλοποιούν μια σύγχρονη εκδοχή του σχεδίου του Βαρώνου Hausmann (ένα δίκτυο-αράχνη με φαρδιές λεωφόρους πάνω από το δίκτυο της παλιάς πόλης του Παρισιού). Παρόμοια ήταν και η αποστολή των εργατών που έχτισαν τη σιδηροδρομική γραμμή στο βόρειο όριο των Η.Π.Α. Επαναπροσδιορίζουν τη σχέση χώρου και χρόνου με τρόπους που αλλάζουν τη ζωή μας για πάντα. Η επανάστασή τους είναι, ωστόσο, αόρατη”.1

‘

14

William Mitchell

1 Mitchell William, ME++: The Cyborg Self and the Networked City, Βoston MA, MIT Press, 2004

Δίκτυα Σχέσεων / Ελαστικές Σχέσεις

Tο ευρυζωνικό δίκτυο που επιτρέπει την πλοήγηση στο Διαδίκτυο σε μεγάλες ταχύτητες, εξαπλώνεται συνεχώς. Ήδη σήμερα καλύπτει το μεγαλύτερο ποσοστό του φυσικού χώρου, ιδιαίτερα στις ανεπτυγμένες χώρες του Δυτικού Κόσμου. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την ευκολότερη και ταχύτερη πρόσβαση στον Παγκόσμιο Ιστό από ένα συνεχώς αυξανόμενο αριθμό χρηστών. Την ίδια ώρα, το κόστος μιας σύνδεσης στο Διαδίκτυο χαμηλώνει, καθώς όλο και περισσότερες εταιρείες-παροχείς ανταγωνίζονται για να προσφέρουν συμφέρουσες υπηρεσίες στους καταναλωτές. Η διαδικτυακή πρόσβαση είναι ένα αγαθό που υπόκειται στους όρους της Αγοράς και με τον τρόπο αυτό “δημοκρατικοποιείται”-παύει να αποτελεί “είδος πολυτελείας” για “λίγους”. Την ίδια στιγμή, η δυναμική των δικτύων επιφέρει μεταβολές και σε κλίμακα χρήστη. Οι συσκευές που μας περιβάλλουν, όσο μικρές ή μεγάλες και αν είναι, αποκτούν πρόσβαση στο Διαδίκτυο. Το “έξυπνο” κινητό τηλέφωνο (smartphone) και ο φορητός υπολογιστής (laptop) έχουν μπει δυναμικά στην καθημερινότητα των αστών και όχι μόνο, παρέχοντας δυνατότητες ασύρματης διασύνδεσης με τον Ιστό. Οι δυνατότητες όμως αυτές παρέχονται και σε συμβατικές συσκευές, που αποτελούν εδώ και χρόνια μέρος της ζωής μας, όπως το ψυγείο, η τηλεόραση, και το αυτοκίνητό μας. Η τάση αυτή ενισχύει την αίσθηση ότι βρισκόμαστε συνδεδεμένοι “σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή” από “οπουδήποτε”. Γεννιέται με τον τρόπο αυτό μια νέα συνθήκη “ηλεκτρονικής νομαδικότητας”2: δεν θεμελιώνεται μόνο στο φυσικό χώρο που μας περιβάλλει, αλλά και σε ασύρματη υποδομή υψηλής τεχνολογίας.

2 McCullough Malcolm, Digital Ground, Cambridge MA, MIT Press, 2005

15

16

Δίκτυα Σχέσεων / Ελαστικές Σχέσεις

“Διαμορφώνονται σταδιακά οι συνθήκες που θα παρέχουν ένα πλούσιο φάσμα υπολογιστικών και επικοινωνιακών δυνατοτήτων σε νομάδες, καθώς θα μετακινούνται από το ένα σημείο στο άλλο με τρόπο διάφανο, ολοκληρωμένο, βολικό και προσαρμόσιμο”.3 Leonard Kleinrock

Με τη συνεχή μετάβαση από περιφραγμένα σε δικτυακά συστήματα, υπερβαίνουμε τις χωροχρονικές συνθήκες του Μοντερνισμού και μπαίνουμε σε μια υβριδική κατάσταση “παγκόσμιας υπερσυνδεσιμότητας (global hyperconnectivity)”.4

3 Kleinrock Leonard, Communication Nets: Stochastic Message Flow and Design, Boston MA, McGraw-Hill, 1984 4 Mitchell William, City of Bits: Space, Place, and the Infobahn, Βoston MA, MIT Press, 1996

Δίκτυα Σχέσεων / Ελαστικές Σχέσεις

ΧΩΡΟΣ Όλο και περισσότερο, τα εργαλεία της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης, παραγωγής και κατανάλωσης αποϋλοποιούνται και αποσυνδέονται από συγκεκριμένες θέσεις. Με αυτόν τον τρόπο, αποσταθεροποιείται η σχέση του χρήστη με το χώρο: ο χρήστης μπορεί πλέον να αγοράζει προϊόντα χωρίς να βρίσκεται σε χώρο εμπορικής λειτουργίας, να εργάζεται χωρίς να πηγαίνει στο γραφείο του και να μεταφέρει χρήματα μεταξύ λογαριασμών χωρίς να επισκέπτεται την τράπεζα. Η ολοένα μειούμενη εξάρτησή μας από αντικείμενα που βρίσκονται σε καθορισμένες θέσεις σε συγκεκριμένες χρονικές στιγμές, μας απελευθερώνει από την ανάγκη να σχεδιάζουμε χώρους με περίπλοκα λειτουργικά διαγράμματα. Φαίνεται, λοιπόν, ότι ο υλικός χώρος θα πρέπει να ενσωματώσει εντονότερα τη δυνατότητα μεταμορφώσεων5, προσαρμογής σε λειτουργίες που μεταβάλλονται με την πάροδο του χρόνου.6

5 Μεταμόρφωση / Αυτή η έννοια της μεταμόρφωσης υπήρχε ανέκαθεν στο δομημένο χώρο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το ρωμαϊκό παλάτι του Διοκλητιανού στο Spalato της Δαλματίας με τον μετασχηματισμό των εσωτερικών του χαρακτηριστικών σε πόλη αποδεικνύει τον άπειρο πλούτο των μετασχηματισμών στην αρχιτεκτονική όταν αυτή λειτουργεί πάνω σε συγκεκριμένες μορφές. Στο Spalato αποδίδονται νέες χρήσεις και νέες σημασίες σε αμετάβλητες μορφές.

6 “Ανοιχτή Κάτοψη / Ο σχεδιασμός χώρου που δεν έχει ντετερμινιστική σχέση με τη λειτουργία δεν είναι νέο φαινόμενο. Οι μοντερνιστές στις αρχές του 20ου αιώνα πρότειναν τη λεγόμενη “ανοιχτή κάτοψη”. Στην κάτοψη αυτή, τα σταθερά όρια μεταξύ λειτουργικά μονωμένων χώρων καταρρίπτονταν - ο ενιαίος χώρος που προέκυπτε είχε τη δυνατότητα να φιλοξενήσει ένα δυναμικό φάσμα χρήσεων, ενώ ο επιμερισμός του γινόταν με ελαφρύτερα πετάσματα, τα οποία μετακινούνταν με μηχανική παρέμβαση του χρήστη.

17

18

Δίκτυα Σχέσεων / Ελαστικές Σχέσεις

“Η νέα αρχιτεκτονική θα πρέπει να αφορά σε συνεχώς επανασχεδιαζόμενους πυρήνες χωρικών δραστηριοτήτων, που θα χαρακτηρίζονται από τη διαρκεια, την ένταση, την ‘πτητικότητα’ και τις χωρικές τους συντεταγμένες. Θα εκμεταλλευτούμε, έτσι, τα πλεονεκτήματα των χαλαρών σχέσεων χρήστη-χώρου. Όσο η συνδεσιμότητα αποκτά μεγαλύτερη σημασία, τόσο η εγγύτητα σε πηγές αγαθών και πληροφορίας υποβαθμίζεται -παύει να επηρεάζει το σχεδιασμό” 7 William Mitchell

Η συνεχής επέκταση των δικτύων μας καλεί να αναθεωρήσουμε την έννοια του κτηρίου στο σύνολό της. Ο Le Corbusier είχε θεσπίσει τον όρο “κτήριο-μηχανή”, ένα κέλυφος το οποίο εξυπηρετούσε με το βέλτιστο τρόπο τη χρήση για την οποία προοριζόταν, συνδέοντας με μηχανικό τρόπο τη λειτουργική ανάγκη με το σχεδιασμένο χώρο. Σήμερα το κτήριο δεν μπορεί να νοηθεί ως μια αυτόνομη “μηχανή” αποσυνδεδεμένη από το σύνθετο πλέγμα σχέσεων μεταξύ χρηστών και αγαθών. Το κτίριο δεν αποτελεί πια ένα αυτόνομο αντικείμενο αλλά έναν τόπο στον οποίο συνυπάρχουν και αλληλεπιδρούν πολλαπλά συστήματα, όχι απαραίτητα όλα αρχιτεκτονικά.

7 Mitchell William, ME++: The Cyborg Self and the Networked City, Βoston MA, MIT Press, 2004

Δίκτυα Σχέσεων / Ελαστικές Σχέσεις

Περνάμε σταδιακά στο “κτήριο-δικτυακό κόμβο”, το οποίο επιτρέπει τον μέγιστο αριθμό διασυνδέσεων με όλους τους άλλους υπαρκτούς σήμερα και μελλοντικούς κόμβους του δικτύου. Σημασία δεν έχει η συνάντηση με το αντικείμενο, αλλά η πρόσβαση στην πληροφορία: με αυτή την έννοια το “κτίριο-κόμβος” τείνει να είναι ανεξάρτητο τόπου, αμφισβητεί ακόμα και την αναγκαιότητα συγκρότησής του σε ένα και μοναδικό γεωγραφικό χώρο. Η δυνατότητα ευελιξίας στη χρήση και η συνεχής μεταμόρφωση8 του κτιρίου και του χώρου που το περιβάλλει, αναδεικνύεται σε θεμελιώδη απαίτηση της εποχής μας. Η μορφή των κτηρίων μας σήμερα έχει λίγο να κάνει με την αναπαράσταση της λειτουργίας τους κατά το “Form Follows Function” των Μοντερνιστών. Έχουμε, δε, αποστασιοποιηθεί ακόμη περισσότερο από την Νεοκλασική αντίληψη, σύμφωνα με την οποία η όψη του κτηρίου φέρει ένα ιδιαίτερο συμβολισμό9 σε σχέση με τη λειτουργία που αυτό φιλοξενεί. Στην εποχή της υπερσυνδεσιμότητας η όψη δεν είναι ένα μονόπλευρο σκηνικό, αλλά ένα σύστημα μετατροπών με άπειρη δυνατότητα αποτελεσμάτων. Η όψη αντανακλά μια εικονική πραγματικότητα: βρίσκεται σε κατάσταση συνεχών μεταμορφώσεων, γιατί η μορφή της τοποθετείται στο επίπεδο της νοητικής σύλληψης, δομεί νέες συνθήκες αντίληψης του ορατού.

8 Μεταμόρφωση / Η ιδέα του ακραίου προσδιορισμού της μορφής και η αντιστοιχία με την μέγιστη ικανότητα προσαρμογής της σε πολλαπλές λειτουργίες είναι χαρακτηριστικό των πειραματισμών της αποδόμησης και του μεταμοντέρνου κινήματος. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα έργα του Aldo Rossi τα περισσότερα εκ των οποίων βασίζονται σε τρεις ή τέσσερις αρχετυπικές μορφές τις οποίες παραλλάσσει. Ακόμα και όταν σχεδιάζει αντικείμενα καθημερινής χρήσης, η φόρμα τους μοιάζει με αναγεννησιακά κωδωνοστάσια και κτίρια.

9 Αποϋλοποίηση / Ο Mitchell περιγράφει: “Τα παλιά κτήρια των πόλεών μας μεταλλάσσονται και αποϋλοποιούνται. Η Αρχιτεκτονική αρχίζει να χάνει τον αναπαραστατικό της ρόλο, αυτόν που έδινε σε οργανισμούς, επιχειρήσεις, ή κοινωνικές ομάδες τη δημόσια όψη τους στον αστικό χώρο. Η εσωτερική δομή ενός κτηρίου, οι διαβαθμίσεις της ιδιωτικότητας, αντικατόπτριζαν μοτίβα ελέγχου, δραστηριοτήτων, ζωής. Σήμερα, το λογισμικό επικρατεί του υλισμικού και χαρακτηριστικά που συμβατικά είχαν υλική υπόσταση μετατοπίζονται στην ψηφιακή σφαίρα. Τα γραφικά της οθόνης του ATM αντικαθιστούν τις έντεχνα χτισμένες όψεις της τράπεζας”.

19

20

Δίκτυα Σχέσεων / Ελαστικές Σχέσεις

ΧΡΟΝΟΣ Ο χώρος και ο χρόνος ήταν μέχρι σήμερα συνεχής. Στην εποχή των δικτύων βλέπουμε μέσα από την οθόνη μας το χώρο παραμορφωμένο, η εικόνα που αντικρίζουμε αλλάζει σε πραγματικό χρόνο και μπορούμε να τη δούμε σε επανάληψη: ο χώρος και ο χρόνος αλλάζει και κομματιάζεται. Έχουμε μεταβεί από το μηχανικό χωρισμό του χρόνου σε πολύ πιο δυναμικά, δικτυακά, παγκόσμια συστήματα αλληλουχίας και συντονισμού. Ενώ συμβατικά υπήρχε συγκεκριμένος χώρος και χρόνος για το καθετί, σήμερα πολλές από τις δραστηριότητές μας είναι διασκορπισμένες σε πολλαπλούς τόπους και στιγμές με περίπλοκους και συχνά ασαφείς τρόπους. Οι χωροχρονικές αυτές στρεβλώσεις είναι ιδιαίτερα αισθητές στον τομέας της διαπροσωπικής επικοινωνίας. Η συνάντηση στο φυσικό χώρο είναι μια συμπαγής, υλική και αυστηρά σύγχρονη λειτουργία. Το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, από την άλλη πλευρά, είναι μια ασύγχρονη λειτουργία: η απάντηση σε ένα μήνυμα μπορεί να δοθεί αρκετά μετά τη λήψη του. Η μελωδική σύγχρονη επικοινωνία, γίνεται ασύγχρονος λευκός ήχος10. Γιγαντιαίες οθόνες σε τοίχους μπορούν να μεταβληθούν σε ηλεκτρονικά παράθυρα που “ανοίγονται” αποκαλύπτοντας συνομιλητές σε απομακρυσμένους τόπους. Οι χωροχρονικές σχέσεις δεν κλονίζονται μόνο στο επίπεδο της επικοινωνίας. Η ίδια μας η φυσική παρουσία μπορεί να πολλαπλασιάζεται ασταμάτητα στο χωροχρόνο. Μπορούμε, για παράδειγμα, να επεκτείνουμε το άγγιγμά μας οπουδήποτε στον κόσμο, τηλεχειριζόμενοι συσκευές μέσω δικτύων -να προκαλούμε φυσικές μεταβολές στο χώρο χωρίς να βρισκόμαστε εκεί.

10 Mitchell William, ME++: The Cyborg Self and the Networked City, Βoston MA, MIT Press, 2004

Δίκτυα Σχέσεων / Ελαστικές Σχέσεις

Η Εξέλιξη των Επεξεργαστών Η έννοια της δυναμικής θεώρησης του χρόνου αποτυπώνεται στην ιστορία της εξέλιξης των επεξεργαστών. Οι εργασίες που πραγματοποιούνται μέσα σε έναν επεξεργαστή είναι οργανωμένες με βάση το χρόνο. Ηλεκτρονικές δονήσεις διαιρούν το χρόνο σε δισεκατομμύρια κομμάτια: δεν μετρούν απλώς το χρόνο, ενεργοποιούν διαδικασίες και προγράμματα σε δεδομένες στιγμές. Οι πρώτοι υπολογιστές των Turing και von Neumann ήταν εξακολουθητικές μηχανές (sequential machines) που πραγματοποιούσαν μια ενέργεια κάθε φορά. Όσο αναπτυσσόταν η πληροφορική τεχνολογία, επήλθε διαχωρισμός ανάμεσα σε διαδικασίες πραγματικού χρόνου και σε διαδικασίες ύστερου χρόνου. Με την αύξηση της επεξεργαστικής ταχύτητας και τη συμπύκνωση των διαδικασιών, ο διαχωρισμός αυτός “θολώνει”. Σήμερα αναπτύσσεται, επίσης, η τεχνολογία του “cloud computing” ενός διαδικτυακού πρωτοκόλλου συνεργασίας επεξεργαστικών συστημάτων. Η αθροιστική ισχύς τέτοιων “κάτωθεν οργανωμένων” δομών θα μπορούσε να ανταποκριθεί στις αναδυόμενες ανάγκες σχεδιασμού ολοένα πολυπλοκότερων συστημάτων.

21

Δίκτυα Σχέσεων / Ελαστικές Σχέσεις

ΕΥΦΥΙΑ Η εξέλιξη στην επεξεργαστική ικανότητα των υπολογιστών σήμερα ανοίγει νέες δυνατότητες. Η τεχνολογία των συστημάτων ψηφιακής σχεδίασης που έχουμε στα χέρια μας, μας επιτρέπει να σχεδιάζουμε και να οπτικοποιούμε πολύπλοκα μοντέλα, να τα διαχειριζόμαστε παραμετρικά και να προσομοιώνουμε τη συμπεριφορά τους σε πραγματικές συνθήκες. Αυτό επιτρέπει ακόμη και στους λιγότερο “μυημένους” χρήστες των συστημάτων σχεδίασης να πειραματίζονται και να εξερευνούν δυνατότητες με ευκολία και χαμηλό κόστος. Η επέκταση των δικτύων προσθέτει μια ακόμη παράμετρο στα εργαλεία αυτά: τη δυνατότητα να εξελίσσονται, και να εμπλουτίζονται μέσα από συνεργατικές σχεδιαστικές διαδικασίες. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχουν διαμορφωθεί οι προϋποθέσεις για τη συγκρότηση ενεργών κοινοτήτων σχεδιαστών που συνδιαλλέγονται και συμβάλλουν σε συλλογικές βάσεις δεδομένων. Τα ψηφιακά δίκτυα που αποθηκεύουν και ανακαλούν πληροφορίες γίνονται “ευφυέστερα” με το πέρασμα του χρόνου. Η ευφυία και η μνήμη μας εξελίσσεται όσο εξελίσσονται οι τράπεζες δεδομένων στις οποίες έχουμε πρόσβαση μέσω των δικτύων μας. Όπως σημειώνει ο Bateson, “δεν υπάρχει ξεκάθαρος διαχωρισμός ανάμεσα στις εσωτερικές γνωσιακές (αντιληπτικές) διαδικασίες και τις εξωτερικές υπολογιστικές διαδικασίες”. Τα δίκτυα επαυξάνουν τα κανάλια αντίληψης και πρωτοβουλίας κατά διαδικασία του σχεδιασμού.

“Στην επερχόμενη δικτυακή κουλτούρα, η υποκειμενικότητα είναι κομβική. Συνδέομαι με άλλα αντικείμενα με τέτοιο τρόπο που προσδιορίζομαι μέσα από αυτά, και αυτά προσδιορίζονται μέσα από εμένα”.

‘

22

Mark Taylor

Δίκτυα Σχέσεων / Ελαστικές Σχέσεις

23

ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ Η συνθήκη της υπερσυνδεσιμότητας διευκολύνει τη συνεργασία μεταξύ χωρικά και χρονικά απομακρυσμένων οντοτήτων. Με ευκολία και χαμηλό κόστος μπορούμε να δημιουργήσουμε ad hoc συνεργατικές σχέσεις. Υπολογιστές διασκορπισμένοι “παντού και πουθενά” δημιουργούν μικρομεταβολές, μεταφέρουν δεδομένα, επεξεργάζονται πληροφορία και θυμούνται για μελλοντική ανάγκη. Χρήστες γεωγραφικά αποστασιοποιημένοι “έρχονται κοντά”, συζητούν σύγχρονα ή ασύγχρονα και ανταλλάσσουν γνώσεις. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι σήμερα περισσότερο από ποτέ υπάρχει η υποδομή για να πραγματοποιηθούν ευρείες διεπιστημονικές συνεργασίες.

Σε αντίθεση με τον κυβερνοχώρο, ένα “tabula rasa” εικονικό πεδίο, η ψηφιακή επανάσταση των δικτύων θα πρέπει να αποτελέσει αναζωογονητική δύναμη11 για το σχεδιασμό και, μέσω αυτού, να συνδεθεί με τα περίπλοκα κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο δομημένος χώρος.

11 Ενσωμάτωση / Η ενσωμάτωση τεχνολογικών καινοτομιών ως φορέα ανανέωσης της αρχιτεκτονικής διαδικασίας, δεν είναι άγνωστο φαινόμενο. Στις αρχές του 20ου αιώνα, η πρόοδος που είχε συντελεστεί στην τεχνολογία υλικών με την ανάπτυξη του οπλισμένου σκυροδέματος, αποτέλεσε μια από τις αναγκαίες συνθήκες για την ανάδυση του Μοντέρνου Κινήματος.

‘

Στην περίπτωση του σχεδιασμού, μιας εργασίας εγγενώς πολυδιάστατης, η δυνατότητα τέτοιων συνεργασιών ανοίγει νέες δυνατότητες. Ο αρχιτέκτονας θα μπορούσε να “έρθει κοντά” με προγραμματιστές, μαθηματικούς, γενετιστές και βιολόγους στην πορεία για την ανάδυση νέων σχεδιαστικών πλαισίων. Να μεγαλώσει το εύρος και να επαυξήσει τις δυνατότητες των εργαλείων του.

24

Δίκτυα Σχέσεων / Ελαστικές Σχέσεις

Δίκτυα Σχέσεων / Ελαστικές Σχέσεις

Στην αναδυόμενη εποχή της υπερσυνδεσιμότητας καλούμαστε Nα ξανασκεφτούμε την έννοια του χώρου και του χρόνου Να εκμεταλλευτούμε το πλούσιο φάσμα υπολογιστικών και επικοινωνιακών δυνατοτήτων Να στραφούμε σε λιγότερο στιβαρές, περισσότερο ελαστικές σχέσεις

John Coltrane - Blue Train

25

26

Δίκτυα Σχέσεων / Μουσική Δυναμική

ΜΟΥ ΣΙΚΗ ΔΥΝΑ ΜΙΚΗ

Δίκτυα Σχέσεων / Μουσική Δυναμική

Η

μουσική δεν είναι στατική. Έχει δυναμικές ποιότητες. Δεν αναπαράγεται πάντα ‘λέξη προς λέξη’. Είναι και διάλογος. Γεννιέται μέσα από τη ροπή των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των μερών του συστήματος της μπάντας. Δεν υποβάλλεται σε ντετερμινιστικούς κανόνες και κατεστημένες θεωρίες. Δεν είναι ποτέ η ίδια. Ο ήχος αναπτύσσει βούληση, δράσεις, ευφυία: γεννά ποιότητες. Η λογική της μουσικής ανάδυσης, που διέπεται από τους δικούς της όρους, θα μπορούσε να οδηγήσει το σχεδιασμό σε κατευθύνσεις απρόβλεπτες, οργανικές. Να παρασυρθεί από τη δημιουργική ορμή του ‘απροσδιόριστου’.

27

28

Δίκτυα Σχέσεων / Μουσική Δυναμική

ΜΟΥΣΙΚΗ & ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Η Αρχιτεκτονική και η Μουσική έχουν τεμνόμενες πορείες και έχουν ασκήσει επιρροή η μια στην άλλη καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας τους. Οι περιπτώσεις επιρροής θα μπορούσαν να χωριστούν σε δύο κατηγορίες. Στην πρώτη κατηγορία, η Αρχιτεκτονική “δανείζεται” συνθετικές αρχές και αναλογικές σχέσεις από την κλασική μουσική θεωρία. Ο Αρχιτέκτονας επιχειρεί να μαθηματικοποιήσει1 τις θεωρητικές αρχές, ώστε να δομήσει ένα σχεδιαστικό ή στιλιστικό λεξιλόγιο: από σειρές μορφών, μέχρι συστήματα επαναλήψεων και παραλλαγών. Η δεύτερη κατηγορία, βρίσκει την Αρχιτεκτονική να “διδάσκεται” από τις πειραματικές ποιότητες της Μουσικής. Στις περιπτώσεις αυτές, δεν αντλούνται αρχές και κανόνες από τη μουσική θεωρία. Αντίθετα, ο Αρχιτέκτονας εμπνέεται από δυναμικές και απρόβλεπτες ποιότητες της μουσικής σύνθεσης και παραγωγής. Ιστορικά, η ανάπτυξη αυτής της επικοινωνίας μεταξύ των Τεχνών εστιαζόταν στην κλασική μουσική παράδοση. Στον 20ο αιώνα, έχουν υπάρξει μελέτες που καταδεικνύουν τη μοναδική συνεισφορά και άλλων μουσικών πρακτικών στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, με εξέχον παράδειγμα τη μουσική τζαζ. Η τζαζ περιλαμβάνει στοιχεία μιας ποικιλίας μουσικών γενών (blues, swing) και αναπτύχθηκε από τις αρχές του 1900. Μπορεί να διαφοροποιηθεί από την κλασική παράδοση σε τρία επίπεδα: την τονικότητα, τις ρυθμικές της ποιότητες και την έννοια του αυτοσχεδιασμού2.

1 Σε αυτήν την κατηγορία εμπίπτουν οι βίλλες του Palladio, με αναλογίες που αντλήθηκαν από παρτιτούρες κλασικής μουσικής της εποχής και τη φύση του κλασικού ήχου.

2 Berliner Paul, Thinking in Jazz: The Infinite Art of Improvisation, Chicago IL, The University of Chicago Press, 1994

Δίκτυα Σχέσεων / Μουσική Δυναμική

29

30

Δίκτυα Σχέσεων / Μουσική Δυναμική

ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ & ΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΙΑ Η τζαζ φέρει πλούτο φρέσκων μουσικών ιδεών, από ρυθμούς και αρμονικούς μουσικούς χρωματισμούς μέχρι δραματικούς αυτοσχεδιασμούς. Η έννοια του αυτοσχεδιασμού και της απροσδιοριστίας που περικλείει, θα μπορούσε να εμπνεύσει μια αρχιτεκτονική δυναμικών σχέσεων. Οι τρεις έννοιες που διέπουν ένα τζαζ κομμάτι είναι η επανάληψη, η αντίθεση και η παραλλαγή, με την τελευταία να περιλαμβάνει την κρίσιμη έννοια του αυτοσχεδιασμού. Σύμφωνα με τους καλλιτέχνες της Bebop jazz, αυτοσχεδιασμός σημαίνει “να παίρνεις βασικές φράσεις του ρυθμού και της μελωδίας και να τις παραλλάσσεις καθώς επαναλαμβάνονται”.3 Ο αυτοσχεδιασμός μπορεί να προσδιοριστεί σαφέστερα όταν αντιπαρατεθεί με την έννοια της ντετερμινιστικής σύνθεσης. Ο όρος “σύνθεση” από τη φύση του ξεπερνάει τα όρια της μουσικής και χρησιμοποιείται εξίσου στο λεξιλόγιο της αρχιτεκτονικής. Φέρει δε παρόμοιο ορισμό και στα δύο πεδία, καθώς τόσο τα κτήρια όσο και τα κομμάτια συντίθενται, δηλαδή οι λεπτομέρειες και οι κατασκευαστικές μέθοδοι σχεδιάζονται με μεγάλη ακρίβεια πριν την κατασκευή ή τη συγγραφή τους. Η σύνθεση στην “απόλυτη”(purest) αρχιτεκτονική εκδοχή της περιλαμβάνει πρόβλεψη κάθε οικοδομικής λεπτομέρειας -στη μουσική της εκδοχή έχει να κάνει με το σχεδιασμό του ρυθμού, του βήματος, της έντασης και του “βάρους” κάθε νότας και φράσης.

3 Brown David, Noise Orders: Jazz, Improvisation, and Architecture, Minneapolis MN, University of Minnesota Press, 2006

Δίκτυα Σχέσεων / Μουσική Δυναμική

ΠΑ

ΙΚ Τ

ΕΣ

Το σημείο που διαφοροποιεί τη “σύνθεση” από τον “αυτοσχεδιασμό” είναι, υπό αυτήν την έννοια, ο “διάλογος”. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ένα προσχεδιασμένο και ρητά διατυπωμένο (σε σχέδια ή παρτιτούρες) έργο που αναπαράγεται “λέξη προς λέξη” είναι μια “σύνθεση”, ενώ ένας αυθόρμητος “διάλογος” που αναπτύσσεται “εκείνη τη στιγμή” σε μια αυτοσχέδια -αλλά κοινά αποδεκτή- γλώσσα είναι ένας “αυτοσχεδιασμός”.

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Στατική

Δυναμική

ΠΑΙΚΤΗΣ Υποτακτικός

Ευφυής

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ Προσδιορισμένο

Απροσδιόριστο

31

32

Δίκτυα Σχέσεων / Μουσική Δυναμική

Απόλυτος “αυτοσχεδιασμός” (μη-ντετερμινισμός) και απόλυτη “εκτέλεση σύνθεσης” (ντετερμινισμός) στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν πουθενά στον κόσμο της μουσικής. Σε μια συμφωνία, η σύνθεση χωρίζεται σε μέρη, με το κάθε μέρος να εκτελείται από διαφορετικό όργανο. Με τον τρόπο αυτό, δεν προσδιορίζεται απλά το “τι θα παιχτεί” αλλά και ποια ακουστική ποιότητα θα έχει η κάθε νότα. Το σημείο αυτό έχει βαρύνουσα σημασία, καθώς η χροιά του οργάνου χαρακτηρίζει το ύφος και τον τόνο του κομματιού. Όταν το όραμα του συνθέτη αποτυπωθεί σε παρτιτούρα, αναλαμβάνει ο μαέστρος. Ο ρόλος του είναι να συγκεντρώσει το σωστό αριθμό μουσικών σύμφωνα με τη σύνθεση και να αποφασίσει “ποιος θα παίξει τι”. Από εκείνη τη στιγμή και μετά, δεν μιλάμε για μια “σύνθεση” αλλά για την “ερμηνεία μιας σύνθεσης”.

Δεν μπορούμε να συνδέσουμε ντετερμινιστικά την παρτιτούρα με το ακουστικό αποτέλεσμα. Ο μαέστρος κατευθύνει τους μουσικούς “δίνοντας” το ρυθμό και τη δυναμική του κομματιού. Η διαδικασία αυτή έχει από τη φύση της υποκειμενικά χαρακτηριστικά, καθώς ο κάθε “μαέστρος” καθοδηγεί την εκτέλεση της σύνθεσης με το δικό του τρόπο: ερμηνεύει τις προθέσεις του συνθέτη σύμφωνα με την κρίση του, τη μουσική του παιδεία και τα ακούσματά του. Οι μουσικοί, οι οποίοι παράγουν τους ήχους, εκτελούν την παρτιτούρα και συμβάλλουν στην παραλλαγή της καθώς ακολουθούν το μαέστρο.

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Στατική

Δυναμική

ΠΑΙΚΤΗΣ Υποτακτικός

Ευφυής

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ Προσδιορισμένο

Απροσδιόριστο

Δίκτυα Σχέσεων / Μουσική Δυναμική

ΜΑΕΣΤΡΟΣ

ΟΡΧΗΣΤΡΑ

33

34

Δίκτυα Σχέσεων / Μουσική Δυναμική

Ο ρόλος των μεμονωμένων μουσικών στα πλαίσια ενός τζαζ κομματιού, είναι ένα από τα στοιχεία που διαφοροποιούν την απόδοση της τζαζ σε σχέση με μουσικές συνθέσεις που βασίζονται σε παρτιτούρες. Η δημιουργία ενός τζαζ κομματιού δεν στερείται συνθετικών αρχών, αλλά οι συνθέτες ερμηνεύουν τις αρχές αυτές με ποικίλους τρόπους. Ο τζαζ αυτοσχεδιαστικός “διάλογος”4, συγκροτείται από αυθόρμητες ιδέες και σκέψεις, αλλά διαθέτει συγκεκριμένη δομή που αναγνωρίζουν όλοι οι συμμετέχοντες. Ο τόνος και ο ρυθμός αποτελούν τη βασική γλώσσα και ορισμένες σταθερές μουσικές δομές διαμορφώνουν το πλαίσιο, μέσα στο οποίο λαμβάνει χώρα ο αυτοσχεδιασμός. Τα αρμονικά πλαίσια υπό αυτή την έννοια, συντίθεται για να χαράσσουν τα όρια του κομματιού.

4 Brown David, Noise Orders: Jazz, Improvisation, and Architecture, Minneapolis MN, University of Minnesota Press, 2006

Δίκτυα Σχέσεων / Μουσική Δυναμική

Στη λογική της τζαζ μπάντας δεν επιβάλεις στον άλλο οργανοπαίχτη και στη μπάντα να σε ακολουθήσει. Αν το κάνεις, αυτό που επικρατεί είναι μία χαοτική κατάσταση ήχων, με την κάθε μονάδα να προσπαθεί να επιβάλλει το ρυθμό της στο σύνολο. Έτσι το ακουστικό αποτέλεσμα δεν έχει συνοχή. Αυτό που μπορείς να επιβάλεις, είμαι ο “τρόπος” που θέλεις να συνεχίσει να παίζεται το κομμάτι που εξελίσσεται προσθετικά, σαν αυτοσχέδιος αρμονικός διάλογος. Στη δυναμική της τζαζ δεν υπάρχει “λάθος” τρόπος να παίξεις, ακόμα και αν η νότα που θα “δώσεις” είναι σε εντελώς άλλη κλίμακα. Σημασία έχει ο τρόπος δράσης και αντίδρασης στις κινήσεις και τις επιλογές της υπόλοιπης μπάντας.

35

36

Δίκτυα Σχέσεων / Μουσική Δυναμική

Σε ένα τζαζ ανσάμπλ (ensemble), το πλαίσιο αυτό δημιουργούν τα λεγόμενα “ρυθμικά όργανα” (ρυθμική κιθάρα, ντραμς, μπάσο). Αυτό το σχήμα συνήθως περιλαμβάνει ένα μπασίστα, που “δίνει” την τονικότητα του κομματιού “κινούμενος” πάνω και κάτω στις νότες των κλιμάκων των χορδών που δομούν το κομμάτι. Σε συνεργασία με το μπασίστα, τα ντραμς παράγουν το ρυθμό που λειτουργεί ως “καταλύτης” για το πλαίσιο.

Ρυθμικές ποιότητες Swing Τα μοτίβα ήχων με διάφορα μήκη στη τζαζ μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως beats, tempos και meters. Τα beats ειναι τα δομικά στοιχεία του ρυθμού και μπορούν να αναγνωριστούν ως σειρές ήχων που τέμνουν το χρόνο σε τακτικά επαναλαμβανόμενες μονάδες. Τα πιο κοινά μέτρα είναι τα διπλά ή τετραπλά, στα οποία τα beats οργανώνονται σε ομάδες των δύο ή των τεσσάρων. Η έννοια του ‘swing’ είναι πολύ κρίσιμη για τη τζαζ. Από μια απολύτως τεχνική οπτική γωνία, το ‘swing’ είναι ένας τόνος (beat) υποδιαιρεμένος σε δύο άνισα μέρη. Το πρώτο μέρος, φέρει μεγαλύτερο “βάρος” και έμφαση από το δεύτερο. Το ‘swing’ έχει χαρακτηριστεί ως το συστατικό που ωθεί τη τζαζ μουσική προς τα εμπρός - καταλύει τη σύνθεση.

Η τονική δομή έχει μελωδική αυτοτέλεια, ενώ παράλληλα θέτει τα όρια του αυτοσχεδιασμού. Χρησιμεύει, θα λέγαμε, ως σημείο αναφοράς (datum) βάσει του οποίου γίνονται οι αυτοσχεδιαστικές παραλλαγές. Ορισμένοι τζαζ καλλιτέχνες έχουν εξελίξει τις συνθετικές τους τεχνικές φτάνοντας στον απόλυτο αυτοσχεδιασμό: εκεί όπου το αρμονικό πλαίσιο είναι και το ίδιο προϊόν αυτοσχεδιασμού.

Δίκτυα Σχέσεων / Μουσική Δυναμική

Στην τζαζ, ο αυτοσχεδιασμός “συμβαίνει” σε συγκεκριμένες στιγμές μέσα στο κομμάτι και είναι αυθόρμητος. Ο καλλιτέχνης αντλεί την έμπνευσή του από τη μελωδική “κατεύθυνση” του κομματιού και από την προσωπική του μουσική αντίληψη, για να δημιουργήσει μια παραλλαγή στιγμιαία (on the spot). Είναι εξίσου σημαντικό να τονίσουμε ότι ο καλλιτέχνης οφείλει να είναι έτοιμος να προσαρμόζει το παίξιμό του σε ελαφρές μεταβολές του αρμονικού πλαισίου του κομματιού καθώς αυτοσχεδιάζει. Μια από τις μεθόδους αυτοσχεδιασμού είναι αυτή των “παραλλαγών”5. Το έργο του John Coltrane “Blue Train”, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα εφαρμογής του συνθετικού σχήματος “θέμα και παραλλαγές”. Το κομμάτι “ανοίγει” με το θέμα, το οποίο στη συνέχεια παρουσιάζεται σε δύο ξεχωριστές παραλλαγές. Το παραλλαγμένο θέμα έχει μεταφερθεί σε υψηλότερη κλίμακα, ώστε να βρίσκεται σε αρμονία με το αρχικό - αναγνωρίζεται ως παρόμοιο, αλλά όχι ταυτόσημο με το αρχικό. Ακολουθεί μια δεύτερη παραλλαγή στην ίδια κλίμακα με το αρχικό θέμα (opening theme). Με αυτόν τον τρόπο, ο ακροατής “εμπεδώνει” το θέμα ως “κεφαλή” του κομματιού. Η “κεφαλή” και η παραλλαγές της αποτελούν το πλαίσιο του αυτοσχεδιασμού. Αυτό που ακολουθεί είναι μελωδικές “ιδέες” -προϊόντα αυτοσχεδιασμού βασισμένα σε “αφηρημένες ερμηνείες” (abstractions) της “κεφαλής”.

5 J. S. Bach - Παραλλαγές Goldberg / Οι παραλλαγές ενός θέματος έχουν αποτελέσει πεδίο εξερεύνησης και για την κλασική μουσική πρακτική. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι Παραλλαγές Goldberg του Johann Sebastian Bach. Αυτή η σειρά μικρών κομματιών για πιάνο βασίστηκαν σε μια κοινή μελωδία της εποχής. Ο Bach “δανείστηκε” αυτή τη μελωδία και τη γραμμή μπάσου που τη διέπει, υποβάλλοντάς τη σε μια σειρά παραλλαγών: επεξεργάστηκε την ταχύτητα (tempo), το ρυθμό και το στιλ της μελωδίας για να δημιουργήσει νέες συνθέσεις. Η συγκεκριμένη πρακτική δεν είναι μακριά από αυτό που συμβαίνει στη τζαζ, αλλά πρέπει να υπογραμμισθούν ορισμένες διαφορές. Τα έργα του Bach είναι συνθέσεις, μουσικές παρτιτούρες γραμμένες για να εκτελούνται με απόλυτη ακρίβεια και χωρίς παρεκκλίσεις.

37

38

Δίκτυα Σχέσεων / Μουσική Δυναμική

Το άλμπουμ του Miles Davis “Bitches Brew”, είναι ένα παράδειγμα στο οποίο η σύνθεση και ο αυτοσχεδιασμός μπορούν να “συνεργαστούν” για την επίτευξη κοινών μουσικών στόχων. O Davis και το συγκρότημά του ηχογράφησαν τα κομμάτια του άλμπουμ σε μια σειρά μακροσκελών ζωντανών εμφανίσεων. Ξεκινούσαν με μια συγκεκριμένη μουσική ιδέα και αυτοσχεδίαζαν με βάση αυτήν γισ μεγάλα διαστήματα, αφήνοντας τα σφάλματα και τις λάθος νότες μέσα στην ηχογράφηση. Ο Davis καθοδηγούσε τη δράση με λέξεις και νεύματα, την ίδια στιγμή που οι μουσικοί αυτοσχεδίαζαν. Οι κασέτες των ηχογραφήσεων παραδίδονταν στη συνέχεια στον ηχολήπτη, ο οποίος συνέδεε τα ξεχωριστά μέρη σε συγκεκριμένες συνθέσεις.

Η πρακτική του αυτοσχεδιασμού και η εκτέλεση μιας σύνθεσης δεν χρειάζεται να θεωρούνται ασύμβατες. Η τζαζ μουσική αποδεικνύει ότι μπορούν να συνυπάρξουν.

Δίκτυα Σχέσεων / Μουσική Δυναμική

39

40

Δίκτυα Σχέσεων / Μουσική Δυναμική

ΑΚΟΥΣΤΙΚΗ ΜΑΖΑ [SOUND MASS] Οι “Μεταστάσεις”6 είναι ένα ορχηστρικό έργο για 61 μουσικούς συντεθειμένο από το Γιάννη Ξενάκη. Είναι το πρώτο μεγάλο του έργο, γράφτηκε το 1953 και έχει διάρκεια 8 λεπτά. Ο Ξενάκης εμπνεύστηκε από την Αϊνστάνια εκδοχή του χρόνου και τους ήχους του πολέμου, δομώντας τη μουσική στις γεωμετρικές αρχές του LeCorbusier. Η μουσική συνήθως περιλαμβάνει ένα σύνολο ήχων οργανωμένων στο χρόνο -όταν παίζεται ανάποδα είναι δύσκολα αναγνωρίσιμη. Ο Ξενάκης ήθελε να επαναδιαπραγματευτεί τη γραμμικότητα της μουσικής, εισάγοντας μια σχετικιστική προσέγγιση του χρόνου. Στον πόλεμο, ο μεμονωμένος ήχος της σφαίρας δεν μπορεί να διαχωριστεί μέσα στην κακοφωνία, αλλά συνολικά ο ήχος των “πυροβολισμών” είναι απολύτως αναγνωρίσιμος. Η συγκεκριμένη αλληλουχία των πυροβολισμών δεν έχει σημασία, ο ήχος που παράγεται είναι πάντα ίδιος.

Οι 61 μουσικοί παίζουν ο καθένας διαφορετικό ήχο, σε διαφορετική τονική κλίμακα και χρονική στιγμή: ακολουθείται η τεχνική της ακουστικής μάζας (sound mass). Ενώ οι περισσότερες μουσικές συνθέσεις ξεδιπλώνονται σε αυστηρά ορισμένο χρόνο, με συγκεκριμένο ρυθμό, οι “Μεταστάσεις” αλλάζουν ένταση κλίμακα και ακουστική πυκνότητα (density of scoring). Έτσι εκφράζεται το μουσικό ανάλογο της Αϊνστάνιας εκδοχής του χρόνου, ο οποίος είναι συνάρτηση της μάζας και της ενέργειας: 6 Με τον τίτλο “Μεταστάσεις” ο συνθέτης υπονοεί “μεταμορφώσεις”, αναφερόμενος στα μαζικά γεγονότα γκλισάντο και την παραμόρφωση των τονικών σειρών.

Δίκτυα Σχέσεων / Μουσική Δυναμική

αλλάζοντας μια από αυτές τις μεταβλητές, αλλάζει και η ίδια η αίσθηση του χρόνου. Αυτή η δυναμική καταλύει το κομμάτι, δίχως να υπάρχει μελωδικό θέμα στο πρώτο και τρίτο μέρος. Το δεύτερο μέρος οργανώνεται σε μέρη με βάση την ακολουθία του Fibonacci. Όσο προχωράει η μελωδία, τόσο η αναλογία ενός μέρους προς το προηγούμενό του πλησιάζει τη Χρυσή Τομή, οπότε το μουσικό αποτέλεσμα είναι αρμονικότερο.

LeCorbusier, Xenakis και το Philips Pavilion Το 1958, η εταιρεία Philips, παραγωγός ηλεκτρονικών ηχείων, ανέθεσε στο LeCorbusier να σχεδιάσει ένα περίπτερο (pavilion) για τη Διεθνή Έκθεση των Βρυξελλών. Στόχος της εταιρείας ήταν να αναδείξει τις δυνατότητες των νέων προϊόντων της γεμίζοντας το χώρο με τριακόσια ηχεία. Ο LeCorbusier κλήθηκε αρχικά για να σχεδιάσει μόνο την όψη της κατασκευής, αλλά πρότεινε στη Philips να συνθέσει ένα “ηλεκτρονικό ποίημα” για να παρουσιάσει τις τεχνολογικές καινοτομίες της εταιρείας. Συνεργάστηκε, λοιπόν, με δύο σύγχρονους συνθέτες: τον Γιάννη Ξενάκη και τον Edgard Varase. Ο LeCorbusier και ο Ξενάκης είχαν συνεργαστεί ξανά στο παρελθόν, συνδυάζοντας μουσικές και αρχιτεκτονικές αρχές στη σύνθεση του μοναστηριού ‘La Tourette’. O ρόλος του Ξενάκη στο ‘Philips Pavilion’ εστιαζόταν στη διαμόρφωση του εξωτερικού κελύφους του κτηρίου: μετέφρασε τα σκίτσα και τις αόριστες ιδέες του LeCorbusier (κυρίως αναλογικές και γεωμετρικές σχέσεις) σε αρχιτεκτονική φόρμα. Το πρωτόλειο διάγραμμα για τις “Μεταστάσεις” ήταν μια γραφική απεικόνιση που θύμιζε περισσότερο αρχιτεκτονικό σχέδιο, παρά παρτιτούρα. Έδειχνε γραφήματα μαζικής κίνησης (mass motion) και γκλισάντο σαν δομικά στοιχεία, “δοκάρια” και “υποστυλώματα” του κομματιού. Το υπερβολικό παραβολοειδές κέλυφος του Philips Pavilion προέκυψε από αυτές τις ακουστικές μάζες κυματισμών. Το αποτέλεσμα πληρεί τα μαθηματικά ιδεώδη του ελβετού αρχιτέκτονα, αλλά ενσωματώνει το πνεύμα του έργου ‘Metastasis’ (1953-54) του έλληνα μουσικού.

41

42

Δίκτυα Σχέσεων / Μουσική Δυναμική

SOUND IS “Ο ήχος δεν είναι απλά το αποτέλεσμα της δράσης ενός μουσικού -είναι μια δράση. Όταν ακούς το θόρυβο από την κίνηση του δρόμου, δεν ακούς κάποιον να μιλάει, ακούς τον ήχο να ‘δρα’: ανεβάζει και κατεβάζει ένταση, μεγαλώνει και μικραίνει τη διάρκειά του. Δεν ξέρουμε που ξεκινάει και που σταματάει ο κάθε ήχος. Διαφορετικοί ήχοι έρχονται από διαφορετικές κατευθύνσεις και δημιουργούν ένα γλυπτό. Η δράση της μάζας των ήχων αναδύει απρόβλεπτες ποιότητες”.

John Cage

Δίκτυα Σχέσεων / Μουσική Δυναμική

43

S ACTING ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Στατική

Δυναμική

ΠΑΙΚΤΗΣ Υποτακτικός

Ευφυής

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ Προσδιορισμένο

Απροσδιόριστο

44

Δίκτυα Σχέσεων / Μουσική Δυναμική

ΓΕΝΕΣΙΟΥΡΓΟΣ ΜΟΥΣΙΚΗ [GENERATIVE MUSIC]

Ο Brian Eno είναι Άγγλος μουσικός, παραγωγός και θεωρητικός της ηλεκτρονικής μουσικής. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος του συγκροτήματος Roxy Music, ενώ θεωρείται εφευρέτης της μουσικής ambient.7 Όταν ο Eno ξεκίνησε να γράφει μουσική στα μέσα της δεκαετίας του 1960, η επικρατούσα αντίληψη ήταν ότι η μουσική σύνθεση είχε τα χαρακτηριστικά τις σύνταξης μιας παρτιτούρας: ο συνθέτης είχε μια ξεκάθαρη εικόνα για το κομμάτι πριν αυτό εκτελεστεί, όπως ο αρχιτέκτονας σχεδιάζει όλες τις λεπτομέρειες ενός κτηρίου πριν κατασκευαστεί. Ο ίδιος, εν μέρει ασυνείδητα όπως παραδέχεται, εφαρμόζει μια ασυνήθιστη συνθετική μέθοδο, εμπνεόμενος από τον Terry Riley [“In C”] και το Steve Reich [“It’s Gonna Rain”, “Come Out”]. Καθώς γράφει τη μουσική, δεν έχει εικόνα της τελικής εκτέλεσης των κομματιών του.8

7 Eno Brian, Composers as Gardeners [Edge] http://edge.org/conversation/composers-as-gardeners 8 Tamm Eric, Brian Eno: His Music And The Vertical Color Of Sound, Cambridge MA, Da Capo Press, 1955

Δίκτυα Σχέσεων / Μουσική Δυναμική

4’33” Ο John Cage ήταν από τους πρώτους που συστηματοποίησαν μουσικά την έννοια της τυχαιότητας, κατασκευάζοντας νέους μηχανισμούς λήψης -ή μη λήψης- συνθετικών αποφάσεων. Η ακραία έκφραση τις μουσικής φιλοσοφίας του Cage, είναι το κομμάτι “4:33”9, 4:33 δευτερόλεπτα απόλυτης σιγής. Μέσα στη διάρκεια αυτού του κομματιού όλα μπορούν να συμβούν, χωρίς ο συνθέτης να είναι σε θέση να τα προκαθορίσει: ο μουσικοσυνθετικός ντετερμινισμός καταρρέει.

9 Patterson David, John Cage - Music, Philosophy and Intention, Boston MA, Routledge Publishing, 2002

45

46

Δίκτυα Σχέσεων / Μουσική Δυναμική

Ο Eno έχει ένα είδος “καταλόγου”, ένα “σύνολο μερών10 (kit of parts)” ή “πακέτο με σπόρους”. Οι μουσικοί αυτοί σπόροι, όταν καλλιεργούνται, εξελίσσονται σε κομμάτι -διαφορετικό κάθε φορά. Το στοιχείο που διαφοροποιεί έντονα την τακτική του Eno, είναι ότι τα “μέρη” του δεν έχουν άκαμπτους εγγενείς κανόνες συναρμολόγησης. Η νέα μέθοδος σύνθεσής του χαρακτηρίζεται από τη μεταβολή της θέσης του συνθέτη. Από την “άνωθεν (top-down)” διαδικασία με το συνθέτη επικεφαλής, οδηγήθηκε στην “κάτωθεν (bottom-up)” διαδικασία με το συνθέτη να θέτει κάποιους “ελαστικούς” όρους και τη μουσική να “αναδύεται” σαν φυτό από το χώμα.

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Στατική

Δυναμική

ΠΑΙΚΤΗΣ Υποτακτικός

Ευφυής

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ Προσδιορισμένο

Απροσδιόριστο

10 Τα Σύνολα Μερών στο έργο του Frank Lloyd Wright / Στο Usonian House του Frank Lloyd Wright αποτυπώνεται ένα τέτοιο λεξιλόγιο. Ο Wright χρησιμοποίησε ένα απλό κάναβο, που ονόμασε “σύστημα μονάδων” (unit system) για να οργανώσει και να ερμηνεύσει τη σύνθεση της κατοικίας. Ο πρώτος στόχος του ήταν να επιτρέψει τη μέγιστη προκατασκευή των μερών και την εύκολη συναρμολόγησή τους. Ο δεύτερός του στόχος ήταν να κατασκευάσει “σύνολα μερών (kits of parts)” και κανόνες συνδυασμού τους. Τα σύνολα αυτά θα παρήγαγαν ποικιλία εφαρμογών, θα μπορούσαν να αποτελέσουν την απλή βάση σύνθετων συστημάτων και θα προσαρμόζονταν στις προσωπικές ανάγκες των πελατών του. Παρόμοια ήταν και η τακτική του LeCorbusier με το σύστημα αναλογιών “Modulor”.

Δίκτυα Σχέσεων / Μουσική Δυναμική

“Το ζητούμενο είναι η μετάβαση από το συνθέτη ‘αρχιτέκτονα’ στο συνθέτη ‘κηπουρό’: ο ‘αρχιτέκτονας’ έχει πλήρη εικόνα του έργου του πριν το ξεκινήσει, ενώ ο ‘κηπουρός’ τοποθετεί προσεκτικά κάποιους σπόρους και περιμένει να δει το τελικό αποτέλεσμα”.

Brian Eno

Η έννοια της “κάτωθεν” οργάνωσης συστηματοποιήθηκε, σύμφωνα με τον Eno από τον Stafford Beer στο βιβλίο του “The Brain of the Firm: The Managerial Cybernetics of Organization” 11 το 1973. Ο Beer έθεσε το ζήτημα της ανάδυσης ενός σύνθετου και ευφυούς αντικειμένου που αυτοοργανώνεται στη βάση απλών και ευνόητων αρχών. Όπως σημειώνει ο συγγραφέας, “αντί να προσπαθούμε να οργανώσουμε τα πάντα σε πλήρη λεπτομέρεια, οργανώνουμε μόνο ένα μικρό μέρος και βασιζόμαστε στη δυναμική του συστήματος για να μας οδηγήσει στην κατεύθυνση που θέλουμε”. Ο Eno παρατηρεί ότι η ανάπτυξη της κυβερνητικής (cybernetics) και των θεωριών καταστροφών, χάους και πολυπλοκότητας τη δεκαετία του 1970 ήταν αποτέλεσμα της αναζήτησης για νέα συστήματα οργάνωσης. Ο ίδιος στοιχειοθέτησε τον όρο “γενεσιουργός μουσική (generative music)” για να περιγράψει τη μουσική σύνθεση το αποτέλεσμα της οποίας ξαφνιάζει ακόμη και τον ίδιο το συνθέτη. Όπως αναφέρει, “[...] κατασκευάζω συστήματα τα οποία θα με τοποθετήσουν στην ίδια θέση με το κοινό. Θέλω να εντυπωσιαστώ κι εγώ -και συχνά εντυπωσιάζομαι. Σταματώ να σκέφτομαι εμένα ως το δημιουργό και τους ακροατές ως το κοινό. Είμαστε όλοι το κοινό, κηπουρός και χρήστες απολαμβάνουμε εξίσου τον κήπο”.“

11 Beer Stafford, The Brain of the Firm: The Managerial Cybernetics of Organization, West Essex, John Wiley & Sons Ltd, 1973

47

48

Δίκτυα Σχέσεων / Μουσική Δυναμική

Η ‘top-down’ οργάνωση σε σύγκριση με τη ‘bottom-up’ δεν είναι ένα δίπολο ‘τάξης-αταξίας’: η διαφορά έχει να κάνει με το ποιοι κανόνες δημιουργούν την τάξη”.12 Stafford Beer

O Eno κλείνει την ομιλία13 του λέγοντας ότι πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε τη θέση μας στο φάσμα “ελέγχου/ παραίτησης”. Όπως σημειώνει, η Ιστορία του Πολιτισμού μετά το Διαφωτισμό προέβαλλε την ικανότητα του Ανθρώπου να “ελέγχει” ως την ύψιστη αρετή: υπογραμμίζει την ανάγκη να διδαχθούμε την αξία της -καλώς νοούμενης- παραίτησης και συνεργασίας. Η σύνδεση της Τέχνης με την Κηπουρική έχει στόχο να επαναφέρει στη συζήτηση τη σημασία του “να μην προσπαθούμε να ελέγξουμε κάθε παράμετρο των συνθέσεών μας”.

Κήπος των Βερσαλλιών Ο Κήπος των Βερσαλλιών είναι για τον Eno, ο πιο αλλόκοτος (grotesque) κήπος από όλους: “[...] πρόκειται για τη απόλυτη άρνηση της φύσης και την ολοκληρωτική έκφραση του ανθρώπινου ελέγχου πάνω της. Υπό αυτή την έννοια, είναι ο ιδανικός προπομπός της Βιομηχανικής Εποχής. Ο κηπουρός πρέπει να συνεργάζεται με τις απρόβλεπτες δυνάμεις της φύσης, χωρίς να προσπαθεί να τη δαμάσει -να αφήνει τη δυναμική της να τον καθοδηγήσει, αφού αυτός έχει εισάγει το σπόρο”.

12 Beer Stafford, The Brain of the Firm: The Managerial Cybernetics of Organization, West Essex, John Wiley & Sons Ltd, 1973 13 Eno Brian, Composers as Gardeners [Edge] http://edge.org/conversation/composers-as-gardeners

Δίκτυα Σχέσεων / Μουσική Δυναμική

49

50

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

ΔΙΚΤΥΩ ΜΕΝΑ ΠΕΔΙΑ

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

Γ

ια να αδράξουμε τη δύναμη του ‘απροσδιόριστου’ δεν απαιτείται μόνο μια εξέλιξη των συμβατικών μεθόδων σχεδιασμού. Πρέπει να αναθεωρηθεί συνολικά ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε το σχεδιασμό. Να “δικτυώσουμε” επιστημονικά πεδία αντλώντας αρχές και έννοιες. Να στραφούμε από το σχεδιασμό αντικειμένων στο σχεδιασμό σχέσεων μεταξύ μερών στα όρια συστημάτων. Τα ψηφιακά μέσα θα μπορούσαν να ανταποκριθούν σε αυτή την αναδυόμενη συνθήκη. Από ‘υποτακτικά’ να γίνουν ‘ευφυή’. Να υπάρξει διάλογος ανάμεσα σε άνθρωπο και μηχανή.

51

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

ΛΟΓΙΚΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ “Κάθε πτυχή της μορφής, είτε ‘ως κομμάτι (piecelike)’, είτε ‘ως μοτίβο (patternlike)’ μπορεί να γίνει αντιληπτή ως μια δομή στοιχείων. Κάθε αντικείμενο είναι μια ιεραρχία στοιχείων, με τα μεγαλύτερα στοιχεία να καθορίζουν το μοτίβο διασποράς των μικρότερων και τα μικρότερα, όσο και αν μοιάζουν θεμελιώδη, να καθορίζουν τη διάταξη ακόμη μικρότερων στοιχείων”.1

‘

52

Christopher Alexander

Ο Αριστοτέλης, ορίζοντας την “Ολότητα”, έκανε το πρώτο βήμα στην κατανόηση των συστημάτων ως συνόλων μεγαλύτερων από το άθροισμα των στοιχείων τους. Ο Descartes προσέθεσε σε αυτή την οπτική την έννοια της απλής αιτιότητας, της γραμμικής σχέσης μεταξύ δύο στοιχείων του συστήματος σε αλληλεπίδραση. Στα μέσα του 20ου αιώνα, ο Ludwig von Bertalanffy εισήγαγε τη γενική θεωρία συστημάτων. Η θεωρία του είναι βασισμένη σε μια κριτική της κλασικής φυσικής, των αφαιρετικών μεθόδων της και την εξέταση μεμονωμένων φαινομένων. Όπως υποστήριζε, κανένα φυσικό φαινόμενο δεν μπορεί να γίνει κατανοητό έξω από το σύνθετο πλέγμα αλληλεπιδράσεων και αλληλεξαρτήσεων που το περιβάλλει. Ο Bertalanffy πήγε, μάλιστα, ένα βήμα παραπέρα από τις γραμμικές σχέσεις αιτιότητας, προτείνοντας μαθηματικά μοντέλα ορισμού μη-γραμμικών σχέσεων, στις οποίες το αποτέλεσμα επιδρά 1 Alexander Christopher, AD Systems Generating Systems, West Essex, John Wiley & Sons Ltd, March/April 1968

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

53

ξανά πάνω στο αίτιο. Οι σχέσεις αυτές αποτέλεσαν το θεωρητικό υπόβαθρο ορισμού του “ανοιχτού συστήματος” και το εργαλείο κατανόησης σύνθετων συμπεριφορών μεμονωμένων στοιχείων. Ο Christopher Alexander με το θεωρητικό του έργο τη δεκαετία του 1960, επιχείρησε να εισάγει τη λογική των συστημάτων στη διαδικασία του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Ο Alexander υποστήριζε ότι ένα συνολικό σχεδιαστικό πρόβλημα δεν μπορεί να κατατμηθεί σε επιμέρους “υπο-προβλήματα” και, συνακόλουθα, ότι δεν θα φτάσουμε σε μια ολιστική σχεδιαστική λύση επιλύοντας επιμέρους προβλήματα το ένα μετά το άλλο. Για τον Alexander, η συμπεριφορά του συστήματος αναδύεται μόνο μέσα από τη δυναμική της αλληλεπίδρασης των μερών του. Αυτή δεν είναι μια σωρευτική γραμμική διαδικασία, αλλά μια κυκλική σχέση αιτίου-αποτελέσματος (κυκλική αιτιότητα), στην οποία το επίπεδο πολυπλοκότητας και η ένταση της αλληλεπίδρασης δεν μπορούν να αποκρυπτογραφηθούν άμεσα.

Descartes

Bertalanffy

“Ένα ανοιχτό σύστημα ορίζεται ως σύστημα σε διαδικασία ανταλλαγής ύλης με το περιβάλλον του: εισαγωγών, εξαγωγών, δόμησης και αποδόμησης των υλικών του στοιχείων”.

‘

Αριστοτέλης

Ludwig von Bertalanffy

54

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

Υπάρχουν δύο έννοιες κρυμμένες στον όρο “σύστημα”: η έννοια του “συστήματος στο σύνολό του (system as a whole)” και η έννοια του “γενεσιουργού συστήματος (generating system)”. Αυτές οι δύο έννοιες, αν και φαινομενικά όμοιες, έχουν διαφορές σε επίπεδο λογικής. Στην πρώτη περίπτωση, ο όρος “σύστημα” αναφέρεται στην ολιστική θεώρηση ενός “μοναδικού πράγματος”. Στη δεύτερη περίπτωση, ο όρος δεν αναφέρεται σε “μοναδικό πράγμα”, αλλά σε ένα “σύνολο μερών” (kit of parts) και τους κανόνες συναρμολόγησης των μερών αυτών. Ένα “σύστημα στο σύνολό του” δεν είναι ένα αντικείμενο, αλλά ένας τρόπος σύλληψης ενός αντικειμένου. Εστιάζει σε μια ολιστική ιδιότητα, η οποία μπορεί να γίνει αντιληπτή ως προϊόν αλληλεπίδρασης μεταξύ μερών. Για να χαρακτηρίσουμε ένα πράγμα ως “σύστημα”, θα πρέπει να είμαστε σε θέση να κατασκευάσουμε ένα αφαιρετικό μοντέλο γνωρίζοντας: Την ολιστική συμπεριφορά στην οποία εστιάζουμε. Τα μέρη που αποτελούν το μοντέλο αυτό / τη σχέση αλληλεπίδρασης των μερών που παράγει την ολιστική συμπεριφορά την οποία ορίσαμε. Τον τρόπο με τον οποίο αυτή η σχέση αλληλεπίδρασης παράγει την ολιστική συμπεριφορά. Ένα “γενεσιουργό σύστημα” δεν είναι μια όψη μιας μοναδικής οντότητας. Είναι ένα σύνολο μερών, με κανόνες για τη συναρμολόγηση αυτών των μερών. Κάθε σύστημα είναι, στην καρδιά του, ένα σύστημα κανόνων. Ένα γενεσιουργό σύστημα περιέχει μέρη (ή στοιχεία) και τους κανόνες συναρμολόγησής τους για να κατασκευαστούν “αποδεκτοί” συνδυασμοί. Το κτήριο είναι ένα “γεννεσιουργό σύστημα”, καθώς -στη συμβατική του εκδοχήπεριλαμβάνει υποστηλώματα, δοκάρια, παράθυρα και πόρτες, που πρέπει να “έρθουν μαζί” στη βάση συγκεκριμένων κανόνων.

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

ΓΕΝΕΣΙΟΥΡΓΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Tα νεύματα, τα αόριστα σύμβολα και οι κώδικες, είναι μέρη που “χτίζουν” ένα νέο σύνολο μερών: τα γράμματα. Τα γράμματα, με τη σειρά τους είναι δευτερογενή μέρη, τα οποία συνδυαζόμενα με ορθογραφικούς, συντακτικούς και γραμματικούς κανόνες , “χτίζουν” λέξεις και προτάσεις. Οι προτάσεις, τα τριτογενή αυτά μέρη “δομούν” με τη σειρά τους το σύστημα ενός κειμένου.

Στα μαθηματικά συστήματα τα μέρη είναι οι αριθμοί, οι μεταβλητές, τα πρόσημα κλπ. Οι κανόνες ορίζουν τρόπους συνδυασμού των μερών για να σχηματιστούν μαθηματικές εκφράσεις και εξισώσεις, που με τη σειρά τους θα συνδυαστούν παράγοντας νέες εκφράσεις και εξισώσεις. Κάθε συνδυασμός των μερών που δε σχηματίζεται με βάση τους κανόνες στερείται περιεχομένου ή λογικής.

Κάθε ζώο του ζωικού βασιλείου γεννιέται από μια συγκεκριμένη ομάδα χρωμοσωμάτων. Κάθε χρωμόσωμα με τη σειρά του, παράγεται από τέσσερις βάσεις/μέρη. Τα χρωμοσώματα ορίζουν τους κανόνες για την κατασκευή αμινοξέων, τα αμινοξέα για την κατασκευή πρωτεϊνών, οι πρωτεΐνες για την κατασκευή κυττάρων και τα κύτταρα δομούν το ζώο. Το σύνολο μερών που περιλαμβάνει τις τέσσερις βάσεις και οι κανόνες συνδυασμού τους, έμμεσα γεννούν κάθε ζωικό οργανισμό που γνωρίζουμε.

55

56 56

*peri-plocus Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

ΠΟΛΥΠΛΟΚΟΤΗΤΑ & ΑΠΛΟΤΗΤΑ Ενώ η “απλότητα” μπορεί να υπονοεί έλλειψη πολύπλοκης σκέψης, ταυτόχρονα αναφέρεται στην αφαίρεση, την καθαρότητα, τη σεμνότητα, την αυστηρότητα και την αμεσότητα. Αντιθέτως, η “πολυπλοκότητα” συνήθως αντιμετωπίζεται από τους θεωρητικούς ως ενδεικτική της πολύπλοκης σκέψης, της καινοτομίας, της μοναδικότητας, της πρωτοτυπίας, και της εξέλιξης. Λόγω της μπερδεμένης φύσης της και της περιορισμένης κατανόησής της η “πολυπλοκότητα” σχετίζεται με την ανωτερότητα, το μυστήριο, το εξωπραγματικό, και την ορθότητα. Αντιθέτως η “απλότητα” έχει κατηγορηθεί ότι είναι πολύ προφανής, βαρετή, χωρίς ενδιαφέρον και ύποπτη. Αν υπάρχει υπολογιστική πολυπλοκότητα στα μαθηματικά μοντέλα, δεν είναι στην μορφή τους αλλά στην εσωτερική τους δομή και συμπεριφορά. Η κατασκευαστική πολυπλοκότητα δεν είναι απαραίτητα ένδειξη μορφολογικής πολυπλοκότητας και αντίστοιχα η μορφολογική πολυπλοκότητα δεν είναι απαραίτητα ένδειξη κατασκευαστικής πολυπλοκότητας. Συνεπώς η συνήθης χρήση της λέξης “πολύπλοκο” ως μέσου περιγραφής μορφολογικών χαρακτηριστικών δεν αποτελεί πάντα ένδειξη ανώτερης κατανόησης, επιδεξιότητας ή ελιτισμού αλλά συνήθως την ανικανότητα κάποιου να εξασφαλίσει ένα επαρκές επίπεδο επιδεξιότητας, ελέγχου και κατανόησης του αντικειμένου. Σε τέτοιες περιπτώσεις, ο όρος “πολυπλοκότητα” χρησιμοποιείται ως μέσω διαχωρισμού, οροθεσίας, ιδιοκτησίας, ή περιορισμένης πρόσβασης. Αντιθέτως η έννοια “απλότητα” ασχέτως από τις δευτερεύουσες σημασίες της, επιδεικνύει καθαρότητα, προσβασιμότητα, και κυριαρχία στο αντικείμενο. ΤΥΧΑΙΟΤΗΤΑ Σε σχέση με την πολυπλοκότητα, όταν αναφερόμαστε σε τυχαιότητα ουσιαστικά αναφερόμαστε στην αδυναμία του παρατηρητή να κατανοήσει την λειτουργία ή την δομή ενός συστήματος με πολύ μεγάλο βαθμό πολυπλοκότητας. Ο Kostas Terzidis περιγράφει: “Η δημιουργία της τυχαιότητας περιλαμβάνει την πρόθεση, η οποία είναι αντίθετη με την τυχαιότητα. Εξ’ ορισμού κάποιος δεν μπορεί να προκαλέσει τυχαιότητα. Την στιγμή που κάποιος κάνει μια τυχαία κίνηση, παύει να είναι τυχαία γιατί μπορεί να ερμηνευτεί αργότερα ως μια σειρά αιτιολογούμενων βημάτων. Παρόλα αυτά, ενώ κάποιος δεν μπορεί να προκαλέσει από μόνος του τυχαιότητα με την δική του θέληση, μπορεί να την βιώσει παρατηρώντας τους άλλους”.

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

Κάθε πολύπλοκο πράγμα που συναντάμε δε συνιστά απαραίτητα ένα “σύστημα”. Όπως αναφέρει o Alexander, “[...] Η οπτική γωνία των ‘συστημάτων’ δεν είναι ουδέτερη. Πρόκειται για ένα ριζοσπαστικά νέο τρόπο θεώρησης του κόσμου. Ακόμη και τα κύρια χαρακτηριστικά της ανθρώπινης προσωπικότητας είναι προϊόντα αλληλεπιδράσεων στα όρια κοινωνικών δικτύων. Η λογική των συστημάτων είναι μια πειθαρχημένη εκδοχή του αισθήματος της έκπληξης. Είναι η άποψη των πραγμάτων την οποία αποκτούμε μόλις συνειδητοποιήσουμε τη μοναδιαία αλλά και ολιστική φύση του κόσμου που μας περιβάλλει”. Ο Kostas Terzidis συμπυκνώνει τον ορισμό: “Πολυπλοκότητα είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για να δηλώσει τη διάρκεια της περιγραφής ενός συστήματος, ή την ποσότητα του χρόνου που απαιτείται για να δημιουργηθεί ένα σύστημα”. Αναφέρεται επίσης στις διαφορές μεταξύ της έννοιας “πολύπλοκο” και “περίπλοκο”: “Η λέξη ‘περίπλοκο’ στα ελληνικά χρησιμοποιείται για να δηλώσει ένα ειδικό είδος πολυπλοκότητας η οποία δεν βασίζεται στην ποσότητα της εμπλεκόμενης πληροφορίας. Η λέξη αποτελείται από το συνδετικό peri το οποίο σημαίνει γύρω ή ολόγυρα και την ρίζα plocus το οποίο πηγάζει από το ρήμα ‘pleko’ (πλέκω). Από την ετοιμολογία του το ‘περίπλοκο’ αναφέρεται σε μια έμμεσο αλλά σκόπιμη δράση κατασκευής. Ενώ η κοντινότερη αγγλική λέξη η οποία θα αντιστοιχούσε στην λέξη ‘περίπλοκο’ θα ήταν η ‘perplexity’, δεν πετυχαίνει να αποδώσει την επαγωγική λεπτολογία η οποία υπάρχει στην ελληνική έκδοση: έμμεσα, τεχνητά, και απλότητα. Η διαφορά είναι ότι η έννοια ‘periplocus’ περιλαμβάνει την ανθρώπινη παρέμβαση αφού μπορεί να αποδοθεί μόνο σε τεχνητά αντικείμενα ή καταστάσεις. Προχωρώντας παραπέρα, η έννοια ‘perplex’ περιλαμβάνει την πρόθεση να δημιουργηθεί σύγχυση, δυσκολία, ή αμφιβολία, ενώ η έννοια ‘περίπλοκο’, παρόλο που αφορά σκοπιμότητα, δεν στοχεύει στο να εξαπατήσει, αλλά αναφέρεται περισσότερο στην ανάδυση ενός προϊόντος ή μιας κατάστασης η οποία παρουσιάζει αβεβαιότητα. Για παράδειγμα ο λαβύρινθος ήταν μια περίπλοκη κατασκευή όχι επειδή είχε πολυάριθμες περιελίξεις, αλλά περισσότερο γιατί μπορούσε να αποπροσανατολίσει επιδέξια κάποιον με απλά μέσα: ήταν περίπλοκος γιατί είχε συλληφθεί από ανθρώπινο μυαλό, είχε έμμεσες εντυπώσεις, και ήταν απλός”.2

Αντίθετα από το πολύπλοκο, το περίπλοκο εμπεριέχει την απλότητα ως υποβόσκουσα αρχή.

2 Παπαδόπουλος Δημήτρης, Παπαλεξόπουλος Δημήτρης, Σταυρίδου Αθηνά, Εννοιολογικός προσδιορισμός παραμετρικών ιδιοτήτων αρχιτεκτονικών κατασκευαστικών στοιχείων και δομικών υλικών, Πρόγραμμα Ενίσχυσης Βασικής Έρευνας (Π.Ε.Β.Ε.), Αθήνα, Ε.Μ.Π., 2007

57

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

Σχεδόν κάθε “σύστημα στο σύνολό του” έχει παραχθεί από ένα “γενεσιουργό σύστημα”. Εαν επιθυμούμε να κατασκευάσουμε οντότητες που συμπεριφέρονται “ως σύνολο”, μάλλον θα πρέπει να εφεύρουμε “γενεσιουργά συστήματα” για να τις δημιουργήσουν. Η σχέση μεταξύ “συστημάτων στο σύνολό τους” και “γενεσιουργών συστημάτων” είναι, για τον Alexander, εύκολα κατανοητή. Εαν ένα αντικείμενο επιδεικνύει μια ολιστική συμπεριφορά ως αποτέλεσμα σχέσεων μεταξύ μερών, τότε είναι σαφές ότι αυτά τα μέρη και αυτές οι σχέσεις θα πρέπει να διέπονται από συγκεκριμένους κανόνες. Επομένως το αντικείμενο (“σύστημα στο σύνολό του”) θα πρέπει να έχει παραχθεί από ένα “γενεσιουργό σύστημα”.

‘

58

“Οι περισσότεροι σχεδιαστές σήμερα ερμηνεύουν το ρόλο τους ως σχεδιαστές αντικειμένων. Για να κατασκευάσουμε όμως αντικείμενα με σύνθετες ολιστικές ιδιότητες, είναι απαραίτητο να εφεύρουμε ‘γενεσιουργά συστήματα’ που να τα παράγουν. Υπό αυτή την έννοια, ο σχεδιαστής τείνει να γίνει περισσότερο σχεδιαστής συστημάτων, αντικειμένων και σχέσεων, παρά σχεδιαστής μεμονωμένων αντικειμένων. Ένα κτηριακό σύστημα, δεν είναι αναγκαία ένα πραγματικά ολιστικό σύστημα ιδιοτήτων. Θα πρέπει να αναπτύξουμε μια σχεδιαστική λογική που να παράγει κτήρια κατασκευασμένα για να λειτουργούν ως συστήματα με την ευρύτερη κοινωνική και ανθρωπιστική έννοια”.

Christopher Alexander

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ [CYBERNETICS] Ο Gordon Pask3, μια από τις κύριες φιγούρες στην ανάπτυξη της επιστήμης της Κυβερνητικής, υποστηρίζει ότι τα συστήματα βασίζονται στην κανονικοποίηση (regulation), τον έλεγχο, τη ρύθμιση και τη στόχευση και αξιολογούνται με διαδοχικά κύματα αναδράσεων (feedback). Η Κυβερνητική με τον τρόπο αυτό διαπερνά “οριζόντια” τα πεδία της μηχανικής, της βιολογίας, της κοινωνιολογίας, των οικονομικών και του σχεδιασμού, δίνοντας έμφαση σε τρεις έννοιες: Συνεχής Αλληλεπίδραση Αιτίου-Αποτελέσματος (Circular Reasoning) Ικανότητα Προσαρμογής (Adaptation) Αυτοοργάνωση (Self-Organisation)

Ο Pask δημοσίευσε για πρώτη φορά τη θεωρία του στο περιοδικό Architectural Design το 1969, επιχειρώντας να συνδέσει την Κυβερνητική με την Αρχιτεκτονική. Η Αρχιτεκτονική για τον Pask θα πρέπει να θεωρηθεί ως ένα δίκτυο σχέσεων μεταξύ ενεργών συστημάτων. Αντιτίθεται, με αυτόν τον τρόπο στη σύλληψη του κτηρίου “ως στατικού υλικού αντικειμένου μηδενικής αλληλεπίδρασης με το χρήστη”. Ο σχεδιασμός βασισμένος σε ένα πεπερασμένο λεξιλόγιο μορφών παραμένει περιορισμένος σε “στιλιστικές αγκυλώσεις και προσκολλημένος στον ιστορικισμό” -δεν ανταποκρίνεται δυναμικά στο περιβάλλον και στην προοπτική συμπεριφορικών μεταβολών. Η Κυβερνητική με την ενοποιητική της θεωρία έχει συμβάλλει στην ανάπτυξη του computational thinking, λογικής η οποία: Προβάλλει την Αρχιτεκτονική ως ένα “πλέγμα περιβαλλοντικών, κοινωνικών και πολιτισμικών συστημάτων”. Επαναπροσδιορίζει τα πρωταρχικά χαρακτηριστικά του σχεδιασμού, ώστε να ανταποκρίνεται στον υπολογισμό, τον καθορισμό και την πρόβλεψη τέτοιων συστημάτων.

3 Pask Gordon, AD The Architectural Relevance of Cybernetics, West Essex, John Wiley & Sons Ltd, September/October 1969

59

60

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

Η εισαγωγή της θεωρίας συστημάτων στην Αρχιτεκτονική απαιτεί δύο βήματα σύμφωνα με τους Sean Ahlquist και Achim Menges.4 4 Menges Achim & Ahlquist Sean, Computational Design Thinking (AD Reader), West Sussex, John Willey & Sons Ltd, 2011

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

01

Αναιρείται η θεώρηση της Αρχιτεκτονικής ως ένα σύνολο μεμονωμένων και στατικών στοιχείων. Προτείνεται μια θεωρία που εξηγεί τη μορφή ως προϊόν αλληλοτεμνόμενων συστημάτων, που τη συνδέουν με την υλική της έκφραση ενσωματώνοντας προσωπικές σχεδιαστικές επιλογές.

02

Η αναθεώρηση της αρχιτεκτονικής σκέψης εισάγει θεμελιώδη ερωτήματα για το πως μπορεί να επιτευχθεί ο υπολογισμός τέτοιων αλληλοσχετιζόμενων και σύνθετων συστημάτων βασισμένων σε συμπεριφορές (behaviour-based).

61

62

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ & ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΧΕΣΕΩΝ COMPUTATIONAL ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ “Η κυρίαρχη χρήση των υπολογιστών στην Αρχιτεκτονική σήμερα, είναι αυτή της “μηχανογράφησης (computerization)”: οντότητες ή διαδικασίες που είναι ήδη αποτυπωμένες στο νου του σχεδιαστή, εισάγονται, παραλλάσσονται και αποθηκεύονται σε ενα υπολογιστικό σύστημα. Αντίθετα το computation5, ως “ψηφιακό σχεδιαστικό εργαλείο (computer-based design tool)” έχει περιορισμένη χρήση. Το πρόβλημα που γεννιέται είναι ότι οι σχεδιαστές δεν εκμεταλλεύονται την εξελιγμένη επεξεργαστική ισχύ του υπολογιστή”6.

Kostas Terzidis

5 Ο όρος “computation” μεταφράζεται στην Ελληνική γλώσσα ως “υπολογισμός”. Υπό αυτή την έννοια, το “computational” θα αποδιδόταν ως “υπολογιστικός”. Η απόδοση, όμως, αυτή δεν αποδίδει πλήρως το εννοιολογικό φάσμα και τη δυναμική του πρωτότυπου όρου. Συμβατικά, επιλέγουμε να χρησιμοποιούμε την ξενόγλωσση εκδοχή στη ροή του κειμένου.

6 Terzidis Kostas, Expressive Form, Abingdon, Spon Press, 2003

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

Το computation έχει έντονη επίδραση στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε και σχεδιάζουμε την αρχιτεκτονική μορφή, το δομικό σύστημα, το χώρο. Η μορφή γίνεται αντιληπτή ως συνιστώσα του περιβάλλοντος και το περιβάλλον ως ένα σύνθετο πλέγμα ενεργειών και δυναμικών σχέσεων αλληλεπίδρασης. Η ανάδυση αυτής της λογικής σχεδιασμού δεν είναι ένα αυτόνομο φαινόμενο. Σχετίζεται με την ανάπτυξη νέων συστημάτων λογικής και “ευθυγραμμίζεται” με επιστημονικές, τεχνολογικές και πολιτισμικές καινοτομίες των τελευταίων δεκαετιών. Ειδικότερα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το computation στο σχεδιασμό απεικονίζει μια συλλογή πολυεπίπεδων θεωριών, από τη “Θεωρία των Συστημάτων” και την Κυβερνητική, μέχρι τη Μορφογένεση και την Αναπτυξιακή Βιολογία. Για να αντιληφθεί κανείς την έννοια του computation, θα πρέπει αυτή να διαχωριστεί από την έννοια της “μηχανογράφησης (computerization)”. Σε γενικές γραμμές, θα μπορούσαμε να διακρίνουμε δύο κατηγορίες μεθόδων7: Μεθόδους εξαγωγής αποτελεσμάτων από τιμές ή σύνολα τιμών. Οι μέθοδοι αυτές πολλαπλασιάζουν ή εμπλουτίζουν τις εισαγόμενες πληροφορίες. Μεθόδους απλής σύνθεσης ή συσχέτισης τιμών ή συνόλων τιμών. Οι μέθοδοι αυτές αξιοποιούν ακριβώς όσες πληροφορίες έχουν εισαχθεί από το χρήστη.

7 Menges Achim & Ahlquist Sean, Computational Design Thinking (AD Reader), West Sussex, John Willey & Sons Ltd, 2011

63

64

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

Η αρχική επιδίωξη του computational σχεδιασμού ήταν να ερμηνεύσει τους καθιερωμένους σχεδαστικούς κανόνες ως “διαδικασίες”, που δέχονται συγκεκριμένα δεδομένα ως εισαγωγή (input) και παράγουν συγκεκριμένα αποτελέσματα ως εξαγωγή (output). Η ερμηνεία αυτή ήταν απόλυτα ευθυγραμμισμένη με το δόγμα του Μοντερνισμού, που θεωρούσε τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό ως προσπάθεια ικανοποίησης ενός καθορισμένου αριθμού ζητουμένων με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο. Ήταν επίσης συμβατή με τη φιλοσοφία γλωσσών προγραμματισμού “προσανατολισμένων στη διαδικασία” (procedurally oriented), όπως η Fortran. Ο William J. Mitchell στο βιβλίο του “The Electronic Design Studio” 8ορίζει τον computational σχεδιασμό ως την επεξεργασία των χαρακτηριστικών ενός σχήματος, ώστε να εξαχθούν οι απαραίτητες πληροφορίες για την κατασκευή του. Η διαδικασία του σχεδιασμού παίρνει διάφορες μορφές ανάλογα με το πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται, αλλά συνήθως περιλαμβάνει μεταμορφώσεις (μοναδιαίες λειτουργίες) και συνδυασμούς (δυαδικές λειτουργίες) σχημάτων σε σχέδια δύο διαστάσεων ή γεωμετρικά μοντέλα τριών διαστάσεων. Για να ελεγχθεί η καταλληλότητα του παραγόμενου σχήματος, το σχήμα ερμηνεύεται αριθμητικά και υπόκειται σε ελέγχους με βάση μαθηματικές σχέσεις και φόρμουλες. Ο Mitchell επισημαίνει ότι “με αυτή την έννοια, η computational προσέγγιση του σχεδιασμού θα μπορούσε να είναι βαθιά αντιδημιουργική”.9

8 Mitchell William, The Electronic Design Studio, Cambridge MA, MIT Press, 1990 9 Πρόγραμμα Σύνθεσης και Βελτιστοποίησης μικρών ορθογώνιων Κατόψεων / Στα πλαίσια αυτής της λογικής, ο Philip Steadman, ο Robin Liggett και ο William Mitchell κατασκεύασαν στα μέσα της δεκαετίας του 1970 ένα πρόγραμμα που παρήγαγε ορθογώνιες κατόψεις έχοντας σαν δεδομένα εισαγωγής την εγγύτητα των δωματίων, το εμβαδόν επιφάνειας και μια σειρά διαστασεολογικών περιορισμών.

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

Όσο όμως προχωράει ο computational σχεδιασμός, ο αρχιτέκτονας διδάσκεται από τα λάθη του και εξελίσσει τις μεθόδους του. Για τον William Mitchell, ένα ψηφιακό σχεδιαστικό σύστημα που συμβάλλει σε δημιουργικές σχεδιαστικές προσεγγίσεις, θα πρέπει να ενσωματώνει την έννοια αυτής της εξέλιξης- να είναι “ανοιχτό” με τους όρους που το είχει περιγράψει ο Ludwig von Bertalanffy. Οι κανονες του συστήματος “θα πρέπει να είναι ευέλικτοι, επεξεργάσιμοι, να διαγράφονται και να αναδιατυπώνονται” και το σύστημα “μια συσκευή καταγραφής γνώσης συνεχώς εξελίσσόμενη - όχι μια στατική συλλογή κοινότυπων εργαλείων και εφαρμογών της κατεστημένης σχεδιαστικής σοφίας”.

Ivan Sutherland, Sketchpad Το πρώτο επαναστατικό σύστημα ψηφιακής σχεδίασης τύπου CAD δημιουργήθηκε το 1963 από τον Ivan Sutherland (computer scientist), κατά τη διάρκεια της διδακτορικής του διατριβής, ο οποίος και πήρε το βραβείο Turing το 1988.

65

66

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

Η σχεδίαση με τη βοήθεια υπολογιστή (computer-aided design) προϋποθέτει μια αντικειμενοστρεφή στρατηγική, στην οποία συγκεκριμένες πληροφορίες ενσωματώνονται σε συγκεκριμένες αναπαραστάσεις -μια στρατηγική οργάνωσης πληροφοριών. Αντίθετα, η computational προσέγγιση, επιτρέπει την κατασκευή δεδομένων πέρα από τη σχεδιαστική αφαίρεση -με τη μορφή κώδικα που ενσωματώνει τιμές και δράσεις. Θα μπορούσαμε, δηλαδή, να πούμε ότι ο computational σχεδιασμός αμφισβητεί τις ίδιες τις φιλοσοφικές αρχές που ενέπνευσαν τη συμβατική ψηφιακή σχεδίαση. Θεμελιώδες για το computational design είναι η κατανόηση του πως λειτουργεί ένα σύστημα ως μορφή και ως μαθηματική κατασκευή. Υπό αυτή την έννοια, το μοντέλο που θα αναπαραστήσει το σύστημα θα πρέπει να έχει τη μέγιστη ακρίβεια. Αυτή ήταν η αρχική επιδίωξη των προγραμματιστών που ανέπτυξαν την CAD σχεδίαση: “Με τη βοήθεια των CAD μοντέλων, ο σχεδιαστής θα είναι σε θέση να προβλέψει την απόδοση κάθε εναλλακτικού σχεδίου που θα παράγει”. Στο σχεδιασμό, το computation έχει να κάνει με την επεξεργασία πληροφοριών και σχέσεων μεταξύ των στοιχείων που δομούν ένα περιβάλλον -η κομβική έννοια είναι αυτή των “σχέσεων”. Αυτός ο ορισμός απομακρύνει το computation από τον ψηφιακό χώρο. Η πιο κοινή εφαρμογή του computation στο σχεδιασμό έχει να κάνει με την εξαγωγή αποτελεσμάτων με βάση την επεξεργασία ενδογενών και εξωγενών ιδιοτήτων των στοιχείων. Η μεθοδολογία του computation έχει να κάνει με τη “διατύπωση του συγκεκριμένου”. Εκεί όπου ο συμβατικός ψηφιακός σχεδιασμός ξεκινά από το “συγκεκριμένο” και καταλήγουν στο “αντικείμενο”, οι υπολογιστικές διαδικασίες ξεκινούν με ιδιότητες στοιχείων και γενεσιουργούς κανόνες για να καταλήξουν σε “πληροφορίες” που εκφράζουν τη μορφή ως ένα δυναμικό σύστημα.

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

CAD

Αναπαραστατικός Σχεδιασμός

67

Όριο Ψηφιακού Σχεδισμού

in

Παραμετρικός

in

Γενεσιουργός

in

f=<..,...,...>

f=<..,...,...>

f=<..,...,...>

out

out

COMPUTATIONAL

Αλγοριθμικός

out

Διάγραμμα επιπέδων αλγοριθμικής επίγνωσης

Θα μπορούσαμε να διακρίνουμε τρεις βασικές κατηγορίες computational σχεδιασμού, κάθε μια με διαφορετικά χαρακτηριστικά: Αλγοριθμικός Σχεδιασμός [Algorithmic Design] Παραμετρικός Σχεδιασμός [Parametric Design] Γενεσιουργός Σχεδιασμός [Generative Design]

68

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

ΑΛΓΟΡΙΘΜΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Στα πλαίσια του computational σχεδιασμού, μια μέθοδος παραγωγής πρωτότυπων ή πολύπλοκων δομών είναι με τη χρήση αλγορίθμων. Η μελέτη των αλγορίθμων και η μελέτη τους σε σχέση με την δημιουργία μορφών δεν είναι νέο φαινόμενο, αλλά η αλματώδης αύξηση της υπολογιστικής ισχύος των προσωπικών ηλεκτρονικών υπολογιστών, παρέχει την δυνατότητα για κατανόηση και περιγραφή όλο και πιο πολύπλοκων αλγορίθμων. Ο αλγόριθμος, έννοια η οποία αποδίδεται στο νορβηγό μαθηματικό Axel Thue, ορίζεται ως εξής: Αλγόριθμος: Μια σειρά διαδικασιών που διέπεται από πεπερασμένο αριθμό κανόνων και ορίζει αλληλουχίες ενεργειών για την επίλυση συγκεκριμένου προβλήματος. Περιλαμβάνει διαδικασίες μείωσης, επαγωγής, αφαίρεσης, γενίκευσης και δομημένης λογικής. Είναι η συστηματική εξαγωγή λογικών αρχών, και η ανάπτυξη ενός γενικού πλάνου επίλυσης. Πρόκειται μια νοητική κατασκευή (είτε εφευρίσκεται είτε προσομοιάζει υπαρκτές φυσικές διαδικασίες), η οποία στοχεύει στην επίλυση κάποιου προβλήματος. Έχει συγκεκριμένη δομή η οποία αναπτύσσεται σε διακριτές χρονικές ενότητες και ταυτόχρονα παραμένει τόσο ασαφής ώστε να μπορεί να εντάξει διαφορετικές παραμέτρους ανάλογα με τις προθέσεις του χρήστη, έτσι ώστε να οδηγηθεί σε προβλεπόμενες ή απρόβλεπτες επιλύσεις.10 Αν και η έννοια του αλγορίθμου συχνά συνδέεται με αυτή της πολυπλοκότητας, είναι κρίσιμο να διακρίνουμε την πολυπλοκότητα του αποτελέσματος από αυτήν του αλγορίθμου που την παράγει.

10 Terzidis Kostas, Expressive Form, Abingdon, Spon Press, 2003

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

69

Είναι δυνατό να παράγονται εξαιρετικά πολύπλοκα αποτελέσματα από πολύ απλούς αλγορίθμους. Η πολυπλοκότητα αυτή είναι μια πολυπλοκότητα στον βαθμό (αριθμητική πολυπλοκότητα) και πρέπει να διαχωρίζεται από την πολυπλοκότητα σε είδος. Μικρές παρανοήσεις στην πρόθεση του πρώτου δημιουργού ή σκόπιμες δημιουργικές αλλοιώσεις στις περιγραφές των διαδικασιών εφαρμογής του, μπορούν να επαυξήσουν την δημιουργική του ικανότητα ή να οδηγήσουν σε ολοκληρωτικά νέους αλγορίθμους. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η αλγοριθμική παραγωγή μορφών είναι μια διαδικασία “ανοιχτού κώδικα” καθώς ο σχεδιαστής μπορεί να παρέμβει στη διαμόρφωση των ιδιοτήτων του εργαλείου του.

‘

“Η φόρμα που προκύπτει είναι το αποτέλεσμα υπολογιστικών αλληλεπιδράσεων μεταξύ ενδογενών κανόνων και εξωγενών μορφογενετικών πιέσεων, οι οποίες μπορεί να έχουν ρίζες σε άλλες σχετικές φόρμες. Οι ενδογενείς κανόνες περιέχονται σε μια σειρά διαδικασιών, που περιγράφεται με τον όρο αλγόριθμος”.11

Sanford Kwinter

11 Kwinter Sanford, Far from Equilibrium: Essays on Technology and Design Culture, Barcelona, Actar, 2008

70

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

ΠΑΡΑΜΕΤΡΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Η παραμετρική λογική στην αρχιτεκτονική, αφορά στο σχεδιασμό αντικειμένων με βάση την περιγραφή των σχέσεων μεταξύ των ιδιοτήτων τους. Με την έννοια αυτή επιτρέπει τον επαναπροσδιορισμό του τελικού αποτελέσματος, με την αλλαγή ενός ή περισσότερων συστατικών στοιχείων του αντικειμένου. Η πρόθεση του σχεδιασμού περιγράφεται, καταρχήν, από τον ορισμό γεωμετρικών περιορισμών και ελευθεριών, από τα όρια των διαστάσεων και από σχεσιακές παραμετρικές εξισώσεις. Η λογική αυτή φαίνεται να αφορά το σύνολο του κτιρίου και τις κατασκευαστικές του ιδιότητες, μέχρι τα δομικά στοιχεία και τα υλικά κατασκευής. Έτσι ο παραμετρικός σχεδιασμός φαίνεται να εφαρμόζει μια πρακτική ολιστικού ελέγχου και χειρισμού του αντικειμένου σε όλες τις κλίμακες, από το επιμέρους μέχρι το συνολικό. Παρατηρείται μια μετάβαση από την διαχείριση του αρχιτεκτονικού αντικειμένου ως στατικής οντότητας ικανής να αναλυθεί, στη διαχείριση των πιθανών και αναπόφευκτων μεταβολών. Ο έλεγχος αυτός αφορά την διαδικασία από την σύλληψη μέχρι την υλοποίηση, της διάδοσης των εργαλείων εφαρμογής, των πιθανών συμμετεχόντων και τέλος της εξέλιξης του ίδιου του θεωρητικού τους πλαισίου. Αν και η έννοια της παραμέτρου έχει αρχίσει να εισέρχεται δυναμικά τα τελευταία χρόνια στο λεξιλόγιο του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, παρατηρείται μια μαζική μεταφορά εννοιών και πρακτικών που προέρχονται από ειδικότητες που σχετίζονται με την βιομηχανική παραγωγή προϊόντων και όχι τον σχεδιασμό και την κατασκευή χώρων.

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

Ο παραμετρικός σχεδιασμός ξεφεύγει από την μονομέρεια της αντιστοιχίας και της άκαμπτης καρτεσιανής λογικής αφού δεν μιλάει για προσδιορισμένα σχήματα αλλά για δίκτυα συσχετίσεων και διασυνδέσεων σημείων και δυνάμεων. Ο Gilles Deleuze εντοπίζει την σημαντική επίδραση του έργου του Leibniz στην υπέρβαση του καρτεσιανισμού: “Ο Leibniz προσπάθησε να ερμηνεύσει την καμπυλότητα του σύμπαντος σύμφωνα με την ρευστότητα της ύλης, την ελαστικότητα των σωμάτων και του κινήτρου ως μηχανισμού. Δεν βλέπει σταθερά, ακλόνητα σώματα συγκεκριμένης και αμετάβλητης δομής, αλλά σώματα τα οποία αν διαιρεθούν σε μικρότερα τμήματα θα φτάσουμε σε ένα επίπεδο όπου η ύλη αποτελείται από μικρές εφαπτόμενες ‘δίνες’, που κινούνται συνέχεια. Ο Leibniz πίστευε ότι ο πραγματική διάκριση μεταξύ των τμημάτων ενός οργανισμού απαιτεί και τον διαχωρισμό του. Με τον τρόπο αυτό, με την σύλληψη των οργανισμών ως ελαστικές δομές, ο Leibniz φαίνεται ότι αντιτίθεται ουσιαστικά στον καρτεσιανισμό”.12

12 DeLanda Manuel, Deleuze and the Use of the Genetic Algorithm in Architecture [Art and Technology Lecture Series, Columbia University] http://www.youtube.com/watch?v=50-d_J0hKz0

71

72

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

ΓΕΝΕΣΙΟΥΡΓΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Κατά το γενεσιουργό σχεδιασμό, η σχεδιαστική δραστηριότητα επικεντρώνεται περισσότερο στο σύστημα των κανόνων και τη διαδικασία τη μορφογένεσης, παρά στη μορφή που προκύπτει. Δεν υπάρχει αρχική πρόβλεψη ούτε επίγνωση του τελικού αποτελέσματος, αλλά με την εκτέλεση τοπικών κανόνων έχουμε την ανάδυση υπερτοπικής συμπεριφοράς. Η γενετική λογική που εφαρμόζεται, επιτρέπει τη δημιουργία πληθυσμών λύσεων ώστε να επιλεγεί η καταλληλότερη για το εκάστοτε αρχιτεκτονικό πρόβλημα. Ο γενεσιουργός σχεδιασμός αντλεί αρχές από την εξελικτική βιολογία. Στο συγκεκριμένο πεδίο, η σκέψη μετατοπίζεται από την ντετερμινιστική διαδικασία σε μια διαδικασία στην οποία το περιβάλλον επιδρά στην μορφογενετική ικανότητα και εξέλιξη των οργανισμών. Όπως περιγράφει ο Michael Weinstock13: “Οι θεωρητικοί της βιολογίας με πάθος συναγωνίζονται σχετικά με την ακριβή σχέση της μορφογένεσης με τον γενετικό κώδικα, αλλά υπάρχει ένα επιχείρημα σύμφωνα με το οποίο δεν είναι η μορφή του οργανισμού η οποία είναι γενετικά κωδικοποιημένη, αλλά η διαδικασία της αυτόπαραγωγής της μορφής μέσα στο περιβάλλον. Η γεωμετρία έχει σημαντικό ρόλο στην μορφογένεση. Είναι απαραίτητο να σκεφτόμαστε την γεωμετρία μιας βιολογικής ή υπολογιστικής μορφής όχι μόνο ως την περιγραφή της πλήρους ανεπτυγμένης φόρμας, αλλά και ως το σύνολο των οριακών δεσμεύσεων οι οποίες δρουν ως τοπικές οργανωτικές αρχές για την αυτοοργάνωση κατά την διάρκεια της μορφογένεσης”. Η λογική της ανάδυσης της μορφής, ως αποτέλεσμα της μορφογενετικής ικανότητας ενός πλήθους από διαδρώντα 13 Weinstock Michael, AD Morphogenesis and the Mathematics of Emergence, West Sussex, John Willey & Sons, May/June 2004

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

υποκείμενα (είτε πρόκειται για κύτταρα είτε για οργανισμούς), επηρεασμένη από το περιβάλλον μέσα στο οποίο παράγεται, επηρεάζει σημαντικά τον σύγχρονο αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Αν και οι περισσότερες εφαρμογές αφορούν αντιστρεπτές αποτοπικοποιημένες διαδικασίες14, οι μελέτες νέων υλικών και της παραγωγής τους σε μοριακό επίπεδο, φαίνεται να επανατοποθετεί το αντικείμενο στο εσωτερικό ενός περιβάλλοντος καθοριστικού για την εξέλιξη της μορφής.

John Conway / Game of Life Ένα “κυψελικό αυτόματο (cellular automaton)” είναι ένα γενεσιουργό υπολογιστικό μοντέλο συστημάτων με αναδυόμενη πολυπλοκότητα. Πρόκειται για μια “κοινωνία” ψηφιακών ατόμων, που κινούνται καθώς περνά ο χρόνος σε ένα πλέγμα τετραγώνων είτε άλλων δισδιάστατων σχημάτων με βάση απλούς προκαθορισμένους κανόνες. Τα άτομα, κινούνται, ζευγαρώνουν, γεννούν και πεθαίνουν, ή ακόμα τρέφονται. Όσο περιπλοκότερες λειτουργίες τούς δοθούν, τόσο μεγαλύτερος είναι ο βαθμός απροσδιοριστίας των αναδυόμενων ενεργειών τους. Ένα παράδειγμα είναι το “Life”15, το οποίο εμφανίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1970 σχεδιασμένο από το Μαθηματικό John Conway.

14 Παπαδόπουλος Δημήτρης, Παπαλεξόπουλος Δημήτρης, Σταυρίδου Αθηνά, Εννοιολογικός προσδιορισμός παραμετρικών ιδιοτήτων αρχιτεκτονικών κατασκευαστικών στοιχείων και δομικών υλικών, Πρόγραμμα Ενίσχυσης Βασικής Έρευνας (Π.Ε.Β.Ε.), Αθήνα, Ε.Μ.Π., 2007 15 Cornell Math Society, Conway’s Game of Life http://www.math.cornell.edu/~lipa/mec/lesson6.html

73

74

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ BIM Μέθοδος ψηφιακού σχεδιασμού βασισμένη στη δημιουργία και τη διαχείριση δεδομένων και σχέσεων μεταξύ δεδομένων ενός κτιρίου, κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής του. Ο BIM16 σχεδιασμός δομείται στη βάση απροσδιόριστων αντικειμένων, στερεών ή κενών σχημάτων, που φέρουν γεωμετρικά χαρακτηριστικά, δυνητικές σχέσεις και κανόνες συνδυασμού. Τα εργαλεία σχεδιασμού BIM επιτρέπουν την εξαγωγή διαφορετικών απόψεων του μοντέλου ενός κτιρίου, οι οποίες είναι αυτόματα συνεπείς -με την έννοια ότι όλα τα αντικείμενα είναι συνεπή σε μέγεθος, τοποθεσία και προδιαγραφές- δεδομένου ότι κάθε περίπτωση αντικειμένου ορίζεται μόνο μία φορά, όπως ακριβώς και στην πραγματικότητα. Οι απόψεις ανανεώνονται σε πραγματικό χρόνο, με δυναμικό λογισμικό προσομοίωσης του κτιρίου για την αύξηση της παραγωγικότητας στο σχεδιασμό των κτιρίων και των κατασκευών. Ένα σύστημα BIM “ενορχηστρώνει” και ενισχύει τη συνεργασία μεταξύ διαφορετικών ειδικοτήτων από τον τομέα των κατασκευών, κατά τη διαδικασία σχεδίασης του τρισδιάστατου μοντέλου. Με τον τρόπο αυτό συνδέει πολύ πιο άμεσα το μοντέλο με την υλοποίησή του δίνοντας τη δυνατότητα πρόβλεψης και αποφυγής λαθών. Το BIM έχει, βέβαια, περιορισμούς σε θέματα γεωμετρίας ή συμβατότητας από λογισμικό σε λογισμικό.

16 Eastman Chuck, What is BIM? [Digital Building Lab, Georgia Tech] http://bim.arch.gatech.edu/?id=402

ΜΟΝΤΕΛΟΠΟΙΗΣΗ ΚΤΗΡΙΑΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ

Αυτή η διαδικασία και μέθοδος σχεδιασμού έχει πολλά πλεονεκτήματα καθώς συνδέουν πολύ πιο άμεσα το τρισδιάστατο μοντέλο με την πραγματική κατασκευή δίνοντας τη δυνατότητα πρόβλεψης και αποφυγής λαθών. Πολύ σημαντικό ακόμα είναι ότι το σύστημα BIM ενισχύει τη συνεργατικότητα στον σχεδιασμό. Έτσι υπάρχει η δυνατότητα πολλές ειδικότητες γύρω από τον τομέα της κατασκευής να συνεισφέρουν στον σχεδιασμό του μοντέλου πριν την υλοποίησή του. Ωστόσο προβλήματα και περιορισμοί εξακολουθούν να υπάρχουν. Για παράδειγμα περιορισμοί σε θέματα γεωμετρίας ή περιορισμοί σε θέματα συμβατότητας από λογισμικό σε λογισμικό. Μία νέα μορφή αρχείου πιστοποιημένη με ISO που αναπτύχθηκε από την IAI (BuildingSMART) είναι τo IFC (Industry Foundation Classes)17. To IFC είναι το μόνο ανοιχτό πρότυπο και “3D object-oriented” μορφή ανταλλαγής που χρησιμοποιείται από συστήματα BIM (Μοντελοποίηση Κτιριακής Πληροφορίας). Η διάθεσή του είναι δωρεάν σε όλους τους προμηθευτές λογισμικού. Το IFC παρέχει 3D αναπαράσταση γεωμετρίας για όλα τα στοιχεία του έργου και τα τυποποιημένα σύμφωνα με την αγορά προσαρμοσμένα δεδομένα για κάθε στοιχείο, όπως υλικά, προφίλ, και λειτουργίες. Οι εφαρμογές που χρησιμοποιούνται από τις διάφορες ειδικότητες μπορούν εύκολα και γρήγορα να φιλτράρουν και να προσδιορίσουν τις κατάλληλες πληροφορίες που χρειάζονται από τη βάση δεδομένων 17 Graphisoft, IFC Support, http://www.graphisoft.com/support/ifc

18 Von Ahn Luis, Massive Scale Online Collaboration [Ted Talks], http://www.ted.com/talks/ luis_von_ahn_massive_scale_online_collaboration.html

Το “CAPTCHA”18 είναι ένα μικρό πρόγραμμα ενσωματωμένο σε ιστοσελίδες, που εμφανίζει κάποιους “παραμορφωμένους” χαρακτήρες, γράμματα και αριθμούς, ζητώντας από το χρήστη να τους επανεισάγει για να επιβεβαιώσει την ταυτότητά του. Οι δημιουργοί του αυτού του ψηφιακού εργαλείου σκέφτηκαν ότι θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν τους παραμορφωμένους χαρακτήρες με κομμάτια κειμένου από παλιά βιβλία τα οποία χρειάζονταν ψηφιοποίηση, αλλά δεν ήταν αναγνωρίσιμα από τους ηλεκτρονικούς σαρωτές. Με το νέο “CAPTCHA”, λοιπόν, ο κάθε χρήστης συμβάλλει στο σύνθετο αυτό εγχείρημα -γίνεται έτσι ένα πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση της μαζικής διαδικτυακής συνεργασίας με μηδενικό κόστος. Σε ένα δεύτερο βήμα εξέλιξης αυτής της ιδέας, οι προγραμματιστές σκέφτηκαν να ζητήσουν από τους χρήστες να μεταφράσουν μικρά κομμάτια κειμένου σε ξένες γλώσσες. Ξεκίνησε, με τον τρόπο αυτό, μια δεύτερη προσπάθεια μαζικής μετάφρασης περιεχομένου ιστοσελίδων που είχε πολλαπλά οφέλη: οι χρήστες εξασκούνταν τις γλωσσικές τους ικανότητες, ενώ παράλληλα παρείχαν αξιόπιστες μεταφράσεις μακροσκελών κειμένων.

CAPTCHA

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία 75

76

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

EΥΦΥΕΙΣ ΔΙΑΛΟΓΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ & ΜΗΧΑΝΗ Με την εμφάνιση των υπολογιστών και των ψηφιακών μεθόδων σχεδιασμού τη δεκαετία του 1960, ο Nicholas Negroponte, ένας από τους βασικούς υποστηρικτές της ψηφιακής ενίσχυσης του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, έθεσε για πρώτη φορά το ζήτημα της σχέσης μεταξύ του σχεδιαστή, του υπολογιστή και των μέσων εισαγωγής και ανατροφοδότησης και πληροφορίας που τους συνδέουν. Για το Negroponte, η σχεδίαση με τη βοήθεια του υπολογιστή (“computer-aided design”) είναι περισσότερο ευθυγραμμισμένη με την computational προσέγγιση: στο βιβλίο του “Reflection of Computer Aids to Design and Arhitecture”19 προτείνει τη μετάλλαξη του ηλεκτρονικού υπολογιστή “από υποτακτική μηχανή σε ευφυές περιβάλλον”. Η “Αρχιτεκτονική Μηχανή”, όπως την ονομάζει, θα συνδράμει τους σχεδιαστές στην επίλυση πολύπλοκων προβλημάτων μεγάλης κλίμακας, ενώ, παράλληλα, θα “γενικεύει” τις ιδιαιτερότητες ζητημάτων μικρότερης κλίμακας. Η γλώσσα του διαλόγου ανάμεσα στο χρήστη και την “Αρχιτεκτονική Μηχανή” διαφέρει ριζικά από εκείνη των συμβατικών διαδικασιών σχεδιασμού. Ο Negroponte υποστηρίζει ότι η συνεισφορά μιας μηχανής στο σχεδιασμό μπορεί να γίνει σε τρία επίπεδα: 01_ Αυτοματοποίηση των συμβατικών σχεδιαστικών διαδικασιών, με απώτερο στόχο την αύξηση της παραγωγικότητας και τη μείωση του κόστους.

19 Negroponte Nicholas, Reflections of Computer Aids to Design and Architecture, New York NY, Petrocelli/Charter, 1975

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

77

02_ Εξέλιξη των συμβατικών σχεδιαστικών διαδικασιών, ώστε αυτές να γίνουν συμβατές με τις προδιαγραφές και τον τρόπο λειτουργίας της μηχανής.

03_ Αμοιβαία εξέλιξη των σχεδιαστικών διαδικασιών και της μηχανής, ώστε να αναπτύσσονται παράλληλα και να αλληλοπροσαρμόζονται.

“Εαν θέλουμε να αποδώσουμε νοημοσύνη σε ένα αντικείμενο -φυσικό ή τεχνητό- η σχέση που αναπτύσσεται δεν είναι αυτή μεταξύ “αρχηγού (master)” και “σκλάβου (slave)”, αλλά η σχέση μεταξύ δύο ευφυών συνεργατών που έχουν τη δυνατότητα να αυτοβελτιώνονται”.20

‘

Εστιάζοντας στην τρίτη κατηγορία, σημειώνει ότι για να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ των ανόμοιων ειδών “άνθρωπος/μηχανή” και των ανόμοιων διαδικασιών “σχεδιασμός/computation”, πρέπει να διαχειριστούμε προσεκτικά τη μεταξύ τους σχέση.

Nicholas Negroponte

20 Negroponte Nicholas, Being Digital, New York NY, Random House Inc, 1995

78

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

Ο Negroponte σημειώνει εμφατικά τη διάκριση μεταξύ του “σχεδιασμού με τη βοήθεια υπολογιστή (computeraided)” και του “μηχανογραφημένου σχεδιασμού (computerized)”.

Ένας ψηφιακός συνεργάτης, θα πρέπει, όπως λέει, να έχει μια μορφή νοημοσύνης, αν και παραδοσιακά η τάση της CAD σχεδίασης ήταν αντίρροπη με αυτήν της “ευφυούς αυτοματοποίησης”. Από τη μια πλευρά επικρατεί η αντίληψη ότι ο άνθρωπος σκέφτεται και η μηχανή υπολογίζει, αλλά από την άλλη υπάρχει η διαδεδομένη πεποίθηση πως “ό,τι κάνεις, η μηχανή θα το κάνει καλύτερα”. Παρ’ όλα αυτά, οι δύο τάσεις δεν είναι αναγκαία ασύμβατες. Το ερώτημα είναι αν η μηχανική ευφυία μπορεί να είναι ανεξάρτητη από την ανθρώπινη. Για τον Negroponte, o διάλογος μεταξύ τους θα καταλύσει την ανάπτυξη της μηχανικής ευφυίας και θα γονιμοποιήσει έναν ακόμη πιο ουσιαστικό διάλογο κ.ο.κ. Έτσι θα προκύψει η έννοια του “εκτεταμένου σχεδιαστή” (extended designer) ή “τεχνητού σχεδιαστή” (“artificial designer”) και θα οδηγηθούμε σε ένα “πλουραλισμό”: εκεί όπου η αλληλεπικάλυψη δραστηριοτήτων θα εξυπηρετεί ολοκληρωμένα τις περίπλοκες ανάγκες του σχεδιασμού. Η δημιουργική σκέψη μπορεί να υπάρξει εφόσον διαμορφωθεί ένα ανταγωνιστικό αλλά και ελκυστικό πεδίο ανταλλαγής ιδεών μεταξύ ανθρώπου και μηχανής. Εκεί στοχεύει η CAD σχεδίαση κατά το Negroponte: στη δημιουργία ενός υλικού/ ψηφιακού οικοσυστήματος αμοιβαίας συμπλήρωσης, επαύξησης και υποκατάστασης.21

21 Negroponte Nicholas, AD Towards a Humanism Through Machines, West Sussex, John Wiley & Sons Ltd, May/June 1969

Δίκτυα Σχέσεων / Δικτυωμένα Πεδία

“Για να μπορέσουμε να αξιοποιήσουμε τις μηχανές στην προοπτική ενός “οικολογικού ανθρωπισμού” (environmental humanism) θα πρέπει να τις κάνουμε συμμέτοχες σε ένα “φυσικό διάλογο”, που θα λαμβάνει χώρα σε ένα CAD σύστημα. Το σύστημα αυτό θα διαθέτει επεξεργαστική ισχύ, αισθητήρες, ενεργοποιητές και τη δική του αυτόνομη ευφυία”.

Nicholas Negroponte

Ζωντανός Αυτοσχεδιαστικός Διάλογος Ανθρώπου-Μηχανής.22 Στα πλαίσια ερευνητικού προγράμματος για την τεχνητή νοημοσύνη στο πανεπιστήμιο της Georgia (Η.Π.Α.) ο Guy Hoffman συνέθεσε και προγραμμάτισε το ρομπότ “Shimon”, το οποίο έχει τη δυνατότητα να παίζει ξυλόφωνο. Ο Hoffman, ερασιτέχνης πιανίστας, σχεδίασε μια αλγοριθμική σχέση που επιτρέπει στο Shimon να συμμετέχει σε αυτοσχεδιαστικό διάλογο με τον ίδιο καθώς παίζει. Ειδικοί αισθητήρες συνδεδεμένοι με το πιάνο του σχεδιαστή ανιχνεύουν το ρυθμό και την τονικότητα των ήχων που παράγει και τους μεταφράζουν σε ερέθισμα για το ρομπότ. Καθώς το “Shimon” παραλαμβάνει αυτά τα ερεθίσματα τα κατηγοριοποιεί και ξεκινά ένα δυναμικό αυτοσχεδιασμό βασισμένο στο μεταβαλλόμενο παίξιμο του Hoffman. Ο διάλογος ο οποίος αναπτύσσεται ανάμεσα στον άνθρωπο και την ευφυή μηχανή οδηγεί σε αμοιβαίες επιρροές, συσχέτιση μεθόδων και παραγωγή απρόβλεπτων αυτοσχεδιαστικών παραλλαγών. Το κομμάτι με το οποίο έκαναν την πρώτη τους εμφάνιση ήταν το “Jordu” του Duke Jordan.

22 Hoffman Guy, Human Robot Jazz Improvisation http://www.youtube.com/watch?v=jqcoDECGde8

79

80

Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

ΕΦΑΡ ΜΟΓΕΣ ΣΧΕ ΣΕΩΝ

Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

Ο

ι θεωρητικές αρχές που αναπτύχθηκαν, αποτυπώνονται σε συστήματα σχεδιασμού, κατασκευής και σε συστήματα αναδυόμενων συμπεριφορών. Η σειρά ενδεικτικών έργων που παρουσιάζεται διέπεται από δυναμικές μουσικές ποιότητες. Η ερμηνεία των ποιοτήτων αυτών γίνεται μέσω εργαλείων κατασκευής και διαχείρησης σχέσεων. Παράλληλα, εκτίθενται τα ευφυή αυτο-οργανωνόμενα συστήματα σμήνους και πρωτοκυττάρων και διερευνώνται οι δυνατότητες μετάφρασής τους σε εργαλεία για το σχεδιασμό.

81

Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

Εσωτερική άποψη γραφειακού χώρου.

82 82

Διαδικασία Κατασκευής

Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

dECOi ARCHITECTS | OneMain Street1 Το 2008, η ομάδα των dECOi Architects ανέλαβε να ανασχεδιάσει ένα γραφειακό χώρο στην οδό Main της Βοστώνης. Χρησιμοποιώντας εργαλεία ψηφιακής μοντελοποίησης και διαχείρισης των μηχανικών ιδιοτήτων του ξύλου κόντρα πλακέ, επιχείρησαν να αναδείξουν την ευελιξία και αποτελεσματικότητα των ψηφιακών μεθόδων υποβοήθησης του σχεδιασμού. Σύμφωνα με τους αρχιτέκτονες, “το έργο είναι μια απόπειρα εφαρμογής της συνδυαστικής λογικής προκατασκευασμένων στοιχείων σε ένα ενιαίο, ευέλικτο και μητυποποιημένο σύστημα κατασκευής”. Η αισθητική που αναδύεται από το σχεδιασμό αυτό, χαρακτηρίζεται από συνεχείς καμπύλες σε επίπεδο χώρου και κατασκευαστικών λεπτομερειών. Από υλικής άποψης, οι deCOI Architects επέλεξαν να χρησιμοποιήσουν μια ενεργειακά βιώσιμη πρώτη ύλη (δασική ερυθρελάτη) που να απορροφά το διοξείδιο του άνδρακα στον εσωτερικό γραφειακό χώρο. Η ακατέργαστη ξυλεία “μεταφράστηκε σε εκλεπτυσμένα λειτουργικά δομικά στοιχεία με χρήση προηγμένων ψηφιακών εργαλείων κατασκευής. Σε γενικές γραμμές, η σύνθεση περιλαμβάνει δύο ενιαίες επιφάνειες: του δαπέδου και της οροφής. Οι επιφάνειες αυτές παραμορφώνονται για αν εξυπηρετήσουν τις λειτουργικές διαβαθμίσεις του χώρου. Οι καμπυλόγραμμες μορφές που κυριαρχούν εκφράζουν, σύμφωνα με τους αρχιτέκτονες “το πνεύμα του γενεσιουργού ψηφιακού σχεδιασμού και τη λογική της αδιάλειπτης σύνδεσης του σχεδιασμού αυτού με την κατασκευή”. Όλα τα ορατά στοιχεία της κατασκευής του “OneMain Street” έχουν προκύψει ως παρατεταγμένες διατομές της καμπυλόμορφης επιφάνειας, οι οποίες κόπηκαν με μηχανήματα τεχνολογίας CNC.

1 dECOi Architects, OneMain Street / Subtly Digital Form, Sustainable Timber & CNC Mining, http://www.decoi-architects.org/2011/10/onemain/

83

84

Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Στατική

Δυναμική

ΨΗΦΙΑΚΟ ΜΕΣΟ Υποτακτικό

Ευφυές

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ Προσδιορισμένο

Απροσδιόριστο

Οι παραμορφώσεις των επιφανειών έχουν προκύψει ως αποτέλεσμα μιας σειράς παραμέτρων που τέθηκαν κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού. Λειτουργία Οι λειτουργικός εξοπλισμός είναι σε μεγάλο βαθμό -πέρα από ορισμένα κινητά έπιπλα- ενσωματωμένος στις επιφάνειες, οπότε “απορροφάται” από τη γεωμετρία των διατομών. Αυτό συμβαίνει ακόμη και για τις πιο μικρές σταθερές λεπτομέρειες του χώρου, όπως πόμολα ή σχάρες κλιματισμού. Εξαερισμός Οι διαφορετικές λειτουργικές περιοχές του ενιαίου γραφειακού χώρου απαιτούν διαφορετικά επίπεδα εξαερισμού. Αυτό εκφράζεται στο σχεδιασμό με τη διαφοροποίηση της πυκνότητας των διατεταγμένων διατομών.

Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

Κατασκευαστική λεπτομέρεια επιφάνειας οροφής

Στο project “One Main Street” η διαδικασία σχεδιασμού και κατασκευής έχουν συνδεθεί με άμεσο τρόπο. Το τρισδιάστατο μοντέλο μετατρέπεται σε δισδιάστατα φύλλα κοπής για μηχάνημα CNC με εφαρμογή αλγορίθμων συντεταγμένων από το σχεδιαστή. Η διαχείριση των παραμέτρων μέσα από το ψηφιακό περιβάλλον του υπολογιστή μπορεί -δυνητικά- να οδηγήσει σε πλήθος παραλλαγών που “ελέγχονται” με βάση την απόδοσή τους. Η ενιαιότητα των μορφών και η ενσωμάτωση κάθε χωρικής λεπτομέρειας σε αυτές, επιτρέπει ολιστική διαχείρηση του σχεδιαζόμενου αντικειμένου που σχηματοποιείται από ενδογενείς κανόνες και εξωγενείς μορφογενετικές πιέσεις.

85

Πρόπλασμα Κτηρίου & Διαγράμματα Ψηφιακής Τεκμηρίωσης

86 86

Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

OCEAN NORTH | Κέντρο Μουσικής και Τέχνης Jyväskylä2 Το σχέδιο των Ocean North ξεκίνησε ως συμμετοχή σε αρχιτεκτονικό διαγωνισμό του 1997 και εξελίχθηκε για να παρουσιαστεί στη Biennale Αρχιτεκτονικής της Βενετίας το 2004. Στη δεύτερη φάση του, το σχέδιο διατήρησε τις συνθετικές αρχές του αρχικού διαγωνισμού, αλλά μεταβλήθηκε η γεωμετρική, χωρική και υλική του διάρθρωση. Ο στόχος ήταν να δημιουργήσουν ένα διαφοροποιούμενο πολυχώρο γεγονότων (“event space”), που θα λειτουργούσε παράλληλα ως προέκταση μιας ήδη υπάρχουσας δημόσιας πλατείας. Στο εσωτερικό του κελύφους θέλησαν να δημιουργήσουν ένα “κινούμενο ακουστικό τοπίο” ικανό να φιλοξενήσει επίσημες συμφωνικές και ορχηστρικές εκδηλώσεις, αλλά και ανεπίσημα πολιτισμικά δρώμενα. Η δικτυωτή δομή και οι επιφάνειες που αρθρώνουν τον εσωτερικό χώρο, έχουν προκύψει μέσα από επάλληλες διαδικασίες επαύξησης με συγκεκριμένες προαπαιτήσεις απόδοσης. Η συνολική επίδραση των συνεργαζόμενων συστημάτων αναλύθηκε σε διαδοχικά βήματα. Συγκεκριμένα, πραγματοποιήθηκε ψηφιακή ανάλυση της δομής και μελέτη της “απόδοσης” (“performance”) της κατασκευής για να αξιολογηθούν οι αναδυόμενες συνθήκες από τη συνέργεια των διαφορετικών συστημάτων. Η χωρική ποικιλομορφία του έργου προκύπτει από: Διαβαθμίσεις στις πυκνοτήτες του υλικού επικάλυψης Διακυμάνσεις στις γωνίες συνάντησης των δομικών επιφανειών Μεταβολές στη διασπορά των ηχητικά ενεργών στοιχείων 2 Menges Achim & Ahlquist Sean, Computational Design Thinking (AD Reader), West Sussex, John Willey & Sons Ltd, 2011

87

88

Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

Συγκροτείται, έτσι, ένα ετερογενές περιβάλλον με πληθώρα χωρικών ποιοτήτων. Το ευέλικτο αυτό κτηριακό σύστημα δύναται να προσαρμόζεται στις χρονικά μεταβαλλόμενες ανάγκες των χρηστών. Το κέλυφος επενδύεται με μια διάφανη ανακλαστική επιδερμίδα. Οι εσωτερικές και εξωτερικές συνθήκες φωτισμού φιλτράρονται μέσα από τα επάλληλα στρώματα της επιδερμίδας δίνοντας την ψευδαίσθηση του “απέραντου βαθέος χώρου”.

“Η κατευθυντικότητα, η πυκνότητα και διαστρωμάτωση των πλεγμάτων, καθώς και οι αναδυόμενοι όγκοι και επιφάνειες, δίνουν την αίσθηση ενός τοπικά διαφοροποιούμενου, αλλά ενιαίου χώρου”.3 Achim Menges

Το “Κέντρο Μουσικής και Τέχνης Jyväskylä” είναι μια περίπτωση κτηριακού συστήματος με δυναμικές αρχές σχεδιασμού. Ένα νέφος σημείων με παραμετρικές ιδιότητες δικτυώνεται εφαρμόζοντας αλγοριθμικές σχέσεις. Η πρόθεση κατά τη σύνταξη των σχέσεων αυτών είναι η δημιουργία διαφοροποιούμενων ακουστικών ποιοτήτων στο χώρο. Οι επιφάνειες που προκύπτουν από τη δικτύωση των σημείων επενδύονται με μια επιδερμίδα διαβαθμισμένης διαπερατότητας, η απόδοση της οποίας “ρυθμίζεται” παραμετρικά. Το περιβάλλον του σχεδιασμού δεν είναι απολύτως υποτακτικό, καθώς δύναται να “γενήσει” και να οπτικοποιήσει ποικιλία λύσεων στη βάση των παραδοχών που έχει θέσει ο σχεδιαστής. Το αποτέλεσμα του σχεδιασμού είναι προσδιορισμένο αλλά οι δυνητικές εκδοχές του μέχρι να επιλεγεί η βέλτιστη είναι πολλαπλές.

3 Hensel Michael & Achim Menges, AD Versatility and vicissitude performance in morphoecological design, John Willey & Sons Ltd, March/April 2008

Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Στατική

Δυναμική

ΨΗΦΙΑΚΟ ΜΕΣΟ Υποτακτικό

Ευφυές

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ Προσδιορισμένο

Διαγράμματα Ανάλυσης & Πρόπλασμα Κτηρίου

Απροσδιόριστο

89

Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

CITA Research Group | Lamella Flock

Πρόπλασμα Εργασίας

90 90

Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

To “Lamella Flock”4, είναι μια ερευνητική εργασία ομάδας σχεδιαστών από το “Κέντρο Πληροφορικής Τεχνολογίας και Αρχιτεκτονικής (CITA)” της Κοπεγχάγης. Αντικείμενο της αποτελεί η αναζήτηση νέων τρόπων κατασκευής ελεύθερων ξύλινων μορφών από ευθύγραμμα κομμάτια διατομών. Στα συστήματα ελασμάτων (“lamella”) όλα τα δομικά ξύλινα στοιχεία είναι διασυνδεδεμένα. Η διαφοροποιούμενη αλληλεξάρτηση μεταξύ των μερών δεν επιτρέπει τη χρήση παραδοσιακών μεθόδων συναρμολόγησης. Η μη-γραμμική σχέση μεταξύ σχεδιασμού, υλικών και παραγωγής, γέννησε προκλήσεις. Στο πρώτο πείραμα, η ομαδα εφάρμοσε ένα σταθερό κανόνα γραμμικής κατανομής, με τα στοιχεία να μπαίνουν διαδοχικά. Η κατανομή αυτή οδήγησε σε ακραίες και μη προβλέψιμες καταστάσεις. Σταδιακά καταγράφηκαν οι απαιτήσεις του συστήματος. Οι σχεδιαστές κατέληξαν στη δημιουργία ενός πρωτότυπου γενεσιουργού ψηφιακού εργαλείου που διαχειρίζεται αυτοοργανωτικές αρχές και βρίσκεται σε “επικοινωνία πραγματικού χρόνου” με την τελική κατασκευή. Το εργαλείο “ελέγχει” παραμετρικά την κατασκευαστική ακεραιότητα του συστήματος, λαμβάνοντας υπόψη μια σειρά γεωμετρικών περιορισμών. Το ψηφιακό εργαλείο είναι, υπό αυτή την έννοια ευφυές, και η διαδικασία καταλύεται από τη δυναμική των αλληλεπιδράσεων μεταξύ διασυνδεδεμένων, αλλά συμπεριφορικά αυτόνομων μερών.

4 CITA Research Group, Lamella Flock, http://cita.karch.dk/

91

Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Στατική

Δυναμική

ΨΗΦΙΑΚΟ ΜΕΣΟ Υποτακτικό

Ευφυές

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ Απροσδιόριστο

τα

σκ

ευ

ή1

:1

Προσδιορισμένο

Κα

92

Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

Τα μέρη του κατασκευαστικού συστήματος αποτελούνται από τέσσερα γραμμικά τμήματα και ενώνονται σπειροειδώς. Το μέγεθος και ο τρόπος κατανομής τους σε ένα διαγώνιο χωροκάναβο, ορίζεται κατά τη σχεδιαστική προετοιμασία του συστήματος. Καθώς το σύστημα “τρέχει”5, ελέγχεται μέσω τεσσάρων αλγορίθμων που συγκεντρώνουν διανυσματικές πληροφορίες. Κάθε αλγόριθμος παράγει διανύσματα ταχύτητας με συγκεκριμένες διευθύνσεις, που συμβάλλουν για να προσδιορίσουν τη συνολική κίνηση και το μετασχηματισμό της μορφής. Για την κατασκευή χρησιμοποιούνται σύγχρονα μηχανήματα σμίλευσης πέντε αξόνων, σύνθετοι σύνδεσμοι και κόλλα λαμ.

5 CITA Research Group, Lamella Flock Self-Organizing Structural System built in Processing, http://vimeo.com/11461638

Πρόπλασμα Εργασίας, Κατασκευή 1:1 & Λεπτομέρεια Συνδέσμου

93

94

Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

GRAMAZIO & KOHLER & RAFFAELLO D’ANDREA Flight Assembled Architecture 6

Ρομποτικό Ελικόπτερο “Κτίστης”

6 ETH/Institute for Dynamic Systems and Control, Flying Machine Enabled Construction, http://www.idsc.ethz.ch/Research_DAndrea/fmec

Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

Οι αρχιτέκτονες Gramazio & Kohler είχαν ένα όραμα: να κατασκευάσουν ένα “κατακόρυφο χωριό” για 30.000 κατοίκους στην αγροτική περιοχή της Meuse, εκμεταλλευόμενοι μια υπάρχουσα σιδηροδρομική γραμμή υψηλής ταχύτητας (TGV) που θα μπορούσε να συνδέει το “χωριό” τους με το κέντρο του Παρισιού σε λιγότερο από μια ώρα. Από την αναζήτηση ενός “ιδανικού” και αυτάρκους οικιστικού συστήματος προέκυψε ένας ριζοσπαστικά νέος τρόπος σύλληψης και υλοποίησης της “κατακορυφότητας” στην αρχιτεκτονική. Τα μέρη του οικιστικού συστήματος του “κατακόρυφου χωριού” είναι οι μονάδες κατοίκησης. Η γιγαντιαία κλίμακα του έργου θα καθιστούσε τη συναρμολόγηση των μερών μια ιδιαίτερα απαιτητική εργασία για τα συμβατικά εργαλεία ανέγερσης κτηρίων. Οι Gramazio & Kohler συνέλαβαν έτσι την ιδέα συναρμολόγησης των μερών με χρήση ιπτάμενων ρομπότ, δίχως ανθρώπινη παρέμβαση. Η προσομοίωση αυτής της διαδικασίας σε ερευνητικό επίπεδο έγινε με χρήση αυτοκινούμενων τετραξονικών ελικοπτέρων (quadrotor). Οι 1500 μονάδες διατάχθηκαν από πολλαπλά ελικόπτερα, τα οποία συνεργάστηκαν σύμφωνα με μαθηματικούς αλγορίθμους μετάφρασης των ψηφιακών πληροφοριών σχεδίασης σε μοτίβα συμπεριφοράς. Το αλγοριθμικό αυτό πλαίσιο δομήθηκε από τον Διάγραμμα Δικτύου Σχέσεων

Αρχείο [Blueprint] ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΧΕΔΙΟΥ

Επιστάτης [Foreman]

Πρωτόκολο Συνεργασίας [Configuration] ΑΛΓΟΡΙΘΜΟΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ

Συνεργείο [Crew]

95

96

Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

προγραμματιστή Rafaello D’Andrea. Η περίπτωση του “κατακόρυφου χωριού” των Gramazio & Kohler, είναι μια πρώτη προσπάθεια διαχείρησης της διαδικασίας κατασκευής ενός αρχιτεκτονικού συστήματος με τεχνητά ευφυή μέσα. Αν και το αρχιτεκτονικό αποτέλεσμα είναι προσδιορισμένο από το σχεδιασμό, οι κινήσεις των ρομποτικών ελικοπτέρων δεν είναι προκαθορισμένες, αλλά προσαρμόζονται σε πραγματικό χρόνο καθώς εξελίσσεται η κατασκευή εφαρμόζοντας αλγοριθμικές σχέσεις.7

Η καινοτομική αυτή μέθοδος θα μπορούσε να προκαλέσει ενδιαφέρουσες ανατροπές στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τα συμβατικά όρια του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού και της υλοποίησής του. ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Στατική

Δυναμική

ΨΗΦΙΑΚΟ ΜΕΣΟ Υποτακτικό

Ευφυές

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ Προσδιορισμένο

Απροσδιόριστο

7 ETH/Institute for Dynamic Systems and Control, Flying Machine Arena, http://www.idsc. ethz.ch/Research_DAndrea/FMA

Ρομποτικά Ελικόπτερα κατά τη Διαδικασία Κατασκευής & Τελικό Μοντέλο Προσομοίωσης

Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων 97 97

98

Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

dECOi ARCHITECTS | Aegis HypoSurface8 Το Aegis HypoSurface είναι ένα πρότυπο σύστημα προβολών, η επιφάνεια του οποίου πραγματοποιεί σύνθετες μηχανικές κινήσεις σε πραγματικό χρόνο. Αποτέλεσε προϊόν συνεργασίας ανάμεσα στον αρχιτέκτονα Mark Goulthorpe των dECOI Architects, τον Mark Burry του RMIT και μεγάλης διεπιστημονικής ομάδας σχεδιαστών και προγραμματιστών. Η πρόθεσή τους ήταν να διασυνδέσουν τη μορφή και την πληροφορία, δημιουργώντας ένα ριζοσπαστικό υβρίδιο: μια “μορφο-πληροφορική συσκευή”, όπως την περιγράφουν. Η μηχανική συμπεριφορά της επιφάνειας προσομοιάζει την -απολύτως ελεγχόμενη- συμπεριφορά ενός υγρού σε ιδανική κατάσταση: κύματα, μοτίβα και γράμματα αναδύονται και καταδύονται δυναμικά, προκαλώντας ένα ελκυστικό και ενδιαφέρον οπτικό αποτέλεσμα.

“Στόχος μας είναι να προτείνουμε μια φυσικά αποκρινόμενη αρχιτεκτονική, στην οποία το κτήριο αναπτύσσει ένα ‘κεντρικό νευρικό σύστημα’ και αποκρίνεται με ενστικτώδη τρόπο σε εισροές ψηφιακής πληροφορίας” Mark Goulthorpe

Ως ψηφιακή συσκευή, το HypoSurface μπορεί να “παραλάβει” οποιαδήποτε ψηφιακό ερέθισμα (ήχο, κίνηση, ροή κειμένου) και να την εκφράσει ως μηχανική μεταβολή (μοτίβα, χαρτογραφημένες κινήσεις, τυπογραφικά “παιχνίδια”). Μέσα από μια εύχρηστη και απλή ψηφιακή επιφάνεια διεπαφής (interface), o χρήστης μπορεί να διαχειριστεί ολοκληρωμένα τις σχέσεις ανάμεσα σε εισαγόμενη 8 dECOi Architects, Hyposurface, http://www.decoi-architects.org/2011/10/hyposurface/ http://www.hyposurface.org/

Επαναλαμβανόμενη Μονάδα Επιφάνειας.

Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

και εξαγόμενη πληροφορία. Η επιφάνεια κινείται με τη βοήθεια χιλίων ενεργοποιητών που ανανεώνονται ανά ένα εκατοστό του δευτερολέπτου, εφαρμόζοντας τεχνολογία “πληροφορικού κόμβου” (“information bus”).

“Η απρόβλεπτη και μη-γραμμική συμπεριφορά του HypoSurface, παραπέμπει σε ζωντανό οργανισμό. Είναι μια διαδραστική οπτικοακουστική εμπειρία, ένα υβρίδιο Αρχιτεκτονικής και Κυβερνητικής, με μαγικά δραματουργικά χαρακτηριστικά”.

Michael Dodt

Ως αρχιτεκτονικό στοιχείο το Hyposurface θα μπορούσε να δομήσει υβριδικές περιοχές, λειτουργώντας ως στοιχείο δαπέδου ή οροφής. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μια προσπάθεια “γεφύρωσης” του χάσματος ανάμεσα στον άυλο (ψηφιακό) και τον υλικό (φυσικό) χώρο.

99

100 Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ Στατική

Δυναμική

ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ Υποτακτικό

Ευφυές

ΔΡΑΣΗ Προσδιορισμένη

Απροσδιόριστη

Σε αντιστοιχία με την περίπτωση του Hyposurface, έχει αναπτυχθεί μια σειρά επιφανειών με δυναμικά μεταβαλλόμενα χαρακτηριστικά. Οι καινοτομίες αυτές προκύπτουν ως αποτέλεσμα διεπιστημονικής συνεργασίας πλήθους ειδικοτήτων, από αρχιτέκτονες και μηχανολόγους μέχρι προγραμματιστές και βιολόγους. Οι επιφάνειες αυτές, όπως περιγράφει η Αθηνά Σταυρίδου9, “δεν περιορίζονται στις δύο διαστάσεις. Είναι τριών διαστάσεων, καταλαμβάνουν χώρο. Είναι τεσσάρων διαστάσεων, εξελίσσονται στο χρόνο. Είναι ακόμα και πέντε διαστάσεων καθώς μεταδίδουν πληροφορία”. Η εφαρμογή τους στοχεύει στη δημιουργία “κτηρίων-περιβαλλόντων”. Η μεταβαλλόμενη αυτή συμπεριφορά τους τα κάνει να προσομοιάζουν σε ζωντανό οργανισμό, αλλά δεν θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα καθιστούν “γενεσιουργά συστήματα” καθώς επιδεικνύουν μια προκαθορισμένη ή προγραμματιζόμενη ολιστική συμπεριφορά.

9 Σταυρίδου Αθηνά, Παπαδόπουλος Δημήτρης, Παπαλεξόπουλος Δημήτρης, Εννοιολογικός προσδιορισμός παραμετρικών ιδιοτήτων αρχιτεκτονικών κατασκευαστικών στοιχείων και δομικών υλικών, Πρόγραμμα Ενίσχυσης Βασικής Έρευνας (Π.Ε.Β.Ε.) - Ε.Μ.Π., 2007

Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων 101

Στα πλαίσια του Responsive Surface Structure Project, γίνεται μια προσπάθεια σύνδεσης της μικροσκοπικής (ιδιότητα υλικού) με τη μακροσκοπική κλίμακα (χτισμένο περιβάλλον). Στο project Performative Wood10 το ξύλο και η ανομοιογενής υλική του σύνθεση γίνεται αφορμή για νέες αναζητήσεις. Αναπτύχθηκε μια επιφάνεια που μεταβάλλεται όταν αλλάζουν τα σχετικά επίπεδα υγρασίας του περιβάλλοντος. Η επιφάνεια δομείται από λεπτά φύλλα ξύλου που κάμπτονται όταν απορροφούν υγρασία και δημιουργούν ανοίγματα αερισμού. Η διαπερατότητα της επιφάνειας μπορεί να έχει άλλες τιμές τοπικά και το μοντέλο χαρτογραφείται ψηφιακά από ειδικούς αισθητήρες. Μια κατασκευή μπορεί να αντιδρά σε περιβαλλοντικά ερεθίσματα, χωρίς να απαιτείται επιπρόσθετος Η/Μ έλεγχος.

Το Adaptive Fritting11 είναι μια επιφάνεια που επιτρέπει στον αρχιτέκτονα να μικροδιαχειριστεί τα επίπεδα φυσικού φωτισμού του κτηρίου. Λειτουργεί σε δύο επίπεδα: επιτρέπει μέχρι και δύο φορές μεγαλύτερο ποσό φωτός μέσα στο κτήριο, ενω παράλληλα διπλασιάζει τα θερμικά οφέλη της ηλιακής ακτινοβολίας. Εμποδίζει την υπερβολική ακτινοβολία “παρακολουθώντας” την κίνηση του ήλιου, ενώ επιτρέπει τη μέγιστη οπτική διαπερατότητα για τους χρήστες του κελύφους. Δομείται από επάλληλες επιφάνειες γυαλιού με dots διαφορετικών πυκνοτήτων που κινούνται το ένα σχετικά με το άλλο με βάση συγκεκριμένες παραμέτρους (κίνηση, χρήση, υποκείμενη υλικότητα, χειρισμός). Η αθροιστική διαχείριση παραμέτρων στην μικροσκοπική κλίμακα, οδηγεί σε αλλαγές στην μακροσκοπική, όπως στο φυσικό περιβάλλον.

10 Kolarevic Branko & Klinger Kevin, Manufacturing Material Effects: Rethinking Design and Making in Architecture, Boston MA, Routledge Publishing, 2008 11 Mostafavi Mohsen, Ecological Urbanism, Boston MA, Lars Muller Publishers, 2010

102 102 Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΣΜΗΝΟΥΣ [SWARM BEHAVIOUR] Πρόκειται για μια συλλογική συμπεριφορά, ή οποία επιδεικνύεται από ζώα παρόμοιου μεγέθους, που συναθροίζονται κινούμενα προς ένα κοινό σημείο ή κινούνται “σε μάζα (en masse)” καθώς μεταναστεύουν προς μια κατεύθυνση. Ως όρος, ο “σμηνισμός” αναφέρεται κυρίως σε έντομα, αλλά μπορεί να αναφερθεί και σε οποιοδήποτε άλλο ζώο επιδεικνύει τέτοια συμπεριφορά και τέτοια μοτίβα συλλογικής οργάνωσης. Με ανάλογους όρους, έχουμε τη συγκρότηση αγέλης ή κοπαδιού σε τετράποδα και πλήθους σε ψάρια. Το φυτοπλαγκτόν επίσης συγκροτείται σε γιγαντιαία σμήνη με την ονομασία “άνθη”, αν και αυτοί οι οργανισμοί είναι μη-ζωικοί και δεν κινητοποιούνται με τους ίδιους μηχανισμούς, με τους οποίους κινητοποιούνται τα ζώα. Κατ’ επέκταση, ο σμηνισμός εφαρμόζεται και σε άψυχες οντότητες με αντίστοιχη συμπεριφορά, όπως τα ρομπότ, οι σεισμοί ή τα αστέρια.

Ο William J. Mitchell12 έχει περιγράψει το σχηματισμό ενός σμήνους με τη φράση “η μορφή ακολουθεί την ανάδραση (form follows feedback)”. Συγκεντρώσεις όπως ένα σμήνος πουλιών, μελισσών ή μια ομάδα ψαριών, κρατιούνται μαζί από “μικρής εμβέλειας βρόχους ανάδρασης (short range feedback loops)”. Αυτές οι ομάδες αυτοοργανώνονται, δεν χρειάζονται ηγέτες. Η χωρική τους συνοχή και οι σύνθετες, προσαρμοζόμενες συμπεριφορές προκύπτουν από τη δυνατότητα των μελών να παρατηρούν τις κινήσεις των γειτόνων τους και να προσαρμόζουν τις δράσεις τους ανάλογα. Από μια πιο αόριστη σκοπιά, η συμπεριφορά σμήνους είναι η συλλογική κίνηση μεγάλου αριθμού αυτοκινούμενων οντοτήτων. Για να τη 12 Mitchell William, ME++: The Cyborg Self and the Networked City, Βoston MA, MIT Press, 2004

103 103

μαθηματική μοντελοποίησή της, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μια αναδυόμενη (emergent) συμπεριφορά, που προκύπτει από απλούς κανόνες ακολουθούμενους από τις μονάδες χωρίς κεντρικό συντονισμό. Η πρώτη ψηφιακή προσομοίωση του σμηνισμού έγινε το 1986 με χρήση του προγράμματος “Boids”. Σήμερα, η επέκταση των ψηφιακών δικτύων διευκολύνει τη συγκρότηση κοινοτήτων. Είναι απλούστερο να εντοπίσουμε και να επικοινωνήσουμε με χρήστες που μοιράζονται κοινά ενδιαφέροντα, χαρακτηριστικά ή ιδιότητες με εμάς. Οι ομάδες ατόμων που συγκροτούνται μέσω του Διαδικτύου και παραμένουν ηλεκτρονικά διασυνδεδεμένες, γίνονται ένα νέα στοιχείο της αστικής ζωής, ένα νέο είδος ανθρώπινης επαφής (human assemblage). Τα μέλη των ομάδων δε χρειάζεται να συναντιούνται σε κοινές γεωγραφικές συντεταγμένες: συνεργάζονται ad-hoc από οποιοδήποτε σημείο σε οποιοδήποτε χρόνο. Συντελείται η μετάβαση από τον κεντρικό συντονισμό (central coordination) στο ηλεκτρονικά καθοδηγούμενο σμήνος (electronically mediated swarming). Στα νέα “ψηφιακά σμήνη χρηστών”13 οι μονάδες και οι ιεραρχικές σχέσεις μεταξύ τους δεν επιβάλλονται εξ αρχής -προκύπτουν από τη δυναμική των 13 Kelly Kevin, Out Of Control: The New Biology of Machines, Social Systems, and the Economic World, Cambridge MA, Perseus Books, 1994

αλληλεπιδράσεων. Έτσι λειτουργούν οι διαδικτυακές κοινότητες, τα CLANs του Online Gaming, οι ηλεκτρονικές χρηματαγορές κλπ. Δεν αλλάζει όμως μόνο η δυναμική των αλληλεπιδράσεων, αλλά και ο ίδιος ο τρόπος επέκτασης των δικτύων: παραδοσιακά ήταν μια δύσκολη άνωθεν οργανωμένη (“top-down”) εργασία. Στο διαδικτυακό χώρο όμως, η οργάνωση κοινοτήτων ξεκινάει από χαμηλά (“bottom-up”): πρόκειται για μια αποκεντρωμένη δομή, όπου η προσθήκη “καναλιών” δεν επιβαρύνει τους κρίσιμους κόμβους. Στη δομή αυτή, μικρότερα ασύρματα δίκτυα συνεργάζονται δυναμικά για να αξιοποιήσουν το υπάρχον φάσμα συνδέσεων με τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Με τον τρόπο αυτό το δίκτυο εξαπλώνεται σαν ιός (viral process).

104

ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Μη-ιδανικό (Non-optimal) Τα σμήνη μπορεί να είναι μη αποδοτικά, διότι είναι διασκορπισμένα και δεν έχουν κεντρικό συντονισμό. Αναδυόμενες τεχνικές ελέγχου μπορούν να βελτιώσουν την απόδοση του συστήματος, αλλά σε καμία περίπτωση να το βελτιστοποιήσουν. Μη-ελέγξιμο (Non-controllable) Δεν υπάρχει επικεφαλής. Η καθοδήγηση ενός σμήνους δεν μπορεί να γίνει εξωγενώς, μπορεί μόνο να δοθεί μια γενική κατεύθυνση ενδογενώς. Μη-προβλέψιμο (Non-predictable) Οι πολύπλοκες συμπεριφορές των μελών και αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους δεν μπορούν να προβλεφθούν. Όπως σημειώνει ο Chris Langton14, ερευνητής που προσπαθεί να ερμηνεύσει αλγοριθμικά τη νοημοσύνη του σμήνους, “Η Ιστορία της Βιολογίας έχει να κάνει με το Απρόβλεπτο”. Μη-κατανοητό (Non-understandable) Σύμφωνα με τη συμβατική αντίληψη η αιτιότητα λειτουργεί σαν ωρολογιακό σύστημα: το Α προκαλεί το Β, το Β προκαλεί το Α. Τα σμήνη είναι ωκεανοί αλληλοτεμνόμενων σχέσεων: το Α έμμεσα προκαλεί όλα τα υπόλοιπα και όλα τ υπόλοιπα έμμεσα προκαλούν το Α. Ο Kelly στοιχειοθετεί τον όρο “οριζόντια αιτιότητα”: το μείγμα των αιτίων εξαπλώνεται οριζόντια στο δίκτυο των αλληλεπιδράσεων μέχρι να παρουσιαστεί ένα γεγονός με ανεξιχνίαστο αίτιο. Όπως παρατηρεί, “[...] Δεν χρειάζεται να γνωρίζεις πως λειτουργεί το κύτταρο μιας ντομάτας για να μπορείς να τη φυτέψεις, να τη φας ή να τη βελτιώσεις”.

14 Christopher G. Langton, Artificial Life: An Overview, Boston MA, MIT Press, 1995

Μη-άμεσο (Non-immidiate) Τα συστήματα σμήνους με τις πλούσιες σχέσεις αλληλεπίδρασης δεν ενεργοποιούνται αυτόματα. Πρέπει να παραχθούν πολλαπλά ερεθίσματα και να κινητοποιηθούν εκατομμύριο μονάδες από επάλληλα στρώματα ιεραρχικών σχέσεων. Ο Kelly σημειώνει ότι αυτό είναι το κρισιμότερο στοιχείο που πρέπει να αντιληφθούμε: “[...] Εάν πιέσουμε ένα διακόπτη το φως θα ανάψει -το γραμμικό σύστημα ξυπνά αμέσως. Ένα σύνθετο σύστημα θέλει υπομονή: η οργανική πολυπλοκότητα συνεπάγεται οργανικό χρόνο”.

105

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Προσαρμόσιμο (Adaptable) Ένα ωρολογιακό σύστημα ανταποκρίνεται σε προκαθορισμένα ερεθίσματα. Όταν όμως τα ερεθίσματα πολλαπλασιάζονται, το σύστημα σμήνους είναι πιο αποτελεσματικό: μπορεί τα μεμονωμένα μέρη του να αδρανοποιούνται καθώς προσπαθούν να προσαρμοστούν στο νέο ερέθισμα, αλλά η συνολική τάση του σμήνους διατηρείται. Εξελίξιμο (Evolvable) Η προσαρμοστικότητα του σμήνους σε μεταβαλλόμενα συστήματα τους επιτρέπει να εξελίσσονται και να γίνονται ευφυέστερα.

Απεριόριστο (Boundless) Καθώς τα μέλη του σμήνους πολλαπλασιάζονται πέρα από τον αρχικό αριθμό, η δομή του σμήνους επεκτείνεται και ο βαθμός οργάνωσης αυξάνεται. Καινοτομικό (Novelty) Τα συστήματα σμήνους είναι καινοτόμα για τρεις λόγους: 1_ Είναι ευαίσθητα στην αρχική τους κατάσταση -με άλλα λόγια, το μέγεθος του αποτελέσματος δεν είναι ανάλογο του μεγέθους του αιτίου.

2_ Κρύβουν αμέτρητες δυνατότητες διασύνδεσης των μεμονωμένων μελών.

3_ Τα μεμονωμένα μέλη ενός σμήνους μπορεί να έχουν ατέλειες ή διαφοροποιήσεις και σε επίπεδο συνόλου αυτές γεννούν συνεχή καινοτομία, ή, με άλλους όρους, εξέλιξη.

‘

Ανθεκτικό (Resilient) Τα σμήνη είναι βασισμένα σε μεγάλους πληθυσμούς μονάδων, με αποτέλεσμα τα επιμέρους σφάλματα να ακυρώνονται και η συνολική τάση να διατηρείται.

“Η ζωή γεννά περισσότερη ζωή, ο πλούτος παράγει περισσότερο πλούτο, η πληροφορία δημιουργεί περισσότερη πληροφορία -και δεν υπάρχουν όρια στον ορίζοντα” Kevin Kelly

106

“Όσο οι εφευρέσεις μας ξεφεύγουν από το γραμμικό, προβλέψιμο τρόπο λειτουργίας μιας μηχανής, προς απρόβλεπτες, αλληλοτεμνόμενες και δυσνόητες κατευθύνσεις, τόσο θα πρέπει να αναθεωρούμε τις απαιτήσεις μας ως χρήστες”15.

Kevin Kelly

Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να κάνουμε την εξής διάκριση: Για εργασίες που απαιτούν απόλυτο έλεγχο και βέλτιστη απόδοση, τα γραμμικά συστήματα παραμένουν ιδανικά. Για εργασίες που απαιτούν ευελιξία και προσαρμοστικότητα, θα μπορούσαμε να στραφούμε στα ανεξέλεγκτα συστήματα σμήνους.

15 Kelly Kevin, Out Of Control: The New Biology of Machines, Social Systems, and the Economic World, Cambridge MA, Perseus Books, 1994

107

Σμήνος Μυρμηγκιών Τα μυρμήγκια δεν επιδεικνύουν σύνθετες συμπεριφορές ως μονάδες, αλλά μια αποικία μυρμηγκιών διεκπεραιώνει επιτυχώς σύνθετες δραστηριότητες, όπως η κατασκευή φωλιών, γεφυρών, ή η μεταφορά τροφής. Εάν υπάρχουν δύο μονοπάτια από τη φωλιά στην πηγή της τροφής, η αποικία συνήθως επιλέγει το βραχύτερο. Μεμονωμένα μυρμήγκια αφήνουν χημικά σημάδια καθώς κινούνται, τις φερομόνες, που ακολουθούνται από τα υπόλοιπα. Τα μυρμήγκια τα οποία επιστρέφουν πρώτα στη φωλιά έχουν επιλέξει τη συντομότερη διαδρομή, κάτι το οποίο αντιλαμβάνονται τα υπόλοιπα μέλη του “σμήνους” συρρέοντας προς αυτήν και “ενισχύοντας” τη διαδρομή με φερομόνες. Με τον τρόπο αυτό, τα μυρμήγκια επιστρατεύουν τη “συλλογική νοημοσύνη για να επιλύσουν ένα πρόβλημα βελτιστοποίησης, χρησιμοποιώντας τακτικές αναδυόμενου υπολογισμού (emergent computation)”, όπως σημειώνει ο Eric Bonabeau. Οι τακτικές αυτές έχουν μελετηθεί στις πληροφορικές επιστήμες και την περιοχή της βιομιμητικής16 για να παραχθούν διαμοιρασμένα συστήματα επίλυσης προβλημάτων. Εφαρμογές αυτών των μελετών μπορούμε να εντοπίσουμε σε αλγορίθμους μέσων κοινωνικής δικτύωσης, μηχανές αναζήτησης και ψηφιακά διαχειριζόμενα συστήματα αποθήκευσης.

16 Bonabeau Εric, Swarm Intelligence [OpenP2P.com] openp2p.com/pub/a/p2p/2003/02/21/bonabeau.html

108 Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

KAS OOSTERHUIS | Αρχιτεκτονική Σμήνους & Hyperbodies Ο όρος “Αρχιτεκτονική Σμήνους” (“Swarm Architecture”) στοιχειοθετήθηκε από τον ολλανδό αρχιτέκτονα Kas Oosterhuis, ιδρυτή του Hyperbody Research Group στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Delft. Πρόκειται για μια προσπάθεια εφαρμογής εννοιών του Σμηνισμού στην Αρχιτεκτονική. Ο σχεδιασμός στα πλαίσια της λογικής του Oosterhuis έχει “δυναμικά, συμπεριφορικά χαρακτηριστικά”: κάθε παράγοντας του σχεδιασμού (Hyperbody) φέρει πληροφορίες και αναπτύσσει σχέσεις με τους υπόλοιπους παράγοντες για να συγκροτήσει ένα αρχιτεκτονικό σύστημα. Η “Αρχιτεκτονική Σμήνους” αναπτύσσεται σε δύο στάδια: Στο πρώτο στάδιο, το παραμετρικό σύστημα σχεδιάζεται μέσω τρισδιάστατων προγραμμάτων προσομοίωσης. Στο δεύτερο στάδιο, το παραμετρικό σύστημα εισάγεται σε πλατφόρμες σχεδιασμού ηλεκτρονικών παιχνιδιών, ώστε το μοντέλο-κτήριο να αναπτύσσει συμπεριφορές σε πραγματικό χρόνο. Ο Oosterhuis αντιλαμβάνεται την Αρχιτεκτονική ως πεδίο κατασκευής σχέσεων. Όπως περιγράφει: “(...) Η Αρχιτεκτονική Σμήνους δομεί καινοτομικούς χώρους αλληλεπίδρασης: “τρέφεται” από πληροφορίες που προκύπτουν από τις κοινωνικές σχέσεις και είναι η “φωλιά” μιας νέας οικονομίας των μεταβολών. Αρχιτεκτονική Σμήνους σημαίνει να σχεδιάζεις, να κατασκευάζεις και να λειτουργείς σε πραγματικό χρόνο”.17

17 Oosterhuis Kas, Hyperbodies: Towards an E-motive Architecture (Information Technology Revolution in Architecture), Zurich, Birkhauser Verlag AG, 2003

Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων 109 Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων 109

ARCHI TEC TURE GOES WILD

110 Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

Hyperbody18: Ένα διασυνδεδεμένο, υπερσυγκεντρωμένο (superclustered), χρονικά προσδιορισμένο “όχημα” ευφυών κτηριακών στοιχείων που παρουσιάζουν συμπεριφορά σμήνους. Το Hyperbody επαναπροσδιορίζει συνεχώς το σχήμα και το περιεχόμενό του σε πραγματικό χρόνο, ενώ βρίσκεται σε “διάλογο” με άλλα -συνώνυμαχωροχρονικά διασκορπισμένα “οχήματα”. Πρόκειται για ένα δυναμικό προσαρμοζόμενο σύστημα.

ΕΝΟΡΓΑΝΑ [INSTRUMENTAL]19 Για τον Oosterhuis, οι σχεδιαστές είναι “παίκτες” στο παιχνίδι “εισαγωγή > επεξεργασία > εξαγωγή πληροφορίας”. Το Hyperbody “παίζεται” σαν όργανο από τους χρήστες του: χειριστής και “όχημα” είναι ένα ενιαίο σύστημα. Η αρχιτεκτονική σμήνους βασίζεται στην παραμετρική σχεδίαση και σε γενετικά εξελισσόμενα μοτίβα συμπεριφοράς. Αξιοποιεί, δηλαδή, γενετικούς αλγορίθμους που περιγράφουν και εξελίσσουν τις σχέσεις μεταξύ των έξυπνων δικτυωμένων Hyperbodies. Όπως υποστηρίζει, “εάν τα αρχιτεκτονικά οχήματα φέρουν και διοχετεύουν πληροφορίες το ένα στο άλλο, τα Hyperbodies είναι σχεδιασμένα για να συνθέτουν αυτές τις πληροφορίες”.

18 Oosterhuis Kas, Hyperbodies: Towards an E-motive Architecture (Information Technology Revolution in Architecture), Zurich, Birkhauser Verlag AG, 2003 19 Oosterhuis Kas, We Are Changing Your View On What Is Beautiful & What’s Not [TEDxDelft] http://www.tedxdelft.nl/2011/12/kas-oosterhuis/

Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων 111 Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων 111

Στο βιβλίο του “The Extended Phenotype”20, ο Richard Dawkins παρουσιάζει την κότα ως το “όχημα” ώστε ένα αυγό να παράγει ένα νέο αυγό. Με παρόμοιο τρόπο για τον Oosterhuis, το κτήριο είναι το “όχημα” ώστε η πληροφορία να παράγει περισσότερη πληροφορία.

20 Dawkins Richard, The Extended Phenotype: The Long Reach of the Gene, Oxford, Oxford University Press, 1982

112 Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

ΣΥΝΔΕΔΕΜΕΝΑ [CONNECTED]21 Ο Oosterhuis μεταφέρει αυτές τις κοινωνικές παρατηρήσεις στη λογική των Hyperbodies, υποστηρίζοντας ότι οι οντότητες αυτές έχουν τη δυνατότητα να συσχετίζονται μεταξύ τους με δεσμούς μεταβαλλόμενης έντασης. Τα Hyperbodies με πολλαπλές διασυνδέσεις ονομάζονται Hubs ή Hyperhubs και αποτελούν σημεία διοχέτευσης μεγάλης ποσότητας πληροφοριών.

21 Oosterhuis Kas, Hyperbodies: Towards an E-motive Architecture (Information Technology Revolution in Architecture), Zurich, Birkhauser Verlag AG, 2003

6

Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων 113 Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων 113

Οι άνθρωποι στη γη είναι συνδεδεμένοι: αν και υπάρχουν δισεκατομμύρια ανθρώπων, κάθε ένας από εμάς συνδέεται με οποιονδήποτε άλλον με όχι περισσότερους από 5 συνδέσμους. Όπως εξηγεί ο Oosterhuis,“[...] ένας άγνωστος που ζει στην απέναντι πλευρά του δρόμου γνωρίζει (σύνδεσμος 1) κάποιον που τυχαίνει να γνωρίζει (σύνδεσμος 2) κάποιον που τυχαίνει να γνωρίζει (σύνδεσμος 3) κάποιον που τυχαίνει να γνωρίζει (σύνδεσμος 4) κάποιον που γνωρίζει εσένα (σύνδεσμος 5)”. Αυτός ο κοινωνικός νόμος είναι γνωστός ως οι “έξι βαθμίδες διαχωρισμού” (“six degrees of separation”). Είναι ένας μικρός κόσμος”. Ο Albert-László Barabási ονομάζει αυτούς τους συνδέσμους “ασθενείς”. Σύμφωνα με τον Barabási, οι “ασθενείς δεσμοί” είναι οι δομικοί λίθοι της κοινωνίας μας: θα μπορούσαν, δε, να παρομοιαστούν με τους διαδικτυακούς υπερσυνδέσμους, καθώς δεν έχουν αναγκαία φυσική υπόσταση.

114 Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

KAS OOSTERHUIS | Emotive House Το “Emotive House” όπως το περιγράφει ο Kas Oosterhuis είναι ένα “απολύτως βιομηχαποιημένο, λειτουργικά ευέλικτο και αποσυναρμολογούμενο σύστημα κατοίκησης”. Ο Oosterhuis επιχειρεί να εισάγει την έννοια της επαυξημένης πραγματικότητας στο χώρο: παραδοσιακά υλικά επαυξάνονται από ένα “σμήνος ενσωματωμένων τεχνολογιών”. Η μορφή του εσωτερικού είναι προγραμματιζόμενη από το χρήστη -τα μόνα στοιχεία που παραμένουν σταθερά είναι οι υγροί χώροι (κουζίνα, λουτρό). Στο Emotive House ο πραγματικός χώρος συνδυάζεται με το πληροφορικό του περιεχόμενο, το ψηφιακό του ανάλογο. Οι κινήσεις των κατοίκων και οι καιρικές μεταβολές καταγράφονται από πλήθος εσωτερικών και εξωτερικών αισθητήρων και μεταφράζονται σε δράση από μια σειρά ενεργοποιητών.

Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων 115

Προγραμματιζόμενο Κέλυφος [Programmable Structure]22 Ο Oosterhuis περιγράφει το σύστημα δομής ως ένα “αργαλειό ύφανσης” ενός σκληρού και ενός μαλακού κελύφους. Το σκληρό κέλυφος διαθέτει ξύλινες δοκούς και το μαλακό επιμήκεις φουσκωτούς θαλάμους μεταξύ των δοκών. Καθώς οι θάλαμοι παραμορφώνονται, οι δοκοί “ακολουθούν” καθώς ενσωματώνουν υδραυλικούς σωλήνες πεπιεσμένου αέρα. Η τεχνική πρόκληση έγγυται στο ότι οι προγραμματιζόμενοι ενεργοποιητές του σκληρού κελύφους πρέπει να συνεργαστούν με αυτούς του μαλακού. Ο Oosterhuis δανείζεται αλγορίθμους ερμηνείας της ευφυίας του σμήνους και τους εντάσσει στον κώδικα προγραμματισμού για να επιτύχει αυτή την αναδυόμενη συνεργατική συμπεριφορά. Λογισμικό Πολλαπλών Παικτών [Multi-player Software]23 Στα πλαίσια της έρευνας του πάνω στα Hyperbodies, ο Kas Oosterhuis επιχειρεί -μεταξύ άλλων- να προσδώσει “συναισθηματικές αντιδράσεις” σε πραγραμματιζόμενα περιβάλλοντα. Για να κατασκευάζει αυτές τις σχέσεις διάδρασης, χρησιμοποιεί το πρόγραμμα Virtools. Σε αυτό το ψηφιακό περιβάλλον πολλαπλών παικτών, συμμετέχουν οι κάτοικοι, οι φιλοξενούμενοί τους και οι ψηφιακοί ενεργοποιητές του σπιτιού. Υπάρχουν επίσης εξωτερικές επιρροές που συμβάλλουν στη διάδραση. Ο Oosterhuis αναφέρει ότι “δεν υπάρχει απαραίτητα μια λύση όταν οι παίκτες αλληλεπιδρούν. Η ανάδραση είναι σύνθετο φαινόμενο -όπως ένα συναίσθημα. Στοχεύουμε στην αυτόνομη ανάπτυξη του χαρακτήρα του σπιτιού και το πείραμα μας διδάσκει να ζούμε σε ένα περιβάλλον με τη δική του ευφυία”.

22 Oosterhuis Kas, Hyperbodies: Towards an E-motive Architecture (Information Technology Revolution in Architecture), Zurich, Birkhauser Verlag AG, 2003 23 Oosterhuis Kas, We Are Changing Your View On What Is Beautiful & What’s Not [TEDxDelft] http://www.tedxdelft.nl/2011/12/kas-oosterhuis/

116 Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

SPACE IS Το Emotive House θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως κτήριο-ευφυές περιβάλλον: δεν έχει μόνο δυναμικά χαρακτηριστικά, αλλά και τη δυνατότητα να “γεννά” απρόβλεπτες αναδυόμενες συμπεριφορές. Σύμφωνα με τον Oosterhuis, “οι κάτοικοι και οι ψηφιακές εφαρμογές του σπιτιού αναπτύσσουν μια κοινή γλώσσα για να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. Με αυτόν τον τρόπο ο χώρος αναπτύσσει συναισθήματα: δρα, αλλά και αντιδρά. Το σπίτι πρέπει να θεωρηθεί ως ένας πειραματικός χώρος που αναπτύσσει συναισθηματικές σχέσεις με τους κατοίκους του, αλλά και τα μέρη που το αποτελούν”.

Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων 117 Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων 117

S ACTING ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ Στατική

Δυναμική

ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ Υποτακτικό

Ευφυές

ΔΡΑΣΗ Προσδιορισμένη

Απροσδιόριστη

118 Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

ΠΡΩΤΟΚΥΤΤΑΡΑ [PROTOCELLS]

Το Protocell24 είναι το αποτέλεσμα ερευνητικών προγραμμάτων στοχευμένων στην κατασκευή χημικών συγκεντρώσεων στη μορφή τεχνητών συστημάτων κυττάρων, τα οποία έχουν τη δυνατητα να αυτοσυντηρούνται, να αυτοαναπαράγονται και -δυνητικά- να εξελίσσονται. Πρόκειται για μονάδες που υπάρχουν στο περιβάλλον μέσω των νόμων της Φυσικής και αναπτύσσουν σχέσεις μέσα από τη γλώσσα της Χημείας. Κατασκευάζονται στο εργαστήριο από απλά συνολα οργανικών και ανόργανων χημικών μερών. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα Protocells είναι το μεταβατικό βήμα προς τη δημιουργία απολύτως τεχνητών κυττάρων χρησιμοποιώντας κάτωθεν (bottom-up) διαδικασίες συναρμολόγησης. Τα Protocells θα μπορούσαν να έχουν ένα ευρύ φάσμα εφαρμογών στο σχεδιασμό. Μπορούν να χειραγωγήσουν και να χειραγωγηθούν ώστε να αλλάξουν την 24 Spiller Neil & Armstrong Rachel, AD Protocell Architecture, John Willey & Sons Ltd, March/April 2011

κατάσταση της ύλης στο περιβάλλον τους, να μεταβάλλουν τη θέση και τη σύσταση της ύλης αυτής στο χρόνο και στο χώρο. Η στρατηγική αυτή περικλείεται στην ίδια την έννοια της ζωής, ώστε να αποφεύγεται η εντροπία και η φθορά προς το σημείο ισορροπίας -με άλλα λόγια, ο θάνατος. Ένα πρωτοκύτταρο είναι εγγενώς κινητικό, καθώς περιέχει ένα απλό βήμα μεταβολισμού, που επιτρέπει τη συντήρηση της οργανικής του δομής στην πορεία του χρόνου. Η συνεχής μεταβολική διαδικασία καταλύει την κινητικότητα της δομής στο χώρο. Αυτό σημαίνει ότι οι πρωτοκυτταρικές δομές έχουν δυναμική θέση, η οποία δε σχετίζεται ντετερμινιστικά με το σχεδιασμό ή την τοποθέτησή τους.

119 Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων 119

“Δεν μιλούμε για τυχαιότητα, αλλά για την κεντρική αρχή όλης της Ιστορίας -το Απρόβλεπτο. Ένα γεγονός δεν εξαρτάται ντετερμινιστικά από τους νόμους της Φύσης, αλλά από μια απρόβλεπτη αλληλουχία προγενέστερων καταστάσεων”25.

Stephen Jay Gould

25 Gould Stephen Jay, Wonderful Life: The Burgess Shale and the Nature of History, W.W. Norton & Co, New York NY, 1989

120 Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων

HYLOZOIC GROUND Self-Repairing Architecture26 ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ Στατική

Δυναμική

ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ Υποτακτικό

Ευφυές

ΔΡΑΣΗ Προσδιορισμένη

Απροσδιόριστη

26 Armstrong Rachel, Architecture that repairs itself? [TED Talks] http://www.ted.com/talks/rachel_armstrong_architecture_that_repairs_itself.html

Δίκτυα Σχέσεων / Εφαρμογές Σχέσεων 121

Η Rachel Armstrong, αρχιτέκτονας και επικεφαλής της διεπιστημονικής ομάδας “Hylozoic Ground” συνεργάζεται με βιολόγους στην ανάπτυξη πρωτοκυττάρων που “προγραμματίζονται” χημικά για να επιτύχουν συγκεκριμένα αποτελέσματα. Στα πλαίσια των ερευνών της, κατέληξε στη δημιουργία μεταβολικών οργανισμών που θα μπορούσαν να αποκαταστήσουν τις ισορροπίες στο οικοσύστημα της Βενετίας. Με δεδομένο ότι τα πρωτοκύτταρα αυτά είναι οργανισμοί που αναπτύσσονται σε υγρά περιβάλλοντα, θα μπορούσαν να αποτρέψουν τον κίνδυνο βύθισης της ιταλικής πόλης. Σύμφωνα με την Armstrong, θα γεννούσαν ένα “βιώσιμο τεχνητό ύφαλο” κάτω από τα σαθρά θεμέλια των κτηρίων διασπείροντας τα σημεία φόρτισης και εξασφαλίζοντας δομική σταθερότητα. Οι οργανισμοί φέρουν τεχνολογίες σταθεροποίησης επιπέδων άνθρακα και είναι φωτοευαίσθητοι. Θα απελευθερώνονταν στα κανάλια και θα επέλεγαν αυτόματα τις σκιερές περιοχές των θεμελίων, καθώς στις φωτεινές θα μετέβαλλαν την υποδομή της Βενετίας σε πέτρα. Καθώς επικάθονται στις ευαίσθητες ζώνες των κατασκευών, ξεκινούν τη μεταβολική διαδικασία κατασκευάζοντας τον τεχνητό ύφαλο. Τα Protocells είναι μια περίπτωση γενεσιουργού συστήματος με αναδυόμενη ευφυία. Όπως σημειώνει η Armstrong “υπερβαίνουμε την Αρχιτεκτονική των αδρανών υλικών και στρεφόμαστε σε μια Αρχιτεκτονική που αναπτύσσεται αυτόνομα”. Ο σχεδιαστής προβλέπει τη δράση του τεχνητού οργανισμού και ο βιολόγος το κατασκευάζει στο εργαστήριο “προγραμματίζοντας” τη συμπεριφορά του με χημικούς όρους. Ο William Mitchell αναφέρει: “Όσο οι σχεδιαστές αρχίζουν να αντιλαμβάνονται την έννοια της ανάδυσης, της αυτοοργάνωσης, της αυτοσυναρμολόγησης, της αυτοαναπαραγωγής, θα αρχίσουν να πλησιάζουν τους βιολόγους. Η κονσόλα CAD θα αρχίσει να μοιάζει με υγρό εργαστήριο και ο πάγκος των κυκλωμάτων θα κάνει παρέα με τον πάγκο της χημείας”.27 27 Mitchell William, ME++: The Cyborg Self and the Networked City, Βoston MA, MIT Press, 2004

122 Δίκτυα Σχέσεων / Για Ενα Σχεδιασμό 2.0

ΓΙΑ ΕΝΑ ΣΧΕ ΔΙΑ ΣΜΟ 2.0

Δίκτυα Σχέσεων / Για Ενα Σχεδιασμό 2.0 123

Ω

ς “Σχεδιασμό 2.0” ορίζουμε την επόμενη έκδοση του συμβατικού “Σχεδιασμού 1.0”. Εξελίσσει τα εργαλεία και τις μεθόδους της αρχικής έκδοσης, εισάγοντας την έννοια της κατασκευής σχέσεων μεταξύ μερών στα όρια συστημάτων ως γενεσιουργού αρχής. Προς τα πού βαδίζουμε; Ποια θα μπορούσαν να είναι τα χαρακτηριστικά του σχεδιασμού; Ποιές θα μπορούσαν να είναι οι σταθερές και ποιές οι μεταβλητές του σχεδιασμού; Πώς ερμηνεύεται πλέον η έννοια της δημιουργικότητας;

124 Δίκτυα Σχέσεων / Για Ενα Σχεδιασμό 2.0

Τι είναι ο Σχεδιασμός 2.0; Είναι σαφές ότι οι όροι με τους οποίους σχεδιάζουμε αλλάζουν. Δεν αλλάζουν μόνο γιατί εξελίσσονται τα εργαλεία που έχουμε στη διάθεσή μας, ούτε γιατί επεκτείνεται η ικανότητά μας να προσομοιώνουμε καταστάσεις και να καταδυόμαστε στη μικροκλίμακα της ύλης. Οι όροι αλλάζουν γιατί συντελείται μια μετάβαση στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε το σχεδιασμό. Ο Σχεδιασμός 2.0 είναι η αναβαθμισμένη έκδοση του Σχεδιασμού 1.0. Αυτό σημαίνει ότι βασίζεται σε αρχές του συμβατικού σχεδιασμού και τις εξελίσσει χωρίς να τις αρνείται. Δεν χαρακτηρίζεται μόνο “αρχιτεκτονικός” καθώς υποστηρίζεται από ένα πλέγμα αλληλοϋποστηριζόμενων θεωριών από ευρύ φάσμα επιστημονικών πεδίων. Παραμένει αναπαραστατικός, αλλά γίνεται και γεννεσιουργός. Εξακολουθεί να διέπεται από κανόνες, αλλά πιο “ελαστικούς”. Έχει αποτέλεσμα, αλλά δεν προσανατολίζεται μόνο σε αυτό -εστιάζει στη μέθοδο, τη διαδικασία. Έχει εργαλεία, αλλά δεν δεσμεύεται από αυτά -τα προσαρμόζει στις ανάγκες του. Σταδιακά ξεφεύγουμε από την μονομέρεια της αντιστοιχίας αιτίουαποτελέσματος και της άκαμπτης καρτεσιανής λογικής. Δεν μιλάμε μόνο για προσδιορισμένα σχήματα αλλά και για δίκτυα συσχετίσεων και διασυνδέσεων σημείων και δυνάμεων. Συνειδητοποιούμε την αξία της δυναμικής των αλληλεπιδράσεων για την παραγωγή απρόβλεπτων, οργανικών καταστάσεων. Αποκωδικοποιούμε τη συμπεριφορά αυτοοργανωνόμενων συστημάτων και παρασυρόμαστε από τη ροπή του απροσδιόριστου: αυτής της γενεσιουργού ποιότητας η οποία κάνει τη τζαζ να μας εκπλήσσει, που προκύπτει ως αποτέλεσμα διαλόγου και όχι ως ντετερμινιστικός κανόνας μιας άκαμπτης σύνθεσης. Από τα κλειστά, περιφραγμένα συστήματα βαίνουμε προς τα ανοιχτά, τα δικτυωμένα.

Δίκτυα Σχέσεων / Για Ενα Σχεδιασμό 2.0 125

Πιθανώς να βρισκόμαστε σε ένα σημείο επαναπροσδιορισμού της ανάγκης μας να “ελέγχουμε”: να προκαθορίζουμε το αποτέλεσμα του σχεδιασμού μας, να επιβαλλόμαστε στις δυνάμεις της φύσης, να κατασκευάζουμε στατικούς κανόνες για να ανταποκριθούμε σε ρευστές συνθήκες. Πιθανώς έχει έρθει η στιγμή να “αφεθούμε”. Να κατασκευάζουμε συστήματα που να αναδύονται με ένα βαθμό αυτονομίας και να “γεννούν” καταστάσεις με οργανικά και μερικώς απρόβλεπτα χαρακτηριστικά. Ο Σχεδιασμός 2.0, υπό αυτή την έννοια, θα μπορούσε να είναι μια προσπάθεια βιωσιμότερης σύνδεσης της αρχιτεκτονικής με το περιβάλλον.

“Όταν σχεδιάζω, είμαι ξεκάθαρος στις προθέσεις μου, αλλά ίσως ‘τυφλός’ στο αποτέλεσμα της διαδικασίας που δημιουργώ. Η ‘τυφλότητα’ αυτή μπορεί να προκαλέσει προβληματισμό σε όσους πρεσβεύουν παραδοσιακές αρχές και απολαμβάνουν τον απόλυτο έλεγχο. Πιστεύω, όμως, ακράδαντα, ότι αξιοποιώντας ποιότητες της οργανικής σχεδίασης, θα μπορούσαμε να βελτιώσουμε πραγματικά το κτισμένο περιβάλλον”.1 Mark Burry

Ενώ ο κλασικός “Σχεδιασμός 1.0” ασχολείται με την λειτουργικότητα του αντικειμένου και την μορφή του, ο σχεδιασμός σχέσεων ασχολείται με την μεταβολή της σχέσης χρήστη-αντικειμένου μέσα από την ανταλλαγή πληροφορίας. Ο σχεδιασμός σχέσεων είναι η ανάπτυξη σεναρίων/αφηγήσεων για την εξέλιξη στον χρόνο της σχέσης χρήστη-αντικειμένου.

1 Burry Mark, Scripting Cultures: Architectural Design and Programming (AD Reader), West Sussex, John Willey & Sons Ltd, 2011

126 Δίκτυα Σχέσεων / Για Ενα Σχεδιασμό 2.0

ΠΟΙΟΣ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ; Ο ρόλος του Αρχιτέκτονα μέσα από αυτό το πρίσμα επαναπροσδιορίζεται. Από σχεδιαστής στατικών οντοτήτων, εξελίσσεται σε σχεδιαστή σχέσεων μεταξύ μερών και συνόλων στα όρια συστημάτων. Αρχίζει σταδιακά να μετατοπίζει την εστίαση του σχεδιασμού του από το στατικό τελικό αποτέλεσμα στη δυναμική μορφογενετική διαδικασία, όπως ο παίκτης σε ένα τζαζ σύνολο.

“Έχουμε μία κατάσταση γενικευμένης επικοινωνίας χωρίς αντικείμενο, χωρίς σώμα. Αυτό που καθορίζει το αντικείμενο είναι ο σχεδιασμός των συστημάτων επικοινωνίας και διαχείρισης ψηφιακών δεδομένων που το περιβάλλουν και όχι το αντικείμενο καθεαυτό, στο οποίο αναφέρονται, ή χρησιμοποιούν ως πρόσχημα”.2 Jean Pierre Jeudi

Στις συνθήκες της υπερσυνδεσιμότητας που αποϋλοποιεί το χώρο και αποσταθεροποιεί τις σχέσεις, οι μεταβλητές πολλαπλασιάζονται. Τα σταθερά στοιχεία περιορίζονται και ο βαθμός τυχαιότητας αυξάνεται. Ο Αρχιτέκτονας καλείται να εντοπίσει τις σταθερές με βάση τις οποίες θα σχεδιάζει, ώστε να εγκαταστήσει μια δυναμική σχέση του συστήματός του με τον τόπο και τη μνήμη. Ενδεχομένως η δημιουργία συστημάτων που αναπτύσσουν ευφυία, αναδυόμενες συμπεριφορές και διαλογικές σχέσεις με τους χρήστες θα μπορούσε να υποστηρίξει τον κοινωνικό και μνημονικό ρόλο της Αρχιτεκτονικής σε ένα τοπίο ρευστών σχέσεων.

2 McCullough Malcolm, Digital Ground, Cambridge MA, MIT Press, 2005

Δίκτυα Σχέσεων / Για Ενα Σχεδιασμό 2.0 127

Σύμφωνα με τον Kostas Terzidis, ο προγραμματισμός είναι ένας “τρόπος σύλληψης και κατανόησης του αγνώστου”. Γίνεται ένας τρόπος εξερεύνησης και χαρτογράφησης διαφορετικών τρόπων σκέψης. Είναι το μέσο με το οποίο μπορεί κανείς να μιμηθεί, να επεκτείνει, και να πειραματιστεί με τις αρχές, τους κανόνες και τις μεθόδους των παραδοσιακών θεωριών που έχει δημιουργήσει ο άνθρωπος. Υπό αυτή την έννοια, η εκμάθηση των αρχών του προγραμματισμού θα ενέπνεε στον Αρχιτέκτονα το πνεύμα της αναζήτησης, που είναι αναγκαία συνθήκη δημιουργικότητας. Συνεργαζόμενος, μάλιστα με άλλους αρχιτέκτονες-“παίκτες” θα μπορούσε να ανταλλάξει μορφογενετικούς κώδικες συμβάλλοντας στην κάτωθεν αναπτυσσόμενη συλλογική ευφυία. Παράλληλα, θα μπορούσε να οργανώσει διεπιστημονικές συνεργασίες για να εμπλουτίζει το “πεδίο ορισμού” του σχεδιασμού του, όπως απαιτεί το πνεύμα της εποχής. Το ζητούμενο για τον Αρχιτέκτονα είναι να αναπτύξει το μηχανισμό αμφισβήτησης των κατεστημένων αρχών σχεδιασμού. Μέσα από αυτή την αμφισβήτηση θα μπορούσε να αναδυθεί μια νέα προσέγγιση στη δημιουργικότητα. Για το Mitchell, “[...] δεν μπορούμε να παραμείνουμε δέσμιοι των εργαλείων του κλασικού σχεδιασμού σήμερα. Θα πρέπει να στραφούμε σε προσεγγίσεις με αβέβαια, αμφίλογα αποτελέσματα, σε προσωρινά, ρευστά συστήματα κανόνων και σε πολύπλευρες κριτικές αναλύσεις. Έτσι μόνο θα πλησιάσουμε την έννοια του ‘δημιουργικού’ σχεδιασμού. Η ανάδυση των πολύπλοκων αυτών ζητουμένων δε χρειάζεται να είναι πηγή απαισιοδοξίας. Η πρόκληση είναι να κατασκευάσουμε προγράμματα που ανταποκρίνονται σε αυτά με ευφυείς τρόπους - διότι τα ‘λεπτά’ γλωσσικά παιχνίδια των αρχιτεκτόνων, απαιτούν ανάλογα ‘λεπτά’ εργαλεία”.3

3 Menges Achim and Ahlquist Sean, Computational Design Thinking (AD Reader), West Sussex, John Willey & Sons Ltd, 2011

128 Δίκτυα Σχέσεων / Για Ενα Σχεδιασμό 2.0

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ Σήμερα, η αρχιτεκτονική “τρέχει” μαζί με τη ροή των εξελίξεων. Εμφανίζονται συνεχώς νέα έργα, τάσεις και αντιλήψεις για το σχεδιασμό, δημιουργώντας ένα χαώδες τοπίο. Ο Αρχιτέκτονας “βομβαρδίζεται” με τεράστιο όγκο εικόνων, απόψεων και πληροφορίας. Με ποιό τρόπο θα μπορούσε να ανταποκριθεί στην κατάσταση και να παραμείνει δημιουργικός; Για να παίξεις “μουσική”, πρέπει πρώτα να μπεις στο “παιχνίδι”, να γίνεις μέλος του συστήματος της “μπάντας”. Αφού μπεις, μπορείς να αυτοσχεδιάσεις, να πειραματιστείς, να δοκιμάσεις, ακόμα και να εκπλαγείς. Κάθε εικόνα που βλέπεις είναι μια νότα με συγκεκριμένη δυναμική. Εμπλουτίζει το σύστημα και το οδηγεί προς απροσδιόριστες κατευθύνσεις. Στη τζαζ δεν υπάρχει λάθος. Κάθε λάθος νότα, αποτελεί μια νέα ευκαιρία για κάποιον άλλο παίκτη, ώστε να γίνει ένας ακόμα πιο δημιουργικός διάλογος. Η θεωρία των συστημάτων δεν είναι κάτι καινούριο. Η ανάπτυξή της ξεκίνησε στα μέσα του 20ου αιώνα, όταν η εμφάνιση των ψηφιακών μέσων ήταν ακόμη στην απαρχή της. Σήμερα η έννοια του συστήματος δεν είναι μόνο επίκαιρη, αλλά και εμπεδωμένη στον τρόπο σκέψης και δράσης του καθενός από εμάς. Ως σχεδιαστές, επιβάλλεται να εντάξουμε τη λογική του συστήματος στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε το αντικείμενό μας. Στην αναδυόμενη συνθήκη της υπερσυνδεσιμότητας υπάρχει η υποδομή σε επίπεδο δικτύων αλλά και τα εργαλεία σε επίπεδο χρηστών, ώστε να μπούμε στο “παιχνίδι”. Η λογική των συστημάτων δεν εξαντλείται σε μερικά παραδείγματα. Είναι ένας ριζικά νέος τρόπος θεώρησης του σχεδιασμού, ο οποίος αφήνει χώρο για δημιουργικούς διαλόγους, αυθόρμητες δράσεις και λάθη μέσα σε αυτό το παγκόσμιο Δίκτυο Σχέσεων.

Δίκτυα Σχέσεων / Για Ενα Σχεδιασμό 2.0 129 Δίκτυα Σχέσεων / Για Ενα Σχεδιασμό 2.0 129

QUO VADIS?

2.0 LOADING...

130

131 131

132 Δίκτυα Σχέσεων / Μεθοδολογία

Μεθοδολογία Ο ρόλος ενός μανιφέστου είναι να παρουσιάζει δημόσια κάτι νέο: μια αυθεντική πολιτική ιδεολογία, μια πρωτοποριακή καλλιτεχνική μέθοδο, ένα ριζοσπαστικό τρόπο ζωής. Στο βιβλίο του “Heuretics: The Logic of Invention”, ο Gregory L. Ulmer1 παρουσιάζει μια μέθοδο συγγραφής μανιφέστων και, με αυτό τον τρόπο, σύλληψης νέων τρόπων δράσης και σκέψης. Παράλληλα με το να λειτουργεί ως μια “πολεμική” στον παραδοσιακό τρόπο αντίληψης του κόσμου, ένα μανιφέστο είναι και μια πρακτική προσπάθεια δημοκρατικοποίησης αυτού του νέου τρόπου σκέψης: να κάνει τη νέα λογική κτήμα των “πολλών” και να αποτρέψει τον ελιτισμό. Ένα μανιφέστο μας “ζητά” όχι μόνο να παρακολουθήσουμε μια καινοτομική πορεία, αλλά να γίνουμε μερος της. Η διαδικασία συγγραφής ενός μανιφέστου είναι κάτι πολύ περισσότερο από την “στεγνή” ανακοίνωση ιδεών που έχουν ήδη διατυπωθεί. Είναι μια διαδικασία που μπορεί η ίδια να συμβάλλει στην καλλιέργεια της εφευρετικότητάς μας.

1 Ulmer Gregory, Heuretics: The Logic of Invention, Baltimore MD, John Hopkins University Press, 1994

Ο Ulmer συνοψίζει τα βήματα της μεθόδου του στο ακρώνυμο “CATTt”: Contrast / Αντίθεση (αναστροφή, διαφοροποίηση)

Analogy / Αναλογία (αναπαράσταση, μετατόπιση)

Theory / Θεωρία (επανάληψη, κυριολεκτική διατύπωση)

Target / Στόχος (εφαρμογή, σκοπός) Tale / Αφήγηση (δευτερογενής επεξεργασία, αναπαράσταση)

Δίκτυα Σχέσεων / Μεθοδολογία 133

Αντίθεση [Contrast]2 Εαν θέλεις να κάνεις κάτι καινοτόμο και επαναστατικό, σε εξυπηρετεί να παρουσιάζεις κάτι παλιό και καθιερωμένο, ώστε να δημιουργείς μια αντιθετική σχέση. Σε ένα μανιφέστο, το κεφάλαιο “Αντίθεση” θέτει το “πρόβλημα” το οποίο θα “επιλύσει” η νέα προσέγγιση. Αναλογία [Analogy]3 Για να βοηθηθεί στον ορισμό της νέας πρακτικής, ο συγγραφέας του μανιφέστου σε αυτό το κεφάλαιο αναζητά αναλογίες στη νέα μέθοδο από άλλα πεδία γνώσης. Με τον τρόπο αυτό, ανοίγει μια εναλλακτική, “φρέσκια” οπτική στον αναγνώστη. Θεωρία [Theory] Αν και τα μανιφέστα είναι από τη φύση τους επαναστατικά, οι συγγραφείς θεμελιώνουν τα επιχειρήματά τους -όπως λέει ο Ulmerστην “αυθεντία μιας άλλης διατυπωμένης θεωρίας, της οποίας το επιχείρημα έχει

2 Ο Ulmer παρατηρεί ότι ο συγγραφέας “ξεκινάει αποθώντας από ένα ανεπιθύμητο πρότυπο, τα επιμέρους χαρακτηριστικά του οποίου θα μπορούσαν να στοιχειοθετήσουν μια χρήσιμη εργαλειοθήκη για μια εναλλακτική μέθοδο”. Ο ίδιος ο Ulmer, θέλοντας να σκιαγραφήσει τη φιλοσοφική μέθοδο του Πλάτωνα στο έργο του “Φαίδρος”, επικαλείται τη φιλοσοφία των Σοφιστών ως “ανεπιθύμητο πρότυπο”.

3 Ο Ulmer παρατηρεί στο “Φαίδρο”, για παράδειγμα, ότι ο Πλάτωνας “εφευρίσκει” το φιλοσοφικό πρότυπο της διαλεκτικής, κάνοντας μια “αναλογία ανάμεσα στη ρητορική και την ιατρική”. “Σε αμφότερες τις περιπτώσεις”, σημειώνει ο Πλάτων, “υπάρχει μια φύση την οποία πρέπει να καταδείξουμε: τη φύση του σώματος στην ιατρική και (τη φύση) του πνεύματος στη ρητορική”.

γίνει αποδεκτό ως κυριολεκτικό, παρά ως μια αλληγορική αναλογία”. Οι επαναστάσεις και τα ριζοσπαστικά κινήματα συνήθως επικαλούνται καθιερωμένες αντιλήψεις και τα μανιφέστα παρουσιάζουν νέες ιδέες ως αναβαθμισμένες δημιουργικες εφαρμογές των υπάρχουσων ροών σκέψης. Πολύ συχνά, οι συγγραφείς τέτοιων μανιφέστων αναφέρονται σε αποδεκτές θεωρίες μακριά από τον επιστημονικό τους τομέα: επικαλούνται, σύμφωνα με παράδειγμα του Ulmer, καθολικές μαθηματικές αλήθειες για να επικυρώσουν ανθρωπιστικές ή κοινωνιολογικές θεωρίες. Στόχος [Target] Ο “στόχος” του μανιφέστου κατά τον Ulmer, είναι το “πεδίο εφαρμογής για το οποίο έχει σχεδιαστεί η νέα μέθοδος - μια συνθήκη, οι απαιτήσεις της οποίας έχουν αποτελέσει τον καταλύτη της έρευνας. Αφήγηση [Tale] Η “αφήγηση” της προσέγγισης του Ulmer, αφορά στην τελική μορφή της νέας μεθόδου, στη “φόρμα” ή το “γένος” της επαναστατικής πρακτικής. Χωρίς την αφήγηση, το μανιφέστο είναι απλώς μια “άποψη”, δίχως περιεχόμενο.

Δίκτυα Σχέσεων / Λεξιλόγιο 135

Λεξιλόγιο1 Ντετερμινισμός / Ετεραρχία Σύμφωνα με τη σύγχρονη και διεθνώς αποδεκτή ερμηνεία του όρου, ο ντετερμινισμός υποδηλώνει ένα θεωρητικό σύστημα που πρεσβεύει πως όλα τα αντικείμενα και τα συμβάντα ενός ορισμένου κάθε φορά είδους (που εμπίπτουν βεβαίως στο ενδιαφέρον ενός επιστημονικού κλάδου) είναι εκ των προτέρων καθορισμένα (determined) είτε λόγω κάποιων νόμων (laws) είτε κάποιων δυνάμεων (forces) που τα υποχρεώνουν να παραμένουν ως έχουν. Μη-Ντετερμινισμός / Μη-Ετεραρχία [Indeterminism] Ο Μη-ντετερμινισμός είναι η θεωρία που υποστηρίζει ότι τα γεγονότα (συγκεκριμένα γεγονότα, ή γεγονότα ενός συγκεκριμένου είδους) δεν προκαλούνται, ή δεν προκαλούνται αναγκαία από προγενέστερα γεγονότα. Ο μη-ντετεμινισμός είναι, με αυτή την έννοια, το αντίθετο του ντετερμινισμού και έχει να κάνει με πιθανότητες. Είναι έντονα συσχετισμένος με το φιλοσοφικό ζήτημα της ελεύθερης βούλησης, ιδιαίτερα στην εκδοχή του μεταφυσικού φιλελευθερισμού. Προμπαμπιλισμός / Αιτιοκρατία [Probabilism] Σύμφωνα με τη σύγχρονη ερμηνεία του όρου, προμπαμπιλιστής είναι κάποιος ο οποίος πιστεύει ότι τα κεντρικά επιστημολογικά ζητήματα προσεγγίζονται πληρέστερα με χρήση πιθανοτήτων. Η θέση αυτή είναι ουδέτερη σε σχέση με το αν η γνώση συνεπάγεται βεβαιότητα, ή αν ο σκεπτικισμός για το ρόλο της γνώσης είναι βάσιμος. Αιτιότητα [Causality] Η αιτιότητα ειναι η σχέση που συνδέει ένα γεγονος (την αιτία) με ένα δεύτερο γεγονός (το αιτιατό), και παρουσιάζει το δεύτερο ως άμεση συνέπεια του πρώτου.

1 Πηγές / http://en.wikipedia.org/wiki/Ετεραρχία http://en.wikipedia.org/wiki/Indeterminism http://en.wikipedia.org/wiki/Αιτιοκρατία http://en.wikipedia.org/wiki/Causality

136 Δίκτυα Σχέσεων / Βιβλιογραφία

Βιβλιογραφία Addington Michelle & Schodek Daniel, Smart Materials and Technologies, New York NY, Architectural Press, 2005 Bateson Gregory, Mind and Nature: A Necessary Unity (Advances in Systems Theory, Complexity, and the Human Sciences), New York NY, Hampton Press, 1979 Berliner Paul, Thinking in Jazz: The Infinite Art of Improvisation, Chicago IL, The University of Chicago Press, 1994 Brown David, Noise Orders: Jazz, Improvisation, and Architecture, Minneapolis MN, University of Minnesota Press, 2006 Burry Mark, Scripting Cultures: Architectural Design and Programming (AD Reader), West Sussex, John Willey & Sons Ltd, 2011 Carroll John, Language, Thought, and Reality: Selected Writings of Benjamin Lee Whorf, Cambridge MA, MIT Press, 1956 Castells Manuel, The Rise of the Network Society: The Information Age: Economy, Society, and Culture Volume I, West Sussex, John Willey & Sons Ltd, 2010 Christopher G. Langton, Artificial Life: An Overview, Boston MA, MIT Press, 1995 Dawkins Richard, The Extended Phenotype: The Long Reach of the Gene, Oxford, Oxford University Press, 1982 DeLanda Manuel, Material Complexity, Digital Tectonics, ed. Neil Leach, David Turnbull, Chris Williams, West Sussex, John Willey & Sons Ltd, 2004 Deleuze Gilles, A Thousand Plateaus, Minneapolis MN, Minessota University Press, 1987 Downey Allen, Think Python, How to Think Like a Computer Scientist, Cambridge MA, Needham, 2008 Gould Stephen Jay, Wonderful Life: The Burgess Shale and the Nature of History, New York NY, W.W. Norton & Co, 1989 Holland H. John, Emergence: From Chaos To Order (Helix Books), Cambridge MA, Perseus Books, 1999 Kelly Kevin, Out Of Control: The New Biology of Machines, Social Systems, and the Economic World, Cambridge MA, Perseus Books, 1994 Kleinrock Leonard, Communication Nets: Stochastic Message Flow and Design, Boston MA, McGraw-Hill, 1984

Δίκτυα Σχέσεων / Βιβλιογραφία 137

Kolarevic Branko & Klinger Kevin, Manufacturing Material Effects: Rethinking Design and Making in Architecture, Boston MA, Routledge Publishing, 2008 Koolhaas Rem, S M L XL, New York NY, Monacelli Press, 1998 Kwinter Sanford, Far from Equilibrium: Essays on Technology and Design Culture, Barcelona, Actar, 2008 McCullough Malcolm, Digital Ground, Boston MA, MIT Press, 2005 Menges Achim & Ahlquist Sean, Computational Design Thinking (AD Reader), West Sussex, John Willey & Sons Ltd, 2011 Mitchell William, The Electronic Design Studio, Boston MA, MIT Press, 1990 Mitchell William, City of Bits: Space, Place, and the Infobahns, Βoston MA, MIT Press, 1996 Mitchell William, ME++: The Cyborg Self and the Networked City, Βoston MA, MIT Press, 2004 Mostafavi Mohsen, Ecological Urbanism, Boston MA, Lars Muller Publishers, 2010 Negroponte Nicholas, Reflections of Computer Aids to Design and Architecture, New York NY, Petrocelli/Charter, 1975 Negroponte Nicholas, Being Digital, New York NY, Random House Inc, 1995 Oosterhuis Kas, Hyperbodies: Towards an E-motive Architecture (Information Technology Revolution in Architecture), Zurich, Birkhauser Verlag AG, 2003 Patterson David, John Cage - Music, Philosophy and Intention, Boston MA, Routledge Publishing, 2002 Rossi Aldo, Η Αρχιτεκτονική της Πόλης, Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 1991 Tamm Eric, Brian Eno: His Music And The Vertical Color Of Sound, Cambridge MA, Da Capo Press, 1955 Taylor Mark, Imagologies: Media Philosophy, Boston MA, Routledge Publishing, 1994 Terzidis Kostas, Expressive Form, Abingdon, Spon Press, 2003 Terzidis Kostas, Algorithms for Visual Design Using the Processing Language, West Sussex, John Willey & Sons Ltd, 2009 Ulmer Gregory, Heuretics: The Logic of Invention, Baltimore MD, John Hopkins University Press, 1994 Xenakis Iannis, Formalized Music: Thought and Mathematics in Composition, Bloomington IN, Indiana University Press, 1971

138 Δίκτυα Σχέσεων / Βιβλιογραφία

Παπαδόπουλος Δημήτρης, Παπαλεξόπουλος Δημήτρης, Σταυρίδου Αθηνά, Εννοιολογικός προσδιορισμός παραμετρικών ιδιοτήτων αρχιτεκτονικών κατασκευαστικών στοιχείων και δομικών υλικών, Πρόγραμμα Ενίσχυσης Βασικής Έρευνας (Π.Ε.Β.Ε.), Αθήνα, Ε.Μ.Π., 2007 Τουρνικιώτης Παναγιώτης, Η αρχιτεκτονική στη σύγχρονη εποχή, Αθήνα, Futura, 2007

Περιοδικά Alexander Christopher, AD Systems Generating Systems, West Essex, John Wiley & Sons Ltd, March/April 1968 Hensel Michael & Menges Achim, AD Versatility and Vicissitude Performance in Morphoecological Design, West Sussex, John Willey & Sons Ltd, March/April 2008 Negroponte Nicholas, AD Towards a Humanism Through Machines, West Sussex, John Wiley & Sons Ltd, May/June 1969 Oxman Rivka, AD The New Structuralism Design, Engineering and Architectural Technologies, West Sussex, John Willey & Sons Ltd, March/April 2010 Pask Gordon, AD The Architectural Relevance of Cybernetics, West Essex, John Wiley & Sons Ltd, September/October 1969 Spiller Neil & Armstrong Rachel, AD Protocell Architecture, West Sussex, John Willey & Sons Ltd, March/April 2011 Weinstock Michael, AD Morphogenesis and the Mathematics of Emergence, West Sussex, John Willey & Sons, May/June 2004

Ιστοσελίδες Adams John, The Zen of Silence, NY Times, 09.19.2010, http://www.nytimes. com/2010/11/21/books/review/Adams-t.html?_r=1&ref=john_cage CATTt, http://www.d.umn.edu/~cstroupe/ideas/cattt.html CITA Research Group, http://cita.karch.dk DECOi Architects, http://www.decoi-architects.org/ Digital Architecture, http://www.digital-architecture.org/london/ Dvir Noam, Nature is a brilliant engineer, Haaretz, 07.06.2011 http://www.haaretz.com/weekend/week-s-end/nature-is-a-brilliant-engineer-1.366511 F2F Continuum, http://www.f2f-continuum.eu/

Δίκτυα Σχέσεων / Βιβλιογραφία 139

Fabricate 2011, http://www.fabricate2011.org/ Franken Berhard, Dynamic Architecture, http://blog.kineticarchitecture.net/2008/08/berhard-franken-dynamic-architecture/ Generative Design, http://generativedesign.wordpress.com/?blogsub=confirming#subscri be-blog Menges Achim, http://www.achimmenges.net/?cat=236 MIT Media Lab, Mediated Matter, http://www.media.mit.edu/research/groups/mediatedmatter Next Nature, http://www.nextnature.net Ocean North, www.ocean-designresearch.net Open Fabrication, http://www.openfabrication.org/ Orambra, http://www.orambra.com/ Papalexopoulos D., Stavridou A., Archtech, http://www.ntua.gr/archtech/ Performance Oriented Design, www.performanceorienteddesign.net RCAT, Research Center for Architecture & Tectonics, http://www.rcat.no/ Robotecture, http://www.robotecture.com/index.php?option=com_ weblinks&catid=2&Itemid=4 Verde Marco, Personal Blog, http://www.marco-verde.blogspot.com/ Von Ahn Luis, Massive Scale Online Collaboration [Ted Talks], http://www.ted.com/talks/ luis_von_ahn_massive_scale_online_collaboration.html

Videos Ahlquist Sean, Digital Crafting Seminar 5 http://vimeo.com/28716633 Aish Robert, Design Computation http://www.youtube.com/watch?v=_mPag-y_SG0 Armstrong Rachel, Architecture that repairs itself? http://www.ted.com/talks/rachel_armstrong_architecture_that_repairs_itself.html Cage John, 4:33 Classical Music Performance http://www.youtube.com/watch?-vhUJagb7hL0E

140 Δίκτυα Σχέσεων / Βιβλιογραφία

DeLanda Manuel, Deleuze and the Use of the Genetic Algorithm in Architecture [Art and Technology Lecture Series, Columbia University] http://www.youtube.com/watch?v=50-d_J0hKz0 DeLanda Manuel, The Philosophy of Gilles Deleuze http://www.youtube.com/watch?v=zqisvKSuA70 Eno Brian, Composers as Gardeners [Edge] http://edge.org/conversation/composers-as-gardeners Harris Stefon, There are no mistakes on the bandstand [Ted Talks] http://www.ted.com/talks/stefon_harris_there_are_no_mistakes_on_the_bandstand.html Hoffman Guy, Human Robot Jazz Improvisation http://www.youtube.com/watch?v=jqcoDECGde8 Oosterhuis Kas, We Are Changing Your View On What Is Beautiful & What’s Not [TEDxDelft] http://www.tedxdelft.nl/2011/12/kas-oosterhuis/ Oxman Neri, Mediated Matter http://www.media.mit.edu/events/movies/video.php?id=nun-2011-10-13-4 Oxman Neri, On Designing Form https://vimeo.com/7806194 Rosenkrantz Jessica & Louis-Rosenberg Jesse, Nervous System spoke on Growing Objects [Design, Lecture Series, Carnegie Mellon University School of Design] https://vimeo.com/32857602

Εικόνες Σελίδα 14, Earth Gaia http://www.maketheconsciousconnection.com/subscription-confirmed/earth-gaia/ Σελίδα 32, King Oliver http://kategale.wordpress.com/2011/11/30/chicago-in-the-twenties-with-king-oliver-chicago-was-a-filthy-dangerous-city-but-i-would-have-loved-to-hear-king-oliver-and-satchmo/ Σελίδα 34, Elvin Jones http-//www.allaboutjazz.com/media/large/3/5/7/ada5cd5d76346196730fdd6ba8ad9 Σελίδα 36, Miles Davis http://www.answers.com/topic/miles-davis-large-image Σελίδα 39, Philips Pavilion http://www.arch.mcgill.ca/prof/sijpkes/expo/composite.html

Δίκτυα Σχέσεων / Βιβλιογραφία 141

Σελίδα 71, Game of Life http://www.math.cornell.edu/~lipa/mec/lesson6.html Σελίδα 80-83, dECOi Architects, OneMain Street http://www.decoi-architects.org/ Σελίδα 84-87, Jyväskylä Music and Art Center http://www.achimmenges.net/?p=4454 Σελίδα 88-91, CITA, Lamella Flock http://cita.karch.dk/ Σελίδα 92-95, Flight Assembled Architecture http://www.dhub.org/flight-assembled-architecture/ Σελίδα 96, Aegis Hyposurface http://www.decoi-architects.org/ Σελίδα 99, Responsive Surface Structure Project http://www.achimmenges.net/ Σελίδα 99, Adaptive Fritting http://chelseamccoshwit.blogspot.com/2010/11/chuck-hoberman-adaptive-fritting.html Σελίδα 100, Swarm Intelligence http://www.maxgerthel.com/wp-content/uploads/2010/02/2296380793_fea7248948_o. jpg?w=1024 Σελίδα 105, Safari Ants file://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Safari_ants.jpg/800px-Safari_ants.jpg Σελίδα 107, Kas Oosterhuis, Climbing Wall Design http://www.oosterhuis.nl/quickstart/index.php Σελίδα 109, Chicken-Egg http://www.doobybrain.com/wp-content/uploads/2011/03/chicken-egg-600x400.jpg Σελίδα 111, Internet Map http://www.visualcomplexity.com/vc/images/492_big01.jpg Σελίδα 116, Protocells http://lucidchan.org/M31/ Σελίδα 118, Rachel Armstrong, Architecture tha Repairs Itself http://nextnature.net/wp-content/uploads/2010/06/Christian+Kerrigan_3-530x212.jpg Σελίδα 132, Pentax Art Parts http://chan4chan.com/archive/168841/Chan4Chan/thumb/off

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ∆ΙΑΛΕΞΗ / ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

ΣΠΟΥ∆ΑΣΤΕΣ/ ΣΑΡΑΤΣΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ, ΤΖΩΡΤΖΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ/ ΒΟΖΑΝΗ ΑΡΙΑ∆ΝΗ, ΚΟΥΡΚΟΥΛΑΣ ΑΝ∆ΡΕΑΣ